TÉCNICAS DE TRATAMENTO DA DOCUMENTACIÓN ......3 1. Datos descriptivos da materia. 1.1 Descripción...

1

TÉCNICAS DE TRATAMENTO DA DOCUMENTACIÓN

CURSO 2016-2017

2

GUÍA DOCENTE DA MATERIA “TÉCNICAS DE TRATAMENTO DA

DOCUMENTACIÓN”, QUE SE IMPARTE NO GRAO DE “CIENCIAS DA

CULTURA E DIFUSIÓN CULTURAL” (FACULTADE DE HUMANIDADES,

USC).

Autor: Gonzalo Francisco Fernández Suárez

Dirección:

Facultade de Humanidades – Campus Universitario s/n

27002 LUGO

Tlf. 982 824 739 – Fax 982 285 875

Extensión 24739

E-mail: [email protected]

3

1. Datos descriptivos da materia.

1.1 Descripción da materia.

A asignatura á que se refire a presente guía docente, denominada “Técnicas de

tratamento da documentación” (Código G5101222), é unha materia obrigatoria do

primeiro semestre dentro do segundo curso do Grao en Ciencias da Cultura e Difusión

Cultural que se imparte na Facultade de Humanidades da USC, sita no campus de Lugo.

O seu número de créditos ECTS é de 6, correspondendo a un total de 60 o

número de horas de actividade presencial e outras 100, de actividade non presencial.

1.2 Prerrequisitos.

Dado que esta materia impártese no 2ª curso do citado Grao, soe ser a primeira

vez na que os alumnos entran en contacto coa disciplina científica que se aborda nela.

Como prerrequisito básico e esencial establécese o saber leer e escribir, pois calquera

persoa con estes coñecementos pode acceder e entender os principios básicos que rixen

a organización, clasificación e descripción dos documentos custodiados nos arquivos.

1.3 Profesor que imparte a materia e lingua na que vai ser impartida.

A docencia desta materia será impartida polo Profesor Dr. Gonzalo Francisco

Fernández Suárez, Profesor Contratado Doutor do Departamento de Historia I, Área de

Ciencias e Técnicas Historiográficas, da USC. A lingua empregada nas súas

intervencións na clase será o galego, se ben poderase facer uso do castelán e incluso do

inglés cando as circunstancias así o esixan..

1.4 Horario e lugar das titorías.

As titorías desenvolveranse no seu despacho da Facultade de Humanidades, sito

no primeiro andar do edificio, co número 129, os luns de 9:00h. a 11:00h. e os martes de

9:00h. a 13:00h. Fóra deste horario, o docente tamén poderá atender as consultas do

alumnado, sempre e cando as súas obrigas ocupacionais e a súa disposición llelo

permitan. Neste caso será necesario que o alumno se poña en contacto mediante

teléfono, e-mail ou entrevista directa a fin de acordar o día e a hora para unha tutoría.

4

Para os alumnos que cursan esta materia na súa opción semipresencial, a atención

titorial realizarase preferentemente a traverso do foro habilitado na plataforma virtual da

materia, se ben poderán igualmente acudir ás titorías presenciais.

2. Sentido da materia na titulación.

2.1 Identificación do bloque formativo ao que pertence a materia no Plan de

Estudos.

Tradicionalmente, as ensinanzas contidas na materia “Técnicas de Tratamento

da Documentación” gardan unha estreita relación con outras disciplinas científicas que

a auxilian como a Paleografía e a Diplomática en tanto en canto comparten un mesmo

obxeto material, isto é, o documento. É por isto que a análise do tipo de escritura,

obxeto formal da Paleografía, axudará a fixar un documento no tempo e no espacio,

mentres que o recurso á Diplomática, ciencia que a grandes rasgos ocúpase, entre outras

cousas, do estudo da tipoloxía documental, proporcionará ao arquiveiro unha ferramenta

indispensable para a correcta clasificación, organización e descripción dos documentos

de arquivo. Visto así, resulta moi recomendable para o alumno que, a fin de completar

as ensinanzas nesta asignatura e adquirir os coñecementos necesarios de Paleografía e

Diplomática, curse a materia optativa do segundo cuatrimestre do cuarto curso

denominada “Escritura e documento no mundo moderno e contemporáneo”,

fundamental para calquera que pretendar orientar o seu futuro laboral hacia o mundo

dos arquivos.

Coa Historia, esta materia establece unha doble relación. Por un lado, constitúe

unha guía inexcusable na localización das fontes documentais polo alumno no momento

de realizar unha investigación sobre calquera aspecto humán: economía, sociedade,

política etc. E, ao mesmo tempo, e isto en segundo lugar, o coñecemento das

institucións que xeneraron estes caudais documentais, contribuirá a unha mellor

organización e clasificación dos documentos, pois para isto será preciso partir do

organigrama interno da propia institución: funcións, actividades desenroladas, oficiñas,

negociados nos que se divide etc.

2.2 Papel que xoga a nosa materia no bloque formativo e no conxunto do Plan de

Estudos.

5

A asignatura “Técnicas de tratamento da documentación” impártese no 2º curso

do grao en “Ciencias da Cultura e Difusión Cultural”. Esta materia vaille a permitir ao

alumno acceder ao coñecemento do mundo dos arquivos, en especial, no referente á

clasificación, organización e descripción dos documentos atesourados. Trátase, polo

tanto, duns coñecementos sumamente útiles tanto na vertente investigadora como na

profesional se decide encamiñar os seus pasos hacia este campo laboral ou noutros da

xestión cultural na que se vexa obrigado a realizar tarefas que lle esixan o recurso á

consulta de documentación.

2.3 Interese da materia para a futura profesión.

Os contidos e ensinanzas desenvolvidas nesta materia resultan de suma interese

para os alumnos que, como apuntábamos no apartado anterior, decidan encauzar o seu

futuro profesional no amplo abano do campo dos arquivos: históricos, administrativos,

de empresa etc. Do mesmo xeito, para aqueles outros que decidan acadar unha maior

especialización nos seus estudos cursando un máster ou posgrao, tanto de orientación

profesional como investigadora, constituirá unha ferramente sumamente útil para a

búsqueda, localización, tratamento e uso de fontes documentais.

