UNIDADE 4UNIDADE 4

OS ESPAZOS DO SECTOR OS ESPAZOS DO SECTOR PRIMARIOPRIMARIO

OS ESPAZOS RURAISOS ESPAZOS RURAIS

Espacio rural = territorio onde se desenvolven as actividades agrícolas, Espacio rural = territorio onde se desenvolven as actividades agrícolas, gandeiras e forestais do ser humano, na actualidade, xunto con outras como gandeiras e forestais do ser humano, na actualidade, xunto con outras como recreativas, industriais e de servizos.recreativas, industriais e de servizos.

Diversidade de espacios rurais en España é resultado de diferentes factores Diversidade de espacios rurais en España é resultado de diferentes factores físicos e humanosfísicos e humanos

1. FACTORES FÍSICOS E 1. FACTORES FÍSICOS E HUMANOS DO ESPAZO HUMANOS DO ESPAZO RURAL .RURAL .1.1 Factores físicos: o medio 1.1 Factores físicos: o medio naturalnatural

- Factores físicos - Factores físicos gran influencia: gran influencia:

Relevo: elevada altitude media Relevo: elevada altitude media (Meseta) e abundantes pendentes (Meseta) e abundantes pendentes erosión e dificultad mecanización.erosión e dificultad mecanización.

Clima: chuvias escasas e Clima: chuvias escasas e irregulares, tormentas e sarabia irregulares, tormentas e sarabia frecuentes, temperaturas extremas frecuentes, temperaturas extremas (continentalidade) (continentalidade) dificultad dificultad agricultura.agricultura.

Solos: calidade mediocre. Solos: calidade mediocre.

1.2 Factores humanos: estructura agraria.1.2 Factores humanos: estructura agraria.- Estructura agraria tradicional: man obra numerosa, pequena e - Estructura agraria tradicional: man obra numerosa, pequena e

gran propiedade, intensiva con escaso desenvolvemento gran propiedade, intensiva con escaso desenvolvemento tecnolóxico tecnolóxico baixos rendementos baixos rendementos autoconsumo e autoconsumo e mercado interior reducido.mercado interior reducido.

- A partir anos 60 - A partir anos 60 cambios cambios estructura agraria actual: estructura agraria actual: poboación escasa e envellecida, poboación escasa e envellecida, tamaño explotacións, tamaño explotacións, avances tecnolóxicos avances tecnolóxicos rendementos rendementos especialización especialización rexional e mercado globalizado.rexional e mercado globalizado.

- Evolución - Evolución 3 cambios nas estructura agraria: 3 cambios nas estructura agraria:a) a) Cambios demográficosCambios demográficos: : pob agraria no S. XX (de 63 a pob agraria no S. XX (de 63 a 6%) pero con diferencias entre rexións + urbanas (Mad, PV) e 6%) pero con diferencias entre rexións + urbanas (Mad, PV) e outras + rurais (Est, Gal). Descenso por éxodo rural por outras + rurais (Est, Gal). Descenso por éxodo rural por mecanización e baixas rendas do campo mecanización e baixas rendas do campo despoboamento do despoboamento do rural (interior) e envellecemento poboación.rural (interior) e envellecemento poboación.Nos próximos anos Nos próximos anos 2 tendencias: continuación disminución 2 tendencias: continuación disminución (xubilacións, desaparición explotacións peq por falta (xubilacións, desaparición explotacións peq por falta competividade) e certo rexuvenecemento da pob agraria (por competividade) e certo rexuvenecemento da pob agraria (por falta traballo nas cidades e subvencións UE).falta traballo nas cidades e subvencións UE).

b) b) Cambios na explotación, propiedade e tenencia da terra: Cambios na explotación, propiedade e tenencia da terra:

- - Explotación = todas as parcelas explotadas por un mesmo produtor agrario Explotación = todas as parcelas explotadas por un mesmo produtor agrario ainda que estean separadas e independentemente de quen sexa o seu ainda que estean separadas e independentemente de quen sexa o seu propietario.propietario.

En España En España explotacións pero explotacións pero tamaño (24 ha), pero excesivas tamaño (24 ha), pero excesivas parcelas (8) parcelas (8) dificulta mecanización e perdas de tempo. dificulta mecanización e perdas de tempo.

- Propiedade: refírese ao dono da terra. En España - Propiedade: refírese ao dono da terra. En España tamaño medio das tamaño medio das propiedades por diminución peq propietarios pero escaseza de propiedades propiedades por diminución peq propietarios pero escaseza de propiedades de tamaño medio. 2 grandes tipos de propiedade:de tamaño medio. 2 grandes tipos de propiedade:

Gran propiedade ou latifundio (+ 100ha) = 50 % terras e só 1 % Gran propiedade ou latifundio (+ 100ha) = 50 % terras e só 1 % propietarios. Domina en Andalucía, Est, C M, Ara. Latifundio propietarios. Domina en Andalucía, Est, C M, Ara. Latifundio absentismo propietario, cultivo extensivo, baixa productividade, gran nº de absentismo propietario, cultivo extensivo, baixa productividade, gran nº de xornaleiros e analfabetismo. Algúns xornaleiros e analfabetismo. Algúns empresas capitalistas. empresas capitalistas.

Pequena propiedade ou minifundio (- de 10 ha): = 10% da terra e + da Pequena propiedade ou minifundio (- de 10 ha): = 10% da terra e + da ½ ½ dos propietarios. N da Península e Valencia. Minifundio dos propietarios. N da Península e Valencia. Minifundio agricultura agricultura

competitiva por baixos ingresos competitiva por baixos ingresos escasa modernización e tende a escasa modernización e tende a desaparecer a pesar elevado grado de agricultura a tiempo desaparecer a pesar elevado grado de agricultura a tiempo parcial.parcial.

- - Réxime de tenencia: grao de Réxime de tenencia: grao de dominio sobre a terra dominio sobre a terra tenencia tenencia directa cando propietario e directa cando propietario e emepresario agrario son a mesma emepresario agrario son a mesma persoa (73 % en España, sobre persoa (73 % en España, sobre todo en peq propiedades) e todo en peq propiedades) e tenencia tenencia indirectaindirecta cando cando propietario cede uso da terra a propietario cede uso da terra a outra persoa a cambio dunha outra persoa a cambio dunha porcentaxe colleita (parcería) ou o porcentaxe colleita (parcería) ou o pago dunha renda pago dunha renda (arrendamento).(arrendamento).

c) Cambios nas técnicasc) Cambios nas técnicas: numerosas : numerosas dende 1960 dende 1960 mecanización, mecanización, selección sementes e razas selección sementes e razas gandeiras, fertilizantes gandeiras, fertilizantes químicos…químicos… intensificación intensificación produción e rendementos.produción e rendementos.

1.3 Factores humanos: poboamento e hábitat rural.1.3 Factores humanos: poboamento e hábitat rural.

a) Poboamento rural = a) Poboamento rural = núcleosnúcleos de pob de menos de 10.000 hab, 2 subtipos:de pob de menos de 10.000 hab, 2 subtipos:

Núcleos rurais: - de 2.000 hab.Núcleos rurais: - de 2.000 hab.

Núcleos semiurbanos: entre 2.000 e 10.000 hab.Núcleos semiurbanos: entre 2.000 e 10.000 hab.

- Definición imprecisa xa que existen núcleos rurais con pob superior (Sur P.I) e - Definición imprecisa xa que existen núcleos rurais con pob superior (Sur P.I) e cidades que non alcanzan esa cifra, polo que mellor criterio son as actividades cidades que non alcanzan esa cifra, polo que mellor criterio son as actividades predomiantes (actividades primarias = núcleo rural, actividades secundarias e predomiantes (actividades primarias = núcleo rural, actividades secundarias e terciarias = núcleo urbano).terciarias = núcleo urbano).

- 2 grandes tipos de poboamento rural: disperso e concentrado.- 2 grandes tipos de poboamento rural: disperso e concentrado.

a.1) a.1) Poboamento dispersoPoboamento disperso: casas separadas de outras e rodeadas por terrras cultivo, : casas separadas de outras e rodeadas por terrras cultivo, prados, bosques. Típico periferia peninsular (Galiza, Asturias, PV, Cat, Val), Bal e prados, bosques. Típico periferia peninsular (Galiza, Asturias, PV, Cat, Val), Bal e Can. 3 Subtipos:Can. 3 Subtipos:

Disperso absolutoDisperso absoluto: ningún tipo de agrupación : ningún tipo de agrupación espacios reducidos de espacios reducidos de montaña (explotacións gandeiras e agrícolas…). Cornixa cantábrica e Prepirineo.montaña (explotacións gandeiras e agrícolas…). Cornixa cantábrica e Prepirineo.

Concentrado lasoConcentrado laso: peq agrupacións de casas : peq agrupacións de casas aldeas e parroquias (ó aldeas e parroquias (ó redor igrexa). As casas non estan rodeadas por campos pero si separadas de redor igrexa). As casas non estan rodeadas por campos pero si separadas de outras.outras.

