Tabeiros terra, nº 11, novembro 2001

7/30/2019 Tabeiros terra, n 11, novembro 2001

1/24

NXI

- - - - - - - - -Repaso polo mido da homenaxe que se lle fixo aCabada Vzquez

MARIO BLANCOTabeirs Terra presen-ta neste nmero untrabao na memoriado que Jora alcalde daEstrada, e home dina-mizador da nosa cultu-ra.

UNTA. .DE GALICIA ce_ 'J)..

Xornal Cultural da ti;stmda ovembro 2001

Olimpio Arca, Estradensede Honra 2001.------.D. OlimpioArca Caldas,foi o galardoado "Estraden

se de Honra2001", distincin que nosltimos anosvn concedendo a AsociacinCultural "O Erado" a aquelaspersoas que se distinguironpolo traballo feito a prol doque estradense. As, igual

que o foron anteriormentePepa Varela, Carmen Conde

ou Mario Blanco, o autor do"Callejero histrico de A Estrada" "Mestres estradensesque fixeron escola" "O Entroido no U11a" "Waldo Alvarez Insua estrandense emi grante, escritor" "Emigrantessobranceiros", "MemoriaHistrica do Recreo Cultural" "Manuel Bergueiro Lpez" ou .... Unha voz .. MaryIsaura" entre outros moitos,ten recollido en toda estaobra, boa parte da historia danosa vila e concello.

REPORTAXE sobre apxina web que presentaFanpas Norte, a federacinde asociacins de pas dealumnos dos centros escola-res da Estrada e do nosocontorno. www. faspasnor-te.org

DA das LETRAS Afigura de D. Eladio Ro-drguez que se dedica-b(l este ano o Da dasLetras na pluma de Da-vi d Otero, o primeiroautor en recoller unhaampla biografa do poe-ta.

CONSELLERIA DE EDUCACINDIRECCION XERAL DE POLTICA LINGSTICA


2/24

21 UI:abers m:erra, novembro de 2001

Anacos de vida don crego de aldeaDbaselle todo feito...Nunha tardia do mes de Febreiro,entre lusco e fusco, estando a pasaro tempo en animada conversa entrevecios, no renovado bar "O Meu Lar",entrou de speto o Dr. Campos, mdico dalocalidade, algo inquedo, moi falador e refregando as mans, coa preocupacin dechegar puntual ensaio da Coral Estradense. Dirixndose a Agustn de Loureiro, home solteiro e xa case na fronteira da vellez,dille:- Agustn, toche unha muller buscadapara ti - .Agustn non soubo que dicir e quedoucaladio-O sr. Cura non che cobra nada e euvouche de padrio - .E tamos no outono alto e xa. non escoitmo-lo cuco noveiveces no seu canto, foise paradar paso o falar das follas no rumor daseitura recollida postos lume . Xairnos con avo para carniarmos comose debe polos andares dos das, a cadahora e desta maneira, xa sen mis, snos queda o seguir cara adiante decididos por abrazar os horizontes proyectados e queremos facelo orientados porquen somos, dende onde estamos, intundo, como pobo e terra estradense,os futuros colectivos de mellora e deprogreso.

Tamn, cos corazns a vivir na aldea de Barro de Codeseda, para toda AEstrada de Galicia, connosco (e enns), vela como soa en plenitude, restaurada nas nosas memorias, a voz ntima e sensible do noso poeta XosManuel Cabada Vzquez ( autor deVAGALUMES) de quen, dispostos norecoecemento, celebramos o seu anoe asemade o centenario do seu nacemento en 1901. O Colexio de Sagradaleva o seu nome.Parabns.

E as , vela nas vosas mans outronmero desta obra de todos que TABEIROS TERRA. Nel tratamos deaportar contidos para a ilusin e por tal.causa seguimos a soar con ver cadavez mis certa a obra consecuente quecolle forma e forza dos proxectos plurais sados da nosa vecianza.Tamn neste mes de San Martio,na celebracin e no recoecemento deDon Eladio Rodrguez Gonzlez, vateda aldea da Ponte de San Clodio deLeiro, xunto coa publicacin da obragaadora do Prem10 M. Garca Barros,"A historia escrbese de noite", coapropia do patriarca, "Enredos", queremos que os aportes plurais e interdisciplinares a normalizacin cultural e lingstica deste noso pobo, se manteanactivos no seu carcter progresivo, eficaz e ilusionado, para que as se defi-.nan nas certezas e que permitannovase cualificadas propostas para seguir aconstrur.Seguir a construr dende os sentimentos para compartirmos no vital.Pois as, sentindo fondamente,oxal que moitos e mellor todos, hanse-los gue se arroguen a honra e mailacondicin de nomerense exemplresno presente xa co futuro na s sasmans.

PORLUIS MANUEL CAXIDEDIEGUEZ

Outro dos presentes, Suso Prez Portes,querendo cooperar a tan boa obra, iniciativa de Don Ramn, que as se chamaba o

.

. . -

mdico, afirmaba que el e Manolo Mourelle anlle de testemuas, i non faltaba,. 1mais .Como o referido mozo de Loureiro, deFigueroa, deixaba falar e calaba a todocanto dican os presentes, nunha esquinado bar salta lto de Figueroa e cun sorrisomalicioso nos beizos di:- Como a ti che buscan a moza, o cregonon che cobra nada, tes quen che vaia depadrio, non che -faltan os testemuas, fanche todo, en fin, ti non fas nada, eu tamnche vou durmi-la primeira noite coa muller.Chegado este momento da conversa o pobre Agustn ficaba calado, cheo carraxe,mentres os asistentes escachaban coa risa.Mis polo baixo dica: -Quen ser aque me recomenda o mdico?.

L -- - - - _ _ __ - - ~ - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --- - -- - - - - - - - - -- -- - - -- - -- -- - - - .1

OS SONS DA ULLA o productodos Estudios Phonos, co traballode recollida cultural levado a ca-

bo pola A.C. Ulln e a A.F. StaCruz de Rivadulla. O que deu porresultado a edicin deste traballoque recolle o mis sobranceiro

nos sons que son prop1os do valdo noso ro, dende o conxuro daqueimada, ata pezas tradicionaise gravacin dos requinteiros.

CD RECOMENDADO

REVISTA CULTURALDA ESTRADA

EDITA:FUNDACIN CULTURALDA ESTRADAC/ Benito Vigo, 10436680 - A EstradaPontevedraTfno:986570165Fax:986570233E-mail:[email protected]:Valentn GarcaCONSELLODEREDACCIN:X. Manuel Reboredo BaosDavid OteroCarlos LoureiroXoan Carfos GarridoOlirnpio Arca CaldasXos Lueiro LemosXos RodrguezXos VilarioNicolau AlvarellosFOTOGRAFA:BERNAB S.L.Marcos MguezPuriJavier Laln ValcrcelGonzalo GarcaArquivoDEPSITO LEGAL:BG: 282/1997MAQUETACIN:FILMACINP.R.G.IMPRESIN:Tameiga SL


3/24

l!rabers l!rerra, novembro de 2001 /3

'Enredos' e 'Dos meus recordos' de Garca BarrosSendo todos relatos, tanto 'Enredos' coma 'Dos meusrecordos', ternos que dicir que posiblemente o seu autor os amoreou desta maneira atendendo ao seu contido, sa estructura in

terior, inda que os temas que aparecen nas das obras son enmoitos dos casos semellantes ou iguais, pero en xeral a sa es-A finais do pasado !1 e nada menos que preto de trinta tructura interna diferente. O autor pretende inclur en 'Enreanos despois do pasamento de Garca Barros a Editorial dos' aqueles relatos-contos nos que existise un narrador, naGalaxia vn de publicar unha das sas obras inda indi- maior parte deles identificndoo conel mesmo, e aparecendo ca

tas, un fillo polo que el loitou en vida para que sase polo mundo se coma un personaxe, pero narrando algo alleo a el, algo no queadiante pero que xamais sau da sa casa. Este fillo non outro el como mximo aparecer como mero comparsa, se aparecer.que 'Enredos' e, como mis adiante veremos, trtase dun dos Non ocorre) sto en todos, xa que nalgns el, o autor-narrador, toseus fillos mis novos, dundos seus ltimos labores, un dos seus ma unha parte moi activa, como ocorre no de'A mia lembranzaderradeiros grans no celeiro da nosa literatura. ao poeta Xos Manoel Cabada Vzquez' , 'As non foi a cousa'..

Nin a presuncin da sa cuali- , . . . , , , - - - , , - , - - - , , - , - ; . . - , ; . . . . . , , , - - - ~ - ~ ~ - ~ - : : : : - - e noutras, inda que as mnimas, presnta-dade literaria adiantada polo seu gran senos como personaxe principal dunhaamigo Otero Pedrayo na introduccin trama acontecida a el mesmo, como ve-obra nin os afns do seu autor acadaron mos en 'Filosofa dun soo' ou 'Xa queque esta obra pasase s mans dos lecto- son acadmico'. Pero podemos conclurres a pesar de que moitos dos relatos en que isto ltimo fica nunha case sim-que a compuan xa circulaban, e inda ple ancdota e en xeral reltanos algocirculan, de boca en boca, pero tampou- alleo a Garca Barros. Por outra parte enco esta transmisin oral axudou a vela 'Dos meus recor dos' Garca Barros oimpresa. Garca Barros tivo que se con- centro, o protagonista dos relatOs e xaformar con ver en vida soamente publi- non s o narrador. Tamn nesta obra ve-cada a sa obra 'Conti os da Terra'. remos excepcins que confluiran per-A obra 'Enredos' sae luz ba- fectamente en 'Enredos'.seada no anteproxecto que o seu autor Case un ano despois de botar a andardeixou deseado. Podemos dicir que no 'Enredos', comeza a sa andaina noapartado do relato curto, ben sexan con- mundo da literatura galega outra obra es-tos, ben vivencias persoais ou calquera quecida, ou silenciada, de Ken Keiradt:soutro relato, foi no que Garca Barros se e da literatura do noso pas: 'Dos meusadicou de cheo na etapa da postguerra record os'. Enxendrada ao mesmo tempo(exceptuando a sa novela 'Aventuras que a anterior, sendo pois filla do. mesmode Alberte Quioi') e hora de Hes dar pai e xerada na mesma poca, esta obraforma xurdiron moitos proxectos con di- vn a ser o cume a un labor de publica-ferentes nomes dado que os intentos de cin que acompaou en vida a Garcapublicacin foron varios as como conti- Barros e que, por desgracia, se rematanuas recompilacins para seren enviadas agora con esta obra, case trinta anos des-a diferentes concursos literarios. As pois do seu pasamento. Desde logo que oxurdiron ttulos como 'Fianchos', 'En- obxectivo de Garca Barros era que a ti-redos', 'Dos meus recordos', 'Pende- vesen nas mansos seus coetneos e que,reques', 'Contos en salmoira' .. Inda que sempre acabou


4/24

4 (:

O ARTIGO

Overbo dosArginasPolveirax

Son poucos, non xa os que falan, senn os que coecen aexistencia do Verbo, a fala dogremio dos canteiros, tamncoecido por Latn dos Canteiros; todo malia que foron varios os autores que se achegaron a ela, a maior parte deles naprocura dos vocbulos e o seusignificado, e outros buscandoas sas cancins e refrns. Anda que os distintos autores teen o seu criterio, baseadosempre en investigacins propias, no que se refire distribucin desta xerga, case todoscoinciden afirmar que a saorixe produciuse na comarca deTabeirs-'.ferra de Montes; algns incluso aventuran a zonaexacta en Codeseda - Forcarei(l ), aducindo que a zonaonde a fala mis pura de tda-

las nas que se atopou.A distribucin do Verboqueda cseque reducida provincia de Pontevedra, anda quealgns autores citan concellosdoutras provincias, como porexemplo de A Corua: Santiago de Compostela, Arza e Carral(2); Santiago de Compostela, Arza, Carral e Rianxo en ACorua e Beariz en Ouren-se(3)- Santiago de Compostelaen A Corua e Beariz en Ourense( 4 ). Os concell os maiomente citados polos distintosautores son os que ocupan a zona centro-norte da provincia depontevedra, e son: Barro, Caldas de Reis, Campo Lameiro,Cerdedo, Cotobade, Cuntis, AEstrada, Forcarei, A Lama,Moraa, Pontevedra, e PonteCaldelas.

