Buki di lès klas 1 i 2 EnsEñansa sEkundariopa e eksposishon: George Maduro,
héroe di movementu di resistensia di Kòrsou.
3
George Maduro
E eksposishon ‘George Maduro, héroe di movementu di resistensia di Kòrsou’ ta ilustrá un Kurasoleño ekstraordinario. Su nòmber ta George Maduro. E
hòmber akí a demostrá hopi balentia durante di di Dos Guera Mundial. El a lucha pa su idealnan i pa
su pais. E no tabata pensa riba e so, pero tambe riba seguridat di otro hende. George Maduro no ta na
bida mas. Pero te dia di awe ainda, den su di shen aña di nasementu, nos por siña hopi di dje.
Skirbi tur loke bo ke sa di George Maduro.
Kaba pasa wak e eksposishon i traha e tareanan ku tin den e buki akí. Si ta bon, tur bo preguntanan tokante di George Maduro, a haña nan kontesta.
GEorGE aMi
Fecha di nasementu:
Lugá di nasementu:
Pais di nasementu:
Nòmber di tata:
Nòmber di mama:
Nòmber di ruman hòmber- i ruman muhénan:
Skol sekundario:
George
Lesa e tekstonan na página 4 i 6. Skirbi e datonan di George Maduro plùs e datonan di bo mes.
Plak bo mes potrèt aki
George ku su prima i su ruman muhé chikitu
54
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan:Kiko ta bo edat?
Si George Maduro tabata na bida ainda, kuantu aña lo e tabatin?
Ken den bo famia a nase (mas òf ménos) den e mésun aña ku George Maduro?Mi na aña
awor lEsa E tEkstonan na páGina 5 kontEstá E siGuiEntE prEGuntanan:Dia ku George nase, tin un guera grandi den mundu. Kon yama e guera akí?
Hulanda i Kòrsou ta neutral den e guera akí. Kiko ta nifiká ‘neutral’?
Ku kiko habitantenan di Kòrsou ta gana nan plaka, promé ku George nase?
Kòrsou i Hulanda tin un laso ku otro tempu ku George ta nase. Menshoná dos motibu:1)
2)
Avochinan di George ta Hudiunan Sefárdiko. For di kua pais nan ta bini originalmente?
Ken ta bisa ‘Boutismo òf morto’?
Kiko nan ke men ku e gritu ei?
awor traha E tarEanan akí huntu ku un aMiGu(a). koMpará Boso kontEstanan ku otro i dEliBErá riBa nan.Kua kustumber for di e kreensia i e kultura Hudiu bo konosé?
Kon bo ta haña e idea ku un yaya ta lanta i eduká bo, meskos ku George?
Dikon bo ta pensa asina?
Kon bo ta haña e idea pa haña lès na kas di un maestra partikular, meskos ku George?
Dikon bo ta pensa asina?
Kòrsou na kuminsamentu di siglo 20
Tempu ku George ta nase, tin guera na Europa. E guera akí ta dura di 1914 te 1918. Durante e ‘Promé Guera Mundial’ akí, Hulanda ta neutral. E no ta tuma parti i e no ta partisipá den e bringamentu. Pues, Kòrsou komo kolonia di Hulanda, tampoko. Na kuminsamentu di siglo 20 habitantenan di Kòrsou ta biba di agrikultura, nabegashon, flèktumentu di sombré di kabana i negoshi di kòkou, kòfi, suku, palu i hariña.Na 1915, e kompania Shell ta habri un refineria di petroli na Kòrsou. E tempu ei, hulandes ta e idioma di mas importante na Kòrsou.
Yu di Kòrsou
George John LionelGeorge Maduro ta nase dia 15 di yüli 1916 na Willemstad, Kòrsou. Su nòmber kompletu ta George John Lionel Maduro. Su tata yama Joshua i su mama yama Rebecca. George tin un ruman muhé: Sybil.
Famia ku modaGeorge ta lanta den un famia ki moda. Maduronan ta empresarionan. Nan ta gana nan plaka ku komersio i ku reglamentu di asuntunan bankario. Un yaya ta lanta i eduká George i su ruman muhé. Un maestra partikular ta duna nan lès na nan kas. Nan no ta bai skol.
Hudiu Famia di George ta desendiente di Hudiunan Sefárdiko. Originalmente nan ta bini di Spaña i Portugal.
Sefárdiko‘Sefarad’ ta nifiká na hebreo ‘Spaña’. Den siglo 15 i 16 (sentenáres di aña pasá) e hendenan katóliko ku ta manda na Spaña i na Portugal ta bisa ku tur habitante tin ku biba segun nan kreensia. Nan ta bisa ‘boutismo òf morto’. Avochinan Hudiu di George Maduro ku ta biba na Spaña i Portugal, no ke bira katóliko. Nan ke mantené nan kreensia hudiu i kultura. Pa e motibu ei nan ta hui bai den eksterior. Por ehèmpel, pa Brasil i Kòrsou via Hulanda. A yama nan Hudiunan Sefárdiko. E promé Maduronan ta bin biba na Kòrsou na siglo 17. Nan ta keda un grupo estrecho pero alolargu nan ta meskla tambe ku habitantenan ku ta prosedente di Europa, Afrika òf otro partinan di mundu. Entretantu mas ku 40 nashonalidat ta biba na Kòrsou.
HudiuTur hende ku tin un mama hudiu, ta Hudiu. Hudiunan ta kere den un Dios ku a krea tur kos. Nan Dios ta asina sagrado ku nan no ta bisa su nòmber. Hudiu kreyente ta hasi orashon den snoa. Un rabino ta dirigí e servisio. Kultura hudiu konosé hopi fiesta, manera Pesach, Chanukah i Yom Kippur
George ku su tio, tata, mama i ruman muhé
chikitu
Yaya Maria Adam
Famia di George
George is su ruman muhé chikí, Sybil
76
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan:Kuantu aña George tin dia el a bai Hulanda?
George ta bon den historia. Kiko ta bo materia favorito?
