1. TEMA 13O IMPERIO ROMANO 1 ESO

2. INTRODUCIN Roma foi, durante moito tempo, unha pequena cidade da Pennsula Itlica gobernadapor unha monarqua. Pero no sculo VI a.C., os seus habitantes expulsaron os reis econstituronse en Repblica. Despois de numerosas guerras, Roma fxose dona das terras que rodeaban oMediterrneo desde a Pennsula Ibrica ata Oriente, convertendo este mar no MareNostrum. Finalizado o perodo de conquistas, Roma transformouse nun Imperio. Os sculos I eII d.C. foron os de pax romana, poca na que o Imperio acadou a sa mximaprosperidade. A partir do sculo I d.C., os romanos dominaron o mundo e espallaron a sa cultura emais a sa lingua: o latn. A partir do sculo III, o Imperio entrou en crise e sufriu os ataques dos pobosbrbaros. No ano 476, a cidade de Roma foi conquistada e o Imperio romanodesapareceu. 3. 1 AS ORIXES DE ROMAOs romanos explicaron as orixes da sa cidade a partir de lendas ou relatosmticos, que lle atribuan a sa fundacin vontade de deuses e heroes.Contan que Rmulo e Remo, descendentes do troiano Eneas, fundaron acidade de Roma no ano 753 a.C. 4. A ORIXE HISTRICA No primeiro milenio a.C., a Pennsula Itlicaestaba ocupada por diferentes pobos: No centro habitaban os latinos, sabinos esammitas, pobos de agricultores e pastores. No Norte residan os etruscos. O Sur fora colonizado polos gregos (MagnaGrecia). A mediados do sculo VIII a.C., algunhas tribosde latinos agrupronse s beiras do ro Tber.Estes poboadores instalronse no monte Palatino. Mis adiante, para protexrense das frecuentesinundacins e dos seus inimigos, os latinosocuparon os sete outeiros prximos ao Tber,onde levantaron os primeiros poboados que anosmis tarde deron lugar a unha cidade que sechamara Roma. Ao principio, os romanos vivan unicamente daagricultura e mais da gandara. Pero Roma prontose converteu nun importante enclave comercial. 5. A POCA DA MONARQUA(753-509 a.C.) Desde a sa fundacin, Roma foi gobernadapor unha monarqua. O rei tia os mximospoderes: administraba xustiza, dirixa oexrcito e era o sumo sacerdote. Gobernabacoa axuda dun Senado, composto porpatricios, isto , os membros das grandesfamilias aristocrticas. Roma tivo sete reis; os catro primeiros, deorixe latina, e os tres ltimos, etruscos, unpobo que dominou e ocupou o territorio doLacio. Baixo a influencia etrusca, a cidade deRoma engrandeceuse e edificronsepontes, acuedutos e templos. Construuseunha rede de sumidoiros, a Cloaca Mxima,e unha muralla ao redor dos sete outeiros. Durante toda esta etapa, a base daeconoma foron a agricultura e a gandara,anda que na cidade se estableceronnumerosos artesns e comerciantes. 6. 2A ROMA REPUBLICANA(509-27 a.C.) 7. PATRICIOS E PLEBEOS Desde os tempos da monarqua, os cidadns romanos dividanse en dousgrupos sociais: Os patricios, formados por unha minora de familias aristocrticas que seconsideraban descendentes dos fundadores de Roma. Agrupbanse engrandes familias con antepasados comns (gens), eran propietarios de terrase mais de gando, e gobernaban a cidade. Os plebeos, integrados por todos os que chegaran cidade posteriormente sa fundacin. Eran o grupo mis numeroso e estaba formado porcampesios, artesns e comerciantes. Non tian propiedades territoriais ecarecan de dereitos polticos. No ano 509 a.C., as familias patricias de Roma alironse cos plebeos pararematar co derradeiro monarca etrusco: Tarquinio o Soberbio. Romaconverteuse nunha Repblica. Senatus Populusque Romanus 8. A LOITA POLA IGUALDADE Nos primeiros tempos da Repblica, os patricios formaron un gobernoaristocrtico. Os plebeos carecan de dereitos polticos, anda que deban pagarimpostos e formar parte do exrcito. Os plebeos loitaron por obter os mesmos dereitos dos que gozaban os patricios.No sculo V a.C. conseguiron un representante que defenda os seus intereses, oTribuno da plebe e a Lei das Doce Tboas (lei da igualdade romana), e misadiante o acceso aos cargos pblicos. Estas leis igualaban en dereitos aos patricios e mais aos plebeos, econvertanos en cidadns romanos. No entanto, as mulleres quedaban excludasda cidadana ao igual que os estranxeiros Os escravos, moi numerosos en Roma, non gozaban de ningn dereito epertencan ao seu amo. Se este lles conceda a liberdade, convertanse enlibertos. 