Tema 4.- Os primeiros reinos peninsulares (s. VIII-XIII).

A Península Ibérica a comezos do século VIII A Península Ibérica a comezos do século XIII

1.- Os primeiros reinos e condados cristiáns.

2.- Evolución do reino de Asturias nos séculos IX e X.

Século VIII: formación e consolidación do reino de Asturias.

➢ Orixe: Pelaio e a mitificada batalla de Covadonga (722).

➢ Consolidación: Afonso I (739-757) e Afonso II (791-842).

▪ Expansión territorial do reino. A corte estableceuse en Oviedo.

Século IX: continúa a expansión do reino, sobre todo no reinado de Afonso III (866-910), aproveitando os

momentos de crise do Emirato de Córdoba.

➢ Expandiuse desde a Cordilleira Cantábrica ata o río Douro.

▪ Era unha zona abandonada polas gornicións militares andalusís e que se atopaba practicamente

deshabitada e erma.

➢ Repoboación do territorio mediante presura, realizada por familias campesiñas dos vales cantábricos

(cántabros e ástures).

Século X: estabilización da fronteira e detención da expansión.

➢ Ordoño II trasladou a corte a León (ano 914), que se converteu na capital (reino de León).

➢ O reino de León continuou a súa expansión ata o val do río Tormes (Salamanca e Ávila).

➢ Reacción musulmá: Abd al-Rahmán III proclamou o Califato (929), freou os avances cristiáns e

recuperou territorios perdidos por al-Ándalus.

▪ Expedicións de saqueo de al-Mansur, caudillo musulmán, contra as principais cidades do reino de Léon

(Zamora, León, Santiago).

▪ O reino de León tivo que defenderse dos ataques andalusís e tratou de afianzar a fronteira con al-

Ándalus no río Douro.

Evolución do condado de Castela.

• Orixe: os reis de Asturias e León

fortificaron o curso alto do val do

río Ebro, zona pola que atacaban

os musulmáns.

✓ Construíron moitos castelos e

nomearon condes, encargados

da defensa do territorio.

✓ Pouco a pouco os condes foron

actuando con independencia

dos reis de Asturias e León.

• Séc. X: o conde Fernán González

unificou os condados casteláns e

creou o condado de Castela, de

carácter hereditario.

• Século XI: o condado de Castela

foi anexionado a Navarra durante

o reinado de Sancho III de

Navarra (1004-1035).

✓ O seu fillo Fernando herdou o

condado (1035) e en 1037 foi

nomeado rei de León: primeira

unión de Castela e Léon.

3.- O reino de Galicia do século VIII ao século XIII.

• Ao longo dos séculos VIII

e IX o territorio do vello

reino suevo de Gallaecia

foise integrando no reino

ástur, conforme este

avanzaba cara ao S.

• Galicia era un espazo

individualizado dentro do

reino: estendíase desde

o río Douro ata o mar

Cantábrico.

• Nos séc. X e XI Galicia

foi reino independente en

breves períodos, como

resultado das divisións

que fixeron os reis de

León entre os seus fillos.

• A finais do século XI o rei

Afonso VI dividiu Galicia

en dous condados,

separados polo río Miño:

ao Norte Galicia e ao Sur

Portugal, que no século

XII converteuse en reino

independente.

4.- Os condados e reinos pirenaicos.

5.- O Camiño de Santiago.

Santiago de Compostela a comezos do século XIII

6.- O avance dos reinos cristiáns (séculos XI e XII).

7.- A repoboación das terras conquistadas (séculos IX-XII).

