Unidade 3. Restauración e nacionalismos

8/10/2019 Unidade 3. Restauracin e nacionalismos

1/25


2/25

Unidade 3: Restauracin e nacionalismos. H de Espaa, IES Antn Losada 2

Don Alfonso XII, pola gracia de Deus, Reiconstitucional de Espaa; a todos os que aspresentes visen e entendesen, sabede, Que enunin e de acordo coas Cortes do Reinoactualmente reunidas viemos en decretar esancionar a seguinte CONSTITUCIN DAMONARQUA ESPAOLA.

Art. 10. Non se impor xamais a pena deconfiscacin de bens e ningun poder serprivado da sa propiedade senn polaautoridade competente e por causa xustificadade utilidade pblica, previa sempre acorrespondente indemnizacin. ()Art. 11. A relixin catlica, apostlica, romana, a do Estado. A Nacin obrgase a manter oculto e s seus ministros. Ningun sermolestado no territorio espaol polas sasopinins relixiosas nin polo exercicio do seu respectivo culto, salvo o respecto debido moralcristiana. Non se permitirn, porn, outras cerimonias nin manifestacins pblicas que as da relixin

do Estado.Art. 13. Todo espaol ten dereito: de emitir libremente as sas ideas e opinins, xa sexa depalabra, por escrito, utilizando a imprenta ou outro procedemento semellante, sen suxeiccin censura previa. De reunirse pacificamente. De asociarse para os fins da vida humana. De dirixirpeticins individuais ou colectivas a El Rei, s Cortes e s autoridades.()Art. 18. A potestade de facer as leis reside nas Cortes con El Rei.Art. 19. As Cortes compense de dous Corpos co-lexisladores, iguais en facultades: o Senado e oCongreso dos Deputados.Art. 20. O Senado componse: 1 De Senadores por propio dereito. 2 De Senadores vitaliciosnomeados pola Coroa. 3 De Senadores elixidos polas Corporacins do Estado e maiorescontribuntes na forma que determine a lei. 4 O nmero dos Senadores por dereito propio e vitaliciosnon poder exceder de cento oitenta. Este ser o nmero dos Senadores electivos.Art. 32. As Cortes renense tdolos anos. El Rei ten o dereito de convocalas, de prorrogalas, depechar as sesins, de disolver simultaneamente ou por separado a parte electiva do Senado e daCmara dos Deputados, coa obriga de convocar e de reunir de novo outras, nos tres meses seguintesdesde o da da sa disolucin ()Art. 41. A iniciativa das leis pertence a El Rei e a cada unha das Asembleas lexislativas.Art. 50. A potestade de facer executar as leis reside en El Rei ()

Constitucin da Monarqua espaola de 30 de xuo de 1876

Esta Constitucin, aprobada para lexitimar a Restauracin dos Borbones, tivo a vixenciamis dilatada da Historia de Espaa. Inspirouse en gran medida na de 1845: A Coroa tiaamplsimas atribucins non s relativas poder executivo facultade exclusiva de nomear Presidente do Consello de Ministros sen ter que contar coas Cortes, senn tamn no

lexislativo (a soberana era compartida entre as Cortes e o Rei, precisando da aprobacinde ambas instancias para aprobar as leis fundamentais; o rei posua a capacidade de vetosobre as leis aprobadas polas Cortes e tia tamn iniciativa lexislativa); o monarca eraademais o xefe do exrcito, non s de maneira nominal, senn que se lle recoeca acapacidade de intervir nos ascensos e nomeamentos.

As Cortes estaban formadas por das cmaras. O Congreso elixido polo corpo electoral,mentres co Senado representaba s clases poderosas: Grandes de Espaa e xerarquaseclesisticas e militares; vitalicios nomeados polo Rey; e elixidos por sufraxio censatario dosmaiores contribuntes.

Tamn incorporou certos aspectos da Constitucin democrtica de 1869 (declaracin dedereitos e liberdades; participacin poltica). En definitiva, trataron de non facer unha

Constitucin dun s partido como a moderada de 1845 buscando unha maiorestabilidade poltica por medio da incorporacin do liberalismo progresista xunto codoutrinario do partido conservador de Cnovas nunha mesma legalidade.

Mara Cristina xura como Regente a Constitucin de1876 trala morte do seu marido Alfonso XII en 1885


3/25


O texto pouco explcito no referente s dereitos, remitndose sa regulacin no futuro. Osufraxio ser censatario ata 1890. A lei de 1878 aprobada por Cnovas s permita votar ao4,5% da poboacin. Na cuestin relixiosa declrase oficial Igrexa Catlica, permitndose oculto privado doutras confesins.

1.2. Pacificacin e centralizacin do Estado

A principios do reinado de Alfonso XII remataron das guerras. A guerra carlista finalizou

en febreiro de 1876coa toma dos ncleos carlistas de Montejurra e Estella en Navarra. Noconflito de Cuba, iniciado en 1868, chegouse a un acordo en 1878 (Paz de Zanjn), andaque as rebelins foron constantes e duramente reprimidas. Para intentar reducir o apoio independencia, o Goberno espaol aboliu a escravitude entre 1880 e 1886.

O Estado canovista foi unitario e centralizado. En 1876, tras a derrota dos carlistas,abolronse os foros vascos e navarros, pasando estas provincias a rexerse polo sistemacomn de impostos e recrutamento de homes para o exrcito. Porn, en 1878, estasprovincias conseguiron un modelo de cota (o cupo) para a recadacin dos impostos, querealizaran as deputacins.

A Lei Municipal de 1877 eliminou a autonoma dos concellos e a eleccin popular dosalcaldes. Estes pasaron a ser nomeados polo Goberno no caso das cidades, mentres os

gobernadores civs, baixo as ordes do ministro de Gobernacin, encargbanse de nomear econtrolar o resto de alcaldes.

1.3. Sistema poltico de Cnovas: caciquismo e fraude electoral

O sistema poltico ideado por Cnovas para a Restauracin descansaba sobre das bases:A Constitucin de 1876, e o bipartidismo alternancia de dous partidos no gobernosegundo o modelo ingls. Para isto ltimo conseguiu a participacin institucional do PartidoLiberal dirixido por Prxedes Mateo Sagasta. Sagasta fora un destacado poltico liberalprogresista que ocupara diversos cargos de responsabilidade durante o SexenioDemocrtico. A quenda pacfica de partidos dependa precisamente de que os vellosprogresistas aceptasen participar no sistema, agrupados no Partido Liberal, e colaborando estabilidade desde a sa oposicin ideoloxa liberal doutrinaria do Partido Conservadorque dirixa Cnovas.

Resultados electorais entre 1891 e 1923 que decidiron a quenda dos partidos dinsticos no Goberno

Os partidos da poca da Restauracin non eran partidos de masas como na

actualidade nos que houbese afiliados que sostivesen unha estrutura permanente, sennque eran partidos de notables; dicir, grupos constitudos en torno a algunhas figuraspolticas destacadas que se organizaban s para participar nas eleccins. Neles tian mis

0

10

2030

40

50

60

70

80

90

100

1891

1893

1896

1898

1899

1901

1903

1905

1907

1910

1914

1916

1918

1919

1920

1923

P.

Conservador

P. Libera l Suma dos 2

P. dinsticos

Oposicin

non

dinstica


4/25


influencia os lderes ca un programa concreto, moitas veces inexistente. O rei depositaba aconfianza alternativamente nun ou noutro xefe de partido para formar goberno; esteconvocaba as eleccins e fabricaba os deputados precisos para obter a maioraparlamentaria e poder as gobernar. Ningn goberno da Restauracin perdeu nunca unhaseleccins que convocara, utilizandomecanismos de control e mais o fraude.

Entre ns reina a farsa en toda a sa crueza,unha farsa completa, especial e exclusiva daseleccins espaolas. O mesmo se o sufraxio universal que restrinxido, nunca hai mis cuns elector: o Ministro de Gobernacin. Este,cos seus gobernadores de provincia e oinnumerable exrcito de empregados de todasclases, sen exclur os altos cargos damaxistratura e do profesorado, prepara,executa e consuma as eleccins, de calqueraclase que sexan, desde o fondo do seudespacho, situado no centro de Madrid.

Para facer as listas de electores pensenelas algns nomes verdadeiros perdidosentre unha multitude de imaxinarios, e sobretodo defuntos. A representacin destes ltimosdse sempre a axentes disfrazados de paisano para iren votar. O autor destas lias, viurepetidamente que o seu pai, falecido hai algns anos, a depositar o seu voto na urna baixo a figuradun varredor da cidade ou dun sabuxo de polica, vestido cun traxe emprestado. Os individuos quecompoen as mesas dos colexios electorais presencian moitas veces transmigracins semellantesdas almas dos seus propios pais ()Este sistema de eleccins por medio da resurreccin dos mortos e os axentes de polica disfrazadosde electores non , porn, o peor dos medios utilizados para falsear o sufraxio polos nosospretendidos defensores do parlamentarismo e do sistema representativo. Apresurmonos a dicir queordinariamente non se deteen nesas aparencias de humano respecto, e que o que fan

sinxelamente aumentar o nmero de votos emitidos ata ter asegurada a eleccin do candidato adicto() En resume, a nosa comedia electoral non respecta absolutamente nada. Nada hai que sexasagrado para ela: listas electorais, urnas, escrutinio, todo falseado polos nosos polticos baixo ainmediata direccin do gobernador civil de cada provincia.

