Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de...

52
TsѶiaa ܚna machѶee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C. México, D.F. 2008

Transcript of Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de...

Page 1: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

Ts�iaa� na mach�ee Nacho

El trabajo que hace Nacho

Tercer libro de lectoescritura

Amuzgo de Guerrero

Tercera edición

Publicado por el

Instituto Lingüístico de Verano, A.C. México, D.F.

2008

Page 2: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

La mayoría de los cuentos de este libro fueron relatados por Genaro

Dario Santiago Cruz y Enedina Eloisa Dominguez Lorenzo, quienes son

originarios de Xochistlahuaca, Guerrero y de habla amuzga.

Los dibujos fueron hechos por varias personas incluyendo a una

persona de habla amuzga.

El dibujo de la pasta de este libro es uno de los dibujos de los huipiles

que tejen las mujeres de Xochistlahuaca del estado de Guerrero. El dibujo

principal es conocido como ljeii t�chquia� que quiere decir la nona y al dibujo

complementario se le conoce como ljeii tsua�ntsio� que quiere decir la pezuña.

Asesora lingüística: Marjorie J. Buck (Margarita Juanita Buck C.)

© 2008 por el Instituto Lingüístico de Verano, A.C., Apartado Postal 22067, C.P. 14000 Tlalpan D.F., México

Tel. 5-573-2024, www.sil.org/mexico. Derechos reservados conforme a la ley.

ISBN 968-31-0348-0

Primera edición 1965 5C

Segunda edición 1978 5C

Tercera edición 2008 3C

El trabajo que hace Nacho

Amuzgo de Guerrero

amu 08-125 3C

México, D.F. 2008

99

Ljeii na ma�m�� cwii cwii leisiom Lo que se ense!a en cada lecci"n

1 ch

2 tsj wj

3 sj chj tj

4 lj nj cj

5 xj �j

6 tyj cwj

7 ue ue��e�

8 u� ua

9 ui u� ua� ue� u��

10 ts� c�

11 w� l� t�

12 x� ty� ��

13 ch� n� cw� s�

14 �l �ndy �nd

15 tsc tscw lc lcw

16 tsqu lqu

17 xc xcw xqu

18 chcw chqu

19 sc scw squ

20 st st� xt xty

Page 3: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

98

Alfabeto !omtsco

Alfabeto espa!ol

letras de letras nombres de letras de letras nombres de

imprenta en cursiva las letras imprenta en cursiva las letras

A a a " � eñe

B b be O o o

C c ce P p pe

D d de Q q cu

E e e R r ere

F f efe S s ese

G g ge T t te

H h hache U u u

I i i V v ve, uve

J j jota W w doble u,

doble ve

K k ka X x equis

L l ele Y y i griega, ye

M m eme Z z zeta

N n ene

Prop"sitos

Fste es el tercer libro de lectoescritura de una serie de cuatro libros que fueron escritos con el propGsito de ayudar a aprender a leer a los hablantes de amuzgo. Aparte de estos cuatro libros hay uno de pre-lectoescritura y otro titulado “Lecciones de Lectura y Escritura”.

En los cuatro libros se ense�an las 36 letras del amuzgo, tanto las que son iguales a las del espa�ol como las que son distintas. En el cuarto libro se ense�an las letras del espa�ol que no existen en el amuzgo. Al final del presente libro se muestran las letras del amuzgo y del espa�ol.

Este tercer libro contiene 20 lecciones y en Ml se ense�a una consonante nueva y algunas agrupaciones de consonantes y de vocales. Al final del libro se encuentra una lista de lo que se ense�a en cada lecciGn.

TambiMn al final hay un vocabulario de las palabras nuevas que contiene y que no se encuentran en los primeros dos libros. Las palabras estNn escritas en amuzgo con su significado en espa�ol.

Luaa ma�m��na� ljo� ts�iaa�� tsomwaa

Tsomwaa teiljeiina� cha nncjaawajnaa�� ts�a� ljeii. Tseixma�na� tsom na jnd� ndyee ee niom �equiee nom na nntsei�naa�� ts�a� ljeii �omndaa. Wandy�� tsom na nntsei�naa�� ts�a� na mei�cwii ljeii ticwajnaa��. Ndo� wandy�� tsom na jndyuna� “Leisiom "omndaa”.

Naquii� �equiee nommeii� ma�m��na� cha�tso 36 ljeii �omndaa, meii� ljeii na ljo�yu �equio �omtsco ndo� meii� ljeii na xuii�ti. Mati ljeii �omtsco na tjaa�na�na� ��e� �omndaa, naquii� tsom jnd� �equiee ma�m��na� ljeii��ee�. Yuu na tjantycwii tsomwaa teiljeiinchu� cwii cwii ljeii �omndaa ndo� �omtsco.

Tsomwaa chuuna� 20 leisiom. Ma�m��na� cwii consonante xco ndo� ma�m��na� consonantes na jnd� tjoom� ndo� vocales na jnd� tjoom�. Yuu na tjantycwii tsomwaa waa cwii ntsquii tsom yuu na matsona� ljo� ljeii na ma�m�� cwii cwii leisiom.

Ndo� mati waa cwii vocabulario yuu na teiljeii ��oom xco na chuu tsomwaa na ticwiljeiina� tsom najndyee �equio na jnd� we. Teiljeiina� �equio �omndaa, jnd� chii teiljeii ljo� ma�m��na� �equio �omtsco.

Page 4: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

C"mo ense!ar cada lecci"n

1. Ayude a los alumnos a leer la primera pNgina de la nueva lecciGn.

2. Pronuncie cada palabra de esa pNgina y pOdales que le digan cuNntas sOlabas tiene cada palabra.

3. Escriba en el pizarrGn las vocales y las sOlabas de la lecciGn. POdales que las lean.

4. Pida a los alumnos que mencionen algunas otras palabras que contengan las sOlabas introducidas en la lecciGn.

5. EnsM�eles cGmo escribir las letras y las sOlabas nuevas y pOdales que las escriban en sus cuadernos.

6. POdales que lean toda la lecciGn en voz alta.

7. POdales que busquen en la lecciGn las palabras que llevan las letras nuevas, y que escriban estas palabras en sus cuadernos y las dividan en sOlabas.

8. DOcteles las sOlabas y las palabras que lleven las letras nuevas para que las escriban sin copiarlas.

9. POdales que escriban oraciones que ellos mismos inventen o que usted les dicte, usando las palabras nuevas que hayan aprendido.

97

El acento circunflejo

Se usa un acento circunflejo para diferenciar entre algunos pronombres, sufijos

y prefijos que se escriben igual, pero que tienen diferencia de tono.

Los pronombres independientes de primera persona:

ja (con tono medio) yo

jP (con desliz alto-bajo) nosotros (sin ustedes)

jaa (con tono alto) nosotros (con ustedes)

Los pronombres dependientes de primera persona de plural:

-a, -ya, -ndy� (con tono alto) primera persona plural inclusiva

cwicwaa�a comemos (con ustedes)

cwind��ya vendemos (con ustedes)

cwitaandy� barremos (con ustedes)

-P, -yP, -ndyQ (con desliz alto-bajo) primera persona plural exclusiva

cwicwaa�P comemos (sin ustedes)

cwind��yP vendemos (sin ustedes)

cwitaandyQ barremos (sin ustedes)

) ) ) ) )

La sílaba final !e de algunos verbos y otras palabras:

-�e (con tono alto) tju��e Nacho Nacho saltó

t�maa��e Tito Tito es grande

-�R (con desliz alto-bajo) tju��R él saltó

t�maa��R él es grande

) ) ) ) )

Los prefijos negativos ti- y t+-:

ti- (con tono bajo) ticwa�na no comen

ticaleinoom no corre

tS- (con tono medio) tScwa�na no comieron

tScaleinoom no corrió

Page 5: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

96

Los tipos de s-labas

Las sílabas en amuzgo son de dos tipos: balísticas y controladas. Las sílabas

balísticas se escriben con una vocal sencilla y las sílabas controladas con una vocal

doble. Las sílabas balísticas son cortas y vigorosas. Las sílabas controladas son más

largas y suaves.

sílaba controlada wee rojo

sílaba balística we dos

sílaba controlada tuee� llegó (allá)

sílaba balística tue� se murió

Los tonos

Cada sílaba de las palabras amuzgas se pronuncia con un tono. Hay niveles de

tonalidad alto, medio y bajo y también hay deslices.

Ejemplos de los tonos en sílabas controladas:

tono alto tsioom espina

tono medio tsoom dijo

tono bajo tyuaa� pronto

desliz alto-bajo j��� oscuro

desliz medio-alto tsuii tortuga

desliz bajo-medio ch�ioo caracol

Ejemplos de los tonos en sílabas bálisticas:

tono alto tsiom mazorca

tono medio tsom papel

tono bajo ts�o tierra

desliz alto-bajo siom chuparrosa

desliz medio-alto snom burro

A veces entre las palabras que se escriben igual, la única diferencia es el tono;

sin embargo, generalmente no es indispensable representar los tonos en la escritura, ya

que por lo general, por la función gramatical o por el sentido de lo que se está hablando,

no se confunden.

Chiuu waa na m�m��� cwii cwii

leisiom na chuu tsomwaa

1. Cateijndei� na nla�naa� nn�a� ntsquiii tsom najndyee leisiom xco.

2. Catsu� nd��na ticwii cwii ��oom na chuu ntsquii tsom��ee� ndo� cwaxe� nd��na ljo� joo sOlaba ��oom��ee�.

3. Nacjoo� pisarom catseiljei� vocales ��e� sOlabas na chuu leisiom��ee�. Jnd� chii cala�naa� nn�a� joona�.

4. Cwaxe� nd��na cwaa� ��oom nquiuna na ��e� sOlaba��ee�.

5. Ca�m��� nd��na chiuu nla�ljeiina ljeii xco �equio sOlabas xco. Cala�ljeiina joona� cjoo� cuadernom �naa�na.

6. Candi� na nla�naa�na cha�waa leisiom��ee�.

7. Cal�ueena ��oom na ��ee�� ljeii xco naquii� leisiom��ee�. Cala�ljeiina ��oom��ee� nacjoo� cuadernom ndo� cat���na sOlabas na chuu ��oom��ee�.

8. Catsa� na nla�ljeiina sOlabas ndo� ��oom��ee� cwe� na ntyjii� nque�na.

9. Cala�ljeiina ��oom na cand��� na nla�tiuu nquieena oo ��oom na nncu� nntsu� nd��na. Cwil�uee�ndyena majoo ��oom xco na jnd� jla�naa�na.

Page 6: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

2

Leisiom 1

Jee� tit�� wacha. "e�catseicat� Nacho juuna�.

