TEMA 1. A ORIXE DO COSMOS NA CORRENTE ......Tema 1. A orixe do cosmos na corrente presocrática...

Tema 1. A orixe do cosmos na corrente presocrática

Filosofía Antigua

Historia da Filosofía

Páxina 1 de 28

TEMA 1. A ORIXE DO COSMOS NA CORRENTE

PRESOCRÁTICA.

1. PASO DO MITO AO LOGOS (s.VII - VI a.c.) Ir

2. PERÍODO COSMOLÓXICO Ir (abarca autores dos séculos VI - V e IV a.C.)

2.1. Cosmólogos, filósofos da Natureza ou Milesios: TALES Ir,

ANAXIMANDRO Ir, ANAXÍMENES Ir. Forman a Escola de Mileto

2.2. Pitagóricos: PITÁGORAS de Samos.Ir

2.3. Metafísicos: HERÁCLITO Ir de Éfeso, PARMÉNIDES de Elea.

2.4. Pluralistas Ir: EMPÉDOCLES, ANAXÁGORAS, LEUCIPO, DEMÓCRITO


Filosofía Antigua


Páxina 2 de 28

O NACEMENTO DA FILOSOFÍA: O PASO DO MITO Ó LOGOS.

A palabra "Filosofía" empregouse por primeira vez na Grecia Clásica

para designar unha actividade teorética, de coñecemento, dirixida á

comprensión racional do mundo e da vida humana. A observación de todo o

que pasa ao noso redor fai que intentemos explicar por que as cousas son

como son e por que pasa o que pasa. Así, dise que o home aspira á

comprensión, interpretación e transformación do mundo.

1. O PASO DO “MITO” Ó “LÓGOS”. DAS EXPLICACIÓNS MÍTICAS ÁS

RACIONAIS. Índice

A expresión “paso do mito ó lógos” alude á aparición da Filosofía nun

momento determinado da Historia.

Dende a máis tardía antigüidade o ser humano caracterizouse por intentar

entender e dar sentido a todo o que lle rodea. Non basta con vivir, senón que

ademais hai que saber por qué vívese e por qué as cousas son así. Cando o

home atopábase moi superado polo medio, este intentaba entender a súa

situación considerando que a Natureza á que se enfrontaba era un ser vivo (ou

un conxunto de seres), moito máis poderoso que el, pero que non actuaba de

xeito diferente. Así, por exemplo, cando un raio mataba a alguén, crían que era

unha acción do ceo parecida a cando un home mata a outro pero moito máis

poderosa, de modo que crían que o ceo tiña tamén coñecemento e vontade.

Este tipo de explicacións nas que o home proxecta a conciencia que ten

da súa propia actuación á actuación da Natureza, chámanse "explicacións

míticas".

Enténdese por mito, unha narración de carácter sagrado, é dicir,

avalada pola divindade e, polo tanto, incuestionable, que explica a orixe, a

natureza (constitución ou estrutura) e o funcionamento dunha realidade, total

ou parcial, e na cal se personifican as forzas da Natureza.


Filosofía Antigua


Páxina 3 de 28

Nesa época, o mito era obxecto de crenza e veneración: fronte a el non

se podía dar ningún tipo de actitude crítica, senón simplemente de aceptación.

Trátase, pois, dunha explicación pechada, inmodificable e sen progreso.

Así, vemos como o mito non é como unha teoría científica, que cando

non resulta explicativa abandónase, senón que é unha actitude mental que

constitúe a base de calquera explicación. Por iso resulta tan difícil desfacerse

deste tipo de concepcións, é dicir, pasar do dogmatismo á actitude crítica, da

crenza ao razoamento.

Un cambio tan radical non se pode producir de vez, senón que é o

resultado dun longo proceso de maduración, que na maioría das culturas non

se produciu senón moi tardiamente.

A primeira de tódalas sociedades occidentais que produciu un tipo de

pensamento fóra dos esquemas míticos foi a grega (os xonios do Asia Menor e

do Sur de Italia, sobre todo Mlleto e Éfeso, no s. VI a.c.)

O que fai aos xonios iniciadores da nosa tradición científico-filosófica son

un conxunto de condicións e diversos factores que confluíron nese momento e

nese lugar, e que non tiveron lugar noutros sitios.

Así, as causas foron:

a. Insatisfacción coa resposta mítica. Os primeiros pensadores empezan

a dubidar da tradición.

b. Admiración polos fenómenos da natureza.

c. Observación desta e dos seus acontecementos.

d. Novas conviccións:

O caos da natureza é aparente.

A natureza oculta unha regularidade e unha orde interna,

subxacente,

Esta orde e produto de forzas impersonais e inmanentes.

E os factores que posibilitaron a ruptura co pensamento mítico grego

foron :

i. Económicos:


Filosofía Antigua


Páxina 4 de 28

Nestas colonias incrementouse o comercio entre os navegantes

helenos e os pobos orientais autóctonos, o que produciu un

enriquecemento e un despegue económico importante.

Introduciuse o sistema monetario, co que os comerciantes adquiriron un

gran poder, desprazando así progresivamente á aristocracia terratenente

e hereditaria.

Esa boa posición económica, sobre todo, dos fillos deses comerciantes

permitiu que se puideran dedicar á busca de novas respostas e ó

cuestionamento da tradición.

ii. Culturais:

Por unha banda, os gregos estendíanse por todo o Mediterráneo,

fundando colonias, o que fixo que entrasen en contacto con pobos moi

diversos e coñecesen novos costumes. Reciben influencias deses

pobos, sobre todo das culturas orientais, máis espiritualistas, e da exipcia,

da que recollen a inmortalidade da alma

O coñecemento doutras culturas fai ós gregos máis abertos e

relativistas respecto das tradicións e cultura propias. E ese

relativismo facilita o cuestionamento e a ruptura coa tradición.

iii. Socio-políticos

Producíronse cambios internos: comezouse a debilitar o poder da

nobreza (que mantiña unha estrutura feudal fundamentada sobre a

ideoloxía mítica que resaltaba os valores heroicos: fortaleza, dominio...) e

a cuestionar os valores aristocráticos tradicionais. Os comerciantes

enriquecidos reclamaban un cambio de valores, no que primase a

capacidade e os coñecementos e non a linaxe nin o nacemento,

desexaban unha renovación de estruturas políticas e unha visión máis

libre do mundo que posibilitase o desenvolvemento das súas actividades.

Con todo isto, comezou o proceso cara á formación das "polis", con

constitucións máis ou menos democráticas.

As “pólis” son formas de organizar políticamente un territorio, non moi

extenso, baixo o goberno dunha urbe ou cidade. Estas cidades-estado

son absolutamente independentes entres si, en canto a organización


Filosofía Antigua


Páxina 5 de 28

política, formas de goberno ou leis, pero teñen relacións comerciais entre

elas e comparten todas elas unha cultura, teñen unha tradición, lingua,

costumes, relixión e mitoloxía común.

