3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

ZELULA.Zelula bizitzarenoinarrizko unitatea da. Izaki bizidun guztiakzelulaz osaturik daude. Teoria zelularrak honeladio:• Izaki bizidun guztiakzelulaz osatuta daude.• Zelulak dira bizidunakosatzen dituztenoinarrizko unitatefuntzionalak etaegiturazkoak.• Zelula guztiak bestezelula batetik datoz.

Bizidunak, zelulakopuruaren arabera, bieratakoak dira:� Zelulabakarrak.� Zelulanitzak.

Neurona. Izar formakoa.Zentimetro batzuetako luzera

Espermatozoidea. FlagelodunaØ (buruan) 3 µm

Giza zelulen ezaugarriak

HASI ESKEMA BALIABIDEAK INTERNET JARDUERA

Globulu gorria. AhurbikoaØ 8 µm

Gihar-zelula. FusiformeaØ 10 µm

Zelula epiteliala. ZapalaØ 0,2 - 15 µm

Leukozitoa. EsferikoaØ 12 - 15 µm

Zelula konektiboa. Biribila

Ø 0,5 - 20 µm

Obulua. BiribilaØ 100 - 200 µm

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zelula guztiek hiru atalnagusi dituzte:

• Mintz plasmatikoa. Zelulainguratzen duen bildukia.• Zitoplasma. Likido likatsubatek eta bere baitandituen organuluek osatzendute.• Material genetikoa. Gehienetan ADNa da informazioa duen molekulaeta kromosomak eratzenditu.

Egitura aldetik bi zelulamota nagusi bereizten dira:

� Zelula prokariotikoa.� Zelula eukariotikoa.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zelula eukariotikoenezaugarri nagusianukleoa dutela da. 10 eta 100 mikra arteanneurtzen dute. Landare-zelulen etaanimalia-zelulenartean badaudezenbaitdesberdintasun, baina egitura oso antzekoa dute. Zelula eukariotikoguztiek ondokoatalak dituzte:

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zelula mintz batez inguratuta dago eta bi atal nagusi ditu: nukleoaeta zitoplasma. Estalki nuklearrak nukleoa eta zitoplasma mugatzen ditu. Mintz plasmatikoa zelula inguratzen duen geruza da. Kanpo-ingurunearekin substantzien trukea kontrolatzen du.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zelula-pareta landare-zeluletan bakarrikaurkitzen da. Zelulosada bere osagai nagusia. Zelulari zurruntasunaeta sendotasuna ematendizkio.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zitoplasma. Substantzia likido lirdingatsuada. Bertan zelularenorganuluak eta zelularenmetabolismoan sortzen dirensubstantziak aurki ditzakegu. Mikroskopio elektronikoa erabiltzean, zitoplasma inguratzen mintz zelularra eta zitoplasmaren barrukoa ikusten da. Zitoplasmaren barruan honako egiturak ageri dira: erretikulu endoplasmatikoa (bikortsuaedo leuna), erribosomak, lisosomak, zentrioloak, mitokondrioak, bakuoloak, Golgiren aparatua etakloroplastoak.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Erribosomak zitoplasman zehar egitura aske moduan edo erretikulu endoplasmatiko bikortsuari erantsita, nahiz isolatuta, nahiz kateatuta, agertzen dira zeluletan, polisomadeituriko egitura eratuz. Bi atalki globular ezberdin ikusten dira mikroskopio elektronikoaz behaturik. Erribosomek proteinen sintesia egiten dute.Horretarako polisoma eran egotea beharrezkoa da.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Erretikulu endoplasmatikobikortsua (EEB) hodiska sare batez osatuta dago. Haren atal garrantzitsuenetako bat erribosomekintapizatuta dago. Honek proteinen sintesia eta jariaketa egiten du. Horrela, sintetizatzen diren proteinak pilatu egiten dira, bertan gordetzeko edota, egitura hau aprobetxatuz, zelula osoan zehar garraiatuak izateko. Egitura hau proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden zeluletan ageri da.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Erretikulu endoplasmatikoleunak (EEL) bilketa eta garraio-lanetan parte hartzeaz gain, sintesi-lanak ere egiten ditu, lipidoena bereziki. Leku horretan lipido batzuk (hormona esteroideak hain zuzen) sintetizatzen dira. Bertan sintetizatzen diren gaiak eta kanpotik etorritakoak sare honetan zehar garraia daitezke eta normalean Golgiren aparatura joaten dira. Orokorrean, zelula guztietan ez da EEL garrantzitsurik agertzen, baina lipidoen sintesian espezializatuta dauden zeluletan garrantzi handia du, adibidez, hormona esteroideak jariatzen dituzten zeluletan, gibeleaneta gonadetan.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Golgiren aparatua ez da egitura finko bat, dinamikoa baizik eta bere itxura zelularen egoera funtzionalaren araberakoa da. Egitura hau sarritan zentrosomaren inguruan kokatzen da eta sakulu multzo batez osatuta dago. Sakulu hauek mintz bakar batez inguratuta daude eta taldeka metatzen dira, diktiosoma deritzon egitura eratuz. Diktiosomareningurunean sakuluen banaketatik eratutako besikula globular asko ageri dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Bere funtzioa, alde batetik, erretikulu endoplasmatikobikortsuan sintetizatzen diren proteinak besikulen bidez gordetzea da, zenbait erreserba-organulu eratuz, eta bestetik, gai batzuen sintesia ere egin dezakete. Azkenik, garraio-funtzio garrantzitsua betetzen du. Golgirenaparatuan sortzen diren gaiak, besikuletara pasatzean, zitoplasman zehar mugitu edo organulu berri (lisosoma edojariaketaren besikulak, bereziki) bihur daitezke.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Lisosomak mintz bakar batez mugatutako egiturak dira eta itxuraz aldakorrak. Lisosomen barruan 40entzimak ageri dira. Beren mintzaren barnealdea geruza lodi batez estalita dago, autodigestioa gerta ez dadin.Lisosomen jatorria Golgiren aparatuan dago eta hidrolasen sintesia EEBn egiten da, Golgiren aparatura garraiatuak izanik, eta hemen jariozko besikula moduan zitoplasmara askatzen dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Haien funtzioa entzimen gordeleku izatea eta, endozitosizeraturiko fagosomekinkontaktuan jartzen direnean, digestioa egitea da.