George ta hunga futbòl. Kiko ta bo deporte favorito?
lEsa E tEkstonan i wak E potrètnan na páGina 6 i 7. kaBa kontEstá E prEGuntanan akiBou:George stima koreo. Menshoná tres manera ku, e tempu ei, George por a manda koreo.
Menshoná tres manera ku abo, den e tempu di awor, ta manda mensahe pa bo famia òf amigunan.
Skol na Hulanda
Estudio Den zomer di 1926 George ta biaha pa Hulanda. Ei e ta bai skol. Su mayornan ke pa nan yu hòmber haña un bon estudio. Den futuro e tin ku sigui su tata, tawela i tionan den e negoshi di famia.
Den HaagGeorge ta biba na Den Haag serka almirante Aronstein. E hòmber akí ta manera un di dos tata p’e. Den su klas na Haagse Schoolvereeniging tur ta mucha di famianan ku moda.
GimnasioOra George tin 12 aña di edat, e ta bai skol sekundario. Di 1928 te 1934 e ta bishitá Nederlands Lyceum na Den Haag. Na e skol liberal akí alumnonan mag partisipá den tumamentu di desishon. Tin espasio pa deporte, arte teatral i muzik. George ta sera amistat pa bida ku hopi di su koalumnonan. E ta hunga den un tim di futbòl. George ta un alumno ku ta traha masha duru. Na 1934 e ta haña su diploma pa Gimnasio. E ora ei e tin 18 aña di edat
awor traha E tarEanan akí huntu ku un aMiGu(a). koMpará Boso kontEstanan i dEliBErá riBa nan.Kiko bo ta pensa si abo, meskos ku George, tin ku bai afó sin bo mayornan?
Dikon bo ta pensa asina?
Kiko bo ta pensa si abo, meskos ku George, tin ku sigui bo mayornan den un negoshi di famia?
Dikon bo ta pensa asina?
Abo ta haña ku, na bo skol, bo mag tuma desishon huntu den loke ta sosodé den klas?
Dikon bo ta pensa asina?
Klas skol sekudario di George
George i su ruman muhé mas chikí
kuné, Sybil
Tim di futbòl di George
Komunikashon na kuminsamentu di siglo 20 George ta biba leu for di su famia. E tempu ei no ta tin internet ni telefon selular. George ta skibi hopi na su ruman muhé, mayornan, famia i amigunan. E ta kolekshoná e stampianan di tur e tarheta i kartanan. Joshua i Rebecca ta biaha ku frekuensia. Ora nan ta na Europa, George i su famia ta mira otro. E ora ei nan ta sali huntu. Nan ta bai playa di Scheveningen, nan ta bai Paris òf nan ta bai ski na Chamonix. Dia Sybil ta sufisientemente grandi, e ta bai e mésun skol ku George. Nan ta mira otro hopi. E temporada ei.
98
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan: Kuantu aña George tin ora e kuminsá ku su estudio di lei?
Oncko ta amigu di George. Ken ta bo amigunan?
Bo a yega di drùip pa algu? Si e kontesta ta si, kiko bo a hasi despues?
lEsa E tEksto ‘alEMania-nazi’ na páGina 9. YEna E palaBra korEkto dEn E tEksto akiBou: problema – 1932 – e Di Tres Imperio – diktador – kansier – Alemannan – Hudiu – nazi – desempleo
Den añanan ’30 tin hopi na Alemania.
Adolf Hitler ta gana elekshon na .
E ta bira presidente. Na Alemania nan ta yama esei
Hopi hende ta sostené e ideanan di
Hitler. E ta kere ku e ta e mihó pueblo
di mundu. E ke asesiná otro pueblonan manera
Hopi hende ta kere ku Hitler lo solushoná nan
E ta yama Alemania ‘ ‘
E ke hasié masha masha grandi. Hitler ta hala tur poder. E ta
bira un
Studiante Lei Na 1934 George ta bai studia lei na Leiden. Meskos ku algun amigu di su skol sekundario, e ta bira miembro di e asosiashon di studiante Minerva. Tambe George ta sigui un estudio militar. Den kabayeria e ta siña kon e tin ku bringa sintá riba kabai. Aki George ta bira bon amigu ku Oncko Wttewaal van Stoetwegen i Anton de Haseth Möller.
BalentiaDen kuminsamentu di su estudio George ta drùip pa eksámen di kandidato. E ta fada i despues e ta hasi èkstra esfuerso. “Mi ke, mi mester, mi por, mi lo logra,” e ta enkurashá su mes. Na 1936 e ta haña su diploma intermedio. Pa selebrá esaki, e ta bai ku fakansi serka su mayornan i su ruman muhé na Kòrsou.
KrísisNa final di añanan ’30 tin un krísis ekonómiko den mundu. Hitler ta haña mas i mas poder den Alemanianazi. Hopi hende ta kere ku lo bini un guera na Europa. Tòg George ta bai bèk Hulanda na 1938, despues di su bishita na su mayornan na Merka. E ke sigui ku su estudio di lei.
Alemania-NaziNa añanan ’30 Hitler ta yega na poder na Alemania. Hopi hende ta sostené su ideanan nashonal-sosialista. E ta haña ku Alemannan ta e mihó pueblo di mundu. Segun e nan meresé tur espasio. E ke asesiná otro pueblonan, manera e Hudiunan. Hitler ta probechá di e hecho ku ekonomia ta bai malu. Pa motibu di e krísis mundial hopi hende ta desempleá. Nan ta kere ku Hitler lo solushoná nan problemanan. Ora e gana elekshonnan na 1932, e ta bira kansier. E ta hala tur poder na su mes. Hitler ta bira un diktador. E ta yama Alemania ‘e di Tres Imperio’. E ke hasi e imperio akí masha grandi.
kontEstá E ponEnsia ku korEkto òf inkorEkto.koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá riBa nan.