3. Obxetivos e competencias a traballar na nosa materia.

O noso desexo é conseguir que ao remate deste curso o alumno conquira os

seguintes obxetivos ou competencias:

a) Relacionadas cos contidos específicos do curso.

Neste sento, os obxetivos ou competencias a acadar, consisten en facilitar ao

alumno as ferramentas que lle permitan coñecer e diferenciar os distintos tipos de

arquivos, a súa finalidade, o fluxo documental, os tipos de documentos de arquivo, a súa

clasificación, organización e descripción xunto cos instrumentos empregados para isto.

En resume, con isto pretendemos amosar a doble vertente dos arquivos: unha posible e

atractiva saída laboral en diferentes facetas e concienciar sobre o seu valor no eido da

investigación. (2G, 3G, 4G, 5G)

b) Relacionadas coas competencias xerais:

- en relación coas instrumentais, posibilitar o desenrolo da comunicación

verbal mediante a constante intervención do alumnado nas clases. (E5, E6)

6

- en relación coas sistémicas, fomento da estimulación intelectual ao

plantexárselle ao alumno numerosos aspectos que noutras materias apenas se abordan.

(E5, E6)

- e, finalmente, en relación coas interpersoais, favorecer a comunicación

interpersoal entre o alumnado ao abordar a resolución de exercicios de forma conxunta.

(E5, E6)

4. Contidos do curso.

Esta materia consta dos seguintes bloques temáticos:

Bloque I: A Arquivística e os arquivos.

Tema 1: Definición de arquivo e Arquivística. Ciencias auxiliares da

Arquivística.

Tema 2: As funcións dos arquivos. Tipos de arquivos.

Tema 3: O fluxo documental: do arquivo de oficiña ao arquivo histórico.

Bloque II: Os documentos de arquivo: a súa clasificación, organización e

descripción.

Tema 4: O documento de arquivo: definición, características e valores.

Tema 5: A clasificación, organización e descripción dos documentos de arquivo.

Tema 6: A instalación e conservación dos documentos de arquivo e os seus fondos.

Tema 7: O documento electrónico.

Bloque III: O acceso á documentación.

Tema 8: O acceso á documentación: consulta, búsqueda e difusión.

Bloque IV: O persoal de arquivos.

Tema 9: O perfil profesional do arquiveiro: coñecementos e perspectivas laborais.

Bloque V: Arquivos españois.

Tema 10: O sistema arquivístico español.

Bloque VI: Os arquivos e as novas tecnoloxías.

7

Tema 11: Os arquivos no entorno dixital: webs e redes sociais.

Tema 12: A dixitalización dos fondos arquivísticos.

TEMA 1: Definición de arquivo e Arquivística. Ciencias auxiliares da Arquivística.

1.1 Sentido do tema.

Tal e como se indica no título, trátase dun tema introductorio no que os seus

contidos céntranse en definir a ciencia arquivística e o concepto de arquivo, así como

identificar, definir e acotar o papel das ciencias afíns e das auxiliares da Arquivística.

1.2 Epígrafes do tema.

1. Concepto de Arquivística.

2. Concepto de arquivo.

3. Ciencias afíns á Arquivística: concepto de Biblioteconomía e Documentación.

4. Diferencias entre Arquivística, Biblioteconomía e Documentación.

5. Ciencias auxiliares da Arquivístiva.

1.3 Materiais para o seu estudo.

Este tema pode seguirse basicamente a traverso das explicacións do docente e os

materiais que se faciliten e, en caso de querer ampliarse ou resolverse dúbidas, pódese

recurrir á bibliografía citada no apartado correspondente.

1.4 Médoto de traballo aconsellado.

Neste senso, existen tres posibilidades: estudiar o tema que se colgará no campus

virtual, tanto para os alumnos presenciais como semipresenciais, asistir á hora de clase

semanal ou ben recurrir aos manuais citados máis adiante.

1.5 Actividade a desenrolar.

8

Aínda que se trata dun tema meramente teórico, realizarase algunha actividade

práctica que consistirá en representar nun cadro sinóptico as relacións existentes entre

certas disciplinas abordadas neste tema.

1.6 Competencias traballadas.

Basicamente, a competencia desenrolada sería a instrumental ante a posible

intervención do alumno na clase ou ben mediante o foro habilitado ao efecto a fin de

resolver as posibles interrogantes que se lle puideran plantexar sobre algún dos puntos

abordados. Outra competencia a desenrolar neste tema sería a sistémica posto que o

alumno deberá resolver algunhas tarefas por si mesmo.

1.7Dificultades principais.

En xeral, non é un tema que presente dificultades significativas nos conceptos

expostos.

1.8 Bibliografía para ampliar o tema.

Para este primeiro tema o traballo máis completo é o de Heredia Herrera,

Antonia: Archivística general. Teoría y práctica. Sevilla, 1991. Tamén da mesma autora

pode consultarse ¿Qué es un archivo?. Gijón, 2007. Máis esquemático e resumido é o

traballo de Cruz Mundet, José Ramón: Manual de Archivística. Madrid, 1994 ou máis

amplo como Archivística: gestión de documentos y administración de archivos. Madrid,

2012. Unha síntese de cada unha destas disciplinas científicas aparece igualmente

recollida por López Yepes, José: Manual de Ciencias de las Información y

Documentación. Madrid, 2011. Outro manual como o de Blanca Rodríguez Bravo: El

documento: entre la tradición y la renovación. Gijón, 2002 contén un apartado

interesante para a relación entre a Arquivística e o resto de ciencias.

TEMA 2: As funcións dos arquivos. Tipos de arquivos.


9

A introducción na Arquivística prosegue con este tema que se centra en definir

as funcións dos arquivos dacordo coa tipoloxía de cada un deles.


1. As funcións dos arquivos.

2. Clasificación dos arquivos.

2.3 Materiais para estudialo.

Como en tantos outros, o alumno pode asistir ás sesións nas que o docente

abordará os puntos citados no apartado dos epígrafes do temario. Igualmente os libros

recomendados no apartado de bibliografía xunto con outros materiais que o docente

subirá á plataforma virtual da materia, poden axudarlle a comprender mellor estes

conceptos polos exemplos que presenta.