Almirall, V. Espaa tal como es. 1880

A falsificacin das eleccins converteuse en norma no sistema canovista sendo os seusaxentes os caciques. O caciqueera un persoeiro da oligarqua local que, pola sa posicineconmica, cargo, relacins locais ou cultura exerca sobre os vecios do lugar unhainfluencia absoluta. As as das pezas fundamentais do sistema sern os dirixentes polticosque en Madrid ocupan os Ministerios, Senado e Congreso, pertencentes en xeral oligarqua terratenente e nobiliaria, que por medio dos gobernadores civs conectaban coas

oligarquas locais, a outra peza, que exercan de caciques nos territorios respectivos.

Consecuencia deste sistema o caciquismo, ou sexa o entronizamento de certos individuos naslocalidades, que, como instrumento do deputado, son donos dos resortes administrativos. O caciqued e quita os miserentos postos de traballo que gozan os mis pobres do pobo; seus son o carteiro-pen, o secretario do Concello, o pen camieiro, o expendedor de efectos estancados. O cacique quen ao facer o reparto de contribucin carga a man adversario, aliviando amigo, do que seorixinan desgustos mil, e s veces porradas e ata pualadas. Verdade que o tirano da aldea, que tangrandes servizos presta deputado, sometndolle a localidade, agobia a este coas sas esixencias,ata o punto que moitos representantes do pas renegan da hora na que se meteron en semellantesleas. O deputado apoia e encubre os desmns do seu axente; pero dnse casos nos que os clamoresda comarca se fan sentir no Congreso, e o Goberno vese obrigado a recortar o excesivo celo daquel

dspota escuro. Benito Prez Galds. Poltica espaola

La Campana de Gracia: Pucherazo


5/25


O Sistema Canovista proporcionou unha aparenteestabilidade poltica ao pas, do que desapareceron ospronunciamentos e as loitas fratricidas quecaracterizaran a etapa anterior, pero ao custo defalsear a vontade popular nunhas Cortes nas que aoligarqua impua os seus intereses ao pas; e istosucedeu tanto na etapa de sufraxio censatario como

cando os liberais, presididos por Sagasta, implantarono sufraxio universal masculino en 1890.

Con isto chegamos a determinar os factores que integranesta forma de goberno, e a posicin de cada un delesrespecto s demais.Estes compoentes exteriores son tres: 1 Os OLIGARCAS,os chamados prohomes ou notables de cada bando queforman a plana maior, residentes ordinariamente nocentro; 2 os CACIQUES, de primeiro segundo e terceirograo, diseminados polo territorio; 3 o GOBERNADOR CIVIL,que serve de rgano de comunicacin e de instrumento. A

isto redcese fundamentalmente todo o artificio que baixo asa pesadume xeme rendida e prostrada a Nacin.Oligarcas e caciques constiten o que acostumamosdenominar clase directora ou gobernante distribuda ouencadrada en partidos. Pero anda que a chamemos as, non tal; se fose clase dirixente formaraparte da Nacin, e non mais cun corpo alleo. ()

Joaqun Costa. Oligarqua y caciquismo. 1903

2. A OPOSICIN AO RXIME CANOVISTA

Desde o comezo da monarqua existiron correntes minoritarias, polticas, intelectuais esociais, que denunciaron o carcter reaccionario do rxime. Pero cando adquiriron unha

importancia significativa foi despois do desastre do 98 e a crise dos partidos dinsticos.2.1. O Movemento Obreiro

Os socialistas. O pequeno grupomarxista existente en Madrid desde oSexenio, dirixido por Pablo Iglesias,evolucionou ata a formacin dunpartido socialista. O PartidoSocialista Obrero Espaol tivo asa orixe en 1879, pero non adquiriuimportancia ata dez anos despois.En 1888 os dirixentes do PSOE

crearon un sindicato afn, a UninGeneral de Trabajadores (UGT).

Considerando que a sociedade actualten tan s por fundamento o antagonismode clases;Que este acadou nos nosos das o seu maior grao de desenvolvemento, como ben claro o revela ocada vez mis reducido nmero dos inmensamente ricos e o sempre crecente dos inmensamentepobres;Que a explotacin que exercen aqueles sobre estes debida unicamente posesin dos primeiros daterra, mquinas e demais instrumentos de traballo;Que dita posesin est garantida polo poder poltico, hoxe en mans da clase explotadora. (...)Por estas razns, o Partido Socialista Obrero Espaol declara que a sa aspiracin :Abolicin das clases, ou sexa, emancipacin completa dos traballadores. Transformacin dapropiedade individual en propiedade social ou da sociedade enteira. Posesin do poder poltico polaclase traballadora.

A farsa democrtica. Yo represento lavoluntad nacional (Castelao)

Implantacin do Movemento Obreiro en 1880


6/25


E como medios inmediatos para achegarnos realizacin deste ideal, os seguintes:Liberdades polticas. Dereito de coalicin ou legalidade das folgas. Reducin das horas. Prohibicindo traballo dos nenos menores de nove anos, e de todo traballo pouco hixinico ou contrario s boscostumes, para as mulleres. Leis protectoras da vida e da sade dos traballadores. Proteccin sCaixas de socorros mutuos e pensins s invlidos do traballo. Creacin de escolas gratutas para aprimeira e segunda ensinanza e de escolas profesionais dos que os establecementos, a instrucin eeducacin sexan laicas. Xustiza gratuta e Xurado para todos os delitos. Servizo de Armas obrigatorio

e universal e milicia popular. Adquisicin polo Estado de todos os medios de transporte e decirculacin, as como de minas, bosques, etc. E todos aqueles medios que o Partido Socialista ObreroEspaol acorde segundo a necesidade dos tempos."

Programa do PSOE, Madrid, 9 de xullo de 1879

Os anarquistas. A Federacin deTrabajadores de la Regin Espaolaera a asociacin obreira maioritaria.Herdeira dos primeiros gruposanarquistas desde 1881, mantivo acrtica aos partidos, rexeitando todaparticipacin poltica. A sa tctica foi

a propaganda polos feitos, concretadanunha serie de atentados a final desculo (coma o asasinato de Cnovasen 1897) que provocaron unhadursima represin por parte dasautoridades. A sa implantacin foi moiimportante no campo andaluz e enCatalua.

Os primeiros anos do sculo XX foron de crecemento importante do movemento obreiro. En1910 creouse a Confederacin Nacional del Trabajo (CNT), sindicato anarquista quepasou de 30.000 membros en 1911 a 700.000 en 1919. Ao mesmo tempo o PSOE vai

acrecentando a sa presenza, se ben limitada, nos concellos urbanos e nas Cortes (oprimeiro deputado foi Pablo Iglesias en 1910, cando se presentaron unidos socialistas erepublicanos). A UGT tamn aumentou a afiliacin nestes anos, pasando de 40.000afiliados en 1910 a 240.000 en 1921.

2.2.Os republicanos

Tras a restauracin da monarqua en 1875 os republicanos foron perseguidos, e moitosdeles estiveron exiliados. Mantiveron unha actitude crtica fronte Monarqua, pero dentrodeles existan posicins diferentes. O antigo lder radical, Ruiz Zorrilla, anda confiaba nunpronunciamento militar para derrubar monarqua e, en 1886, apoiou a intentona fracasadade Villacampa.

Xurdiron dous novos partidos: os radicais de Lerroux e os reformistas encabezados porMelquades Alvarez e Azcrate. Os primeiros utilizaron un discurso demagxico, sendefinirse claramente, no que se criticou Monarqua, burguesa e a Igrexa. Evolucionaronprogresivamente cara un republicanismo conservador.

O Partido Reformista estivo integrado por personalidades coecidas e intelectuais deprestixio, moitos deles procedentes da Institucin Libre de Enseanza formada en 1876. Nassas filas atparonse desencantados do sistema e republicanos moderados, que criticaronao sistema pero cran na posibilidade de reformas baixo a propia Monarqua. Remataronentrando no ltimo goberno monrquico antes do golpe de Estado de 1923.

Os partidos republicanos foron incapaces de formar unha agrupacin nica, anda as a sainfluencia foi minoritaria pero cada vez maior, tendo unha presenza importante nas cidades

mis desenvolvidas. Foron sempre a principal minora, fra dos partidos alternantes, nasCortes (entre o 7 e o 10 % dos deputados).

A folga, Ramn Casas, 1902


7/25


Entre os grupos de ideoloxa monrquica que xorden ante a falta de reformas do sistema epropugnando un cambio de rxime como nico medio de aplicar as reformas, hai quedestacar formado por Ortega y Gasset en 1913, a Liga de Educacin Poltica da queformaron parte Azaa, Maran e Madariaga. Seguiu as teses rexeneracionistas de JoaqunCosta, atraendo a gran nmero de intelectuais, ademais dos xa sinalados, e tendo a revistaEspaacomo voceiro das sas ideas.

Os carlistas. Os carlistas tiveron cada vez menos apoio. Decidiron, finalmente, renunciar sarmas. Seguiron tendo as sas bases no Pas Vasco e Navarra, anda que nunca acadaronmis do 3% nas eleccins s que se presentaron.

Os rexionalistas e nacionalistas(analizarmolos mis adiante)

3. GUERRA COLONIAL E CRISE DE 1898

3.1. O desastre do 98

Os alzamentos armados dosindependendistas cubanossucedranse de maneiraintermitente desde 1868. A partir de

1895 desencadeouse a etapadecisiva, tanto en Cuba como enFilipinas. En Espaa, Sagastasusbstitura ao asasinado Cnovasno vern de 1897 e iniciou unhapoltica de conciliacin. Pero osindependentistas cubanos rexeitarona autonoma que lle ofreceu ogoberno, coa oposicin dos gruposconservadores.