En canto orixe da xergadronse varias teoras: unhasaducan sa orixe cltica, outras que fan referencia linguabera; nembargantes ten tdolosvisos de ser unha xerga inventada, recollendo moitas palabras doutros idiomas (galego,uscaro, casteln, cal xitano, francs, latn, italiano e catalnprincipalmente), s que deformaban ou trocbanlle o significado e inventando outras, paraque os que non foran do seuoficio non poideran entender oque entre eles falaban os mestres canteiros. Bo exemplo desto son as das primeiras dastres ensinanzas(5) que os Buxas(mestres canteiros) lle vaprenden s estornelos ou moinantesde arginas (aprendices de canteiros) e que a continuacin reproducimos coa sa traduccincompleta:l.- Morrn, pra cubicar muriar xidavante de argina, xeresinterbar o Verbo dos Arginasxejorrumeando explicas as deglase dadellastadara e xerasenvestar moxe xido.Rapaz, para aprender ben ooficio de canteiro, tes que sabero noso idioma no que se explican as regras da talla da pedra ehas gaar un bo xomal.2.- Cando anisques solote polo deundo, a murriar como ar-

m:abefrbs m : e r r a ~ no'verriorode 2M l .

gina, xerra jalrruar toi compinches o nobis verbo, si xereste ormeando aprecio os do gi-choficienes e nende te xerianperreamente os lapingos e buxos.Cando saias s polo mundo,a traballar de canteiro, falarscos teus camaradas de oficio onoso verbo, se que queres serestimado polos bos oficiais eque non te traten mal os seoritos e mestres.3.- Xiln, nexo agiote; xiln,nexo chumar; xiln, nexo esqueirar; xiln, xido cabancar;xiln, xido entileger; xiln, xido vai; xiln, xido muriar.Home, non sexas ladroeiro;home, non sexas bbedo; home, non sexas mentireiro; home, se carioso; home, se instrudo; home, se verdadeiro;home, traballa ben.A terceira ensinanza fai referencia calidade humana queos mestres canteiros queranpara os seus aprendices, e nondeixa de ser una verdadeira declaracin de principios.En canto s palabras e seusignificado hai xa publicadosunha ducia de vocabularios doVerbo; dende os que contemplan tan s quince ou dezaseispalabras, ata os que inclenpreto de catro mil duascentas(ternos a referencia do manus-

crito de Vctor Lis Quibn que,unha vez morto, pasou poderde Fermn Bouza Brey, quenpor desgracia tamn morreusen publicalo, e que contn case 5.600 palabras; necesarioque tan interesante documentosaia luz sen mis demora, anda que estos tan extensos sonnoporque inclen as variantes fonticas de cada palabra; en realidade sospeitamos que as palabras orixnais ou puras sonmoitas menos e roldaran tan sas mil.Persoalmente tiven a sortede atopar un manuscrito quecontn cseque 900 palabras,das que 179 son totalmente novas ou ben teen un significadonon citado ata o de agora -sempre comparado cos vocabularios publicados - e que esperoque saia luz tan axia comoestea rematado.Parnavobis xidoAtopdevos ben(1) Lis Quibn, V. "La jerga de los canteros de Galicia'. 1956.(2) Ballesteros Curie!, J. "Verbo dos Arginas". 1930.(3) Gonzlez Prez, C. "0 Verbo dos Arxinas". 1982.(4) Rodrguez Fraiz, A. "Canteiros dasbisbarras dos ros Ulla, Umia, Lrez e Verduxo (Pontevedra)". 1987.(5) Trigo Daz, F. "0 Verbo dos Arginas deAvedra'. 1993.

AManuel Pereiras Valcrcel .. de sorpresa en sorpresaS rpendeume, e tamnemocionume agradablemente que te lembrarasde min no anterior nmerodeste xomal. Mis ti, tamn tesun carioso lugar na mia memoria; sobre todo, curiosamente, cando caio na intirnidade deafiar un lapis, pois a navalliaque usabas de cativo movasecon grande destreza nas tasmns, e senipre me sorprenda,comq pouc,o a pouco cunha orde que a min me pasmaba, anacendo a punta: do lpiz, esperando a ensinarmos todo o quetia dentro, ou ao menos o quens lle podiamos arrincar.Cando afio un destes marabillosos artiluxios, aos meusnenos explcolles como aprendn de ti, a importancia desaorde, para que tal enxeo poidamostrar as sas posibilidades eas caligrafas resultantes poidan participar tamn dese ritmo case musical.Hai uns das, no mosteirode Carboeiro, levamos variosamigos e nenos, papeis e lapis,coa intencin de facer algndebuxo de campo, despois dexantar comodamente beira doro, e boteite en falta, pois eunon levara lapiS- e tvenme queapaar coascinzas dunhas ramas que atopei nos restos dunha fogata, peroclaro, non estabas ti coa tua marabillosa

RJ San Paio, 2136680 - A Estradatfno e fax: 986573216

navallia de cativo, inda que asdestrezas que se aprenden copaso do tempo servironme parafacer un retrato irnaxinatio queinda conservo.Tamn con ledicia lembro oxeito en que apreciabas a realidade que nos acompaaba. Tias un aire doce e tranquilo, eeu sempre pensaba que sabaso que tias que facer, que erasmoi consciente de ser un nenoque a a dar pasos, que medrarera dar pasos, para aprender acarniar con andares certos poreste mundo. Inda que algn silencio te envolva, non deixabas de agarirnar con bos xeitosos teus faceres cotins. Despois, a vida levounos a cada unpolos nosos roteiros, e de cando en vez, como xa ti comentaches, atpamonos nas ras dascidades cun grato sorriso e talando case polo aire dos librosde poemas que vas colocando

no teu pasar, e de outras tantascousas.Pensei, en chamarte, candopaseando polas ras da Estrada, e mis tarde por telfono,comentronme que falabas dastas lembranzas de min, peropouco despois v'useme cabeza devolverche a sorpresa consorpresa, e as "quizais" comezar a comunicamos, 'chatear'se di agora na linguaxe ciberntica, publicamente, pois pen-

FERN.ANDOPORTO

so que algunha cousa de interese podemos relatar, xa quealgunhas historias vivimos e otempo non pasa en balde.Lembro que aprendemos aescribir cun lapis de pedra negra: o pizarrillo, como os "Picapiedra", sobre unha pedra tamn negra enmarcada nunspaus. Pero nunca est de missaber que case todos os escola-

res da India, inda! a utilizan,como ben nos mostra s vecesCarmen Sarmiento nas noitesdo domingo na segunda cadeada tele, pois al tarnn hai escolares, e non son deses 150millns de nenas e nenos que,como se di agora, inda que nonsei por que, no mundo mundial, nunca tocarn nin tan siquera un pizarrillo; pero a cousa evolucionou de tal xeito,que, "eiqu" xa hai lapis cosque se pode escribir no aire,como os poetas, e que gardanna sa memoria todo aqueloque o seu dono Hes manda. Sexa era un milagre poder escribir sobre unha pedra, comonon o vai ser o facelo no aire.Pasa o tempo, e s veces escndese!, sentn algunha vez.Non aoranza doutros' tempos, nin cursilera, do queestou a falar, tan s colocarna memoria os tempos que nosesperan, os que aqui xa estn,rodeados de informacin econstruccins que antes eraninimaxinbeis, pero que agoranos ocupan e non sempre creando gratas circunstancias.Aquelo de "malos tiempos para la lrica" do grupo musicalGolpes Baj9s, parece ser unha .evidencia. E como se a realidade de antes, de cando aqueles10 anos que tiamos, fose "expansivo", ou as quizais nola

web: http://www.ofitiendas.com

mostraran nosos ollos infants,cheos Be xardns, espacios paralugares abertos vida, namentres que a de agora fose "invasiva", pois poucos espacios sedeixan, ao menos nas cidades,onde a natureza, a poesa e outras tantas cousas, poidan falaros seus falares coa sa sabidura inigualable; mis ben todoparece apostar por apartamosdestes cvicos deberes.Est claro que aqueles eranoutros tempos, como o son todos, outros tempos, aquelesonde o profesor de latn, SrBaleato, coa sa literaria figura, entraba s veces na aula epasebase a hora, como un loroerudito, falando e preguntandotan s en latn ante o noso atnito asombro, ao non entendernin papa; aqueles onde os libros en branco e negro parecan s veces guas telfonicas,que ns aprendiamos como sedunha oracin se tratase, e tamn aqueles de cando todos osnenos samos correndo, creoque s cinco da tarde, "hora estradense", ao Bar Pepe paraver como Neil Annstrong poa por primeira vez o p nala. Lmbraste? . qu contecemento!E case sen querer, pregunto:en qu las inda poer algnhome o p?, en que las andaremos?... -

Avenida Buenos Aires, 10036500 - Lalntfno:986783988


5/24

'QI::abeirs 'QI::erra, novembro de 2001e n este ttulo: Manuel Daniel Varela Buxn. OPatriarca do Teatro Galega, va a luz en de-. cembro do pasado ano este libro, editado po-lo Seminario de Estudios de Deza, que pretenda serun recoecemento, unha hpmenaxe, a unha das perso-as que mis traballou a pr_ol do teatro galega.Ovolume, publicado dentro da coleccin Deza Bsi-cos, estructrase en das partes. Na primeira parteachegmonos, a travs dun grupo de escritores, inves-tigadores, acadmicos, xente do teatro e amigos, a di-versos aspectos da vida e obra do noso insigne

P inc ipiamos cunha amplaconversa co ensaista, tradutor e adaptador Francisco Pillado Mayor na que, dendea sa propia perspectiva biogrfica, detllanos, entre outrasmoitas cousas, cal foi o percorrido ata chegar ao dramaturgo;cntanos o que fixo para divulgar e espallar a sa figura; analizamos pormenorizadamente ocaderno n 4 da EDG; falamosde cmo era seu amigo Daniel,analiza o seu teatro ..A profesora da Universidadeda Corua e escritora, Laura Tato Fontana, contextualiza o quefacer teatral do dramaturgo noteatro galego: "O teatro de Varela Buxn -escribe Laura Tatoera semellante ao que fixeran enGaliza os coros populares, andaque cunha diferencia de base: alnon exista a choqueirada queprocuraba o riso fcil a base deridiculizar s xentes galegas, ninpolos costumes.nin pola lingua.A profesora da Universidadede Santiago e crtica literaria,Dolores Vilavedra, fai unha redescoberta do seu teatro ao quecalifica de "realismo ruralista";e fala de Varela Buxn como unautor soial.O escritor, investigador e etudioso do pensamento galego,Xon Carlos Garrido Couceiro,.achganos trin-chefra galegusta na que militaba Varela Buxnorganizada ao redor da "Irmandade Galega"na que acada oposto de tesoureiro da executiva.O intelectual galeguista IsaacDaz Pardo cntanos, entre outras u ~ a s , a inauguracin. damontaxe de Varela Bxn no auditorio de Sargadelos; "auditoriopolo que tn pasado todo tipo deteatro. Mais ningunha acadou oxito do teatro de Varela Buxn.Era unha representacin que ossorprendeu e nos daba unha leccin de filosofa teatral".O Presidente da Real Academia Galega, Francisco Fernndez del Riego, repasa, na sa colaboracin, a lembranza galegadun home de teatro que conviviu"nos das infants e nos da maturidade, co mundo humano daGalicia rural. Coeca como vivan, como pensaban, como sentan esas xentes. Saba, por se

persoeiro

ter criado no campo, comprender o seu vizoso verdegar, o daandadura polas corredoiras, carballeiras e soutos. E, xa que logo, a ledicia da fontela que naceentre os penedos". O coautor dese clsico e polo tanto imprescindible libro, que leva por ttulo A Comarca de Deza, DanielGonzlez Aln, unha das persoas que rois contribuiu a divulgar a figura e a obra do dramaturgo, lembra ao seu admiradomestre e amigo.Daniel Gonzlez Gonzlez, oTo Xanete, memoria viva dacomarca de Deza, inseparablecompaeiro e amigo do autor,remexe na sa memoria e desvlanos a personalidade e as arelasde Varela Buxn. "A obra de Va-rela Buxn -dinos o To Xanetevai rois al das sas pezas deteatro, traspasa a fra crtica literaria e debe formar parte, pormritos propios e para sempre,da historia do teatro galego".A profesora de Universidadee bailarina, Clotilde Iglesias. filla do actor galego rois importante de todos os tempos: Fernando Iglesias Tacholas,mndanos dende a Galicia Ideal,dende a Arxentina, unhas lembranzas de Varela Buxn e deTacholas coa frescura e agarimodas cousas que s se escriben cocorazn.O home que gusta de mirarpara o ceo, Xos Mara LpezPrez, comparte con ns a saintensa relacin de amizade coseu amigo e colega de profesin.Outra das persoas que rois. t_n traballado a prol do teatrogalego, o escritor, actor e directo r teatral, .Manuel Lourenzo,deixa constancia con A xesta e oxesto, da profunda comunin doDaniel que via do mar (Castelao) e do outro Daniel de terraadentro, das labranzas seculares(Varela Buxn). E salienta a humildade e a grandeza dun homeque lle dixo un da: " certo quehai un xesto galego , como eseque.ti andas explorando co teugrupo (referase ao Teatro Circo).