Leisiomwaa ma�m��na�

ch

Nacho wacha

cachi nachi

ljeii ncjo ljeii ts� ljo� jndyuu !�oom na !�e� ljo� ma�m��na� ljeii ljeii�!ee� !�e� !omtsco

Nd nd ene-de ndaatioo agua

Ndy ndy ene-de-i ndyaa suave griega, ene-de-ye

" � e�e ca�om moscas

O o o ts�o tierra

Om om om tsom papel

T � � ts�� mano

T� �� �� malei���� tengo; cargo

P p pe xapo jabón

Q q cu qui diez

R r ere t�reixa naranja

S s ese casu mula, macho

T t te ta cerro

Ts ts te-ese catsu codorniz

Ty ty te-i griega, tya rico te-ye

U u u xuya mi carga

W w doble u, we dos doble ve

X x equis xapo jabón

Y y i griega, ye ya bien

95

Page 7: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

Ljeii !omndaa

Las letras y combinaciones de letras del amuzgo

ljeii ncjo ljeii ts� ljo� jndyuu !�oom na !�e� ljo� ma�m��na� ljeii ljeii�!ee� !�e� !omtsco

A a a ta cerro

A� a� a� ts�a� persona

U � � t� fruta

U� �� �� wacaty��ya estoy sentado

B b be bioche� mientras

C c ce casaa pájaro

Ch ch che chom fuego

Cw cw ce-doble u, cwe pegajoso ce-doble ve

E e e we dos

E� e� e� tye� apretado

Ei ei ei tsei círculo, redondo

Ei� ei� ei� tei� frío

I i i qui diez

J j jota ja yo

� � saltillo ts�a chile

L l ele liaa tela

M m eme mach�ee� hace

N n ene canom burros

94

3

Matso Nacho nnom jnaa�:

W¿Yuu waa wacha �naa�ya?

Matso jnaa�:

W�Ndiya juuna� jnd��.

Matso Nacho:

WCwa �ndii� juuna� ndo� ja �e�catseicat�ya juuna�.

) ) ) ) )

Matso welo nnom Nacho:

W¿Aa jnd� jnd��� nachi?

Matso Nacho:

WTyoojnd��ya nachi. J�ch�ya joona� Ndyaawe ee

jo� nntseijnda nna�.

cho

Nacho

chi

nachi

j�ch�

j�ch�ya

wacha

wacha

wacha

a e i o �

cha che chi cho ch�

Page 8: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

4

cachi�

chi�

i�

cha�

chi�

chu�

lochom

"e� cajnd�� Nacho lochom �naa��a� ee na chujnaa�.

Tcwa� cachi� tyoo�. Ndo� tquiiyo� nachi.

lochom

chom

om

om e�

chom che�

chom che�

cho che

i� a�

chi� cha�

u�

chu�

cachi�

wanaa��e ..............................estN desocupado, estN desocupada wen�aa� .................................cuarenta we s�om ...............................dos reales, veinticinco centavos wjaa ......................................ir w�aa ......................................casa

x

xca� .......................................peine xco ........................................nuevo, nueva xcoo ......................................hermanito (usado como expresiGn de estima por

una persona mayor hacia un muchacho u hombre mNs joven)

xcwe .....................................en medio de, a la mitad de; la mitad xio ........................................hermano mayor xioom ...................................hermano mayor xje� .......................................precio; hora; medida xjo .........................................cosa de metal; machete xjojndyaa ..............................tijeras xjoom ...................................hermana mayor x�ee .......................................pierna, pie, pata; al pie de xocand�� ..............................no puede xom�m ..................................su carga xqu���ya ...............................la cabeza (mOa) xque� ....................................la cabeza de Ml o de ella; la punta, la cima xquie� ....................................choza, enramada xtyo� .....................................la garganta de Ml o de ella, el cuello de Ml o de ella xuaa ......................................olla xu��ya ..................................mi huipil xuee ......................................dOa

y

yati .......................................es mejor yuu� ......................................verdad yuscuchjoo ...........................muchacha

93

Page 9: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

92

ts�a� ...................................... persona ts�ei� ..................................... zorrillo ts�iaa��e ............................... asqueroso, asquerosa ts�om .................................... el corazGn de Ml o de ella; adentro, dentro, en ts�oom .................................. Nrbol, palo, le�a ts�� ....................................... brazo, mano, rama ts�ua .....................................mercado ts�uaa ....................................mecate tso�ndyo� .............................. tu mamN, la mamN de usted tsque� ................................... calabaza tsquiee .................................. canasta, cesta, cesto tsqui� .................................... hamaca, red tsua� ..................................... jOcara; concha tsuee ..................................... petate tsue� ..................................... hoyo, agujero tsue�tsj�� ............................... cueva, caverna tsuii ...................................... tortuga tsuu ...................................... se perdiG tsuu� ts�om .......................... olvidG, se olvidG de tuee� ..................................... llegG (allN) tue� .......................................muriG, falleciG tuii ....................................... tirG, cazG, disparG tu� ........................................ se metiG tuu�e .................................... pelG tye ........................................ desplumG tye�nquee��e� ........................ cortG (pelo) tyjee ..................................... hermano menor, hermana menor tyjee� .................................... llegG (acN) ty�ee� .................................... hongo ty�iuu ................................... hirviG, cociG ty�oom .................................. comprG; encontrG; atrapG tyoca�ee��e� ......................... recogOa tyochjoo ...............................muchacho

w

wacha ................................... hacha wanaa� ................................. estN abierto; hay permiso

5

cha�

chi�

chu�

chom�

che��

Macwa� cachi� tyoo�. TScando� cachi� cachi. S��

cachi manoom�m na macwa� cachi� tyoo�. Jnd� chii

tquii cachi cachi�.

) ) ) ) )

Matso welo nnom Nacho:

W¿Aa jnd� jnd��� nachi �na�� je�?

Matso Nacho:

WJnd� jnd��ya nachi ee na ch�jna�ya. Ndo� jnd�

jnd�� nachi, seijndaya nna�.

Jnd� ntycwii leisiom 1

a� i� u� om� e��

cha� chi� chu� chom� che��

chu� chom�

chu chom

che��

che�

cha� chi� chu� che��

xa� xi� xu� xe��

Page 10: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

6

Wjaa Toya tsjo�.

tsj��

chetsja� catsjom catsj�

tsjoo

Leisiom 2 Leisiomwaa ma�m��na�

tsj wj

91

tis�a .......................................mal; malo, mala; no sirve tjaa .......................................(palabra negativa) tjaa�na� .................................(palabra negativa) tjaa��e ...................................puso adentro, puso en tjawiche� ..............................se calmG tjoom ....................................moliG, machacG tjoom�m ................................echG, tirG; metiG tj���e ...................................necesita t�� .........................................contestG, respondiG t�ua .......................................cortG t�uee� ....................................agarrG, cogiG tmaa� ....................................la tarde too� .......................................estN lleno, estN llena t�� .........................................podrido tquee��e� ...............................tirG, desechG tquiaa� xjo ...........................dio un machetazo tqui���a .................................tirM, desechM tquiena .................................llegaron tquioo� ..................................es visible, es evidente, es claro tsa� ........................................correoso, fuerte tsa� ........................................persona ts��� ......................................su pluma, sus plumas tscoom ..................................huarache tsei�x�ii ..................................anillo tsiom .....................................mazorca tsiom� ....................................miel tsjaa�� ....................................sal tsjo� .......................................arroyo tsjom .....................................noche tsjomche� ..............................anoche tsjoo ......................................cNntaro tsjoom ...................................pueblo, ciudad tsj�� .......................................piedra tsj��jndyoo� ...........................resortera tsj���jee� ...............................dinero, moneda tsj��suu .................................metate ts�a ........................................chile

Page 11: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

90

s

s�na ................................... docena sca ..................................... vela, ocote scusquia�� .......................... garza Seichue .............................. Tlacoachistlahuaca sei�jndya ............................ pechuga sja� .................................... calandria sj� ..................................... monta�a soolua�nnom ..................... la pesta�a de Ml o de ella, las pesta�as de Ml o de ella sooxque� ............................ el pelo de Ml o de ella sta ..................................... frente st�ei� .................................. zopilote sto ..................................... bandeja

t

ta ....................................... grueso, gruesa taticaliuna ......................... ya no encontraron tax�e .................................. preguntG t�l�o ................................... bala t�x�a .................................. coco t�xua ................................. cacao tco ..................................... largo, larga, de largo teicaljoo ............................ puso encima de teicjee� .............................. puso debajo de teic�ee�e ............................ se puso apestoso teij�a��a� ........................... se cansG tei�ndaa� ............................ se arruinG, se descompuso, se echG a perder teil�ua ................................ se vendiG teil�uena� ........................... fue usado teiscaa ............................... raspG ticaljeii .............................. no sabe ticaljeii .............................. no encuentra tScana�� .............................. no disparG ticand�� ............................ no puede ti� ....................................... hombre tiom ................................... cerca, corral tioo�e ................................ descendiG, aterrizG; se cayG

7

catsjom

tsjom

om

tsj�

catsj�

tsjom

tsj�

tsja

tsjom

tsjomche�

a� o� ��

tsja� tsjo� tsj��

om�

tsjom�

tsja�

chetsja�

Seicaneii� Toya sei� catsjom. Jnd� chii tquiaa�

juuna� nnom Nacho. Jee� ca'na� tquii Nacho juuna�.

) ) ) ) )

WJee� maquiina� Nacho.

W¿Chiuu na jee� maquiina� jom?

WMaquiina� jom ee catsj� tco� jom.

W¿Cwaa� tco� catsj� jom?

WTsjomche� tco�yo� jom.

om � a

jom j� ja

tsjom tsj� tsja

oo aa�

joo jaa�

tsjoo tsjaa�

Page 12: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

8

wjee

wjaa

wja�

tsja�

tsjei�

tsjaa��

tsjeii��

wja�

tsja�

Matso wela nnom Nacho:

W¿Yuu wjaa Toya?

Matso Nacho:

WTsjo� wja�. Wjaacamaa� liaa.

) ) ) ) )

Matso welo nnom Toya:

W¿Yuu wjaa Nacho?

Matso Toya:

WNdyaawe wja�. Wjaacajn��� nachi.

) ) ) ) )

Matso Nacho nnom wela:

W¿Yuu wjaa welo?

Matso wela:

WJnd�� wja�. Wjaatseicaa�R.

wjaa wjaa� wjee�

wjaa wjaa� wjee�

wjaa wja� wjee

89

nluii ......................................estarN hecho nmei�� ...................................Msos, Msas nnc�oom ................................comprarN; cogerN; atraparN, cazarN nnc�uu ...................................beberN, tomarN nncwinom�m .........................esperarN nncwinoom� ..........................pasarNs, pasarN (usted) nncwjee��e� ...........................llegarN (acN) nnd�� ....................................se puede, es posible nnom nnom .........................alrededor, en derredor nnti��ya tsj�� xquee� ..........le pegarM en la cabeza con una piedra nts�� ......................................troja de otate ntyjaa� ts����ya ....................deseo, espero, quiero ntyjii .....................................saber, sentir

!