Unha das causas remotas que tamén posibilitaron a aparición do

pensamento filosófico hai que búscala na peculiar forma grega de entender os

mitos. Só fai falta examinar as primeiras obras escritas onde estes expóñense

("A Ilíada" e "A Odisea" de Homero, s. VIII a.c; e "A Teogonia" e "Os traballos e

os días" de Hesíodo, s. VII a.C), para constatar que a visión dos gregos difería

da doutras civilizacións (a mesopotámica, a babilónica, a exipcia...):

1. Os personaxes xa non actuaban arbitrariamente, polo que se nota un

progresivo intento de racionalización, é dicir, de xustificar o porqué de

cada deus e de cada actuación.

2. Os deuses homéricos teñen moi pouco de sobrenatural. A única

característica que os separa radicalmente dos homes é a inmortalidade.

Teñen as mesmas virtudes e defectos que os homes, aínda que nun

grado maior. Así, como son dominados por grandes paixóns (envexas,

rancores, odios,..) constitúen modelos pouco respectables, polo que os

homes atrévense ata a desafialos. Xa non son as divinidades distantes e

terribles das outras culturas.

3. Aínda que son moito máis poderosos que os homes, o seu poder non é

absoluto, xa que están sometidos a unha forza, a “moira”, o destino, que

non está personificada, senón que é abstracta e inalterable: o que ten que

pasar pasará, malia os esforzos do Deus máis poderoso. Trátase do que

máis tarde, na visión racional, entenderase como a lei natural: as cousas

teñen un curso inalterable e unha regularidade determinadas pola súa

natureza.


Filosofía Antigua


Páxina 6 de 28

2. PERÍODO COSMOLÓXICO Índice

Este é a primeira etapa da filosofía. Denomínase así xa que a

preocupacións filosóficas fundamentais xiran ó redor do "Cosmos", a filosofía

trata de coñecer o que nos rodea, o cosmos, a natureza, a súa orixe,

composición, funcionamento...

Nisto consiste a actividade propiamente racional: buscar unhas leis

necesarias (non producidas por vontades libres e caprichosas) mediante as

cales podemos saber que, sempre que se deán as mesmas circunstancias,

produciranse os mesmos efectos; e universais, é dicir, válidas para un gran

número de fenómenos que parecen, á vista, moi diferentes. Evidentemente o

obxectivo último da razón é atopar unha soa lei a partir da cal se poida explicar

toda a realidade, e iso é o que en último termo intentaban os filósofos de Mileto

- os denominados primeiros filósofos-.

Así, os milesios intentaron entender que é a Natureza. Esta palabra ten

para nós un dobre significado. Con ela referímonos ao conxunto de tódalas

cousas que hai no Universo (exceptuando as producións humanas) á vez que

entendemos por Natureza a constitución ou estrutura interna dun ser, é dicir, as

características que nolo definen como tal e as propiedades permanentes que

ten polo feito de selo que é.

Así, pensamos que as cousas teñen un xeito de ser profundo, que é

permanente e igual para tódalas cousas da súa clase, e un xeito de

manifestarse que pode ser múltiple e cambiante ( ex.: a auga é sempre auga,

pero se manifesta de diferentes formas: sólida -xeo-, líquida e gasosa -vapor-).

En grego, a palabra "natureza" é "físis" (physis) e ten este dobre

significado. O seu concepto abarca, por unha banda, todo o que existe, é dicir,

non hai máis realidade que esta (unha única realidade = monismo), polo que no

fondo, tódalas cousas teñen características comúns. A pesar da súa aparente

diversidade, todos os elementos físicos (naturais) teñen unha estrutura interna

única e permanente que chamarán "arxé”, e que podemos traducir por

"principio" e definir como o primeiro principio constitutivo de todas as cousas e

do que as cousas materiais están compostas e grazas o cal son o que son.

Este termo ten tamén un significado complexo:


Filosofía Antigua


Páxina 7 de 28

1. Significa tanto o fundamento ou estrutura interna dos fenómenos

(principio constitutivo).

2. como a orixe e a causa (do que as cousas materiais están compostas)

de tódalas diferentes formas nas que unha determinada cousa pódese

presentar (os fenómenos) e que constitúen a multiplicidade que nos

mostran os sentidos.

Evidentemente, se somos capaces de descubrir o "arxé" da Natureza

poderemos entender que é, en definitiva, toda a realidade e por que pasa o que

pasa.

Ademais, os xonios entenden a Natureza como un todo dinámico e

ordenado. Non é un conxunto de cousas estáticas, senón que todo aquilo que é

natureza está, polo feito de selo, en constante transformación.

Así, o movemento, entendido como cambio, é unha propiedade das

cousas naturais. Esta idea choca coa nosa mentalidade formada baixo o

modelo mecanicista da ciencia moderna: nós pensamos que calquera cambio

necesita unha causa. Os xonios vían a Natureza baixo outros esquemas: para

eles a Natureza é un ser vivo, un gran animal, polo que o cambio, entón, non

necesita máis explicación, é "natural". Toda cousa, polo feito de ser "natural",

vaise transformando pola súa propia vitalidade.

Pero devandito cambio natural non se produce ao azar, senón que

segue unha orde: as estacións sucédense sempre igual, se plantamos un piñón

non nacerá un naranxo, senón un piñeiro...Todo segue un ciclo invariable. A

Natureza non é un Caos senón un Cosmos (= Orde).

Polo tanto, neste primeiro período cosmolóxico a preocupación polas

cuestións referidas á Natureza e ó Cosmos, concrétanse nas seguintes

preguntas:

i. Cal é o "arxé", de que elemento están compostos todos os seres

naturais.

ii. Como de ese primeiro principio, único para todos os seres, se pode

explicar esa diversidade que vemos presenta a natureza

(unicidade/diversidade)


Filosofía Antigua


Páxina 8 de 28

iii. Ese movemento que observamos constante na natureza e un cambio

real (e polo tanto os seres e toda a natureza é cambiante) ou realmente

ese movemento é so aparente e en realidade a natureza e os seus

elementos permanecen estáticos e sempre iguais.

2.1. A ESCOLA DE MILETO

No s. VI a.c. Mileto era unha das cidades máis prosperas do

Mediterráneo. A súa efervescencia produtiva e comercial xeraba problemas

técnicos, polo que os primeiros filósofos foron basicamente, homes prácticos e

non puramente teóricos, unha especie de enxeñeiros que intentaban solucionar

os problemas concretos que comportaba a gran actividade económica da

época na súa cidade. Así, por exemplo. Tales, a través da triangulación,

inventou un sistema para medir as distancias dos barcos en alta mar, aplicou a

climatoloxía á agricultura e predixo un eclipse de Sol; Anaximandro

confeccionou mapas do ceo e das terras coñecidas; Anaximenes deu

explicacións razoadas de diferentes fenómenos meteorolóxicos e xeolóxicos...