2.4 Método de traballo aconsellado.

A asistencia voluntaria á clase pode ser unha peza fundamental para a

comprensión deste tema, en especial no caso de alumnos que teñan dificultades para

entender o tema. Outro recurso é a bibliografía recomendada. Tamén se recomenda ao

alumno realizar as tarefas prácticas porque, ao seren esquemas sobre os conceptos

explicados no tema, poden axudarlle a sintentizar e a entender mello o tema.


As actividades que ao alumno se lle plantexan gardan unha estreita relación cos

conceptos explicados neste tema e consisten basicamente na elaboración de cadros

sinópticos nos que se establezan as relacións entre uns conceptos e outros.


O alumno poderá intervir na clase ou ben mediante o foro habilitado ao efecto a

fin de resolver as posibles interrogantes que se lle puideran plantexar sobre algún dos

10

puntos abordados. Igualmente a competencia sistémica sería outra competencia

desenrolada neste tema posto que o alumno deberá resolver algunhas tarefas por si

mesmo.

2.7 Dificultades principais.

Non é un tema que presente especiais dificultades.


Aparte dos traballos reseñados para o tema anterior, cómpre destacar tamén a

Gallego Domínguez, Olga e López Gómez, Pedro: Introducción na Arquivística. A

Coruña, 1985 e a Lodolini, Elio: Archivística: principios y problemas. Madrid, 1993.

Tema 3: O fluxo documental: do arquivo de oficiña ao arquivo histórico.


Con este tema, describimos o fluxo dos documentos dende o seu nacemento no

arquivo de oficiña ata a súa custodia definitiva e última no arquivo histórico.


1. O arquivo de oficiña.

1.1 A xestión dos documentos.

1.2 O arquivo de xestión.

1.3 A documentación e o seu tratamento no arquivo de oficiña.

1.4 Os instrumentos de control.

2. O arquivo central.

2.1 Consideracións xerais.

2.2 Funcións do arquivo central.

2.3 As transferencias.

3. O arquivo intermedio.

3.1 A xestión dos documentos.

11

3.2 As transferencias de documentos.

3.3 O expurgo.

4. O arquivo histórico.

4.1 Concepto e funcións do arquivo histórico.

4.2 O ingreso dos documentos.

4.2.1 Ingresos ordinarios.

4.2.2 Ingresos extraordinarios.

4.3 As consultas.


Este tema pódese estudiar mediante as explicacións desenroladas polo propio

docente e tamén por medio da bibliografía reseñada ao efecto. A fin de que as

explicacións sexan facilmente comprensibles, repartirase un esquema no que aparece

representado o sistema de transferencias de documentos dende o arquivo de oficiña ata

o histórico.


En xeral, trátase dun tema que pode prepararse combinando as explicacións do

docente, os materiais e esquemas facilitados polo docente e recurrindo aos manuais se

se pretende afondar en certos aspectos ou completalos.


Neste tema plantexaremos unha actividade relacionada coas transferencias

documentais.


Basicamente as competencias presentes neste caso son as instrumentais mediante

o desenrolo da comunicación verbal do alumno á hora de plantexar dúbidas. Igualmente

a competencia sistémica sería outra competencia desenrolada neste tema posto que o

alumno deberá resolver algunhas tarefas por si mesmo.

12


As únicas dificultades poden proceder da terminoloxía empregada durante a

exposición do tema. Neste caso, como en outros tantos, o alumno pode recurrir ao

docente para aclaralos ou ben consultar dos diccionarios de terminoloxía que se lle

facilitan no apartado correspondente.


Aparte dos traballos de Antonia Heredia Herrera, José Ramón Cruz Mundet e

Manuel Romero Tallafigo, tamén recomendamos a Conde Villaverde, María Luisa:

Manual de tratamiento de archivos administrativos. Madrid, 1992; Núñez Fernández,

Eduardo: Organización y gestión de archivos. Gijón, 1999 e a López Gómez, Pedro:

Organización de los fondos de los archivos históricos provinciales. Madrid, 1994

TEMA 4: O documento de arquivo: definición, características e valores.


Como “materia prima” dos arquivos, os documentos de arquivo precisan un

tratamento aparte a fin de esclarecer as características que os individualizan fronte ao

resto.


1. Etimoloxía e definición de documento.

2. A clasificación dos documentos.

3. Acepcións.

4. A xénese dos documentos.

5. Concepto de documento de arquivo.

6. Caracteres do documento de arquivo.

7. Os fins dos documentos de arquivo.

8. O valor dos documentos e a idade dos documentos.

13


Antes da sesión ou sesións que dure a exposición deste tema, facilitaranse a

traverso da plataforma virtual unha serie de materiais nos que se conteñan exemplos que

ilustren os aspectos desenvolvidos.


Recoméndase ao alumno que durante as explicacións teña sempre consigo estes

materiais que se distribuirán a fin de que poida ir vendo con claridade todo o que se lle

expón.


Neste tema plantexaremos unha actividade para comprobar se o alumno

entendeu as explicacións sobre o concepto de documento.

4.6 Competencias a desenrolar.

Sempre que o desexe, o alumno poderá intervir na clase a fin de aclarar certos

conceptos e dúbidas que lle poidan xurdir e tamén deberá realizar unha actividade. En

resume, as competencias instrumentais e sistémicas estarán unha vez máis presentes

como as principais.


As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía empregada.


Neste tema recomendamos os manuais de Antonia Heredia Herrera así como o de Pedro

López Gómez e Olga Gallego Domínguez: El documento de archivo: un estudio. A

Coruña, 2007 en canto proporciona exemplos dos puntos tratados neste tema. Outros

14

traballos dignos de reseñarse neste en canto á definición do concepto de documento e a

súa acepción no eido da Arquivística son os traballos de Blanca Rodríguez Bravo, José

Ramón Cruz Mundet: Manual de Archivística. Madrid, 1994 e resto de manuais deste

autor; Romero Tallafigo, Manuel: Archivística y archivos: soportes, edificio y

organización. Carmona, 1997 e Ruiz Rodríguez, Antonio Ángel: Manual de

Archivística. Madrid, 1995. Con respecto ao apartado adicado á xénese documental,

remitimos aos capítulos adicados a este tema nos traballos de Marín Martínez, Tomás y

otros: Paleografía y Diplomática. Madrid, 2002 e Riesco Terrero, Ángel y otros:

Introducción a la Paleografía y Diplomática general. Madrid, 1999. Xunto á

bibliografía xa mencionada anteriormente, recomendaríamos de cara a resolver calquera

posible dúbida procedente da terminoloxía o Diccionario de terminología archivística.