A guerra s foi sentida polas familias que tian quemandar os seus fillos a Cuba, porque non podan pagaras das mil pesetas que os librasen do servizo militar. Aopinin pblica, en xeral, non era consciente dasuperioridade econmica e blica de Estados Unidos. Sunha minora criticou a guerra: o Partido Socialista, Pi iMargall e Miguel de Unamuno entre eles.

Nos Estados Unidos desenvolveuse unha campaa afavor da intervencin en Cuba encabezada polo magnateda prensa Hearst. Cntase que ante un telegrama do seucorresponsal na Habana que dica: Aqu todo est encalma / Non hai axitacin / Quixera regresar porque nonhaber guerra. Hearst contestou: Qudese a / de que

haxa guerra encrgome eu. O goberno dos EstadosUnidos enviou uns navos a Habana, supostamente paradefender aos estadounidenses residentes en Cuba, enfebreiro de 1898. Un destes barcos, o Maine, sufriu unhaexplosin a noite do 15 de febreiro que foi aproveitada para declararlle a guerra a Espaa,anda que non se soubo quen provocara a explosin, ou se fora un accidente.

A situacin actual da illa de Cuba unha ameaza constante para a nosa paz interior e impn aoGoberno dos Estados Unidos gastos enormes, consecuencia dun conflito que dura hai anos nunha illatan prxima noso pas, e tan unida a ns por importantes relacins comerciais, e corren constanteperigo a vida e a liberdade dos nosos concidadns; mentres se destren as facendas e os caudaisdestes e estn expostos a ser apresados, e o son, en efecto, os nosos buques mercantes pola Maria

dun Goberno estranxeiro.Mensaxe ao Congreso do presidente de Estados Unidos, McKinley, 11 de abril de 1898

A Cuba por non ter 100 reais

Propaganda anti-espaola en EE UU


8/25


A prensa espaola, mobilizada polos oligarcas con intereses econmicos en Cuba,despregou unha campaa irreal e chovinista. A clase poltica, coecedora da realidade dasituacin, prefiriu a loita rendicin sen batalla. Desprezbase o podero de Estados Unidose confibase nun triunfo fcil. As o sinalaba o xornal El Socialista: Con chamar porcos sianquis e tocar a marcha de Cdiz tiamos bastante.

A los pocos das de llegar a Madrid, Andrs se encontr con la sorpresa desagradable de que se ibaa declarar la guerra a los Estados Unidos. Haba alborotos, manifestaciones en las calles, msica

patritica a todo pasto. (...)En todas partes no se hablaba ms que de la posibilidad del xito o del fracaso. El padre de Hurtadocrea en la victoria fcil espaola; los yanquis, que eran todos vendedores de tocino, al ver a losprimeros soldados espaoles dejaran todos las armas y echaran a correr. (...)Los peridicos no decan ms que necedades y bravuconadas: los yanquis no estaban para la guerra;no tenan ni uniformes para sus soldados. En el pas de las mquinas de coser, el hacer unos cuantosuniformes era un conflicto enorme, segn se deca en Madrid.Para colmo de ridiculez, hubo un mensaje de Castelar a los yanquis. (...) Era bastante para que losespaoles de buen sentido pudieran sentir toda la vacuidad de sus grandes hombres. (...)Los peridicos traan clculos completamente falsos. Andrs lleg a creer que haba alguna raznpara los optimismos.

Po Baroja: El rbol de la ciencia. Sexta parte, 1911

A destrucin da frota espaola en Filipinas (Cavite, finais de abril) e Santiago de Cuba (3 dexullo) fixo cambiar o triunfalismo polo pesimismo e a aceptacin da cra realidade dainferioridade espaola:

Quince minutos durou o combate e ese tempo bastou paraque os nosos cruceiros de guerra quedaran asestadospolas mis formidables mquinas de guerra, estalandosobre eles explosivos de horrible forza destrutora,inferiores en nmero as nosas naves, e moito misinferiores anda os seus medios de accin...Fatal e necesario foi o desastre: non intentemos buscarvtimas propiciatorias e moito menos elixilas entre as

clases que por deber honroso aceptaron e sufriron a partemis cra do desastre.

Blanco y Negro

Espaa, tras a derrota, non tivo mis remedio queaceptar a paz baixo as condicins de Estados Unidos:

S. M. a Raa Rexente de Espaa, en nome do seu augusto fillo D. Alfonso XIII, e os Estados Unidosde Amrica, desexando poer termo ao estado de guerra hoxe existente entre ambas nacins (...)conveen nos seguintes artigos:Art. 1. Espaa renuncia a todo dereito de soberana e de propiedade sobre Cuba. En atencin a quedita illa, cando sexa evacuada por Espaa, vai ser ocupada por Estados Unidos, estes, mentres dure

a ocupacin, tomarn sobre si e cumprirn as obrigacins que, polo feito de ocupala, lles impn odereito internacional para a proteccin de vidas e facendas.Art. 2. Espaa cede aos Estados Unidos a illa de Puerto Rico (...) e a illa de Guam.Art. 3. Espaa cede aos Estados Unidos o arquiplago coecido polas Illas Filipinas.

Tratado de paz entre Espaa e os Estados Unidos, 10 de decembro de 1898

3.2. A reaccin desastre: o rexeneracionismo e a xeracin do 98

Cocese co nome de rexeneracionismo ao movemento de opinin que, ao rematar aguerra, propuxo solucins para recuperar Espaa. Era un movemento de grupos eindividuos relacionados por un fondo comn: a conviccin de que o sistema fracasara, perotamn a de que non esgotara as sas posibidades. A solucin era abrir ese sistema a novosgrupos, permitir a participacin no poder poltico de aqueles que van o camio pechadopola minora oligrquica gobernante. O mal non estaba na lei electoral, senn nos partidos e

Prisioneiros espaois en Cuba


9/25


nas Cortes, que non representaban nacin como consecuencia da masiva corrupcinelectoral.

A sa anlise da situacin espaola era claramente pesimista:

Entre os vicios da enfermidade nacional destaca a paralizacin do progreso da marcha evolutivasocial, o predominio da palabra da retrica sobre o pensamento, esquecemento e suplantacin datradicin, perda da personalidade, desorientacin, incultura, ideoloxismo, vagancia, pobreza, moral

brbara, irrelixiosidade decadentista, incivilidade regresiva (...)Macas Picavea, El problema nacional

A maiora das propostas rexeneracionistas apareceron a finais do ano 1898. A sa ideoloxabasculaba entre a dereita e o centro. Mesmo o sucesor de Cnovas na xefatura do PartidoConservador, Silvela, se encadraba nesta corrente de opinin que pretenda sandar osufraxio universal, rematar co caciquismo e apelar conciencia dos espaois para superar adecadencia da patria:

Os doutores da poltica e os facultativos de cabeceira estudarn, sen dbida, o mal; discutirn sobreas sas orixes, sa clasificacin e seus remedios; pero o mis alleo ciencia que preste algunhaatencin aos asuntos pblicos observa este singular estado de Espaa: Donde quiera que se pongael tacto, no se encuentra el pulso(...).Monrquicos, republicanos, conservadores, liberais, todos os que tean algn interese en que estecorpo nacional viva, necesario que se alarmen e preocupen con tal suceso (...).A guerra cos ingratos fillos de Cuba non moveu unha soa fibra do sentimento popular. Falaban conelocuencia os oradores nas cmaras de sacrificar a ltima peseta e derramar o ltimo sangue... dosdemais; obsequiaban os Concellos aos soldados, que saudaban e marchaban submisos; soaba amarcha de Cdiz; aplauda a prensa, e o pas, inerte, deixaba facer (...).Faise a paz, a razn aconsllao, os homes de sereno xuzo non a discuten; pero ela significa o nosovencemento, a expulsin da nosa bandeira das terras que descubrimos e conquistamos (...). Todosagardaban ou teman algn estremecemento da conciencia popular; s se advirte unha nube xeral desilenciosa tristeza que presta como fondo gris cadro, pero sen alterar vidas, nin costumes, nindiversins, nin submisin ao que sen saber por que nin para que, lle toque ocupar o Goberno (...).

Francisco Silvela, Espaa sin pulso, en El Tiempo, 16 de agosto de 1898

Entre os escritos rexeneracionistas destacaron: o manifesto doxeneral Polavieja, con concesins aos rexionalistas, osmanifestos da Uni Catalanista e os da Cmara Agrcola do Alto

Aragn (presidida polo mis importante membro deste grupo,Joaqun Costa). Nas sas ideas non existe a postura pro-ditatorial que moitos ven na proposta de que Espaa necesitabaun cirurxn de ferro. Non pensaba Costa en ditadores, sennen homes firmes que exerceran a autoridade sencontemplacins, pero co apoio do voto dos espaois. Porn, osditadores do futuro (Primo de Rivera e Franco) apropironse das

palabras de Costa para presentarse como herdeiros dorexeneracionismo.

Tratbase de levar a cabo unha recuperacin econmica ecultural do pas, que Costa resuma en despensa e escola.Haba que achegarse Europa que dominaba o mundo,contraste dunha Espaa que acababa de perder os restos doseu Imperio.

Os rexeneracionistas fracasaron no seu intento de influr na poltica espaola. A pasividadeda sociedade espaola ante a ineficacia dos polticos mostrada polas baixsimas taxas desindicacin e as altsimas porcentaxes de abstencin electoral fixo que as sas ideas nontivesen eco nese momento. Ademais, os rexeneracionistas tampouco crearon un

instrumento de participacin poltica. Non se fundar o partido poltico novo, necesario paratal fin, que Costa propua.


10/25


Fracasaron na prctica, pero moitas das sas ideas foron recoxidas polos intelectuais daxeneracin do 98 e, tamn, polos partidos republicanos e de esquerda, como base do seuproxecto de reforma da vida espaola.