Estes 3 filósofos, que formaron a chamada "Escola de Mileto",

formularon tamén teorías xerais sobre a Natureza. Estas eran diferentes en

cada un deles, o que demostra que os ensinos non se presentaban como

indiscutibles, como no mito, senón que ante eles cabía a crítica e o

disentimento.

CARACTERÍSTICAS XERAIS DOS MILESIOS.

Hai que resaltar, en primeiro lugar, que os milesios buscan as causas

dos fenómenos naturais na propia Natureza (inmanencia) e non en

personaxes inobservables e fantásticos ou divinidades (transcendencia)..

Baséanse nas regularidades que se producen a cotío (ex.: co frío, a auga

conxélase; unha pedra lanzada ao aire volve caer...) para extraer explicacións

daqueles fenómenos que suceden de tanto en tanto (ex.: terremotos,

tempestades,.,) e finalmente, aventurar a partir delas teorías xerais sobre o

funcionamento da Natureza. Son por isto, os chamados "primeiros filósofos", ou

"os físicos", ou "cosmólogos".


Filosofía Antigua


Páxina 9 de 28

TALES DE MILETO Índice

Como xa dixemos, foi un gran coñecedor da xeometría e a astronomía, e

en varias ocasións consideróuselle un descubridor, aínda que máis que iso foi

un importador. Cos seus coñecementos sobre astronomía puido predicir os

eclipses, foi coñecedor do zodíaco e soubo dividir o ano en 365 días, o mes en

30 días e diferenciar as estacións do ano. Outra achega é a introdución da Osa

Menor como guía de navegación. En canto á xeometría, da cal posuía grandes

coñecementos aprendidos dos sacerdotes de Exipto, atopamos 4 ideas

principais:

1. Constatar que as dúas partes dun círculo, divididas por un diámetro, son

iguais.

2. Os ángulos da base dun triángulo isósceles son iguais.

3. Teorema de Tales: os ángulos opostos resultantes da intersección de dúas

rectas son iguais.

4. Aplicando este teorema conseguirá:

a) poder medir a altura dunha pirámide segundo a sombra que proxecta ao

mediodía.

b) poder medir a distancia de dous barcos no mar.

A Tales atribúenselle varios escritos ("A astroloxía náutica" "O solsticio",

"O equinocio') onde se rexistran en xeral todo o observado sobre a "físis". Pero

con todo, é moi probable que non escribise absolutamente nada.

Na súa procura das leis naturais, desas forzas vivas que provocan o

demais. Tales conclúe que o Cosmos xérase pola unión de 4 elementos: a

auga, a terra, o lume e o aire. Estes 4 elementos son opostos entre si e

atópanse en todas partes.

Pero resalta que o elemento primario, é dicir, o máis importante, é a

auga, é dicir, o elemento húmido. Sen este elemento, a unión entre os outros

non sería frutífera, non se crearía o cosmos.

Así, para Tales, o arxé de tódalas cousas é a auga. Seguramente

chegou a esta conclusión, tal e como nos di Aristóteles, da observación de que


Filosofía Antigua


Páxina 10 de 28

todo o que brota e nace faino de medios húmidos e que, en definitiva, sen auga

non hai vida.

A auga é o fondo permanente de onde todo xurde e a onde todo volve e

que ten, xa que logo, a capacidade de autotransformarse. Isto suxíreo o feito

de que a auga está en permanente e continuo movemento. Para Tales, a auga

é a alma, é dicir, o principio de vida.

Tamén dirá que os 4 elementos son (como toda lei universal debe ser),

principios eternos e inmutables, é dicir, que non teñen principio nin fin.

Para Tales, o ser humano é o resultado dos catro elementos. Cando

morremos é que se nos desequilibrou esa mestura, pero os elementos non se

destrúen, senón que se transforman noutra cousa. É por isto que o home non

debe temer á morte.

ANAXIMANDRO DE MILETO Índice

Discípulo de Tales que critica a teoría do seu mestre: se a auga é a orixe

dos restantes elementos da Natureza, resulta difícil explicar como se produce a

transformación dunha cousa na súa contraria (por exemplo, como da humidade

pode xurdir a sequidade, da tebra a luz...).

A auga non é máis que unha das sustancias que forman o universo.

Todas elas teñen que saír dun principio que non é ningún dos elementos

determinados, senón dunha substancia indeterminada, que como non é nada

concreto, tanto pode ser unha cousa como outra. É o que poderíamos chamar

a materia "en xeral", sen ningunha determinación concreta, e que Anaximandro

chama "ápeiron", palabra que ten un dobre significado: indeterminado e

infinito.

Esta sustancia primitiva e orixinaria contén en si mesma tódalas formas

de ser posibles. Dela xorden as calidades contrarias que se dan na natureza:

quente-frío, seco-húmido, luz-tebra... A relación entre os contrarios non é

estática, ocupando cada un unha zona, senón que se invaden

alternativamente. Esta é unha lei inalterable "segundo a disposición do tempo".

Isto vese claro no paso do día á noite, das estacións... Iniciase un proceso de


Filosofía Antigua


Páxina 11 de 28

invasión mutua, un ciclo no que dominarán alternativamente unhas calidades e

as súas contrarias.

Anaximandro, ademais, intenta reconstruír o proceso polo cal desde o

"ápeiron" indeterminado chégase ao estado actual da Natureza, expoñendo

unha cosmoloxía evolucionista.

Así pois, ademais do cambio de rexistro (de seres vivos a forzas

naturais) xa realizado por Tales, en Anaximandro atopamos, como mínimo,

dous novos progresos da razón. Por unha banda a capacidade de superar os

datos dos sentidos e chegar á abstracción; e doutra banda, a intuición de que

a Natureza é rexida por unha lei universal interna a ela mesma, que o goberna

todo absolutamente, e ao dominio da cal nada pode escapar: aínda que pareza

que nun momento determinado impera a desorde.

Determinouse que Anaximandro é o fundador da Filosofía Natural.

Escribe un tratado titulado "Sobre a Natureza", que é unha exposición da

Historia e Xeografía do Cosmos. Só nos chegaron fragmentos. Neles

explícanos que a partir do "ápeiron" os elementos van aparecendo polo

proceso de separación de contrarios (xénese do Cosmos). Iso explica que no

“ápeiron” estea todo mesturado: os 4 elementos están dentro do “ápeiron”,

débenlle a súa existencia.

O “ápeiron” ten un movemento interno constante debido ao cal fórmase

un núcleo no centro do ápeiron do cal sairán os 4 elementos. O primeiro par de

opostos que se crea no núcleo é frío-quente. Pola acción das propias calidades

destes dous opostos iranse diferenciando os 4 elementos: do frío aparece a

terra e a auga, e do quente sae o aire e o lume. Así, afirma que a vida sae do

elemento frío.

Nas súas orixes, dábase un tipo de vida acuática, de onde saíron os

peixes. O home era tamén unha especie de peixe que trala desecación puido

sobrevivir e foi desenvolvéndose.