�ecwii ...................................solamente uno �e�c�oom ...............................quiere comprar �e�c�uaya ..............................tengo sed �e�jndo� .................................tiene hambre �e�we ....................................solamente dos, nada mNs dos �equiee .................................cuatro �equii� ..................................solamente �jaa� .....................................aquO, acN �jee�� ....................................pieza, piloncillo, capa �jom .....................................estNn dentro de, estNn en �joom ...................................(Ml o ella) calza ��e� .......................................con, y ��oom ...................................palabra, palabras, mensaje

q

quiajmei�� .............................mediodOa quialjo�che� ..........................entonces quii� ......................................adentro quioo�xquie ...........................vaca

r

ra ..........................................(palabra que se usa en una respuesta que expresa conformidad)

Page 13: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

88

matsj�� ................................ digo mats�ia jo� ........................... de s]bito, de repente matyjee ................................ cortar matyjee�e ............................ cortar, segar mayuu�che� .......................... de veras, verdaderamente meii�nchaa� tsjom ............... toda la noche meindyuaa ........................... estNn; estNn sentados mei� ...................................... tampoco; ni mei�chjoo ............................. ni siquiera m�aa�� ts�om ........................ pensar, reflexionar, preocuparse

n

naca�oom� ........................... cerca de nacjee� .................................. debajo de nachi .................................... panela, piloncillo Nacho ...................................Nacho, Ignacio na ljo� ................................... eso nat�� ..................................... da�o naxe�� ................................... la espalda de Ml o de ella; detrNs na� ........................................mamN, se�ora ndaa ..................................... lOquido, agua ndaachi ................................ bebida caliente (hecha de agua y endulzada, como cafM o chocolate) ndaats�a ................................ salsa, mole ndaaxua ............................... chocolate ndii� ...................................... estN adentro ndioche� ............................... alrededor de, en derredor de ndo�che� ............................... vio, se fijG, notG, observG ndoo� .................................... como si nd���ch�� ............................. vi, me fijM, notM, observM Ndyaawe ..............................Ometepec ndyee ................................... tres ndyoo� .................................. tiene comezGn nioom ................................... grave njom ..................................... estN dentro de, estN en n�oom ................................... Nrboles, palos, le�a n�oomljoo .............................milpa

9

WSeiquioo jnda Toya tsjoo.

W¿Chiuu na seiquioom juuna�?

WSeiquioom juuna� ee tco� catsj� jom. Jo� na

seiquioom juuna�.

) ) ) ) )

Seiquioo jnda Nacho chetsja�. Matso Toya nnoom:

W¿Chiuu na seiquioo� chetsja� �naa�� tsotye�?

Catseiwe� juuna�.

Quia jo� seiwee� chetsja� �naa�� tsotyee�.

) ) ) ) )

WJee� matseijndeii jnda Nacho na �e�catseiwee�

cwii tsj��. S�� tileicand�� nntseiwee� juuna�.

W¿Chiuu na tileicand�� nntseiwee� juuna�?

WTileicand�� nntseiwee� juuna� ee jee� t�ma�na�.

Jee� jaa�na�.

Jnd� ntycwii leisiom 2

Page 14: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

10

chjee�

Jee� cachjoo�e chjee�.

W¿Yuu tja tyochjoo?

WSj� tjaa� �equio tsotyee�.

tyochjoo sj�

sja�

Leisiom 3 Leisiomwaa ma�m��na�

sj chj tj

87

ma�oom ...............................otro, otra ma�oomche� .........................otro mNs, otra mNs ma�oom� ..............................ahorita, al momento maque� .................................poner, colocar maqui�caljoo .........................poner encima de maqui�cjoo ............................cocer, hervir mata�� ...................................quebrar, partir matii�e .................................coser matio ....................................poner en matioom ...............................poner en, vaciar en matjom .................................pasar, suceder matjom�e .............................encontrar, encontrarse con mat�ioo .................................llorar mats�� ...................................amontonar, echar, poner matseicaa�e ..........................pasear matseicanaa��e ....................abrir; limpiar; despejar matseicat� ............................afilar, sacar punta matseicatoo� .........................llenar matseicatsuu .........................perder matseicjee�e .........................apurarse, apresurarse matseicjoo ............................recoger, cortar (fruta, flores) matseicuee� ...........................matar (sGlo uno) matseicu� ..............................cerrar, esconder matseicwe� ............................derramar matseicwjee ..........................matar (mNs de uno) matseicw�aa ..........................encender matseijmei���e ......................enojarse matseijomna� ........................parecer; suceder (por coincidencia) matseiljoo�e ..........................bajar el precio matseineii���e........................estar muy alegre, estar feliz matseinei� .............................hablar matseinei�� ............................poner al fuego, chamuscar matseitiuu ............................pensar, decidir matseit�uii�e .........................magullar, machucar matseityuaa� .........................apurarse, darse prisa, apresurarse matseixcwi ...........................coger, guardar, levantar (cosas) matseixuaa ...........................llamar, gritar

Page 15: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

86

lque� ..................................... calabazas lquiee ................................... canastas; cestas, cestos luaa ...................................... aquO, acN luaa� ..................................... allO, allN luee ...................................... petates

m

macand� ............................... nada mNs que, sGlo; para siempre macandii� ............................. estar adentro macandyuii ........................... pisar; pisotear maca�na� .............................. es necesario macjaa�joom� ts�om ............ recordar, acordarse de macjaawee� ts�om ............... gustarle (algo a uno), agradarle (algo a uno) macj�� ts�a� scwaa�� ........... chapotear mac�ua ................................. cortar, chaponar, podar maco��om ............................ recibir macwja� ................................ golpear, pegar macwjee� .............................. llegar (acN) macwji� ................................ sacar macwji� ts�a� chom ............ prender fuego, encender macwji� ts�a� xje� ...............medir maj�om ts�a� chom ............ encender maju� .................................... echar, tirar; meter maju�na� jndye .................... huele ma�ua� .................................. tomas, toma (usted), bebes, bebe (usted) ma�uaya ............................... tomo, bebo malei��oom .......................... llevar mal�ue .................................. buscar malui� ................................... salir mameii���e ........................... golpear (lo) contra algo mamei�� ................................ pegar (con algo) man������ ............................. se ba�a mandii .................................. oOr, escuchar mando� ................................. cuidar, ver, fijarse, vigilar manquie ................................ comer manqui� ................................ cortar (pelo) ma�ee� ................................. oye, escucha

11

tyochjoo

chjoo

oo

chjoo

chjuu

chjee�

�� a� u�

tj�� tja� tju�

tj�

sj�

tsj�

j�

tj�

j�

sj�

Matso welo nnom tyochjoo:

W¿Yuu tja�?

Matso tyochjoo:

WSj� tj� �equio tsoty�ya.

) ) ) ) )

Tju� Toya t�sa na nlquii catsjom. Jee� ya maquii

catsjom t�sa. Jo� na matsoom:

WCwa jee� ndya� ya na maquii catsjom meii� cwe�

t�sa.

tj��

tja�

tju�

oo uu ee�

joo juu jee�

chjoo chjuu chjee�

� a om

j� ja jom

tj� tja tjom

Page 16: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

12

aa�

jaa�

tjaa�

tjom

tjomndyo

cachjoo

cachjoo�R

tjom

tjom�R

om

jom

tjom

Tja tyochjoo sj�. Tjoom�R cwii chjee�. Jndeii

jleinoom juuyo�. Tjaa� wa��a�.

Tue��e� matso tso�ee�:

W¿Chiuu na jee� ndya� jndeii malei�noom�?

Jo� na matsoom nnom tso�ee�:

WJee� �u na�, quioo� la� tjomndy�.

Matso tso�ee�:

W¿Chiuu waa quioo� na tjomndyu�? ¿Aa

t�maa��eyo�?

Matsoom:

WTit�maa��eyo�. Cachjoo�eyo�. Cha�cwiijom tyotso

juuyo�.

Matso tso�ee�:

W¡Jee� aa �u! Cwa cwe� chjee� la� malei�noom�.

ee�

jee�

chjee�

oo

joo

chjoo

85

jnd� ......................................despuMs de jnd���e .................................provechoso, provechosa, productivo, productiva jnd� jo� ................................luego, despuMs jnd� we ................................segundo, segunda; en segundo lugar jndyo ....................................vino jndyoo� .................................cosa de hule; resortera j�omna� ................................rociG jo�jo� .....................................allO jo� yuu� ya ..........................eso sO, es buena idea joo .......................................lugar j�ch�ya .................................voy a llevar (los)

� (saltillo)

�na��a� ...................................es hNbil, es ingenioso, sabe hacer algo �ndii ......................................dejG �ndyaa ...................................hormiguero �ndyena .................................dejaron �ndyoo nato .........................orilla del camino �ndyoots�a .............................puerta �ndyoots�a tiom ....................tranca ��ee� ......................................quien, alguien ¿��ee�? ..................................¿quiMn? �ueena� ..................................combustible

l

lcoom ....................................huaraches ljaa� .......................................flor, flores ljaa� canjeii� .........................flor de noche buena, flores de noche buena ljeii .......................................encontrG; descubriG ljo .........................................estN encima de ¿ljo�? .....................................¿quM? ljoo� ......................................allO lj�� ........................................piedras; pedregoso, pedregosa l�a ..........................................chiles l�aa ........................................casas; mandado lochom ..................................escopeta, rifle lochom casquiiyo ................escopeta de casquillo

Page 17: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

84

cwa ....................................... ap]rate (t]), ap]rese (usted) ¿cwaa�? ................................ ¿cuNndo?; ¿cuNl? cwajndii ............................... feo, fea, sucio, sucia, malo, mala, horrible cwe� ts�iaa��ndyo ................. en vano cwetye .................................. cohete cwii ...................................... todavOa cwii cwii ............................. nada mNs, solamente cwiiche� ............................... otro, otra cwiliuna ............................... encuentran cwineii� ................................ se estN asando cwituee�na ............................ echan, arrojan cwity�iuu .............................. hierve, cuece cwiwicandya� ....................... se pone picante; siente ardor cwiwijndaa� .......................... se arregla; se encuentra cwiwil�uee��e ....................... utiliza, usa

j

jaawiquiuu� .......................... hace un rato jaawitei�ncoo ....................... estN creciendo jaawixuee ............................. estN amaneciendo jee jnd���a .......................... vamos a ver jee� aa �u ............................ ¡hombre! jleinoom�e ........................... resbalG, se soltG jliuna .................................... encontraron jluii ....................................... pachGn, melenudo jlui� ....................................... saliG jmei�� .................................... caliente; hace calor jmei���e ................................ ser enojGn jnaa�� .................................... a causa de; su culpa; tener verg`enza jn������ ................................. se ba�G jnoom�e ............................... se resbalG, se deslizG jn��na ................................... pelearon jndaa .................................... rOo jndaa� ................................... estN seguro; estN arreglado jnda� ..................................... ¡fOjate! jnda�jom ............................... ¡fOjate! jnda� ya ............................... quM bien

13

sj�

sja�

oom�m aa��a� eii��e�

tjoom�m tjaa��a� tjeii��e�

������

tj������

Ndo� tyochjoo na maquii sja� t�sa. Jo� na

tmeii��e� tsj�� juuyo�. Mana tioo�eyo�.