- A xeracin do 98

A xeracin debe o seu nome ao mesmo desastre colonial espaol. Os intelectuais do 98contriburon a darlle unha interpretacin nacionalista guerra de Cuba. Chegaran a Madrid

desde as provincias para conquistar fama literaria: Azorn, do Levante; Valle-Incln, deGalicia; Machado, de Andaluca; Baroja, de Guipscoa; Maeztu e Unamuno, de Biscaia.Todos eles idealizaron a paisaxe e a historia de Castela, identificando a Espaa con Castelae as sas tradicins. Unha Castela depositaria da esencia de Espaa, fronte snacionalismos perifricos.

Os intelectuais da xeracin do 98 participaron do esprito rexeneracionista. Foron portavocesdo malestar das clases medias e da pequena burguesa, que pertencan, a causa doscambios econmicos que se produciron tras a guerra colonial. No grupo destacou a saconviccin de que os males do pas (a crise provocada polo desastre) necesitaban remediospolticos e sociais. A sa anlise da perda das colonias est chea dun patriotismo retrico,no que se identifica o sistema colonial coa situacin de decadencia de Espaa. Decadencia

que non era real, como amosaron as transformacins econmicas dos anos que seguiron ao98.

(...) A Andrs le indign la indiferencia de la gente al saber la noticia. Al menos l haba credo queel espaol, inepto para la ciencia y la civilizacin, era un patriota exaltado, y se encontraba que no;despus del desastre de las dos pequeas escuadras espaolas en Cuba y en Filipinas, todo elmundo iba al teatro y a los toros tan tranquilo; aquellas manifestaciones y gritos haban sido espuma,humo de paja, nada.

Po Baroja, El rbol de la ciencia. Sexta parte, 1911

A guerra de Cuba non foi a fin do Imperio (este xa se perdera en 1824), senn a fin dosistema econmico colonial que beneficiaba a oligarqua; non era o desastre de Espaacomo nacin, senn a fin dos negocios coas colonias. A reaccin crtica pesimista e dos

escritores do 98, xunto coa dos rexeneracionistas en conxunto, foi importante porqueevidenciou a ruptura do bloque oligrquico dominante, e porque as sas crticas ao sistemapoltico da Restauracin contriburon crise do mesmo.

Equivocronse na sa anlise da derrota do 98, pero non se pode esquecer que con elesxorde o termo intelectual en Espaa con clara conciencia de pertencer a unha clase novaque ten unha funcin de carcter reitor na vida social e poltica. Exerceron unha influenciaconsiderable na vida espaola ata a fin da Guerra Civil, non tanto coas sas novelas, senncos seus ensaios e, sobre todo, cos seus artigos na prensa. Algns dos seus membros misdestacados levaron o seu compromiso ata a participacin activa en poltica, anda que encampos polticos diferentes.

4. INTENTOS DE MODERNIZACIN E CRISE DO SISTEMA. CONFLITIVIDADE SOCIAL

E PROBLEMA DE MARROCOS.4.1. A crise dos partidos dinsticos

O sistema da quenda sobre o que se asentaba o funcionamento da Constitucin de 1876comezou a fallar, en gran medida pola morte dos dous grandes lderes, Cnovas eSagasta. Os partidos dividronse entre os partidarios dun ou outro candidato xefatura dopropio partido. Maura mantivo unidos aos conservadores ata 1909, pero despois da crisedeste ano os mauristas enfrntanse aos seguidores de Dato ou de De la Cierva. Ocorreu omesmo no Partido Liberal, Canalejas substituu a Sagasta, pero despois do asasinato deaquel en 1912 xurdiron as disputas pola xefatura. Ata 1917 mantvose a quenda bipartidista,pero xa foi patente o aumento dos deputados que representan a novos sectores, sobre todorepublicanos e catalanistas.

Porn, o mis grave (como xa vimos arriba), foi que o pobo non intervia na vida poltica. Osdous partidos que tian o monopolio do poder seguan utilizando o sistema caciquil para


11/25


conseguir votos, de tal modo que sempre triunfaba nas eleccins o partido que estaba nopoder. O cambio de partidos no goberno producase, non a consecuencia dunha consultaelectoral, senn porque unha crise ou un amplo movemento en contra do partido no poderfaca que a Coroa chamara a gobernar ao outro partido da quenda.

Nas decisin de cambiar o Goberno xogou cada vez maior protagonismo o rei Alfonso XIII,desde a sa proclamacin en 1902. A sa simpata por un ou outro candidato, e o seupropio interese, foi cada vez mis importante hora de conceder a disolucin das Cortes. Aactitude real ligou a propia Monarqua sistema de alternancia. A crise e desprestixio dosistema foi tamn a crise e desprestixio da Monarqua.

- As reformas de Maura

Entre 1904 e 1909 a figura dominantena poltica espaola foi Antonio Maura,lder do Partido Conservador. Tratoude reformar o sistema creando unhalexislacin que permitise acabar cocaciquismo mediante a reforma da leielectoral e da administracin local

(introducindo unha certa autonomamunicipal). A reforma electoral tia bosprincipios legais pero non eranaplicables sen cambios estruturais detodo o sistema poltico e social.

A lei de 1907 declaraba o votoobrigatorio e creaba a figura docandidato. A condicin de candidatoatribuaselle automaticamente a quen xa fose con anterioridade deputado, mentres que osoutros aspirantes deberan ser propostos por outros membros das altas clases polticas oupor 500 electores do distrito, o que non era nada fcil para quen non tivese influencias ouapoios institucionais. O artigo 29 da lei ofreca outra vantaxe ao candidato. Poda serproclamado automaticamente, sen eleccins, deputado, cando non se presentara outroaspirante no seu distrito.

Xa nas eleccins de 1910 obtiveron a acta de deputados polo artigo 29 mis de 100deputados dos 404 totais. Pero, ademais, mis da metade dos concellos en Espaaconstituronse polo mesmo artigo, ao igual que case a metade das deputacins provinciais,en 1916. O artigo 29, pese a declaracin de obrigatoriedade do voto, conduciu a un aumentoda abstencin. O corpo electoral era na sa ampla maiora analfabeto e careca decoecementos sobre os seus dereitos.

Os beneficiarios principais deste sistema seran os partidos tradicionais, facendo posible queditas formacins conseguiran nas sucesivas eleccins, e ata 1923, entre un 80 e un 90 por

100 dos escanos.A oposicin s reformas e os acontecementos da Semana Trxica de Barcelona en 1909provocaron a cada de Maura.

- As reformas de Canalejas

Canalejas, a fronte do Partido Liberal, propuxo unha serie de reformas para ampliar a basesocial do sistema da Restauracin. A Lei de asociacins relixiosas, de 1910, coecida comoa Lei do Candado, limitaba o nmero de novas ordes relixiosas a establecer en Espaa.Esta lei tivo que retirarse pouco despois polas presins do Vaticano e os grupos catlicos.

En 1911 presentou a Lei de mancomunidades provinciais (aprobada en 1913), quepermita a formacin de mancomunidades de municipios con certa autonoma. Esta lei

permitiu a constitucin da Mancomunidade catal en 1914.

Alfonso XIII e Antonio Maura


12/25


A Lei de recrutamento de 1912 estableca o servizo militar obrigatorio, quedando abolida aredencin ou pago en metlico. Pero en troques, creronse os soldados de cota que,mediante pago, reducan considerablemente o tempo do seu servizo militar.

O asasinato de Canalejas nun atentado anarquista en 1912 e a reaccin conservadora,fixeron que as reformas tiveran pouca trascendencia.

- Crise e intervencionismo militar

A derrota de Espaa fronte a Estados Unidos en 1898,e a perda das ltimas colonias, levaron aos militares aunha nova etapa de intervencin na poltica. Ossoldados e oficiais superviventes regresaron a Espaafrustrados e atopronse cunha actitude indiferente,ningun agradeca os seus servizos. Despois de 1900moitos oficiais sentronse mal pagados en relacin aoseu nivel social, a pesar de que o exrcito levaba misda metade do orzamento nacional e a sa maior parteempregbase no pago de salarios. O nmero deoficiais era claramente desproporcionado fronte o

nmero de soldados: 500 xenerais e 24.000 oficias para50.000 soldados.

O goberno chamou repetidamente ao exrcito para facer fronte axitacin laboral enBarcelona e outros lugares. Os oficiais, como casta, odiaban ao rexionalismo cataln edesprezaban s clases traballadoras. Desde 1904, o exrcito estivo implicado na guerra deMarrocos, coa oposicin da opinin pblica. Moitos polticos e escritores atacaban s forzasmilitares, por ineficaces. Os oficiais, indignados coas crticas ao exrcito, fronsedistanciando e, mesmo se enfrontaron, ao sistema parlamentario. En todo este procesoxogou un papel importante o rei, relacionado intimamente co xeneralato e intervindodirectamente nos asuntos marroqus.

Son innumerables as veces que o elemento armado interveu nas folgas, tomando parte ensanguentos lances nos que, en lugar da gloria, conseguiu o odio do pobo, que deba estar identificadocon el e con el marchar unido, o mesmo nas circunstancias favorables que nas adversas. Creo que avida dun soldado vale infinitamente mis que a dun folguista amotinado e rebelde. O Exrcito a misfermosa e xenuna definicin da democracia.

Capitn Fanjul, Misin social del Ejrcito, 1907

En 1905 sinlase o arranque do protagonismo militar. As tensins en Barcelona eranconsiderables. Os oficiais eran claramente opostos ao nacionalismo cataln en auxe. Polasa banda, a maior parte do pobo e da burguesa catal consideraba ao Exrcito unhainstitucin intil, smbolo do centralismo casteln. Desde ambos bandos realizbase unhacampaa de prensa feroz, na que se trataban como inimigos.

