A linguaxe literariaA linguaxe literaria A A

linguaxe literarialinguaxe literaria

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

•Unha forma de comunicación Unha forma de comunicación lingüística a través da palabra.lingüística a través da palabra.

•Unha forma de expresión artística.Unha forma de expresión artística.

•Cando a mensaxe é literaria, a Cando a mensaxe é literaria, a esa función sumáselle unha esa función sumáselle unha función estéticafunción estética..

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

• Na obra literaria, a lingua sofre distintas Na obra literaria, a lingua sofre distintas alteracións que teñen como finalidade a alteracións que teñen como finalidade a LITERATURIZACIÓN do código lingüístico. O LITERATURIZACIÓN do código lingüístico. O emisor chama a atención sobre a lingua.emisor chama a atención sobre a lingua.

• A linguaxe literaria caracterízase por A linguaxe literaria caracterízase por representar un mundo imaxinario e pola representar un mundo imaxinario e pola súa súa plurisignificaciónplurisignificación

• O signo lingüístico é portador de múltiples O signo lingüístico é portador de múltiples dimensións semánticas, lonxe do dimensións semánticas, lonxe do significado unívoco das linguaxes significado unívoco das linguaxes científica, xurídicacientífica, xurídica……

Que é a Literatura?Que é a Literatura?

• A historia da Literatura é unha A historia da Literatura é unha constante exploración das constante exploración das posibilidades significativas da lingua posibilidades significativas da lingua e unha permanente creación de e unha permanente creación de novos recursos expresivos.novos recursos expresivos.

• A Literatura pode servir como A Literatura pode servir como vehículo de evasión e ao mesmo vehículo de evasión e ao mesmo tempo de crítica social.tempo de crítica social.

Características da lingua Características da lingua literarialiteraria

1.1. Predominio da función poética: o Predominio da función poética: o acto de comunicación céntrase na acto de comunicación céntrase na mensaxe, na súa disposición, na mensaxe, na súa disposición, na forma como se transmite. A linguaxe forma como se transmite. A linguaxe ten un propósito estético.ten un propósito estético.

2.2. Uso da linguaxe connotativa: as Uso da linguaxe connotativa: as palabras cárganse de significacións palabras cárganse de significacións subxectivas.subxectivas.

3.3. Emprego de recursos literarios.Emprego de recursos literarios.

Características da lingua Características da lingua non literarianon literaria

1.1.Predominio da función Predominio da función representativa.representativa.

2.2.Uso da lingua denotativa.Uso da lingua denotativa.3.3.Emprego dunha lingua informativa.Emprego dunha lingua informativa.

Funcións da literaturaFuncións da literatura

• USO ESTÉTICO DA LINGUAXEUSO ESTÉTICO DA LINGUAXE

• Fonte de coñecementosFonte de coñecementos

• Transmisión de tradicións e valoresTransmisión de tradicións e valores

• Función pedagóxicaFunción pedagóxica

• Compromiso ideolóxico e políticoCompromiso ideolóxico e político

• Crítica socialCrítica social

• Función de evasiónFunción de evasión

• Función lúdicaFunción lúdica

Os xéneros literariosOs xéneros literarios

1. O poema e a poesía1. O poema e a poesía

• PoemaPoema: é a obra poética en verso.: é a obra poética en verso.

• PoesíaPoesía: é un tipo de texto e mais un : é un tipo de texto e mais un xénero literario, habitualmente xénero literario, habitualmente referido á poesía lírica.referido á poesía lírica.

1.2. Tipos de poema1.2. Tipos de poema

• Cantiga: destinada ao cantoCantiga: destinada ao canto

• Égloga: diálogo entre pastoresÉgloga: diálogo entre pastores

• Elexía: laio por unha morteElexía: laio por unha morte

• Epigrama: carácter festivo ou satíricoEpigrama: carácter festivo ou satírico

• Himno: composición patrióticaHimno: composición patriótica

• Oda: gabar a alguénOda: gabar a alguén

2. Narrativa2. Narrativa

Obras Obras en prosa en prosa nas que nas que un narrador un narrador conta conta unha historia unha historia dun xeito dun xeito determinado (determinado (discursodiscurso), protagonizada ), protagonizada por uns por uns personaxespersonaxes nun nun espazoespazo e nun e nun tempotempo concretos. concretos.