Tjatseiwee� juuyo�. Tjoom�m juuyo� ts�om chetsja�

�naa��a�. Jnd� chii tjaa� wa��a�.

Tue��e�. Tjeii��e� sja���ee� chetsja� �naa��a�. Tquiaa�

juuyo� nnom tso�ee�.

T�� tso�ee� tye ts��� sja���ee�. Jnd� chii tma�

juuyo�. Ndo� tjaa��e tsjaa�� juuyo�. Mana jneii��eyo�

tquii tyochjoo.

� a�

j� ja�

sj� sja�

sj� sja�

tsj� tsja�

tj� tja�

tjoom tjoom�m

tsjoom tsjoom�m

tsjoo tsjoom

chjoo chjoom

Jnd� ntycwii leisiom 3

Page 18: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

14

lj��

Jee� lj�� nato.

ljaa� canjeii�

WMatseicjoo tyochjoo ljaa�.

W¿Ljo� ljaa� matseicjom?

WLjaa� canjeii� matseicjom.

Leisiom 4 Leisiomwaa ma�m��na�

lj nj cj

83

catscujnd�� ...........................jabalO catsjom .................................guajolote catsj� ....................................alacrNn, escorpiGn cats�ei� ..................................que huele a zorrillo, olor de zorrillo catsua� ..................................cucaracha catsuee ..................................mixteco (gentilicio) catsue� ..................................perro caxjaa�� .................................hormiga cax�oo ...................................mapache caxti ......................................gallina (nombre general) caxtixquie .............................gallina cha ........................................para que cha�cwiijom ..........................como cha�tso ..................................todos, todas cha�waa ................................todo, toda chcwa� ..................................cuija (tipo de lagartija) chee� .....................................frNgil, quebradizo chetsja� .................................morral chiuu ....................................quM; cGmo ¿chiuu? ..................................¿por quM?, ¿cGmo? chjee� ....................................comadreja chjoo .....................................peque�o, peque�a, chico, chica chjoowi� ................................un poquito

ch�i ........................................mantis religiosa

ch�ia ......................................trampa para camarGn de rOo chom .....................................fuego, luz

ch�jna�ya ..............................debo, tengo una deuda

chquiaa .................................tortilla chuee ....................................huipil

chuii� ....................................perico

chujnaa� ...............................debe, tiene una deuda cjoo� ......................................en, sobre, encima de

c�oom ....................................estar (despuMs de una palabra negativa) (tjaa tsa� c�oom) (Ml no estN, ella no estN)

coluii ....................................estN hecho (despuMs de una palabra negativa)

cocwa� ..................................comer (despuMs de una palabra negativa)

Page 19: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

82

Vocabulario

En este vocabulario se incluye la mayoría de las palabras que aparecen en este libro, pero no están escritas en todas sus formas. Por ejemplo, a veces los verbos están escritos en la forma en que aparecen en los cuentos, pero en general están en tercera persona indefinida del tiempo presente con su significado en español en infinitivo. Las palabras que ya se incluyeron en los vocabularios de los primeros dos libros de lectoescritura no aparecen en este vocabulario. A veces se encontrarán algunas palabras que se escriben igual en amuzgo, y es porque su única diferencia está en el tono, el cual no está escrito.

a

aa jo� ................................... pues; pues sO aa ljo� .................................. asO es, es verdad

c

cachi ..................................... Nguila cachi� .................................... rata cachjoo�e ............................. peque�o, peque�a, chico, chica cachquee��e� ......................... es chistoso cachquie ............................... chistoso, chistosa; broma, chiste cachquie� .............................. eres chistoso, es (usted) chistoso cajndye ................................. zorro ca�luu��e ..............................muy peque�o, muy peque�a, chiquito, chiquita calcaa ................................... peces, pescados calcaa ................................... chapulines calcoo ................................... iguanas calcu .....................................marranos, cerdos, puercos calua� ................................... cucarachas calue� .................................... perros candiu .................................. camarones casquii� ................................. huele a quemado casquiiyo .............................. fulminante castom .................................. caja catscaa ................................. pez, pescado catscaa ................................. chapulOn catscoo ................................. iguana catscu ...................................marrano, cerdo, puerco

eii� oom

njeii� njoom

njeii�

ljeii�

njeii�

njoom

canjeii�

njeii�

eii oo

ljeii ljoo

aa�

ljaa�

ljoo

teicaljoo

ljaa�

ljaa�

aa�

Ljeii tyochjoo cwii ljaa�. Matsoom nnom tso�ee�:

WNa�, ljeiya cwii ljaa�. Jee� wee ljaa��ee�.

Matso tso�ee�:

WLjaa� canjeii� jo� ljei�.

Tjatseicjoo tyochjoo ljaa��ee�. Jnd� seicjom

ljaa��ee� tjannaa��a� na m�aa� tso�ee�. Tue��e� na m�aa�

tso�ee�. Tquiaa� ljaa��ee� nnom tso�ee�. Teicaljoo

tso�ee� joona� nacjoo� meisa s�� tquiaana�. Jo� na

seicjee�R tjatseixcwee� joona�. Tionnaa��a� joona� nacjoo�

meisa.

15

Page 20: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

16

aa ee

cjaa cjee

oo

cjoo

matseicjoo

cjoo

oo

cjaa

cjoo

cjee

seicjee

seicjee

seicjee�R

oo�

cjoo�

nacjoo�

ee�

cjee�

nacjee�

Matseicjee�e tsondyee tyochjoo. Matseicanei� sei�

catsjom ee jee� ma�e�quii Nacho juuna�. Ndo� na jee�

matseicjee�R seiquioom sei� catsjom. Tjaquiee�na� nacjee�

meisa.

Matsoom nnom tyochjoo:

WCja�quie� nacjee� meisa. Cja�tsei�we� sei� na

seiqui��ya.

Tjaquiee� tyochjoo nacjee� meisa. Seiwee� sei� na

seiquioo tso�ee�. Tquiaa� juuna� nnom tso�ee� na

nneii�na�.

Jnd� jneii�na� teicaljoo tso�ee� juuna� nacjoo�

meisa. Mana tquii Nacho juuna�.

81 Jnd� ntycwii leisiom 20

St�ei���ee� majo� jee� neii��e� na jnd� teic�ee�e

caxti��ee�. Jnd� jo� ma�oomche� st�ei� tyjee�.

S�� st�ei� na tioo�ejndyee t������ macwjaa��a� st�ei�

na tioo�e na jnd� we. Jo� na seijmei���e st�ei���ee�.

T��na jn��na, cwe� jnaa�� caxti t���ee�.

Juu st�ei� na cwii tyjee� na jnd� we jmei���etyee�

ee na jee� ndya� �e�jnoom�m.

Jnd�� s�aa� na jleinom st�ei� na tioo�ejndyee. S��

cwe� ts�iaa��ndyo na s�aa� na ljo�. Jnd� tquii��e�

st�ei���ee� caxti t���ee�.

Page 21: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

80

caxti

xti

ti

xtyee�

xquee�

tyo� tye�

xtyo� xtye�

tyee�

xtyee�

ti

xti

xtyo�

xtye�

Seicuee� cajndye cwii caxtixquie. Jnd� seicue��e�

caxti��ee� tSque� xtyo�yo�. Mei� xque�yo� tSque�. Cwe�

sei�jndyayo� tquee�.

Tja cajndye��ee�. TSquii��ee� caxtixquie��ee� ee

jee� t�maa��eyo�. Jo� na tSquii��ee� juuyo�.

Jnd� teic�ee�e caxti��ee�, jo� na tioo�e st�ei�. Jnd�

tioo�e tyoquii��ee� caxti��ee�.

cajndye

17

cjee�

chjee�

njeii�

oom oom�m

cjoom cjoom�m

nncjoom nncjoom�m

cjoom

ljoom

njoom

lj�� ljo� lju�

tj�� tjo� tju�

cj�� cjo� cju�

cjoo

chjoo

tsjoo

cj�

tj�

sj�

Matso tyochjoo nnom tsotyee�:

W¿Yuu wja� ta?

Matso tsotyee�:

WTsjo� j�. ¿Aa �e�cja�?

W"e�cj�ya Wmatso tyochjoo.

Matso tsotyee�:

WCja�co��om� chetsja� �na�� na ljona� nacjoo� meisa.

Jnd� chii tjaa� tsjo� �equio tsotyee�. Jnd� tquiena

tyoca�ee��e� lj�� na nncjoom�m �equio jndyoo�. Too�

chetsja� tioom lj��. Quia ljeii� sja� tjoom�m tsj��

nacjoo�yo�. S�� tSqui�caljoona� juuyo�. Tjayo�.

Jnd� ntycwii leisiom 4

Page 22: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

18

Leisiom 5 Leisiomwaa ma�m��na�

xj !j

caxjaa�� xjo

cwii �jee�� nachi

xjojndyaa

79

castom

stom

tom

st�ei�

ts�ei�

om o

tom to

a

ta

t�

stom sto sta st�

ei�

st�ei�

stom

sto

sta

st�

sta st� sto stom

tsa ts� tso tsom

Tj���e Toya sto. S�� sto��ee� nna� �jom. Jo� na

tjacwjee��e� cwii tsquiee ts�om castom na nntioom nna�

cha nnd�� nleil�uee��R sto��ee�.

Sto�nee� teicjee� juuna� sta tsj��suu. Tsquiee��ee�

je� tjacjoom�m juuna� ts�om castom.

Xcwe na majoom�m juuna� ts�om castom ndo� tioo

castom��ee�. Tquiaa nna� na �jom ts�om tsquiee��ee�.

Matsoom:

WJee� ndya� tis�a tj��ya. Jnda� seiquiaya nna�.

Page 23: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

78

Leisiom 20 Leisiomwaa ma�m��na�

st st� xt xty

Seicuee� cajndye cwii caxti. Ljeii st�ei� caxti��ee�.

