,i'.i:, l::::, ::,,:. ::::::.:.l E NTR EVI STA

María José Belbel, activista do feminismo queer

exclusivo das mulleres

Cando aínda opera a corazónaberto o debate entre o feminismomáis canónico, artellado ao redor

da identidade de muller, e aquelque se abre ás disidencia de

xénero, nun abano diverso que

acolle as loitas de gais, lesbianas e

trans, o testemuño de María JoséBelbel é de especial interese. No

compromiso feminista dende os

anos 70, o seu é o relato dunhahistórica do movemento hoxe en

día situada no activismo queer.

T(n(ú,c)

C)U)o)E0,)

0 feminismo non é un patrimonio

Belén Puñal Carlos de Paz

emancipadora en re-

lación ás mulleres des-

de o punto de vista le-

gal, material e ideoló-

xico. Había que unir a

loita contra o somete-

mento das mulleres

baixo o franquismo

xunto á loita interna-

cional que veu da man

da segunda onda do

feminismo.

O feminismo e as

mulleres tamén sufri-

mos o modelo de

transición política ba-

seado na amnesia. O

feminismo foi bastan-

te deostado nese mo-

mento, mesmo por

sectores chamadosLevas 35 anos de compromiso fe- progresistas e de esquerdas, que pos-

minista ás túas costas. Que acer- puñan as reivindicacións das mullerestos e que erros destacarías dese e dos sectores "non heteronormativos".xerminar do feminismo nos últimos Proba diso é o adiamento do dereitoanos do franquismo e no tránsito ao aborto, o mantemento da Lei sáli-ao sistema democrático? ca na sucesión monárquica da Cons-Ao meu entender os acertos foron enor- titución Española, a Iardanza en de-mes e no medio de tremendas dificulta- rrogar a Lei de perigo social ou as leisdes. O propio franquismo constituía a educativas que continuaron privile-maior dificultade, é dicir, a falta de liber- xiando a lgrexa católica tan compro-dades e a represión de calquera idea metida cos discursos sexistas e ho-

88 06.10

mófobos. A propia maneira de narrar

a transición política, con frecuencia,tamén invisibiliza a loita feminista dos

anos 70 e dos primeiros 80.

O maior erro do feminismo: a falta

de escoita, de diálogo e de respecto

entre as diversas correntes feministas,

como se evidenciou na Xornadas Es-

tatais de Granada de 1979. Deberia-

mos de aprender deles para non repe-

tilos, incorporar desde onde se fala, os

saberes situados.

¿Que foi o que te levou a achegarteá teoría queeflPor unha banda. pensar e vivir a opre-

sión de xénero non só desde o patriar-

cado senón desde a heterosexualidade

e a heteronormatividade obrigatoria. Por

outra, problemalizar a categoría identi-

laria"a muller" baseada nunha esencia

biolóxica, e empezar a pensar nas "mu-

lleres" como suxeitos políticos do femi-

nismo, e das diferenzas entre elas, xe-

rárquicas e relacionadas coa sexualida-

de, a clase social, a raza. As opresións

aparecen de forma entrecruzada. Atopei

bastantes respostas na obra de Eve Ko-

sofsky Sedgwick e Judith Butler, tamén

no traballo dos colectivos de lesbianas-

feministas, de colectivos como Hetaira,

que defenden o dereito das traballado-

ras do sexo, e nas prácticas feministas

desde a cultura e as arles visuais den-

tro do Estado español.

Entendes a teoría e o movementogueersempre dentro do feminismo,como necesario aire fresco...O feminismo estaba moi necesitado

dunha renovación que sen dúbida veu

da man das políticas queer e do femi-

nismo poscolonial, e das propias loitas

feministas, de transexuais, intersexuais,

transxénero, das lesbianas, das traba-

lladoras do sexo, das mulleres migran-

tes, da loita contra a normatividade cor-

poral e contra a sexofobia, dos discur-

sos que desde a cultura tamén produ-

cen sentido feminista e queer.