Disperso intercalar: Disperso intercalar: son casas rodeadas polo seu propio agro, espalladas son casas rodeadas polo seu propio agro, espalladas entre núcleos concentrados, mantendo certa relación (parroquia, concello, entre núcleos concentrados, mantendo certa relación (parroquia, concello, mercado). Orixe: crecemento poboación e explotación novos terreos de mercado). Orixe: crecemento poboación e explotación novos terreos de cultivo ou pastos. Predominio no N peninsular (Galicia, caserío vasco, cultivo ou pastos. Predominio no N peninsular (Galicia, caserío vasco, casona asturiana) e costa mediterránea (masía cat, Va, Bal), interior casona asturiana) e costa mediterránea (masía cat, Va, Bal), interior andaluz (cortijo)…andaluz (cortijo)…

a.2) a.2) Poboamento concentrado: Poboamento concentrado: vivendas agrupadas, independentemente do vivendas agrupadas, independentemente do agro. Predomina no interior peninsular agro. Predomina no interior peninsular núcleos peq-medianos no núcleos peq-medianos no interior peninsular setentrional (submeseta N, val Ebro), e núcleo med-interior peninsular setentrional (submeseta N, val Ebro), e núcleo med-grandes, moi distantes entre si, na zona meridional (Mancha, Est, And e grandes, moi distantes entre si, na zona meridional (Mancha, Est, And e zona seca Ebro). 2 subtipos:zona seca Ebro). 2 subtipos:

LinealLineal: casas dispostas ó longo dunha vía de transporte.: casas dispostas ó longo dunha vía de transporte.

ApiñadoApiñado: casas agrupadas ó redor dun núcleo, de forma regular ou : casas agrupadas ó redor dun núcleo, de forma regular ou irregular.irregular.

- Actualmente o poboamento rural - Actualmente o poboamento rural transformacións: transformacións:

InteriorInterior: : tamaño núcleos por éxodo rural tamaño núcleos por éxodo rural intento de intento de revitalización, recuperando actividades tradicionais ou fomentando novas revitalización, recuperando actividades tradicionais ou fomentando novas (industrialización, turismo rural).(industrialización, turismo rural).

CostaCosta: : poboamento (ocio) poboamento (ocio) urbanizacións, chalés, hoteis urbanizacións, chalés, hoteis pérdida carácter agrario.pérdida carácter agrario.

Áreas periurbanasÁreas periurbanas: : poboamento poboamento extensión ec (polígonos extensión ec (polígonos industriais…) e residencial (urbanizacións) da cidade industriais…) e residencial (urbanizacións) da cidade continuo urbano continuo urbano carácter agrario. carácter agrario.

b) Hábitat rural: b) Hábitat rural: células dos asentamentos rurais = vivendas e dependencias células dos asentamentos rurais = vivendas e dependencias rurais (corte, celeiro…). Tradicionalmente formas diferentes en función de rurais (corte, celeiro…). Tradicionalmente formas diferentes en función de 2 factores:2 factores:

Materiais

Casa de pedraPeriferia peninsular (NO, N,e litoral levantino e andaluz)

Baleares e Estremadura

Casa de madeira entramadaEstructura madeira

enmarcando pedra ou ladrilloPaís Vasco, Segovia,

Guadalajara

Casa de barroBarro cru ou mesturado conpalla, e secado ao sol, en bloques (adobe) ou entre paneis de madeira (tapial). 2 mesetas, val Ebro, Val e

Mur e val Guadalquivir

Plano da casaen relación coa actividade agraria

Casa bloqueTodas dependencias baixo mesmo

teito (vivenda, cortes…)

Casa compostaVarios edificios (vivenda, corte…)ao redor de patio interior (masía,

cortijo)

Casa a rentes do chan1 piso, a veces cunha única hab

(palloza galega) outras veces convarias (vivenda e usos agrarios)

Casa en alturaVarias plantas: normalmente Baixa (corte, almacen, cociña)

e superior (vivenda)

- Recentemente - Recentemente transformacións no hábitat = abandono vivendas transformacións no hábitat = abandono vivendas tradicionais e sustitución por outras novas con fins turísticos e segundas tradicionais e sustitución por outras novas con fins turísticos e segundas residencias que imitan modelo urbano (chalé) residencias que imitan modelo urbano (chalé) ruptura ca paisaxe, ruptura ca paisaxe, feismo e perda patrimonio cultural feismo e perda patrimonio cultural tendencia actual de conservación e tendencia actual de conservación e protección dos estilos tradicionais de cada zona.protección dos estilos tradicionais de cada zona.

1.4 Factores humanos: Política agraria.1.4 Factores humanos: Política agraria.

- - Política Política repercusións directas no espazo rural. repercusións directas no espazo rural.

- - Hito fundamental:Hito fundamental: incorporación na CEE (futura UE) en 1986 incorporación na CEE (futura UE) en 1986 adopción adopción Política Agraria Común (PAC).Política Agraria Común (PAC).

- - Evolución pol agraria en España: 2 fases:Evolución pol agraria en España: 2 fases:

a) a) Desde S.XIX a PAC: Desde S.XIX a PAC: 3 actuacións fundamentais:3 actuacións fundamentais:

Propiedade da terraPropiedade da terra: concentración en moi poucas mans : concentración en moi poucas mans intentos de equilibrar un pouco a súa propiedade intentos de equilibrar un pouco a súa propiedade desamortizacións do desamortizacións do XIX, reforma agraria da IIª República e colonizacións e extensión regadío no XIX, reforma agraria da IIª República e colonizacións e extensión regadío no franquismo franquismo resultados nulos ou moi limitados. resultados nulos ou moi limitados.

Tamaño das propiedadesTamaño das propiedades: ou moi pequenas (minifundio) ou moi : ou moi pequenas (minifundio) ou moi grandes (latifundio) grandes (latifundio) lexislación sobre grandes propiedades (leis para lexislación sobre grandes propiedades (leis para estimular a posta en cultivo de grandes propiedades incultas) e concentración estimular a posta en cultivo de grandes propiedades incultas) e concentración parcelaria parcelaria inicio en 1952 para diminuir o minifundio inicio en 1952 para diminuir o minifundio concesión a cada concesión a cada propietario dunha sóa parcela ou unhas poucas concentrando así as que tiña propietario dunha sóa parcela ou unhas poucas concentrando así as que tiña antes (mesma extensión e tamaño) antes (mesma extensión e tamaño) Fixación unidade mínima de cultivo Fixación unidade mínima de cultivo en cada zona. Concentración parcelaria en cada zona. Concentración parcelaria menos parcelas, pero + grandes e menos parcelas, pero + grandes e regulares. Afectou + as áreas de monocultivo de secaño e menos ás regulares. Afectou + as áreas de monocultivo de secaño e menos ás minifundistas de N e Levante.minifundistas de N e Levante.

Proteccionismo comercial: Proteccionismo comercial: aranceis ós productos agrarios aranceis ós productos agrarios estranxeiros estranxeiros evitando competencia e protexendo productos nacionais. evitando competencia e protexendo productos nacionais.

b) Política Agraria Comunitaria (PAC): b) Política Agraria Comunitaria (PAC): a partir entrada España na U.E a partir entrada España na U.E (1986) (1986) política agraria española política agraria española efectos: efectos:

Introdución española no mercado interior comunitario Introdución española no mercado interior comunitario permitiu permitiu prezos productos agrícolas españois para equipararse aos europeos.prezos productos agrícolas españois para equipararse aos europeos.

Liberalización comercio coa UE Liberalización comercio coa UE desmantelamento aduanas cos desmantelamento aduanas cos paises comunitarios paises comunitarios adopción preferencia europea, mesma tarifa adopción preferencia europea, mesma tarifa exterior para productos agrícolas de países fóra da Unión e acceso de exterior para productos agrícolas de países fóra da Unión e acceso de productos españois a un mercado de 450 millóns de consumidores.productos españois a un mercado de 450 millóns de consumidores.

Modernización sector primario (para acadar estas metas) Modernización sector primario (para acadar estas metas) productividade, calidade e competitividade coa axuda de fondos productividade, calidade e competitividade coa axuda de fondos estructurais (fondos aportados pola UE para acadar media comunitaria) = estructurais (fondos aportados pola UE para acadar media comunitaria) = FEOGA (Fondo Europeo de Orientación e Garantía Agraria) e FSE (Fondo FEOGA (Fondo Europeo de Orientación e Garantía Agraria) e FSE (Fondo Social Europeo)Social Europeo)

- - Pero PAC tamén tivo efectos negPero PAC tamén tivo efectos neg problemas: problemas:

Elevados prezos dos productos europeos fronte os do mercado mundial Elevados prezos dos productos europeos fronte os do mercado mundial falta competitividade falta competitividade necesidade de reducir prezos agrícolas. necesidade de reducir prezos agrícolas.

Existencia de excedentes (cereais, viño, leite, carne…) debido alta Existencia de excedentes (cereais, viño, leite, carne…) debido alta tecnificación agrícola tecnificación agrícola establecemento de cotas de producción e establecemento de cotas de producción e reorientación hacia productos non excedentarios.reorientación hacia productos non excedentarios.