Tquee� juuyo�.

sto castom

st�ei� caxti

19

ee�� oom�

�jee�� �joom�

�jee��

�joom�

cwii �jee�� nachi

cwii �jee�� nachi

cwii �jee�� nachi

aa� oo�

xjaa� xjoo�

aa��

xjaa��

caxjaa��

xjaa��

aa��

xjaa��

xjaa�

xjoo�

�jee� �joom

njeii� njoom

�jee�

tsj�'�jee�

Ljeii Toya cwii caxjaa��. Ljo caxjaa���ee� nacjoo�

cwii �jee�� nachi. Jee� maquiiyo� nachi��ee�.

Mati ljeii� ljo cwii cachi� nacjoo� nachi. Mati

cachi��ee� maquiiyo� cwii �jee�� nachi. Jo� na jee�

ndya� seilioo��R.

Page 24: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

20

xjoom

xjuu

xj��

xjoom xjuu

chjoom chjuu

cjoom cjuu

xjo

xjo

xjojndyaa

Tj���e Toya xjojndyaa �naa��a� s�� tileicaljeii�

juuna�. Jo� na matsoom nnom xjoom:

W¿Yuu teicaljoo� xjojndyaa �na�ya?

Matso xjoom:

WTeicalj��ya juuna� nacjoo� meisa chjoo. ¿Aa

tileicaljei� juuna�?

Jo� na matsoom nnom xjoom:

WAa maxje� tileicaljeiya juuna�.

Quia jo� seitiuu Toya na tyochjoo seicatsuu

xjojndyaa �naa��a�. Jo� chii matsoom nnom tyochjoo:

WYuu waa xjojndyaa �na�ya? ¿Aa �u to��om�

juuna�?

Jo� na matso tyochjoo:

WTicaljei ja yuu waa xjojndyaa.

Maxje� tileicwijndaa� xjojndyaa �naa�� Toya.

77

T�� Nacho jn������. Jee� ndya� cwiwicandya�

nnoom yuu na tco. S�� jnd� jaawiquiuu� na man������

tjawiche� na candya� nnoom yuu na tco�R. Mana tsuu�

ts�oom na waa na tjoom.

T������ macj������ scwaa��. Macjaawaa� nacjoo�

tsj��. Maju��R ts�om ndaa. Macj������ scwaa��.

Mats�ia jo� jnoom�R nacjoo� tsj�� yuu na maju��R.

Jndye joo seit�uii�e tsj���ee� jom. Teiscaa�R cha�waa

naxee��e� �equio x�ee� ��e� ts����.

Jee� cwajndii tjom Nacho na tjatseicaa�R sj�.

Jluee��e�. Mana j�oom. Mei� scusquia��

tScatseicue��e� ��e� lochom casquiiyo �naa��a�. Mei� sca

taticandyo��ooom. �"ee� sca �naa��a� jo�jo�.

Jnd� ntycwii leisiom 19

Page 25: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

76

Tja Nacho sj�. Tja��oom lochom casquiiyo

�naa��a�. Tjacal�uee� sca. Jo� ljeii� jee� ya sca wacatyee�.

T������ na tyotyjee�R sca.

Tuee� quiajmei��. Jnd� teij�a��a� na matyjee�R sca

ee jee� tsa� sca��ee�. Ndo� jee� �ueena�. Jo� na jee�

t�ma� xom�m s�aa�.

Tjacuee� ts�om tsjo�. Ljeii� scusquia��. Seinaa��a�

�equio lochom casquiiyo �naa��a� nacjoo� scusquia���ee�.

S�� tScana��. Cwe� casquiiyo jna��. Ticalui� t�l�o. Jndye

chom jlui�. J�omna� jo� nnoom. Jee� casquii� tju�na�

jndye. Cha�tso soolua�nnoom tco.

Scusquia���ee� tjayo� ee tSc�oomna� juuyo�.

21

Matso tyochjoo nnom tso�ee�:

W"e�qui�ya nachi.

Matso tso�ee�:

W¿Aa �e�qui� nachi?

WAa jo� �e�qui�ya.

Matso tso�ee�:

WCo��om� cwii �jee�� nachi na ljo nacjoo� meisa.

Jnd� ntycwii leisiom 5

To��om tyochjoo juuna�. Mana seiquioom juuna�.

Tjana� nacjee� sul�. Matseicjee�R na nntseiwee� juuna�

ndo� ljeii� na wacatyee� catsj�. Jo� na tmeii��e� juuna�

catsj���ee�. Jo� na tquee��e� nachi��ee�.

Matso tso�ee� nnoom:

W¿Aa ljei� nachi?

Matsoom:

WLjeiya nachi s�� catsj� seicu��a ��e� juuna�. Jo�

na tqui���a la�.

Jo� na jee� seilioo��e tso�ee�.

Page 26: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

22

tyjee Nacho

Matyjee Toya liaa� tyjee Nacho.

Leisiom 6 Leisiomwaa ma�m��na�

tyj cwj

75

yuscuchjoo

yuscu

yuscu

u a oom�m

cu ca coom�m

scu sca scoom�m

sca

scu

scoom�m

squia��

squii�

scusquia��

squia��

ia��

ia�� ii�

squia�� squii�

cwii� cwaa��

scwii� scwaa��

squii�

tsqui�

scwii�

squii�

scwii�

scwaa��

sca scoom�m

tsca tscoom�m

sca

xca

scwii�

tsqui�

scwaa��

chcwa��a

tsqui�

Page 27: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

yuscuchjoo sca

lochom casquiiyo scusquia��

Leisiom 19 Leisiomwaa ma�m��na�

sc scw squ

74

23

ii oo

tyjii tyjoo

ee

tyjee

matyjee

tyjee

ee

tyjee

tyjee�

tyjee�

� e ee��e�

tyj� tyje tyjee��e�

cwj� cwje cwjee��e�

cwj�

cwje

cwje�

cwjee��e�

nncwjee��e�

WNdy�� wa�.

WCandyo�. ¿Yuu wja�?

W"e�candii aa jnd� tyjee� tyjee Nacho. Mandii na

Ndyaawe tjaa�.

WMayuu� na jo�.

W¿Ljo� tjacats�aa�?

Tjacatyjee� lia��a�.

W¿Cwaa� nncwjee��e�?

WJe� ntyjaa� ts����ya na cwjee��e�.

WAa ya ra maj�t�.

WCja�to�.

Page 28: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

24

e a a�

wje wja wja�

cwje cwja cwja�

wje�

cwje�

tyje�

cwje�

cwja�

cwji�

cwje

cwja

cwja�

tyje�

tyjee�

tyjee��e�

cwje�

cwjee�

cwjee��e�

cwja�

cwjaa�

cwjaa��a�

Jnd� tyjee� tyjee Nacho. Matso Toya nnoom:

WCwa jnd� tyje�.

Matsoom:

WJnd� tyj�ya.

Jnd� chii tquiaa� lia��a� nnom Toya na catii�e

tsa���ee� joona�.

Matso Toya nnom xjoom:

W¿Yuu waa xjojndyaa? ¿Aa jnd� teijndaa� yuu

waana�?

Matso xjoom:

WJnd� teijndaa�na�. Ljeii tyochjoo juuna�.

73

Matso Toya:

WJee�che� ndya� ts�iaa�ndyu� jnda� maqui�

chcwa�m�aa��.

Ndo� Nacho, cwe� na cachquee��e�, mach�ee� ndoo�

na maque� chcwa�. "equii� chquiaa macwaa��a�. Ee

Nacho maxje� jee� �na��a� cachquie. "equii�che� ��oom

cachquie quitseineii�.

Jnd� chii tquee��e� chcwa���ee�. �"ee� na

macwaa��a� ee mati jo� cwe� chquiaa tei�. Tsoom nnom

Toya:

WXee� chquiaa jmei�� nlcwaa�a quia jo� mayuu�che�

nlqui��ya chcwa�m�aa�.

Tso Toya:

WCwe� na mache�ya� na ndoo� maqui� chcwa�m�aa��.

Cwe� na cachquie�.

Jnd� ntycwii leisiom 18

Page 29: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

72

WCwa jee� ndya� ya maquii chcwa�m�aa��.

Nd���ch�� ty�oom cwii catscaa. Maje�ndyo t������ tquee�

juuyo�.

Matso Toya:

WJnda� ya manquie chcwa�m�aa�� calcaa.

WMayuu� na ya manquee� jooyo�. Maje�ndyo

nnti��ya tsj�� xquee�, nlqui��ya jom. �U je� ¿aa xoqui�

jom?

WTi�e�qui�ya na cwe� chcwa�.

Seicue��e� chcwa���ee�. Jnd� chii s�aa� na

cachquee��e�. Seijnei� na nlquii Toya chcwa�. Tjatseiwee�

chcwa���ee�. Tsoom nnom Toya:

WJee jnd���a aa mayuu�che� na xoqui�

chcwa�m�aa�.

T������ seicanei� chcwa���ee�. Tsoom:

WCwa je� ¿yuu waa chquiaa na nlcwaa�a ndo�

nlqui��ya chcwa�m�aa�?

Mach�ee� ndoo� na mamaque� chcwa���ee�.

25

W¿Yuu ljeii� juuna�?

WLjeii� juuna� naquii� liaa nacjoo� sul�. Je� nacjoo�

meisa ljona�.

Teicaljoo Toya liaa nacjoo� meisa na nncwjee��e�

xje� liaa na nluii cotoom� tyjee Nacho. Jnd� tjeii��e� xje�

t������ na matyjee� liaa��ee�.

Jnd� ntycwii leisiom 6

Tyjee� tyochjoo. Matso nnoom:

WNa�, ¿ljo� liaa matyjee�?

Matsoom:

WLiaa� tyjee tsotye� matyj�ya.

Matso tyochjoo:

W¿Aa jnd� tyjee��e�?

WJnd� tyjee��e�.

Jnd� na tyjee Toya liaa chii t������ na matii�R

juuna�.

Page 30: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

26

Leisiom 7 Leisiomwaa ma�m��na�

ue ue��e�

chuee

tsuee luee

catsue� calue�

71

chquiaa

quiaa

iaa

iaa io ie

chquiaa chquio chquie

chquiaa

chquio

chquie

chcwa�

tscwa�

chquie

xquie

tsquie

chquee��e�

cachquee��e�

chquie

cachquie

cwa�

chcwa�

Jlui� cwii chcwa� naquii� tsue�tsj��. Ljeii� catscaa

na tjacaljoyo� nacjoo� tsj��. Tju��R x�ee tsj��. T�uee�

catscaa��ee�. T������ tmeii���R juuyo� x�ee tsj��.

Seicue��e� juuyo�.

Ndo�che� Nacho na ljo� mach�ee chcwa���ee�.