Asosiashonnan di estudiante ta konosí pa nan kantidat di fiestanan. Ta mas ku lógiko ku bo ta drùip pa bo eksámen asin’ei. korekto / inkorekto
Hitler ta purba di gana voto dor di hasi komosifuera e ta solushoná hende su problemanan. korekto / inkorekto
Meskos ku George, lo mi a bai bèk Hulanda pa mi estudio, ni maske tin e menasa di un guera. korekto / inkorekto
Afortunadamente nos a siña di di Dos Guera Mundial. No tin diskriminashon mas. korekto / inkorekto
Anton en George
1110
GEorGE i aMiKontestá e siguiente preguntanan: Ki edat George tin ora guera kuminsá na Europa?
George ta para su estudio ora e drenta ehérsito, òf e ke sigui studia mas despues?
Abo a haña bo di ta laga un kos ku bo gusta hasi, pa un enkargo mas importante? Si ta asina, kiko esei tabata?
lEsa E tEkstonan na páGina 10. skirBi E BonkontEsta dEn E hòkinan korEkto. korEkto pEro YEna E kontEsta na hulandEs! kua palaBra hulandEs Bo ta.vul het andwoord in het nederlands in
1. sòldánan ku ta lucha sintá riba kabai2. ehérsito di sòldá riba kabai3. brùg riba riu de Vliet4. vila unda e sòldánan aleman a skonde 5. siudat unda Lareina i gobièrnu ta sinta6. amigu di George7. rango di George den ehérsito hulandes8. arma di kua George tin unu so9. reina di Hulanda na 194010. ta ataká Polonia dia 1 di sèptèmber 1939
Solushon:
kontEstá E ponEnsia ku korEkto òf inkorEkto. koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá ariBa.
George tin hopi gana pa drenta ehérsito pasobra despues e ke bira héroe di Kòrsou. korekto / inkorekto
Meskos ku George ami lo a ataká Villa Dorrepaal miéntras e ta okupá pa e enemigu. korekto / inkorekto
E hendenan na Europa no ta paga bon tinu. Por a pronostiká e atake di Hitler. korekto / inkorekto
Arma ta hasi mundu insigur. korekto / inkorekto
Sòldá LùitenantDia 1 di sèptèmber 1939 guera ta kuminsá na Europa. Hitler ta drenta Polonia. George ta interumpí su estudio pa bai sirbi su pais. E ta mèldu su mes komo sòldá na ehérsito di Hulanda. E ta bira di dos lùitenant di e di kuater rezjimènt Huzar. Su amigu Oncko tambe ta mèldu su mes.
DorrepaalDia 10 di mei 1940 Alemanianazi ta ataká Hulanda. Diesun parakaidista aleman ta skonde nan mes den Villa Dorrepaal banda di Den Haag. Nan ke konkistá e brug di paga pa nan por krusa bai Den Haag. Aya nan ke kue Lareina i gobièrnu presu.
PlanLùitenant Maduro ta haña e enkargo pa wanta e Alemannan den Villa Dorrepaal ku su 14 sòldánan. Pero George tin un mitrayùr so. E ta pensa un plan. Ku su mitrayùr e ta tira riba e vila, kada biaha for di un otro sitio. Asina e Alemannan ta kere ku nan ta rondoná. E plan ta funshoná. George a ataká e vila komo esun di promé. E Alemannan ta entregá nan mes. Dje manera ei lùitenant Maduro ku su sòldánan ta evitá ku ta baha Reina Wilhelmina i gobièrnu Hulandes na Den Haag.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Villa Dorrepaal
Tolbrug
Alemania-nazi ta ataká. Dia 1 di sèptèmber 1939 Hitler ta ehersé su plan pa amplia e di Tres Imperio. E ta invadí Polonia. Inglatera i Fransia ke par’é. Nan ta deklará Alemanianazi guera. Pero Hitler ta sigui. Dia 10 di mei e ta ataká Hulanda. Sinku dia largu luchanan fuerte ta tuma lugá entre otro na Grebbelinie, Afsluitdijk i brùgnan di Moerdijk. Dia 14 di mei Hitler ta destruí siudat Rotterdam ku un bombardeo.
Soldaat George
Oncko
1312
Marka un krus na E kontEsta korEkto (tin Biaha Mas ku un):Na Hulanda Hitler ta yega na mando dia:
1 di sèptèmber 1939 10 di mei 1940 15 di mei 1940 1 di novèmber 1932
Zeta pa avionnan E refinerianan di petroli na Kòrsou ta suminstrá kombustibel na e avionnan ku ta bringa kontra di Alemannannazi. Ku regularidat supmarinonan aleman ta senk barkunan petrolero ku ta nabegá riba laman Karibe. Anochi i den mardugá e islanan tin ku keda den skuridat. Asina e enemigu aleman no por haña kaminda riba laman i den laria dje fásil ei. Militarnan hulandes, britániko i merikano ta bini Kòrsou pa protehá e refineria di petroli. Konstantemente tin e menasa di un posibel bombardeo òf un atake riba un barku petrolero. Banda di esei tin desaroyonan agradabel tambe. Hopi hende ta gusta e muzik, bistimentu, kuminda i bibida di e Merikano (manera Coca Cola) dje tantu ei ku nan ta tuma nan ofer.
Guera mundial Hulanda George ta perkurá pa Lareina i gobièrnu tin tempu pa hui bai Inglatera. Lamentablemente e Alemannan ta persistí den nan lucha. Ku nan bòmnan pisá nan ta destruí siudatnan. Nan ta mata miles di hende.. Dia 15 di mei Hulanda ta kapitulá. Hitler ta manda. Tambe den tur otro pais na Europa. Merka ta yuda lucha kontra di e nazinan. E guera a bira un guera mundial.
Kòrsou Durante di di Dos Guera Mundial Alemanianazi no ta okupá Kòrsou. Tampoko no ta okupá e otro islanan den Karibe. Pero aki por sinti i mira e guera debidamente.Refineria di petroli na Kòrsou ta suministrá kombustibel na e avionnan ku ta bringa kontra Alemannan-nazi. Hendenan ta preokupá pa nan famianan na otro banda di laman. Mayornan di George meskos. Ratu ratu nan ta tende algu di dje. Òf nan ta tende notisia via amigunan.