Deterioro medio ambiente pola intensificación produción Deterioro medio ambiente pola intensificación produción uso productos uso productos químicos (plaguicidas, pesticidas,…) químicos (plaguicidas, pesticidas,…) necesidade de fomento agricultura necesidade de fomento agricultura ecolóxica.ecolóxica.

Despoboamento áreas rurais e desaparición paisaxes agrarias tradicionais Despoboamento áreas rurais e desaparición paisaxes agrarias tradicionais fondos de desenvolvemento rural (FEDER) fondos de desenvolvemento rural (FEDER) mellora infraestructuras e mellora infraestructuras e explotacións.explotacións.

- Problemas tamén en canto as rexións. 2 tipos de consecuencias:- Problemas tamén en canto as rexións. 2 tipos de consecuencias:

Problemáticas, en rexións que contan con producións excedentarias na UE Problemáticas, en rexións que contan con producións excedentarias na UE pouco competitivas con outros países da Unión (ex: Cornixa Cantábrica pouco competitivas con outros países da Unión (ex: Cornixa Cantábrica con carne e leite, con respecto a Holanda, Dinamarca, ou interior con cereais, con carne e leite, con respecto a Holanda, Dinamarca, ou interior con cereais, con respecto a Francia, Italia…).con respecto a Francia, Italia…).

Positivas, en rexións con productos deficitarios na Unión (ex: productos Positivas, en rexións con productos deficitarios na Unión (ex: productos horta levantina, viño,…).horta levantina, viño,…).

2. USOS DO ESPAZO RURAL .2. USOS DO ESPAZO RURAL .- Distribución espacial usos agrarios tradicionais en España:- Distribución espacial usos agrarios tradicionais en España:

a) Uso agrícola (terreos cultivo) (32 %).a) Uso agrícola (terreos cultivo) (32 %).

b) Uso gandeiro (pastos e prados) (15 %).b) Uso gandeiro (pastos e prados) (15 %).

c) Uso forestal (montes explotados) (35 %).c) Uso forestal (montes explotados) (35 %).

d) Outras superficies (terreos incultos, ríos e lagos…) (18 %).d) Outras superficies (terreos incultos, ríos e lagos…) (18 %).

- Transformacións recentes: - Transformacións recentes: agricultura, agricultura, gandería e explotación forestal mantense gandería e explotación forestal mantense estabilizada, novos usos espazo rural (residencial, industrial, recreativos…).estabilizada, novos usos espazo rural (residencial, industrial, recreativos…).

2.1 Actividade agraria.2.1 Actividade agraria.- Trazos agricultura tradicional: - Trazos agricultura tradicional:

policultivo, técnicas atrasadas, policultivo, técnicas atrasadas, sistemas extensivos, numerosa man de sistemas extensivos, numerosa man de obra obra baixos rendementos baixos rendementos autoconsumo e pouca autoconsumo e pouca comercialización.comercialización.

- Transformacións recentes - Transformacións recentes rendementos e rendementos e comercialización comercialización nacional e internacional.nacional e internacional.

a) Transformacións na estructura agrariaa) Transformacións na estructura agraria Especialización da agricultura en Especialización da agricultura en mellores productos de cada rexión.mellores productos de cada rexión. Técnicas modernas: Técnicas modernas: mecanizaciónmecanización (tractores, colleitadoras) por enriba de (tractores, colleitadoras) por enriba de necesidades, necesidades, pesticidas e pesticidas e fertilizantesfertilizantes, , sementes seleccionadas sementes seleccionadas e cultivos tranxénicose cultivos tranxénicos (manipulados (manipulados xeneticamente para facelos + xeneticamente para facelos + resistentes), emprego de resistentes), emprego de novas novas técnicas de cultivotécnicas de cultivo invernadoiros, invernadoiros, cultivo en area, cultivos hidropónicos cultivo en area, cultivos hidropónicos (sen solo, en grava, area ou cinza (sen solo, en grava, area ou cinza alimentados por sales inorgánicas).alimentados por sales inorgánicas).

Aumento agricultura intensiva fronte a estensiva: debido a 2 razóns:Aumento agricultura intensiva fronte a estensiva: debido a 2 razóns:

Ampliación regadío

2 tipos: -Intensivo: aire libre ou

invernadoiro. 2 ou 3 colleitas

anuais. Froitas e hortalizas-Extensivo: 1 sóa colleita.

Cultivos industriais e forraxe

Distribución: Escaso no N húmido. Destaca en área clima

Mediterráneo. Sobre todono litoral mediterráneo(intensivo) e no interiorPeninsular (extensivo)

Problemas:Uso de sistemas moi

consumidores de augaSobreexplotación

recursos hídricos (ríose acuíferos).

Contaminación ambiental

(fertilizantes)

Vantaxes:Ec (aumento rendas),

Soc (mellora nivel vida)Demográficas (fixa pobno rural e evita éxodo)

Culturais (mellor preparación profesional)

Diminución do barbeito (descanso da terra)Diminución do barbeito (descanso da terra)

Causas: expansión medio barbeito (reducir descanso con colleita primaveral),uso fertilizantes e regadío

Causas: expansión medio barbeito (reducir descanso con colleita primaveral),uso fertilizantes e regadío

Obstáculos á redución: PAC para acceder á axudasde certos cultivos excedentarios deixar en barbeitograndes superficies barbeito nos últimos anos

Obstáculos á redución: PAC para acceder á axudasde certos cultivos excedentarios deixar en barbeitograndes superficies barbeito nos últimos anos

Extensión: escaso no N e no baixo val GuadalquivirAlto no interior e, sobre todo, oeste da Meseta

(malos solos)

Extensión: escaso no N e no baixo val GuadalquivirAlto no interior e, sobre todo, oeste da Meseta

(malos solos)

b) Producción agrícolab) Producción agrícola: (57% total), compoñentes:: (57% total), compoñentes:

CEREAIS: CEREAIS:

- 37 % terras cultivadas. - 37 % terras cultivadas.

- Inclúe destinados á alimentación humana (trigo, arroz) en - Inclúe destinados á alimentación humana (trigo, arroz) en retroceso, retroceso, e os destinados á alimentación do gando (cebada, centeo, e os destinados á alimentación do gando (cebada, centeo, millo…) en millo…) en avance.avance.

- Área de cultivo: secaños do interior peninsular, alternando con - Área de cultivo: secaños do interior peninsular, alternando con barbeito e leguminosas, agás millo e arroz (necesidade de auga) barbeito e leguminosas, agás millo e arroz (necesidade de auga)

España Húmida e zonas encharcadas.España Húmida e zonas encharcadas.

- Melloras técnicas - Melloras técnicas producción, pero PAC producción, pero PAC cotas de cotas de producción, reducción prezos e axudasproducción, reducción prezos e axudas

LEGUMINOSAS:LEGUMINOSAS:

- Consumo humano (fabas, lentellas, garabanzos) ou alimentación gando.- Consumo humano (fabas, lentellas, garabanzos) ou alimentación gando.

- Área de cultivo: similar a cereais, rotando con estes, xa que leguminosas - Área de cultivo: similar a cereais, rotando con estes, xa que leguminosas = cultivo de descanso ou semibarbeito (nitroxenan a terra).= cultivo de descanso ou semibarbeito (nitroxenan a terra).

- - producción (agás lentellas) por dificultades mecanización e baixos producción (agás lentellas) por dificultades mecanización e baixos rendementos. PAC rendementos. PAC subvencións a leguminosas subvencións a leguminosas extensión nos extensión nos últimos anos.últimos anos.

VIDES: VIDES:

- Cultivo arbustivo de secaño - Cultivo arbustivo de secaño uvas para alimentación e, sobre todo, uvas para alimentación e, sobre todo, elaboración de viño.elaboración de viño.

- Área de cultivo: Castela A Mancha =porductor principal. Existen outras - Área de cultivo: Castela A Mancha =porductor principal. Existen outras de menor extensión pero de maior calidade e demanda (Rioxa, Ribera do de menor extensión pero de maior calidade e demanda (Rioxa, Ribera do Douro, Rías Baixas galegas, Xerez, cavas cataláns…).Douro, Rías Baixas galegas, Xerez, cavas cataláns…).

- Normalmente baixos rendementos por ocupar grandes extensións.- Normalmente baixos rendementos por ocupar grandes extensións.

- PAC - PAC reconversión do sector hacia variedades de maior calidade e reconversión do sector hacia variedades de maior calidade e mercado (Denominacións de orixe) mercado (Denominacións de orixe) subvencións e primas para subvencións e primas para abandonar áreas de peor calidade.abandonar áreas de peor calidade.

OLIVEIRA:OLIVEIRA:

- Cultivo árboreo resistente á seca estival - Cultivo árboreo resistente á seca estival oliva de mesa e aceite. oliva de mesa e aceite.

- Área: sur peninsular (Andalucia e Extremadura), sobre todo Jaén e - Área: sur peninsular (Andalucia e Extremadura), sobre todo Jaén e Córdoba.Córdoba.

- Expansión superficie grazas á subvencións UE. Sen embargo producción - Expansión superficie grazas á subvencións UE. Sen embargo producción variable alternado boas e malas colleitas, alternacia algo correxida por variable alternado boas e malas colleitas, alternacia algo correxida por melloras técnicas (fertilización, plaguicidas, rega por goteo).melloras técnicas (fertilización, plaguicidas, rega por goteo).

