Mundukosumendi

garrantzitsuenakUgao eskolako seigarren mailako neska-mutikoak

2015-16 ikasturtea

ETNAETNAEtna Siziliako ekialdeko kostaldean dagoen geruza-sumendia da, Messina eta Cataniatik

gertu kokatuta. Europako sumendi aktiborik handiena da eta gaur egun 3.326 m ditu.

Alpeetatik hegoaldera dagoen Italiako

mendirik altuena da eta 1.190 km azalera du.

Gaur egun Etna sumendiak lau krater ditu:

ipar-ekialdeko kraterra, Boraginea, Bocca

Nuovay eta ipar-ekialdeko kraterra.

Etna mendia munduko sumendirik

aktiboenetako bat da, ehunka aldiz sartu

baita erupzioan milioi erdi urteetan zehar.

Batzuetan oso suntsitzaile izan bada ere, jendeak ez du arriskutzat hartzen.

Hala ere, historikoki zenbait erupzio arriskutsuak izan du: Aeneisetan deskribatzen duena,

1669koa, 1928koa, etabar.

FUJI YAMAFUJI YAMAFuji mendia Japoniako mendirik altuena da, 3.776 metroko geruza-sumendia. Honshu

uhartearen erdialdean kokaturik dago, Tokiotik mendebaldera. Hiru hiri txiki ditu inguruan,

Shizuoka prefeturako Gotenba eta Fujinomiya eta Yamanashiko Fujiyoshida. Fuji mendia

bost aintzira inguratzen dute, Kawaguchi,

Yamanaka, Sai, Motosu eta Shōjik. Ez dago urruti

Ashi aintzira eta bertatik mendiaren ikuspegi itzela

dago. Gailurreko kraterrean zortzi tontor daude,

altuena Ken-ga-mine da, 3.776 metrotako

garaieran. Fuji mendiaren gailurrena tundrako

klima dago. Inoiz jaso den tenperatura baxuena

-38ºC da (1981eko otsailean) eta altuena 17'8ºC

(1942ko abuztuan).

Nahiz eta sumendi aktiboa izan, azkenengo erupzioa 1707an jazo zen, Edo Aroan.

Bere izenak japonieraz honako etimologia du:

● Fu (富) aberastasuna da,

● ji (士) "samurai" da,

● san (山) mendia da.

Izen osoa, beraz, Fujisan da. Europan, batzuetan Fujiyama idatzi ohi da.

Fuji sumendia hiru plaka tektonikoren elkargunean dago eta zientzilariek erupzioak lau

fase desberdinetan gertatu zirela ondorioztatu dute.

Lau bide hasten dira gorantz eta bakotzak bost "geltoki" ditu altuera desberdinetan kokaturik;

Kawaguchi, Subashiri, Gotenba eta Fujinomiya bideak.

HEKLAHEKLAHekla Islandiaren hegoaldean dagoen

sumendia da eta mendiaren tontorrean urte

osoan zehar elurtuta egoten da. 1.488

metroko garaiera duen sumendia da.

Sumendiaren azkenengo erupzioa 2000.

urtean izan zen. Hekla 40 kilometroko

sumendi katean dago osatuta.1774ko

erupzioa jende asko hil zuen.

Jules Verneren Munduaren erdira bidaia

eleberrian, Hekla sumendia aipatzen da lurpeko mundurako sarrera bezala.

Hekla sumendiak hogeita bost eztanda izan ditu.

2010eko apirilaren 19an erupzioan sartuko zela pentsatzen zuten, baina azkenean

ez zuen eztanda egin. Hekla krater bat baino gehiago dauzka.

KILAUEAKILAUEAKilauea Hawaii-en dago. Mauna Loa, Mauna Kea, Haualalai eta Kohalarekin elkartuta dago.

Kilauea, munduko sumendirik handienetako bat da.

Mauna Loa uhartearen hegoaldean

dago. Kilauea 1.111 metroko altuera du,

kraterrak 165 metroko sakonera eta 3-5

kilometroko zabalera du.

Sumendi hau oso aktiboa da, ia

etengabe eztanda egiten du. Azken eztanda

1983an hasi zen, eta gaur egun ere hantxe

jarraitzen du.

Bere eztandarik arriskutsuenak, bi izan dira, 1790ean eta 1824an izan ziren, 90 - 100

pertsona hil ziren.

Kilauea, Ozeano Barearen plaka tektonikoak Hawaii-tik pasatu zirenean sortu zen.

Hawaii-ko sumendirik gazteena dela esaten da, 300.000 - 600.000 urte inguru dauzka.

Kilauea, urezko sumendi bat zela esaten dute zientzialariek, baina handitzen hasi zen eta

lurrezkoa bihurtu zen. 1840-tik aurrera, sumendia turismo lekua egin zen.

KILIMANJAROKILIMANJAROKilimanjaro mendia izen bereko parke nazionalean kokatzen da, Tanzanian. 5.895 metroko

altuera du eta Afrikako gailurrik altuena eta munduko sumendirik altuenetako bat da.