Reina Wilhelmina ta hui bai Inglatera:
pasobra su famia ta biba einan pasobra Hitler no ta na mando einan pasobra e stima un desayuno ingles
Di Dos Guera Mundial ta un guera pa henter mundu, pasobra: Alemania i Hulanda ta e paisnan mas importante den mundu rònt mundu por skucha e avion- i e bòmnan kasi tur pais tin di haber kuné tin guera pa di dos biaha
Kòrsou no ta okupá durante e guera. Pero e isla ta hunga un papel importante, pasobra:
e hendenan ta keda kontentu e refeneria di petroli na e isla ta suministrá kombustibel na avionnan di guera e avionnan merikano ta bringa kontra Alemannan ku kombustibel for di Kòrsou e hendenan ta sostené nan famianan na otro banda di laman i ta yuda nan kaminda nan por
Barku di zeta torpediá
Rotterdam despues di e bombardeo na mei 1940
Prensès Juliana ta bishitá Kòrsou durante di GM2
Hitler
Bapor ku refugiadonan hudiu ta yega Kòrsou.
Bombarderomerikano
1514
kontEstá E ponEnsia ku korEkto òf inkorEkto. koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá ariBa.
Si ami tabata George, lo mi a hui for di pais dia ku mi a sali liber na lugá di drenta e movementu di resistensia. korekto / inkorekto
No tin sentido pa resisti un okupadó violente. Finalemente bo ta pèrdè tòg. korekto/inkorekto
Mi ta haña importante ku ta konmemorá víktimanan di guera di hotèl Oraño kada aña di nobo riba 4 di mei. korekto / inkorekto
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan: Ki edat George tin ora e drenta e movementu di resistensia?
Pakiko George i su amigunan ta drenta e movementu di resistensia?
Abo a yega di oponé bo kontra algu ku bo tabata haña inhustu? Den kaso ku si, na kiko?
lEsa E tEksto ‘hotèl oraño’ i wak E potrètnan na páGina 15. traha E siGuiEntE tarEanan:Pakiko nan ta yama e prizòn ‘Hotèl Oraño’?
Kiko e prisonero tabata ke men ku: “Den e piskalat akí no tin kanaya, pero - karamba - Gloria hulandes.”?
Kiko e sifra- i strepinan riba muraya di e sènlan ta nifiká?
Prezu Hotèl Oraño Ku rason mayornan di George Maduro tin preokupashon pa nan yu hòmber. E Alemannannazi ta tuma su akshon na Villa Dorrepaal na malu. Na ougùstùs 1940 nan ta ser’é den un prizòn na Scheveningen: den ‘Hotèl Oraño’. George no ta laga nan kibr’é. Momentu ku e rekobrá su libertat, e ta drenta den e move-mentu di resistensia.
Movementu di resistensiaAmigunan di estudio di George, entre nan ‘Sòldá di Oraño’ i e Kurasoleñonan Ernest Henriquez i Carlos Winkel, tambe ta den e movementu di resistensia. Nan ta kontra e ideanan di e Alemannannazi. Meskos ku George nan no ke rasismo ni violensia den nan pais. Nan ta boga pa libertat, demokrasia i un estado di derecho hustu. George ta determiná pa kaba su estudio di lei asina ku guera kaba. Huntu ku su amigunan e ta purba di opstruí e enemigu violento. Esei e ta hasi dor di hòrta arma i dor di spioná nan.
Kumpra libertat Di yüni te desèmber 1941 George ta bolbe sinta prezu den hotèl Oraño. For di Kòrsou su mayornan ke paga pa su reskate. E ta ninga: “Mi ta preferá di keda den prizòn ku gasta un sèn na e Alemannan.”
Hotèl OrañoKlaro ku hotèl Oraño no ta un hotèl. Pero Hulandesnan ta yama e baraknan di sèl asina. Tin hende presu eiden ku ta sali na defensa di nan patria. Riba muraya di un di e sèlnan tin skirbí: “Den e piskalat akí no tin kanaya, pero – karamba – Gloria Hulandes.” Tin presu ku ta kai será den sèl di morto. Djei nan tin ku kana bai pafó via un porta chikitu. Ei serka, na Waalsdorpervlakte, e Alemannannazi ta fusilá nan. Awendia tin un piedra konmemorativo kologá riba e porta ku e teksto: ‘1940 – 1945, rekordá nan último kaná, via e porta abou akí, nan a entregá nan bida pa libertat. Kontinuá nan lucha.’ Tur aña tin un konmemorashon spesial riba 4 di mei.
Movementu di resistensia
Ora Hitler ta okupá Hulanda, algun habitante ta rebeldiá. Nan ta purba opstakulisá e enemigu. Por ehèmpel, mediante sabotahe, spionahe, yudansa na hendenan ku ta biba den skondí òf pa medio di distribushon di korantnan ílegal. Den sekreto. Pasobra si e Alemannan haña sa, e hendenan di movementu di resistensia ta haña un kastigu pisá.
George gusta koreo. Skirbié un karta komosifuera ainda e ta presu den hotèl Oraño.
tarEa èkstra
Buska imáhen i informashon
riba internèt tokante
hotèl Oraño. Traha un
presentashon pa bo klas.
Ta hiba presunan otro kaminda via di e Porton
E Porton ku e piedra konmemorativo
Riba un muraya den Hotèl Oraño
Sèl di morto
1716
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan: Ki edat George tin ora e ta tende ku su enamorada a kasa ku un otro hende?
Abo a yega di sinti bo tristu pa motibu di un relashon ku a terminá? Den kaso ku si, kon bo a sinti bo e tempu ei?
Abo ta haña ku bo por kasa ku un persona ku no ta di e mésun kreensia ku bo?
Dikon bo ta pensa asina?
lEsa E tEkstonan i wak E potrètnan na páGina 16 i 17. traha E tarEanan akiBou:Menshoná dos manera ku e Alemannan-nazi por mira si un hende ta Hudiu.
Dikon ta importante durante di di Dos Guera Mundial pa disi-mulá ku bo ta Hudiu?