3.DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Mitokondriak itxura anitzeko organuluak dira, baina jeneralki, biribilduak edo zigarro itxurakoak dira. Mugikorrak dira eta energia beharrezkoa den lekuetan kokatzen dira. Haien kopurua ez da berdina zelula guztietan; esaterako, gibeleko zeluletan 2.000 mitokondria inguru ageri dira eta beste zelulek mitokondria gutxi dute.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Mintz bikoitza dute eta barne-mintzetik tolestura batzuk {gandor mitokondrialak} ateratzen dira. Haien funtzioa zelulak behar duen energia sortzea da, nahiz eta sintesi-prozesuak ere burutu (gantz azidoena eta zenbait proteinarena).Gibel-zeluletan eta muskulu-zeluletan anitzak dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zentrioloak zilindro itxurako bi egitura dira, perpendikularki kokatuak eta nukleoaren inguruan agerten dira. Zatiketa zelularrean parte hartzen dute zelula alabentzako kromosomen banaketan. Zelulen mugimenduetan ere parte hartzen dute. Animalia-zeluletan bakarrik azaltzen dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Kloroplastoak landare-zeluletan bakarrik azaltzen dira. Klorofila izeneko pigmentu bati esker landareei kolore berdea ematen diete. Organulu hauek fotosintesia egiten dute.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Bakuoloak hainbat substantzia gordetzeko erabiltzen diren biltegiak dira. Landare-zeluletan bakuoloakugariagoak eta handiagoak dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

IKASLEEN JARDUERAK

1. Zure ustez, zergatik daude hainbeste eratako zelulak giza gorputzean?2. Orain artekoa kontutan izanik zerrendatu zure koadernoan, alde batetik, zelula

prokariotikoek, landare-zelulek eta animalia-zelulek komunak dituzten egiturak, eta, bestetik, bakoitzaren bereizgarriak diren egiturak.