2.1. 2.1. Xéneros narrativosXéneros narrativos

• Epopea: longa narración Epopea: longa narración en verso en verso de de feitos grandiosos de pobos antigosfeitos grandiosos de pobos antigos

• Cantar de xesta: poema medieval Cantar de xesta: poema medieval en en versoverso de longa extensión que conta as de longa extensión que conta as fazañas dun heroefazañas dun heroe

• Novela: narración extensa e complexaNovela: narración extensa e complexa

• Conto: relato breve moi concentradoConto: relato breve moi concentrado

2.1. 2.1. Xéneros narrativosXéneros narrativos

• Apólogo: relato breve con finalidade Apólogo: relato breve con finalidade moral. Na Idade Media chamábase moral. Na Idade Media chamábase «exemplo»«exemplo»

• Fábula: os protagonistas son Fábula: os protagonistas son animais, tamén con finalidade moral.animais, tamén con finalidade moral.

3. Teatro3. Teatro

Feito para ser representado por uns actores Feito para ser representado por uns actores nun escenario, ante un público e cun diálogo. nun escenario, ante un público e cun diálogo.

XÉNEROS:XÉNEROS:

•Traxedia: con remate catastróficoTraxedia: con remate catastrófico

•Comedia: procura o riso do espectadorComedia: procura o riso do espectador

•Drama: mestúrase Drama: mestúrase

o cómico co serioo cómico co serio

Recursos da linguaxe Recursos da linguaxe literarialiteraria• A lingua literaria caracterízase por A lingua literaria caracterízase por

presentar a mensaxe dun xeito presentar a mensaxe dun xeito atractivo a través da utilización de atractivo a través da utilización de recursos literarios.recursos literarios.

• Estes recursos empréganse tanto na Estes recursos empréganse tanto na prosa como no verso, aínda que prosa como no verso, aínda que algúns deles aparecen só na poesía algúns deles aparecen só na poesía (ex. a métrica).(ex. a métrica).

Figuras literariasFiguras literarias: :

Utilización de palabras no seu Utilización de palabras no seu sentido habitual, pero con algunha sentido habitual, pero con algunha particularidade fonética, gramatical ou particularidade fonética, gramatical ou semántica que as afasta do seu uso na semántica que as afasta do seu uso na lingua cotiá.lingua cotiá.

Figuras de carácter Figuras de carácter fonolóxico fonolóxico • AliteraciónAliteración: repetición de fonemas ou : repetición de fonemas ou

sílabas en palabras próximas:sílabas en palabras próximas:

- - Lagoas laiando na lama das leiras Lagoas laiando na lama das leiras (Informe (Informe da gavilla, Vítor Vaqueiro).da gavilla, Vítor Vaqueiro).

• OnomatopeaOnomatopea: Repetición de fonemas : Repetición de fonemas que reproducen sons naturaisque reproducen sons naturais

- Fiu, Fiu - Fiu, Fiu (asubío)(asubío)

Figuras de carácter Figuras de carácter sintácticosintáctico• AnáforaAnáfora: repetición dunha ou máis : repetición dunha ou máis

palabras ao comezo de varios palabras ao comezo de varios enunciados ou dentro dun enunciado:enunciados ou dentro dun enunciado:

– Era Galicia Era Galicia un puro val… un puro val… Era Galicia Era Galicia a a chaira máis espida… chaira máis espida… Era Galicia Era Galicia a a patria do traballo… (Xosé Luís Méndez patria do traballo… (Xosé Luís Méndez Ferrín)Ferrín)

– Que non se debe ter por Que non se debe ter por trobadortrobador / / trobadortrobador que troba por trobar. (Uxío que troba por trobar. (Uxío Novoneyra)Novoneyra)

– ‘‘AménAmén, miña vella, , miña vella, amén’ amén’ ..

Figuras de carácter Figuras de carácter sintácticosintáctico

• PolisíndetoPolisíndeto: Repetición de : Repetición de conxuncións para unir varios conxuncións para unir varios elementoselementos

- E E pinchaba, pinchaba, ee brincaba, brincaba, ee corría, corría, ee bailaba.bailaba.

• AsíndetoAsíndeto: Supresión de : Supresión de conxuncións.conxuncións.

- Comprei pan, cebolas, - Comprei pan, cebolas, allos, tomatesallos, tomates..

Figuras de carácter Figuras de carácter sintácticosintáctico

• ParalelismoParalelismo: Repetición de : Repetición de construcións similaresconstrucións similares

- - Ti destérrasme por Ti destérrasme por un; / un; / Eu destérrome por Eu destérrome por catrocatro

• HipérbatoHipérbato: Alteración da orde : Alteración da orde normal da oraciónnormal da oración

- - Volverán as escuras andoriñas no teu Volverán as escuras andoriñas no teu balcón os seus niños a colgarbalcón os seus niños a colgar

Figuras semánticasFiguras semánticas

• HipérboleHipérbole: esaxeración desmesurada : esaxeración desmesurada e inverosímil:e inverosímil:

– Estou tan canso que non podo dar un Estou tan canso que non podo dar un paso máispaso máis

• AntíteseAntítese: contraposición entre dúas : contraposición entre dúas palabras:palabras:

– Invoca a Invoca a luzluz desde esta dura desde esta dura tebratebra..