Eu tamn pasei moitos traballos para que algn actor, candofaca de labrego, camiase cunritmo especial, como brincando,

/5

Portada do libr de Xos Luna Sanmartn no que evoca a Varela Buxnque como anda o paisano polas nosas corredoiras, cheas depedras .."O ex-director do Grupo deTeatro Xenio de Mourente , omestre e escritor Carlos Morgade, d cumprida conta das moitas representacins que o seuGrupo realiza das obras de Varela Buxn e de cmo no vern de1979, "os mozos e mozas doGrupo Xenio descobren a xeitosa aldea de Cercio e ao seu practicante, un home pequeno e avellentado, de apa riencia dbil,falas pousadas e riso luminoso ..Foi o comezo dunha longa, estreita e fructfera relacin . . Oteatro de Varela Buxn non debeser esquecido. Mentres sigancontndose por centos os asistentes s sas obras, mentres haxa xente que sega as representacins de p por estar todos osasentos ocupados .. Tia unhaidea de Galicia un tanto romntica, arrecendente a XeiacinNs, por iso loitadora e solida-_ria".O profesor e escritor DavidOtero, un dos responsables deque o Concello da Estrada lleadicara o ano 1998 ao prolficoautor, achganos un traballo,cheo de profundo lirismo, de poesa. "Don Daniel da Estrada ede Cercio, -cntanos David tecro-, era sabedor de que Galiciaconstitua un atento para compartir fraternalmente, solidariamente Que ese atento confirm-. banos e que era a sa lingua. Alingua para el foi sempre o him- .no da sa nelez". Damin Payo, nese. a -estahomenaxe en forma de libro ereproduce un retrato do drama-turgo. O profesor, escritr, e laurea- do poeta, Xos Vzquez Pintor,outra das persoas que rois tentraballado na divulgacin da safigura, lembra ao seu mestre eao amigo que lle escribir o limiar do Gndaras, o seu primeiro libro de poemas. E rematamos esta primeira parte do librocunha cronoloxa, da mia autora, na que poderemos seguir oquefacer vital e teatral do homedo que dixo Castelao: "Nunca se

poder falar da historia do teatrogalego sen falar de Varela Buxn".A segunda parte do libro estdedicada a DOCUMENTOS.Recollemos nesta parte a copiada acta de bautismo do arquivparroquial da lgrexa de SantaMara de Rubn. Algns artigosdo dramaturgo. Unha copia dadedicatoria do Sempre en Galizaque lle fai Castelao, "Ao irmnVarela Buxn, compaeiro demoitos afns patriticos. Conmoito agarimo " . As cartas queo dramaturgo lle enva dende_1974 a 1984 e que estaban depositadas na Biblioteca ArquivoFrancisco Pillado Mayor da Facultade de Filoloxa da Universidade da Corua. Acorrespondencia entre VarelaBuxn e Tacholas que estabanno arquivo da familia n a Arxentina. E os cartaces publicitariosda Compaa Maruxa Villanueva nos teatros. Mayo, La Comedia, Avenida, Solis, Variedades ..O envoltorio do libro, a por"tada chea de carautas, que inmediatamente nos est a lembrar inmortal obra de Castelao: Osvello_s non deben de namorarse, . da a.utora do artista:e presidente da Fundacin Casa Museo"A Slaina" de Piloo, ,Paco La- .reo.A supervisin lingstica correu a cargo da noutrora re.spon- .sabie do Servicio Lingstic() comarc.al Tabeirs-Terra deMontes, Luca Uzal Cabru.ias.E rmaio este artigo co se- .guridade de que algn Da dasnosas Letras toda Galicia hornenaxear o Daniel das Pallotas,ao filsofo do arado; ao Patriarca do Teatro Galego. Por que?Porque, como ben escribiu Francisco Pillado Mayor, no outcmode hai 20 anos: Primeiro: VarelaBuxn o autor mis representado do teatro galego; segundo:Varela Buxn foi o creador daprimeira Compaa profesionalde Teatro Galego; e, terceiro :Manuel Daniel Varela Buxn foio que dirixiu e e strenou por primeira vez Os vellos non debende namorarse de Castelao.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ~ - - - - - ~ ~ - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - ~ - - - ~


6/24

61X a chegaron un ano ruisos Premios Normalizacin Lingstica, osSa n Martio, que co frescotempo do inverno nos leva pordcima vez a premiar a todapersoa ou persoas, asociacin,empresa ou institucin que destaque pola potenciacin e difusin do noso idioma. Son dospremios mis entraables quese conceden pois polo seu carcter puramente honorfico edesinteresadamente cultural,estiveron sempre e estn ntimamente ligados s nosas terras, e dende aqu fanse chegar Galicia eterna e enteira.O 7 de novembro, un anomis no Pazo da Nugalla, reuniuse o Padroado, o grupo quese xunta para traballar nestespremios. A sa entrega ser o1 de decembro no Recreo Cultural da Estrada, agardando queasistan todas aquelas persoasque queiran . A orde na queaparecern os premiados ser:

A ESTRADA - TERRA DEMONTES:RECREO CULTURALDA ESTRADA:Onis veterano proxect"oasociativo da Estrada oRC, con mis de cen anosde historia, e que dende hai algns para aqu decidiu que asa lingua de funcionarnentofose o galego; pero ademais,todo esto deu en que a institucin faga honra da lingua quelle propia cun intenso laborcultural que destaca pola potencialidade da nosa lingua comofeto de comunicacin e cultural, que vai parello propia potencialidade dunha sociedadeque cada da medra mis tendono seu seo a boa parte do poboda Estrada e dos concellos limtrofes.GALICIA ENTEIRAROBERTO VIDALBOLAO:N acido en Santiago en1950 actor, autor e director teatral. un dospioneiros do teatro profesionalen Galicia, creador do grupoAntroido en 1974. Dirixiu parao CDG, Agasallo de sombras, epara o Teatro do Estaribel, Bailadela da morte ditosa, mbalasdas da sa autora. Como escritor teatral obtivo en 1976 oPremio Abrente con Laudamu-co seor de ningures, estreadapor Antroido dous anos depois, que seguiron entre outras:Ladaas pala marte do meco(1977), Memorias de mortos eausentes (1978), Bailadela damarte ditosa (Premio Abrente,1980), Ruada das papas e dounto (1 98 1), Percival (medallade ouro Ciudad de Valladolid ,1983), O romance dos figos deouro (1983), Xubileu (1983),Agasaflo de sombras (1984) ,Caprice de Dieux (1985), Oda que os chifanos deixa ronde soar, Malos tratos, Novo deParmuide, O mexiln galega,Saxo tenor (Premio de textosteatrais Alvaro CunqueiroJ991, e A pera de a patacn.Recentemente visitou o nosoteatro coa compaa Teatro doaqu e a obra Papalagui e diri

xe "Rosala" do Centro Dramtico Galego.

Roberto Vidal Bolao en plena representacin teatral

O PREMIOS SANMARTIO"Honraa q u e n h o ~ f merece...O Recreo Cultural, Roberto VidalBolao e Virxilio Viitez, premiosSan Martio 2001. Esta unha pequena referencia s premiados.

lnstalacins do Recreo Cultural da Estrada

m:abeirs' m:erra, novembro de 2001Con este currculo, RobertoVidal Bolao hoxe xa mestrede mestres no mundo do teatroen galego, o que lle valeu oPremio San Martio pola repercusin do seu labor en GaliciaEnteira.

TODA UNHA VIDA:VIRXILIOVIEITEZ:Virxilio VieitezBrtolo non unretratista enSoutelo, ORetratista. Das

o seu modo de vida, mais importante subliar o intento quefai de aportarlle dignidade aunha xente coa que el mesmonon se sinte moi identificado.As sas fotografas son misdocumentos rexistrais dun feito(pasamento, voda, ou mesmo anormalizacin dunha relacinentre noivos cando a primeiraque fan xun tos) ca fotosde estudio.A sa tcnicafotogrfica cualificada de

xeracins emesmo nalgnscasos tres,gardan nas sascarteirasretratos quepoen no seu p"Foto Vieitez".

Virxilio ninsiquera tia augacorrente e lavabaos negativos naf onte da praza.

excelente poraqueles expertos que estu dian o seu traballo, e esotendo en contaque nin siquera tia augacorrente na casa e lavaba osN aceu noano 1930en Soutelo de Montes .Comenzou facndose fotgrafotraballando no Pirineo Aragons, na construccin dos telefricos de Panticosa. Faca retratos dos seus compaeiros detraballo e despois vendallelos.En Sa n Feli de Grixolsaprende a tcnica do revelado,e posteriormente, en Palamsempeza a traballar profesionalmente como fotgrafo. Despoisde volver sa vila de Soutelopor mor da enferrnidade da sanai, quen dixo del que era ogolfo mis golfo do lugar, voltar de fra cunha bicicletapero sen un peso nos petos, casou e estableceuse aqu, facndose en pouco tempo coa clientela que tian repartida entreoutros fotgrafos que vian dasvilas cercanas. Viaxou por todaa comarca a bordo da sa Lambreta, que fara famosa nalgns retratos, pero so-br e todo po rcerdedo e Soutelo, facendo fotografas nasfeiras, sad a dasmisas, eposte-r i o r - ,mente :ireportaxesen cas a -men t o s 'comu-

mo corresponsal, e a primeirosdos anos sesenta leva a cabo unha tarefaque hoxe compn un verdadeiro arquivo antropolxico da comarca: os retratos para o carnde identidade, que se fai obrigatorio e que o leva por todasas alde.as retratando a todos,homes e mulleres, novos e vellos, ricos e pobres.Virxilio substituiu a Lambreta por un Seat 600 e despoisun 1500 que acabou sendo ocoche das noivas de toda a c omarca, pois no s faca de fotgrafo senn tamn de chofer. Elcobrou cartos por cada fotografa, como lxico, pois ese era

negativos nafonte da praza.Non traballacase nuncacon fondos artificiais, senncon exteriores, case sempreverdes vexetais, fetos s vecesna propia horta. Atravesa diversas etapas longo da sa vidaprofesional, que son doadamente dferenciables no fondoe na cara das fotografas. Pdense atopar na s a obra secuencias enteiras nas que os suxetos estn colocados diantedun impresionante coche docorrespondente emigrante americano dci lugar, outras onde ofondo sempre o lugar, as ras,as casas, ou sinxelamente unautobs; e outras mis elaboradas con xardns, ou o chal deD. Alfredo, que era a casa misluxosa do lugar.Virxilio era coecido enSoutelo, Cerdedo e moitas aldeas dos arredores, pero nonmis lonxe. Foi no veran

do ano 1997 cando, xunto coafilla

gunhad es asfotografas que gardaba na gabetae preparou unhaexposicin durante as festasdo San Roque. Manuel Sendne Xos Lus Surez, directoresda Fo tobienal de Vigo descobren o retrato dunha "Mullercon radio" que anuncia a exposicin, e despois de coecer oimpacto desta no pblico, dirxense a eL e dedican o tempo estudio dos negativos que, encopias de contacto, tia recollidos en latas das do pemento.Chegan a xuntar hasta 500 imaxes de especial interese, das cales elixiron as cen que hoxeforman a exposicin itinerante