E pola constante actividade polo que hai mundo, pero ao mesmo tempo,

debido a esta actividade, a destrución será inevitable. O inicio do mundo

débese á intromisión duns elementos noutros (debido ao seu desexo de

expansión ). A loita levará á aniquilación, xa que ao final os elementos non se


Filosofía Antigua


Páxina 12 de 28

poden nin diferenciar, debido ao desequilibrio total existente. Así volve ao

estado de “ápeiron”.

Así, o ápeiron é o principio físico do Cosmos, pero tamén o fin, xa que

todo, traía morte, volverá ser ápeiron. O Cosmos ten principio e final.

O ápeiron ten as calidades propias do divino: é inmortal, co que se dá

unha divinización da Natureza (igual que en Tales).

ANAXIMENES DE MILETO Índice

Discípulo de Anaximandro, que tampouco queda satisfeito da teoría do

seu mestre: ¿Como se pode xustificar o paso do abstracto aos elementos

determinados?. Se realmente o arxé da físis ten que ser único, fai falta que as

diferenzas póidanse explicar puramente pola distinta cantidade ou disposición

da única cousa existente. Trátase dun simple mecanismo cuantitativo. Creía

que a sustancia que satisfacía estes requisitos era o aire, por varias razóns:

1. O aire o engloba todo, está en todas partes, e aínda máis, é aquilo que o

mantén todo unido, xa que un animal que non respira descomponse.

2. O aire ten a posibilidade de contraerse e dilatarse, ao que el chama

"condensación" e "rarefacción". A diferenza entre o aire condensado e

enrarecido é soamente de cantidade (condensado= moito aire en pouco

espazo; e enrarecido, ao revés).

Como observa Anaxímenes, as puras diferenzas cuantitativas fan

aparecer calidades diferentes como o frío e a calor. El mesmo

proponnos facer a proba: se ao respirar sacamos o aire coa boca aberta,

este sae quente, e se o facemos cos beizos case xuntos, ao estar máis

condensado, sae máis frío. Así pois, este será o mecanismo que nos

dará a clave explicativa da multiplicidade cualitativa da Natureza: un

simple cambio de cantidade da mesma sustancia. Toda diferenza

cualitativa dependerá, xa que logo, dunha cuantitativa. Todo é. pois, aire

máis ou menos condensado.

3. O aire está, ademais, en constante movemento. E é que o principio de

tódalas cousas ten que ser un principio dinámico de autotransformación, e

o aire é por natureza móbil (nunca está quedo).


Filosofía Antigua


Páxina 13 de 28

2.2. O PITAGORISMO. Índice

Nas colonias gregas da Magna Grecia, ao sur de Italia apareceu unha

nova forma de pensamento racional, que presenta grandes diferenzas, tanto de

contido corno de forma e finalidade:

- Se a investigación dos Milesios levouse a cabo por individualidades

que se criticaban as súas teorías, o pensamento pitagórico será un saber

colectivo e secreto, revelado polo mestre a comunidades de discípulos que se

dedicaban a interpretalo.

- Se os milesios tiñan unha visión monista e bioloxista da Natureza, os

pitagóricos serán dualistas e interpretarán a realidade baixo un modelo

matemático.

- Se as investigacións milésicas tiñan por finalidade as aplicacións

técnicas e a mellora da vida material, os pitagóricos preocuparanse pola

salvación da alma e o melloramento moral da sociedade.

Pitágoras naceu en Samos (570 a. c .aproximadamente), onde recibiu a

influencia das relixións orientais. Seguramente por causas políticas viuse

obrigado a emigrar cara ao sur de Italia, onde creou en diversas cidades, unhas

comunidades parecidas ás órficas1, pero dando moita importancia a outro

aspecto ademais do relixioso: ó estudo.

Eran círculos pechados de discípulos que vivían en común e co pacto de

manter en segredo as súas actividades, polo que para entrar neles facía falta

seguir todo un proceso de iniciación. Críanse en posesión dun saber superior e

elixidos para reformar moralmente a sociedade, polo que eran tamén grupos de

presión política.

1 ORFISMO: O Orfismo foi unha corrente relixiosa que apareceu en Grecia entre os séculos VII o VI a. de C.,

inspirada nos escritos atribuídos a Orfeo, que algunhas fontes consideran hindú. Trataba de explicar a orixe do home e

a causa dos seus sufrimentos, os cales eran atribuídos á súa dobre natureza, dionisíaca e titánica. Os seus adeptos

crían na reencarnación e na inmortalidade da alma.

A reencarnación era considerada un mal que se podía evitar a través do ascetismo e así conseguir a liberación do

dionisíaco do influxo do titánico.

Esta fonte de pensamento influiu en Pitágoras, en Empédocles e en Platón´.


Filosofía Antigua


Páxina 14 de 28

Son comunidades de carácter ascético2 e místico3, con influencias do

corrente relixiosa do orfismo.

Os seus obxectivos son: o perfeccionamento do espírito e a purificación

da alma (órficospitagóricos Platón). E isto conséguese a través do

coñecemento e co estudio das matemáticas, da música e o silencio.

Os seus postulados son:

1. Isomorfía: Natureza = Matemáticas = Música. A identidade entre os tres

elementos permite o coñecemento da Natureza a través das matemáticas e

tamén a través da música. Son dúas formas de expresarse ou de

representarse a Natureza.

Esta isomorfía ou identidade entre os números e as cousas permite a

aplicación da matemática ó estudio da natureza. Constrúense modelos

matemáticos para analizar por medio deles a natureza.

2. O arxé é o número.

As cousas son números Os números ou as notas musicais non son puras

abstraccións, posúen unha entidade material que permitía identificalos con

elementos xeométricos elementais.

Punto Liña Superficie Sólido

1 2 3 4

O ARXÉ DO MUNDO: OS NÚMEROS.

Pitágoras pretende coñecer a estrutura e a orde do cosmos, descubrindo

que é un todo harmónico e equilibrado ("Cosmos" significa en grego "Orde").

Se o mundo funciona ordenadamente, o coñecemento perfecto será aquel

que descubra cal é o principio (arxé) desta orde.

2 ASCÉTICO: Liberación da alma de todas as urxencias e paixóns corporais para así elevarse ata a auténtica realidade

ou mundo transcendental. Búsqueda da perfección espiritual. 3 MÍSTICO: Doutrina relixiosa e filosófica que ensina a comunicación inmediata e directa entre o home e a divinidade,

na visión intuitiva ou no éxtase. Persoa que se dedica ás cousas espirituais.


Filosofía Antigua


Páxina 15 de 28

A explicación pitagórica do mundo é tamén dualista: a realidade está feita

de dous principios, o ilimitado e o que limita. Ex.: nunha guitarra, o son é

producido pola vibración dunha corda, pero o que fai que sexa este son e

non outro é a súa largura. A corda é, pois, o elemento ilimitado, e a largura

concreta, o que o determina, A cada largura correspóndelle un son. E isto

vale para toda a música, á cal dedicáronse intensamente os pitagóricos.