Kiko bo ta ripará na e nòmber falsu ku George ta karga den su sédula falsu?
Amor den tempu di guera
Biba den skondí Dia ku e Alemannan laga George sali liber for di prizòn, e ta bai biba den skondí. E ta bai skonde serka amigu i konosínan. Un tempu George ta biba skondí serka un ruman muhé mayó di Oncke. E ta yam’é ‘Bob’, komo su seudónimo. ‘Bob’ ta yuda George ku su trabou di resistensia.
HeddaGeorge su enamorada yama Hedda. E tambe ta di Kòrsou. George stim’é hopi. Asina hopi, ku e ta disidí di no kompañá Erick, ‘Sòldá di Oraño’, ora esaki pidié na yüni 1941 pa nan hui bai Inglatera. Pero dia George sali liber for di Hotèl Oraño dia 19 di desèmber 1941, e ta bin tende ku Hedda ta bai kasa ku un otro persona. Ku un hende hómber ku, meskos kuné, no ta Hudiu. George ta masha tristu.
GEorGE Maduro ta un pErsona stiMá sErka hopi hEndE. E MEs taMBE Gusta hopi di E hEndEnan ku ta rònt di djE. wak E potrètnan. skirBi E nòMBEr korEkto sErka E potrèt korEkto.
kontEstá E ponEnsia ku korEkto òf inkorEkto. koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá ariBa.
Ora bo bai biba den skondí, bo ta hinka e hendenan kaminda bo ta bai skonde den peliger. korekto / inkorekto
Meskos ku George lo mi warda riba mi enamorada(o) miéntras ku mi por hui for di un guera. korekto / inkorekto
Durante guera no mester tin frèiashi. Bo no por konsentrá bon riba e lucha. korekto / inkorekto
Mi por komprondé ku Hedda ta haña su relashon ku George difikultoso. Muchu biá e ta den prizòn òf ta biba den skondí. korekto / inkorekto
Hudiu durante tempu di gueraGeorge Maduro ta Hudiu. Hende hudiu ta na peliger durante di di dos Guera Mundial. Hitler ta konsiderá nan ménos ku otro hende. E ke eliminá nan. Nan tin ku bisti un strea di David riba nan paña. Ya asina tur hende por mira ku ta Hudiu nan ta. Hitler ta prohibí Hudiu di traha òf di bai skol. Nan no mag bishitá pakus, parke òf drenta den bùs. E Alemannan ta hinka Hudiu den kamponan i ta mata nan. Durante guera ta asesiná seis mion Hudiu. George ta ninga di bisti un strea di David riba su yas. E ta logra tapa e hecho ku e ta Hudiu. Nan ta ten’é presu pa motibu ku e ta sòldá òf pa su trabou den movementu di resistensia.
SédulaE Alemannan-nazi ta obligá tur hende ku ta mas bieu ku 14 aña pa kana ku un sédula. Eiriba tin bo nòmber, adrès, pasfoto i marka di dede. Tambe por mira si bo ta Hudiu. E ora ei tin un J (di Joods) grandi istèmpel den dje. A kolekshoná e datonan den un lista sinóptiko nashonal. Asina e Alemannan-nazi por kontrolá i lokalisá tur hende. Hende ku ta den e movementu di resistensia ta laga traha sédula falsu. Di moda ku personanan ku ta persiguí pa e enemigu, tòg por biaha. George Maduro tambe tin un sédula falsu asina. Eiden tin pará ku e yama Gerard Matze i ku e no ta Hudiu. E ta haña spantoso pa kana riba kaya ku e dokumento falsu akí. Si e Alemannan deskubrí esaki, e ta den un peliger serio.
Bob
1918
Kampo di konsentrashon Den e kamponan di konsentrashon e Alemannan-nazi ta tene kontrinkantenan polítiko i hendenan di e movementu di resistensia, presu. Anto tambe hende di ken Hitler ta haña ku nan no ta pertenesé den ‘e di Tres Imperio’. Manera Hudiu, Sinti, Roma, hende ku un desabilidat i homoseksualnan. E ta yama nan ‘ untermenschen’. Bida den un kampo ta duru. E kuminda ta malu. No tin higiena. E presunan mester traha. E Alemannan ta mata hopi di nan. Tin kampo tambe, entre otro na Alemania, Polonia i na Hulanda. Dachau ta un kampo na Alemania.
kontEstá E ponEnsia ku korEkto òf inkorEkto. koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá ariBa.
Inglatera no ta okupá pa e Alemannan-nazi. Hende ku ta den e movementu di resistensia por hasi nan trabou aya mihó. korekto / inkorekto
Ora mi ta malu i debilitá, di bèrdat mi no tin e energia pa yuda otro hende i papia ku nan, enkurashá nan. korekto / inkorekto
Meskos ku George lo mi a yuda mi ko-prisoneronan na lugá di purba skapa mi mes. korekto / inkorekto
Despues di George su morto ainda ta dura años promé ku e guera na Europa a pasa. korekto / inkorekto
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan: Ki edat George tin ora e ta muri den e kampo di konsentrashon Dachau?
George tabata determiná pa kaba su estudio di lei. E soño akí a keda realisá?
Abo tin un soño ku lo bo ke realisá masha tantu mes? Si ta asina, kua soño?
lEsa E tEkstonan i wak E potrètnan na páGina 18 i 19. kaBa traha E tarEanan akiBou:Menshoná dos motibu pakiko e biahe pa Inglatera ta peligroso durante guera.
Wak riba un mapa unda e siguiente lugánan ta keda: Den Haag, Saarbrücken, Dachau. Kalkulá kuantu kilometer Dachau ta for di Kòrsou.
Ken Hitler ta yama ‘untermenschen’?
Buska riba internèt kiko e ke men ku esei.