7/24

m:abetr% m:erra, novembro de 2001

que percorre Espaa, Francia eo mundo enteiro.O longo da fotografa deVirxilio recllense retratos per-soais en casamentos, bautizos,comunins ,matanzas e ve-lorios; non envan era oretratista de to-da a bisbarra .Aparte destohai outras ima-x es que, maisque xente, re-tratan a formade vida dunpobo. Son ima-x es semprefrontais, estti-cas, como diManuel Sen-dn, "con grannaturalidade esobre todo dig-nidade".Retratouxente pobre,mais nunca re-

tratou miseria.En dousanos, Virxiliopasou de ser unretratista xa retirado a ter a saobra nos museos de Francia.Expn na fotobienal de Vi-go de 1998 e as fotografaschegan axencia Vu de Pars,publcanse no diario El Pai.s; eo museo Niepce cmpralle 26retratos. Hoxe un persoeirocoecido, e da sa obra diseque recorda os traballo.s dosgrandes da fotografa contem-pornea: Walker Evans, DianaArbus, Richard Avedon ou Au-gust Sander, anda que el ninsiquera tia odo falar deles.Pdese dicir que un autodi-dacta.Virxilio expuxo os seus re-tratos en branco e negro fetosentre os anos 1955 e 1965 no

Centro Cultural da Caixa de Vi-go, na sala do Canal de Isabel11 en Madrid, e dentro de pou-co chegar a Corua, dentrodunha mostra itinerante que

o retrato 'Mullercon Radio'foifeito por encargapara xustifica-lacompra doaparello

crticos de importanciacualifican como de grande inte-rese, e que o pblico, como oautor destas pxinas puidocomprobar en Madrid, mira enmoitos casospasmado. Axente das cida-des galegas re-corda a sa ori-xe na aldea ,recocese nasimaxes, e m-ranse a si mes-mos corentaanos antes.Unha das fo-togrfias miscoecidas deVirxilio, A"Muller con ra-dio". Foi a es-collida para un-ha exposicinconmemora i vada fotografa enEspaa xuntocos mellores fo-tgrafos do pa-s , publicadapolo diario ElMundo, e mos-trada ata nos te-lexornais. Deste retrato contaVirxilio que fo feto por encar-go paramandar a Amrica co-mo testemua da compra da ra-dio, xa que dende al lle tianmandado os familiares os car-tos. A seguinte imaxe un re-trato feto para unhas veciasde Soutelo, e que publicou odiario El Pas xunto coa infor-macin da sa exposicin enMadrid.A fonda pegada de Virxiliona nosa cultura, a dignidadecon que sempre levou a marcada sa xente e o seu indioma,fano Premio S. Martio a toda

unha vida presumindo polomundo enteiro de ser quen so-mos.

/7


8/24

8/

N este primeiro ano do milenio novo, dando tempo tempo para outrosque vean, Galicia restaura unnome propio, o de Don EladioRodrguez Gonzlez, unha vozfirme da aldea, si, pois el exerceuna de por sempre e levounaconsigo, fonda no sentimento,polos mltiples rueiros da savida, si, a voz da aldea, tal patria e matria, como presidenciaa cada hora na militancia dasa consciencia.Don Eladio nunca se foi docolo momo da aldea e soubopousa-la cabeza con sensibilidade nos ombros dela para proxectar ideas de como redimirsee afirmarse para redimir e afirmar. Na voz da aldea, no idioma orixinal, Don Eladio, dispuxo do seu estatuto social degalego. Os seus soos foron nomesmo carreiro cs dos seus irmns labregos e as propuxronnolos para ben de Galicia.Con iso, tamn soubo garda-loamor de fillo e de nai .no sangue. Buscou teimosamente encomo soergue-la tradicin, como mantela intacta e nela ,inexclunte, a palabra. Destamaneira, Don Eladio, gustou deabraza-la Lingua primorosamente e as non conxugou enningn tempo o verbo renunciar. Apaou moita vida.No campo comunal, no seuanaco de terra, na Ponte de Leiro e de Galicia, acariou moitasfollas propias, ntimamente nosas e decidido, mantvoas nafrescura do saber popular paradevolvelas de mellor ser; xaque logo, vivas, orientounas.para a posteridade e para o futuro deste pobo.El constituu sen dbida oser un conservador lextimo, un'galego de solvencia, do seutempo , ben merecente de quehoxe de ns lle arroguemos altodistingo de honra.Cando el escribiu no seu poema 'Oracins Campesias'aquilo de que "quixera que osmeus versos chegasen s con-ciencias mis escuras, e esper-tasen nelas as vontades mur-chas, e prendesen nas lamas as

A VIDA DE

EtA!/10ROOR!6t1EZGO!IZALEZ

Portada do libro do escritor David Otero dedicado a figura de D. Ela-dio Rodrguez Gonzlez

Don Eladio, como tantos , sr-venos de referente tamn arestora e tal como en palabras deX.C . Caneiro , vlenos deexemplariedade para que nestade hoxe artificial civilizacinmoderna, ns sexamos quen desupertmo-las ancdotas e astamn que a memoria constita

o noso anaco de sol, un territorio, que nos defende, pois a nosa igualdade, o noso recoecemento , debe pasar pola nosavoz na Lingua. Lingua queDon Eladio se entregou de porvida para restaurala e activala ,para que algn da fose o soarunnime de Galicia, o do seu

.d. () d tA . ,,1 d D E" d ..avi


9/24

. .QJ;a&rtrf> m:etra, 11'Vinbl'

' / 9

Poucos pomo Don Eladio son tan merecen/esdo recoecemento, o de adicarlle o 'Da das Letras Galegas', entre os homes deLetras anteriores a 1950. Dende o da dapubicadn do seu Diccionario, que lle adi-. m i l e s e miles de horas, ese da, paramo,itos, todof oi diferente. O seu Diccionariosbeme a filloas con vio de treixadura".

da revista ourens 'Ns', as como das follas voandeiras'Resol' e 'Papel de Color' . Tamn, en 1917, na revista 'ANosa Terra' -coa seccin 'Pintores de almas'- Don Eladiocomeza a publicacin de poemas nos que homenaxea a Castelao,Asorey, Sotomayor, Llorns, Sobrino, Abelenda e aoutros. Don Eladio manifestaque estes poemas formarnparte do libro 'Terra a mia', ocal non se chegar a publicar.Neste mesmo ano, po ragosto, o noso vate recibe naCorua unha homenaxe multitudinaria dos seus compaeirosdo Concello, dos xomalistas dacidade, dos da Irmandade daFala, dos de Cantigas da Terrae outros colectivos mis. 'Can-to vale na Corua arrodeunopara aplaudilo' - dxose na

Fundador daIrmandade dosAmigos da Fala,posteriormentef oi PrimeiroMestre da Fala

'Nosa Terra' co ttufo de 'Consagracin dun poeta' .En 1918, Don Eladio, poloSan Froiln, no Certame Literario de Lugo, faise merecentedo primeiro premio (co poema'Alma de raza') e mailo premio extraordinario (con 'Malpocado'). Neste Certame tamn ser premiado o seuvecio de Leiro, logo acadmico, Fre Samuel Eijn .Nos primeiros de 1920,Don Eladio nomeado porunanimidade, Secretario daReal Academia Galega. Polo25 de xullo, as Irmandades celebran por primeira vez o 'Dade Galicia'. Vicente Risco manifesta que nesta data constitese a festa nacional de Galicia.Polos das 30 e 31 de agostodo ano 20, a Real AcademiaGalega, no Balneario de Mondariz, recibe como acadmicos

a Rei Soto e a Ramn Cabanillas. Don Eladio foi o encargado de lle contestar poeta deCambados. Os dous discursosrecollronse nun libro titulado'A saudade nos poetas gal egos'. Hai que dicir que este acto da Academia , por realizarsefra da sede da institucin, fra da cidade da Corua, suscitou bastante polmica e que figura nos xomais das diferentescidades galegas daquel tempo.Por outubro, .sae en Ourense arevista 'Ns ', dirixida por Vicente Risco e Don Eladio, dende o principio, figura nela como colaborador.En 1923, o noso vate, publica -na coleccin 'Cltiga'- olibro 'Raza e terra'. Unha coleccin de poemas dentro damis pura tradicin dos precursores, dixo deles Vicente Risco. Neste mesmo ano, o un defebreiro, morre Manuel Murgua. Tdolos amantes e defensores, militantes, de Galicia,opinan con fervor que mal sepoder entende-la historia donacionalismo galego sen o pulo dinamizador do PatriarcaDon Manuel Murgua. O seuenterro foi unha enorme manifestacin de d.Para Don Eladio brenselledefinitivamente os camios daconsagracin. Ten nome propio e as, de seguido, as mostras. En 1924 concdenlle oPremio de Honra na Festa daLingua Galega que se celebrouen Compostela. A obra premiada a sa composicin'Oracins Campesias ' . Soncomo oracins que se elevandas mesmas cousas, de todocanto forma este pas, dicase

en 'A Nosa Terra'.O 9 de outubro de 1926,propoen a Don Eladio comoMembro do Seminario de Estudos Galegos (tomara posesin en abril de 1927). O 11 denovembro de 1926, a RealAcademia Galega elxeo Presidente.As crnicas dixeron que porunanimidade e co aplauso detoda Galicia. En 1927, na Imprenta Roel da Corua, publicao seu libro 'Oracin scampesias' .Oitenta e unha poesas ondecorren parellas a versificacin


10/24

10 /

ASNOSASTERRAS ...E XENTES

Ven da ante-riorPor estas, ta -mn se da conta da aparicindo DiccionarioGallego-castellano de DonEladio (cousaque foi paralargo). Tamno noso vate soacomo representan e de Galicia na RealAcademia Espaola e nomeado mem-bro do InstitutoHistrico doMinbo. En1929, pasado oSan Martio,en terras do Ribeiro, celbrase unha home-naxe na honrade Don Eladio. D. Eladio Rodrguez GonzlezNela declara- do fillo predi-lecto do seu pobo. "A Don Eladio, esclarecido filio da terra. Oseu Ribeiro" (dicase na placa). Por estes anos, baixo a Presidencia de Don Eladio na Academia, propense.como membros a Don Ramn Otero Pedrayo, aVicente Risco e a Castelao.

No ano 1932, Don Eladio, formar parte, xunto con Bveda,Lugrs, Rodrigo Sanz e outros, coa Presidencia de Salvador Cabeza de Len, da Comisin redactora do anteproxecto de Estam:to para Galicia (o cal sabemos, xa definitivmente, foi aprobadoen referendo o 28 de xuo de 1936).En 1934, Don Eladio, por motivos de sade, renuncia seuposto de Presidente da Academia e en 1937 -en plena guerra incivil- xublase como funcionario. O Concello da Corua nomeouno Oficial Maior Honorario da Secretara Municipal. Xa quedaban anos para adicarse seu proxecto de Diccionario tantasveces anunciado e anda non publicado. Ser, da man da Editorial Galaxia, co patrocnio da Casa de Galicia de Caracas, prologado primorosamente por Don Ramn Otero Pedrayo, na coordenacin de Don Francisco Femndez del Riego e co interesepreferente de Don Ramn Pieiro, coa colaboracin dos homes emulleres de Galaxia daquel tempo, en tres tomos, un en 1958,outro no 60 e outro no 61, reimpreso no 80 e agora outra vezneste ano que se lle adican as Letras Galegas noso vate deSan Clodio, Don Eladio Rodrguez Gonzlez, quen, o 14 de abrilde 1949, finou na Corua.