- Hoxe en día, poducción de aceite de oliva é a maior do mundo (40%) - Hoxe en día, poducción de aceite de oliva é a maior do mundo (40%) pero enfróntase a algúns problemas: elevados prezos, sufrindo competencia pero enfróntase a algúns problemas: elevados prezos, sufrindo competencia de aceites + baratos de aceites + baratos fomentar venda de variedades de alta calidade fomentar venda de variedades de alta calidade ((virxevirxe). Ademáis PAC impuxo cotas de producción e reduciu axudas.). Ademáis PAC impuxo cotas de producción e reduciu axudas.

PRODUCTOS HORTIFRUTÍCOLASPRODUCTOS HORTIFRUTÍCOLAS::- Destinados a consumo en fresco ou conservas.- Destinados a consumo en fresco ou conservas.

- Áreas productores: regadíos peninsulares (litoral mediteráneo e vales do - Áreas productores: regadíos peninsulares (litoral mediteráneo e vales do interior) e insular. Cultivos á aire libre ou invernadoiros.interior) e insular. Cultivos á aire libre ou invernadoiros.

- Producción, tradicionalmente para autoconsumo, experimentou - Producción, tradicionalmente para autoconsumo, experimentou crecemento enorme crecemento enorme exportacións exportacións elemento fundamental da balanza elemento fundamental da balanza comercial española.comercial española.

CULTIVOS INDUSTRIAIS:CULTIVOS INDUSTRIAIS:

- Requiren unha transformación industrial para o seu consumo (xirasol, - Requiren unha transformación industrial para o seu consumo (xirasol, remolacha, algodón e tabaco).remolacha, algodón e tabaco).

- Área productora: parte S da península (CM, And e Ext) agás coa - Área productora: parte S da península (CM, And e Ext) agás coa remolacha (val do Douro).remolacha (val do Douro).

- Producción relacionada directamente coa industria - Producción relacionada directamente coa industria intensa intensa capitalización e supervisión por parte das propias industrias.capitalización e supervisión por parte das propias industrias.

- Xirasol aumentou a súa extensión, en sustitución do barbeito e grazas a - Xirasol aumentou a súa extensión, en sustitución do barbeito e grazas a subvencións UE, reducidas recentemente.subvencións UE, reducidas recentemente.

- Remolacha aumentou producción (industria azucreira) e algodón e tabaco - Remolacha aumentou producción (industria azucreira) e algodón e tabaco sometidos a cota de producción (o tabaco reduciuse na actualidade por sometidos a cota de producción (o tabaco reduciuse na actualidade por loita contra tabaquismo)loita contra tabaquismo)

CULTIVOS FORRAXEIROS: CULTIVOS FORRAXEIROS:

- Alimentación animal (alfalfa).- Alimentación animal (alfalfa).

- Área de cultivo: metade septentrional da península e regadíos.- Área de cultivo: metade septentrional da península e regadíos.

- Producción e superficie aumentaron dende 1950 debido a - Producción e superficie aumentaron dende 1950 debido a demanda productos demanda productos gandeiros.gandeiros.

2.2 Actividade gandeira.2.2 Actividade gandeira.- - Gandería tradicional = coexistencia de diversas especies na mesma Gandería tradicional = coexistencia de diversas especies na mesma

explotación, en explotacións pequenas, que usaban técnicas atrasadas, explotación, en explotacións pequenas, que usaban técnicas atrasadas, sistemas extensivos (pastos e prados, trashumancia) sistemas extensivos (pastos e prados, trashumancia) moito espazo e moito espazo e necesidade de man de obra e pouca rendibilidade.necesidade de man de obra e pouca rendibilidade.

- Gandería tradicional experimentou transformacións - Gandería tradicional experimentou transformacións rendementos. rendementos.a) a) Cambios na estructura gandeiraCambios na estructura gandeira: :

EspecializaciónEspecialización na produción de carne ou de leite na produción de carne ou de leite sustitución sustitución de razas nacionais por outras estranxeiras seleccionadas. Non obstante de razas nacionais por outras estranxeiras seleccionadas. Non obstante estase producindo certa recuperación razas autóctonas (ovino e caprino) estase producindo certa recuperación razas autóctonas (ovino e caprino) grazas ás subvencións UE.grazas ás subvencións UE.

Aumento mecanizaciónAumento mecanización e tamaño explotacións e tamaño explotacións rendementos.rendementos.

ganadería intensivaganadería intensiva fronte á extensiva (dependente medio fronte á extensiva (dependente medio físico, en prados e pastos naturais, sobre todo no Norte). A intensiva = non físico, en prados e pastos naturais, sobre todo no Norte). A intensiva = non dependente do medio físico, en cortes ou mixta, é alimentada con pensos, dependente do medio físico, en cortes ou mixta, é alimentada con pensos, incrementouse moito, sobre todo en zonas próximas a centros de consumo incrementouse moito, sobre todo en zonas próximas a centros de consumo (cidades).(cidades).

- A pesar de cambios, subsisten tamén problemas na gandería española:- A pesar de cambios, subsisten tamén problemas na gandería española:

Escasez de alimentos para gandoEscasez de alimentos para gando: por escasas precipitacións : por escasas precipitacións escasos escasos pastos, excepto na España húmida ou nas áreas de montaña da metade pastos, excepto na España húmida ou nas áreas de montaña da metade norte norte elevada dependencia de forraxes e pensos elevada dependencia de forraxes e pensos fortes subidas de fortes subidas de prezo.prezo.

Tamaño inadecuadoTamaño inadecuado de moitas explotacións gandeiras, a pesar de de moitas explotacións gandeiras, a pesar de crecente concentración.crecente concentración.

Competencia na UECompetencia na UE por parte doutros países excedentarios (Dinamarca, por parte doutros países excedentarios (Dinamarca, Holanda…) Holanda…) establecemento de cotas de produción para leite e carne, establecemento de cotas de produción para leite e carne, ampliadas na última reforma da PAC, pero acompañadas con baixadas de ampliadas na última reforma da PAC, pero acompañadas con baixadas de prezos.prezos.

Sanidade animalSanidade animal: que aínda que mellorou, seguen presentando brotes : que aínda que mellorou, seguen presentando brotes epidémicos epidémicos restricción nas exportacións pola estricta normativa restricción nas exportacións pola estricta normativa comunitaria.comunitaria.

b) b) Produción gandeiraProdución gandeira: : - Aumentou a súa participación na produción agraria total (42%), con zonas Aumentou a súa participación na produción agraria total (42%), con zonas

incluso onde supón + do 60 % (franxa norte: Galiza, Asturias, Cantabria, incluso onde supón + do 60 % (franxa norte: Galiza, Asturias, Cantabria, Euskadi…), debido sobre todo, a un asombroso aumento do consumo en Euskadi…), debido sobre todo, a un asombroso aumento do consumo en España de productos gandeiros (carne, leite, ovos…) dende 1960.España de productos gandeiros (carne, leite, ovos…) dende 1960.

- Compoñentes: Compoñentes:

Gandería bovina:Gandería bovina:

- - Destinada a produción de carne e Destinada a produción de carne e leite.leite.

- O bovino destinado a leite localízase - O bovino destinado a leite localízase no N peninsular (extensivo e mixto) e no N peninsular (extensivo e mixto) e nos arredores das cidades (intensivo) nos arredores das cidades (intensivo) por amplo mercado e fácil transporte.por amplo mercado e fácil transporte.

- Bovino destinado a carne localízase - Bovino destinado a carne localízase en zonas montañosas, e montes de en zonas montañosas, e montes de devesas das penechairas occ e de S. devesas das penechairas occ e de S. Morena (extensivo).Morena (extensivo).

- Problemas: competencia de outros - Problemas: competencia de outros países comunitarios, doutras carnes + países comunitarios, doutras carnes + baratas (porco, ave…) e fortes baratas (porco, ave…) e fortes excedentes de carne e leite na UE excedentes de carne e leite na UE cotas de produción, aumentadas na cotas de produción, aumentadas na última reforma da PAC (a cambio última reforma da PAC (a cambio baixada de prezos)baixada de prezos)

Gandería ovinaGandería ovina::- Destinada a produción carne, leite e - Destinada a produción carne, leite e

queixos (manchegos)queixos (manchegos)- Localización: secaños do interior - Localización: secaños do interior

peninsular, diminuindo a súa peninsular, diminuindo a súa densidade cara levante e sur.densidade cara levante e sur.

- 3 tipos de explotación:- 3 tipos de explotación:a) Trashumante: desprazamento a) Trashumante: desprazamento estacional do gando entre pastos estacional do gando entre pastos de inverno e verán.de inverno e verán.b) Estante: subsidiaria da b) Estante: subsidiaria da agricultura e con rendementos agricultura e con rendementos variables.variables.c) Cortes: ceba de cordeiros c) Cortes: ceba de cordeiros maiores rendementos.maiores rendementos.