Os catalns, que teen como aspiracin esencial o separatismo, non poden nin deben ser tratadoscomo os demais cidadns espaois (...) e mentres non demostre toda Barcelona que espaolsima,gardaremos o noso cario para aqueles que o merecen mis que os catalanistas barceloneses (...)Caiamos sobre a canalla catalanista, sobre esa chusma de miserables que cantan o Bon cop de false berran Morra Espaa! sen que se lles curte a lingua ou llela atravesen cun ferro candente (...)Se o elemento armado non aplica o remedio, o mal subsistir ata acadar proporcins de gravidadeextrema (...)(...) o anatema lanzado contra os fillos espurios de Espaa que renegan da sa nai eco dese himnode odio impotente que se chama Os segadores. (...) Nosoutros xamais esperamos nada das Cortes.O remedio contra os canallas est no Exrcito.Moi ben. Aceptado. Que comecen a segar os militares.

La Correspondencia Militar. El Ejrcito Espaol. 1905.

Saga militar dos Norea (1915)


13/25


En 1905, un grupo de militares (200 xefes e oficiais) asaltaron eesnaquizaron os talleres dos peridicos Cu-Cut e La Veu de Catalunya.O Goberno non s non tomou medidas disciplinarias contra osparticipantes nos asaltos senn que consiguiu a aprobacin nas Cortesda Lei de Xurisdicins,que recoeca a xurisdicin militar e tribunaismilitares nos chamados delictos contra a unidade da patria (problemado nacionalismo cataln e a liberdade de prensa) e contra as inxurias s

forzas armadas. A aprobacin desta lei, co abandono dos republicanosdo Parlamento en sinal de protesta, marcou a complicidade dos partidosda quenda cos militares, que adquiriron cada vez maior protagonismona vida poltica, co apoio do monarca.

4.2. A intervencin militar en frica: o problema de Marrocos

A intervencin militar en frica foi un elemento fundamental na poltica interior espaola dos. XX, e foi as por catro razns:

1. A ocupacintradicional das prazasafricanas (Melilla, Ceuta,

zonas de soberana eCanarias).

2. A poltica deintervencin e expansinen frica, acentuada nasegunda metade do s.XIX. e que cobrou maiorimportancia despois de1898. Haba que lavar ahonra do exrcito e oprestixio internacional deEspaa, moi debilitadosfronte s demaispotencias.

3. O interese doutraspotencias en Marrocos.Despois de variasnegociacins, o Tratado hispano-francs de 1912 repartiu o territorio en das zonas deprotectorado. A do norte correspondeu a Espaa.

4. A presin dun importante sector militar para exercer unha presenza mis agresiva e deprestixio en Marrocos, e en frica. Este aspecto non era novo e non era compartido s polosmilitares (o mesmo Costa era membro dunha sociedade africanista nos anos oitenta).

Alfonso XIII considerbao un tema vital para ampliar o prestixio da monarqua.Porn, o problema da intervencin africana centrbase en dous aspectos: a consecucindunha ocupacin militar efectiva e a opinin adversa de grandes sectores da poboacinespaola, contrarios os gastos e sacrificios da intervencin militar.

O goberno provocou unha agresin dos mouros: tia necesidade disto para xustificar unha agresindo territorio contiguo a Melilla (...) Desde cando teen os espaois dereito a construr ferrocarrs e aexplotar minas en Marrocos sen concesin expresa do Sultn?A que imos a Marrocos? A defender os nosos intereses comerciais? Pois iso mentira. E mentiraporque ns non temos comercio no sentido de expansin.Falan de patriotismo (...) Pero eu cra que o patriotismo non consiste en explotar minas de territoriosque non son de Espaa. Eu entendn que era mis patritico oporse a que na provincia de Huelva,

unha compaa inglesa, a de Riotinto, sexa dona absoluta, e dispoa dun verdadeiro exrcito desoldados armados. (...)

Posesin espaolas e francesas no norte de Marrocos


14/25


15/25


Espaa foi case imposible pola incomunicacin en que se atopaba Barcelona. Ademais, oGoberno encargouse de difundir por toda Espaa a falsa noticia de que os acontecementosde Barcelona tian carcter separatista. Un centenar de mortos e sesenta igrexas econventos incendiados e saqueados foron o balance final do movemento revolucionario.

O Goberno centrou a responsabilidade da heteroxnea e espontnea revoltaexclusivamente nos anarquistas. Como cabeza de turco foi escollido, sen probas, o fundadorda Escola Moderna, centro de ensino laico e de tendencia anarquista, Francisco Ferrer iGuardia. Ferrer foi executado o 13 de outubro. A execucin provocou un amplo movementointernacional de protesta, que fixo caer o goberno de Maura.

4.4. Da grande crise de 1917 Ditadura de Primo de Rivera

No ano 1917, ademais da propia crise do sistema, aumentaron as dificultades internas comoconsecuencia da I Guerra Mundial. A escaseza de produtos alimenticios, a suba dosprezos, sen correspondencia cos salarios, e o descenso real das condicins de vida dasclases obreiras e medias conduciron crise de 1917.

- A radicalizacin do movemento obreiro

Os principais sindicatos obreiros, UGT e CNT(socialistas e

anarquistas), decidiron unir as sas forzas ante a gravidadeda situacin. Os seus obxectivos non foron, como ata o deagora, exclusivamente econmicos e sociais, senn que assas actuacins foron dirixidas cara a transformacin doEstado e do rxime poltico. A primeira folga xeral nacionalda historia do movemento obreiro espaol celebrouse endecembro de 1916, con xito participativo pero senresultados. Os prezos seguiron subindo. Nunha reuninconxunta en marzo de 1917 decidiron os dous sindicatosorganizar unha folga xeral indefinida. O programa,redactado polo dirixente socialista Besteiro tia un clarocontido poltico. Todas as peticins an dirixidas, mis que

contra os patronos, contra o rxime polticoque mantia asituacin.

Aos traballadores espaois e ao pas en xeral. Tras a labor de protesta, constantemente exercitadapolas organizacins obreiras contra os abusos da administracin e as corruptelas da poltica quepadece o noso pas, (...), ... o certo que cada da que pasa representa para o proletariado unhaagravacin crecente da miseria ocasionada pola caresta das subsistencias e pola falta de traballo (...)Pero haber algn gobernante espaol que poida afirmar en conciencia que as condicinsinsoportables da nosa vida, agravadas, sen dbida, e postas de relevo pola guerra europea, non sonas consecuencias dun rxime tradicional de privilexios, dunha orxa constante de ambicins privadas,dunha desenfreada inmoralidade, que atopa nos organismos pblicos o amparo e a defensa quedeberan prestar s primordiais intereses da vida do pobo? (...)

O proletariado organizado chegou as convencemento da necesidade da unificacin das sas forzasnunha loita comn contra os protectores da explotacin erixida en sistema de goberno. Erespondendo a este convencemento, os representantes da Unin General de Trabajadores e os daConfederacin Nacional del Trabajo acordaron por unanimidade: Primeiro. (...) co fin de obrigar sclases dominantes a aqueles cambios fundamentais de sistema que garantan ao pobo o mnimo dascondicins decorosas de vida e de desenvolvemento das sas actividades emancipadoras, imponseque o proletariado empregue a folga xeral, sen prazo definido de terminacin, como a arma mispoderosa que pose para reivindicar os seus dereitos (...)

Manifesto UGT-CNT , 27 de marzo de 1917

A resposta do Goberno foi deter s firmantes do manifesto, suspender as garantasconstitucionais e establecer a censura de prensa.

Desde finais de abril comezou o movemento das Juntas Militares de Defensa (queveremos mis adiante), e a iniciativa do PSOE celebrouse no Congreso de Deputadosunha reunin con republicanos e reformistas (Melquades lvarez, Lerroux e o rexionalista


16/25


cataln Camb). En xullo reunronse na chamada Asemblea de Parlamentarios deBarcelona que, converxendo cos obxectivos da mobilizacin sindical, propuan pola saparte a celebracin de Cortes Constituntes convocadas por un goberno provisional que'encarne e represente a vontade soberana do pas'. A preparacin da folga seguiu o seucurso ata que se desencadea en agosto, cando anda non se estableceran as condicinsnecesarias para que tivera xito.

Aos obreiros e a opinin pblica: chegou o momento de poer en prctica, sen vacilacin algunha, ospropsitos anunciados polos representantes da UGT e da CNT no manifesto subscrito no mes demarzo ltimo (...)Pedimos a constitucin dun Goberno provisional que asuma os poderes executivo e moderador, eprepare, previas as modificacins imprescindibles dunha lexislacin viciada, a celebracin dunhaseleccins sinceras, dunhas Cortes Constituntes que aborden en plena liberdade os problemasfundamentais da constitucin poltica do pas. Mentres non se consiga este obxectivo, a organizacinobreira atpase totalmente decidida a manterse na sa actitude de folga. Cidadns: Non somosinstrumentos da desorde, como na sa impudicia nos chaman con frecuencia os gobernantes quepadecemos. Aceptamos unha misin de sacrificio polo ben de todos, pola salvacin do pobo espaol,e solicitamos o voso concurso. Viva Espaa!.