A VIDA DE

E!.A!J!ORO!JR/6V'EZGO#ZA!.EZ

Os seus restos repousan no cemiterio corus de San Amaroxunto con ben deles dosseus compaeiros detantos anos en proxectosde dignidade para Galicia.Como expresa oprofesor Don XessAlonso Montero:"Poucos como DonEladio son tan merecen-tes do recoecemento, o

de adicarlle o 'Da dasLetras Galegas', entreos homes de Letras an-teriores a 1950. Dendeo da da publicacin doseu Diccionario, quelle adicou miles e milesde horas, ese da, paramoitos, todo foi diferen-te. O seu Diccionario-remata o profesor- sbe-me a filloas con vio detreixadura ".

m:aberl) m:erra, novembro de 2001

LIBROS...A historia escrbese de noite gaou a XIII edicin do Premi9 Garca

Barros. O premio foi entregado nun acto institucional

Bieito IglesiasAHIS'IDRIAESCRBFSE DE NOITE

.. ..., .,

Bieito Iglesias consegua ca asa novela A historia escrbese de noite a XIII edicin dopremio de novela Manuel Garca Barros. O escritor recollao seu premio -dotado con unmilln e medio de pesetas-nun acto institucional que selevaba a cabo na Estrada a primeiros de novembro.A historia escnbese de noite unha novela na que unharevista encarcrgalle protagonista a confeccin dunha report ax e sobre o mundo daprostitucin en Galicia.Este o punto de partidades.ta novela saudosa, perochea de vida e humor, na queBieito Iglesias nos ofrece unretrato literario, vez elexacoe grotesco, da Galicia actual.

UNHA VOZ ..MARYISAURAO/impo Arca CaldasA ltima publicacin deOlimpio Arca, editada polaAsociacin d,e Fillos e Amigosda Estrada. E a vida de Isaura

Vllaoz Pereiras, conecida artista lirca que naceu na Estrada o 28 de outubro de 1897, fina do miiiiar Vicente Villaoz eda estradense Pilar PereirasSoto. Esta nena estradense, cotempo, convertirase nunha cotizada .artista nos escenarios detoda Espaa, chegando a estrear coa sa voz, obras dos misaplaudidos compositores domomento.Todo un percorrido pola vida artstica daqueles anos,acompaado do fondo coecemento d todo o que estaba apasa{ antes e despois ns nosas terras. Un libro pois, deinexcusable lectura para quenda Estrada queira saber, co_cer e disfrutar.

O ANO DAS MIMOSASXos Luna SanmartnO ano das mimosas editadopor Edicins Fervenza, co patrocinio do Concello da Estrada, un conto para nenos ambientado no mxico mundo deLiripio e baseado na lenda dassas camps que fan alonxaros tronos. O mundo infantil eas historias de avs, que tanben recoece o autor, venseensalzadas polo manexo do lxico infantil e as ilustracinsdo noso ben querido Pac9 Lareo. Ternos perante ns pois,un mundo nunha historia, ouunha historia coma un mundopara encantar a grandes e pequenos que queiran saber misdas nosas lendas deixndoselevar pola imaxinacin dunmago da palabra, apelidadoLuna.

Os signos, as mudanzasXoan Blanco ValdsEste o ttulo do ltimo libro de Xoan Blanco Valdseditado pola Deputacin Provincial de Pontevedra, dentroda coleccin "Tambo" de poesa. Foi presentado o pasadoda 22 de novembro no RecreoCultural, e no acto o autor, queestaba acompaado polo xo-malista da TVG Luis Rei Nez, destacou a sa necesidadede ofrecer mediante o feito potico recordos, dbidas e desexos que non atopan fcil respos ta. Xoan Blanco , quededicou este libro s das ausentes, s voces case imper-

ceptibles estrase como poetanunha obra que a pesares deser a sua primeira experienciano mundo do verso, reflicte amadurez no pensarnento dopoeta. Faise perceptible mesmo tempo a vitalidade dapluma, herdada posiblementepor quen con certeza, sbrio neto e de Roberto BlancoTorres. OS FAROS DA COSTA DAMORTEXos M Lema SurezManuel Vilar lvarezA mis recente publicacin dohistoriador e mestre da Estradadedicadas Costa da Morte.Primeiro foron XacementosMegalticos, logo os Pazos eagora este libro no que se rexistran e documentan os farosdo pas e que moi proximamente ser presentado na Galera Sargadelos da Estrada


11/24

-crraberis -crrerra, novembro de 2001 / 11

n lembran a de Ca ada VzquezDi Xess Alonso Monterono seu "Estudio" introductorio reedicin dovolume de versos "Vagalumes"feta no ano 1989 que o seu autor, Xos Manuel Cabada Vzquez, era "descoecido pola clase 'poltica' do noso pas e porunha boa parte da clase ilustrada,s un nmero moi pequeno de'lletraferits' tia noticia, unhacerta noticia', da sa existencia."E iso foi as, entre outras cousas, fundamentalmente, pola censura, de todos coecida, andaque non por todos persoal ouexistencialmente realizada, quesupuxo a guerra civil espaola,que estalou a pouco mis de tresmeses do seu pasamento, co rxime autocrtico xurdido dela. Unrxime que -como indica IsaacDaz Pardo (filio do que foi granamigo de Cabada Vzquez, Camilo Daz Valio)- "sobre todona Galiza, secuestros memoriahistrica" .Pero foi un grupo de "bos exenerosos" estradenses os que,despois de conseguir .o trasladodas sas cinzas desde o cemiteriode Linares, non deixaron de facerse presentes, ano tras ano,arredor desta sa segunda e definitiva tumba, en cada cabodanoda sa morte, cunha sempreemotiva ofrenda floral poeta. Asociacin de Fillos eAmigos da Estrada, correspondeulle o mrito de ter levado acabo a mencionada reedicin deVagalumes e hoxe o Concell.ode A Estrada quen, como acabade predicar Manuel na emotivaMisa que remata de se celebrar,se honrou en realidade a si mesmo, ter unanimemente aprobado honra-la figura do poeta dasterras da Estrada durante este ano2001, centenario do seu nacemento e primeiro deste sculoque estamos encetando.E foron os seus familiaresmis achegados, testem.as privilexiadas da sa crta vida, -seus pas (os avs de Barro), seusobrio Xaime (o que era para opoeta, na poesa "Irrnancia!", o"anxelio" que lle lembraba asa irm Emilia), seu irmn Per- fecto e sa dona Palmira (meuspas) os que acecharon con amore mesmo devocin o recordo dasa faciana humana e nola souberon transmitir s que non tivemos a sorte de coecelo en vidapero anda sentimos o orgullo dechamarlle to Pepe, cando falamos del.Eu quero, no meu nome e nodos seus familiares, moitos delesaqu presentes, agradecer a cantos fixeron, fan e seguirn a facertodo o posible por manter vivff edar a coecer cada vez mis emellor a figura e a traxectoria vital dun mozo estradense que nasa actividade poltica e literaria,tivo sempre a Galicia como obxectivo e paixn fundamentais.Coido que importante parao devir social, cultural e polticode Galicia estas achegas nosoinmediato pasado para, dese xeito, sabermos onde estamos e enqu grao nos debemos a persoas,aparentemente sen importancia, eque, sen embargo, loitaron porunha Galicia nova.

Adolfo Cabada Castro *

Hai pouco -ruis dun mes, naprimeira sell1na de decembf..opasado, tiveri ocasin de entregarpersoalmente en Buenos "Aires,nos locais do Centro Cultural doPartido da Estrada seu Presidente, un ex,emplar do libro Vagalumes logo de ler para un fatode amigos al reUnidos a poesatitulada "A fonte das meigas".Xos Manuel Castelao Bragaa,al presente e que nos serviu decicerone naquela emotiva tarde,tamn quixo deixar constanciado seu coecemento do poeta recitando de memoria, con emocin de emigrado, unha estrofada poesa "A Galicia" e que euquero recordar aqu co mis profundo e ntimo desexo de quemellore a situacin grave polaque estn a pasar moitos galegos,irmns nosos, na outra beira domar .

A G;1.LICIATanto che quera, Galicia,tanto cario che teio,que morro se que estou lonxedo teu colo feiticeiro.Fra de ti, cera amada,vivir non pode o galega,como non pode vivirsen agarimos o nena.

Ti atraes teu regazo,de amor e ternuras cheo,a tdolos que mamarono leitio dos teus peitos;s que ti acobexacheno teu colo, de pequenos,e aqueles que acalentacheco alentio dos teus beixos.Por ti, de lonxanas terras,sospiran, meu chan galega,aqueles que te deixaron

por mor de buscar sustento;os que en ti, cando rapaces,a xoga r adeprenderone viran en ti do solos resprandores primeiros;os amantes dos teus campos,de louzana cubertos,das outas cumes dos montes,palas chorimas marelos;da amenid dos teus vales,da maxest dos teus tempros,a onde as nais van por rezarpolos fiflos que perderon;do marmurar das fontelas,do encanto dos teus regueiros,que por montes e campasescorregan cantareiros,das tas fermosas praias,nas que batisca o ouceno,e do cantar dos teus bardose poetas, que os seus versosesquirben no teu Jalartan meloso, tenro e meigo . .

Galicia, nai carienta,non sei que tes no teu seo,pois imposibre que poidalonxe de ti o galegavivir, sin que da saudadeda morria .. no seu peitonon sinta a enfermedque o leva cava mesmo.Tanto che quera, Galicia,tanto cario eu che teio,que morro se que estou lonxedo teu colo feiticeiro.

Os apuntes da curta pero intensa traxectoria vital de CabadaVzquez acaban de ser magnficamente esbozados na homilaque hai pouco pronunciou quenhoxe mais sabe dela: seu sobrioe meu irmn, Manuel CabadaCastro. Tempo haber, longo -diste ano a el dedicado, nos diferentes actos que de seguro se celebrarn, de ilos analizando polomido.Deixdeme agora, que rematecoas verbas que o propio poetapronunciou, segundo deixouconstancia escrita en Vagalumes,"con motivo - escribe o poeta -dun inmerescido agasallo adicado polo rol das mias boas amistades":

Moitas gracias!Pra responder s vasos agasalloseu non atopo Jalas,e ndanme al dentro da cabezaen revolta xuntanzaideas e conceptos, que n 'acertoa plos por seu arde. E rta i-alma

~ n t o tal que unha morna vaguedade, .unha.4ozura soave e degarada,que o meu se r todo envolvee corazn sulagade ledicias nun mar que non ten fondo:Pra min ser esta data, longo do camio dos meus das,como a pedra miliaria,na que con letras de ourogravarei vasos nomes. E a xornadade hoxe hei gardar no meu librode notascomo ilustrada pxina,como estampia sagra de recordos,como ardente pregaria,que o vaso agasalladoter de erguer da Greta Virxeamada

por vs, e polos meus, e por Galicia:pala innancia santa,que, frolecer cal /rol, polo curiscocon bico al! de mortefoi bicada;

por Doria e sua nai; d,e meusavspalas fuxidas afmas;polos vellos amigos que souperonenxoitar algn da as mias bgoas,e por car_tos agora aq_me escoitane coa sa presenza me honran eagasallan;pala Galicia ceibecon libertade sagra,

por tdolos valentes loitadoresque forman nestos tempos-a cruzaddos escollidos bos e xenerososque loitan pala Terra e pota Fata;pala Fe que nos trouxo aSantoApstolque en Santiago descansa;polo sustento e o ben dos nasoscarpos,polo sustento e oben das nasas almas! ..Polo vindeiro adiante camiarei decote coa lembranzadesta xornada ardendo no meupeitocon roxas laboradas.Mais para agradecer tanto agasallo -n 'atopo agora /alas,e rgome, confuso e avergonzado,como antre xente extrana,sin achar outra causa que decirvos,mis que estas das verbas:Moitas gracias!!*Discurso pronunciado o 14 dexaneiro de 2001


12/24

12 / UJ:;aberg m:erra, novembro de 2001

Manuel Cabada Castro *

"Hai diversidade de dons, peroun mesmo Esprito. Hai diversidade de servicios, pero un mes

mo Seor. Hai diversidade derealizacins, pero un mesmoDeus, que quen realiza todoen todos. A cadaqun dselle amanifestacin do Esprito parao ben comn" (l Carta de S.Paulo s Corintios, 12, 4-7)