- Problemas: persistencia - Problemas: persistencia explotacións tradicionais, con explotacións tradicionais, con ovellas de mala calidade ovellas de mala calidade axudas da UE e altos prezos axudas da UE e altos prezos extensión explotaciónsextensión explotacións

Gandería porcinaGandería porcina: :

- Destinada ao consumo en fresco (carne) ou de embutidos.- Destinada ao consumo en fresco (carne) ou de embutidos.

- Variacións na localización: - Variacións na localización:

a) Réxime intensivo e industrial (razas estranxeiras e pensos) a) Réxime intensivo e industrial (razas estranxeiras e pensos) Cataluña. Cataluña.

b) Réxime extensivo (razas autóctonas de calidade = cerdo ibérico) b) Réxime extensivo (razas autóctonas de calidade = cerdo ibérico) Estremadura e Salamanca.Estremadura e Salamanca.

- Problemas: fortes oscilacións de prezos.Problemas: fortes oscilacións de prezos.

Gandería avícolaGandería avícola: :

- Produción de carne e ovos (polos, pavos, avestruces…)- Produción de carne e ovos (polos, pavos, avestruces…)

- Localización: NE peninsular (Cataluña e Aragón) e Castela e León sobre - Localización: NE peninsular (Cataluña e Aragón) e Castela e León sobre todo, onde predomina explotacións intensivas e industriais (razas todo, onde predomina explotacións intensivas e industriais (razas estranxeiras e pensos importados).estranxeiras e pensos importados).

2.3 Acividade forestal.2.3 Acividade forestal.- - Terreo forestal ocupa case 17 millóns de Terreo forestal ocupa case 17 millóns de

ha en España, das cales 14 millóns ha en España, das cales 14 millóns corresponde a superficie arbolada, corresponde a superficie arbolada, formada tanto por frondosas (faia, formada tanto por frondosas (faia, carballo, eucalipto…) e coníferas carballo, eucalipto…) e coníferas (piñeiro…).(piñeiro…).

- Destino de produción: serradoiros, chapas, - Destino de produción: serradoiros, chapas, pasta de papel e resina e cortiza (tapóns, pasta de papel e resina e cortiza (tapóns, España = 2º productor mundial).España = 2º productor mundial).

- Áreas de produción: NW e franxa - Áreas de produción: NW e franxa cantábrica e Huelva.cantábrica e Huelva.

- Produción de madeira aumentou - Produción de madeira aumentou notablemente pola forte expansión de notablemente pola forte expansión de especies de rápido crecemento. Aínda especies de rápido crecemento. Aínda así é insuficiente así é insuficiente importación da importación da cuarta parte das necesidades de madeira cuarta parte das necesidades de madeira efectos negativos para balanza efectos negativos para balanza comercial.comercial.

- Problemas: deforestación por talas - Problemas: deforestación por talas indiscriminadas, incendios… indiscriminadas, incendios… pol pol forestal forestal protección do bosque, protección do bosque, aumentar a súa extensión aumentar a súa extensión (repoblacións…) e aumentar usos (repoblacións…) e aumentar usos recreativos.recreativos.

2.4 Novos usos do espazo rural.2.4 Novos usos do espazo rural.- O espazo rural está diversificando as súas actividades, en relación coas novas - O espazo rural está diversificando as súas actividades, en relación coas novas

demandas sociedade postindustrial. Novos usos:demandas sociedade postindustrial. Novos usos: Residenciais: vivendas secundarias para fins de semana e vacacións, e Residenciais: vivendas secundarias para fins de semana e vacacións, e tamén residencias principais nas áreas próximas a grandes cidades ou con tamén residencias principais nas áreas próximas a grandes cidades ou con facilidade de transporte, por menor prezo do solo.facilidade de transporte, por menor prezo do solo. Industriais: debido ao desprazamento de industrias hacia localizacións Industriais: debido ao desprazamento de industrias hacia localizacións rurais (máis baratas en solo e rentables en emprego), á mellora vías rurais (máis baratas en solo e rentables en emprego), á mellora vías comunicación, e o desenvolvemento da industrialización endóxena (basada comunicación, e o desenvolvemento da industrialización endóxena (basada en materias primas e artesanías autóctonas).en materias primas e artesanías autóctonas). Turísticos: vilas ou lugares atractivos, en relación a aumento de nivel de Turísticos: vilas ou lugares atractivos, en relación a aumento de nivel de vida e tempo libre.vida e tempo libre. Recreativos: deportes, aficións, destaca a caza (Castelas, Estremadura…).Recreativos: deportes, aficións, destaca a caza (Castelas, Estremadura…).

- Consecuencias: 2 tipos:- Consecuencias: 2 tipos: Positivas: contribúen á recuperación das economías rurais, ata agora moi Positivas: contribúen á recuperación das economías rurais, ata agora moi depenedentes do sector primario.depenedentes do sector primario. Negativas: degradación espacios naturais, e aumento da competencia Negativas: degradación espacios naturais, e aumento da competencia por certos elementos (auga…) por certos elementos (auga…) políticas de ordenación territorial. políticas de ordenación territorial.

3. PAISAXES AGRARIAS.3. PAISAXES AGRARIAS.- Paisaxe agraria = morfoloxía que presenta o espazo rural, resultado da Paisaxe agraria = morfoloxía que presenta o espazo rural, resultado da

combinación de medio natural (factores físicos) e actividades agrarias combinación de medio natural (factores físicos) e actividades agrarias (factores humanos).(factores humanos).

3.1 Paisaxe agraria da España húmida.3.1 Paisaxe agraria da España húmida.

- - Situación:Situación: N e NO peninsular.N e NO peninsular.

- - Medio físicoMedio físico: relevo accidentado e clima oceánico húmido todo o: relevo accidentado e clima oceánico húmido todo o ano.ano.

a) Estructura agraria:a) Estructura agraria:

- - Poboación, tradicionalmente, moi numerosa Poboación, tradicionalmente, moi numerosa éxodo rural por baixos éxodo rural por baixos ingresos ingresos poboación envellecida e poboamento disperso e intercalar. poboación envellecida e poboamento disperso e intercalar.

- Predominio peq propiedade (minifundismo), afastadas - Predominio peq propiedade (minifundismo), afastadas imposibilidade imposibilidade mecanización e baixos rendementos mecanización e baixos rendementos impulso de concentración impulso de concentración parcelaria.parcelaria.

- Usos do solo principalmente gandeiros.- Usos do solo principalmente gandeiros.

b) Agricultura:b) Agricultura:

- - Superficie pouco extensa.Superficie pouco extensa.

- Agricultura de secaño, por abundancia chuvias.- Agricultura de secaño, por abundancia chuvias.

- No pasado, predominio do policultivo (hortofrutícola, millo, patacas, - No pasado, predominio do policultivo (hortofrutícola, millo, patacas, vides…) en pequenas hortas ao lado das casas, para consumo familiar e vides…) en pequenas hortas ao lado das casas, para consumo familiar e parte para vender no mercado. En terras de peor calidade parte para vender no mercado. En terras de peor calidade cultivo de cultivo de cebada, centeo e pastos para gando.cebada, centeo e pastos para gando.

- Na actualidade desaparición policultivo - Na actualidade desaparición policultivo especialización en cultivos de especialización en cultivos de horta, vides ou plantas forraxeiras (alfalfa, trevo horta, vides ou plantas forraxeiras (alfalfa, trevo alimentación gando alimentación gando vacún) e introdución novos produtos (flores, kiwi…).vacún) e introdución novos produtos (flores, kiwi…).

- Problemas estructurais: minifundismo, envellecemento poboación e - Problemas estructurais: minifundismo, envellecemento poboación e ausencia tecido industrial.ausencia tecido industrial.

c) Gandería:c) Gandería:

- Actividade ec + importante. Favorecida por condicións climáticas (oceánico) - Actividade ec + importante. Favorecida por condicións climáticas (oceánico) por demanda urbana productos gandería e por éxodo rural.por demanda urbana productos gandería e por éxodo rural.

- En Galiza predomina a peq e mediana explotación familiar. Na franxa - En Galiza predomina a peq e mediana explotación familiar. Na franxa cantábrica (Ast, Cant…) explotacións máis grandes e modernas.cantábrica (Ast, Cant…) explotacións máis grandes e modernas.

- Problemas: Moitas explotacións de peq tamaño e anticuadas, gran - Problemas: Moitas explotacións de peq tamaño e anticuadas, gran dependencia das industrias lácteas, competencia doutros países UE, o dependencia das industrias lácteas, competencia doutros países UE, o problema dos excedentes e imposición cotas.problema dos excedentes e imposición cotas.

d) Explotación forestal:d) Explotación forestal:

- Actividade importante. Destinada a mobles e pasta de papel.- Actividade importante. Destinada a mobles e pasta de papel.

