UNIDADE 13UNIDADE 13ARTES PLÁSTICAS DO BARROCO:ARTES PLÁSTICAS DO BARROCO:

PINTURAPINTURABorja Campos SeijoBorja Campos Seijo I.E.S García-Barbón.I.E.S García-Barbón.

1. CARACTERES XERAIS DA 1. CARACTERES XERAIS DA PINTURA BARROCA.PINTURA BARROCA.

- Igrexa, monarquía e burguesía = - Igrexa, monarquía e burguesía = tres poderes que tres poderes que consumen consumen e e promocionan as diversas promocionan as diversas tendencias do Barroco.tendencias do Barroco.

Igrexa Igrexa pintura relixiosa, pintura relixiosa, que cumple cos principios da que cumple cos principios da Contrarreforma Contrarreforma defende defende valores do catolicismo e crea valores do catolicismo e crea unha arte didáctica, accesible e unha arte didáctica, accesible e sinxela sinxela linguaxe realista e linguaxe realista e naturalista que chegara naturalista que chegara directamente ao fiel, collendo da directamente ao fiel, collendo da natureza tanto o agradable, natureza tanto o agradable, coma o feo e vulgar coma o feo e vulgar achegar achegar a imaxe aos humildes (modelos a imaxe aos humildes (modelos populares). Igrexa, ademáis populares). Igrexa, ademáis fomenta unha nova iconografía fomenta unha nova iconografía = martirios, penitencias e santos = martirios, penitencias e santos en éxtase (valores en éxtase (valores contrarreformistas).contrarreformistas).

MonarquíaMonarquía: acapara mecenado artístico e as cortes rivalizan por : acapara mecenado artístico e as cortes rivalizan por acaparar aos mellores pintores e xuntar as obras de arte + famosas acaparar aos mellores pintores e xuntar as obras de arte + famosas coleccionismo coleccionismo grandes coleccións reais grandes coleccións reais futuros museos (Prado, futuros museos (Prado, Louvre…).Louvre…).

$ $ Burguesía:Burguesía: en Holanda, país protestante e burgués, enriquecida en Holanda, país protestante e burgués, enriquecida polo comercio, a arte reflecte a súa riqueza e hábitos de vida en lenzos polo comercio, a arte reflecte a súa riqueza e hábitos de vida en lenzos de pequenos tamaño (Cadros de xénero) de pequenos tamaño (Cadros de xénero) para adobiar fogares ou para adobiar fogares ou investir investir 1º mercado artístico. Figuras relevantes = Frans Hals, Jan 1º mercado artístico. Figuras relevantes = Frans Hals, Jan Vermer e, sobre todo, Rembrandt (un dos + grandes pintores de todos Vermer e, sobre todo, Rembrandt (un dos + grandes pintores de todos os tempos).os tempos).

- Trazos pintura barroca:- Trazos pintura barroca:a) Realismo e naturalismo (modelos vulgares).a) Realismo e naturalismo (modelos vulgares).b) Iconografía, sobre todo, relixiosa (contrarreformista: b) Iconografía, sobre todo, relixiosa (contrarreformista: martirios, éxtase de santos…), pero tamén, novos xéneros martirios, éxtase de santos…), pero tamén, novos xéneros = bodegón ou natureza morta e paisaxe (ligados a = bodegón ou natureza morta e paisaxe (ligados a importancia da observación da natureza).importancia da observación da natureza).c) Dominio da cor sobre o debuxo c) Dominio da cor sobre o debuxo manchas de cor manchas de cor definen as formas.definen as formas.d) Composicións desequilibradas (contrarias á orde d) Composicións desequilibradas (contrarias á orde clasicista) clasicista) diagonais, escorzos para dinamizar fig e diagonais, escorzos para dinamizar fig e imaxes, interrupción das fig por límites do cadro, que imaxes, interrupción das fig por límites do cadro, que semellan continuar máis alá do marco.semellan continuar máis alá do marco.e) Nova perspectiva, diferente á renacentista e) Nova perspectiva, diferente á renacentista o 1º termo o 1º termo deixa de acaparar atención deixa de acaparar atención + profundidade e + profundidade e importancia do resto do cadro.importancia do resto do cadro.f) Uso “escenográfico” da luz f) Uso “escenográfico” da luz contrastes entre zonas de contrastes entre zonas de forte luminosidade (foco diagonal que entra por unha forte luminosidade (foco diagonal que entra por unha esquina do cadro) e zonas escuras esquina do cadro) e zonas escuras efectos de claroscuro efectos de claroscuro (tenebrismo) para dramatizar as escenas.(tenebrismo) para dramatizar as escenas.

- A pesar trazos comúns, non pode falarse dunha única A pesar trazos comúns, non pode falarse dunha única pintura barroca pintura barroca 3 correntes principais, acuñadas pola 3 correntes principais, acuñadas pola xera´ción que madura arredor do 1600:xera´ción que madura arredor do 1600:

Clasicismo (irmáns Carracci).Clasicismo (irmáns Carracci).

Decorativismo (Rubens).Decorativismo (Rubens).

Tenebrismo e realismo (Caravaggio). Tenebrismo e realismo (Caravaggio).

2. CARAVAGGIO.2. CARAVAGGIO.- Michelangelo Merisi (Il Caravaggio) - Michelangelo Merisi (Il Caravaggio)

(1571-1610), encarna (1571-1610), encarna perfectamente o modelo de artista perfectamente o modelo de artista xenial e maldito. Principia a súa xenial e maldito. Principia a súa carreira baixo protección do carreira baixo protección do cardenal Del Monte en Roma con cardenal Del Monte en Roma con cadros de xénero e mitoloxías cadros de xénero e mitoloxías alegóricas (Baco) alegóricas (Baco) novidades da novidades da súa pintura = personaxes reais, sen súa pintura = personaxes reais, sen idealización, obxetos naturalistas, idealización, obxetos naturalistas, captados cunha verosimilitude case captados cunha verosimilitude case fotográfica e luz branca e intensa.fotográfica e luz branca e intensa.

- Xiro crucial na súa carreira = Xiro crucial na súa carreira = encargo da capela Contarelli, na encargo da capela Contarelli, na Igrexa de San Luis dos Franceses en Igrexa de San Luis dos Franceses en Roma Roma 3 grandes lenzoa de altar 3 grandes lenzoa de altar sobre a vida de San Mateo sobre a vida de San Mateo importantes novidades que importantes novidades que introducía na pintura relixiosa:introducía na pintura relixiosa:

Sensación de realidade inmediata Sensación de realidade inmediata captación do intre e personaxes captación do intre e personaxes populares (incluso vulgares) populares (incluso vulgares) achegar o tema ao fiel con + eficacia. achegar o tema ao fiel con + eficacia.

Tenebrismo = contraste violento de luces e sombras, creado por un foco Tenebrismo = contraste violento de luces e sombras, creado por un foco de luz artificial e oblicuo de luz artificial e oblicuo 3 funcións: 3 funcións:

Modela volume de obxectos e personaxes.Modela volume de obxectos e personaxes. Salienta o esencial da escena deixando en penumbra o resto.Salienta o esencial da escena deixando en penumbra o resto. Simbólicamente, luz = luz divina Simbólicamente, luz = luz divina da forma e existencia á da forma e existencia á

materia.materia.