Moi queridos vecios de Codeseda, estradenses, e amigos todos:O concello de A Estrada honrouse en realidade a si mesmo ter unanimente aprobado honrala figura do estradense, XosManuel Cabada Vzquez, filiodesta parroquia de Codeseda, durante este ano 2001, ano primeirodo novo sculo que acabamos deestrear e primeiro centenario donacemento do poeta homenaxeado. Parceme as mesmo moiaxeitado que o primeiro acto oficial desta anual celebracin tealugar nesta antiga e artstica igrexa de Codeseda, que acolleu benaxia nena Xos Manuel nomesmo da do seu nacemento eque o volveu a acoller no seuadro en 1962, co gallo do traslado das 'sas cinzas cemiterio

parroquial no ano 1962.Xos Manuel recibiu coas augas bautismais o seu nome nomesmo da en que por primeiravez respirou os "airios, airios,aires" deste val de Codeseda. Ve-laqu o que se nos di no libro debautizados desta parroquia:"En la Iglesia parroquial deSan Jorge de Codeseda, distritomunicipal de La Estrada, en latarde del da seis del mes de diciembre, ao de mil novecientos

uno, yo Dn. Manuel Eirn Cadavid, coadjutor de ella, con licencia expresa de D. Agustn Salgado, curn prroco de la misma,bautic solemnemente, puse lossantos leos y por nombres JosManuel, a un nio que naci porlas tres de la maana del mismoen la aldea de Barro, hijo legtimo de Manuel Cabada y MaraJosefa Vzquez de esta vecindaden dicha aldea y oriundos el primero de la de Marcen/os y la segunda de la misma de Barro.Abuelos paternos: Antonio Cabada y Josefa Prieto, vecinos dela dicha de Marcen/os de sta yoriundos el primero de la prxima de Santa Marina de Rivela yla segunda de la propia de Marcen/os. Matemos: Jos y Manuela Gil, vecinos de la de Barro yoriundos el primero de ella mis-

AITTOM!!!IGESTO SO

ma y la segunda de la inmediatade Santo Toms de Quireza en eldistrito municipal de Cerdedo.Fueron padrinos los referidosabuelos maternos".Como vedes, Xos Manuelnaceu para o mundo e para a fecristi nun mesmo da e estesseus dous amores conformaianoen realidade de por vida.Con dezasete anos encarnase cara cidade compostel parainicia-los seus estudios no Semi

nario; al profundiza o xove seminarista nas Humanidades, na Filosofa e remata o seu primeirocurso de Teoloxa. Pero o mundo, a vida, a realidade humana esocial da sa terra aguillano,exercendo unha fonda atraccinsobre el. Xos Manuel abandonaentn os seus estudios eclesiais,tardando catro anos en volver denovo Seminario composteln,que por entn tia a categora deUniversidade Pontificia: al exerca a sa docencia, entre outros,o sabio cengo Anxo Amor Ruibal.Nestes anos de ausencia intensifica os seus contactos coasociedade e coa poltica galeguista, que iniciara x en Santiago coa sa asistencia a diversasasambleas das "Irmandades daFala".

RADIO ESTRADA 107.7Lder de audiencia na nasa comarca ....8 de cada 10 estradenses escoitan

RADIO ESTRADA .... Est. de MODA

Pero os estudios teolxicos ea cidade compostel atrenlle tamn fondamente e vn a retomarno curso 1927-28 os interrompido s estudios, anda que tempoestudia e concle as carreiras demaxisterio e Filosofa e Letras(seccin de Historia). Neste tempo secretario e amigo ntimo deAmor Ruibal, exercendo ademaiso cargo de preceptor dos "Nenasde Coro" da catedral.Sen embargo, no ano 1931Cabada Vzquez ten que se decidir entre a continuacin da sacarreira eclesistica que o levaraxa case inmediatamente ministerio sacerdotal e a dedicacin labor directamente poltico, noque levaba xa anos inmerso . Decidiuse finalmente por isto ultimo, pero de maneira responsablee sen abandonar en modo algnas sas ben asentadas crenzas relixiosas. as como neste mesmo ano figura xa como vocal nocomit provisional da "Agrupacin Nazonalista" de Santiago, como orador e arengador poltico nagran concentracincvica do 25 dexull e comoactivo participante na asemblea fundacional do PartidoGaleguista endecembro domesmo ano.Como canse- cuencia da safonda formacinhumanstica e relixiosa, a sa actividade poltica e educativa como galeguista eprofesor ou director de diversoscentros educativos ten sempre undecidido senso tico, comprometido coa Jiberdade e coa xusticiasocial, elementos estes que el vaclaramente en conexin coa suafe relixiosa. as como hai quever a sa simultnea preocupacin, por unha banda, pala cultura, a lingua e a liberdade da sa enasa terra, Galicia, e, por outra ea un tempo, polo respeto s liberdades polticas e relixiosas e palapromocin das capas sociaismis desfavorecidas, labregos,emigrantes, etc.Unha mostra disto pdese ver no feito de ter asinado el, xuntocon Risco, Otero Pedrayo, Caba-

nillas e outros cinco mis , a declaracin do 25 de outubro de1931 que leva por ttulo "Afirmacin Catlica dun Grupo deNacionalistas". Nela pedan osasinantes, entre outras causas ,que non se levase a efecto a inxusta resolucin do goberno republicano sobre a disolucin daCompaa de Xess e a nacionalizacin dos seus bens . Os asnantes (entre eles Cabada Vzquez) insistan na necesidade desalvagardar as lextimas liberdades relixiosa, de ensino, etc., quecon tales decisins parlamentarias corran perigo de verse socavadas.Pero se o poltico de Codeseda loitou neste senso con decisin e indubidable compromiso apro! das liberdades, non foi menos esixente no que toca xustiza social. Os xornais da poca fa-1 n, por exemplo , das sasimportantes e decisivas intervencins na asemblea fundacionaldo Partido Galeguista en relacin coa poltica fiscal do programa dopartido, que elacadou modificar nun senso

progresista.As sas propostas foronde feito referendadase aprobadasco aplauso ea ovacin dosasemblestas.Destas esixencias ticas non estaba ceibe tampouco na-

tural mente a sa propiaprofesin de ensinante e educador, tal como se amasa nas sasintervencins escritas na interesante polmica sobre a funcindos mestres que se publicou noxornal estradense "El Emigrado"nos anos 1929 e 1930. CabadaVzquez avoga al pala reponsabilidade profesional e pala plenadedicacin dos mestres a tan importante e trascendental tarefaeducativa.O dita ata aqu sobre CabadaVzquez poder resultar le novoou descoecido a mis dun devs, porque a faciana poltica dasa personalidade quedou mediosoterrada, en boa parte debido sacontecementos polticos ocorri-


13/24

\ll:aberg \ll:erra, novembro de 2001

dos despois da sa temper morte no da 2 de abril do ano 1936,xa que s poucos meses depoisestoupou a guerra civil. En calquera caso, coido que precisoaprender a ver a Cabada Vzqueznon s como poeta senn tamncomo comprometido educador epoltico.Dito isto, non hai dbida deque o noso homenaxeado ungran poeta e, coma todo bo poeta, un creador, isto , un transformador e dignificador da realidade por medio da palabra, daescritura potica. Algo as comoa auga da voda de Can transformada en vio . Deste xeito onoso poeta soubo dignificar eelevar a unha categora artsticaa vida sinxela e ordinaria, tantasveces esquecida ou postergada,das nosas xentes galegas: osseus anceios e esperanzas, assas dores, as sas festas, as sas loitas .. Coma Rosala ou Curros, o noso poeta acada tamnque os lectores dos seus poemasse sintan neles reflectidos e engrandecidos. A escolma de versos recolleitos no seu poemarioVagalumes as todo un repertorio das variadas e ntimas experiencias da vida humana, especialmente da vida labrega dasnosas pequenas parroquias rurais. A poesa


14/24

14 /

Portada do libro editado pola Fundacin Cultural da Estrada

Francisco Rozados 'Rochi'gaador do premio de xornalismoM. Reimndez Portela

Francisco Rozados, colaborador de primeira hora destarevista, dinamizador culturalda nosa comarca e coecidoentre todos ns como agarimoso alcume de "Rochi", vn derematar un ano que se lle deupor ben afortunado. As, nomes de setembro recolleu opremio de xomalismo ManuelReirnndez Portela, organizado pola Fundacin de Exposicins e Congresos da Estradapola aportacin do seu traballode promocin da lectura, publicado no seu da en La Vozde Galicia.O premio, foi entregado ovenres 14 de setembro, notranscurso da Feira do Moblede Galicia, coa destacada in-

tervencin como sempre dun_mantedor de luxo que nesta' o c a s i n foi o Dr. Xess Carro.Otero: Pero, este ano, o Comit deSeguimento do premio, presentou tamn un volume a historia das cinco primeiras edicins do Reimndez Portelanun valioso volume que recolle obras premiadas, discursosde mantedores e fotografasdas entregas, mesas redondasque se celebran durante o anoencol da medicina rural e dasmedallas M. Reimndez Portela. Este volume, atpse a disposicin de todas aquelas persoas que o precisen naFundacin de Exposicins eCongresos da Estrada - ZonaDeportiva s/n 36680 A Estrada.Pero -sobre a figura do gaador, Francisco Rozados, diciamos principio o "annusmirbilis" que lle supuxo o2001 , pois meses despois chegaba a noticia de ter gaado opremio de narrativa Camilo Jos Cela, as como a concesindo Leader Plus para a ADRMontes, do que durante tantosanos vn sendo impulsor e traballador. As pois cabe felicitargrandemente a un autor quedende Forcarei nos achega atoda a Terra de Montes o seuenxeo e a sa creacin.

UJ:abers UJ:erra, novembro de 2001

O CULTURAXos Manuel Cabada VzquezObra completa eoutros escritosA undacin Cultural da Estrada, dentro do seu programa de di-vulgacin, e logo de crearse o servicio de publicacins dedicadoa recuperar a memora dos nostM a travs tltM seNs libros, em-prendeu un proxecto de edicin que culminar con este libro nose recolle unha edicin, introduccin e notas de Manuel Cabada Cas-tro.

REDACCIN esta a primeira publicacinlevada a cabo pola FundacinCultural da Estrada, no ano docentenario do poeta de Codeseda.Constite un rigoroso estudio da vida e obra de Cabada,pois incle unha introduccincon contextb bibliogrfico, toda a obra potica do autor, tanto a galega, a castel, como atraduccin de poemas, e a saobra en prosa que abrange ascolaboracins en revistas e xornais, traduccins de textos relixiosos galego, as como dogrande mestre Amor Ruibal, eextenso epistolario do seu to

recompilado polo mestre deComillas.Constite este libro un rigorossitno estudio da traxectoriatanto humana como creativadun home que nacido en Codeseda chegou a constitur un altobaluarte da intelectualidade galega e galeguista do momento,antes de que a morte o sorprendese precozmente s 34 anoscando era director do institutode Linares (Jan).O libro, foi presentado nomedio dunha gran expectacinna Sala de Exposicins VarelaBuxn, co presencia de ManuelCabada Castro (autor), DavidOtero (moderador), Manuel

Cabo Rey (coecido de CabadaVzquez), Avelino Pousa Antelo (coecido de Cabada V zquez), Alfonso Varela Durn(Presidente de Fillos e Amigosda Estrada) e Manuel Fragoso,ilustrador da portada e deseador desta obra que est vendaen libreras, e pode solicitarse (Fundacin Cultural da Estrada, Avda Benito Vigo 104 -36680 A Estrada). Presentacinque foi todo un xito e que significou un recoecemento poeta de Codeseda por parte doshomes e mulleres da sa comarca que abarrotaban a salade conferencias do Teatro Principal.