9. ASEMBLEAS E MAXISTRADOS DAREPBLICA O goberno da Repblica quedou organizadoen tres institucins: Os comicios: xuntanza en asemblea para votaren as leis e elixiren os maxistrados. Osmaxistrados:eran elixidos anualmente e gobernaban a cidade. Os mis importantes eran os cnsules, que presidan as asembleas, convocaban o Senado e dirixan o exrcito. O Senado: formado por 300 antigos maxistrados, case todos patricios. Era o centro da vida poltica, ratificaba as leis aprobadas nos comicios e resolva os asuntos de poltica exterior e finanzas. Para poder asistir s asembleas ou serescollido maxistrado ou senador era necesarioter fortuna propia e ser recoecido erespectado. Deste xeito, a Repblica romanaera mis unha oligarqua ca unhaverdadeira democracia. 10. 3A CONQUISTA ROMANA DO MEDITERRNEO 11. A EXPANSIN DE ROMA A Repblica romana conquistou enormes territorios grazas ao crecemento dasa riqueza e a un numeroso e eficaz exrcito (lexins romanas). A expansin de Roma realizouse en distintas fases: Entre o 500 e o 250 a.C., a cidade de Roma conquistou a pennsula Itlica. Entre o 264 e o 146 a.C., Roma enfrontouse, nas denominadas GuerrasPnicas, a Cartago, a potencia martima que naquel momento dominaba oMediterrneo. Logo da sa vitoria, os romanos impuxeron o seu dominiosobre todo o Mediterrneo occidental. Entre os sculos II a.C. e II d.C., as lexins romanas conquistaron Grecia e oMediterrneo oriental, e completaron a ocupacin de Hispania, da Galia e deBritania en Occidente, as como dalgunhas provincias de Europa central. 12. A CRISE DA REPBLICA ROMANA Entre os anos 133 e 44 a.C. produciuse en Roma a crise do sistemarepublicano. Repblica representada polo Senado deixoulle paso a ungoberno imperial rexido por un Emperador. Producronse: Conflitos sociais: As conquistas achegronlle a Roma grandes riquezas, anda que tamn orixinaron enormes desigualdades sociais. Gran parte dos campesios arruinronse ao abandonaren as sas terras para servir no exrcito e non poderen competir cos grandes latifundios traballados por escravos. Moitos deles tiveron que vender as sas terras e trasladarse a Roma para intentar sobrevivir. As queixas desa plebe urbana deron lugar a conflitos sociais, como a Espartaco revolta dirixida polos irmns Graco (sculo II a.C.), en demanda dunha mellor reparticin da riqueza e tamn revoltas de escravos, como a liderada por Espartaco (73-71 a.C.). Guerras civs: Para arranxar a crise, o Senado e mais os maxistrados entregronlles o poder a xefes militares, que se enfrontaron entre eles xerando violentas guerras civs e desestabilizaron politicamente a Repblica. No ano 48 a.C., un destes militares, Xulio Csar, foi proclamado ditador perpetuo e asumiu os mximos poderes. Pero partidarios da Repblica e patricios, que van perigar o seu poder, asasinaron a Csar s portas do Senado de Roma. Foi o primeiro paso cara proclamacin do Imperio. Csar 13. 4O IMPERIO ROMANO (27 a.C 476 d.C) 14. OCTAVIO AUGUSTO, EMPERADOR Tras a morte de Xulio Csar, o seu filloadoptivo Octavio venceu os seus rivaisnunha guerra civil e converteuse nohome mis poderoso de Roma. No ano27 a.C., o Senado concedeulle o ttulode Augusto, que significa "elixido polosdeuses". Augusto concentrou na sa persoatodos os poderes civs e militares einaugurou un novo sistema de goberno:o Imperio. Foi nomeado xefe do exrcitoco ttulo de emperador. Tamn foi designado gran pontfice, coque se converteu na primeira autoridaderelixiosa. Ao morrer, Augusto foidivinizado (apoteose) e organizouse ocultoimperial.Os emperadoresconvertronse en deuses aos que se llesdeba render culto. 15. A ORGANIZACIN DO IMPERIO A maiora de emperadores fronse sucedendo de pai a fillo. As institucins republicanas, como o Senado, os maxistrados e os comicios continuaronexistindo, pero foron desposudos das sas funcins. O emperador designaba directamente todos os cargos importantes do Imperio. Un conselloimperial aplicaba e transmita as sas ordes Os territorios que se incorporaron ao Imperio organizronse en provincias, a cuxa fronte secolocaba un gobernador. 