- Outros encargos importantes:- Outros encargos importantes: Conversión S. Pablo e Crucifixión S. Pedro para Igrexa Santa María do Conversión S. Pablo e Crucifixión S. Pedro para Igrexa Santa María do Popolo, Roma Popolo, Roma homes reais sen ningunha sublimación e perspectiva homes reais sen ningunha sublimación e perspectiva contrapicada.contrapicada. Enterro de Cristo Enterro de Cristo imaxe patética, dirixida a sensibilidade relixiosa + imaxe patética, dirixida a sensibilidade relixiosa + recollida.recollida.

- Viviu os derradeiros anos da súa vida nunha fuga continua por circunstancias - Viviu os derradeiros anos da súa vida nunha fuga continua por circunstancias escuras (posible homicidio) escuras (posible homicidio) Nápoles, Sicilia, Malta Nápoles, Sicilia, Malta lenda de lenda de Caravaggio coma personaxe maldito, extravagante e violento, pero moi Caravaggio coma personaxe maldito, extravagante e violento, pero moi apreciado por público e clases populares apreciado por público e clases populares morte morte en extrañas en extrañas circunstancias circunstancias cando regresaba a Roma (39 anos).cando regresaba a Roma (39 anos).

64. 64. A VOCACIÓN DE SAN A VOCACIÓN DE SAN MATEOMATEO

CARAVAGGIOCARAVAGGIO Pintura barroca italiana. Pintura barroca italiana.

Tenebrismo.Tenebrismo. Óleo sobre lenzo.Óleo sobre lenzo. Capela Contarelli. Igrexa San Capela Contarelli. Igrexa San

Luis dos Franceses. Roma. Luis dos Franceses. Roma. 1599/1601.1599/1601.

Cadro de altar.Cadro de altar. Encargo dos testamenteiros Encargo dos testamenteiros

de M. Contarellide M. Contarelli Iconografía: chamada de Iconografía: chamada de

Cristo ao recadador Mateo Cristo ao recadador Mateo coma apóstolo.coma apóstolo.

- Encargo dos grandes lenzos da Capela Contarelli, que disputaban Encargo dos grandes lenzos da Capela Contarelli, que disputaban os pintores do momento, foi asignado a Caravaggio, aínda novo, os pintores do momento, foi asignado a Caravaggio, aínda novo, pola decisiva influencia do seu protector, o cardeal Del Monte.pola decisiva influencia do seu protector, o cardeal Del Monte.

- Adicados a episodios da vida de San Mateo, abordaba o artista por Adicados a episodios da vida de San Mateo, abordaba o artista por primeira vez un asunto relixiosos en gran formato para lugar primeira vez un asunto relixiosos en gran formato para lugar público público proposta revolucionaria que marcou cambio radical no proposta revolucionaria que marcou cambio radical no xénero, tanto no tratamento coma na resonancia para o futuro.xénero, tanto no tratamento coma na resonancia para o futuro.

- A Vocación racha coas normas do decoro, que esixían nun cado de A Vocación racha coas normas do decoro, que esixían nun cado de altar un tratamento de sublimación distante dos santos, e toma altar un tratamento de sublimación distante dos santos, e toma partido por unha recreación actual, viva e dramática.partido por unha recreación actual, viva e dramática.

- Sobre o escenario, o recadador Sobre o escenario, o recadador de impostos, Mateo está de impostos, Mateo está sentado con varios homes sentado con varios homes armados e vestidos á moda de armados e vestidos á moda de 1600. Están a contar os cartos 1600. Están a contar os cartos cando son interrumpidos por cando son interrumpidos por dúas figuras descalzas e dúas figuras descalzas e austeras, un dos cales, con austeras, un dos cales, con nimbo, se dirixe a él con xesto nimbo, se dirixe a él con xesto poderoso e preciso.poderoso e preciso.

- Caravaggio pintaba Caravaggio pintaba directamente sobre a tea, sen directamente sobre a tea, sen deseño previo, o que lle obriga a deseño previo, o que lle obriga a rectificacións sobre a marcha rectificacións sobre a marcha que as radiografías poden que as radiografías poden descubrir hoxe descubrir hoxe Cristo illado Cristo illado na dereita, agora case tapado na dereita, agora case tapado por Pedro (agás cabeza e brazo por Pedro (agás cabeza e brazo extendido), o que reforza xesto extendido), o que reforza xesto divino, pero tamén insiste nunha divino, pero tamén insiste nunha interpretación contrarreformista interpretación contrarreformista = salvación pasa = salvación pasa necesariamente pola mediación necesariamente pola mediación da Igrexa (no cadro, Pedro).da Igrexa (no cadro, Pedro).

- O senso de realidade inmediata, a O senso de realidade inmediata, a presencia física de fig e obxectos presencia física de fig e obxectos case que tanxibles, contrasta coa case que tanxibles, contrasta coa indeterminación espacial e indeterminación espacial e temporal. Todo ocorre diante de temporal. Todo ocorre diante de nós, pero nunha época e lugar nós, pero nunha época e lugar imprecisos que actualiza o milagre imprecisos que actualiza o milagre á vez que lle da a dimensión á vez que lle da a dimensión atemporal dun feito histórico.atemporal dun feito histórico.

- Clave da posta en escena é a luz Clave da posta en escena é a luz que asume o protagonismo que asume o protagonismo plástico, psicolóxico, dramático e plástico, psicolóxico, dramático e simbólico. Todo sucede nese simbólico. Todo sucede nese intre intre de luzde luz que é o cadro. A luz suxire, que é o cadro. A luz suxire, exalta e atenúa as formas, gradúa exalta e atenúa as formas, gradúa as cores e modela a consistencia as cores e modela a consistencia do volume. Finxindo un foco do volume. Finxindo un foco teatral + que real, traza unha teatral + que real, traza unha dramática diagonal que ilumina a dramática diagonal que ilumina a face e a man de Cristo e achega a face e a man de Cristo e achega a chamada ao sorprendido Mateo.chamada ao sorprendido Mateo.

- Caravaggio imprime na obra 2 Caravaggio imprime na obra 2 lecturas distintas sen que se lecturas distintas sen que se estorben mutuamente: a imaxe estorben mutuamente: a imaxe espontánea da relixiosidade espontánea da relixiosidade popular, de dramatismo popular, de dramatismo convincente, e as claves convincente, e as claves simbólicas + sutís e sofisticadas, simbólicas + sutís e sofisticadas, reservadas á lectura especulativa reservadas á lectura especulativa e culta de élites entendidas.e culta de élites entendidas.

65. 65. O ENTERRO DE CRISTOO ENTERRO DE CRISTOCARAVAGGIOCARAVAGGIO

Pintura barroca italiana. Pintura barroca italiana. Tenebrismo.Tenebrismo.

Óleo sobre lenzo.Óleo sobre lenzo. Pinacoteca do Vaticano. Pinacoteca do Vaticano.

Roma.Roma. 1602/1604.1602/1604. Encargo da familia Vittrice Encargo da familia Vittrice

para a igrexa de Santa para a igrexa de Santa María in Vallicella.María in Vallicella.

Cadro de altar.Cadro de altar. Iconografía: Cristo morto Iconografía: Cristo morto

depositado no sepulcro.depositado no sepulcro.

- A sucesión de encargos que A sucesión de encargos que recibe Caravaggio tras a capela recibe Caravaggio tras a capela Contarelli aosa a resonancia que Contarelli aosa a resonancia que acada o seu estilo malia acada o seu estilo malia controversia que suscitan as súas controversia que suscitan as súas novidades. Entón pinta o novidades. Entón pinta o Enterro Enterro de Cristo, de Cristo, seica o cadro de altar seica o cadro de altar mellor acollido polo público mellor acollido polo público romano, para unha capela romano, para unha capela adicada á Piedade na igrexa dos adicada á Piedade na igrexa dos oratonianos. A imaxe conecta oratonianos. A imaxe conecta plenamente coa sensibilidade plenamente coa sensibilidade relixiosa desta orde basada na relixiosa desta orde basada na pobreza e a súa preferencia polos pobreza e a súa preferencia polos marxinados e pecadores.marxinados e pecadores.