Así, descobren que son unhas razóns numéricas determinadas as que

dan as consonancias perfectas e crean a escala musical, que ten como base

os 4 primeiros números enteiros e deducen que esta ten que ser a estrutura

de toda a Natureza. Este estudo convenceulles de que son xustamente os

números o principio que fai que as cousas sexan o que son, xa que cada

cousa responde a unha cantidade determinada, e as súas partes son

distribuídas dunha forma concreta (número e figura). Creron que se

descubrían as leis internas que rexían os números, descubrirían a orde

interna que rexe e determina toda a realidade.

Crían que cada cousa redúcese, en último termo, a números. Isto pode

estrañamos, xa que nós entendemos por número unha entidade abstracta,

pero débese ter presente que para os pitagóricos, os números son materiais

(Platón é o primeiro en considéralos abstractos). O número é o animado e

percibímolo grazas a un corpo. O número é un ser vivo, e como tal, está na

materia.

Ademáis do carácter cuantitativo, tamén se dá unha dimensión cualitativa:

o 1 é o punto, o 2 é a liña, o 3 é o plano e o 4 é o sólido.

A partir de aquí, crían que se xeraba toda a realidade, a cal está

composta de corpos (sólidos); os corpos, da unión dos planos; os planos, de

liñas; e estas, de puntos, os cales son, así, as unidades básicas das cales

todo está formado.

Descubriron moitas relacións numéricas e déronse conta que estas

baseábanse tamén nunha dualidade: par-impar. O par é o ilimitado e o impar

o limitado, xa que o par xera figuras imperfectas (rectangulares) e o impar,

en cambio, perfectas (cadradas ). Consideraban que a dualidade era a base

de toda a realidade e así, atoparon dúas parellas de opostos que constitúen


Filosofía Antigua


Páxina 16 de 28

a base última de todo o que existe. De cada parella, un membro é valorado

positivamente (límite, impar, unidade, dereita, masculino, inmóbil, rectilíneo,

cadrado.,.) e o outro negativamente (ilimitado, par, múltiple, esquerdo,

feminino, curvo...)

Deste xeito cada número xera un tipo de realidade; o 1, por exemplo, é a

base de todo, a alma do mundo, a intelixencia; o 2 é o elemento feminino: o

3 é un número perfecto porque ten principio, metade e fin, é o elemento

masculino; o 5 será o matrimonio porque é a suma do masculino e o

feminino... Mención especial merece o número 10, considerado o máis

perfecto, xa que é a síntese dos números básicos (1+2+ 3+ 4) e forma un

triángulo equilátero, figura sobre a cal facían os seus xuramentos.

Consideraban que os números son a orde divina imposta no mundo

natural, iniciándose así o chamado "misticismo do número", cunha

representación máxica deste.

3. Cosmoloxía: ( Platón).

Teoría da harmonía cósmica: a proporción e a harmonía dos sons

musicais son expresables aritmeticamente. O cosmos funciona

como unha peza musical en que cada obxecto-planeta-nota ocupa

o seu lugar e actúa segundo unha función, de tal modo que o

conxunto é un todo harmónico, un conxunto ben ordeado

A COSMOLOXÍA E HARMONÍA DAS ESFERAS.

Os pitagóricos crían que o mundo é unha gran esfera na superficie interior

da cal hai fixadas as estrelas e o centro está ocupado polo Lume central ou

alma do mundo. Entre un e outro hai un conxunto de bandas esféricas

circuncéntricas en cada unha das cales hai encaixado un planeta. Hai unha

para cada un dos planetas coñecidos (Saturno, Xúpiter, Marte, Venus e

Mercurio), outra para o Sol, outra para a Lúa e outra para a Terra. Como

sumadas coas das estrelas fixas suman 9 esferas, e a perfección esixe que

sexan 10, os pitagóricos pensaron que existía outro planeta, chamado

Antiterra, porque estaba na parte oposta da Terra, de maneira que xamais

se podía ver e servía para explicar os eclipses de lúa. Todas estas esferas


Filosofía Antigua


Páxina 17 de 28

viraban en tomo ao Lume central e así se explicaban todos os fenómenos

astronómicos (o xiro dos planetas, o día-noite, as estacións...).

Trátase dunha cosmoloxía e astronomía revolucionarias: a Terra é

esférica, non é o centro do mundo e móvese.

Os pitagóricos pensaron tamén que como tódolos corpos cando viran

entre eles producen ruído, o mesmo pasa cos astros. E como estaban

separados entre eles cunhas proporcións iguais ás da escala musical, as

esferas celestes, co seu xiro, producían unha música marabillosa "a música

celestial ou harmonía das esferas", da cal non somos conscientes xa que

a oímos desde o noso nacemento.

Así, deducen que no ceo tamén hai música, cuxas notas exprésanse

tamén en números, indicando a relación entre o tamaño do corpo celeste

coa velocidade á que se move. Atopan que a maior velocidade, maior

volume e son mais grave.

4. Antropoloxía: ( Platón)

Home composto de alma e corpo.

Corpo: aprisiona a alma.

Alma: home real ( Importancia da purificación. Actos do home

baixo a influencia positiva dionisíaca).

Transmigración das almas e na reencarnación, como castigo por

non ser purificada e actuar baixo o influxo do titánico (negativo).

Ruptura coa tradición anterior homérica.

Iniciase a corrente de enxalzamento da alma (órfismo

pitágoricos Platón tradición medieval corrente xudeo-

cristiana actualidade).

A DOUTRINA DA ALMA.

Adoptaron a crenza órfica de que o home é un composto dual formado

por un corpo e una alma. O corpo é impuro: sometido a constantes

transformacións, escravizado polas necesidades materiais (comer, sexo...),

enganado polos sentidos e, en definitiva, mortal. A alma, en cambio é pura e


Filosofía Antigua


Páxina 18 de 28

inmortal e o seu único desexo é o saber. A alma atópase prisioneira no

corpo, do cal non pode librarse ata que este morra. Pero non será unha

liberación definitiva xa que crían tamén nas doutrinas orientais da

transmigración das almas: estas se reencarnan en diferentes corpos de

animais e ata de plantas. Crían que a alma é o que dá vida á materia, por

isto dise que un ser vivo é un corpo "animado".

A materia considérase inerte e para que teña vida require da alma. As

almas son autónomas e non teñen un vínculo íntimo cos corpos. A través da

purificación, a alma ten a posibilidade de romper a cadea de

transmigracións e acceder á vida superior, ao mundo dos astros, que os

pitagóricos consideraban perfectos e eternos e, polo tanto, divinos.

Consideraban que a vida presente condiciona as reencarnacións futuras: o

puro encámase en puro, e o impuro en impuro. O concepto de pureza

identifícano co de "harmonía", que consiste na orde, é dicir, a boa

articulación dos elementos que conforman a realidade. Así, a alma é

harmonía porque é o principio que ordena o corpo (cando non está, este

desfaise).

A purificación da alma realízase a dous niveis: o ascético e o intelectual.