3.2 Paisaxe agraria da España interior.3.2 Paisaxe agraria da España interior.- Situación- Situación: 2 mesestas e depresión Ebro.: 2 mesestas e depresión Ebro.- Medio físico- Medio físico: Relevo cha de elevada altitude media (Meseta). Clima : Relevo cha de elevada altitude media (Meseta). Clima

mediterráneo continentalizado mediterráneo continentalizado escasas chuvias estivais e abundantes escasas chuvias estivais e abundantes xeadas invernais.xeadas invernais.

a) a) Estructura agrariaEstructura agraria: : - Éxodo rural nos últimos anos - Éxodo rural nos últimos anos despoboamento e abandono de terras despoboamento e abandono de terras poboamento concentrado en vilas, pequenas (vales Douro e Ebro) e poboamento concentrado en vilas, pequenas (vales Douro e Ebro) e grandes na metade sur peninsular.grandes na metade sur peninsular.- Sist propiedade variado: minifundio (Val do Douro e Ebro) atenuado por - Sist propiedade variado: minifundio (Val do Douro e Ebro) atenuado por concentración parcelaria e éxodo rural), latifundios (Salamanca, Burgos, concentración parcelaria e éxodo rural), latifundios (Salamanca, Burgos, Castela A Mancha, secaños aragonés e estremeño).Castela A Mancha, secaños aragonés e estremeño).- Usos do solo variados.- Usos do solo variados.

b) Agriculturab) Agricultura::- Secaño na meseta e zonas non regadas do Val do Ebro - Secaño na meseta e zonas non regadas do Val do Ebro cultivos cultivos extensivos: cereais, vides, oliveiras. Actualmente sustitución de trigo extensivos: cereais, vides, oliveiras. Actualmente sustitución de trigo (maioritario no pasado) pola cebada e cambio de barbeito por (maioritario no pasado) pola cebada e cambio de barbeito por semibarbeito, con xirasol (cultivo de descanso), ou desaparición barbeito semibarbeito, con xirasol (cultivo de descanso), ou desaparición barbeito grazas ao regadío e fertilizantes. Dominio de cereais en Castela-León e grazas ao regadío e fertilizantes. Dominio de cereais en Castela-León e oliveiras e viñedos (CM, Ara, Est, A Rioxa e Navarra).oliveiras e viñedos (CM, Ara, Est, A Rioxa e Navarra).

- - Regadío: Aproveitamento intensivo, tradicionalmente cerca dos ríos e Regadío: Aproveitamento intensivo, tradicionalmente cerca dos ríos e vilas vilas verduras e hortalizas para autoconsumo. Na actualidade verduras e hortalizas para autoconsumo. Na actualidade regadío regadío grazas ao uso auga (encoros e acuíferos) grazas ao uso auga (encoros e acuíferos) cultivos industriais (remolacha, cultivos industriais (remolacha, tabaco), forraxeiros (alfalfa, millo) e hortofrutícolas (Val de Ebro).tabaco), forraxeiros (alfalfa, millo) e hortofrutícolas (Val de Ebro).

c) Ganderíac) Gandería: : - Gandería ovina en secaños casteláns e V. Ebro. En Castela León - Gandería ovina en secaños casteláns e V. Ebro. En Castela León vacún vacún en cortes para leite. Dominio do porcino cerca de centros urbanos.en cortes para leite. Dominio do porcino cerca de centros urbanos.- Estremadura e parte Salamanca destaca a devesa = explotación - Estremadura e parte Salamanca destaca a devesa = explotación agrogandeira con dominio tradicional gandeiro (ovino, porcino e bovino) e agrogandeira con dominio tradicional gandeiro (ovino, porcino e bovino) e explotación forestal (aciñeira e sobreira). Na actualidade explotación forestal (aciñeira e sobreira). Na actualidade vacún, a vacún, a agricultura mecanizada nas áreas de mellores solos e usos non agrícolas agricultura mecanizada nas áreas de mellores solos e usos non agrícolas (caza…).(caza…).

d) Explotación forestald) Explotación forestal: nalgunhas áreas (Soria…): nalgunhas áreas (Soria…)

3.3 Paisaxe agraria mediterránea.3.3 Paisaxe agraria mediterránea.

- - SituaciónSituación: litoral e prelitoral mediterráneo, Val Guadalquivir e Baleares.: litoral e prelitoral mediterráneo, Val Guadalquivir e Baleares.

- Medio físico: - Medio físico: relevo accidentado e clima mediterráneo costeiro relevo accidentado e clima mediterráneo costeiro precipitacións estivais precipitacións estivais escasas.escasas.

a) Estructura agraria: a) Estructura agraria:

- - Poboación numerosa tradicionalmente dispersa Poboación numerosa tradicionalmente dispersa concentración (+ servizos). concentración (+ servizos).

- Propiedade moi fragmentada nas zonas de regadío. Nos secaños - Propiedade moi fragmentada nas zonas de regadío. Nos secaños propiedades peq e propiedades peq e medianas en Valencia e Murcia, medianas en Cat, e grandes en Andalucía occ.medianas en Valencia e Murcia, medianas en Cat, e grandes en Andalucía occ.

- Usos de solo diversos.- Usos de solo diversos.

b) Agricultura:b) Agricultura:

- Regadío: favorecido por factores (temp suaves, elevada insolación, solos apropiados, elevada - Regadío: favorecido por factores (temp suaves, elevada insolación, solos apropiados, elevada demanda) demanda) produción hortofrutícola (aire libre e invernadoiros), froitos tropicais (chirimoia produción hortofrutícola (aire libre e invernadoiros), froitos tropicais (chirimoia e aguacate) nas foxas de Málaga e Granada por suavidade invernos.e aguacate) nas foxas de Málaga e Granada por suavidade invernos.

- Secaño: val do Guadalquivir e zonas prelitorais accidentadas (cereais, - Secaño: val do Guadalquivir e zonas prelitorais accidentadas (cereais, vide, oliveiras…).vide, oliveiras…).

c) c) GanderíaGandería: :

- Bovina e porcina en Cataluña por demanda urbana.- Bovina e porcina en Cataluña por demanda urbana.

- Ovina e caprina nos secaños.- Ovina e caprina nos secaños.

- Toros bravos en val Guadalquivir.- Toros bravos en val Guadalquivir.

3.4 Paisaxe agraria de montaña.3.4 Paisaxe agraria de montaña.- - Medio físico: Medio físico: relevo de elevada altitude relevo de elevada altitude

e fortes pendentes e clima con e fortes pendentes e clima con chuvias abundantes e invernos fríos chuvias abundantes e invernos fríos (neve).(neve).

a)a) Estructura agrariaEstructura agraria: : - Baixas densidades de pob - Baixas densidades de pob poboamento disperso en pequenos poboamento disperso en pequenos núcleos nos vales núcleos nos vales tendencia á tendencia á concentración en vilas maiores no concentración en vilas maiores no fondo dos vales.fondo dos vales.- Dominio peq propiedades, separadas - Dominio peq propiedades, separadas entre si. Tamén montes e praderías de entre si. Tamén montes e praderías de propiedade municipal e explotación propiedade municipal e explotación veciñal.veciñal.- Usos do solo diversos e - Usos do solo diversos e complementarios: agrícultura no complementarios: agrícultura no fondo dos vales, explotación forestal fondo dos vales, explotación forestal nos bosque de vertentes e gandería nos bosque de vertentes e gandería nos prados dos cumios.nos prados dos cumios.

b) b) Agricultura:Agricultura: - No N no fondo dos vales - No N no fondo dos vales cultivos cultivos de horta.de horta.- No Levante e S, en vales e vertentes - No Levante e S, en vales e vertentes socalcos (oliveiras, socalcos (oliveiras, amendoiras…).amendoiras…).

c) Gandería:c) Gandería:

- Réxime extensivo.- Réxime extensivo.

- No N domina a gandería ovina e bovina en claros dos bosques e praderías - No N domina a gandería ovina e bovina en claros dos bosques e praderías dos cumios.dos cumios.

- Na montaña mediterránea domina a ovina - Na montaña mediterránea domina a ovina transhumancia local entre transhumancia local entre val e cume.val e cume.

d) Explotación forestal:d) Explotación forestal:

- Aproveitamento de leña como combustible e industria madeira (eucalipto, - Aproveitamento de leña como combustible e industria madeira (eucalipto, castiñeiro, piñeiro…).castiñeiro, piñeiro…).

3.5 Paisaxe agraria de Canarias.3.5 Paisaxe agraria de Canarias.

- - Medio físico: relevo accidentado volcánico e clima cálido todo o ano con Medio físico: relevo accidentado volcánico e clima cálido todo o ano con escasas precipitacións.escasas precipitacións.

a) Estructura agrariaa) Estructura agraria: :

- Poboación rural en retroceso pola atracción sector terciario (turismo).- Poboación rural en retroceso pola atracción sector terciario (turismo).

- Poboamento concentrado laso - Poboamento concentrado laso aldeas e caseríos. aldeas e caseríos.

- Propiedade variada: pequenas propiedades en zonas medias e altas do - Propiedade variada: pequenas propiedades en zonas medias e altas do interior e grandes nos regadíos costeiros.interior e grandes nos regadíos costeiros.

b) Agricultura: b) Agricultura:

- Áreas litorais: predominio do monocultivo de exportación (plátano, - Áreas litorais: predominio do monocultivo de exportación (plátano, tomate…), cultivos de invernadoiro (pemento…), e novas plantacións tomate…), cultivos de invernadoiro (pemento…), e novas plantacións tropiacais (papaia, mango, piña…).tropiacais (papaia, mango, piña…).