- Composición Composición amplo semicírculo amplo semicírculo que desde as mans da Marías que desde as mans da Marías descende logo polo brazo inerte descende logo polo brazo inerte de Cristo ata a lousa do sepulcro. de Cristo ata a lousa do sepulcro. Estudia o emprazamento do caro Estudia o emprazamento do caro e introduce unha luminosidade e introduce unha luminosidade branca e intensa, irreal pero branca e intensa, irreal pero coincidente coa luz natural que coincidente coa luz natural que entrab polo único van lateral da entrab polo único van lateral da capela capela luz recorta luz recorta plásticamente as figuras, alumea plásticamente as figuras, alumea a escena e crea ante os nosos a escena e crea ante os nosos ollos o suceso que contemplamos, ollos o suceso que contemplamos, do mesmo xeito que a rara do mesmo xeito que a rara perspectiva en contrapicado que perspectiva en contrapicado que enfoca a imaxe de abaixo e enfoca a imaxe de abaixo e reproduce o desnivel entre o fiel e reproduce o desnivel entre o fiel e o altar sobre o que fica a imaxe = o altar sobre o que fica a imaxe = efecto teatral desacougante que efecto teatral desacougante que nos situa como espectadores no nos situa como espectadores no fondo da tumba onde esta a ser fondo da tumba onde esta a ser baixado Cristobaixado Cristo

- Cunha monumentalidade Cunha monumentalidade severa, case clásica, severa, case clásica, Caravaggio extrema os valores Caravaggio extrema os valores táctiles da lousa áspera, do táctiles da lousa áspera, do cóbado que terma das pernas cóbado que terma das pernas intensa verosimilitude, intensa verosimilitude, impresión áínda + inquietante impresión áínda + inquietante co efecto dentro/fóra = co efecto dentro/fóra = contraste entre a perspectiva contraste entre a perspectiva das figuras e o fondo escuro, das figuras e o fondo escuro, entre o ángulo da lousa e o entre o ángulo da lousa e o cóbado que semellan rachar o cóbado que semellan rachar o límite da tea e saíren da límite da tea e saíren da pintura invadindo o noso pintura invadindo o noso espazo e esebaleiro indefinido espazo e esebaleiro indefinido que se esvaece polo fondo.que se esvaece polo fondo.

- Caravaggio resume o espazo Caravaggio resume o espazo ao mínimo e xira o plano ao mínimo e xira o plano figurativo respecto á visión figurativo respecto á visión frontal frontal agobiante sensación agobiante sensación de realidade da que o de realidade da que o espectador non pode liscar.espectador non pode liscar.

- Restrinxe o contido narrativo ao mínimo imprescindible. Domina a Restrinxe o contido narrativo ao mínimo imprescindible. Domina a sobriedade expresiva, agás a retórica figura que alza os brazos sobriedade expresiva, agás a retórica figura que alza os brazos desolada.desolada.

- Caravaggio amosa neste cadro un dos trazos característicos da Caravaggio amosa neste cadro un dos trazos característicos da súa poética fig: procura de claves esenciais do tema prescindindo súa poética fig: procura de claves esenciais do tema prescindindo do superfluo = invención de composicións parcas en detalles pero do superfluo = invención de composicións parcas en detalles pero intensas, reducidas a poucas figuras en espazos baleiros.intensas, reducidas a poucas figuras en espazos baleiros.

3. RIBERA.3. RIBERA. Xosé Ribera (1591-1652), nado en Xosé Ribera (1591-1652), nado en

Valencia, marcha a Italia de mozo. Valencia, marcha a Italia de mozo. Abraiado pola obra de Caravaggio Abraiado pola obra de Caravaggio asimílaa ata conseguir un naturalismo asimílaa ata conseguir un naturalismo mesmo + acusado. Termina ficando en mesmo + acusado. Termina ficando en Nápoles, nde atopa un ambiente Nápoles, nde atopa un ambiente propicio para o seu tenebrismo, que propicio para o seu tenebrismo, que evoluciona co tempo aclarando evoluciona co tempo aclarando progresivamente a súa paleta. As súas progresivamente a súa paleta. As súas xeniais cualidades xeniais cualidades triunfo e riqueza triunfo e riqueza baixo a protección dos virreis españoles baixo a protección dos virreis españoles de Nápoles.de Nápoles.

Trazos da súa pintura:Trazos da súa pintura: Realismo e naturalismo, reflexivo, que Realismo e naturalismo, reflexivo, que descarta o anecdótico.descarta o anecdótico. Coma Caravaggio, emprego de Coma Caravaggio, emprego de modelos populares.modelos populares. Nos martirios, fuxe de detalles Nos martirios, fuxe de detalles cruentos e morbosos para centrarse no cruentos e morbosos para centrarse no momento previo de preparación do momento previo de preparación do mesmo mesmo grande emoción relixiosa. grande emoción relixiosa. Composicións orixinais e eficaces que Composicións orixinais e eficaces que captan a atención do espectador captan a atención do espectador esquemas diagonais…esquemas diagonais… Minuciosas calidades textuais con Minuciosas calidades textuais con efectos táctiles abraiantes efectos táctiles abraiantes peles peles curtidas e enrugadas dos seus curtidas e enrugadas dos seus penitentes.penitentes.

- Evolución sorprendente da súa pintura:Evolución sorprendente da súa pintura:

1ª etapa (ata 1635): acusado tenebrismo (1ª etapa (ata 1635): acusado tenebrismo (San AndrésSan Andrés e e ArquímedesArquímedes) en composicións con reducido nº de figuras, ) en composicións con reducido nº de figuras, fondo negro e violenta iluminación, tomada de Caravaggio.fondo negro e violenta iluminación, tomada de Caravaggio.

2ª etapa (a partir 1635): plenitude con inspiracións en 2ª etapa (a partir 1635): plenitude con inspiracións en Rafael e venecianos Rafael e venecianos aclara paleta e descubre un gran aclara paleta e descubre un gran colorido, pero con modelos toscos e populares colorido, pero con modelos toscos e populares naturalismo (naturalismo (Soño de XacobeSoño de Xacobe, , Martirio de San FelipeMartirio de San Felipe…).…).

66. 66. SAN ANDRÉSSAN ANDRÉSXOSÉ RIBERAXOSÉ RIBERA

- Pintura barroca española. Pintura barroca española. Tenebrismo.Tenebrismo.

- Óleo sobre lenzo.Óleo sobre lenzo.- Museo do Prado. Madrid. Museo do Prado. Madrid.

1630/32.1630/32.- Procedente do mosteiro do Procedente do mosteiro do

Escorial.Escorial.- Cadro de devosción.Cadro de devosción.- Iconografía: San Andrés Iconografía: San Andrés

portando a súa cruz en forma portando a súa cruz en forma de aspa.de aspa.

- Durante os primeiros anos da Durante os primeiros anos da súa madurez, Ribera fai unha súa madurez, Ribera fai unha serie de santos e apóstolos serie de santos e apóstolos afíns en tamaño, técnica e afíns en tamaño, técnica e iconografía: fig de medio iconografía: fig de medio corpo e forte naturalismo corpo e forte naturalismo baixo unha violenta baixo unha violenta iluminación tenebrista, vellos iluminación tenebrista, vellos de carne curtida pola idade e de carne curtida pola idade e penitencia, portendo algún penitencia, portendo algún obxecto ou atributo que os obxecto ou atributo que os identifica.identifica.