Pone na e lugá korekto riba e liña di tempu:
intento pa hui bai Inglatera
estudio na Leiden
Dachau
hotèl Oraño
Villa Dorrepaal
prizòn Saarbrücken
kuminsamentu GMII
Entrada pa Dachau
Baraknan yen na Dachau
Sali for di Hulanda Traishoná Den primavera di 1943 George ta purba hui bai Inglatera huntu ku Oncko. Meskos ku tur otro hende ku ta nabegá bai Inglatera, nan ke yuda ku e resistensia kontra e Alemannan. Pero nan plan ta faya. Un spion aleman a traishoná nan. Ta sera George den un prizòn aleman.
Héroe na SaarbrückenE biá akí George ta bin resultá huntu ku Oncko den un prizòn na Saarbrücken. Nan ta pasa momentunan hopi duru. Nan kuminda ta konsistí di un tiki sòpi lalilali i un pida pan chikí. Nan ta bira malu i nan kurpa ta debilitá. George ta enkurashá Oncko i e otronan ku su palabranan. Nan ta yam’é e héroe di e guèn. Na mei 1944 George ta logra skapa durante un bombardeo merikano. Pero George ta keda pa yuda su amigunan ku a keda pegá bou di e restunan di demolishon.
Morto na DachauDia 25 di novèmber e Alemannan ta hiba George na e kampo di konsentrashon Dachau. E no ta mira su amigu Oncko mas. Dia 8 di febrüari 1945 George ta fayesé di tífùs di mancha, leu for di Kòrsou. Poko tempu despues ta liberá e kampo. Dia 5 di mei 1945 di Dos Guera Mundial na Europa ta yega na su fin.
Hende ku ta nabegá bai InglateraDurante di di Dos Guera Mundial Lareina i gobièrnu hulandes ta keda na Inglatera. Tin Hulandes ku tambe ta hasi e biahe peligroso pa Inglatera. Aya nan ke yuda den e movementu di resistensia kontra e Alemannan. Ta yama e hendenan akí ‘nabegantenan pa Inglatera’. Erik Hazelhoff Roelfzema, amigu di skol di George, mihó konosí komo ‘Sòldá di Oraño’, ta un di nan.
2120
Tristu i orguyosoA fayesé Na yüli 1945 famia di George Maduro ta risibí e notisia ku George a muri sinku luna promé. Tur hende ta masha tristu. Nan tin asina tantu tempu sin mira George. El a kumpli solamente 28 aña. Pero tambe tur hende ta orguyoso. E korant dje isla, ‘Amigoe di Curaçao’, ta hasi menshon di George Maduro su aktonan heroiko i akshonnan balente pa protehá su patria. ‘ Kòrsou por ta orguyoso di dje’, tin pará.
Kondekorá Despues di guera i despues di su morto Reina Wilhelmina ta otorgá George Maduro e ‘ Militaire Willemsorde’. Esaki ta e kondekorashon hulandes di mas haltu ku un sòldá por risibí pa su hechonan den ehérsito. Georde ta haña e honor akí pa su trabou heroiko na Villa Dorrepaal na mei 1940. E tempu ei Alemannan ker a konkistá Den Haag i baha Lareina i gobièrnu. George a perkurá pa esaki no logra. Riba e kondekorashon tin pará: ‘Pa balentia, maneho i lealtat’.
traha E tarEa akí huntu ku un aMiGu(a). George ta risibí e militaire Willemsorde pa balentia, maneho i lealtat. Duna un ehèmpel for di su bida kòrtiku, di kada un di e kualidatnan akí. Despues bo ta duna un ehèmpel di bo mes i di bo amigu(a). Kompará boso kontestanan ku otro i deliberá ariba.
BalEntia ehèmpel di George
ehèmpel di bo mes
Ehèmpel di un amigu(a)
ManEhoehèmpel di George
ehèmpel di bo mes
Ehèmpel di un amigu(a)
lEaltatehèmpel di George
ehèmpel di bo mes
Ehèmpel di un amigu(a)
GEorGE i aMi
Kontestá e siguiente preguntanan: Kon yama e kondekorashon ku George a risibí di Lareina despues di su morto?
Abo ta haña importante ku el a haña un kondekorashon, aunke el a muri? Dikon?
Abo mes a yega di haña un medaya òf premio?
Si ta asina, kon bo a sinti bo e momentu ei?
lEsa E tEkstonan i wak E potrètnan na páGina 21. kaBa traha E tarEanan akiBou:Ken ta disidí si un sòldá ta risibí e Militaire Willems-orde?
Kua título ta pertenesé na e kondekorashon di e Militaire Willem-sorde?
Segun abo, ken mas meresé di risibí un kondekorashon pa balen-tia, maneho i lealtat? Dikon?
Diseñá un kondekorashon bo mes. Pa George Maduro, òf un otro persona na ken abo lo ke dun’é.
Balentia, maneho i lealtatE Militaire Willemsorde ta un kondekorashon spesial. E ta e kondekorashon hulandes di mas haltu ku Lareina ta otorgá na un sòldá pa su hechonan den ehérsito. Esun ku risibí e honor akí, mag yama su mes ‘kabayero’. Riba e medaya tin pará ‘Pa balentia, maneho i lealtat’. Ku ‘ balentia’ ke men ku e sòldá tin kurashi i ku e no ta bèk pa situashonnan difísil. Durante un akshon militar e ta duna guia na un grupo. Pensando un bon plan, e no ta hinka su sòldánan den peliger. Esei nan ke men ku ‘maneho’. Un bon sòldá ta ‘leal’. Nunka e no ta laga su rei(na), pueblo i patria na kaya.
2322
Hala un liña di e nòmber pa e imáhen di kada monumento:
Konmemorá Bibu Rebecca i Joshua ke un lugá di konmemorashon bibu pa nan yu hòmber. Komo ku el a muri na Dachau, e no tin graf. Huntu ku nan amiga señora BoonVan der Starp nan ta sòru pa un monumentu spesial pa George: Madurodam. E stat miniatura akí banda di Den Haag ta popular serka grandi i chikí. Deseo di mayornan di George pa nan yu hòmber keda rekordá na un manera bibu, ta kumplí asina.