- Áreas medias e altas: agricultura tradicional de secaño para autoconsumo - Áreas medias e altas: agricultura tradicional de secaño para autoconsumo (vide, pataca, trigo en retroceso).(vide, pataca, trigo en retroceso).

c) Gandería: c) Gandería:

- escasa - escasa ovina e caprina asociada á agricultura. ovina e caprina asociada á agricultura.

d) Explotación forestal: d) Explotación forestal:

- Madeira de piñeiros. Laurisilva - Madeira de piñeiros. Laurisilva carbón e soportes de cultivos carbón e soportes de cultivos (varas…)(varas…)

4. DINÁMICAS RECENTES DO MUNDO RURAL4. DINÁMICAS RECENTES DO MUNDO RURAL- 2 tipos: problemas e medidas de ordenación do mundo rural.- 2 tipos: problemas e medidas de ordenación do mundo rural.4.1 Problemas mundo rural.4.1 Problemas mundo rural.4 tipos de problemas:4 tipos de problemas:

a)a) Demográficos Demográficos: : - Diminución e envellecemento da poboación rural por éxodo rural da - Diminución e envellecemento da poboación rural por éxodo rural da xente nova.xente nova.- Escasa cualifiación da man de obra rural - Escasa cualifiación da man de obra rural difícil ocupación noutros difícil ocupación noutros sectores.sectores.b) b) EconómicosEconómicos: : - - pob activa ocupada no sector (6%). pob activa ocupada no sector (6%).- - contribución relativa ao PIB (Produto Interior Bruto, 3%). contribución relativa ao PIB (Produto Interior Bruto, 3%).- - participación agraria no comercio exterior e déficit balanza comercial participación agraria no comercio exterior e déficit balanza comercial agraria, dende os 70, por incremento importacións agrarias e alimentarias agraria, dende os 70, por incremento importacións agrarias e alimentarias debido a aumento nivel de vida e déficit madereiro.debido a aumento nivel de vida e déficit madereiro.- Escasa diversificación ec do espazo rural - Escasa diversificación ec do espazo rural excesiva dependencia de excesiva dependencia de actividades agrarias actividades agrarias paro agrario, sobre todo en zonas latifundistas paro agrario, sobre todo en zonas latifundistas (xornaleiros).(xornaleiros).- - dependencia do mercado e industrias agrarias e alimentarias. dependencia do mercado e industrias agrarias e alimentarias.- PAC - PAC esixe modernización para esixe modernización para competitividade e rendementos e competitividade e rendementos e impón cotas e descenso prezos.impón cotas e descenso prezos.

c) c) Problemas sociais e de Problemas sociais e de equipamento.equipamento.

- Problemas e carencias de - Problemas e carencias de accesibilidade, infraestructuras e accesibilidade, infraestructuras e servizos elementais (recollida servizos elementais (recollida lixo, educación, sanidade) lixo, educación, sanidade) calidade de vida e dependencia de calidade de vida e dependencia de núcleos urbanos (ás veces núcleos urbanos (ás veces lonxanos).lonxanos).

d) d) Problemas ambientaisProblemas ambientais..- Degradación medio natural:- Degradación medio natural:

Deforestación para obter terras Deforestación para obter terras agrícolas e pastos agrícolas e pastos erosión. erosión. Deterioro do solo por Deterioro do solo por sobreexplotación ou sobreexplotación ou contaminación (produtos contaminación (produtos químicos).químicos). Sobreexplotación de augas Sobreexplotación de augas superficiais e acuíferos e superficiais e acuíferos e contaminación por productos contaminación por productos químicos e vertidos.químicos e vertidos.

4.2 Ordenación espazo rural.4.2 Ordenación espazo rural.-- Problemas agrarios Problemas agrarios políticas de ordenación do espazo rural, levadas a políticas de ordenación do espazo rural, levadas a

cabo por tres protagonistas:cabo por tres protagonistas: Administración local: ordena espazo rural do seu concello.Administración local: ordena espazo rural do seu concello. Comunidades autónomas: competencias en ordenación do territorio.Comunidades autónomas: competencias en ordenación do territorio. UE: fondos estructurais para desenvolvemento rural ás rexións + UE: fondos estructurais para desenvolvemento rural ás rexións + desfavorecidas (actividades atrasadas, baixas rentas e despoboamento) desfavorecidas (actividades atrasadas, baixas rentas e despoboamento) melloras nas explotacións, nas infraestructuras e diversificación melloras nas explotacións, nas infraestructuras e diversificación actividades (Ex: Programa LEADER actividades (Ex: Programa LEADER turismo rural). turismo rural).

- Liñas de actuación:- Liñas de actuación:a) Desenvolvemento ec: 3 actuacións:a) Desenvolvemento ec: 3 actuacións:

Diversificación actividades Diversificación actividades fomento industria (agroindustrias fomento industria (agroindustrias alimentos e artesanías) e turismo rural (agroturismo, granxas-escola, alimentos e artesanías) e turismo rural (agroturismo, granxas-escola, turismo ecolóxico, cultural, deportes de aventura…). Turismo rural turismo ecolóxico, cultural, deportes de aventura…). Turismo rural efectos positivos (efectos positivos ( rendas, mellora infrestructuras e servizos e rendas, mellora infrestructuras e servizos e rehabilitación vivendas).rehabilitación vivendas).

Modernización e aumneto calidade da produción Modernización e aumneto calidade da produción denominacións de orixedenominacións de orixe

Promoción cooperativas Promoción cooperativas tenta reducir dependencia mercado e tenta reducir dependencia mercado e industria.industria.

b) b) Mellora infraestructuras e equipamentos.Mellora infraestructuras e equipamentos.

- Melloras en accesibilidade, en infraestructuras básicas (electrificación, - Melloras en accesibilidade, en infraestructuras básicas (electrificación, telefonía), servizos (sanitarios, educación, culturais…) procurando telefonía), servizos (sanitarios, educación, culturais…) procurando proximidade a núcleos rurais.proximidade a núcleos rurais.

c) c) Conservación do medio.Conservación do medio.

- Téntase conseguir mediante:- Téntase conseguir mediante:

Políticas de desenvolvemento rural da UE. Políticas de desenvolvemento rural da UE.

Agricultura biolóxica: usa sistemas naturais (abonos orgánicos, Agricultura biolóxica: usa sistemas naturais (abonos orgánicos, rotación cultivos) evitando productos químicos rotación cultivos) evitando productos químicos productos + sans pero productos + sans pero con pouca demanda. Agricultura biolóxica = sector agrícola con maior con pouca demanda. Agricultura biolóxica = sector agrícola con maior expansión da UE (40% crec anual). Sen embargo pouco consumo expansión da UE (40% crec anual). Sen embargo pouco consumo exportación.exportación.

OS ESPAZOS PESQUEIROSOS ESPAZOS PESQUEIROS1. A ACTIVIDADE PESQUEIRA.1. A ACTIVIDADE PESQUEIRA.

- Espazo pesqueiro español - Espazo pesqueiro español 8 8 rexións pesqueiras: noroeste (+ rexións pesqueiras: noroeste (+ capturas), cantábrica, tramontana, capturas), cantábrica, tramontana, levantina, surmediterránea, levantina, surmediterránea, suratlántica, balear e canaria.suratlántica, balear e canaria.- Produción pesqueira - Produción pesqueira trazos: trazos:

Capturas: peixe (Capturas: peixe (¾) e ¾) e crustáceos e moluscos (¼).crustáceos e moluscos (¼).

Destino: consumo Destino: consumo humano en fresco ou baixo outras humano en fresco ou baixo outras formas: salgadura, conserva, formas: salgadura, conserva, conxelación, redución (extracción conxelación, redución (extracción aceites e fariñas)aceites e fariñas)

Evolución: ata 1970 Evolución: ata 1970 capturas. Dende entón capturas. Dende entón por por esgotamento caladoiros, restriccións esgotamento caladoiros, restriccións internacionais á libertade de pesca e internacionais á libertade de pesca e cotas comunitarias cotas comunitarias relativa relativa recuperación nos noventa pero futuro recuperación nos noventa pero futuro incerto.incerto.

2. CRISE E PROBLEMAS DA PESCA.2. CRISE E PROBLEMAS DA PESCA.

- - Sector pesqueiro atravesa actualmente unha crise Sector pesqueiro atravesa actualmente unha crise indicadores: indicadores:

Descenso pob activa.Descenso pob activa.

contribución ao PIB (1%).contribución ao PIB (1%).

Comercio exterior deficitario por elevado consumo interno Comercio exterior deficitario por elevado consumo interno importacións peixe.importacións peixe.

- Crise producida por tres tipos de problemas:Crise producida por tres tipos de problemas:

2.1 Problemas dos caladoiros:2.1 Problemas dos caladoiros:

Esgotamento caladoiros nacionais Esgotamento caladoiros nacionais modestos recursos por modestos recursos por sobreexplotación (elevada demanda), e levada a cabo por flota artesanal = sobreexplotación (elevada demanda), e levada a cabo por flota artesanal = pequenas embarcacións (- de 20 TRB) que non se poden afastar moito da pequenas embarcacións (- de 20 TRB) que non se poden afastar moito da costa.costa.