15/24

m:abers m:errn, novembro de 2001

HomenaxesAirios da Ulla


16/24

":' 16 /

Foto da orla da sa licenciatura en Dereito, adicada a Carmen, a sa dona en setembro de 1948

O BREVE APROXIMACIN BIOGRAFA

.:crr:abers :cri::erra, novembro de2001

1926: Mario Blanco Torres,coa sa familia, trasldase Estrada para exercer o cargo desecretario do xulgado municipal. Dos sete irmns BlancoFuentes (Segismundo, Felisa,Mario, Carmia, Rosa, Pedro eJos) seis naceron en Cuntis eJos naceu xa na Estrada. Daboa e rpida integracin deBlanco Torres na vida social ecultural da Estrada d idea oseu fondo vencello co Recreo.Cultural: en 1930 elixido Pre -sidente, secretario en 1932, 35e presidente de novo en 1942, .. 46 e 47 (l ) . Estudio do Bacha-relato no Colexio InmaculadaConcepcin- Fraguas.1928-36: Pasa moitos vernsen San Miguel de Lores (concello de Meao, cabo de Sanxenxo) cas do seu to Germn,dende 1915 prroco da freguesa. Mario Blanco mantivo coseu to Germn vencellos emotivos moi fondos, ata o puntomoi probable de ser as tempadas transcorridas na sa compaa un dos alicerces da sapersonalidade. Mario Blancomantia vivas no. recordo moitas lembranzas da casa de Lores, onde acudan con frecuencia Roberto Blanco Torres,xunguido seu irmn cura Germn -malia as distancias ideolxieas obvias entre un republicano case agnstico (candomenos con dbidas relixiosasmoi fortes) e un crego catlico,por laios de runor moi slidos.Na casa de- Lores, Mario Blanco foi testemu das xuntanzas; de Roberto con Paz-Andrade,con Castelao, Cabanillas . . Entre as paredes da rectoral de San Miguel, conxuro da hospitalidade e o bo albario doseor cura; falbase de moitascousas, repasbase a poltica dopas e, con seguridade, fraguronse importantes proxectos.1936: a idade de incorporacina filas coincide co estalido daGuerra Civil. Incorprase Corpo do Exrcito de Galiciasendo cabo destinado seuGabinete fotogrfico, o que lle vai servir para a constitucindun enorme fondo documentalfotogrfico da contenda (2).1941-44: rematada a guerra een virtude dunha disposicinque habilitaba a todos os hachareis superiores a se incor-

trada no 1942. O sogro de Mario, Luis Valds Martn, msicode profesin, foi, na prctica, ofundador da Banda de Msica Municipal e o seu director deica a sa prematura morte en1947. Unha irm de Carmen,Mara Luisa -casada co irmnmaior de Mario, Segismundo-,fo i a organizad


17/24

' Q t : a b e r ~ m:erra, novembro de 2001

No solpor da sa vida, co sorriso afable e carioso de home de ben que sempre foi. Outono de 1998

17-05-1970: Da das Letras Galegas na Estrada, dedicado aMarcial Valladares. Actos literatos e de afirmacin galeguistacon toda a plana da RAG presidida por Otero Pedrayo no lugar daMouteira en Berres (predio nataldos Valladares); descubrimentodun monumento ptreo na Alameda da Estrada coa entoacindo Himno Galego e xantar. dificil determinar ata que punto este acontecemento desencadeou oseu cese oito meses mis tarde. certo que (segundo lembraba haipouco o actual Alcalde RamnCampos) o propio Mario Blancorecoeca, tralo canto do HimnoGalego, que un acto de carcterseparatista desta ndole non gustara nada na Gobernacin Civilde Pontevedra. Confesballo desta maneira a Ramn Campos:"Chito, creo que desta me fo dn." A lia nomeadamente falanxista do novo alcalde, JosFemndez Novoa (6), vira confirmar dalgunha maneira esta hiptese. Oficialmente, con todo,aduciranse outros motivos (7).27-02-1971: cesa na alcalda.Nunha carpeta do seu amplsimofondo documental rotulada alcalda hai unha folla separadoraque, con lacnica expresin rexistra o feito con exactitude : Elcese. El 27 de febrero de 1971 alas 13. Fun Alcalde de A Estrada11anose5 meses e 27 das.Reincorprase Maxisterion escola de nenos do Campo daFeira, hoxe desaparecida, exercendo tamn a avogaca no seubufete, abandoado case doceanos antes.28-11-1975: toma a alcalda Jess Durn Martnez.17-05-1999: Da das Letras Galegas adicado a Roberto BlancoTorres. Este da supn a completa satisfaccin dunha arela ntima(e por moito tempo, durante ofranquismo, dorosa e inconfesable): a de ver restituda publicamente a figura do escritor e poeta, to carnal de Mario Blanco,Roberto Blanco Torres. A impli-. cacin familiar nesta restitucin -a travs do compromiso de undos fillos de Mario, Juan L.Blanco Valds, que investigaarreo sobre Blanco Torres publicando tres libros e unha chea de

colaboracins, dictando conferencias e participando en actospblicos e de prensa-, converteesta restitucin, ademais de nunacto de proxeccin pblica e co-

Cosa sa dona Carmen, contra 1960

lectiva, -tamn nunha sorte de"catarse"ntima para toda a familia, satisfeita de ver recuperadopara a memoria, despois de tantos anos de esquecemento, familiar asasinado. Ese 17 de maio_nun restaurante de Cuntis renese a maior parte da Familia Blanco e algns representantes (sobrios) de Julia Snchez Nvoa, aviva do escritor. Mario Blancodirixe a palabra s presentes enemocionada lembranza do seu toRoberto.

2 1 - 1 0 ~ 2 0 0 1 : morre na Estrada idade de 83 anos.

NOTAS.1.Arca Caldas, 1995-. Memoria Histrica do Recreo Cultural-, paxs.70.73. 76, 83.88.

2.Cfr. Un breve resumo en: XonAndrs Femndez - Mario BlancoFuentes: Memora grfica do Cuerpo

de Ejrcito de Galicia na Guerra Ci:vil Espaola. A Estrada. MHC, 2.(1999): 179-207.3. lsto. naturalmente, foi preciso potadursima represin que o Mo

vemento fascista exerceu sobreo Maxisterio, colectivo especialmente afecto as ideas republicanas, socialistas, comunistas, etc.. at a o punto dereducir substanc-ialmente osseus efectivos a base de asasi

.natos encarceramentos, depuracins e separacins do exercicio profesional.4. LA ESTRADA. NUEVOABOGADO. La Estrada 8. Ha instalado.su bu fete en e!fta vi-lla, despus de haber prestadoel solemne juramento de ritualante el Juzgado de primera Instancia, e. Instrucci11 del Partido el joven abogado D._MarioBlanco Fuentes, al que por sucapacidad profesional y suscondiciones personales, auguramos y deseamos muclws xitos en su profesin.5. Moi cedo comeza as xestins: o Faro de Vigo de 26-07-63 d conta da visita do Direc-

tor Xeral de Ensino Medio. Dr.Gonzlez Alvarez, quen acompaa Alcalde ColegioAdoptado "Inmaculada Con-

cepcin" e s terreos onde se proxecta edificar o Instituto.6. Faro de Vigo (27-02-71) destaca,como notas principais do novo alcalde: industrial de profsin, presidentede la Asociacin de Cabezas de Famiia. ex-combatiente e incorporado como voluntario a la Divisin Azul. Femndez Novoa toma posesin o 28 defebrelro de 1971.7. Como, por exemplo, os expostosnunha carta de 15-03-71 do que foraGobernador Civil de Pontevedra,Rafael Femndez Rodrguez, nesa altura Fiscal da Audiencia Territorialde Oviedo, en resposta a outra deMario Blanco do da 7 anterior noque comunicaba o cese seu amigovaledor. Fernandez Rodrguez dille:Creo que tu relevo obedece a la tnica que, con carcter general, se hamarcado el Ministerio de la Gobernacin en todos los ca rgos de libredesignacin en Administracin Localde ir relevando todos aquellos Presidentes de Diputacin y Alcaldes quelleven ms de diez aos en el desempeo de su cargo.

/ 17

Mobilizado en 1936 con 19 anos. Represe no casco da Wehrmacht, partedo material que Hitler enviou a Franco nos primeiros anos da contenda

Alcalde da Estrada con membros da corporacin

Lores (Meao), contra 1928. Mario, menio de 1Oou 12 anos aparece aesquerda do seu to Germn, parroco de freguesa, con outros curas

Contra o remate dos cincuenta, no seu bufete de avogado


18/24

18 /

Vista parcial dun muo

Era esto as pola enorme pu- das videiras iniciando a proxanza que no sculo pasado ti- duccin do vio unha atencinvo o cultivo do millo, do centeo preferente dada a sa maiorou do trigo en tdalas terras de rendabilidade que vai te-la salabranza de Galicia, constitun- plenitude nas dcadas dos sedo as actividades en col do cul- tenta e oitenta cando se chega ativo do millo costumes e tradi- unha coidada elaboracin, recins populares que anda hoxe - gulacin do embotellado e etiperduran no recordo das xentes quetado e conseguintemente ese forman parte da cultura do merada comercializacinnoso pobo: en case tdalas a l- competit iva e de cualidade.deas galegas existe u nh a nos- No n pa sa n moitos anos e atlxica lembranza das traballo- transformacin do agro galegosas labras; das liortas veciais faise notoria.polo aproveitamento das augas A partir da segunda metadepara rega-las leiras de millo do sculo XX son escasos osxunguidas a sistemas mis ou expoentes dunha vida ruralmenos regulamentados por ele- que xeraba unha peculiar inmentais acordos de cooperativi- dustria na que se pechaba o cizacin que tian como obxecti- clo de produccin: cultivo, elavo primordial a distribucin boracin, transformacin edas augas para regar: levadas, consumo.pozas, canaliza cins, etc. Son agora o momento en quede festivo recordo as esfolladas estn a cobrar actualidade, ledo millo ou as lentas muiadas vados mis por un intenso espiou mesmo o da da cocedura do rito de renovacin que por unhapan que tia lugar nos fondos trasnoitada nostalxia afectiva,familiares ou nos comunais. os xeitos de vida no rural, osPouco a pouco esta impor- traballos feitos a carn das tetante acti vidad e foi perden do rras de labranza, os vellos sisteintensidade mesmo tempo mas de supervivencia nas aldeque en Galicia se senta a forte as: a crianza de animaispresin da influencia castel domsticos e o cultivo dos froique a impoendo o consumo tos da terra; descbrense condo pan de trigo: o pan .feito con certo aire de investigacintrigo de castela constitua un cientfica as toscas edificacinsmanxar a xeito de doce alta- nas qu e se levaba a cabo amente valorado non s pola po- transformacin dos productosboacin infantil senn que ta- ou a elaboracin de utensilios,mn tia gran aceptacin na ou instalacins rudimentariaspoboacin adulta. A emigra- adicadas coidado e tratamencin foi levando as xentes que to dos animais; as vellas consque se adicaban aos labores truccins dos muos de augamis duros do cultivo da terra e non son alleas a este rexurdipaulatinamente a vida do rural mento do interese dos galegosvai mudando de semblante. Os por descubrir, restaurar, e ennocampos de millo quedan sen brece-lo seu pasado mis recultivo ou cmbiase a planta- cente que en moitos casos atciQ d_).nillo . 2 1 ~ . . P ! ~ g ! a c ~ n pase no medio dunha morea de

:o"" - - ... , _ ~ - ........... ..... - - - ~ . . ; . ~ 1 " . i ; - .__ _ ._,___

m : a h e r ~ m:erra, novembro de 2001

O CULTURAOsmuos eauga:

Asa repercusin na cultura popular galegaXABIER LORES ROSAL

PRESIDENTE DA ASOCIACIN GALEGA 'AMIGOS DOS MUOS-'P or toda a xeografa do territorio galego, dadas as sas inme-llorables condicins hidrogrficas, asntanse innumerablesmuos de auga destinados a moer gran para elaborar faria coaque se f ai pan e outros alimentos. digno de ter en con ta que opan de millo en Galicia constituiu non hai moitos anos a base ali-menticia da poboacin.irrecoecibles runas.