Madrid, 1995.

TEMA 5: A clasificación, organización e descripción dos documentos de arquivo.


Tras acotar o concepto de documento de arquivo, neste tema abordaremos a

clasificación dos fondos documentais de arquivo xunto coa organización e descripción

das agrupacións documentais que os integran.


1. Os fundamentos teóricos: o principio de procedencia e o de respeto á orde

orixinal.

2. As agrupación documentais: agrupacións documentais naturais e agrupacións

documentais artificiais.

3. A clasificación.

3.1 A clasificación funcional.

3.2 A clasificación orgánica.

3.3 A clasificación por materias.

3.4 A elección do sistema de clasificación.

3.5 O cadro de clasificación.

4. A ordenación.

15

4.1 Cronolóxica.

4.2 Alfabética.

4.3 Topográfica.

5. A descripción.

5.1 A norma internacional de descripción arquivística: a ISAD (G).

6. A indización.

7. A instalación.

8. Os instrumentos de control.


Este tema pode estudiarse a traverso de calquera dos manuais que logo

sinalaremos no apartado bibliográfico correspondente. Ademais facilitaranse a traverso

da plataforma virtual unha serie de materiais como exemplo de certos aspectos que

abordaremos na clase a fin de que o alumno poida seguilos con maior facilidade.


Coma noutros tantos temas, recoméndase ao alumno que, a fin de que asuma con

facilidade as explicacións, durante as clases teña sempre a man as materiais que se lle

proporcionan. Deste xeito poderá entender con maior facilidade os aspectos que se lle

vaian explicando.


A actividade a desenrolar neste tema abordará as cuestións relativas á

clasificación e organización dos arquivos e que podemos concretar no seguinte:

- a clasificación dun fondo arquivístico, partindo dende as agrupacións máis

amplas ata as máis sinxelas, identificando cada unha delas e comentándoas.

- a ordenación dos documentos dacordo cos sistemas explicados

- describir cada unha destas agrupacións documentais mediante a normativa

internacional de descripción arquivística.

- indización documental.

16

Cómpre sinalar que nestes exercicios empregaremos casos reais e que incluso

algunhas actividades serán progresivas. Por poñer un exemplo do que acabamos de

dicir, o docente facilitará unha serie de datos ao alumno para que confeccione un cadro

de clasificación dun fondo documental, logo ordenalo, describir algunha das súas

agrupacións e finalmente indizar algunha das súas unidades documentais.


Duas competencias aparecen representadas neste tema: as instrumentais dacordo

co desenrolo da comunicación verbal mediante as dúbidas que se poidan presentar e as

interpersoais porque a práctica apuntada favorecerá a comunicación entre os alumnos ao

abordar a súa resolución de forma conxunta.


As principais dificultades que pode presentar este tema, proceden da práctica

plantexada. Isto é debido a que o alumno enfróntase por primeira vez a un aspecto que

normalmente nunca tratou durante a súa etapa de formación académica previa. Polo

tanto, recoméndase a máxima atención ás explicacións e que plantexe as dúbidas que

poidan suscitarse dato que algún exercicio parecido a estes pode ser o que lle caia no

exame. Ademais cómpre sinalar que, como logo veremos ao abordar a cuestión dos

criterios de avaliación, a correcta resolución das probas prácticas é un dos criterios que

se empregará na avaliación do alumno.


Dada a complexidade deste tema e os diferentes aspectos abordados nel,

recomendamos os seguintes traballos:

- Barbadillo Alonso, Javier: Las normas de descripción archivística: qué son y cómo se

aplican. Gijón, 2011

- Bonal Zazo, José Luis: La descripción archivística normalizada: origen, fundamentos,

principios y técnicas. Gijón, 2001

- Cruz Mundet, José Ramón: Manual de Archivística. Madrid, 1994

17

- Idem: ¡Archívese!: los documentos del poder, el poder de los documentos. Madrid,

1999

- Idem: La gestión de los documentos en las organizaciones. Madrid, 2006

- Idem: ¿Qué es un archivero?. Gijón, 2009

- Idem: Archivística: gestión de documentos y administración de archivos. Madrid,

2012

- Gallego Domínguez, Olga y López Gómez, Pedro: Introducción na Arquivística. A

Coruña, 1985

- Gil Leiva, Isidoro: La automatización de la indización de documentos. Gijón, 1999

- Idem: Manual de indización: teoría y práctica. Gijón, 2008

- Heredia Herrera, Antonia: Archivística general. Teoría y práctica. Sevilla, 1991

- Idem: ¿Qué es un archivo?. Gijón, 2007

- Lodolini, Elio: Archivística: principios y problemas. Madrid, 1993

- López Gómez, Pedro: Organización de los fondos de los archivos históricos

provinciales. Madrid, 1994

- López Gómez, Pedro, Gallego Domínguez, Olga: El documento de archivo: un

estudio. A Coruña, 2007

- López Yepes, José; Osuna Alarcón, María Rosario (coord..): Manual de Ciencias de la

Información y Documentación. Madrid, 2011

- Mesa de Trabajo Sobre Organización de Archivos Municipales: Arquivos municipais,

proposta de cadro de clasificación de fondos. Santiago de Compostela, 1998

- Núñez Fernández, Eduardo: Organización y gestión de archivos. Gijón, 1999

- Pinto Molina, Manuel: El resumen documental: principios y métodos. Madrid, 1992

- Idem: Indización y resumen de documentos digitales y multimedia: técnicas y

procedimientos. Gijón, 2002

- Romero Tallafigo, Manuel: Archivística y archivos: soportes, edificio y organización.

Carmona, 1997

- Ruiz Rodríguez, Antonio Ángel: Manual de Archivística. Madrid, 1995

- Sierra Valentí, Eduardo: “El expediente administrativo. Esbozo de tipología

documental.” En: Boletín de la Anabad, XXIX, 2, 1979, pp. 61-74

- Tamayo, Alberto: Archivística, diplomática y sigilografía. Madrid, 1996

- La terminología de la archivística. Joaquín García Palacios (coord.). Gijón, 2010

- Vázquez Murillo, Manuel: Manual de selección documental. Carmona, 1995

18

TEMA 6: A instalación e conservación dos arquivos e os seus fondos.