Manifesto do Comit de Folga da UGT e Partido Socialista, 12 de agosto de 1917

A falta de coordinacin e a abstencin de ltima hora de republicanos e rexionalistas fixeronque a folga non tivera a amplitude esperada. O Exrcito volveuse a enfrontar s asociacinsobreiras reprimindo con dureza o movemento. O Comit Directivo foi xulgado pola xustizamilitar e condenado a cadea perptua e o balance final foi de 71 mortos, 156 feridos e dousmilleiros de detidos. A pesar do duro golpe sufrido as organizacins sindicais viron aumentarespectacularmente os seus afiliados, sobre todo a CNT. Nestes anos produciuse a escisindo PSOE, formndose o Partido Comunistamoi minoritario polos membros do PSOEpartidarios dos bolxeviques e da III Internacional (1921).

Desde 1917 a conflitividade no campoandaluz e estremeo foi extraordinaria (otrienio bolxevique), con constantes folgas

e motns duramente reprimidos polasautoridades. A partir de 1919 aumentaron osdisturbios tamn en Catalua. actituderadical dos anarquistas responderon asclases burguesas temerosas do contaxioda Revolucin Sovitica co peche dasfbricas e a organizacin dunha miliciaburguesa (o Somatn), ademais de coarepresin do Goberno. Desde principios de1919 ata 1922, a provincia de Barcelonaestivo tres anos coas garantas

constitucionais suspendidas e baixo o estadode excepcin. Os atentados foron constantes polos dous bandos: CNT fronte SindicatoLibre, grupo de pistoleiros sostido polos patrns. Cometronse, en Barcelona, entre 1917 e1922, mis de 800 atentados. Na organizacin da represin xogou un papel principal ogobernador civil de Barcelona, Martnez Anido, protector do Sindicato Libre.

- Das Juntas de Defensa ao desastre de Annual

As Juntas de Defensa formronse dentro do corpo de artillera do exrcito como reaccinante o empeoramento da sa situacin econmica (tdolos funcionarios tian conxelados ossoldos desde 1914), pero tamn polo resentimento dos oficiais da pennsula ante os rpidosascensos que se conseguan en Marrocos. O movemento estendeuse a toda Espaa,pedindo melloras econmicas e o coidado do exrcito. Conseguiu dobregar ao Goberno,

temeroso da folga xeral. E anda que non conseguiron as melloras econmicas solicitadasviron freados os ascensos ata o grao de coronel por eleccin, continuando a escala baseadana antigidade.

Folga da Canadiense en Barcelona (1919)


17/25


O mis grave foi que permaneceron activas ata 1922, derrubando gobernos e intrigando noscuarteis. O Exrcito recibiu, as, un novo pulo como garante da orde fronte as reivindicacinsobreiras. Desde 1917 recorreuse constantemente a el, co apoio do rei, debido os continuosestados de excepcin. Nos sectores misconservadores xa se propua a ocupacin dopoder civil por un militar que afrontara osproblemas que non era capaz de solucionar o

poder civil.O desastre de Annual en 1921 foi aculminacin dos desastres militares enMarrocos. A estrepitosa derrota fronte astropas marroqus provocou a perda das forzasda Comandancia militar de Melilla. O terreogaado en dez anos perdeuse nun da. Inclusoa persoa do Rey viuse includa na demanda deresponsabilidades que os partidos de esquerda esixiron no Congreso.

Perdeuse Igueriben, como non tia mis remedio que perderse, dadas as condicins da posicin e a

calidade e a cantidade do inimigo; perdeuse Igueriben e son testemuas da perda 5.000 homesconcentrados en Annual, outra posicin tamn indefendible, que comeza por ser un insignificanteposto de polica e, por non sabemos que razns de arte blica indemostrables ante o mis simplexuzo que examine esta cuestin, convrtese nun campo de concentracin de 5.000 homes sendefensa posible. Annual a est tamn sangrando unha frase do xeneral Silvestre, un camiosen sada.Pero xa tarde, xa non hai tempo; os 5.000 homes, dos cales unha porcin considerable foronincorporados a filas soamente cun mes de instrucin, cando un regulamento que est a para adornaras coleccins do Diario Oficial establece tres meses de instrucin dos recrutas (...) e aqueles homesrecentemente incorporados a filas, que non saben disparar un fusil, que non saben cargar, como haitestemuas dun oficial: eu respondo sumo de doce ou trece homes, do resto; algns non saben nincargar (...)

Intervencin de Indalecio Prieto nas Cortes (21 de novembro de 1922)

- A incapacidade dos gobernos

Despois da folga xeral de 1917 e ante as dificultades, o rei formou un gabinete deconcentracin liberal do que formou parte, por vez primeira, un poltico alleo aos partidos dosistema, o membro da Lliga catal, Camb. Con el, a burguesa catal entrou a colaborarcoa Monarqua ante o temor revolucin obreira, esquecendo as crticas anteriores. Cambdurou uns dous anos no Goberno, pero todas as sas propostas reformistas, en particular asda Facenda, chocaron coa oposicin dos terratenentes. Tivo que retirarse ante a falta deapoio.

Os sucesivos gobernos destes anos amosaron claramente a sa incapacidade e a saresistencia a calquera intento de reforma do sistema de 1876. Cando os cambiosinstitucionais parecan inminentes, o rxime volva sobre os seus pasos temeroso de perdero monopolio do poder. As violacins da Constitucin, mediante o recurso abusivo adeclaracins de excepcin ou de guerra foron habituais. As resistencias conservadorasfixeron imposible a reforma da Constitucin e a democratizacin do sistema, contando coaalianza da Coroa. Os partidarios do golpe de Estado militar impuxronse.

Os gobernos destes anos eran de por si dbiles. A desintegracin do sistema patente. O problemasocial agrvase, os movementos obreiros crecen, o problema rexional radicalzase, os militares estnpreocupados pola inestabilidade poltica agravada polo desastre Annual. Todas as forzas daRestauracin estn en crise.A situacin desemboca o 13 de setembro de 1923 no golpe de Estado do Xeneral Primo de Rivera,capitn xeneral de Catalua. Primo de Rivera reclamou o poder. Ningun se lle opuxo e tomouno en

nome de El Rey. Garca Nieto e outros, Crisis del sistema canovista 1898-1923, pax. 33


18/25


5. O ESTADO NACIN ESPAOL E OS NACIONALISMOS ALTERNATIVOS.EVOLUCIN DO GALEGUISMO.

5.1. Orixes dos movementos nacionalistas

Habitualmente entndese por rexionalismo a reivindicacin de determinado grao deautonoma poltica para un territorio, sen cuestionarse a sa integracin dentro do Estado,mentres que o nacionalismoten como obxectivo mis ou menos inmediato a creacin dunEstado-nacional. As diferencias entre ambos dous movementos son bastante tenues;historicamente en Espaa os movementos rexionalistas foron anteriores aos nacionalismos,que naceron deles.

A finais do sculo XIX xurdiron en Espaa os rexionalismos e nacionalismos, chamadosperifricos, como resposta s insuficiencias do Estado da Restauracin.

O nacemento destes movementos polticos que cuestionaban o modelo de Estado nacionalconstrudo durante o sculo XIX est en estreita relacin coa realidade poltica da Espaaanterior s transformacins liberais. Durante o Antigo Rxime Espaa fora unhamonarqua de agregacin, convivindo no seu interior comunidades claramentediferenciadas, tanto a nivel cultural como poltico; incluso no caso do Pas Vasco e Navarra

sobrevivira o rxime foral de orixe medieval ata 1876.Por outra banda os resultados das polticas de homoxeneizacin cultural (iniciadastimidamente no sculo XVIII e de maneira decidida polo liberalismo do sculo XIX)realizadas a partir das pautas castels, non logrou resultados comparables ao caso francsque serviu de modelo, e os idiomas perifricos, cataln, galego e vasco, pese seuretroceso, xogaron un papel poltico decisivo como smbolo da nacionalidade ameazada.

Outro factor que influu na eclosin nacionalista foi que a industrializacinestivo limitada auns poucos focos, co que non chegou a formarse unha burguesa nacional (espaola) quefose homoxnea; antes pola contra, no Pas Vasco e Catalua coincidiron os focosindustriais coa presenza de trazos polticos e culturais diferenciados do resto de Espaa.Este desenvolvemento econmico desigual influu decisivamente na evolucin dos

movementos polticos rexionalistas e nacionalistas. Al onde se consolidou un procesocapitalista (Catalua e Pas Vasco) a burguesa acadou un protagonismo que influu naformacin das correspondentes ideoloxas nacionalistas. Mentres que en territoriosdebilmente industrializados (como Galicia) o galeguismo padeceu unha permanentedebilidade poltica a pesar da sa importante producin terica.

5.2. O nacionalismo cataln

Catalua e os demais reinos da Coroa de Aragnperderan as sas leis e foros particulares cos Decretosde Nova Planta, tras a guerra de Sucesin. Durante osculo XIX, o sculo do nacionalismo en toda Europa, osentimento nacionalista reavivouse entre unha burguesa

que estaba a protagonizar a revolucin industrial. Orexionalismo e o nacionalismo cataln fronse construndoen varias etapas.

Na dcada de 1830, en pleno perodo romntico, inciasea Renaixena, movemento intelectual, literario e apoltico,baseado na recuperacin da lingua catal. En 1882,Valent Almirall creou o Centre Catal, organizacinpoltica que reivindicaba a autonoma e denunciaba ocaciquismo da Espaa da Restauracin.

Enric Prat da Riba fundou Uni Catalanista (1891) deideoloxa conservadora e catlica. Ao ano seguinte, esta

organizacin aproba as denominadas Bases de Manresa, programa no que se reclama oautogoberno e unha divisin de competencias entre o estado espaol e a autonoma catal.Fortemente nacionalista, Uni Catalanista non tivo formulacins separatistas. Dunha parte


19/25


opoa a idea dunha Catalua moderna e industrial a unha Espaa arcaica e atrasada;doutra reivindicaba os supostos valores tradicionais de estabilidade e moderacin do campocataln fronte ao radicalismo e s loitas sociais de Barcelona e das reas industriais (s quecomezaban a acudir inmigrantes non catalns). Combinou tamn a afirmacin explcita danacionalidade catal co rexeitamento da opcin independentista que podera privar aCatalua do mercado espaol para os seus produtos industriais.