Cotas nos caladoiros comunitarios, fixadas pola UE para asegurar Cotas nos caladoiros comunitarios, fixadas pola UE para asegurar capturas capturas posibilidade de pescar unha cantidade máxima establecida posibilidade de pescar unha cantidade máxima establecida mediante licenza de pesca. mediante licenza de pesca.

Restriccións nos Restriccións nos caladoiros internacionais: caladoiros internacionais: comenzaron en 1974 ata comenzaron en 1974 ata establecemento zonas establecemento zonas económicas exclusivas de económicas exclusivas de pesca dos países ata 200 pesca dos países ata 200 millas da costa millas da costa duro duro golpe para a flota golpe para a flota pesqueira española pesqueira española necesidade de acordos necesidade de acordos pesqueiros con outros pesqueiros con outros países e países e capturas. capturas.Principais caladoiros Principais caladoiros internacionais están no internacionais están no Atlántico e Índico, Atlántico e Índico, explotados por flota de explotados por flota de altura, permanecendo no altura, permanecendo no mar semanas ou meses.mar semanas ou meses.

2.2 Problemas estructurais: 2.2 Problemas estructurais: 2 tipos:2 tipos:a) a) Poboación activa pesqueiraPoboación activa pesqueira diminución e envellecemento por crise diminución e envellecemento por crise de pesca artesanal, debido a esgotamento caladoiros, de pesca artesanal, debido a esgotamento caladoiros, mecanización dos mecanización dos barcos e barcos e redución licenzas de pesca. redución licenzas de pesca.

b) b) Problemas da flota pesqueiraProblemas da flota pesqueira::

Tamaño excesivo, xa que creceu moito ata 1977 debido a Tamaño excesivo, xa que creceu moito ata 1977 debido a vantaxes: alta demanda de peixe, baixo prezo combustible, libre acceso aos vantaxes: alta demanda de peixe, baixo prezo combustible, libre acceso aos caladoiros internacionais… Pero a partir de finais dos setenta co caladoiros internacionais… Pero a partir de finais dos setenta co encarecemento do petróleo (crise 1973), a creación de zonas exclusivas de encarecemento do petróleo (crise 1973), a creación de zonas exclusivas de pesca (200 millas) pesca (200 millas) tamaño actual resulta excesivo en relación coa tamaño actual resulta excesivo en relación coa disponibilidade de pesca.disponibilidade de pesca.

Predominio de pequenas embarcacións, anticuadas e que non se Predominio de pequenas embarcacións, anticuadas e que non se poden afastar demasiado da costa poden afastar demasiado da costa contribución á sobreexplotación contribución á sobreexplotación caladoiros nacionais caladoiros nacionais os barcos de gran tonelaxe non acadan o 10 %. os barcos de gran tonelaxe non acadan o 10 %.

2.2 Problemas ambientais.2.2 Problemas ambientais.

Debido á sobreexplotación dos recursos e contaminación das augas por Debido á sobreexplotación dos recursos e contaminación das augas por vertidos agrarios (fertilizantes, insecticidas), urbanos (augas fecais), vertidos agrarios (fertilizantes, insecticidas), urbanos (augas fecais), industriais e petrolíferos tanto accidentais como intencionados.industriais e petrolíferos tanto accidentais como intencionados.

3. POLÍTICA PESQUEIRA: REGULACIÓN E RECONVERSIÓN.3. POLÍTICA PESQUEIRA: REGULACIÓN E RECONVERSIÓN.- Problemas sector pesqueiro Problemas sector pesqueiro política de regulación e reconversión do política de regulación e reconversión do

sector no seno da UE sector no seno da UE política pesqueira comunitaria (PPC) política pesqueira comunitaria (PPC) inclusión inclusión de España nun mercado comunitario liberalizado (sen trabas aduaneiras) de España nun mercado comunitario liberalizado (sen trabas aduaneiras) pero tamén supón a adopción de directrices comunitarias en materia pero tamén supón a adopción de directrices comunitarias en materia pesqueira, 3 tipos: pesqueira, 3 tipos:

3.1 Regulación de acceso aos caladoiros.3.1 Regulación de acceso aos caladoiros.

- UE regula o acceso aos caladoiros comunitarios e xestiona acordos con - UE regula o acceso aos caladoiros comunitarios e xestiona acordos con outros países outros países vantaxes para España por peso internacional da UE pero vantaxes para España por peso internacional da UE pero tamén inconvintes tamén inconvintes a UE ás veces antepón cuestións políticas antes que a a UE ás veces antepón cuestións políticas antes que a defensa dos intereses da flota pesqueira.defensa dos intereses da flota pesqueira.

3.2 Reconversión e axuste estructural.3.2 Reconversión e axuste estructural.

- - UE obrigou a España a levar a cabo pol de axuste estructural UE obrigou a España a levar a cabo pol de axuste estructural reconverter reconverter e modernizar o sector e modernizar o sector axudas de fondos estructurais: FSE e IFOP axudas de fondos estructurais: FSE e IFOP (Instrumento financeiro de Orientación pesqueira (Instrumento financeiro de Orientación pesqueira modernización sector modernización sector e diversificación actividades ec). e diversificación actividades ec).

- Medidas adoptadas:- Medidas adoptadas:

1) 1) Redución do tamaño e número das embarcaciónsRedución do tamaño e número das embarcacións desmantelamento de barcos, abandono voluntario da actividade desmantelamento de barcos, abandono voluntario da actividade exubilacións anticipadas.exubilacións anticipadas.

2) 2) Traspaso de barcos a empresas conxuntas con outros paísesTraspaso de barcos a empresas conxuntas con outros países empresas españois proporcionan barco a obteñen a cesión da cota empresas españois proporcionan barco a obteñen a cesión da cota pesqueira de empresas estranxeiras a cambio de concesións (cantidade de pesqueira de empresas estranxeiras a cambio de concesións (cantidade de pesca, emprego de estranxeiros).pesca, emprego de estranxeiros).

3) 3) Renovación e modernización da flota e mellora dos portosRenovación e modernización da flota e mellora dos portos ..

4) 4) Concesión de axudas a rexións afectadas negativamente pola Concesión de axudas a rexións afectadas negativamente pola reconversiónreconversión infraestructuras que resulten atractivas a outros infraestructuras que resulten atractivas a outros investimentos.investimentos.

5) Desenvolvemento investigación e acuicultura (cultivos mariños):5) Desenvolvemento investigación e acuicultura (cultivos mariños):

- Acuicultura = solución a déficit de productos pesqueiros. España dispón - Acuicultura = solución a déficit de productos pesqueiros. España dispón de condicións favorables (longas costas, clima apropiado), sen embargo de condicións favorables (longas costas, clima apropiado), sen embargo ésta tardou en desenvolverse por unha serie de obstáculos (elevados custos, ésta tardou en desenvolverse por unha serie de obstáculos (elevados custos, contaminación das augas, escasez de técnicos) contaminación das augas, escasez de técnicos) necesidade de impulso necesidade de impulso por Estado, CCAA e UE por Estado, CCAA e UE fondos para infraestructuras e formación e fondos para infraestructuras e formación e emprego traballadores do sector pesqueiroemprego traballadores do sector pesqueiro

2 tipos de acuicultura:2 tipos de acuicultura: De auga doce:De auga doce: + de 2000 piscifactorías + de 2000 piscifactorías cría de cría de

peixes para consumo humano peixes para consumo humano (troitas), cría de crustáceos (troitas), cría de crustáceos (cangrexos, camaróns…), (cangrexos, camaróns…), producción de ovos e animais producción de ovos e animais para repoboación (salmón, carpa, para repoboación (salmón, carpa, troita). Sen embargo ten problema troita). Sen embargo ten problema = elevados custos de produción.= elevados custos de produción.

Mariña: Mariña: Destaca a cría de moluscos Destaca a cría de moluscos

mexillón, en Galiza + de 3300 mexillón, en Galiza + de 3300 bateas bateas ría de Arousa = 1º ría de Arousa = 1º productor mundial. Tamén ostras productor mundial. Tamén ostras (Cataluña), ameixas… Entre os (Cataluña), ameixas… Entre os peixes destaca a robaliza, dourada peixes destaca a robaliza, dourada e rodaballo. Acuicultura mariña e rodaballo. Acuicultura mariña pode ser extensiva (intervención pode ser extensiva (intervención humana en algunas fases da humana en algunas fases da produción) ou intensiva (en todo produción) ou intensiva (en todo o proceso de produción.o proceso de produción.

3.3 Política ambiental.3.3 Política ambiental.- Sobreexplotación e contaminación - Sobreexplotación e contaminación medidas: medidas:

Establecemento cotas Establecemento cotas capturas capturas Restricción ou prohibición artes de pesca indiscriminada.Restricción ou prohibición artes de pesca indiscriminada. Recuperación caladoiros nacionais con medidas: repoboación mariña Recuperación caladoiros nacionais con medidas: repoboación mariña ((pezqueñines = pezqueñines = tallas mínimastallas mínimas), ), o incremento da vixilancia pesqueira e o incremento da vixilancia pesqueira e loita contra a contaminación.loita contra a contaminación.