Figuras semánticasFiguras semánticas

• PersonificaciónPersonificación: atribución de : atribución de características humanas a seres características humanas a seres inanimados:inanimados:

– Hoxe Hoxe cásanse os paxaroscásanse os paxaros (Luís Amado (Luís Amado Carballo)Carballo)

• MetonimiaMetonimia: substitución dun : substitución dun elemento por outro co que garda unha elemento por outro co que garda unha relación de contigüidade:relación de contigüidade:

– Non traias viños tristes de Hungría. Non traias viños tristes de Hungría. Quero Quero BurdeosBurdeos. Quero . Quero MarsalaMarsala ardente. ardente. (Otero Pedrayo)(Otero Pedrayo)

Figuras semánticasFiguras semánticas

• IroníaIronía: consiste en dicir o contrario : consiste en dicir o contrario do que se quere dar a entender.do que se quere dar a entender.

- - Que boa sorte teño!Que boa sorte teño!

• Interrogación retóricaInterrogación retórica: Pregunta : Pregunta da que non se agarda resposta.da que non se agarda resposta.

Figuras semánticasFiguras semánticas

• SímilSímil: comparación entre dous termos : comparación entre dous termos expresos, que se fai explícita coa expresos, que se fai explícita coa palabra “como”:palabra “como”:

– Unha canción tan lonxana… / Unha canción tan lonxana… / comocomo a a sombra do aire sobre a herba. (Luís sombra do aire sobre a herba. (Luís Pimentel)Pimentel)

• MetáforaMetáfora: substitución dun elemento : substitución dun elemento por outro, habitualmente co uso do por outro, habitualmente co uso do verbo ser ou da aposición:verbo ser ou da aposición:

– Dime onde vas, Dime onde vas, miña cerva queridamiña cerva querida. . (Álvaro Cunqueiro)(Álvaro Cunqueiro)

Recursos literarios do Recursos literarios do versoverso

1.1. O verso: O verso:

1.1. Medida: Medida: palabra final e licenzas poéticas.palabra final e licenzas poéticas.

2.2. Rima: Rima: consonante, asonante e sen rima.consonante, asonante e sen rima.

3.3. Ritmo: Ritmo: acento, pausas e encabalgamento.acento, pausas e encabalgamento.

2.2. A estrofa e o poema: A estrofa e o poema: número de versos número de versos e esquema métrico.e esquema métrico.

1. O verso1. O verso

• Unidade rítmica en que pode dividirse un Unidade rítmica en que pode dividirse un poema, xeralmente superior á palabra e poema, xeralmente superior á palabra e inferior á estrofa.inferior á estrofa.

• Conxunto de palabras suxeitas a medida, Conxunto de palabras suxeitas a medida, rima e ritmo, en contraposición á prosa, que rima e ritmo, en contraposición á prosa, que non está sometida habitualmente a estes non está sometida habitualmente a estes procedementos.procedementos.

• Provén do latín Provén do latín versusversus, que significa “suco , que significa “suco ou liña", por oposición a ou liña", por oposición a prorsusprorsus, que , que significa “dereitamente, todo seguido”, de significa “dereitamente, todo seguido”, de onde vén prosa).onde vén prosa).

• A disciplina que estuda as clases de versos A disciplina que estuda as clases de versos e estrofas denomínase e estrofas denomínase métricamétrica..

1.1. Medida do verso1.1. Medida do verso

• Palabra final:Palabra final:– Aguda: + 1 sílaba: unha casa de marAguda: + 1 sílaba: unha casa de marfilfil

(7+1=8)(7+1=8)– Esdrúxula: - 1 sílaba: estas claras efeEsdrúxula: - 1 sílaba: estas claras efemémérides rides

(9-1=8)(9-1=8)

• Licenzas poéticas:Licenzas poéticas:– Sinalefa: parSinalefa: para a a a virtude virtude o huo humilde (10 > 8)milde (10 > 8)– Sinérese: recollendo rSinérese: recollendo reaealidades (9 > 8)lidades (9 > 8)– Diérese: fragor e sDiérese: fragor e süaüavidade (7 > 8)vidade (7 > 8)

• Segundo o número de sílabas os versos Segundo o número de sílabas os versos poden ser de poden ser de arte menor (ata 8) ou maior arte menor (ata 8) ou maior (desde 9).(desde 9).