Carta de poboamento ou foro de Benavente, outorgado polo rei Fernando II de León en 1167

8.- Sociedade e economía en Galicia.

factores de desenvolvemento principais produtos / actividades

agricultura

ampliación das terras de cultivo

mellora das ferramentas de labranza (uso do

ferro)

crecemento da produción, en especial a vide

(sobre todo nas ribeiras do Avia e do Miño)

artesanía

chegada de peregrinos

aumento da poboación

toneleiros, relacionados coa comercialización do

viño

peleteiros, gornicioneiros, bolseiros e zapateiros

(que elaboraban artigos co coiro)

salgaduras de peixe

cuncheiros, acibecheiros e prateiros en Santiago

comercio

aumento da produción e do tráfico de

peregrinos

organización de feiras e mercados nas

principais cidades

comercio exterior:

➢ Galicia exportaba viño, coiros, peixe e madeira;

➢ importaba sal e panos

pesca

seguridade da navegación tras a retirada de

normandos e musulmáns das costas galegas

as especies más capturadas eran a pescada, o

congro e a sardiña

9.- A consolidación dos reinos peninsulares (séculos XI a XIII)

A Península Ibérica a mediados do século XI

A Península Ibérica a mediados do século XII

E LEÓN

A Península Ibérica a comezos do século XIII

Reis da Coroa de Aragón

Reconquista

Proceso de expansión dos Estados cristiáns da Península Ibérica cara ao Sur, no que foron conquistando -mediante a

guerra e a diplomacia- territorios efectiva ou teoricamente dominados polo Estado islámico (al-Ándalus).

Este proceso desenvolveuse de forma intermitente, con avances e retrocesos, entre os séculos VIII e XV.

Marca

Hispánica

Franxa protectora fortemente fortificada creada polos reis francos ao longo dos Pireneos a finais do século VIII para

defender a fronteira Sur do reino fronte ao expansionismo musulmán (Emirato de Córdoba). Esta franxa estaba dividida

en condados, gobernados por marqueses e condes, que dependían do monarca carolinxio.

Razzias

Expedicións de saqueo e castigo dirixidas polos exércitos musulmáns de al-Ándalus contra os territorios dos reinos

cristiáns. Foron especialmente numerosas e violentas as dirixidas polo caudillo al-Mansur [967-1002] contra o reino de

León na segunda metade do século X.

Taifas

Reinos independentes en que se dividiu al-Ándalus tras a desintegración do Califato de Córdoba no ano 1031. Esta

fragmentación debilitou militarmente al-Ándalus e beneficiou os reinos cristiáns, que tomaron a iniciativa militar e

conquistaron amplos territorios cara ao sur durante os séculos XI e XII.

Parias

Especie de tributo, consistente nunha cantidade de ouro e obxectos preciosos que os reis taifas musulmáns (século XI)

se comprometeron a entregar anualmente aos reis cristiáns para evitar os seus ataque e mercar a paz e a permanencia

no territorio.

Mozárabes Parte da poboación hispanovisigoda que permaneceu fiel á relixión cristiá tras a conquista musulmá da Península Ibérica,

e vivían baixo o dominio musulmá en al-Ándalus. Moitos emigraron ás terras de repoboación dos Estados cristiáns do N.

Beatos

Códices manuscritos e ilustrados, copias que algúns clérigos mozárabes realizaron [entre os s. X e XIII] dunha obra moi

divulgada naquela época: Comentario ao Apocalipse de San Xoán, que o monxe Beato de Liébana [abade do mosteiro de

Santo Toribio de Liébana, Cantabria] realizara no ano 776.

Carta de

poboamento

Documento que os reis cristiáns entregaban a un concello ou vila de repoboación, no que se recollían unha serie de

privilexios outorgados polo rei para atraer repoboadores a esa zona. Nas cartas-póboa detallábanse ademais as

condicións de cultivo das terras.

Foro

É o mesmo que o anterior: documento entregado polos reis ou os señores para estimular a repoboación de cidades ou a

creación doutras novas, especialmente nas zonas de fronteira. Os foros recollían as normas, os dereitos, as liberdades,

ou exencións de impostos e penas xudiciais que se lles outorgaban aos habitantes das cidades.

Foro

Contrato agrario de longa duración característico de Galicia, mediante o cal os grandes propietarios, (nobres, bispos ou

abades), cedían terras a unha familia de campesiños a cambio dunha renda fixa ou proporcional, normalmente unha parte

da colleita, e da prestación dalgúns servizos.