Base 2 Na parte dogmtica da Constitucin Rexional Catal manterase o temperamento expansivoda nosa antiga lexislacin, reformndoa para facela conforme coas novas necesidades, as sabiasdisposicins que contn respecto s dereitos e liberdades dos catalns.Base 3 A lingua catal ser a nica que con carcter oficial poder usarse en Catalua e nasrelacins desta rexin co poder central.Base 4 Unicamente os catalns, ben sexan por nacemento ou por naturalizacin, poderndesempear cargos pblicos en Catalua ()Base 5 A divisin territorial () ter como fundamento a comarca natural e o concello.Base 6 Catalua ser a nica soberana do seu goberno interior. Polo tanto, ditar libremente as sasleis orgnicas; ocuparase da sa lexislacin civil, penal, mercantil, administrativa e procesual; doestablecemento e percepcin de impostos; da cuacin de moeda ()Base 7 O poder lexislativo Rexional radicar nas Cortes Catals, que debern reunirse todos os

anos nunha poca determinada, e nun lugar diferente. As Cortes formaranse por sufraxio de todos osxefes das casas agrupados en clases fundamentadas no traballo manual, na capacidade ou nascarreiras profesionais e na propiedade, industria e comercio, mediante a correspondente organizacingremial na medida do posible.

Bases de Manresa, 27 de marzo de 1892

En 1901 naceu a Lliga Rexionalistacon Francesc Camb como principal dirixente e Pratde la Riba como idelogo. Era un partido conservador, catlico e burgus con dousobxectivos principais: Autonoma poltica para Catalua dentro de Espaa. A Lliga naceuafastada de calquera independentismo. Camb chegou a participar no goberno de Madrid, apesar de non conseguir ningunha reforma ante o pechado centralismo dos gobernos daRestauracin. Defenda os intereses econmicos dos industriais catalns e unha poltica

comercial proteccionista.O ideario catalanista (formulado por Prat de la Riba e asumido pola Lliga) non logrouincorporar clase obreira, acentuando os aspectos corporativos e conservadores. Naspocas de crise (1909, 1917, 1921!) preferiron unha defensa intransixente da orderenunciando se faca falta aos enunciados nacionalistas. Cando a burguesa catal se sentaameazada renunciaba sa catalanidade en favor de quen lle garantise seguridade, assucedeu por exemplo cando apoiaron a ditadura de Primo de Rivera. Fronte a estaorientacin ideolxica cada vez mis conservadora, nas primeiras dcadas do sculo XXtamn se desenvolveron outras correntes catalanistas democrticas que acabarn formandoo principal partido catalanista dos anos 30 do sculo XX: Esquerra Republicana deCatalua.

5.3. O nacionalismo vascoAo longo do sculo XIX, as sucesivas Guerras Carlistas non supuxeron senn derrotas, trasas cales se foron eliminando paulatinamente os foros, nun complicado proceso que, iniciadopola Lei de 25 de outubro de 1839 de Reforma dos Foros Vascos, culminou coa Lei de 21de xullo de 1876, que supuxo a definitiva liquidacin do ordenamento foral.

O Partido Nacionalista Vasco, PNV, foi fundado por Sabino Arana Goiri en 1895. Estehome, nacido no seo dunha familia carlista e ultra-catlica, formulou os fundamentosideolxicos do nacionalismo vasco:

- Independencia de Euskadi e creacin dun estado vasco independente no que se incluiransete territorios, catro espaois (Biscaia, Guipscoa, rava, Navarra) e tres franceses(Lapurdi, Benafarroa e Zuberoa)

- Radicalismo antiespaol


20/25


- Exaltacin da etnia vasca e procura do mantemento da pureza racial. Esta actitude racistasupua a oposicin ao matrimonio de vascose maketos (termo despectivo co que nomeabaaos habitantes do Pas Vasco procedentesdoutras zonas de Espaa), rexeitamento edesprezo ante estes inmigrantes, na samaiora obreiros industriais.

- Integrismo relixioso catlico: Arana afirmouEuskadi establecerase sobre unha completae incondicional subordinacin do poltico aorelixioso, do Estado Igrexa. O lema do PNVser Deus e Leis Vellas. Este aspecto unclaro elemento de continuidade co carlismo.

- Promocin do idioma e das tradicinsculturais vascas. Euskaldunizacin dasociedade vasca e rexeitamento da influencia cultural espaola, cualificada de estranxeira eperniciosa.

- Idealizacin e apoloxa dun mtico mundo rural vasco, contraposto sociedade industrial"espaolizada".

- Conservadurismo ideolxico, tanto no terreo social como no poltico, que leva aoenfrontamento co PSOE, principal organizacin obreira en Biscaia.

A influencia social e xeogrfica do nacionalismo vasco foi desigual. Estendeuse sobre todoentre a pequena e media burguesa e no mundo rural. A gran burguesa industrial efinanceira distanciouse do nacionalismo, e o proletariado, procedente na sa maior partedoutras rexins espaolas, abrazou maioritariamente o socialismo. Tivo mis seguidores enBiscaia e Guipscoa, mentres a sa influencia en rava e Navarra foi moito menor.

Ante o cmulo de terribles desgracias que aflixen hoxe nosa amada Patria, ningunha tan terrible e

aflitiva, xulgada por separado cada unha delas, como o roce dos seu fillos cos fillos da nacinespaola.Nin a extincin da sa lingua, nin o esquecemento da sa historia, nin a perda das sas propias esantas institucins e imposicin de outras estraas e liberais, nin a mesma escravitude poltica quehai mis de once lustros padece, equiprana en gravidade e transcendencia. Que o idioma patrio,considerado en si mesmo, mis ca un simple signo co que os membros dunha nacin se comunicanentre eles as sas ideas e afectos? Suprimido el e reemprazado por outro, non ten porqueencamiarse ao seu fin esa nacin.() Afortunadamente anda hai familias en Euskeria que, a pesar do goberno e a lexislacin liberais que estn suxeitas desde hai mis de medio sculo pola sa escravitude poltica, anda non sentironos seus efectos e conservan a prstina pureza do seu carcter e dos seus costumes.() A sociedade euskeriana, irmandada e confundida co pobo espaol, que corrompe as intelixenciase os corazns dos seus fillos e mata as sas almas, est pois apartada da sa finalidade, estperdendo aos seus fillos, est pecando contra Deus. A inmigracin material do pobo espaol enEuskaria non ocasionara ningn dano moral ou moi pouco considerable, se o espaol non foserecibido ac como concidadn e irmn senn como estranxeiro. Se Euskeria fose independente e, aparte de que o nmero de espaois que inmigrasen aqu sera moi contado, os que viesen virancoma estranxeiros e, como estranxeiros, estaran sempre illados dos naturais naquela clase derelacins sociais que mis inflen na transmisin do carcter moral, como son o culto, as asociacins,o ensino, os costumes e mis a amizade e trato (). E non cabe alegar razns de imposibilidade: se a causa xusta, necesaria, como nico remediodun gravsimo mal moral, Deus mndanos servila, e o que Deus manda non nunca intil ouimposible: queiramos todos os euskarianos, traduzamos en obras os nosos desexos e Deusprotexeranos e a nosa Patria ser libre e feliz.

Sabino Arana. Baserriatarra. n 11; 1897

Sabino Arana foi absolutista nos principios pero flexible na tctica, especialmente nosltimos anos da sa vida. No PNV coexistiron correntes posibilistas, rexionalistas e

Apuntamentos de Sabino Arana para a ikurria


21/25


defensores da ortodoxia enunciada por Sabino Arana. A partir de 1908 despois da mortedo fundadora ortodoxia pasou a ser un obxectivo a longo prazo, concedendo prioridade aocurto prazo, ao traballo pola autonoma na sociedade civil, dentro da legalidade.

5.4. O nacionalismo galego

- O provincialismo

As orixes do galeguismo sitanse habitualmente no provincialismo dos anos 1840-1846. Oprovincialismo naceu como unha variante do liberalismo progresista espaol diferencindosedel no que pode chamarse a sndrome da aldraxe consistente nunha reivindicacin deGalicia e todo o galego ao tempo que se denuncia o maltrato recibido desde Madrid (ogoberno central). Comezou nesta poca a elaboracin do concepto poltico de Galicia comoentidade diferenciada (identificada comoprovincia con caractersticas propias, etamn como reino e patria en sentidomoderno). Porn, os provincialistas noncuestionaban que Galicia formase parte danacin espaola nin a consideraban unhaunidade tnica distinta.

En 1846 produciuse un pronunciamento decarcter progresista encabezado polocomandante Sols (contra o gobernomoderado) ao que se uniron osprovincialistas. Nos manifestosrevolucionarios figuran elementoscaractersticos do provincialismo, xunto asproclamas tpicas do liberalismo progresista.