Tsoom nnom Toya:

Page 31: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

70

chcwa�

Ljeii chcwa� catscaa na tjacaljoyo� cjoo� tsj��.

Cwineii� chquiaa.

Leisiom 18 Leisiomwaa ma�m��na�

chcw chqu

27

uee ue�

tsuee tsue�

luee lue�

tsuee luee

tsue� lue�

catsuee

catsue�

calue�

tsue�

lue�

tue�

tue�

tuee�

ue� uee�

tue� tuee�

tsuee

uee

tsuee

catsuee

tsue�

catsue�

lue�

calue�

WTuee� cwii catsuee waa� Nacho. Majnd�� tsa���ee�

luee.

W¿Aa seijnda Nacho luee na majnd�� catsuee��ee�?

WTjaa na seijnaa� ee jee� jndana�. Qui xje� na

cwii, ndo� jom tjaa�na� tsj���jee�. Jo� na tScatseijnaa�

meii� cwii.

WMayuu�. Jee�che� ndya� jnda luee �naa��

tsa�m�aa��. Mei� ja xocand�� nntseijnda.

Page 32: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

28

ue ue� uee��e�

lue lue� luee��e�

tue tue� tuee��e�

cue cue� cuee��e�

Matseinei� tyochjoo �equio tsotyee�. Matso tsotyee�:

WJnd� tue� catsue�ndaa.

Matso tyochjoo:

W¿Ljo� tjomyo� na tue�yo�?

Matso tsotyee�:

WCatsj� tco� juuyo�.

Matso tyochjoo:

WCwa jo� na tue�yo�.

Matso tsotyee�:

WJo� na tue�yo�.

) ) ) ) )

Macwji� Toya xje� na nntyjee� chuee. Jnd� tjeii��e�

xje� tyjee� juuna�. Jnd� chii tii�R juuna�.

uee� tuee� cuee�

ue��e� tue��e� cue��e�

69

Matso Nacho:

WAa n�enquii�a xque��.

Matso xioom nnoom:

WQuia jo� ¿yuu wjaa n�enqui� xqu���ya? ee �jaa�

jee� jmei��.

WCjaa luaa� quii� tiom yuu waa xquie� na

macandii� quioo�xquie.

Ty�ena. Tquiena yuu na waa xquie�. Tjaa

quioo�xquie c�oom quii� xquie�. M�aa� yuu macwaa��a�.

Quia jo� t�� Nacho. Maje� maje�ndyo tye�nquee��e�

xque� ti�xioom. Ndo� jnd� na jnd� tye�nquee��e� xque�

ti�xioom matso nnoom:

WJee� ndya� ya jnd� tye�nqui�ya� xqu���ya. Jee�

li��a na jee� jluii xqu���.

Jnd� ntycwii leisiom 17

Page 33: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

68

Jo� na jee� neii�� xio Nacho na jee� ya xca� xco

�naa��a�.

Jnd� chii tax�e Nacho nnom xioom:

W�U ¿aa jnd� sa� xquie� na matsu� na nntsa�?

Tso xioom nnoom:

WJnd� s�aaya xquie� yuu na nluii na nlcwaa�P.

Tso Nacho nnom xioom:

WNdo� je� ¿yuu wja�?

WAa ndi� matsj��, ¿aa ticanaa�ndyu� na n�enqui�

xqu���ya? ee jee� ndya� teijluii xqu���ya.

Tso Nacho:

WS�� titquioo� aa ljo�.

Matso xioom:

WJee� sa �u tiyuu�. Je� ndyoo� xqu���ya

mach�eena�. Cha�cwiijom ndoo� ndii� quioo� na jnd�

teijluii ntyjiiya na jaawitei�ncoo sooxqu���ya.

29

tyu ndyu

tyuee ndyuee

tu

tuee

chu xu

chuee xuee

tsu

tsuee

ndyee

ndyuee

tyee

tyuee

chee

chuee

Jee� matseilioo� cachi� Nacho. Maquiiyo� nachi.

Seicjee�R na nntseicue��e� juuyo�. Seiwetoom wacha na

mmeii��e� juuna� cachi��ee� s�� ticand��. Jndeii

jleinomyo�. Jo� na tjaa na jnd�� seicue��e� juuyo�.

Jnd� ntycwii leisiom 7

Tuee� cwii chjee� waa� Nacho. Tjawayo� wa��a�.

Ljeiiyo� cachi��ee�. Mana seicuee�yo� cachi��ee�.

Tacotseilioo��e Nacho ee tacocwjee� cachi� wa��a�.

Jnd� seicuee� chjee� juuyo�.

S�� ma�oom cwiiche� na ljeii� ljo cjoo� nts��

�naa��a�. Maquiiyo� tsiom. Seicue��e� juuyo� �equio

tsj��jndyoo�.

Page 34: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

t�xua tsua�

Seicatoo� Toya tsua� �equio ndaaxua.

Leisiom 8 Leisiomwaa ma�m��na�

u� ua

catsua� calua�

Tu� catsua� ts�om tsua� na �jom ndaaxua na

nnc�uu tyochjoo jnda Nacho.

30

67

xquioo�xquie

xquie

ie

ie ie� e�

xquie xquie� xque�

xquie

xquie�

xque�

ca co

xca xco

cu

xcu

cwe cwa�

xcwe xcwa�

xca

xco

xcu

xquee�

tquee�

xca xco

tsca tsco

xquie

tsquie

xcwe� xcwa�

lcwe� lcwa�

Tso Nacho nnom xioom:

W�U ¿aa waa xca�?

Tso ti�xioom:

WWaa cwii xca� xco �na�ya na ty���ya Seichue.

Ndo� jee� yana� ee jee� tcona�. Waa cwii xca� chjoo

�na�ya. Jnd� tei�ndaa�na�. "e�we ndyee ndii� teil�uena�.

Jo� chii ty���ya xca� xco. Xca� xcowaa� jee� yana�. Jee�

tsa�na�. Tichee�na�.

Page 35: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

66

Manqui� Nacho xque� ti�xioom.

Leisiom 17 Leisiomwaa ma�m��na�

xc xcw xqu

xquie�

xca� quioo�xquie

31

t�xua

xua

ua

ua ua�

xua xua�

tsua tsua�

xua tua

xua� tua�

�ua

�ua�

ua� ue�

tsua� tsue�

lua� lue�

xua� xue�

xua

ndaaxua

tsua�

catsua�

Tjaquiee� catsue� naquii� waa� Toya. Seicwe�yo�

ndaaxua na �jom cwii tsua�. Jnd� seicwe�yo� ndaaxua

chii tjei�yo� cwii ta�� sei�. Jnd� tjei�yo� sei��ee� mana

tjayo�.

Jnd� tja catsue� ndo� ljeii Toya na seicwe�yo�

ndaaxua. Ndo� ljeii� na jnd� tjei�yo� sei�. Jo� na jee�

seilioo��R jnd� ljeii� na ljo�.

catsua�

catsue�

calua�

calue�

Page 36: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

32

ua ue

lua lue

cua cue

u�

lu�

cu�

tyuaa��a�

seityuaa��a�

cua tua

cu� tu�

xuaa

xu��

uaa uaa�

tyuaa tyuaa�

uaa��a�

tyuaa��a�

Matso tsondyee tyochjoo:

W¿Yuu waa tsua�?

Matso tyochjoo:

WLuaa tsua�.

Seityuaa� tyochjoo tquiaa� tsua� nnom tso�ee�.

Seicatoo� tso�ee� tsua��ee� �equio ndaaxua. Jnd� chii

tquiaa� juuna� nnom tyochjoo. Jnd� chii tei�caljoo

tyochjoo tsua��ee� nacjoo� meisa.

Jnd� tei�caljoom juuna� ljeii� cwii catsua� nacjoo�

meisa��ee�. Jndeii maleinomyo�. Seityuaa��a� na

nntseicue��e� juuyo� s�� ticand��.

65

Tso tyochjoo:

WLjoo� ljona� nacjoo� jnduu yuu ljo tsquiee.

W¿Cwaa� tsquiee? ¿Aa tsquiee t�ma�?

WAa jo� tsquiee t�ma� na quica�jom tyoo�.

WAa ya xee� yuu� na jo� ljona�. Mand���a na ljo

cwii tsqui� naca�oom� tsquieewaa� s�� ticaljeiiya aa juu

tsqui� na mal�u�. ¿Aa ntyji� aa juu tsqui� na jnd� t���?

S�� tyochjoo tica�ee� na matseijnei� mataa��a�

tsque� ee jee� ndya� ma�e�que� juuna�.

Jnd� taa��a� juuna� tiom tso�ee� joona� ts�om

xuaa. T������ tyoj�oom chom.

Maje�ndyo t�iuu tsque�. Jnd� t�iuuna� tjei� tso�ee�

joona�. Jnd� chii t��na tquiina tsque���ee�.

Tso tyochjoo:

WJee�che� ndya� ca�na� tsque�waa.

Tso tsotyee�:

WMayuu� na jee� ndya� yana�. S�� cjaa�joom�

ts�om� tsqui� t��� mal�u�ya.

Jnd� ntycwii leisiom 16

Page 37: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

64

T�� tsotyee� matso:

WCatyjee�.

Quia jo� tyjee� cwii tsque�. Ty�e��omna juuna�

tsjoom.

Jnd� tyjee� tyochjoo ��e� tsotyee� matsoom nnom

tso�ee�:

WTyj�ya cwii tsque�. Cwa qui�cjoo� juuna�

nntqui��ya.

WAa ya Wmatso tso�ee�W. Cata�� juuna�.

T�� tyochjoo na mataa��a� tsque�.

Tso tsotyee� nnoom:

W¿Yuu waa tsqui� na quilei����ya na quij�c���ya

tsiom?

33

Tjawayo� tsua�. Jo� na tu�yo� quii� ndaaxua na

�jom tsua��ee�.

Matsoom nnom tso�ee�:

WNa�, jnda� jnd� tu� catsua� naquii� ndaachi

�na�ya.

W¿Aa yuu�? Wtso tso�ee�W. ¿Chiuu na jee�

tique�ndyu� na nntseicue� jom?

WMana nntseicu��a jom, jo� na seicjee�R jleinoom,

tu�yom quii� ndaachi �na�ya.

Seicwe� tyochjoo ndaachi��ee�. Tju�ti tso�ee�

ndaachi. Jnd� chii t������ ma�om.

) ) ) ) )

Tyjee� tsotyee�. Matso nnoom:

W¿Ljo� mache�?

Matso tyochjoo:

WChjoowi� ndaaxua ma�ua.

WCwa jee� ya ma�ua�, Wmatso tsotyee� nnoomW.

Cwa jnda�jom ndaaxua ma�ua�.