3. Izendatu eta azaldu zein funtzio betetzen dituzten ondorengo egiturek:

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

IKASLEEN JARDUERAK

4. Identifikatu zelula-mota hau eta izendatu bere organuluak:

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zelularen nukleoak egitura esferikoa du gehienetan.Nukleo-mintza bidez zitoplasmatik bananduta ageri da. Honek erretikulu endoplasmatikoarenestalkiaren antz handia du eta zulatuta dago zitoplasma eta nukleoplasmaren gaien elkartrukea ahalbidetzeko. Bere tamaina, nahiz eta aldakorra izan, zitoplasmaren tamainarekin erlazionatuta dago. Zelula gehienak mononuklearrak dira, hots, nukleo bakar bat aurkezten dute, baina kasu batzuetan binukleatuak edo polinukleatuak dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Nukleoan substantzia ugari ageri dira baina garrantzitsuenak azido desoxirribonukleikoa(ADN) eta ARN dira, hauek giza zelularen material genetikoa eramaten baitute eta material hori belaunaldiz belaunaldi transmititzen da. Egoera arruntean, ADNa kromatinamoduan agertzen da, hau da, hedatuta agertzen da, baina nukleoa mitosian sartzen denean, kromatina kondentsatu egiten da eta kromosomak ikuskor bihurtzen dira.

ZELULA EUKARIOTIKOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Giza zelularen kasuan, 22 kromosoma-bikote daude, gehi bi kromosoma sexual, berdinak emakumearen kasuan (XX) eta ezberdinak gizonarenean (XY). Beraz, zelula batean 46 kromosoma daude eta espermatozoide eta obuluetan erdia (23), zelula haploideak baitira. Nukleoan egitura esferiko batzuk ere ageri dira, nukleoloak; ARN eta proteinen metaketak dira eta ziklikoki agertzen dira, banaketa zelularrean desagertu egiten baitira, banaketa zelularra bukatu ondoren berriro agertzeko.

ZELULA EUKARIOTIKOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

IKASLEEN JARDUERAK

5. Erantzun:

• Zer dira kromosomak?• Non daude?• Zer funtzio dute?• Noiz ikus daitezke?

6. Geziek adierazitako atalak izendatu

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

BIZI-FUNTZIOAK

Zelula eukariotikoek ere 3 bizi-funtzioak betetzen dituzte:

Nutrizio-funtzioa

Nutrizioari esker zelulek materia eta energia lortzen dute. Materia behar dute hazteko eta energiabere aktibitate guztiak aurreraeramateko. Energia hori ATP molekulatik lortzen dute.

Bi nutrizio-mota bereiz ditzakegu: autotrofoa eta heterotrofoa.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Nutrizio autotrofoanzelulek materia organikoaekoizten dute materia ez-organikoa erabiliz etaenergia-iturri bat erabiliz.Landareek lurreko ura etagatz mineralak, airekokarbono dioxidoa etaEguzkiaren argi-energiabaliatzen dituzte materia organikoa sintetizatzeko. Prozesu honi fotosintesiaderitzo. Fotosintesiakloroplastoetan gertatzenda eta materia organikoazgain, oxigenoa ere eskuratzen da.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Ondoren, materia organikoa mitokondrioetara joaten da eta, oxigenoarekinkonbinatuz, energia ekoizten da. Ekintza hori arnasketa zelularra da, etaATP eta karbono dioxidoa sortzen dira. Karbono dioxidoaren parte bat kanporatu egiten da eta beste bat zelulan gelditzen da fotosintesianerabiltzeko.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Nutrizio heterotrofoan bizidunek beste bizidunen materia organikoa erabiltzendute bere materia organikoa eta energia lortzeko. Materia organikoaren parte bat eta kanpotik hartutako oxigenoa mitokondrioetan konbinatzen dira, eta ATP etakarbono dioxidoa ekoizten dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Erlazio-funtzioari esker zelulek kanpo-estimuluak edo kinadak hautemateko etaerantzuna emateko gai dira. Kinada horiek argia, tenperatura, substantzia kimikoak... izan daitezke. Zelulek eman dezaketen erantzunik arruntena taktismo izeneko higidurak dira. Taktismoak positiboak edo negatiboak izan daitezke. Higitzeko mekanismoak:

Flageloak: hari baten itxurako luzakina da. Bere uhin-mugimenduari esker mugitzen diraespermatozoideak.Zilioak: zakar mugitzen diren zuntz laburren antzeko luzakinak dira. Arnasbideetan

ditugu eta partikula arrotzak kanporatzeko balio dute.Pseudopodoak: mintz plasmatikoaren deformazioak dira. Pseudopodoak luzatuz

leukozitoek partikula arrotzak harrapatzen dituzte.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

IKASLEEN JARDUERAK

7. Konpara itzazu nutrizio autotrofoa eta heterotrofoa. Azaldu zertan diren berdinak eta zertan desberdinak.

8. Arrazoitu zertan den garrantzitsua arnasketa zelularra.

9. Azaldu zilio eta flageloen arteko berdintasunak eta desberdintasunak.

10. Zure ustez, izaki zelulanitz batetik zelula bat aterako balitz, bizi ahal izango litzateke besteengandik banatuta? Arrazoitu erantzuna.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Ugalketa-funtzioariesker, zelula bakarbatetik bi zelula guztizberdinak sortzen dira. Izaki zelulabakarrakzatitzen direnean besteale bat sortzen da. Izaki zelulanitzetan, aldiz, izakiak haziegiten dira eta hiltzendiren zelulak ordezkatuegiten dira.