- Xogando coa apariencia de Xogando coa apariencia de realidade, ilumina o cadro de realidade, ilumina o cadro de súpeto descubrindo a súpeto descubrindo a presencia física do santo. A presencia física do santo. A técnica tenebrista saca da técnica tenebrista saca da escuridade unha fig escuridade unha fig vigorosamente modelada, vigorosamente modelada, sólida coma unha escultura, sólida coma unha escultura, pero cunha veracidade pero cunha veracidade inmediata, táctil en cada inmediata, táctil en cada detalle.detalle.

- A pasta pictórica, aplicada en A pasta pictórica, aplicada en pinceladas densas de materia pinceladas densas de materia sobre o lenzo da forma e sobre o lenzo da forma e relevo a calidades abrainates relevo a calidades abrainates na pel enrugada do santo ou na pel enrugada do santo ou na superficie leñosa da cruz, na superficie leñosa da cruz, na barba ou na peluxe do na barba ou na peluxe do corpo, nos músculos corpo, nos músculos avellentados ou no torso avellentados ou no torso osudo.osudo.

- Con estes recursos crea Con estes recursos crea Ribera un sóstolo tosco e Ribera un sóstolo tosco e plebeo, lonxe da idealización plebeo, lonxe da idealización do clasicismo, un simple e do clasicismo, un simple e rudo pescador (ó que alude o rudo pescador (ó que alude o peixe do ángulo inferior), rexo peixe do ángulo inferior), rexo e inmediato ao espectador, e inmediato ao espectador, intensamente humano, intensamente humano, dignificado por unha dignificado por unha experiencia relixiosa que se experiencia relixiosa que se manifesta na melancólica manifesta na melancólica expresión da súa mirada.expresión da súa mirada.

67. MARTIRIO DE SAN FELIPE67. MARTIRIO DE SAN FELIPEXOSÉ RIBERAXOSÉ RIBERA

Pintura barroca española.Pintura barroca española. Óleo sobre lenzo.Óleo sobre lenzo. Museo do Prado. Madrid. 1639.Museo do Prado. Madrid. 1639. Adquirido polo virrei de Nápoles para a colección de Felipe IV.Adquirido polo virrei de Nápoles para a colección de Felipe IV. Cadro de altar.Cadro de altar. Iconografía: o santo izado na cruz onde vai ser martirizado.Iconografía: o santo izado na cruz onde vai ser martirizado.

- No barroco o valor dunha imaxe No barroco o valor dunha imaxe relixiosa non está tanto no relixiosa non está tanto no realismo, senón + ben na súa realismo, senón + ben na súa claridade expositiva, en facer a claridade expositiva, en facer a presenza dun santo verosímil. A presenza dun santo verosímil. A función retórica do cadro de altar función retórica do cadro de altar consiste na persuasión, na misión consiste na persuasión, na misión de convencer e ensinar que lle de convencer e ensinar que lle atribúe a Igrexa desde a atribúe a Igrexa desde a Contrarreforma Contrarreforma unha igrexa unha igrexa belixerante contra o belixerante contra o protestantismo esixe o servizo da protestantismo esixe o servizo da arte coma instrumento de arte coma instrumento de persuasión.persuasión.

- Estamos diante dun cadro de altar, Estamos diante dun cadro de altar, unha pintura dirixida aos fieis co unha pintura dirixida aos fieis co fin de convencelos dunha verdade fin de convencelos dunha verdade dogmática e exemlar: o santo é o dogmática e exemlar: o santo é o novo heroe e o martirio a novo heroe e o martirio a testemuña heroica da súa fe, testemuña heroica da súa fe, implicando ao fiel mediante a implicando ao fiel mediante a contemplación dramática.contemplación dramática.

- Aquí o dramatismo obvia o sangue Aquí o dramatismo obvia o sangue e fica no momento preparatorio do e fica no momento preparatorio do martirio. Dous saións en pleno martirio. Dous saións en pleno esforzotentan izar o corpo do esforzotentan izar o corpo do santo = modelo rudo de face santo = modelo rudo de face plebea e corpo no que as plebea e corpo no que as habilidades do pintor acadan habilidades do pintor acadan calidades textuais de forte efecto calidades textuais de forte efecto naturalista.naturalista.

- Este mártir tan real protagoniza un Este mártir tan real protagoniza un acto de heroísmo na resignada acto de heroísmo na resignada aceptación da morte que aceptación da morte que manifesta a actitude de abandono manifesta a actitude de abandono e a expresión interiorizada, en e a expresión interiorizada, en violento contraste co afanado violento contraste co afanado despregue físico e acontemplación despregue físico e acontemplación morbosa dos seus verdugos.morbosa dos seus verdugos.

- Corresponde á época madura de Corresponde á época madura de Ribera na que supera o claroscuro Ribera na que supera o claroscuro tenebrista e sitúa a imaxe a plena tenebrista e sitúa a imaxe a plena luz do día, baixo un amplo e luz do día, baixo un amplo e luminoso ceo azul que se proxecta luminoso ceo azul que se proxecta en cores brillantes e penumbras en cores brillantes e penumbras contrapostas. Mediante un punto contrapostas. Mediante un punto de vista baixo crea una elipse de vista baixo crea una elipse espacial onde todo se amorea no espacial onde todo se amorea no 1º plano, tralo cal só vemos o ceo 1º plano, tralo cal só vemos o ceo agás un ángulo inferior de fuga agás un ángulo inferior de fuga onde unha chea de testemuñas onde unha chea de testemuñas anónimas miran o suplicio, anónimas miran o suplicio, convertido nun espectáculo convertido nun espectáculo público. Esta elipse precipita a público. Esta elipse precipita a escena sobre o espazo real onde escena sobre o espazo real onde estamos e obríganos a participar estamos e obríganos a participar no drama empíricamente.no drama empíricamente.

- Composición dinámica - Composición dinámica xogo de liñas diagonais, horizontais e xogo de liñas diagonais, horizontais e curvas que captan a instantaneidade e suxiren a tensión física do curvas que captan a instantaneidade e suxiren a tensión física do esforzo despregado polos saións para erguer o corpo do mártir e esforzo despregado polos saións para erguer o corpo do mártir e que o peso morto deste semella prolongar indefinidamente no que o peso morto deste semella prolongar indefinidamente no tempo.tempo.