En tdalas aldeas de Galiciavalrase a existencia dos muos como algo propio da vidado pobo, algo que non somentemerece respecto polo significado cultural que posen sennporque estn intimamente ligados s vivencias de tdolos galegos; menor incidencia causao achdego dos muos no querespecta cambio de hbitosalimenticios xa que o consumodo pan de millo est reducidona actualidade a unha minorade persoas que o empregan encontadas e festivas ocasins,sendo esta unha das raznsprincipais do desinterese polocultivo do millo e como consecuencia o abandono dos muos.Faise preciso, polo tanto,unha restauracin racionalizadavellos muos que contempl e os aspectos salientablesdesta actividade agraria basadanos principios de respeto tradicin e cultura popular (finalidade primordial e razn de serda restauracin dun muio); recuperacin dun producto galego de cualidade; aproveitamento de terras improductivas;autofinaciamento; e creacin denovos postos de traballo.Estes principios xerais forondebatidos e posteriormenteenunciados nas '1 XornadasNacionais de Muioloxa" quetiveron lugar no Muse.o do Pobo Galego no Outono de 1995e asumidos na sa totalidadepola Asociacin Galega deAmigos dos Muos que elabora e pretende levar a cabo este

Plan de Restauracin e Conservacin dos Muos de Auga enGalicia.Implica este proxecto,ademis dos propios labregos emuieiros unha serie de organismos e entidades relacionadas con este tema e que sen asa valiosa colaboracin nonsera executable na sa totalidade.Inventario xeral de muos enGalicia

Obxectivos do InventarioA Asociacin Galega"Amigos dos Muos" est arealizar, en- colaboracin coaDireccin Xeral de Patrimonioo Inventario Xeral de Muosde Galicia que ten como obxectivo xeral recupera-la culturapopular galega en col dos muos integrando sociedade enxeral e de forma concreta xuventude para deste xeito transmitir os valores do noso poborural s xeracins vindeiras; e-como obxectivo especfico, coecer e constata-la existenciados muos de auga de Galiciano seu nmero, ra sa tipoloxae no seu estado de conservacin actual. Non pretende estaactuacin a restauracin masivade tdolos vellos muos, nintampouco retroceder desde opunto de vista socioeconmicoa tempos pasados e a xeitos devida superados, senn,misben, actualiza-lo saber popularcomo fermento de novas concepcins de vida moderna e actual e poer de manifesto unprofundo respecto polos xeitos

de vida dos nosos antergos atravs da Cultura e da Ciencia.Presentacin do Inventario demuos da Estrada

Rematados os traballos decampo no Concello da Estradarealizados con brillante xitopola Asociadn Virxe Peregrina, presentouse pblicamenteos resultados do inventario nunacto celebrado no saln de Plenos do Concello da Estrada opasado da 6 de febreiro do2001, presidido polo Concelleiro de Cultura Sr. Reboredo e noque tomaron parte o presidentede "Amigos dos Muos" Xabier Lores, o Vicepresidente,Andrs Sampedro; o Secretario, Richard Rivera;o presidente da Asociacin Virxe Peregrina; os autores do traballo JosAntonio Lpez Pampn e lvnLpez; Pablo Dovalo, propietario de muio restaurado paramuseo e turismo; Antonio Domnguez, propietario de muiorestaurado para turismo; EmilioMndez, propietario de muiorestaurado para turismo rural ;Manuel Blanco Villar; propietario de muio-museo; XulioPardellas de Bias, en representacin da Universidade de Vigo; Teresa Villar, en representacin do CEIP de Foxo quecolaborou no inventario; XosVilas Simal, estudioso investigador da cultura popular encoldos muos de auga na Terra deMontes; M Xess Gaiteiro,Xerente do Grupo de Desenvolvemento local Tabeirs- Terra de Montes.

Resultado do traballo de campoDatos xeraisParroouias existentes no concello da Estrada 51Lugares e ncleos de poboacin 470Muos de auga e enxeos hidrulicos 619Nmero de moas 703Localizacin dos muos Ncleos ruraisClasificacion dos mmos (maioritariamente) HerdeirosTipoloxa (maioritariamente) De CanleDescricin Dunha plantaTipo de Construccin De pedra e dunha augaEstado actual (maioritariamente) Ruinoso'


19/24

UCabeirs UCerra, novembro de 2001

Conclusins:Existe no concello de A Estrada un numeroso e importantepatrimonio rural concretado enmuos de aug e enxeos hidrulicos adicados produccinde enerxa elctrica ou aserradeiro de madeiras, e mesmo vestixios de muos de vento, (na parroquia de Ouzande hai restos doque foi un muio de vento) quena sa visin xeral podemos avaliar como en estado ruinoso, eque constiten a testemua dunha grande actividade agrocerealista espallada polas distintas parroquias e lugares do concello. este o momento en que a Asociacin Galega "Amigos dos Muos" intenta facer un gran esforzo coordinado con outros moitoscolectivos e investigadores e estudiosos da cultura encol dosmuos para que non se perdanas arcas do esquecemento unhavida activa, chea de inquedanzas,riquezas culturais e valores dosnosos maiores e que sen dbidaconstituron a base e a orixe doque hoxe configura unha sociedade moderna e avanzada tecnicamente.Un patrimonio que foi utilizado masivamente polo conxuntodo pobo galego e que constituiuo xerme da vida social, econmica e cultural do rural galego nonten por que desaparecer, alomenos sen a honra e o prestixio quese merece. por esto que os homes e mulleres de Amigos dosMuos xuntamente con todosaqueles que en Galicia senten unverdadeiro amor polo que foi esegue a ser a sa terra, as sascousas, en definitiva a sa vida,rguen un berro de atencin paraque non morran os sinais deidentidade do pobo galego . E

neste deber e dereito estamos osvecios do rural, que inevitable- mente cada da van quedandomenos, os cidadns que ternosconciencia de que Galicia unpas eminentemente rural do quetodos estamos plenamente orgullosos; as administracins locaise as Administracins Autonmicas. Para que as aldeas de Galicianon perdan o seu encanto, a sarazn de se r e o seu xenunoatractivo non se deben regatearesforzos e tdalas actuacins sonrendables.A presentacin do Inventariode muos da Estrada un claroexpoente do


20/24

20 /

Sempre se dixo isode que: "Internet engancha". E vaia se ofai.-O deporte estradense bautizou esta innovadora idea coa creacin en exclusiva nacomarca da primeirapxina dun equipo estradense na rede.

Foi o Enredo-A Estrada/Seguros Finisterre (hoxe Enredo-AEstrada/carburan esAcivro) quen, aproveitando o se u bo mo mento de forma nacompeticin ligueirada I ' Nacional "B", es- -treou este proxectochamado www.enredo.a-estrada.com.

E todo mercede aun acordo de colaboracin entre a directivapresidida por Jos Sesar Villar e o Ciber"Play.net" da Estrada.A intencin dun dosseus xerentes, Jos Javier Ramos Calvelo,promotor da iniciativa, era a de "nunprimeiro momento amosa-los resultados da liga local de ftbol sala que organiza o propio Enredo-A Estrada atravs da rede".Pero esta orixinal idea foi a mis.O acordo acadado entre mbalas partes estableceti a creacin oficial dun

ha revista informativa sobre todo oque rodea o ftbol sala estradense.A sa historia, o seu equipo, a sacategora, equipos, resultados, clasificacins, noticias de interese, acompaado doutras seccins que espertarondende un primeiro momento a curiosidade dos centos de internautas quexa visitaron est a pxina.Unha completa e exhaustiva informacin de todo o que rodea a un dosdeportes de moda na Estrada e na sacomarca.Aproveitando un dos seus melloresmomentos vividos na sa historia, oEnredo-A Estrada brenos as sasportas e convida a tdolos interesadose interesadas a visitar o seu interior.Todo aquelo que un non sabe equere sabelo en tomo a este conxuntoo pode descubrir a travs


21/24

m : ~ b e t r s m:erra, r o v e ~ b r d d e 2oo

ven da anteriorTamn ternos un 'libro de visitas' onde os navegantes poidandeixar as sas impresins,acerca da nosa web.Dedicamos un apartado aalgunhas das "Campaas"existentes na Rede, que polo depronto son: Internet accesiblepara todos, Desenvolvementosolidario, Comercio Xusto,Campaa Roupa limpa, ForoSocial Mundial, Doa gratis,Planta a ta rbore, Un Mundosen Guerras, Ano Internacionaldas Montaas, Regalos solidarios, e co tempo iremos colocando mis.Tamn enlazamos coa webdo Concello da Estrada para facilitar que calquera estradensepoida ter unha direccin de correo electrnico, anda que tamn no apartado de "o que gratis en Internet" faciltansemoitos lugares onde se podeobter unha direccin gratuta.No apartado de "Noticias" ternos tres partes: 1 -Noticias comarcis, onde irnos colocandoas que son de importancia nombito da Federacin. 2-Noticcias de carcter xeral, prevalecendo as que son de intereseeducativo a nivel de Estado, eque polo tanto iluminan a situacin actual da educacin. E;por ltimo, o 3 apartado brenos as portas ao Quiosco dixital -que d acceso a toda a webs de interese xeral como,prensa gratuta en internet e s por exemplo, as mis importanversins dixitais dos xornais tes sobre a 'Sade' xeral, e arois importantes. Mis de 150 infant il en particular , divididoenlaces prensa electrnica re- en varios apartados: portais xepartidos como seguen: 12, Na- rais, pediatra, manuais e encicionais; 7, Rexionis; 5, Axen- clopedias mdicas. A sade noscias; 15, Alternativos; 7, portais e xornais e MedicinasBuscadores de Noticias e Pren- alternativas. Son portais e webssa; 5, Cmics; 3, Culturais; 21 sobre nutricin, cocia enciclode Ciencia e Tecnoloxa; 17 de pedias mdicas, perigos da teEducacin; 20 de Ecoloxa; 8 lefona mbil, alimentos transde Economa; 12 de Informti- xnicos, e sa vez hai websca e 15 de Internet e Cibercul- onde se poden facer consultastura. gratutas ou de pagamento.Na portada damos acceso s O apartado 'Para nen@s','enciclopedias' Encic lonet e un sitio dividido nos seguinEncarta en casteln, que.se po- tes apartados: .a) Adivias, enden consultar de xeito gratuto xeo, m a x i a ~ experimentos,en Internet e que abranguen to- modelismo, poesa, contos eli :do tipo de temas. Dende teratura; b) Actividades da na:-tada, quen nos visite, ten a po- tureza: dividido en apartadossibilidade de poder escribir na de actividades relacionadas coapantalla e comunicarse connos- terra, co aire, coa auga e os anico. Ademais tann ofrecemos mais; c) A Xoi:ar e chateara nosa direccin de correo elec- xa!: aqu damos acceso a unhatrnico. pxina que contn mis de 700O apartado de 'ENLACES' programas educativos paratmolo dividido en tres partes nen@s dende 3 anos ata calprincipais. Unha, adicada @s quera idade, e, como non, tanais e pais; outra, dedicada aos mn podemos coecer 760 xomis cativos e, outra, adicada a gos infants de todo o mundo, oGalicia. Dende o apartado de xogo sen xoguetes , xogos de'Para nais e pas', podemos palabras, xogos populares daacceder web de CEAPA comarca da Ulla, etc. e como(Confederacin Espaola de non damos a posibilidade deAsociacins de Pais de Alum- xogar directamente no ordenanos ), que apo rta infor macin dor, as como tamn colocamosde utilidade de todo tipo, as vahos chats infants, para quecomo


22/24

22 / \!rabers \!rerra, novembro de 2001

A,revjsta do Museo M a n u ~ I R ~ i m n d e z Portela foi presentada no medio de numerosos interesadosMiscelnea ffistorica 3'anosa historia'O numero tres da revista recolle traballos de moidiversas personalidades da ciencia e da cultura

No pasado mes de decembro adireccin do Museo do PoboEstradense "Manuel Reimndez Portela" presentou o nmero tres de "A ESTRADA,Miscelnea histrica e cultural', volume anual no que serewllen distintos e interesantes estudios encol da historiado concello da Estrada.O acto, presidido polo Sr.Alcalde, D. Ramn CamposDurn e polo Concelleiro deCultura, J. Manuel Reboredo

. Baos, tivo lugar na sala Sargadelos cunha nutrida asistencia de pblico. O xerente doMuseo e o coordinador do importante traballo, Juan AndrsFemndez Castro

Tabeiros terra, nº 11, novembro 2001

Documents

Transcript of Tabeiros terra, nº 11, novembro 2001