Zelulen bizitzan bi aldebereizten dira:

Interfasea.

Zatiketa zelularra

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Interfasea bi zatiketa zelularrenarteko aldia da. Fase honetanzelula elikatu eta hazi egiten da.

Interfasearen amaieran nukleoandagoen ADNzko kate luzeakondentsatu egiten da kromosomakeratuz. Kromosoma guztiakbikoiztu egiten dira eta sortzendiren bi kopiak edo kromatidakzentromeroizeneko egiturarenbidez lotuta jarraitzen dute..

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zatiketa zelularreanzelula ama bakar batetikbi zelula alaba sortzendira. Zelula alaba horiekzelula amaren guztizberdinak dira. Zatiketazelularrean bi helburunagusi ditu:

Zelula alabek zelulaamaren kromosoma-dotazio bera izatea.

Zelula alabek bizitzekobehar duten organuluguztiak izatea.

Zatiketa zelularrean bifase bereizten dira:Mitosia

Zitozinesia

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Mitosia nukleoarenzatiketa da. Bi nukleosortzen dira, etabakoitzak kromosoma-dotazio osoa du.

Mitosian ondorengofaseak aurki ditzakegu:

Profasea

Metafasea

Anafasea

Telofasea

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Profasean:Kromosomak

ikuskorrak dira.

Nukleo-mintzadesegin eta nukleoloakdesagertzen dira.

Zentrioloak bikoiztueta pare bakoitzazelularen alde batera joaten da. Bi zentriolo-pareen artean zuntzbatzuk sortzen dira: asterraren zuntzak. Zuntz horiek luzatuzardatz mitotikoaeratzen da.

Landare-zelulek ezdituzte zentrioloak etabeste zuntz batzukhigituko dituztekromosomak.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Metafasean bikoiztutako kromosomakardatz mitotikoari atxikitzen dirazelularen erdialdean eta ekuatore-plakaeratzen dute.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Anafasean zuntzak uzkurtu egiten diraeta kromosomak muturretarantzeramaten dituzte. Horrela kromosoma-pareak bereizi egiten dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Telofasean bi kromosoma-multzoak guztizbanatzen dira, nukleo-mintza eratzen da kromosoma horien inguruan eta nukleoloakagertzen dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Zitozinesia.

Nukleoa bikoiztuondoren zitoplasmandauden organuluak bitan banatzen dira. Horrela, bi zelula alabak sortzendira.

Animalia-zeluletanzitoplasma estutuegiten da zelularenerdialdean eta bi aldeakikutzean, bi zelulaalabak sortzen dira.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

Landare-zeluletanzitozinesia ez da berdingertatzen, zelula horiekzelula-pareta zurrunabaitute. Telofasearenbukaeran Golgirenaparatuko zenbait xixkuzelularen erdialdeanpilatzen dira. Xixkuhorietan bi zelulakbanatuko dituentrenkada eratzekosubstantzia guztiakdaude. Trenkada horikanpotik barrurantzhazten da etaplasmodesmo izenekoporotxoak ditu.

KLIKATU HEMEN

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

ZATIKETA ZELULARRAREN BIDEOA IKUSI

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

IKASLEEN JARDUERAK

11. Zer alde dago, zatiketa zelularrari dagokionez, organismo zelulabakarren eta zelulanitzen artean?

12. Zein prozesu da hemen azaltzen dena? Izendatu bere faseak eta azaldu laburki.

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

GLOBULU GORRIAK EDO ERITROZITOAK

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

GILTZURRUNEKO EPITELIO KUBIKOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

TRAKEAKO EPITELIOKO ZELULAK

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

BURUKO AZALA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

EHUN KONEKTIBOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

TENDOIA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

GANTZ EHUNA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

KARTILAGOA

3. DBH – NATUR ZIENTZIAK

ZELULA EUKARIOTIKOA

BELARRIKO KARTILAGOA