16. DOUS SCULOS DE PAX ROMANA Ao longo dos sculos I e II d.C., oImperio acadou a sa mximaexpansin. Foi a poca da paxromana, apenas houbo conflitossociais e guerras exteriores, xa que unpoderoso exrcito garanta a paz edefenda as fronteiras (limes) dosataques dos pobos estranxeiros(barbari). Foi unha poca de prosperidadeeconmica quefavoreceu ocrecemento das cidades e o comercio. En todo o Imperio se adoptou alingua e mais a cultura latinas(romanizacin), e Roma converteusenunha gran capital habitada por misdun milln de persoas. No ano 212, o emperador Caracallaconcedeulles a cidadana romana atodos os habitantes do Imperio. 17. 5A PROSPERIDADE AGRCOLA E COMERCIAL 18. AS EXPLOTACINS AGRCOLAS Osromanosdesevolveron unhaprspera agricultura e introduciron: oarado romano, muos de gran,prensas de aceite e de vio, novossistemas de regado. Tamn iniciarono cultivo de numerosos produtos(rbores froiteiras, oliveiras, vide, etc.). Un terzo das terras conquistadaseran confiscadas por Roma econstituan o ager publicus. Unha partedeste era entregado a soldadoslicenciados do exrcito, que explotabana terra para a sa propia subsistencia(convertanseen pequenoscampesios), formando as chamadascolonias agrcolas. Tamn foron habituais os latifundios, Vila agrcola romanaenormes extensins de terra propiedadede patricios ou de ricos comerciantes.Estas terras eran traballadas porescravos. 19. AS RELACINS COMERCIAIS Nos primeiros sculos do Imperio, o comercio entre as provincias viuse favorecido pola pazinterna, a seguridade nas comunicacins e o aumento da producin. Os romanos construron calzadas que unan Roma con todas as provincias do Imperio. Agoraben, o comercio efectubase esencialmente por mar. Haba unha moeda utilizable en todas as terras do Imperio, o axudou ao desenvolvementocomercial. Exemplos: s, denario, sextercio.Hispania exportaba vio, o Norte de frica, aceite, e Exipto, trigo. De Xermania e do Bltico chegaban peles, mbar eescravos. De frica importaban marfil, ouro, animais para o circo, incenso e escravos. E da India e mais da China,produtos de luxo como pedras preciosas, sedas e perfumes. 20. 6UNHA SOCIEDADE URBANA 21. OS GRUPOS SOCIAIS A poboacin romana da poca imperial estabaconstituda por dous grandes grupos: libres e escravos.Os homes libres podan ser cidadns (cives) ouestranxeiros (peregrini). Estes ltimos carecan dedereitos polticos. Os homes libres gozaban da cidadana romana: nonpagaban impostos, tian dereitos polticos e estabanprotexidos polas leis. Os privilexiados ou nobilitas: senadores, altos cargos do Imperio e plebeos moi ricos. Gozaban de boa posicin os cabaleiros, os artesns e os comerciantes Por debaixo a plebe, formada por campesios e asalariados urbanos. Cando a plebe non tia traballo, viva das subvencins do Estado e contentbase coas diversins que este lle ofreca (pan e circo).Sociedade durante o Imperio Escravos e libertos: Os escravos (por nacemento,conquista, dbedas) eran moi numerosos e realizaban ostraballos mis duros. O costume de liberar escravos fixoque aumentase o nmero de libertos. As mulleres, sometidas aos homes, tian os dereitoslimitados e non podan participar en poltica. Podan sercidads ou non cidads. 22. AS CIDADES ROMANAS Eran lugar de residencia dasautoridades e da administracin ecentro econmico onde se adoitabanrealizar as actividades artesanais ecomerciais. Ao longo de todo o Imperiofundronse centos de cidadescunha estrutura semellante. Sobreunha plantacuadrangularsalientaban das ras principais endireccin Norte-Sur (cardo), e Leste-Oeste (decumano). Todas elasestaban protexidas por murallas eacollan unha praza, o foro, que erao centro da vida poltica e relixiosa. Ascidadescontriburonromanizacin do Imperio, isto ,axudaron a difundir por todo oImperio a lingua, os costumes, as leise o modo de vida dos romanos. 23. DESCUBREAS ORIXES DO CRISTIANISMO 24. AS ORIXES DO CRISTIANISMO Palestina, unha zona do OrientePrximo baixo dominio romano, estabahabitada maioritariamente por hebreos,que profesaban o xudasmo. Estarelixin afirmaba a existencia dun sDeus, Yahv, e agardaba a chegadadun Mesas (Salvador). No sculo Id.C.,nestarexin xurdiuocristianismo, unha nova relixinmonotesta fundamentadanasensinanzas de Xess de Nazaret. O monotesmo dos cristins, a saoposicin ao culto imperial e a sanegativa a enrolarse no exrcito fixoquesevolvesen inimigos dasautoridades romanas. Por iso foronperseguidos e moitos morreroncrucificados ou guindados s feras docirco. Co tempo, o cristianismo foisedifundindo por todo o Imperio ata seconverter en relixin oficial. 