Este tema oríentase a desvelar ao alumno cales son as condicións que debe

reunir un edificio para arquivo e para a conservación dos seus fondos.


1. O edificio de arquivos.

2. O depósito.


Volvemos a remitirnos ás explicacións do docente.


Ao ser un tema meramente de teoría, recoméndase a asistencia á clase ou ben a

súa preparación mediante a bibliografía apuntada no apartado correspondente.


Non se plantexa ningunha actividade.


Basicamente as instrumentais mediante a intevención do alumno nas sesións.


Non é un tema que revista especiais dificultades.


19

Remitimos ao traballo de Romero Tallafigo, Manuel: Archivística y archivos:

soportes, edificio y organización. Carmona (Sevilla), 1997.

TEMA 7: O documento electrónico.


O sentido deste tema no programa é o de achegar ao alumno ao concepto de

documento electrónico, dado que o desenrolo das tecnoloxías da información e da

comunicación dan lugar a unha nova categoría de documentos agrupados todos eles

baixo o epígrafe de electrónicos.


1. Definición de documento electrónico.

2. As características do documento electrónico vs documento analóxico

(documentos en papel ou de imaxe e son).

3. A problemática do documento electrónico.


Aparte dos títulos reseñados no apartado bibliográfico, a impartición deste tema

completarase coa entrega de esquemas para facilitar o seguimento das explicacións.

7.4 Método de traballo.

Coma na maioría dos casos, recomendamos a presencia na clase e o seguimento

das explicacións mediante os materiais facilitados.


Neste tema propoñeremose unha actividade na que o alumno terá que analizar os

compoñentes dun documento electrónico que se lle proporcionará.

20


Fundamentalmente as instrumentais dacordo co desenrolo da comunicación

verbal mediante as dúbidas que poidan plantexarse en cada momento e as sistémicas ao

encargarse ao alumno realizar certas actividades.


Trátase dun tema que pode entrañar unha certa dificultade polo emprego dunha

terminoloxía moi particular.


Para este tema recomendamos o traballo de Jordi Serra Serra: Los documentos

electrónicos: qué son y cómo se tratan. Igualmente tamén ten aportacións a este tema

José Ramón Cruz Mundet: Archivística: gestión de los documentos y administración de

archivos.

TEMA 8: O acceso á documentación: consulta, búsqueda e difusión.


O sentido deste tema no programa é o de achegar ao alumno ao funcionamento

dos arquivos.


1. A comunicación do documento.

1.1 Consulta directa.

1.2 Copias e certificacións.

1.3 Exposicións e actividades culturais.

2. A formación dos usuarios.

3. A lexislación e o acceso aos documentos.

21


Recomendamos calquera dos manuais de Antonia Heredia Herrera ou Manuel

Romero Tallafigo presentes no apartado de bibliografía. Ademais completarase coa

entrega de esquemas para facilitar o seguimento das explicacións.

8.4 Método de traballo.

Coma na maioría dos casos, recomendamos a presencia na clase e o seguimento

das explicacións mediante os materiais facilitados.


Neste tema a actividade que se contempla é a de realizar unha búsqueda

documental. Ao alumno daránselle unha serie de datos e el mesmo terá que localizar un

documento, indicar onde está e facilitar a súa signatura.


Fundamentalmente as instrumentais dacordo co desenrolo da comunicación

verbal mediante as dúbidas que poidan plantexarse en cada momento e as sistémicas ao

encargarse ao alumno realizar certas actividades.


Non se trata dun tema que entrañe demasiadas dificultades. Ademais trátase dun

tema complementario das tarefas de catalogación, organización e descripción, pois

trátase en definitiva de saber se o alumno sabe manexar e interpretar os instrumentos de

descripción.


22

Calquera dos manuais presentes na bibliografía conteñen algún apartado deste

tema, se ben volvemos a recomendar a Antonia Heredia, Manuel Romero e José Ramón

Cruz Mundet.

TEMA 9: O perfil profesional do arquiveiro: coñecementos e perspectivas laborais.


Neste tema trátase de achegar ao alumno, como o seu título indica, á profesión

de arquiveiro dende o punto de vista dos coñecementos que debe posuír e manexar así

como amosarlle as múltiples posibilidades laborais derivadas do mundo dos arquivos.


1. Orixe e historia da profesión de arquiveiro.

2. As funcións dun arquiveiro.

3. As competencias profesionais e coñecementos da profesión de arquiveiro?.

4. As perspectivas laborais no terreo dos arquivos.


Durante a sesión ou sesións que dure a exposición deste tema, facilitaranse unha

serie de materiais nos que se recollan de maneira esquemática os aspectos

desenvolvidos.


Recoméndase ao alumno que durante as explicacións teña sempre consigo os

materiais facilitado a fin de que poida ir vendo con claridade todo o que se lle expón.


Neste tema plantexamos unha actividade que consistirá nunha visita a un

arquivo. Unha vez feita esta visita, o alumno deberá entregar un pequeno resume no que

23

se recollan todas as actividades que, ao seu modo de ver, se levan a cabo en dito

arquivo.

9.6 Competencias a desenrolar.

Sempre que o desexe, o alumno poderá intervir na clase a fin de aclarar certos

conceptos e dúbidas que lle poidan xurdir. En resume, as competencias instrumentais

estarán unha vez máis presentes como as principais.


As únicas dificultades presentes poden derivarse da terminoloxía empregada.


Dous son os libros recollidos no apartado adicado á bibliografía e que

recomendamos para este tema: Estudiar archivística: dónde y por qué. Gijón, 2008;

¿Qué es un archivero?. Gijón, 2009

TEMA 10: O sistema arquivístico español.


Tal e como se indica no título, neste tema achégase ao alumno ao sistema

arquivístico español.


1. Os arquivos españois.


Este tema abórdase basicamente a traverso das explicacións do docente na aula e

tamén por medio da bibliografía indicada.

24


Este tema pode prepararse seguindo as explicacións do docente ou recurrindo á

bibliografía indicada.


Non se plantexa ningunha actividade para este tema.


Fundamentalmente as instrumentais por medio das dúbidas que o alumno poida

plantexar.


Non é un tema que revista dificultades significativas.