!Cre tamn [a Xunta] dentro da sa concienciaque ten outro deber que cumprir respecto a Galicia. O pobo conquistar nesta revolucin o que llearrebataron os cmicos dos pronunciamentos: pan e dereitos. Galicia, arrastrando ata aqu unha

existencia oprobiosa, convertida nunha verdadeira colonia da corte, vai erguerse da sa humillacin eabatemento. Esta Xunta, amiga sincera do pas, consagrarase constantemente a engrandecer oantigo reino de Galicia, dando proveitosa direccin s numerosos elementos que atesoura no seuseo, erguendo os cementos dun porvir de gloria. (...) Espertando o poderoso sentimento doprovincialismo, e encamiando a un s fin todos os talentos e todos os esforzos, chegar a conquistarGalicia a influencia da que merecedora, colocndose no alto lugar a que est chamado o antigoreino dos Suevos. Que a espada de Galicia faga inclinar unha soa vez a balanza na que se pesan osdestinos de Espaa.Galegos: A Xunta Superior Provisional non vacila en asegurarvos que contando co voso apoio,lograr que a nosa provincia sexa temida e respectada por nacionais e estranxeiros. Patria eliberdade.

Manifesto da Junta Superior, de 1846

Un dos tericos mis destacados do provincialismo foi Antoln Faraldo, quen, tras o fracasodo pronunciamento Sols foi fusilado en Carral (Mrtires de Carral) tivo que fuxir aPortugal.

- O rexionalismo

Na segunda metade do sculo XIX desenvolveuse o Rexurdimento, un movemento derecuperacin da lingua e da historia propias de Galicia. Destacaron poetas como Rosala deCastro, Eduardo Pondal e Curros Enrquez, e historiadores como Bieito Vicetto e ManuelMurgua.

Na segunda metade do sculo o provincialismo evolucionou, da man de Manuel Murgua

cara posicins mis claramente nacionalistas, asumindo as concepcins histrico-organicistas caractersticas do romanticismo: Os elementos sobre os que xustificar anacionalidade galega sern a raza e a lingua; porn non ser ata a fase seguinte, a

La Revolucin, xornal da Junta creada polos

provincialistas


22/25


rexionalista, cando o galeguismo comece a identificar a Galicia como unha nacindiferenciada de Espaa.

O rexionalismo tivo varias tendencias. A liberal (con Murgua como idelogo) quereivindicaba a especificidade de Galicia en oposicin a Castela, formulando a aspiracindunha futura reintegracin con Portugal, e establecendo analoxas con outras nacinsdominadas como Irlanda ou Catalua. Esta corrente a que posteriormente alcanzar maiorinfluencia no nacionalismo galego do sculo XX. Considerou ao campesiado como a clasenacional por excelencia, xa que, na sa opinin, era a que mellor soubera conservar as sascaractersticas tnicas (lingua, costumes!); a identificacin co campesiado levounos adenunciar o caciquismo.

Se os celtas non foron os primitivos poboadores de Galicia, foron si dos primeiros, e o que misinteresante para ns, os pais e xeradores dunha poboacin que leva anda impreso no rostro ossinais inequvocos da raza que pertence () O aspecto da maior parte dos seus habitantes, osmonumentos, o dialecto, os costumes, as inclinacins, as manifestacins todas do espritoprobarannos a orixe cltica da sa actual poboacin [de Galicia]. () A cada momento un costume,un trazo, unha supersticin dos irlandeses ou bretns trenos memoria e sen esforzo ningn, o quens temos visto e sentido ()Destes remotos tempos [suevos], sospeitamos que data a extrema divisin da propiedade galega,

divisin salvadora que non permitir xamais que esta terra se despoboe, nin que os seus habitantesperdan o carcter de individualidade que os distingue.

Manuel Murgua. Historia de Galicia Tomo I, 1865

O rexionalismo tradicionalista tivo como principal idelogo aAlfredo Braas, moi prximo s teses carlistas. Caracterizousepolo seu catolicismo, antiliberalismo, e reivindicacin dastradicins histricas anteriores revolucin burguesa. Aspiraba aunha transformacin gremialista da economa e a volta corporativismo poltico.

1 () O obxectivo dos rexionalistas debe ser en primeiro lugar acabar e

dunha vez co sistema parlamentario, e en segundo lugar ir preparando otriunfo da poltica rexionalista, por medio da representacin de clases, ousexa da eleccin directa en virtude da designacin feita polos gremiosdas diferentes artes, oficios e profesins. ().2 Na orde administrativa procurarase a todo transo a convenientedescentralizacin dos servizos pblicos, ().3 Na orde xurdica as rexins deben poerse de acordo para conservaros seus foros e preeminencias, evitando que un Cdigo xeral destra quizais nun par de artigos edunha vez para sempre as sas institucins seculares.4 Na orde econmica convn fomentar a proteccin agricultura por medio de Bancos de Crdito,asociacins e leis tutelares; animar o esprito industrial por medio do ntimo consorcio entre capital etraballo, e combinar o principio proteccionista e de liberdade de cambios

6 Na orde literaria fomentar a propaganda das doutrinas rexionalistas dispostos a non perderocasin nin momento para desacreditar o sistema parlamentario, debilitar a centralizacin poltica eadministrativa

Alfredo Braas. El regionalismo. 1889

A partir de 1900 o rexionalismo fragmentouse en tendencias opostas e enfrontadas; aotempo que recibiron influencias polticas novas do rexeneracionismo e do republicanismoque se desenvolveron no conxunto de Espaa como resposta descomposicin do sistemacanovista. Comezou unha segunda etapa do rexionalismo. En 1906 fundouse a Real

Academia Galega.

Imitando a experiencia catal, en 1907 constituuse Solidaridad Gallega, que tamn aquagrupou un amplo abano de opcins polticas: republicanos, neocarlistas e rexionalistas.Esta mistura implicou certa vaguidade e indeterminacin nos seus obxectivos queformularon en torno a tres puntos: acabar co centralismo, depurar o sistema poltico e


23/25


24/25


Na difusin do galeguismo destacou a revista Ns (1920), as como oSeminario de Estudos Galegos (1923). En torno a eles numerososintelectuais, chamados a xeracin Ns realizaron unha intensa laborde estudo, creacin e divulgacin da realidade galega. Un dosprincipais tericos do pensamento nacionalista galego foi o ourensnVicente Risco, autor dunha extensa obra poltica, na que destaca aTeora do Nacionalismo Galego (1920). Risco tivo unha influencia

decisiva na orientacin ideolxica do Partido Galeguista fundado unhavez instaurada en Espaa a 2 Repblica (1931), despois da longaparntese da Ditadura de Primo de Rivera, na que o galeguismoestivo practicamente ausente do panorama poltico do pas.

Estes vnculos (fala, tradicins costumes, historia, etc.) engadindo a saaccin da etnia e a da terra, determinan nos individuos certas coincidencias psicolxicas, certamaneira de ser comn en todos eles, que constite o carcter nacional, e unen nunhainterdependencia, nuha solidariedade necesaria os intereses de todos eles nun interese colectivosuperior que o interese nacional. A nacin ven a resolverse deste xeito nunha comunidade deintereses espirituais e materiais determinados pola natureza.

Vicente Risco, 1922, Teora do Nacionalismo Galego

CRONOLOXA

A RESTAURACIN (1875-1923)

REINADO DE ALFONSO XII (1875-1885)

1876: Constitucin; fin da IIIGuerra Carlista

1877: Lei Municipal

1878: Paz de Zanjn

1879: Fundacin do PSOE

REXENCIA DE MARA CRISTINA(1885-1902)

1888: Fundacin da UGT

1890: Implantacin do sufraxiouniversal

1892: Bases de Manresa

1895: Fundacin do PNV

1897: Asasinato de Cnovas

1898: Guerra con EstadosUnidos e perda de Cuba eFilipinas

1901: Fundacin da LligaRegionalista

REINADO DE ALFONSO XIII (1902-...)

1905: Asalto do peridico Cu-Cut

1907: Reforma da Lei Electoral;Solidaridad Gallega

1909: Semana Trxica1910: Fundacin da CNT

1912: Tratado de Madrid(Francia e Espaa repartenMarrocos)

1913: Aprobacin da Lei deMancomunidades

1916: Fundacin dasIrmandades da Fala

1917: Folga Xeralrevolucionaria; Juntas deDefensa; Asemblea deParlamentarios

1917-1922: Pistoleirismo

1918: Asemblea Nacionalista deLugo

1921: Desastre de Annual

1923: Golpe Militar de MiguelPrimo de Rivera


25/25

NDICE

1. O RXIME DA RESTAURACIN: CARACTERSTICAS E FUNCIONAMENTO DOSISTEMA CANOVISTA.

1.1. A Constitucin de 1876 pax. 1

1.2. Pacificacin e centralizacin do Estado pax. 3

1.3. Sistema poltico de Cnovas: caciquismo e fraude electoral pax. 3

2. A OPOSICIN AO RXIME CANOVISTA

2.1. O Movemento Obreiro pax. 5

2.2.Os republicanos pax. 6

3. GUERRA COLONIAL E CRISE DE 1898

3.1. O desastre do 98 pax. 7

3.2. A reaccin desastre: o rexeneracionismo e a xeracin do 98 pax. 9

4. INTENTOS DE MODERNIZACIN E CRISE DO SISTEMA. CONFLITIVIDADE SOCIAL

E PROBLEMA DE MARROCOS.4.1. A crise dos partidos dinsticos pax. 11

4.2. A intervencin militar en frica: o problema de Marrocos pax. 13

4.3. A Semana Trxica pax. 14

4.4. Da grande crise de 1917 Ditadura de Primo de Rivera pax. 15

5. O ESTADO NACIN ESPAOL E OS NACIONALISMOS ALTERNATIVOS.EVOLUCIN DO GALEGUISMO.

5.1. Orixes dos movementos nacionalistas pax. 18

5.2. O nacionalismo cataln pax. 19

5.3. O nacionalismo vasco pax. 205.4. O nacionalismo galego pax. 21

Unidade 3. Restauración e nacionalismos

Documents

Transcript of Unidade 3. Restauración e nacionalismos