Kòrsou Na Kòrsou tambe hendenan ta rekordá ‘nan’ George. Dia 26 di novèmber 1951 e famia ta desvelá un plaka konmemorativo den ofisina di Maduro & Sons. “Ku e yu di Kòrsou akí lo sirbi nos tur komo ehèmpel”, su tio Monti Maduro ta bisa. Gobernador ta bisa: “George Maduro a skohe honor ariba bida, lealtat ariba libertat”. Riba e monumentu di guera na Waaigat nòmber di George ta pará meimei di otro víktima antiano di di Dos Guera Mundial. Na e santana hudiu Berg Altena entre e dos grafnan di su mayornan tin un plaka konmemorativo pa George.
kontEstá E ponEnsio ku korEkto òf inkorEkto. koMpará Bo kontEstanan ku un aMiGu(a) i dEliBErá ariBa.
Si bo no por dera kurpa di un hende ku a muri, ta ainda mas difísil pa tuma despedida. korekto / inkorekto
Komo ku Madurodam bon mirá ta un monumentu di guera, no mag hari einan. korekto / inkorekto
Ta konmemorá hopi hende ku un monumnto. Pero niun di nan no tin un stat miniatura manera George. korekto / inkorekto
Awor tin sufisiente monumento pa konmemorá víktimanan di GMII. No tin mester di pone mas. korekto / inkorekto
plaka konMEMorativo Maduro & sonsMadurodaM BErG altEnaMonuMEnto di GuEra waaiGat
MadurodamMadurodam ta e stat di mas chikitu na mundu. A imitá edifisio i lugánan hulandes importante na tamaño chikí. Esei yama miniatura. Tambe tin un miniatura di e kas natal na Kòrsou di George Maduro. Villa Dorrepaal, e kas unda George a demostrá su akto heroiko komo sòldá, tambe por mira na miniatura. Prensès heredero Beatrix ta habri Madurodam riba 2 di yüli 1952 den presensia di Joshua i Rebecca. Riba 27 di mei 1991 amigunan ku a sobrebibí kampo Dachau ta desvelá un plaka den Madurodam pa rekordá nan kompañero di kampo George.
lEsa E tEkstonan na páGina 18, 20 i 22 i wak E potrètan. kaBa traha E tarEanan akiBou:
Hopi hende tin atmirashon pa George Maduro. Nan ta orguyoso di dje. Nan ta ekspresá esei komo tal.Ken ta bisa kiko? Pone e number korekto na e ekspreshon korekto.1.korant di Kòrsou ‘Amigoe di Curaçao’; 2.Sírkulo di amigu Eks-Dachaunan; 3.Wilhelmina; 4.Oncko i ko-prisoneronan na Saarbrücken
“Ku orguyo lo mi rekordá su hechonan”, e ta skirbi den su karta na ora di e kondekorashon.
“Kòrsou por ta orguyoso di dje”, tin pará den e anunsio di morto di Maduro.
“E ta e héroe di e guèn”, su ko-prisoneronan ta bisa.
“Na memoria di nos kompañero di kampo”, tin pará riba e plaka na entrada di Madurodam.
GEorGE i aMi
Ku kiko mayornan di George ke rekordá nan yu hòmber?
Kiko abo ta pensa di e hecho ku ta rekordá George Maduro ku un parke di atrakshon pa hóben i grandi?
Abo sa bai un lugá konmemorativo di un hende? Si ta asina, pa ken? I unda e lugá ta keda?
Schilderij ter herinnering aan George
24
Bo no tin mester di biba den un guera pa ta un hèroe di Kòrsou meskos ku George Maduro. Kiko abo ta hasi? Bo ta sali nan defensa di un hende ku nan ta pèster? Bo ta drenta un akshon kontra maltrato di bestia? Bo ta oponé bo kontra inhustisia? Bo ta kolaborá na fabor di un mihó medio ambiente? Bo ta trata na para violensia? Skirbi aki kon abo por ta un héroe pa Kòrsou.
GEorGE aMi
sali dilanti pa bo idealnan
hasi bo bèst na skol
no kore pa kosnan difísil
lucha pa bo pais
para e enemigu
pensa bon
no kumpra bo mes liber
enkurashá otro hende
yuda víktimanan
reskatá hende
reststí inhustisia
GEorGE i aMi
skirBi Bo kontEstanan di páGina 9, 11, 15, 17 i 19 un Biá Mas. MEskos ku GEorGE lo Mi:
bai Hulanda bèk pa mi estudio, ni maske tin menasa di un guera. korekto / inkorekto
ataká Villa Dorrepaal komo esun di promé miéntras e enemigu ta eiden. korekto / inkorekto
keda den prizòn na lugá di kumpra mi mes liber. korekto / inkorekto
warda riba mi enamorado(a) miéntras mi por hui for di un guera. korekto / inkorekto Kuantu biá bo a yena ‘korekto’ hasiendo pues e mésun eskohonan ku George?
Abo tambe ta haña ku George Maduro ta un héroe di movementu di resistensia di Kòrsou? Skirbi dikon.
Héroe di KòrsouEskohonan Durante su bida George Maduro no ta skohe pa e mes i su propio seguridat. E ta haña su idealnan i seguridat di otro hende muchu mas importante. Esei por mira na e eskohonan ku George ta hasi na momentunan importante den su bida.
Héroe di movementu di resistensia Durante su bida George Maduro ta soña di kaba su estudio i bai Kòrsou bèk. Lamentablemente su soño no a keda realisá. Pero durante su bida kòrtiku George ta nifiká hopi pa Hulanda i Kòrsou. E ta un héroe di di Dos Guera Mundial. Un héroe di Kòrsou.