As diverxencias entre o feminismomáis canónico e aquel que reivindica

as disidencias de xénero (o queer, o

transfeminismo, a defensa dos derei-tos de gais, lesbianas, trans...), po-

derían levar a unha nova ruptura den'tro do feminismo?Non me parece que o termo "transfe-

minismo" achegue nada novo desde o

punto de vista teórico. As Xornadas Es-

tatais de Granada de 2009 e as Trans-

feministas de Barcelona, celebradas en

abril de 2010, reafírmanme nesa idea.

Aínda estou a esperar que algunha per-

soa ou grupo escriba e defina en que

consiste e que relevancia ten pata anosa loita política. Creo que máis ben

mostra a existencia dun cerlo malestar

e como tal debe ser escoitado con moi-

ta atención e respecto. E penso que hai

unha conciencia do facer común e do

respecto á pluralidade, de que o noso

peor inimigo é a fragmentación, que non

permitirá esas rupturas. Tamén quero

sinalar a vocación de incluír e o exem-plo que dá nese sentido o movemento

transexual.

Cal ha de ser, para ti, o suxeito dofeminismo?As mulleres como "ficción necesaria"

como sinala Judith Butler e "o esencia-

lismo estratéxico" da teórica feminista

poscolonial Gayatri Ch. Spivak, pois a

postidentidade non esta rifada coa loita

identitaria, esa é unha formulación fa-

laz. As persoas disidentes de xénero,

0 feminismo nunha v¡da

Granada, onde Belbel naceu, é refe-rente na historia do feminismo en

España. Dende aquelas xornadasestatais do 79 que o esgazaron entreas correntes da igualdade e da dife-rencia até as máis recentes, trintaanos despois, nas que aterrou con

forza o transfeminismo. Militante anti-franquista e histórica do MovementoComunista, Belbel traballa na actuali-dade dende o feminismo queer e os

estudos culturais. Entre as súas preo-

cupacións, a ética dos movementossociais e as polÍticas de afectos e de

redes dentro dos mesmos, asícomoa relación entre feminismo e afte.

cuxas vidas nun determinado momento

foron ilexíbeis, só foron lidas desde a

enfermidade física e mental, e a ab-

xección: a histeria, a perversión, a dis-

foria de xénero. As persoas que enten-

demos as opresións de maneira trans-

versal queremos crear espazos de iden-

tificación para o xéneros que existen,

que nunca son dous e enfrontados de

maneira binaria, e os que sen dúbida

se irán xerando no futuro.

Hai quen teme abandonar a identi-dade de muller como base para a defensa dos nosos dereitos...Somos moito máis que entes xurídicos

e suxeitos de dereitos que reivindicar

fronte ao Estado. Este é unha formula-

ción que xa criticou Foucault ao cuestio-

nar a hipótese represiva. Se non tivése-

mos poder non poderiamos resistir. Pen-

semos en termos como biopolítica, tec-

noloxías disciplinarias, tecnoloxías de

xénero. Entendo o temor que lle suscita

a algúns sectores pensar que hai que

abandonar a identidade muller, pero creo

que é unha lectura que se xera desde

TU)Cg(-)

:=(-)

U)a)Uc)

06.10 89

TU)ñO:>OU)(D:('c)

os mecanismos de defensa ante o novo

ou desde a experiencia en relación a cer-

tas prácticas locais, específicas, critica-

bles como prácticas misóxinas.

Avogas polo diálogo xeracional no

feminismo. Como forxalo?Creo que hai diferenzas entre as xe-

racións, pero paréceme máis relevan-

te o termo xenealoxía. A construciónda subxectividade é un elemento que

se ten pouco en conta hoxe en día.