O primeiro consiste no cumprimento dunha serie de prácticas destinadas a

liberarse das tendencias desordenadas do corpo. Tiñan unha lista de

preceptos sobre o comer e o beber, xa que crían que cun bo réxime

alimentario manterían o corpo en forma para poder practicar o outro nivel de

purificación, o do coñecemento que é a actividade propia da alma.

2.3. UNHA NOVA FORMULACIÓN: A PREGUNTA POLO SER. Índice

Os milesios e os pitagóricos investigaron que é a Natureza, de que está

constituída. A cuestión que se plantexarán Heráclito e Parménides será máis

radical: non se preguntaron que son as cousas senón qué quere dicir que as

cousas "son". Con este enfoque comeza, segundo moitos historiadores, a

Metafísica.


Filosofía Antigua


Páxina 19 de 28

As concepcións que sobre o ser formularon estes dous filósofos son

diferentes, pero as dúas influíron decisivamente no curso posterior da filosofía.

HERÁCLITO DE EFESO

Nacido sobre o ano 535 a.c. en Efeso, onde faleceu cara o 484 a.c..

Trátase dun pensador solitario e elitista que despreza todo o saber anterior.

Parece que escribiu un libro titulado "Da natureza", formado por unha serie de

frases máis ou menos autónomas (estilo aforístico) de significado enigmático

(polo que foi chamado "O Escuro"). Pero non son fragmentos, senón sentenzas

perfectamente acabadas. Só se conservan fragmentos.

A preocupación filosófica céntrase na multiplicidade dos seres naturais,

se esta diversidade é real ou aparente, e se a realidade é tan cambiante como

se percibe.

Preocupación filosófica:

Multiplicidade e unidade dos seres na Natureza.

O movemento

A pregunta polo arxé non desaparece, pero si pasa a un segundo plano.

Primerio principio ou arxé:

Lume.

Todo nace do lume e perece nel, eternamente, nun

“eterno retorno”.

Diferentes realidades materiais fórmanse pola diferente

composición dese primeiro principio.


1. Esencia do Cosmos: Movemento (“panta rei”). Represéntase coa

“imaxe do río”, todo flúe, en continuo devir.

OS SENTIDOS: MULTIPLICIDADE E CAMBIO.

Heráclito parte da experiencia sensible. Esta móstranos unha

realidade múltiple e cambiante. Nós dicimos "isto é tal cousa", pero se nos

fixásemos ben e falásemos con precisión, esta frase non sería nunca


Filosofía Antigua


Páxina 20 de 28

adecuada, xa que no momento en que acabamos de dicilo, aquilo xa non

é exactamente igual, xa cambiou, por pouco que sexa.

Así, os sentidos móstrannos multiplicidade, inestabilidade e

contradición por todos lados. ¿Como atopar algo estable se todo cambia

constantemente?. Dáse conta que o único estable, unificado e

permanente na Natureza é o cambio e a mutación.

"Un non pode meterse dúas veces nun mesmo río, nin tocar dúas veces

unha sustancia mortal no mesmo estado; por mor da rapidez do cambio,

todo se dispersa e se recompón, todo vén e vaise."

Considérase que esta idea do constante devir e fluír da natureza, a

universalidade do cambio é a gran achega de Heráclito á historia da

filosofía, porque aínda que tódolos presocrátícos reflexionaron sobre iso,

Heráclito foi o que mellor formulou esta idea con esta “imaxe do río”.

Aristóteles glosará esta idea coa súa frase famosa: "Panta rei =

todo flúe".

2. “Loita de Contrarios”: é o motor do devir. Na Natureza o movemento é

producido pola “loita de contrarios”, pares antagónicos en continua

tensión: día-noite, frio-calor, pai-fillo, mortal-inmortal, guerra-paz,

positivo-negativo… (Platón).

3. “A guerra é o pai de todas as cousas”, porque a loita entre os pares de

elementos opostos, a discordia, produce unha tensión que permite

acadar o equilibrio existente na Natureza.

4. Natureza: Unidade na Diverxencia, unidade de contrarios, diverxencia

antagónica que produce unha harmonía: o Lógos ou Razón cósmica.

UNIDADE NA DIVERSIDADE E PERMANENCIA NO CAMBIO.

O principio "lóxico" esixe que unha cousa e a súa contraria

exclúanse entre elas pero Heráclito conclúe que non só non se exclúen

senón que se esixen, xa que non pode existir un elemento sen o seu

contrario de modo que a identidade só é posible dentro da contradición

Cada parella de contrarios necesítase mutuamente para ser cada un


Filosofía Antigua


Páxina 21 de 28

deles: non podería existir o día sen a noite, o inverno sen o verán, a vida

sen a morte... Así, o ser das cousas baséase no seu contrario.

Así pois, as cousas só poden existir e formar unha unidade

precisamente porque son múltiples e constituídas por pares de

contrarios.

En tódalas cousas hai un conxunto de forzas en tensión, polo que a

súa estabilidade é só aparente (ex.: un arco = tensión entre corda e

frecha). A loita constante entre elas é o que xera o cambio: "A guerra é o

pai e o rei de tódalas cousas... " A loita é a causa de todo, sen ela non

habería nada. "Convén saber que a guerra é común a tódalas cousas e

que a xustiza é discordia e que todas as cousas suceden pola discordia

e a necesidade".

A diferenza entre opostos fai pensar na Natureza como nun campo

de batalla; por iso é polo que Heráclito recorre á metáfora da guerra.

Todo, malia a súa variedade, é unha soa unidade: "As cousas en

conxunto son todo e non todo, idéntico e non idéntico, harmónico e non

harmónico, o un nace do todo e do un nacen tódalas cousas". Trátase

da unidade na multiplicidade e da harmonía de contrarios.

En resumo, para Heráclito "ser" quere dicir "sucederse", un

"continuo devir" un "deixar de ser e comezar a ser".

5. Lógos ou Razón Cósmica: intelixencia que unifica a diverxencia

existente e adxudica a cada elemento o lugar que lle corresponde. Non é

abstracto nin transcende á propia Natureza, senón que é a lei que

goberna o cosmos, dende o propio cosmos.

6. Proceso de coñecemento:

Sentidos: onde comeza todo o coñecemento, primeiro

nivel necesario, aínda que non suficiente. -> movemento

e diverxencia.

Logos: segundo nivel do coñecemento que permite

comprender a unidade da Natureza


Filosofía Antigua


Páxina 22 de 28

PARMÉNIDES DE ELEA

Parménides é o iniciador e principal representante da escola de Elea,

cidade da Magna Grecia, onde nace o redor do ano 530 a.c. . Escribiu unha

obra filosófica en forma de poema titulada “A viaxe”. Das tres primeiras partes

das que consta (Introdución ou Proemio, Vía da Verdade e Vía da Opinión),

chegáronnos enteiras as dúas primeiras e uns cantos fragmentos da terceira. A

súa forma é, ao contrario de Heráclito, expositiva, e segue un razoamento

discursivo extremadamente encadeado e coherente baseado en formas de

pensamento disxuntivas (ou isto ou o outro) e hipotéticas (se isto, entón aquilo).