2726
almirante, hefe di mas haltu di sòldánan marítimo
avochinan, esnan di ken abo ta desendiente
Di dos Lùitenant, lider di reserva di un grupo di sòldá
di moda, riku
diktador, lider ku ke tur poder pa e mes i ku ta hunga bas riba tur hende
empresario, negoshante
estado di derecho, pais unda ta protehá derechi di su habitantenan pa medio di leinan
estudio, skol
gimnasio, skol sekundario di mas haltu
gobernador, mandatario mayor di un pais o region
hebreo, lenga ku ta papia na Israel i entre sierto hudiunan na otro partinan di mundu
hudiu, religion hudio
hudiu o israelita, persona desendiente di e pueblo hudiu ku tabata biba na e aktual Israel
Hudiu, hende, kreensia, kultura ku ta di e pueblo hudiu
Hudiunan Sefárdiko, Hudiunan ku ta bini di Spaña i Portugal
huzar, sòldá den kabayeria, sòldá ku ta lucha sintá riba kabai
imigrantenan, hende di un pais ku ta bin biba den un otro pais
kabayeria, ehérsito riba kabai
kampo di konsentrashon, kampo unda tin hende presu
kandidato, diploma universitario ora bo kaba un parti di e estudio ku éksito
kansier, lider di e gobièrnu di Alemania
katóliko, ku ta pertenesé na iglesia di Hesu Kristu
kolonia, un pida tera òf pais okupá pa un otro pais ku e meta pa gana plaka
kondekorashon, medaya òf moneda di honor pa un akto ekstraordinario
krísis, situashon di urgensia
liberal, moderno, inovativo
maestra partikular, dosente femenino ku ta duna mucha lès na nan kas
miniatura, representashon chikí di realidat
mitrayùr, skopèt outomátiko, arma
movementu di resistensia, hende ku ta rebeldiá kontra di e okupadó aleman durante di di Dos Guera Mundial
Nabegante pa Inglatera, un hende ku ta hui bai Inglatera durante di di Dos Guera Mundial, ku e meta pa yuda den e movementu di resistensia
nashonalsosialista, nazi, ideanan polítiko rasista, violento i diktatorial di Hitler
nazi-Alemania, Alemania ku Hitler komo hefe, e Terser Imperio
nazi-Alemannan, Alemannan ku ta di akuerdo ku Hitler su ideanan
nazi, abreviashon di nashonalsosialismo, ideanan di diktador Hitler ku ta rasista i violento
negoshi di famia, negoshi ku ta di un famia. E miembronan di e famia ta traha den e negoshi
original, komo esun di promé
plaka, plaka konmemorativo
refineria di petroli, fábrika unda ta prosesá kombustibel for di zeta krudo
rezjimènt, grupo di sòldá
sédula, pasport, karchi di identidat
Sinti i Roma, pueblonan ku for di nan orígen ta biaha rònt; ta yama nan ‘gitano’ tambe
Sòldá di Oraño, bèinam di e konosido luchadó di movementu di resistensia hulandes Erik HazelhoffRoelfzema
strea di David, strea di seis punta ku ta símbolo di hudaismo i ku den istoria a yega di obligá hudiunan bista na nan paña
Terser Imperio, nòmber pa Alemanianazi durante di di Dos Guera Mundial
tífùs di mancha, enfermedat kontagioso ku ta surgi dor di mal higiena, por ehèmpel durante di guera
yaya, un hende muhé hóben ku ta kuida e yunan di un otro hende
Lista di palabra
S E F A R D I S C H E E G R O E G T V G E H L V F A U H S O J B O B E R O L I E R A F F I N A D E R Y R D U Z T G Y M N A S I U M E A T C A V A L E R I E M S T I Z A N H U C E T E C E L E J O O D S C J O R H R A R L E I D E N L A U C E R A A N A L U D E O M C B P F E H U Ç U A D Y I E B R O K R P Y B O D A T N L A T N E R B O U E T E T A O E T O Y E H D E D V G R A R E M N Z E S A N A R P O O R T J E L C U R Y K R A A Y A E N G E L A N D H E D D A N G F A A L I B Y S Ç A O V L I E T W I L H E L M I N A !
bobbomcavaleriecelcuraçaodachaudapperden haagdorrepaalengelandfamiliebedrijfgeldgeorgegouvernante
gymnasiumheddahitlerjoodsjoshualeidenluitenantmaduromeimoednaziolieraffinaderijonckooranjehotel
poortjerebeccarijksefardischesoldaatstersybiltolbrugtyfusverzetvlietvrijyayawilhelmina
Buskapalabra Prakiká bo Ulandes. Buska e palabranan akibou den e pùzel. Di robes pa drechi, di drechi pa robes, di ariba bai abou i di abou bai ariba. Kita e lèternan di e palabranan akí. Paga tinu riba: IJ = YKiko bo por traha di e lèternan ku a sobra?
George MaduroKu e eksposishon ‘George Maduro’, héroe di movementu di resistensia di Kòrsou’ i e buki di lès akí bo a
bin haña sa mas tokante un Kurasoleño ekstraordinario. Bo a siña ku George Maduro tabata hopi balente durante di di Dos Guera Mundial. E tabata sali dilanti pa su idealnan i pa otro hende.
Ainda bo tin mas pregunta? Djis bishitá www.georgemaduro.com. Ei bo ta haña mucha mas informashon tokante George Maduro.
Djis bolbe wak na página 2. Kiko bo tabata ke sa di George Maduro?Bo ta kòrda ainda? Skirbi bo kontesta.
Kolofon © Fundashon de Cultuur Kameleon
Lider di proyekto: Saskia Luckmann-MeijerKonsepto i teksto: Els van Kuijk
Stazjèr di proyekto: Samuel de KorteDiseño gráfiko & Ilustrashon: Overburen.nl
Tradukshon: Diana Domacassé-Lebacs
Fotografia: Archief voor Genealogie Den Haag, Beeldbank WO2 – NIOD, Col-lectie van het Haags Gemeentearchief, Familiecollectie George Maduro, Joods
Cultureel Historisch Museum te Curaçao, Maritiem Museum Rotterdam, Mongui Maduro Library Curaçao, Nationaal Archief Curaçao, Stichting Oranjehotel,
United States Holocaust Memorial Museum.
Ku gratitut na: de Vertegenwoordiger van Nederland Henk Brons, Debbie Joubert, Kathleen Brandt Carey, Nicole Henriquez, Henry van der Kwast, George Maduro
Alvarez- Correa, Yvonne Willemsen, Tibor Luckmann.
www.georgemaduro.com
Top Related