4. PINTURA ESPAÑOLA: 4. PINTURA ESPAÑOLA: VELÁZQUEZVELÁZQUEZ

- Trazos pintura barroca española:Trazos pintura barroca española:

a) Acusado realismo e naturalismo (volumes sólidos, a) Acusado realismo e naturalismo (volumes sólidos, calidades…) calidades…) apariencia obxectos reais. apariencia obxectos reais.

b) Realidade oculta unha complexa simboloxía b) Realidade oculta unha complexa simboloxía obxectos obxectos reais agochan ideas e mensaxes trascendentes relixiosas reais agochan ideas e mensaxes trascendentes relixiosas ou filosóficas ou filosóficas cada cadro admite unha dobre lectura (real cada cadro admite unha dobre lectura (real e trascendente).e trascendente).

c) Igrexa acapara encargos c) Igrexa acapara encargos dominio de cadros de altar dominio de cadros de altar de santos, martirios ou virxes (de santos, martirios ou virxes (InmaculadasInmaculadas ). ).

d) Xéneros profanos son minoritarios, pero existentes d) Xéneros profanos son minoritarios, pero existentes bodegóns, cadros de xénero (escenas cotidianas), vanitas bodegóns, cadros de xénero (escenas cotidianas), vanitas (ilustra caducidade da vida ante inevitable destino da (ilustra caducidade da vida ante inevitable destino da morte). Mitoloxía e nu encargados a artistas estranxeiros morte). Mitoloxía e nu encargados a artistas estranxeiros (Rubens) por falta de tradición entre artistas españois(Rubens) por falta de tradición entre artistas españois

En Diego Velázquez (1599/1660) En Diego Velázquez (1599/1660) coincide xenialidade con unhas coincide xenialidade con unhas circunstancias propicias para a súa circunstancias propicias para a súa arte, estimado polo rei Felipe IV arte, estimado polo rei Felipe IV pode desenvolver unha carreira pode desenvolver unha carreira cortesá que lle deixa tempo de cortesá que lle deixa tempo de abondo para pintar por mandato abondo para pintar por mandato real real Velázquez = perfeccionista Velázquez = perfeccionista pinta pouco e se demora en cada pinta pouco e se demora en cada lenzo. Trazos da súa obra:lenzo. Trazos da súa obra:

Pintor culto: de Pintor culto: de formación intelectual notable formación intelectual notable humor fino e irónico que desmitifica humor fino e irónico que desmitifica temas solemnes (mitoloxía e temas solemnes (mitoloxía e relixión…).relixión…).

Pintura oculta ideas e Pintura oculta ideas e claves simbólicas: Velázquez finxe claves simbólicas: Velázquez finxe unha imitación espóntanea da unha imitación espóntanea da natureza e a realidade, pero baixo natureza e a realidade, pero baixo esta apariencia hai un simbolismo esta apariencia hai un simbolismo escondido, unha idea, un concepto escondido, unha idea, un concepto Velázquez = artista enigmático Velázquez = artista enigmático que non se preocupa do espectador que non se preocupa do espectador e invita a meditar (e invita a meditar (pinta e marcha pinta e marcha deixándonos a soas co cadrodeixándonos a soas co cadro).).

Perfección técnica: Perfección técnica: consegue consegue pintar o aire = pintar o aire = conquista conquista técnica lenta e progresiva, técnica lenta e progresiva, que domina nas obras finais que domina nas obras finais ((Meninas, Fiandeiras…) Meninas, Fiandeiras…) consiste na sútil degradación consiste na sútil degradación de tons, que coa distancia de tons, que coa distancia adquiren consistencia, con adquiren consistencia, con contornos imprecisos, liñas contornos imprecisos, liñas esvaecidas e pincelada solta. esvaecidas e pincelada solta.

Logra este efecto de Logra este efecto de naturalismo pleno porque naturalismo pleno porque reproduce a xeito en que reproduce a xeito en que percibimos realmente: cando percibimos realmente: cando miramos non vemos todos os miramos non vemos todos os detalles existentes, senón que detalles existentes, senón que o cerebro interpreta as o cerebro interpreta as manchas e configuracións manchas e configuracións coma obxectos e figuras coma obxectos e figuras (re)coñecidas (re)coñecidas Velázquez e Velázquez e o primeiro pintor que conta co o primeiro pintor que conta co observador, para que observador, para que concrete o que aquel deixa concrete o que aquel deixa esbozado.esbozado.

Evolución:Evolución:

a) a) Formación en SevillaFormación en Sevilla (cidade mercantil e cosmopolita por comercio americano) (cidade mercantil e cosmopolita por comercio americano) no obradoiro de Pacheco (ata 1622) no obradoiro de Pacheco (ata 1622) sólida formación cultural e alto concepto do sólida formación cultural e alto concepto do seu oficio. Linguaxe naturalista tomada de Caravaggio (tenebrismo e personaxes seu oficio. Linguaxe naturalista tomada de Caravaggio (tenebrismo e personaxes rústicos) en cadros de xénero pero tamén con simbolismo agochado (rústicos) en cadros de xénero pero tamén con simbolismo agochado (Augador SevillaAugador Sevilla e e Vella fritindo ovos).Vella fritindo ovos).

b) b) 1ª Década madrileña1ª Década madrileña (1623-1629): Introducción na corte a través do círculo do (1623-1629): Introducción na corte a través do círculo do Conde-Duque de Olivares, valido de Felipe IV Conde-Duque de Olivares, valido de Felipe IV lenta carreira cortesá. Abandona lenta carreira cortesá. Abandona temas costumistas temas costumistas xéneros xéneros serios: serios: retrato e mitoloxía (retrato e mitoloxía (Borrachos)Borrachos)

c) c) 1º viaxe a Italia1º viaxe a Italia (1630): (1630): completa formación e entra en completa formación e entra en contacto con pintura italiana contacto con pintura italiana Ferrería de Vulcano = Ferrería de Vulcano = tratamento clásico do nu e tratamento clásico do nu e paleta cromática e fluída.paleta cromática e fluída.

d) d) 2ª etapa madrileña2ª etapa madrileña (1631/48): destaca a dirección (1631/48): destaca a dirección da decoración de Salón de da decoración de Salón de Reinos do Bo Retiro Reinos do Bo Retiro realización da realización da Rendición de Rendición de BredaBreda ( (As lanzas). As lanzas). Tamén Tamén realiza numerosos retratos, realiza numerosos retratos, tanto de bufóns de palacio, tanto de bufóns de palacio, con dignidade e respeto da con dignidade e respeto da súa condición humana, coma súa condición humana, coma retratos da familia real retratos da familia real (destacando os ecuestres).(destacando os ecuestres).

e) e) 2º viaxe a Italia2º viaxe a Italia (1649/1651): (1649/1651): acada éxito resonante acada éxito resonante expoñendo en público obras expoñendo en público obras coma o retrato do papa coma o retrato do papa Inocencio X. Inocencio X. Tamén pinta a Tamén pinta a famosa famosa Venus do espelloVenus do espello e os e os pequenos lenzos dapequenos lenzos da Villa Villa Médici, Médici, con pincelada solta de con pincelada solta de manchas cromáticas para manchas cromáticas para captar á luz.captar á luz.

f) f) Etapa final Etapa final (1651-60): de novo na Corte, Velázquez solicita o (1651-60): de novo na Corte, Velázquez solicita o acceso á orde de Santiago (ennobrecemento) pero os prexuízos acceso á orde de Santiago (ennobrecemento) pero os prexuízos dos nobres aos oficios manuais dos nobres aos oficios manuais fracaso fracaso reacción de reacción de Velázquez con 2 obras mestras (Velázquez con 2 obras mestras (Meninas, Fiandeiras) Meninas, Fiandeiras) = 2 alegatos = 2 alegatos en prol da nobreza da arte da pintura. As dúas son pintura pura en prol da nobreza da arte da pintura. As dúas son pintura pura conseguidas a través de luz e cor, sen ningún debuxo, que o ollo conseguidas a través de luz e cor, sen ningún debuxo, que o ollo do espectador de lonxe, identifica con obxectos, e alternando do espectador de lonxe, identifica con obxectos, e alternando planos sucesivos de luces e sombras planos sucesivos de luces e sombras sensación de espazo, de sensación de espazo, de aire circulando entre obxectos, de atmófera interior.aire circulando entre obxectos, de atmófera interior.

68. O AUGADOR DE SEVILLA68. O AUGADOR DE SEVILLADIEGO VELÁZQUEZDIEGO VELÁZQUEZ

- Pintura barroca española.Pintura barroca española.