1.2. Rima1.2. Rima

• Repetición dunha secuencia de Repetición dunha secuencia de fonemas ao final de dous ou máis fonemas ao final de dous ou máis versos a partir da última vogal versos a partir da última vogal acentuada, incluída esta.acentuada, incluída esta.

– Asonante: Asonante: cando se repiten só as vogais; é cando se repiten só as vogais; é característica da poesía tradicional ou de característica da poesía tradicional ou de inspiración popular: tinspiración popular: teerrrraa--eellaa (“Airiños, airiños (“Airiños, airiños aires” de Rosalía de Castro).aires” de Rosalía de Castro).

– Consonante:Consonante: cando se repiten vogais e cando se repiten vogais e consoantes; é característica da poesía culta, consoantes; é característica da poesía culta, de raíz trobadoresca, eclesiástica ou de raíz trobadoresca, eclesiástica ou italianizante: verdecitalianizante: verdecenteente-transpar-transparenteente (Himno (Himno galego - “Os pinos” de Eduardo Pondal).galego - “Os pinos” de Eduardo Pondal).

1.3. Ritmo1.3. Ritmo

• Movemento marcado pola sucesión Movemento marcado pola sucesión regular de elementos fortes e débiles, regular de elementos fortes e débiles, que se logra mediante a repetición de que se logra mediante a repetición de acentos e pausas e mais polos acentos e pausas e mais polos encabalgamentos:encabalgamentos:

– Acento: Acento: último acento presente no verso, último acento presente no verso, corresponde sempre á penúltima sílaba.corresponde sempre á penúltima sílaba.

– Pausas:Pausas: silencios que delimitan elementos silencios que delimitan elementos do verso tales como os hemistiquios.do verso tales como os hemistiquios.

– Encabalgamento:Encabalgamento: desaxuste entre a pausa desaxuste entre a pausa versal e a pausa sintáctica.versal e a pausa sintáctica.

2. A estrofa2. A estrofa

• EstrofaEstrofa: é un grupo de versos : é un grupo de versos unidos por unha serie de criterios unidos por unha serie de criterios fixos de extensión, rima e ritmo. As fixos de extensión, rima e ritmo. As estrofas clasifícanse polo número estrofas clasifícanse polo número de versos que conteñen de versos que conteñen (habitualmente de 2 a 14).(habitualmente de 2 a 14).

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Pareado: dous versos de rima consonante AAPareado: dous versos de rima consonante AA

• Terceto: tres versos de rima consonante A-ATerceto: tres versos de rima consonante A-A

• Cuarteto: catro versos hendecasílabos de Cuarteto: catro versos hendecasílabos de rima consonante ABBArima consonante ABBA

• Serventesio: catro versos hendecasílabos de Serventesio: catro versos hendecasílabos de rima consonante ABABrima consonante ABAB

• Redondilla: catro versos octosílabos de rima Redondilla: catro versos octosílabos de rima consoante abbaconsoante abba

• Cuarteta: catro versos octosílabos de rima Cuarteta: catro versos octosílabos de rima consoante ababconsoante abab

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Quintilla: combinación libre de cinco Quintilla: combinación libre de cinco versos octosílabos con dous xogos de versos octosílabos con dous xogos de rimas consonantes aabab, aabba, rimas consonantes aabab, aabba, abaababaab

• Quinteto: igual que a quintilla pero Quinteto: igual que a quintilla pero con versos de arte maior.con versos de arte maior.

• Oitava real: oito versos de arte maior Oitava real: oito versos de arte maior e rima consoante ABABABCCAe rima consoante ABABABCCA

• Décima: dez versos de arte menor.Décima: dez versos de arte menor.

2.1. Tipos de estrofas2.1. Tipos de estrofas

• Romance: número indeterminado de Romance: número indeterminado de versos octosílabos de rima asonanteversos octosílabos de rima asonante

• Silva: número indeterminado de Silva: número indeterminado de versos heptasílabos e hendecasílabos versos heptasílabos e hendecasílabos de rima consonantede rima consonante

• Soneto: Catro estrofas, as dúas Soneto: Catro estrofas, as dúas primeiras de catro versos –cuartetos- primeiras de catro versos –cuartetos- e as outras dúas tercetos. Case e as outras dúas tercetos. Case sempre con hendecasílabos.sempre con hendecasílabos.