Por este motivo, foi considerado o creador da lóxica.

Saíu da Escola pitagórica para formar a súa propia.

Rexeita todas as filosofías precedentes, incluída a pitagórica. Nega os dous

postulados básicos:

Movemento como proceso orixinario e como realidade na Natureza.

Multiplicidade dos seres.

O seu pensamento parece desenvolverse en polémica co de Heráclito, a

quen seguramente retírese cando, no seu Poema, cualifica de "bicéfalos" (de

dúas cabezas, é dicir, de dous pensamentos contrarios), aos que afirman que

pode existir o Ser e o Non-Ser á vez. Isto parece unha clara referencia ao

cambio heraclitiano (o paso constante do Non-Ser ao Ser e viceversa), que

Parménides considera de todo impensable.

No Proemio, Parménides describe a viaxe imaxinaria que realiza cara á

mansión da luz, onde a deusa revélalle, por unha banda, a Verdade, moi

afastada da forma de pensar dos homes (por iso dálle un aire de revelación

divina) e por outro, como é que as opinións enganosas dos homes adquiren

aparencia de verdade.


1. Primeiro principio ou “arxé”: O Ser, o Ente (esta reflexión racional sobre o

Ser supón o inicio da metafísica).


Filosofía Antigua


Páxina 23 de 28

2. A única realidade existente na Natureza é o Ser. “O Ser é e o Non-Ser non

é, e ademais é impensable”. Pero o Non-Ser non pode ser de ningún xeito

porque se fose xa sería algo e entón o Non-Ser sería Ser. O Non-Ser non

é, entón, nin pensable, porque si se pensa xa se pensa algunha cousa e

entón xa se pensa o Ser.

3. Pensar = Ser. ( Platón) Inicio do Idealismo. Toda a realidade existente

pode ser pensada, e só o que existe pode ser pensado: se se pensa algo,

se pensa no Ser (o Non-ser non é nin pensable)

É neste sentido que Parménides afirma que pensar e ser son o mesmo. Un

discurso que fale do Non-Ser será un discurso baleiro, xa que o home só

pode falar do que coñece: "Da nada, nada se pode dicir".

4. Negación do cambio ou movemento. Sería o paso de Ser a Non-Ser e

habería que admitir a súa existencia.

5. Coñecemento: dúas vías ( Platón).

Vía da Verdade: racional e permite coñecer a auténtico realidade

inmutable: o Ser.

É a parte máis importante de toda a obra, xa que é onde expón as

súas ideas (os consellos da Deusa). O razoamento que expón a deusa

segue unha lóxica implacable. Afirma que só poden darse 3

posibilidades ou vías:

1. Que sexa só o Ser.

2. Que sexa só o Non-Ser.

3. Que sexa o Ser e o Non-Ser á vez.

Só unha posibilidade é verdadeira: Que sexa o Ser e non sexa o

Non-Ser. As outras dúas son vías impracticables. Pero da conclusión

de que só é o Ser, que parece tan trivial, derívanse unhas

consecuencias: os atributos do Ser.

Vía da Opinión ou “dóxa”: o engano dos sentidos, aparencias que

transmiten movemento. Non propiamente coñecemento.


Filosofía Antigua


Páxina 24 de 28

Isto entra en contradición co que nos ensinan os sentidos: variedade,

multiplicidade, devir temporalidade... ¿Como resolver esta antinomia

entre as esixencias da razón e a evidencia que nos proporcionan os

sentidos?. Os sentidos non xeran verdade (alezeia) senón pura opinión

(dóxa) enganosa: non hai que facerlles caso: a multiplicidade e o

cambio que nos mostran os sentidos son pura aparencia.

6. Atributos do Ser: ( Platón).

Inxendrado: non puido empezar a ser, posto que non pode vir do non-

ser, xa que este é impensable.

Eterno: tampouco pode deixar de ser, pois en que se convertiría?.

Inmutable: non pode cambiar, pois cambio quere dicir deixar de ser

aquilo que se é para comezar a ser outra cousa.

Inmóbil: non pode moverse, pois se se move cambia.

Unixénere: ten que ser único, pois se houbese outro, que os separaría?

E que habería entre un e outro?, que realidade habería entre un e

outro?.

Homoxéneo: coa mesma composición en todas as súas partes. Non

pode ser nin máis nin menos en calquera lugar.

Completo: ou sexa pleno e macizo, sen fisuras.

Continuo: nada lle sobre nin lle falta, non limita con nada.

Esférico: con forma perfecta, por influxo dos pitagóricos.

2.4. O PRIMEIRO INTENTO DE CONCILIACIÓN: OS PLURALISTAS. Índice

Por moi convincentes que fosen as razóns parmenídeas sobre a unidade, a

eternidade e a inmobilidade do ser, a solución que a multiplicidade, a

temporalidade e o cambio que nos mostran os sentidos é pura aparencia non

resultaba de todo aceptable. Apareceron diversos intentos de superación desta

antinomia: o de Empédocles, o de Anaxágoras e o dos atomistas.

Malia que as súas diferenzas son importantes, se agrupan baixo o nome de

"pluralistas" porque coinciden nun punto básico: consideran que todo o que


Filosofía Antigua


Páxina 25 de 28

existe non saíu dun só principio, como defendían as cosmoloxías xónicas,

senón de diferentes elementos primixenios (pluralismo) e que os cambios que

observamos non son verdadeiras transformacións destes elementos, os cales

mantéñense sempre iguais, senón puras combinacións e recombinacións

destes mesmos.

Así se salvan, por unha banda, os principios parmenídeos -o que é, sempre

foi e non pode deixar de ser nin cambiar- e, doutra banda, dáse razón dos

cambios que nos mostran os sentidos. Intentan con iso conxugar as posicións

de Parménides e Heráclito. Por unha banda, admiten a existencia dunhas

realidades primarias, inmutables, inxendradas e imperecedeiras (cualidades do

ser parmenídeo), salvo a unicidade. E doutra banda, mediante a combinación

destas realidades orixinarias explícase o movemento, sen por iso pasar do ser

ao non-ser.

Por poñer un exemplo moi simplista deste fundamento explicativo,

imaxinarvos un xogo infantil de construción, como un "mecano", que consta

dun conxunto de pezas de diversas clases. Con elas, tanto podemos facer

unha casa como un barco. Unha vez feitos, podemos desfacelos e facer outros

coas mesmas pezas. Aquilo que era unha casa "converteuse" nun barco, pero,

de feito, as pezas non cambiaron nada, sempre son as mesmas: non hai

aparición de cousas novas nin destrución das existentes, senón un puro

cambio da súa disposición. Non hai, entón, nin creación nin aniquilación, senón

composición e descomposición.

EMPÉDOCLES: as raíces de todo.