Remitimos ao alumnos ao traballo Auxiliar de archivos y bibliotecas: temario

general. María Eugenia Díaz Pérez … [et alii]. Sevilla, 1994. Igualmente os traballos de

Antonia Herrera Heredia conteñen aspectos sobre este tema.

TEMA 11: Os arquivos no entorno dixital: webs e redes sociais


Neste tema achégase ao alumno ao papel das webs e redes sociais no eido dos

arquivos.


25

1.O impacto das webs e redes sociais nos arquivos.

2. O uso das redes sociais no eido dos arquivos.



dos materiais facilitados xunto coa bibliografía indicada.





Neste tema comentaremos algunhas páxinas webs de arquivos así como o uso

que se fai das redes sociais nalgún deles.



plantexar e as sistémicas ao plantexarse unha actividade práctica.


Este tema pode revestir algunha dificultade derivada do emprego da

terminoloxía.


Remitimos aos alumnos aos seguintes traballos Archivos y redes sociales: la web social como vehículo para la difusión de los archivos https://www.google.es/?gws_rd=ssl# e Presencia de los archivos españoles en las redes sociales https://www.google.es/?gws_rd=ssl#

26

TEMA 12: A dixitalización dos fondos arquivísticos.


Neste tema achégase ao alumno a un dos procesos de divulgación do documento

entre os usuarios


1.A finalidade da dixitalización documental.

2. A preservación dos documentos dixitalizados.

3. O acceso e a difusión dos documentos dixitalizados.



dos materiais facilitados xunto coa bibliografía indicada.





Neste tema plantéxase unha actividade relativa á dixitalización de documentos.



plantexar e as sistémicas ao plantexarse unha actividade práctica.


27

Non é un tema que revista dificultades significativas, se ben pode plantexarse

algunha debido á terminoloxía empregada.


Remitimos ao alumnos ao traballo David Iglésias Franch recollido no apartado

bibliográfico.

5. Indicacións metodolóxicas e atribución da carga ECTS.

En relación cos contidos do curso, atópanse as indicacións metodolóxicas para o

desenrolo e bo aproveitamento desta materia. Estas indicacións xiran entorno a catro

puntos que logo desenrolaremos e que de maneira resumida son os seguintes:

1º As clases maxistrais.

2º As clases prácticas.

3º Traballos obrigatorios.

4º Consellos para o alumno.

Comezando polas clases maxistrais, o seu cometido é o de proporcionar os

coñecementos teóricos necesarios para afrontar as sesións de prácticas. Trátase, polo

tanto, dunhas ferramentas necesarias e cunha clara aplicación nos exercicios que

posteriormente se desenrolarán na aula. Así, entender a estructura interna dun fondo

documental así como o proceso de clasificación, organización e descripción da

documentación que o integra, constitúe un paso previo fundamental para a posterior

elaboración por parte do alumno dun cadro de clasificación ou dos instrumentos de

descripción como un inventario e un catálogo.

Polo que se refire ás clases prácticas, as actividades que se plantexan, dacordo

cos contidos do curso, son as seguintes:

a) A identificación de diversos tipos de documentos de arquivo que se presentarán ao

alumno, sinalando se son simples, compostos etc. Esta actividade pretende comprobar

se o alumno entendeu os conceptos de documento simple e documento composto.

b) Tendo en conta os principios que rixen a clasificación dun arquivo, realizaranse

comentarios sobre cadros de clasificación plantexados ao alumno quen deberá

28

identificar as distintas agrupacións, diferenciando, de ser o caso, as naturais das

artificiais, xustificando se son orgánicas ou funcionais, as posibles causas disto e

tratando de explicar as razón desta división. Gracias a esta actividade, comprobaremos

se o alumno comprende a organización da documentación mediante un cadro de

clasificación, pois obrígalle a ter moi claros conceptos tales como a diferencia entre

agrupacións naturais e artificiais, a súa identificación, as causas do uso dun ou doutro

tipo etc.

c) A clasificación, organización e descripción dun suposto fondo arquivístico,

comezando pola elaboración dun cadro de clasificación para progresivamente ir

descendendo a un maior nivel de particularización mediante a confección de inventarios

e catálogos. Gracias a este exercicio o alumno adquire os coñecementos necesarios

sobre como se elaboran os instrumentos de descripción arquivística.

d) Búsquedas documentais consistentes en que o alumno, partindo duns datos que se lle

facilitan dun determinado documento, localice este documento e indique a continuación

en que arquivo, fondo, sección e serie documental se atopa, aportando para iso a

signatura arquivística correspondente. Con esta actividade, desenrolada nun arquivo,

preténdese que o alumno se familiarice co manexo dos instrumentos de descripción.

Como coñecedores da materia que impartimos, damos dous consellos ao alumno

para o seu estudo:

1º A conveniencia dunha asistencia continua e regular ás clases como forma de que o

alumno vaia coñecendo e asumindo a terminoloxía tan propia e específica desta materia.

Aos alumnos que cursan a modalidade semipresencial, ademais de recordarlles a

posibilidade que teñen de asistir unha hora semanal, insistímoslle en que consulten

constantemente todos os materiais (temas, esquemas, pdf, vídeos etc.) que se lle vaian

colgando a fin de comprender as explicacións do docente e os exercicios que

posteriormente se lle plantexarán.

2º Esta asistencia resulta particularmente convinte nas sesións prácticas dado que a

realización correcta dos exercicios, máxime cando algún caso parecido figurará como

proba práctica do exame, esixe un traballo constante, diario e progresivo, comezando

por casos máis sinxelos para ir evolucionando pouco a pouco a outros de maior

complexidade. No caso dos alumnos matriculados na opción semipresencial, moitos

destes exercicios serán resoltos nas clases que se lles grabarán e tamén se subirán

exemplos dos mesmos xunto con material didáctico no que, dunha forma sinxela, se lles

29

explicará como facer ditos exercicios. Ao igual cos alumnos presenciais, tamén

insistimos que as prácticas deben ser constantes para acostumbrarse á metodoloxía de

traballo nesta materia a fin de conseguir o máximo aproveitamento de cara a superala.

3º Todos os materiais desta materia (temas, esquemas, vídeos, ppts, etc.) subiranse á

plataforma virtual coa suficiente antelación para que estean a disposición do alumno.