- Óleo sobre lenzo. 1622.Óleo sobre lenzo. 1622.

- Agasallo do pintor so capelán Agasallo do pintor so capelán real Figueroa, o seu 1º real Figueroa, o seu 1º protector na Corte.protector na Corte.

- Iconografía: un augador - Iconografía: un augador entrega a copa aun rapaz entrega a copa aun rapaz mentres un home bebe na mentres un home bebe na penumbra.penumbra.

- Pintado coma carta de Pintado coma carta de presentación e agasallo para o presentación e agasallo para o culto canónigo sevillano e culto canónigo sevillano e capelán Figueroa = protector capelán Figueroa = protector inicial de Velázquez na Corte.inicial de Velázquez na Corte.

- Hai baixo á apariencia dunha Hai baixo á apariencia dunha trivial anécdota de xénero, unha trivial anécdota de xénero, unha obra mestra do naturalismo do obra mestra do naturalismo do xove Velázquez xove Velázquez alarde de alarde de modelado táctil e un sutil espazo modelado táctil e un sutil espazo construido con sucesivos planos construido con sucesivos planos lumínicos.lumínicos.

- Composición describe unha Composición describe unha espiral luminosa que sae do espiral luminosa que sae do cántaro de 1º termo (pintado no cántaro de 1º termo (pintado no espazo do espectador), e espazo do espectador), e pasando polo xarrón + pequeño, pasando polo xarrón + pequeño, percorre as cabezas dos percorre as cabezas dos personaxes para rematar no vello personaxes para rematar no vello augador. Este mentres saca a augador. Este mentres saca a man esquerda man esquerda do cadro do cadro para para termar da asa do cántaro grande termar da asa do cántaro grande (factura incrible con minuciosas (factura incrible con minuciosas calidades conseguidas que calidades conseguidas que detallan mesmo o suor que detallan mesmo o suor que zumega o barro), estende coa zumega o barro), estende coa dereita unha elegante copa de dereita unha elegante copa de cristal chea de auga transparente cristal chea de auga transparente que ten no fondo a figura dun que ten no fondo a figura dun figo destinado seica a perfumar o figo destinado seica a perfumar o contido.contido.

- Un rapaz disponse respetuosamente a tomar a copa, e na Un rapaz disponse respetuosamente a tomar a copa, e na penumbra un mozo maior bebe con avidez dunha xarra de vidro.penumbra un mozo maior bebe con avidez dunha xarra de vidro.

- A intensa sensación de realidade resulta excepcional para un A intensa sensación de realidade resulta excepcional para un simple cadro de énero ou un exercicio pictórico. O coiadado do simple cadro de énero ou un exercicio pictórico. O coiadado do debuxo e o tratamento da materia nas calidade están elevados ao debuxo e o tratamento da materia nas calidade están elevados ao extremo. A perfección táctil nas superficies contrasta coa absoluta extremo. A perfección táctil nas superficies contrasta coa absoluta inmobilidade da escena.inmobilidade da escena.

- Como adoita o naturalismo español, cada obxecto real, sen deixar Como adoita o naturalismo español, cada obxecto real, sen deixar de ser el mesmo, asume unha clave alegórica que comparten os de ser el mesmo, asume unha clave alegórica que comparten os seus coñecedores seus coñecedores quizais aquí as tres idades do home coma quizais aquí as tres idades do home coma ceremonia iniciática. O vello ofrece ao adolescente a copa do ceremonia iniciática. O vello ofrece ao adolescente a copa do coñecemento (seica do amor), quen a toma con gravidade. O coñecemento (seica do amor), quen a toma con gravidade. O mozo do fondo máisvulgar, bebe da súa xarra con avidez. Cada un mozo do fondo máisvulgar, bebe da súa xarra con avidez. Cada un deles adopta un aceno e encarnan unha actividade deles adopta un aceno e encarnan unha actividade ancián ancián medita, adulto actúa con degoro e o rapaz inquire coa mirada.medita, adulto actúa con degoro e o rapaz inquire coa mirada.

69. A FERRARÍA DE VULCANO69. A FERRARÍA DE VULCANODIEGO VELÁZQUEZDIEGO VELÁZQUEZ

- Pintura barroca española.Pintura barroca española.- Óleo sobre lenzo. Óleo sobre lenzo. - Museo do Prado, Madrid. 1630.Museo do Prado, Madrid. 1630.- Pintado na 1ª viaxe a Italia, en parella coa Pintado na 1ª viaxe a Italia, en parella coa Túnica de XoséTúnica de Xosé = encargos = encargos

do condé-duque de Olivares para obsequiar a Felipe IV.do condé-duque de Olivares para obsequiar a Felipe IV.- Iconografía: Apolo informa a Vulcano do adulterio de Venus con Marte.Iconografía: Apolo informa a Vulcano do adulterio de Venus con Marte.

- Velázquez toma das Velázquez toma das Metamorfoses de Ovidio o intre Metamorfoses de Ovidio o intre en que Apolo celoso delata a en que Apolo celoso delata a Vulcano o adulterio da súa Vulcano o adulterio da súa dona Venus con Marte, a quen dona Venus con Marte, a quen ésta a facer unha armadura. O ésta a facer unha armadura. O episodio burlesco de marido episodio burlesco de marido cornudo cornudo en Velázquez cobra a en Velázquez cobra a dignidade que confire a todo o dignidade que confire a todo o que pinta: non ridiculiza ao que pinta: non ridiculiza ao personaxe, que revela sorpresa personaxe, que revela sorpresa e irritación.e irritación.

- O coñecemento da pintura O coñecemento da pintura italiana aflora no cadro italiana aflora no cadro refinado xogo de luces e refinado xogo de luces e expresións contrastadas dan expresións contrastadas dan espontaneidade á composición. espontaneidade á composición. Os personaxes distribúense en Os personaxes distribúense en planos de progresiva planos de progresiva indefinición formal, ata o indefinición formal, ata o simple abocetamento de simple abocetamento de manchas no fondo. Unha manchas no fondo. Unha perspectiva lateral perspectiva lateral introdúcenos dentro da ferraría introdúcenos dentro da ferraría pola dereita, á vez que sinala pola dereita, á vez que sinala na esquerda o comezo da na esquerda o comezo da lectura da acciónlectura da acción

- Belos corpos seminus en varias Belos corpos seminus en varias posicións manifestan o estudio do posicións manifestan o estudio do clasicismo e da escultura antiga clasicismo e da escultura antiga que Velázquez asimila en Italia. que Velázquez asimila en Italia. De entre estas anatomías De entre estas anatomías modeladas pola luz, que fai brillar modeladas pola luz, que fai brillar as musculaturas, sorprende o vivo as musculaturas, sorprende o vivo e desamañado cíclope que, no 2º e desamañado cíclope que, no 2º plano cun martelo na man, plano cun martelo na man, avanza avanza bebendo bebendo as palabras da as palabras da boca de Apolo, a quen mira boca de Apolo, a quen mira abraiado.abraiado.

- O tratamento do tema adopta un O tratamento do tema adopta un tratamento inmediato, non tratamento inmediato, non grandilocuente, propio do grandilocuente, propio do naturalismo español: o volcán do naturalismo español: o volcán do mito é unha forxa coetánea e os mito é unha forxa coetánea e os cíclopes rudos ferreiros cíclopes rudos ferreiros traballando nun recinto escuro e traballando nun recinto escuro e terroso onde o xarrón branco con terroso onde o xarrón branco con reflexos azulados describe a única reflexos azulados describe a única nota de cor. Apolo marca a nota de cor. Apolo marca a excepción cunha factura pulida e excepción cunha factura pulida e pel brillante en vivo contraste cos pel brillante en vivo contraste cos demais personaxes.demais personaxes.