25. A MENSAXE DE XESS Xess naceu en Beln en tempos do emperador Augusto. Aos 30 anos comezou a predicara Boa Nova (Evanxeo, en grego) e rodeouse de doce discpulos (apstolos). ProclamouseFillo de Deus e os seus seguidores recoecrono como o Mesas (Cristo, en grego). Predicou unha relixin universal baseada no amor a Deus e ao prximo, en perdoar asofensas e en renunciar aos bens terreais. Os seres humanos podan salvarse e acadar avida eterna no reino de Deus (o Paraso) se cumpran con estes principios. Os dirixentes xudeus consideraron a Xess un impostor, acusrono de propagar unhadoutrina perigosa e forzaron o gobernador romano, Poncio Pilatos, para que o condenase.Xess morreu crucificado aos 33 anos e os seus apstolos afirmaron que aos tres dasresucitou (Resurreccin) e ascendeu aos ceos (Ascensin). 26. A DIFUSIN DO CRISTIANISMO Os primeiros cristins organizbanse en comunidades, e todas elas formaban aIgrexa (Ecclesia, en grego), que significaba a reunin de todos os cristins. Cadacomunidade escolla un responsable, o bispo. Para se converter en cristin debase seguir unha aprendizaxe (catequese) e serbautizado. A principal razn do xito do cristianismo era a esperanza que ofreca aoproclamar que as boas accins haberan de ser recompensadas noutra vida, despoisda morte. Ademais, predicaba novas normas de conduta baseadas en principioscomo a igualdade, a solidariedade e a caridade. Os cristins reunanse para leren textos sobre Xess e lembrar o seu sacrificio. Aprincipal cerimonia era a eucarista, na que compartan o pan e mais o vio, comofixo Xess cos seus Apstolos a vspera da sa crucifixin (Derradeira Cea). Catacumbas Roma Derradeira Cea 27. 7A CRISE DO IMPERIO ROMANO 28. O IMPERIO ENTRA EN CRISE A partir do sculo III d.C., o Imperio tivoque se enfrontar a unha serie deproblemas. As fronteiras volvronse inseguras polos ataques dos pobos xermnicos (brbaros) que habitaban mis al do limes.Osxefesmilitaresforon aumentando o seu poder. Ademais, a autoridade imperial debilitouse e foron frecuentes as revoltas (anarqua militar). Problemas econmicos: descendeu a producin agrcola e mineira, paralizouse o comercio e a artesana e poboacin foi empobrecendo. 29. A DIVISIN DO IMPERIO No ano 395 d.C., o emperador Teodosio, para facilitar a defensa do Imperio,dividiuno entre os seus dous fillos: Arcadio e Honorio. A partir deste momentoquedaron separados o Imperio romano de Occidente e o Imperio romano deOriente. No Imperio de Oriente, tamn coecido como bizantino, os emperadores puideronmanter a sa autoridade, defender as fronteiras contra os brbaros e asegurar asupervivencia do Imperio e perdurar ata o 1453. No Imperio de Occidente, os sucesivos emperadores non foron quen desalvagardalo e sucumbir no 476. 30. O CRISTIANISMO, RELIXIN OFICIAL Constantino, un xeneral que loitaba por se converter en emperador,venceu o seu rival, e no ano 312 d.C. foi nomeado emperador. No ano 313 d.C., Constantino autorizou a nova relixin (Edicto de Miln),acabou coas persecucins aos cristins e el mesmo converteuse aocristianismo. No 380 d.C. o emperador Teodosio fixo do cristianismo a relixin oficialdo Imperio (Edicto de Telasnica). Teodosio Constantino 31. A FIN DO IMPERIO DE OCCIDENTE A partir de finais do sculo III, e en sucesivas ondadas, diversos pobos xermnicos(suevos, vndalos, alanos, visigodos, etc.) traspasaron as fronteiras do Imperio occidental einstalronse nel: non tian escritura, eran seminmades, formaban clanes familiares,... A comezos do sculo V, e empurrados por un pobo chegado de Asia central, os hunos(dirixidos por Atila), produciuse unha nova ondada de invasores que acabou co Imperioromano. No ano 476, Odoacro , un xefe brbaro, destituu a Rmulo Augstulo, un nenode 10 anos, que foi o derradeiro emperador romano de Occidente. Coa cada do Imperio de Occidente inciase en Europa unha nova poca: A Idade Media. 32. FIN