4º Por favor, prégase ao alumnado que empregue os foros habilitados para poder

consultar dúbidas ou outros aspectos da materia. Trátase dunha ferramenta moi eficaz

porque as respostas do docente a unha dúbida dun alumno súbense a este espacio e

poden servir para resolver a mesma dúbida que teñan outros alumnos. Se por motivos de

horario ou outros un alumno non pode acudir ás titorías, empreguen igualmente o foro.

O docente procurará conectarse a esta ferramenta todos os días para poder resolver

dúbidas ou consultas realizadas polo alumnado.

6. Indicacións sobre a avaliación.

Tanto a asistencia como o traballo persoal do alumno resultan claves para a

superación desta materia. Polo que se refire á avaliación, os criterios que se terán en

conta tanto na primeira como na segunda oportunidade, agás no caso que se reseñará ao

final, son os seguintes:

1º A asistencia á clase e participación voluntaria e activa do alumnado presencial

na resolución dos exercicios plantexados na clase contabilizará 2 puntos no total da nota

global, sendo necesario que o alumno obteña unha puntuación mínima de 1 punto para

darse como superada. Por razóns obvias, ao alumnado matriculado na opción

semipresencial non se lle terá en conta para a súa avaliación dado que, como se

establece na normativa, a asistencia no seu caso é voluntaria.

2º A correcta resolución das prácticas que se desenrolen fóra da aula suporán ata 1

punto do total da nota global e o alumno deberá acadar unha puntuación mínima de 0,5

puntos para darse por superada. Estas prácticas non serán de carácter individual senón

en grupos que non superen nunca os 3 compoñentes como máximo e, en consecuencia,

a nota que acaden en conxunto, será a que posteriormente se atribua a cada un dos seus

membros.

30

3º A realización dun traballo e a súa exposición equivalerá a 2 puntos na nota global.

Este traballo será seleccionado de entre unha lista proporcionada polo docente a comezo

de curso e nel valorarase o grado de complexidade da temática abordada, a claridade na

súa redacción e a profundidade coa que se aborde a temática. Sobre a entrega e

realización deste traballo queremos facer as seguintes puntualizacións:

1º Deberá ser entregado impreso polo alumno, non por correo electrónico nin en

formato dixital (CD, DVD, pen etc.).

2º O alumno poderá entregar o traballo en man ao docente, depositalo no seu

casilleiro na conserxería da Facultade de Humanidades ou remitilo por correo postal.

3º No caso de depositalo no casilleiro ou remitilo por correo, deberase solicitar

que se faga constar a data de recepción ou depósito do mesmo mediante as canles

establecidas.

4º Este traballo deberá ser entregado antes da data oficial do exame da materia

na primeira oportunidade, nunca no mesmo día de realización do exame nen despois do

mesmo nin tampouco antes da data da segunda oportunidade, se o alumno opta por esta

opción.

5º Este traballo poderá realizarse en grupos, pero a dimensión dos mesmos

nunca poderá superar os 3 membros.

6º Outra advertencia que queremos facer ao alumno radica no plaxio do traballo.

O plaxio na realización deste traballo mediante a copia literal de párrafos de obras

doutros autores o mediante o emprego de maneira non indicada doutras fontes ou de

Internet equivale a que este traballo se dea por suspenso, ademais de enfrontarse ás

posibles sancións que a normativa da Universidade de Santiago de Compostela

estableza neste caso.

4º Polo que respecta ao exame, tanto para a primeira como para a segunda convocatoria

constará de duas partes: unha parte práctica na que se plantexará algún exercicio

parecido aos vistos na clase e que será valorada cun máximo de 4 puntos, e unha parte

teórica valorada con 2 puntos e que consistirá en preguntas de resposta curta entorno á

teoría vista na materia. Tales preguntas consistirán en cuestións que fagan que o alumno

teña que razoar para responder e, en consecuencia, amosar así se entendeu a teoría. O

exame contabilizará un total de 6 puntos na nota global, pero será necesario que o

alumno para poder contabilizar o resto de méritos (asistencia á clase e participación na

31

resolución dos exercicios plantexados, prácticas fóra da aula e realización dun traballo e

exposición) acade unha puntuación mínima dun 4.

No caso dos alumnos que teñan dispensa para non asistir á clase, os criterios

de avaliación que se lles aplicarán, serán dous: a realización dun traballo individual e

obrigatorio entre algún dos propostos polo docente e entregado sempre antes da data

de realización do exame, tanto se opta pola primeira convocatoria como pola segunda.

Este traballo suporá 2 puntos dentro da nota global. Tamén deberá superar o exame da

materia que constará, como xa se dixo, dunha parte teórica e dunha parte práctica. Neste

caso o exame equivalerá a 8 puntos, debendo acadar unha puntuación dun 6 para darse

como superado e poder así sumarlle os restantes 2 puntos do traballo individual e

obrigatorio.

Aqueles outros alumnos repetidores desta materia ao ano seguinte de tela

cursado, se teñen superada algunha parte dela no curso anterior, sexa a resolución dos

exercicios ou o exame, soamente serán avaliados da parte que teñan pendente. Este

criterio só se lles aplicará ao ano seguinte de tela cursado, pois se repiten por segunda

vez, deberán aterse aos criterios de evaluación da materia como se a cursaran por

primeira vez.

Criterios empregados na avaliación de “Técnicas de tratamento da documentación”

Aspecto Criterio Instrumento Valoración

Asistencia á clase

(só os alumnos

presenciais) e

participación

voluntaria e activa

Participación activa

e voluntaria e

correcta resolución

dos exercicios

plantexados.