- Os historiadores interpretan este - Os historiadores interpretan este lenzo en relación coa Túnica de lenzo en relación coa Túnica de Xosé, poi Velázquez aborda de Xosé, poi Velázquez aborda de xeito moi semellante e co mesmo xeito moi semellante e co mesmo nº de figuras senllos temas, o nº de figuras senllos temas, o bíblico e o mitolóxico. Seica bíblico e o mitolóxico. Seica poderá ilustrar o concepto acerca poderá ilustrar o concepto acerca do poder da palabra sobre os do poder da palabra sobre os sentimentos e accións dos sentimentos e accións dos demais. Tamén da superioridade demais. Tamén da superioridade da creación mental sobre o da creación mental sobre o traballo manual, principio traballo manual, principio defendido por todos os que como defendido por todos os que como Velázquez, combatían pola Velázquez, combatían pola nobreza da arte da pintura, xa nobreza da arte da pintura, xa aceptada na Italia do aceptada na Italia do Renacemente pero tida aínda en Renacemente pero tida aínda en España coma oficio mecánico e España coma oficio mecánico e vulgar.vulgar.

70. A RENDICIÓN DE BREDA70. A RENDICIÓN DE BREDADIEGO VELÁZQUEZDIEGO VELÁZQUEZ

- Pintura barroca española.Pintura barroca española.- Óleo sobre lenzo. Óleo sobre lenzo. - Museo do Prado. Madrid. Museo do Prado. Madrid.

1634/35.1634/35.- Pintado para o Salón de Pintado para o Salón de

Reinos do Bo RetiroReinos do Bo Retiro- Xénero histórico.Xénero histórico.- Iconografía: o gobernador Iconografía: o gobernador

Nassau entrega as chaves de Nassau entrega as chaves de Breda a Spínola, xefe dos Breda a Spínola, xefe dos terzos españois en Flandres.terzos españois en Flandres.

- Nos anos 30 o conde-duque de Olivares promoveu a construción do Nos anos 30 o conde-duque de Olivares promoveu a construción do Pazo do Bo Retiro, n extremo de Madrid, para distracción de Felipe Pazo do Bo Retiro, n extremo de Madrid, para distracción de Felipe IV. Pero o Salón dos Reinos foi pensado coma sala representativa de IV. Pero o Salón dos Reinos foi pensado coma sala representativa de loubanza dos éxitos da dinastía loubanza dos éxitos da dinastía programa decorativo dirixido por programa decorativo dirixido por Velázquez pintando cinco retratos ecuestres e encargando 12 Velázquez pintando cinco retratos ecuestres e encargando 12 victorias militares a 8 pintores e os 10 traballos de Hércules a victorias militares a 8 pintores e os 10 traballos de Hércules a Zurbarán.Zurbarán.

- Velázquez reservouse para sí a Velázquez reservouse para sí a Rendición de Breda, Rendición de Breda, alcumada como alcumada como as Lanzas. as Lanzas. Rendida a cidade rebelde, Spínola recibe con xesto Rendida a cidade rebelde, Spínola recibe con xesto cabaleresco a chave simbólica da cidade de mans do gobernador cabaleresco a chave simbólica da cidade de mans do gobernador Nassau, derrotado pero non rebaixado polo vencedor.Nassau, derrotado pero non rebaixado polo vencedor.

- No fondo, a cidade e o campo No fondo, a cidade e o campo ateigado esvaecen nunha ateigado esvaecen nunha atmósfera densas de fumes que se atmósfera densas de fumes que se perden ao lonxe. Velázquez, que perden ao lonxe. Velázquez, que nunca estivera en Flandres, tivo nunca estivera en Flandres, tivo que documentarse para captar a que documentarse para captar a luminosidade e transparencia do luminosidade e transparencia do ceo nórdico.ceo nórdico.

- A composición = gran acerto A composición = gran acerto abre a parte central superior do 1º abre a parte central superior do 1º plano para despregar a paisaxe plano para despregar a paisaxe (con certa incoherencia coas (con certa incoherencia coas figuras para facilitar a percepción) figuras para facilitar a percepción) e sitúa diante 2 grupos de soldados e sitúa diante 2 grupos de soldados amoreados en masas amoreados en masas descompensadas.descompensadas.

- Na dereita, os españois, onde se Na dereita, os españois, onde se recoñecen retratos individualizados recoñecen retratos individualizados dos capitáns. Tras eles a anónima dos capitáns. Tras eles a anónima multitude, agachada parcialmente multitude, agachada parcialmente polo escorzo do cabalo ou a polo escorzo do cabalo ou a bandeira inclinada bandeira inclinada famoso friso famoso friso de lanzas de lanzas acentuación disciplina acentuación disciplina e simbólica victoria contrastada e simbólica victoria contrastada coas poucas, desordenadas e coas poucas, desordenadas e caidas dos vencidos.caidas dos vencidos.

- A impresión de aire libre coa degradación de tons e sombras, amosa o A impresión de aire libre coa degradación de tons e sombras, amosa o dominio pleno de Velázquez sobre o espazo: o abocetamento progresivo dominio pleno de Velázquez sobre o espazo: o abocetamento progresivo en manchas cromáticas e a alternancia de luces e claros prolonga a en manchas cromáticas e a alternancia de luces e claros prolonga a ilusión de profundidade.ilusión de profundidade.

- Pero tal liberdade de pincelada acada sen embargo ás calidades das Pero tal liberdade de pincelada acada sen embargo ás calidades das superficies representadas, de xeito que a súa técnica maxistral acada superficies representadas, de xeito que a súa técnica maxistral acada efectos ben diferentes: pelaxe brillante na pel do cabalo, o reflexo efectos ben diferentes: pelaxe brillante na pel do cabalo, o reflexo metálico e dorado da armadura de Spínola ou o tacto brando dos metálico e dorado da armadura de Spínola ou o tacto brando dos bordados bordados

71. RETRATO ECUESTRE DE 71. RETRATO ECUESTRE DE FELIPE IVFELIPE IV

DIEGO VELÁZQUEZDIEGO VELÁZQUEZ

- Pintura barroca española.Pintura barroca española.

- Óleo sobre lenzo. Óleo sobre lenzo.

- Museo do Prado. Madrid. 1635.Museo do Prado. Madrid. 1635.

- Pintado para o Salón de Reinos Pintado para o Salón de Reinos do pazo do Bo Retiro.do pazo do Bo Retiro.

- Retrato ecuestre.Retrato ecuestre.

- Iconografía: Felipe IV a cabalo.Iconografía: Felipe IV a cabalo.

Este cadro, enteramente de Este cadro, enteramente de Velázquez, e parella doutro Velázquez, e parella doutro similar da raiña, pasa polo mellor similar da raiña, pasa polo mellor do grupo ecuestre do Salón de do grupo ecuestre do Salón de Reinos do Bo Retiro. A tea mostra Reinos do Bo Retiro. A tea mostra os arrepentimentos do pintor que os arrepentimentos do pintor que corrixe a cabeza, busto e perna corrixe a cabeza, busto e perna do rei, e as patas traseiras e cola do rei, e as patas traseiras e cola do cabalo.do cabalo.

Alzado o animal en rebrinco sobre Alzado o animal en rebrinco sobre un fondo que se arreda de nós de un fondo que se arreda de nós de xeito abraiante: os tons de xeito abraiante: os tons de árbores, serra e ceo achéganse árbores, serra e ceo achéganse ata fundirse ata fundirse obra = unha das + obra = unha das + logradas representacións da 3ª logradas representacións da 3ª dimensión.dimensión.

