XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska
-
Upload
maite-goni -
Category
Education
-
view
4.787 -
download
6
description
Transcript of XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska
![Page 1: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/1.jpg)
EUSKAL LITERATURAEUSKAL LITERATURAIDATZIAREN SORRERAIDATZIAREN SORRERA
XVI eta XVII. mendeak: IPARRALDEA,
EUSKAL LITERATURA IDATZIAREN
SEHASKA
![Page 2: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/2.jpg)
Euskal literatura idatziaren
sorrera
Lehenengotestuak
euskaraz
Pizkundeainprentaren
eskutik
Autoreak:
Etxepareeta
Leizarraga
EranskinakGalde-
erantzunak
![Page 3: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/3.jpg)
Lehenengo testuak Lehenengo testuak euskarazeuskaraz
• Lehen euskal liburua: Etxepareren “ Linguae Vasconum Primitiae” (1545).
• Liburu hau baino lehenagoko testuak:• Akitaniako hilarrietan, Frantziako hegoaldean:
anderexo, nescato, sembe, bihox...• Kukullako Donemiliaga monastegian, Errioxan
(X. mendean):“ Jzioqui dugu” eta “ guec ajutuezdugu” bi esaldi
• “Donemiliagako Errexa” herri katalogoan (1025): Opakua, Mendibil, Betolaza…
• Picaud frantziarraren “ Codex Callixtinus” euskal hiztegitxoa (XII. mendea): “panem ogui, vinum ardum, carnem aragui…”
![Page 4: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/4.jpg)
Pizkundea inprentaren Pizkundea inprentaren eskutikeskutik
• XVI. mendea Pizkunde garaia.– Inprentaren sorrerak egoera aldatu – Europako hizkuntza askotan
literaturaren hasiera– Liburuen zabalkunde errazagoa– Literaturarako giro aproposa
![Page 5: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/5.jpg)
Pizkundea inprentaren Pizkundea inprentaren eskutikeskutik
• Gutemberg-ek inprenta sortu: BIBLIA lehen liburua, 1456an.
• Ordura arte, esku izkribuak: urri eta garestiak, latinez (aberats eta intelektualen esku)
• Inprenta sortzearekin, liburuak ugaldu eta merkatu (herri hizkuntzetara jo)
• Inprenta erabakiorra Erdi Arotik Aro Modernorako urrats haietan
![Page 6: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/6.jpg)
Bernard Etxepare
![Page 7: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/7.jpg)
Bernard EtxepareBernard Etxepare
• Euskal literaturako lehen idazle ezaguna.
• “Linguae Vasconum Primitiae” lehen euskal liburu inprimatua, 1545ean Bordelen.
• Euskal literaturak ere bere lehen kimuak Pizkunde garaian agertu
![Page 8: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/8.jpg)
Liburuaren Liburuaren edukiaedukia• Ekialdeko behe-nafarreraz idatzia• Estiloa:
– 31 lerrotako prosazko sarrera– Beste guztia bertsoz idatzia (15 silabatako
laukoak)• Hiru atal nagusi:
• Erlijio gaiak: Iudizio Jenerala, amorosen gaztiguya
• Gai profanoak: emakumeekiko maitasun gaiak
•Kontrapas eta Sautrela: dantzarako olerki berezi eta alaiak
![Page 9: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/9.jpg)
Joanes Leizarraga
![Page 10: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/10.jpg)
Erreforma Euskal HerrianErreforma Euskal Herrian• Pizkunde garaia Europan
– Luterok Testamendu Berria alemanera itzuli, 1522an (Erreforma).
– Trentoko Kontzilioa, 1545-1563 urte bitartean (Kontrarreforma).
– EHan ere Erreforma eta Kontrarreformaren eraginak: 1599an Joana Albretekoa, Nafarroako erregina, kalbindar bihurtu , erlijio katolikoa arbuiatuz.
![Page 11: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/11.jpg)
Leizarraga, erreformaren bidetik
• Zurrunbiloaren erdi-erdian• Kalbindarren erreforma onartu
(erreginaren esanetara)• Testamendu Berria itzuli: Iesus Christ
Gure Iaunaren Testamentu Berria. • Bi zailtasun:
– Prosaren erritmorako euskara egokitu.– Euskalkien banaketa: lapurtera oinarri,
zuberera eta behe-nafarreraren zenbait forma
![Page 12: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/12.jpg)
LeizarragaLeizarraga
• Hiru liburu, 1571n La Rochellen argitaratuak:
– Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria
– Kalendrera– Abc edo Christinoen instructionea
![Page 13: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/13.jpg)
EranskinakEranskinak
• Linguae Vasconum Primitiae, 1545– Kontrapas– Sautrela
• Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria, 1571
![Page 14: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/14.jpg)
Galderak eta erantzunakGalderak eta erantzunak
• Etxeparek idatzi zuen liburua baino lehenago ere badira euskal testuak. Adieraz ezazu horretaz dakizuna.