Jnd� ntycwii leisiom 8

Page 38: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

34

tsuii chuii�

Leisiom 9 Leisiomwaa ma�m��na�

ui u� ua� ue� u��

Macandyuii tyochjoo catsua�.

63

tsque�

que�

e�

e� i�

lque� lqui�

iee

lquiee

tsque� tsqui� tsquiee

lqui� lquiee

nlqui� nlquiee

tsque�

tsqui�

tsquiee

lque�

lqui�

lquiee

tsquiee

lquiee

tquiee

tsqui�

lqui�

tqui�

Tja tyochjoo jnd�� ��e� tsotyee�. Tquiena yuu waa

n�oomljoo. Tso tsotyee� nnoom:

WCja� nnom nnom n�oomljoo. Cja� nncwi�noom�

yuu niom �ndyaa.

WAa ya Wmatso tyochjoo.

Jnd� tue��e� yuu na niom �ndyaa seixua� tsotyee�,

matsoom:

WTa, jee� ndya� jndye lque� meindyuaa. ¿Aa

nntyj�ya cwii?

Page 39: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

62

tsque� lque�

tsquiee lquiee

Leisiom 16 Leisiomwaa ma�m��na�

tsqu lqu

tsqui�

35

macandyuii

ndyuii

uii

uee uaa

luee luaa

u��

lu��

xuee xuaa xu��

ua� u��

cua� cu��

cu��a

seicu��a

luii

nluii

uii uee

ndyuii ndyuee

tsuii tsuee

luii luee

Matyjee Toya liaa.

Matso xjoom:

W¿Ljo� nluii liaa na matyjee�?

Matso Toya:

WXu��ya nluii.

) ) ) ) )

Macandyuii tyochjoo catsua�. Matso tsotyee� nnoom:

W¿Aa seicue� catsua�?

Matso tyochjoo:

WSeicu��a juuyo�.

Page 40: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

36

ue��e�

tue��e�

ua� ue�

tua� tue�

u��

tu��

Tja tyochjoo tsjo�. Tue��e� yuu waa tsjo��ee�.

Ljeii� tsuii. Seiwee� tsuii��ee�. Tjoom�m juuyo� chetsja�

�naa��a�. Mana tjaa� wa��a�.

Tue��e� wa��a�. Matsoom nnom tso�ee�:

WNa�, jee� ndya� nei�ya ljeiya tsuii.

W¿Aa yuu� jndaa? Cwa ljei� tsuii.

WLjeiya tsuii.

W¿Aa nnd��, xcoo, nncwji� tsua� juuyo�?

WAa jo� ticaljeiiya. Nnd�� xee� nnteijndei� ja.

WAa ya, Wmatso tso�ee�W. Nnteijndeiya �u.

T��na tyola�nei��na juuyo�. Ndo� tyochjoo t������

na matseineii���R. Jnda�jom maje�ndyo �e�que� juuyo�.

61

Mana ty�ena tsjoom. Ty�e��omna catscujnd����ee�.

Jnd� tquiena tsjoom ty�ena quii� tsjoom. Ty�ecal�ueena

��ee� nntseijnda juuyo�. S�� maxje� tileicaliuna ��ee�

nntseijnda juuyo� ee jee� ndya� jnda�eyo� mach�ee�. Jo�

na tjaa ��ee� �e�coom juuyo�.

T������ na matseilioo��etoom na tjaa ��ee�

�e�c�oom catscujnd����ee�. Matso tyochjoo jnaa� nnoom:

WYati xee� �u catseiljoondyu�ti� juuyo�.

Matsoom:

WJo� yuu� ya.

Jnd� seiljoo�etyee� juuyo� quialjo�che� teil�ua�eyo�.

Jnd� teil�ua�eyo� chii seijnaa� lcoom�m. Jo� na jee�

ndya� neii��e�.

Jnd� ntycwii leisiom 15

Page 41: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

60

Mati ty�omna catscujnd��. Ndo� ty�omna we

catscoo. Cwii catscoo��ee� tuii Nacho juuyo�. Ndo�

cwiiche� catscoo��ee� tsj��jndyoo� tquiaa jnaa� juuyo�.

Jee� cwajndii yuu na ty�omna catscujnd��. Jo�jo�

tioo�e Nacho. Jo� na tsuu tscoom�m. Tyol�uena juuna�

ndo� taticaliuna juuna�. Jo� na jee� lioo� Nacho na

�ecwii tscoom�m cwii �joom.

Mati tyochjoo tsuu� ts�oom lcoom�m xje� na

seicue��e� catscoo.

Matso Nacho nnom tyochjoo:

WNdya� ya �u. Jndaa� yuu ts�� lcom�. S�� ja

macand� tsuu tscoomya. S�� je� nnd��ya

catscujnd��m�aa� cha nntseijndaya lcoomya.

37

uaa uee

ndyuaa ndyuee

uii

ndyuii

luaa luee luii

uee u��

xuee xu��

luee lu��

u�

cu�

tu�

ndyaa ndyee

ndyuaa ndyuee

tyaa tyee

tyuaa tyuee

Tju� tyochjoo jndyoo� chetsja� �naa��a�. Jnd� chii

tjaa� jnd��.

Tue��e� cwii joo. Tjoom�m tsj�� nacjoo� cwii

chuii�. Seicue��e� juuyo�.

Jnd� chii tjoom�m tsj�� nacjoo� cwiiche� chuii�.

S�� taticand�� nntseicue��e� quioo��ee�. "ecwii

chuii��ee� seicuee�tyee�.

Tjoom�m chuii��ee� chetsja� �naa��a�. Jnd� chii

tjaa� yuu na wja�.

Tue��e� jnd��. Tjeii��e� chom. Seicanei� juuyo�.

Jnd� jneii��eyo� t������ tyoque� juuyo�.

Jnd� ntycwii leisiom 9

Page 42: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

38

Mawjaa ts�a� ts�ua na nnc�oom ts�uaa.

Leisiom 10 Leisiomwaa ma�m��na�

ts� c�

ts�ei� Mac�ua ts�a� ts�oom.

ts�a ts�uaa

59

tscu

tsco

tsca

catscu

tscu

cu

cu co

lcu lco

ca

lca

tscu tsco tsca

cwa

tscwa

lcwa

cwe� cwi�

lcwe� lcwi�

cwa�

lcwa�

nlcwe� nlcwi� nlcwa�

lca lco

l�a l�o

tsca tsco

ts�a ts�o

tscwa

tsca

lcwa�

lca�

Tja Nacho jndaa ��e� tyochjoo jnaa�. Ty�ecatuee�na

cwetye. Jlacwjeena �equiee s�na calcaa. Ndyee s�na

calcaa nd��na. Ndo� cwii s�na calcaa��ee� tcwa�na naa�.

Jee� neii�� Nacho na jndye calcaa tjeii�na.

catscaa calcaa

Page 43: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

58

Leisiom 15 Leisiomwaa ma�m��na�

tsc tscw lc lcw

catscu calcu

catscoo calcoo

tscoom lcoom

39

ts�a ts�o

ts�a ts�o

ts�ei

ts�ei

ts�a� ts�om ts�ei�

oom uaa

ts�oom ts�uaa

ts�a�

ts�om

ts�ei�

iaa� iaa�� ioom�

ts�iaa� ts�iaa�� ts�ioom�

ts�iaa�

ts�iaa��

ts�ioom�

Tja Nacho jnd��. Tue��e� cwii joo. Tju�na� jndye

cats�ei�. Matsoom:

WJee jnd���a yuu m�aa� ts�ei�. Nntseicu��a jom

xee� ljeiya jom.

Ndo� jee� ya seijomna� na jlui� ts�ei���ee� quii�

tsue�. Mei�chjoo tScando�yo� jom. Jo� na jee� ya tquiaa�

xjo juuyo�.

Jnd� chii tjaa�. Jee� neii��e� na jnd� seicue��e�

ts�ei�.

Page 44: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

40

om ��

c�om c���

nnc�om nnc���

c�uaa�

tyoc�uaa�

ua uaa�

c�ua c�uaa�

c�uaya

�e�c�uaya

c�ee c�oo

c�ee c�oo

c�ee� c�oom

Tuee� cwii ts�a� waa� Nacho. Matso ti��ee� nnom

tsondyee tyochjoo.

W¿Aa m�aa� Nacho?

Matso tsondyee tyochjoo:

WTjaa tsa� c�oom. Ts�ua tjaa�.

WCwa ts�ua tjaa�.

WJo� tjaa�.

) ) ) ) )

Jnd� tyjee� Nacho na tjaa� ts�ua, matsoom:

W"e�jnd��a ndo� �e�c�uaya ndaachi.

Tquiaa tsondyee tyochjoo ndaaxua na nnc�om.

57

Quia jo� tax�e tsotyee�:

W¿Chiuu niom n�oomljooya?

T���� matsoom:

WJee� ndya� yana�.

Quia jo� matso tsotyee� nnoom:

W¿Aa tjaa�na� quioo� cocwa� n�oomljooya?

Quia jo� matsoom:

WTjaa�na�.

Ndo� mei�chjoo tScjaa�joom� ts�oom na

taticatseicoom�m �ndyoots�a tiom quia na jluee��e�.

Cwiiche� xuee ty�ena ��e� tsotyee�. Quia jo� ljeii

tsotyee� na tScatseicoom�m �ndyoots�a tiom. Tjaquiee�

casondye. Tcwa�yo� n�oomljoona. Jo� na jee� seilioo��e

tsotyee� na ljo� s�aa�.

Jnd� ntycwii leisiom 14

Page 45: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

56

Jnd� na tue��e� yuu waa n�oomljoona, ljeii� na

ya. Tjaa�na� nat�� coluii. Jnd� chii seicanei� xiluu

chjoo��ee�. Mana tquee� juuyo�.

Ndo� na mawjaa tyochjoo��ee� tsjoom jee� m�aa��

ts�oom chiuu nntsoom nnom tsotyee� na ljeii� �ndyaa

��e� xiluu ndo� ljeii� na ya n�oomljoo. Jo� na jee�

m�aa�� ts�oom. Jo� na tsuu� ts�oom na nntseicoom�m

�ndyoots�a tiom.

Ndo� quia jnd� tue��e� tsjoom, matso tsotyee�

nnoom:

W¿Ljo� ljei�ti� na tja� jnd��?

Matsoom:

WJee� �u ta, ljeiya cwii �ndyaa. Jee� ndya� t�ma�.

Ndo� tu�ya ts�om tsjo�. Ljeiya njom cwii ch�ia chjoo.

Jo� njom cwii xiluu. Jee� ca�luu��eyo�. Seican��ya jom

jnd� tu�ya yuu waa n�oomljooya. Tqui��ya jom. Jee�

ca�na��eyo�.