Tal efecto é froito dun Tal efecto é froito dun extraordinario traballo manual no extraordinario traballo manual no obradoiro que Velázquez agocha obradoiro que Velázquez agocha tras unha apariencia de tras unha apariencia de simplicidade. Como tampouco o simplicidade. Como tampouco o modelo deixa adiviñar os seus modelo deixa adiviñar os seus sentimentos, ocultados tras a súa sentimentos, ocultados tras a súa semi-divina calma de rei. Só o semi-divina calma de rei. Só o cabalo amosa inquedanza e forza cabalo amosa inquedanza e forza ollos de tolo e babuxa na boca. ollos de tolo e babuxa na boca.

Felipe IV monta con técnica de experto xinete, un cabalo de groso Felipe IV monta con técnica de experto xinete, un cabalo de groso corpo, patas curtas e finas e cabeza grande e nobre. De perfil, o corpo, patas curtas e finas e cabeza grande e nobre. De perfil, o monarca viste armadura de aceiro cunha banda carmesí cruzada monarca viste armadura de aceiro cunha banda carmesí cruzada e, porta a bengala de xeneral. Cun leve xesto da man esquerda e, porta a bengala de xeneral. Cun leve xesto da man esquerda alza a montura sobre 2 patas con seguridade alza a montura sobre 2 patas con seguridade elegancia elegancia impasible de sosegada naturalidade impasible de sosegada naturalidade distancia da condición real distancia da condición real (que contrasta coa monarquía francesa: luxo fastuoso e (que contrasta coa monarquía francesa: luxo fastuoso e esceneografía teatral). Velázquez concibe a maxestade non coma esceneografía teatral). Velázquez concibe a maxestade non coma disfraz senón coma atributo intrínseco que emana da propia disfraz senón coma atributo intrínseco que emana da propia persoa real.persoa real.

- A paisaxe, que envolve A paisaxe, que envolve atmosféricamente ao atmosféricamente ao personaxe, intensifica a personaxe, intensifica a sublimación contida. O sublimación contida. O monarca domina un fondo monarca domina un fondo de outeiros azulados e de outeiros azulados e celaxe con matices celaxe con matices prateados que contribúen prateados que contribúen seica a certo aire seica a certo aire melancólico na pintura.melancólico na pintura.

- O tamaño grande do lenzo O tamaño grande do lenzo e a colocación alta da e a colocación alta da imaxe imaxe uso + libre da uso + libre da pincelada pincelada suxire e suxire e esboza sen precisar para esboza sen precisar para acadar valores acadar valores atmosféricos.atmosféricos.

72. AS MENINAS72. AS MENINASDIEGO VELÁZQUEZDIEGO VELÁZQUEZ

Pintura barroca española.Pintura barroca española.

Óleo sobre lenzo.Óleo sobre lenzo.

Museo do Prado. Madrid. 1656.Museo do Prado. Madrid. 1656.

Pintado para o Alcázar de Pintado para o Alcázar de Madrid.Madrid.

Iconografía: Iconografía: RetratoRetrato de familia de familia de Felipe IV: a infanta de Felipe IV: a infanta Margarita e 2 meninas, 2 Margarita e 2 meninas, 2 ananos, o gardadamas e a ananos, o gardadamas e a dona. Velázquez nun lenzo. Ao dona. Velázquez nun lenzo. Ao fondo o aposentador. No fondo o aposentador. No espello, os reis.espello, os reis.

Velázquez pintou esta obra mestra Velázquez pintou esta obra mestra en 1656, non sabemos se por en 1656, non sabemos se por iniciativa propia ou encargo real, iniciativa propia ou encargo real, para 1 sala privada do Alcázar. É para 1 sala privada do Alcázar. É pintura pura pintura pura atmósfera xenuina atmósfera xenuina relaciona obxectos e persoas nun relaciona obxectos e persoas nun espazo figurativo dun ilusionismo espazo figurativo dun ilusionismo tan convincente que o percibimos tan convincente que o percibimos coma real.coma real.

Debuxo desaparece baixo Debuxo desaparece baixo pincelada sutil que modela masas pincelada sutil que modela masas e superficies con toques lumínicos e superficies con toques lumínicos de cor que o ollo do espectador, de cor que o ollo do espectador, de lonxe interpreta coma de lonxe interpreta coma bordados, reflexos, sombras ou bordados, reflexos, sombras ou calquera outro detalle visual. Ese calquera outro detalle visual. Ese esvaecemento dos contronos é un esvaecemento dos contronos é un procedemento + da eliminación procedemento + da eliminación do concreto baixo un filtro do concreto baixo un filtro levisimamente empanado que levisimamente empanado que crea sensación de aire circulando, crea sensación de aire circulando, de atmósfera interior, en de atmósfera interior, en suspensión propiados espazos suspensión propiados espazos pechados en penumbra, de vapor pechados en penumbra, de vapor transparente que condensa entre transparente que condensa entre as formas coa distancia e a as formas coa distancia e a semiescuridade.semiescuridade.

- Iluminación suavemente Iluminación suavemente graduada en planos sucesivos graduada en planos sucesivos de luces e sombras polas de luces e sombras polas ventás da dereita e porta do ventás da dereita e porta do fondo, e o espello fondo, e o espello (¿inspiración Matrimonio (¿inspiración Matrimonio Arnolfini?) contribúen a craear Arnolfini?) contribúen a craear unha espacialidade ambigua unha espacialidade ambigua entre o nítido 1ª plano e o entre o nítido 1ª plano e o fondo case opaco.fondo case opaco.

- Composición transmite Composición transmite instantaneidade dun asunto instantaneidade dun asunto cotián. O argumento, tan cotián. O argumento, tan banal e transparente a simple banal e transparente a simple vista, perdese nunha mesta vista, perdese nunha mesta rede de ambiguas lecturas, rede de ambiguas lecturas, que non dan aclarado o que que non dan aclarado o que está a ocorrer ante os nosos está a ocorrer ante os nosos ollos nin o ollos nin o significado significado profundoprofundo da obra. Velázquez da obra. Velázquez pinta e marcha pinta e marcha deixándonos a deixándonos a sóas cunha imaxe que nos sóas cunha imaxe que nos está a agochar algo.está a agochar algo.

- Estamos no aposento do palacio que se usa coma obradoiro, no intre non Estamos no aposento do palacio que se usa coma obradoiro, no intre non de pintar, senón de pensar o lenzo no que traballa e non vemos. A infanta de pintar, senón de pensar o lenzo no que traballa e non vemos. A infanta Margarita, rodeada de meninas e ananos mira ao frente ¿Qué acaba de Margarita, rodeada de meninas e ananos mira ao frente ¿Qué acaba de irromper na sala? ¿Qué mira?. Trala porta do fondo o aposentador que irromper na sala? ¿Qué mira?. Trala porta do fondo o aposentador que sube o chanzo repara na escena e o espello delata a presencia dos reis sube o chanzo repara na escena e o espello delata a presencia dos reis ¿visitan a sala ou posan para o pintor?¿visitan a sala ou posan para o pintor?

- As respostas desas ambiguedades varían coas interpretacións do cadro. Os As respostas desas ambiguedades varían coas interpretacións do cadro. Os historiadores hoxe coinciden en ver nas Meninas unha coidada historiadores hoxe coinciden en ver nas Meninas unha coidada reivindicación da dignidade da arte da pintura.reivindicación da dignidade da arte da pintura.