Observación,

corrección dos

exercicios, notas do

profesor e folla de

control de

asistencia dos

alumnos presenciais

Ata 2 puntos na

nota global

Prácticas fóra da

aula

Correcta resolución Observación, notas

do profersor e folla

de control de

asistencia

Ata 1 punto na nota

global

Realización dun Complexidade e Revisión polo Ata 2 puntos na

32

traballo e

exposición

profundidade da

temática abordada e

claridade na

redacción.

docente. nota global

Exame Dominio dos

contidos teóricos e

correcta resolución

da proba práctica

Corrección polo

profesor

Ata 6 puntos na

nota global

7. Bibliografía

- Archivos universitarios e historia de las universidades. Ed. a cargo de José Ramón

Cruz Mundet. Madrid, 2003

- Archivos y redes sociales: la web social como vehículo para la difusión de los archivos. https://www.google.es/?gws_rd=ssl#

- AUXILIAR de archivos y bibliotecas: temario general. María Eugenia Díaz Pérez …

[et alii]. Sevilla, 1994

- Ballesteros San-José, Plácido; Rodríguez Clavel, José Ramón: Los archivos de las

diputaciones: qué son y cómo se tratan. Gijón, 2010

- Barbadillo Alonso, Javier: Las normas de descripción archivística: qué son y cómo se

aplican. Gijón, 2011

- Bello Urgellès, Carme: Los documentos de archivo: como se conservan. Gijón, 2008

- Bonal Zazo, José Luis: La descripción archivística normalizada: origen, fundamentos,

principios y técnicas. Gijón, 2001

- Conde Villaverde, María Luisa: Manual de tratamiento de archivos administrativos.

Madrid, 1992

- Cruz Mundet, José Ramón: Manual de Archivística. Madrid, 1994

- Idem: ¡Archívese!: los documentos del poder, el poder de los documentos. Madrid,

1999

- Idem: La gestión de los documentos en las organizaciones. Madrid, 2006

- Idem: ¿Qué es un archivero?. Gijón, 2009

- Idem: Archivística: gestión de documentos y administración de archivos. Madrid,

2012

33

- Digitalización del patrimonio: archivos, bibliotecas y museos en la red. Barcelona,

2009

- Directrices para proyectos de digitalización de colecciones y fondos de dominio

público, en particular para aquellos custodiados en bibliotecas y archivos. Madrid,

2005

- Documento y archivo de gestión: diplomática de ahora mismo. Carmona (Sevilla),

1994

- Gallego Domínguez, Olga: Manual de archivos familiares. Madrid, 1993

- Gallego Domínguez, Olga y López Gómez, Pedro: Introducción na Arquivística. A

Coruña, 1985

- García Ruipérez, Mariano: Los archivos municipales: qué son y cómo se tratan. Gijón,

2009

- Gil Leiva, Isidoro: La automatización de la indización de documentos. Gijón, 1999

- Idem: Manual de indización: teoría y práctica. Gijón, 2008

- Heredia Herrera, Antonia: Archivística general. Teoría y práctica. Sevilla, 1991

- Idem: ¿Qué es un archivo?. Gijón, 2007

- Ibáñez Montoya, Joaquín: Los archivos: cómo construirlos. Gijón, 2008

- Iglésias Franch, David: La fotografía digital en los archivos: qué es y cómo se trata.

Gijón, 2008

- Laso Ballesteros, Ángel: Los archivos provinciales: qué son y cómo se tratan. Gijón,

2009

- Lodolini, Elio: Archivística: principios y problemas. Madrid, 1993

- López Gómez, Pedro: Organización de los fondos de los archivos históricos

provinciales. Madrid, 1994

- López Gómez, Pedro, Gallego Domínguez, Olga: El documento de archivo: un

estudio. A Coruña, 2007

- López Gómez, Pedro: La formación de los archiveros españoles en el siglo XX: una

mirada retrospectiva. Ourense, 2008

- López Yepes, José; Osuna Alarcón, María Rosario (coord..): Manual de Ciencias de la

Información y Documentación. Madrid, 2011

- Marín Martínez, Tomás y otros: Paleografía y Diplomática. Madrid, 2002

- Mauri Martí, Alfred; Perpinyà Morera, Remei: Estudiar archivística: dónde y por qué.

Gijón, 2008

34

- Mesa de Trabajo Sobre Organización de Archivos Municipales: Arquivos municipais,

proposta de cadro de clasificación de fondos. Santiago de Compostela, 1998

- Núñez Fernández, Eduardo: Organización y gestión de archivos. Gijón, 1999

- Pagarolas Sabaté, Laureà: Los archivos notariales: qué son y cómo se tratan. Gijón,

2007

- Pinto Molina, Manuel: El resumen documental: principios y métodos. Madrid, 2001

- Idem: Indización y resumen de documentos digitales y multimedia: técnicas y

procedimientos. Gijón, 2002

- Presencia de los archivos españoles en las redes sociales

https://www.google.es/?gws_rd=ssl#

- Riesco Terrero, Ángel y otros: Introducción a la Paleografía y Diplomática general.

Madrid, 1999

- Rodríguez Bravo, Blanca: El documento: entre la tradición y la renovación. Gijón,

2002

- Romero Tallafigo, Manuel: Archivística y archivos: soportes, edificio y organización.

Carmona, 1997

- Ruiz Rodríguez, Antonio Ángel: Manual de Archivística. Madrid, 1995

- Serra Serra, Jordi: Los documentos electrónicos: qué son y cómo se tratan. Gijón,

2008

- Sierra Valentí, Eduardo: “El expediente administrativo. Esbozo de tipología

documental.” En: Boletín de la Anabad, XXIX, 2, 1979, pp. 61-74

- Tamayo, Alberto: Archivística, diplomática y sigilografía. Madrid, 1996

- Tarrés Rosell, Antoni: Márquetin y archivos. Gijón, 2006

- La terminología de la archivística. Joaquín García Palacios (coord.). Gijón, 2010

- Vázquez Murillo, Manuel: Manual de selección documental. Carmona, 1995

8. Diccionarios e manuais de terminoloxía arquivística

- DICCIONARIO de terminología archivística. Madrid, 1995

- Cruz Mundet, José Ramón: Diccionario de archivística: (con equivalencia en inglés, francés, catalán, euskera y gallego). Madrid, 2011

- García Palacios, Joaquín (dir.): La terminología de la archivística. Gijón, 2010

35

- López Yepes, José: Diccionario enciclopédico de Ciencias de la Documentación. Madrid, 2004

- Martínez de Sousa, José: Diccionario de bibliología y ciencias afines: terminología relativa a la archivística, bibliofilia,bibliografía. Madrid, 1993

TÉCNICAS DE TRATAMENTO DA DOCUMENTACIÓN ......3 1. Datos descriptivos da materia. 1.1 Descripción...

Documents

Transcript of TÉCNICAS DE TRATAMENTO DA DOCUMENTACIÓN ......3 1. Datos descriptivos da materia. 1.1 Descripción...