Segundo Empédocles (Sicilia) hai catro tipos de arxé na Natureza: o

lume, o aire, a terra e a auga. Son as raíces de todo, aínda que se coñecen

tamén como os catro elementos. Estas sustancias son eternas e non sofren

ningunha transformación. As cousas que vemos (vexetais, animais...) non son

máis que combinacións, en diferentes proporcións (influencia pitagórica) destes

elementos. Combinacións que varían formando novos compostos.

Pero Empédocles non cría que os mesmos elementos puidesen ser a

causa dos procesos de composición e descomposición, e por iso, postula a


Filosofía Antigua


Páxina 26 de 28

existencia de dúas forzas que chamará "Amor" (atracción) e "Odio" (repulsión)

que, actuando sobre os elementos, provocan os diferentes agregados que

forman os seres da natureza.

A actividade destas forzas segue ciclos constantes e repetitivos: cando

predomina o Amor, todo está xunto formando unha esfera compacta; pouco a

pouco vai penetrando o Odio, comézase a disgregar e fórmanse os diversos

seres, ata que se chega a unha disgregación total a partir da cal comeza o

proceso inverso. Así, a morte non é máis que a separación das partículas

destes elementos, que integran os corpos e que se reagrupan formando outros

novos nun eterno movemento rotativo.

ANAXÁGORAS: en todo hai de todo.

Anaxágoras (Xonia) considerou que só coas catro formas cualitativas de

Empédocles non se podía explicar a infinita variedade de calidades existentes

na Natureza; facía falta que houbesen infinitas formas básicas de ser.

Partindo de Parménides, non pode aparecer nada que non existise xa, o

que lle levou a deducir que "en todo hai de todo". Isto implica que na materia

non podía haber límite; esta podíase ir dividindo infinitamente, e en cada

división continua habendo de todo. Ás unidades cualitativas, non separables

materialmente, Anaxágoras chamounas "sementes" ("spérmata") e serían o

tipo de ser básico.

Para explicar a dinamicidade da materia, introduciu un novo concepto: o

"Nous" (mente ou intelixencia ordenadora) que lle servía para explicar porqué

os agregados, as cousas, formábanse de xeito ordenado e non ao azar. O

"Nous" é un tipo de sustancia tamén material e pode dirixe o movemento. Dito

isto, pasa a explicar a formación de tódalas cousas a partir dun remuiño inicial,

a través dun proceso case mecanicista como o de Empédocles.

ATOMISTAS: infinitos átomos nun espazo infinito.

O sistema que a longo prazo terá máis importancia, xa que servirá de

base para a ciencia moderna, é o atomismo iniciado por Leucipo de Mileto e


Filosofía Antigua


Páxina 27 de 28

desenvolvido polo seu discípulo Demócrito de Abdera (antiga colonia grega

da costa sur de España que parece corresponder á actual Almería). Afirma que

toda a realidade está formada por dúas formas de ser: o pleno (ou ser) e o

baleiro (ou non-ser).

O pleno é cuantitativamente múltiple, é dicir, hai moitos, infinitos seres

plenos, chamados "átomos", que quere dicir "indivisibles". Só é divisible aquilo

que consta de partes separables, é dicir, que hai algunha cousa entre elas. Os

átomos, ao ser plenos, non están constituídos de nada máis que deles mesmos

e, xa que logo, non hai baleiro (que é a outra forma de ser) dentro deles, cousa

que os fai indivisibles.

Son as verdadeiras unidades de todo. Cada átomo é inxendrado, eterno

e inmutable, de maneira que cada un é aproximadamente como o ser de

Parménides. Cualitativamente son todos iguais, pero se diferencian en forma,

medida, posición e densidade. Son tan pequenos que non son visibles.

Móvense eternamente no espazo infinito e baleiro. A miúdo entran en colisión e

moitos quedan unidos. Deste xeito fórmanse os corpos, que non son máis que

agregados de átomos.

Pero se os átomos son todos cualitativamente iguais, ¿por que os nosos

sentidos captan calidades tan diferentes?. Segundo Demócrito, fai falta

distinguir entre dous tipos de calidades: as que existen realmente (medida,

figura e posición dos átomos) e aquelas que resultan do xeito como estas

primeiras afectan aos nosos sentidos (cores, cheiros, etc.), son, xa que logo,

puramente subxectivas. Esta é a distinción que posteriormente coñecerase

como a das "calidades primarías e secundarias", que tanta importancia terá

para a ciencia moderna.

Con todo isto, Demócrito crea a primeira concepción mecanicista do

Universo, baseándose en tres principios xerais: os átomos, o movemento e o

espazo baleiro. O movemento, eterno e necesario, confire aos átomos un

impulso circular (torbellino) mediante o cal axústanse segundo compatibilidade.

O espazo baleiro (necesario para a existencia do movemento) equivale a un

non-ser relativo por oposición á realidade plena que son os átomos.

Tema 1. Paso do mito ó logos

Filosofía Antigua


Páxina 28 de 28

TEXTOS PARA COMENTAR

«Algúns, en efecto, cren que hai un só elemento; deles, uns cren que este elemento é a

auga; outros que é o aire; outros que é o lume; outros, finalmente, que é un ser máis

sutil cá auga e máis denso có aire, o cal ser, por ser infinito, din que conten todos os

ceos.»

ARISTÓTELES: Sobre o Ceo, III, p. 5

«Dos que primeiro filosofaron, a maioría pensaron que os únicos principios de todas as

cousas son de natureza material; e é que aquilo do cal están constituídas todas as

cousas que son, e a partir do cal primeiramente se xeran e no cal ultimamente se

descompoñen, permanecendo a entidade por máis que esta cambie nas súas cualidades,

iso din que é o elemento e iso o principio dos seres. »

ARISTÓTELES: Metafísica, I, p. 3

«Os primeiros que se adicaron á filosofía consideraron só como principios aqueles que se

dan baixo aparencia material. Aquilo do que están constituidos todos os seres, de onde

veñen ó chegar a ser e ó que volven cando ó fin se corrompen, persistindo neles a

substancia coas súas variables modificacións, isto é o elemental e o principio de todos os

seres.»

ARISTÓTELES: Física, I, p. 4

«Os homes, agora e desde o principio, comezaron a filosofar ó quedaren marabillados

ante algo, marabillándose nun primeiro momento ante o que comunmente causa

estrañeza e despois, ó progresar pouco a pouco, sentíndose perplexos tamén ante

cousas de maior importancia [...]. Agora ben, o que se sente perplexo e marabillado

recoñece que non sabe, de aí que o amante do mito sexa, ó seu modo, "amante da

sabedoría" (philó-sophos). Así, pois, se filosofaron para fuxir da ignorancia, é obvio que

perseguían saber por afán de coñecemento e non por utilidade ningunha.»

ARISTÓTELES: Metafísica, I, p. 2.

TEMA 1. A ORIXE DO COSMOS NA CORRENTE ......Tema 1. A orixe do cosmos na corrente presocrática...

Documents

Transcript of TEMA 1. A ORIXE DO COSMOS NA CORRENTE ......Tema 1. A orixe do cosmos na corrente presocrática...