Considero reducionista falar da psi-

coloxía case sempre en termos de-rrogatorios, cando se lles chata, así

en xeral do "inimigo" e se mete a tod*s.s profesionais, a todas as correntes,no mesmo saco. Preocúpanme as

convencións que nin sequera o pare-

cen porque se converteron en dogmas

incuestionables. Así, faise caso omi-so a temas como o trauma, a vergo-

ña, o estigma, o medo, a depresión...Temas que están a xerar discursosmoi produtivos por parte dunha se-gunda xeración de pensador*s queer,

en especial persoas moi próximas ao

traballo de Sedgwick.Hai uns meses celebráronse as xor-nadas feministas de Granada, 30

anos despois daquelas que tiveronlugar no 79. ¿Cal é a túa valoracióndelas?Moi positivas. O feminismo aquí e ago-

ra. Moitas mulleres novas. Vontade

desde a Coordinadora Estatal e a

Asemblea de Mulleres de facer posi-

bles unhas Xornadas incluíntes. Non

sei se es moi consciente do que signi-

90 06.1 0

fica organizar unhas xornadas desde

o activismo feminista que reúnen a4.000 persoas. Tamén foi a primeira

vez que se tiveron en conta as prácti-

cas culturais e artísticas como un dos

catro campos delas e unha eclosióndos feminismos posidentitarios.

Pese ao espírito inclusivo das xor-nadas, non se permitiu a asistenciade homes...Hai tantas diferenzas ao redor diso que

se a preparación das Xornadas se cen-

trase nese tema, o máis probable é que

non se tivesen celebrado. E non é un

tema xeracional, xa que numerosasmulleres novas non están de acordocoa súa inclusión, e outras moitas en

xeral non teñen unha postura binaria

-si ou non- senón máis baseada no

contexto concreto da devandita inclu-

sión. Un home novo, David, dixo nas

Xornadas Transfeministas de Barcelo-

na que "non parece que os homes quei-

ran estar, senón que non soportan non

poder estar en todos os sitios". Por ou-

tra banda, si houbo homes transexuais

e gais. Tamén valoro moito a creación

de colectivos de homes a favor daigualdade e en contra da violencia ma-

chista. É un tema sobre o que hai que

reflexionar e debater desde unha von-

tade inclusiva. É indiscutible que hai

homes feministas.

A asunción de reivindicacións do fe-

minismo por parte das administra-cións provocou máis dun debatedentro do feminismo, xa nos 80 coPSOE no poder. Que efecto causa-

ron no movemento feminista as po-

líticas de igualdade do goberno deZapalero?Paréceme ben que todas as persoas

teñan os mesmos dereitos e nese sen-

tido apoio algunhas das políticas do go-

berno de Zapalero, moito máis "femi-

nista e antihomófobo" que as de Feli-

pe González. Non debemos esquecer

as violentísimas cargas policiais con-

tra as mulleres que reivindicaban o de-

reito ao aborto con Barrionuevo como

ministro de lnterior. González repre-

sentaba moi ben esa esquerda tan ma-

chista, por non falar das perlas homó-

bofas de Alfonso Guerra.

Os discursos desde as institucións

e algunhas organizacións feministasxeraron unha idea bastante nefasta: a

muller vítima que lle pide ao Estadoque a protexa, en detrimento de fo-mentar políticas de autonomía e inde-

pendencia, de loita das propias mulle-

res e da disidencia de xénero. Esa ne-

cesidade de cuestionar o vitimismo viu-

se na manifestación que formou parte

das Xornadas de Granada.

É o feminismo unha palabra caduca?Parece que non, pero necesítase en-

gadirlle algo máis ao termo e pólo en

plural, pois o feminismo non é patri-

monio exclusivo das mulleres. E non

ter medo a facelo, so pena de que os

mecanismos de defensa ou os privile-

xios dalgúns sectores feministas o quei-

ran converter nunha crenza á marxe

da historia, nun instrumento que xusti-

fica o poder, as guerras e as invasións

neocolonialistas para "civllizar as cul-

turas inferiores" e salvar as mulleres

das súas propias culturas, non nun

instrumento de loita política compro-metido coa contemporaneidade.

ffiw

ffi-AffiWTHtrffiffiffirriiml{ffii

)G