41

� i�

ts�� ts�i�

c�� c�i�

c�ee c�oo

cjee cjoo

c�om

cjom

c��

cj�

ua

ts�ua

c�ua

ts�om ts�a�

tsjom tsja�

ts��

tsj�

ts�a

tsja

Tja Nacho jnd�� �equio tyochjoo jnaa�. Tquiena

cwii joo. Jliuna cwii ts�oom. Jee� ndya� ta ts�oom��ee�.

Tso Nacho:

WJee� ndya� ta ts�oomwaa�. Ndo� jee� ndya� tit��

wacha �naa�ya. S�� yati xee� j�waa nntseiqui��ya

ts��na�.

Jo� chii tjawaa�. Seiquioom ts��na�. Ljeii� na �jom

tsiom� naquii� tsue� ts�oom��ee�. Jo� na tyoc�uaa�

ts�oom��ee�. Jee� ndya� jndye tsiom� tjeii��e�.

Jnd� ntycwii leisiom 10

Page 46: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

42

Leisiom 11 Leisiomwaa ma�m��na�

w� l� t�

w�aa

l�a

t�l�o

Wjaa Nacho l�aa. Wjaacal�uee� t�l�o.

Wjaa Toya l�aa. Wjaacal�uee� ts�a.

55

�ndyaa �ndy��

ndyaa ndy��

�ndye

ndye

�ndyoo

�ndyaa

�ndy��

�ndyoots�a

�ndyoo

�ndyoo

oo aa

�ndyoo �ndyaa

��

�ndy��

uu� ���

�luu� �l���

ca�luu�

ca�luu��R

�luu�

�l���

�ndyaa

�ndaa

Tja tyochjoo jnd��. Tjacanoom�m n�oomljoo. Jo�

ljeii� cwii �ndyaa �ndyoo nato. Seicanaa��R ndioche� yuu

wacatyee� �ndyaa��ee�.

Jnd� chii tjatjatyee�. Tue��e� ts�om tsjo�. Ndo�

ljeii� cwii ch�ia chjoo. Njom cwii xiluu. Jee� ca�luu��e

quioo��ee�. Tjeii��e� juuyo�. Tja��oom juuyo�.

Page 47: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

54

�ndyoots�a �ndyoots�a tiom

Leisiom 14 Leisiomwaa ma�m��na�

�l �ndy �nd

�Ndyena �ndyoots�a tiom na wanaa�.

43

u �

l�u l��

t�u t��

a

l�a

t�a

o

l�o

t�o

l�a l�� l����

w�a w�� w����

uee�

l�uee�

t�uee�

t�l�o

l�o

o

l�uee�

tjacal�uee�

Tuee� cwii ts�a� waa� Nacho. Matso:

WNdy�� w�aa.

T�� tyochjoo matsoom:

WCandyo� w�aa. ¿Ljo� nntsa�?

Matso tsa���ee�:

W¿Aa m�aa� tsotye�?

Matso tyochjoo:

WTjaa tsa� c�oom. L�aa tjaa�.

W¿Yuu l�aa tjaa�?

WTs�ua tjaa�. Tjacal�uee� t�l�o.

Page 48: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

44

ua u�

l�ua l�u�

t�ua t�u�

ue

l�ue

t�ue

w�aa

wjaa

iuu ioo ioom

t�iuu t�ioo t�ioom

t�a t�� t�om

tja tj� tjom

l�ue�

mal�ue�

ue�

l�ue�

Tuee� cwiiche� ts�a� waa� Nacho. Matso:

WNdy�� w�aa.

T��nnda� tyochjoo matsoom:

WCandyo� w�aa. ¿�"ee� mal�ue�?

Matso tsa���ee�:

W¿Aa m�aa� tso�ndyo�?

Matso tyochjoo:

WTjaa tsa� c�oom.

W¿Yuu tjaa�?

WL�aa tjaa�.

WCwa jo� tjaa�.

53

cw�aa cw�aa�

w�aa w�aa�

ch�i ch�ee

x�i x�ee

ch�e�

x�e�

cw�aa

cw�aa�

cw�aa��

s�om s�a

ts�om ts�a

s�om

s�aa

s�oo

s�ioo

matseicw�aa

cw�aa

Tja Toya l�aa. Jnd� tyjee��e� na tjaa� l�aa tax�e

tyochjoo jnaa� nnoom:

W¿Ljo� ty�oom� na tja� l�aa?

WTy���ya cwii we s�om ts�a. Ndo� ty���ya cwii

wen�aa� tsj���jee� t�nda.

W¿Ljo� nntsa� nmei��?

WNdaats�a catiu nnts�aaya.

Quia jo� seicanei� candiu. S�aa� ndaats�a catiu.

Jnd� chii tcwa�na.

Jnd� ntycwii leisiom 13

Page 49: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

52

ia io ua ue

ch�ia ch�io ch�ua ch�ue

i e e�

ch�i ch�e ch�e�

S�aa Nacho cwii ch�ia. Jnd� s�aa� ch�ia��ee�

tja��oom juuna� ts�om tsjo�. Tjaquee� juuna� ts�om ndaa

x�ee tsj��.

Jnd� jo� tjacwjee��e� ch�ia��ee�. Ljeii� jee� ndya�

ya ty�e candiu ch�ia��ee�. Jnda�jom too�na� �jomndyeyo�.

Jnd� chii l�uee� cwiiche� ch�ia to�. Tioom

candiu��ee�. Jnd� chii tque�nnaa��a� ch�ia �naa��a� jo�.

Jndyo��oom ch�ia to��ee�. Too�che� �jom candiu.

Tue��e� na m�aa� Toya. Matsoom:

WJee� ndya� jnd��ndy�. Jee� ya ty�e candiu ch�ia

�na�ya.

45

WJo� tjaa�. Cwe� ts�a tjacal�uee� na nluii naa�

chuii� ee je� macwit�iuu naa� chuii�, macand� ts�a cwii

maca�na�, ndo� je� ma�e�jnd��a. Mati tsoty�ya

manncwjee��e� na tjaa� l�aa ndo� tjaa�na� ts�a na nluii

ndaats�a chuii�. Jo� na tjacal�ue tsondy� ts�a.

Jnd� ntycwii leisiom 11

Jnd� tyjee� tsondyee tyochjoo t������ tjoom ts�a ee

naa� chuii� jnd� t�iuuna�. Cwii cwii na nleicandya�na�.

Jnd� jnd� ndo� tyjee� Nacho. Jnd� t�iuu ndaats�a

chuii�. Quia jo� tquiaa tsondyee tyochjoo naa� chuii�

tcwa� Nacho.

Page 50: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

46

Leisiom 12 Leisiomwaa ma�m��na�

x� ty� !�

cax�oo ts�oom t�x�a

lochom ��e� t�l�o

tsei�x�ii ty�ee�

51

oom aa� ei� ia�

n�oom n�aa� n�ei� n�ia�

n�oom n����

��oom �����

n�ei�

��e�

n�oomljoo

n�oom

Jnd� tmaa� tjaa�. Tja��oom lochoom�m.

Tyowacatyee� quii� n�oomljoo meii�nchaa� tsjom. Jnd�

jaawixuee ndo� tuee�yo�. Seinaa��a� nacjoo�yo�. Jee� ndya�

ya tquiaa�. Ma�oom� tioo�eyo�. Mana tue�yo�.

Tjacando� Nacho n�oomljoo. Jnd� tue��e� quii�

n�oomljoo ljeii� na jnd� tquii cax�oo seii. Jo� na seitioom

na wja� wa��a�. Xee� jnd� nncjaannaa��a� na tmaa�.

Nncjaa��oom lochom. Nncwinom�m juuyo� quii� n�oomljoo

cha na nntseicue��e� juuyo�.

Page 51: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

50

Matseicw�aa Toya n�oom.

Leisiom 13 Leisiomwaa ma�m��na�

ch� n� cw� s�

ch�i ch�ia

n�oomljoo

47

ee ��

x�ee x���

ty�ee ty���

aa

x�aa

ty�aa

oo

x�oo

ty�oo

cax�oo

x�oo

oo

e� oom

��e� ��oom

��oom

tja��oom

Matso tyochjoo nnom tsotyee� Nacho:

W�U ta, ¿aa ticja�waa�ya� ts�oom t�x�a? Cja�waa�

nntseicjo� cwii t�x�a nnc�ua ndaa.

T�� tsotyee� matso:

WCwa jee� �e�c�ua� ndaa t�x�a.

WMayuu� ta WmatsoomW, jee� �e�c�uaya ndaa

t�x�a.

Tjawa tsotyee� ts�oom t�x�a. Tja��oom xjo. Seicjom

cwii we t�x�a. Jnd� chii jndyocuee� ts�oom t�x�a��ee�.

Tuu�R cwii t�x�a. Jnd� tuu�R t�x�a��ee� tquiaa� juuna�

na nnc�uu tyochjoo ndaa.

Page 52: Tsiaa na machee Nacho · Tsiaa na machee Nacho El trabajo que hace Nacho Tercer libro de lectoescritura Amuzgo de Guerrero Tercera edición Publicado por el Instituto Lingüístico

48

ee� oom ���

��ee� ��oom �����

ty�ee� ty�oom ty����

x�oo x�oom

xjoo xjoom

ty�om

ty�e�

ty�ue ty�uee�

t�ue t�uee�

ty�oo ty�ee

tyjoo tyjee

ue ue�

x�ue x�ue�

ty�ue ty�ue�

x�om

x�e�

��om

��e�

Tja Nacho jnd�� ��e� tyochjoo jnaa�. Ty�ecal�ueena

cax�oo ee jee� matseilioo�yo� joona. Jee� maquiiyo� seii

�naa�na. Jo� na tacjaawee� ts�om Nacho.

49

Ty�ecal�ueena juuyo� na nlacuee�na juuyo�.

Tja��oom Nacho lochom na ty�oom quia na tjaa� ts�ua.

Ndo� tja��oom t�l�o. Tyochjoo tja��oom wacha.

Tquiena jnd��. T�� tyochjoo mac�uaa� ts�oom ee

seitioom na njom ca�xoo ts�om tsue� ts�oom��ee�. Ndo�

na mac�uaa� ts�oom��ee� jleinoom�e wacha. Teicaljoona�

x�ee�. Nioom t�uana� x�ee�. T������ na mat�ioom.

Tax�e tsotyee� nnoom, matso:

W¿Chiuu na mat�ioo�? ¿Ljo� tjom�? ¿Aa jnd� ljei�

cax�oo?

T���� matsoom:

WAa chiuu tj��ya. Ts�oom mac�uaaya ee seitiuuya

na njom cax�oo ts�om tsue� ts�oomwaa�. Ndo� na

mac�uaaya juuna� jleinoom�e wacha. T�uana� x��ya.

Jnd� ntycwii leisiom 12