![Page 15: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/15.jpg)
• Akitaniako hilarrietan, Frantziako hegoaldean: anderexo, nescato, sembe, bihox...
• Kukullako Donemiliaga monastegian, Errioxan (X. mendean):“ Jzioqui dugu” eta “ guec ajutuezdugu” bi esaldi
• “Donemiliagako Errexa” herri katalogoan (1025): Opakua, Mendibil, Betolaza…
• Picaud frantziarraren “ Codex Callixtinus” euskal hiztegitxoa (XII. mendea): “panem ogui, vinum ardum, carnem aragui…”
![Page 16: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/16.jpg)
•Zergatik dira hain urriak Pizkunde garai arteko liburuak?
![Page 17: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/17.jpg)
• Inprenta sortu arte:–Liburuak esku izkribuak ziren–Urri eta garestiak–Latinez idatziak–Aberats eta intelektualen esku)
![Page 18: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/18.jpg)
•Nork idatzi zuen “Linguae Vasconum Primitiae” liburua eta noiz eta non argitaratu zen?
![Page 19: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/19.jpg)
•Bernard Etxeparek idatzi zuen eta Bordelen, 1545ean argitaratu zen.
![Page 20: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/20.jpg)
•Zer esan nahi du “Linguae Vasconum Primitiae” izenburuak eta nondik dator izenburu hori?
![Page 21: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/21.jpg)
•Baskoinen hizkuntzaren lehen fruituak esan nahi du.
•Etxeparek ondo daki dela euskaraz lehena.
![Page 22: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/22.jpg)
•Zeintzuk dira lehen euskal liburuaren atalak?
![Page 23: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/23.jpg)
•Hiru atal nagusi ditu:•Erlijio gaiak: Iudizio Jenerala, amorosen gaztiguya
•Gai profanoak: emakumeekiko maitasun gaiak
•Kontrapas eta Sautrela: dantzarako olerki berezi eta alaiak
![Page 24: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/24.jpg)
•Zein euskalkitan dago idatzia Etxepareren Lingua Vasconum Primitiae?
![Page 25: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/25.jpg)
• Hizkuntzari dagokionez, laster ikusten da Etxeparek ez zuela bere euskara apaintzeko eta eredu bateratua erabiltzeko ardurarik. Berak dakien euskalkian, ekiladeko behe-nafarreraz, idazten du.
![Page 26: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/26.jpg)
•Zer gertatzen da Europan Erreforma eta Kontrarreformarekin?
![Page 27: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/27.jpg)
• Pizkunde garaia Europan– Luterok Testamendu Berria alemanera
itzuli, 1522an (Erreforma).– Trentoko Kontzilioa (Kontrarreforma).– EHan ere Erreforma eta
Kontrarreformaren eraginak: 1599an Joana Albretekoa, Nafarroako erregina, kalbindar bihurtu , erlijio katolikoa arbuiatuz.
![Page 28: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/28.jpg)
•Zein hizkuntzatara itzuli zuen Luterok Testamendu Berria?
![Page 29: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/29.jpg)
• Luterok Testamendu Berria alemanera itzulia argitaratzen du 1522an, eta Biblia osoa 1534an, aleman hizkuntzari batasun bidea eta literatura lantzeko gaitasuna emango ziona.
![Page 30: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/30.jpg)
•Noren agindupean eta zergatik hasi zen Joanes Leizarraga Testamendu Berria itzultzen?
![Page 31: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/31.jpg)
• Nafarroako erregina zen Joana Albretekoaren agindupean hasi zen Leizarraga Testamendu Berria itzultzen.
• Kalbindarren erreforma onartu eta erreginaren esanetara jartzen da, irakasbide berria zabaldu asmotan.
![Page 32: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/32.jpg)
•Zein euskalkitan dago idatzia Iesus Christ Gure Iaunaren Testamentu Berria eta zergatik?
![Page 33: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/33.jpg)
• Lapurtera hautatzen du oinarritzat, zuberera eta behe-nafarreraren zenbait formaz osatuz.
• Euskalkien banaketak kezkatzen zuen.
• Erreformak gure herrian arrakastarik izan balu, hark emandako urratsetatik abiatuko zatekeen euskal literatura eta euskara batua.
![Page 34: XVI eta XVII. mendeak: Iparraldea, euskal literatura idatziaren sehaska](https://reader036.fdocuments.ec/reader036/viewer/2022081508/559011931a28ab74188b46c2/html5/thumbnails/34.jpg)
jakintza
ikastola
Maite Goñi