Hiru krater dituen estratu-sumendia da

eta elur iraunkorrak ditu, bere gailurrean

dagoen glaziarraren ondorioz. Azken

urteotan kezka handia sortu du glaziarraren

lodierak eta hedadurak jasan duen

murrizketak, klima-aldaketa dela eta.

XIX. mendearen aurretik, Ptolomeo

geografiari egiptiarrarenak bezalako kronika

bitxi batzuk Afrikaren hegoaldean "mendi zuri" bat dagoela esaten digute. 1845Ean, Williams

Cooley geografiari britainiarrak Afrika Ekialdeko mendirik ezagunena, Kilimanjaro, arroka

gorriz estalia dagoela esaten digu.

Kilimanjaro mendi bat da hiru sumendiz osatua baina ez dago piztuta

KRAKATUAKRAKATUAKrakatua Indonesiako sumendia da, Java eta Sumatra uharteen artean kokatuta dago.

1883ko abuztuaren 27an lau eztanda

erraldoiek, Krakatuaren erupzioak sortuak,

hondamenezko tsunamiak sortu eta hainbat

herri suntsitu zituzten Javan eta Sumatran.

Erupzioa 1883ko maiatzean hasi eta 1884

otsailean bukatu zen. Hasierako lehen lurrikaren

ondoren, sumendiaren jarduera areagotuz joan

zen, erupzio handia gertatu arte.

Garai hartan Indonesia Herbehereetako kolonia zen, hori dela eta, hildakoen kopurua

herbeheretarrek harturiko datuetan oinarritzen da, guztira 36.417 hildako. Dena den, xx.

mendean zehar eginiko ikerketek kopuru hori 120.000 ingurura igoarazi dute.

KOTOPAXIKOTOPAXI

Kotopaxi sumendia Ekuadorren (Andesen) dago. Estravolcan bat da.5.897m altuera du, eta

bere lehen erupzioa 1757an izan zen eta azken

erupzioa 2015eko abuztuaren 15ean izan zen.

Piztutako sumendietako altuenetako bat da.

Kotopaxi sumendian hiru erupzio gertatu

dira, lehena 1757an, bigarrena 1877an, eta

azkena orain dela gutxi, 2015ean. Sumendi

arriskutsuenetako bat da.

Kotopaxi sumendia oraindik erupzioan

dago eta Kotopaxi sumendia oraindik zaintzen

ari dira

MAUNA LOAMAUNA LOAMauna Loa izenak Mendi Luze esan nahi du Hawaiieran.

Mauna Loa Ozeano Bareko Hawaii uharteak (Ameriketako Estatu Batuetako Hawaii

estatutan) kokatuta dago. Ezkutu sumendi aktibo bat da, eta gutxi gorabera 75.000 kilometro

kuboko bolumena du.

Bere azken erupzioa 1984. urtean izan zen. Erupzio berriena 1984eko martxoak 24tik

apirilaren 15era izan zen, erupzioak ez zuen

ez herri bat apurtu, baina pertsona batzuk hil

ziren. Baina 1926 eta 1950koak herriak

suntsitu zituen.

Manua Loa mendilerroa eratzen duen

bost sumendietako bat da. Masaren eta

bolumenaren aldetik, Lurreko lehorreko

sumendirik handiena da, eta historikoki Lur

osoko sumendirik handientzat jo izan da.

PINATUBOPINATUBOPinatubo Filipinetan dago, aktiboa dago oraindik. Bere asken erupzioa 1991 izan zen. 1991ko

ekainean Pinatubo erupzio egin

zuen berriro, 500 urtez isilik egon

ondoren. Bere inguruan zegoen

baso handi bat erre egin zen

beroagatik. Eta erupzioa izan zen

hain handia ze atmosfera estali

zuen eta tenperatura gaitzi zen 0,5º

gradutara eta Filipina osoa hoztu

egin zen. Hil zuen 82.000 pertsona

POPOCATEPTELPOPOCATEPTELBere izena POPOCATEPTEL da. Morelos, Puebla eta Mexiko estatuen mugan kokatua dago.

Mexikoko bigarren mendi garaiena da, Pico de Orizaba tontorraren atzetik. Sumendi aktiboa

da. Bere azkenengo erupzioa 2015eko

urtarrilaren 1ean izan zen.

1947an erupzio garrantzitsu bat

izan zen. 1994ko abenduaren 21ean,

sumendiak errautsak eta gasa

kanporatu zituen eta inguruko herriak

hutsarazi zituzten. 2000ko abenduan,

milaka pertsona ebakuatu zituzten

bulkanologoek alarma jo zutenean.

2007ko abenduaren 1ean, beste errauts kanporaketa bat egin zuen, 2km- raino igo zena.

XVI. mende hasieran, sumendiaren magalean espainiarrek monasterio ugari eraiki

zituzten, bertako populazioa kristautzeko asmoarekin. Bere izena erretze mendia esan nahi

du. Popo- erretzea eta petl- mendia edo muinoa.

ST HELENSST HELENSSt Helens sumendi handi bat da, bertan deitzen diogu Santa Helena mendia.

Saint Helens Ameriketako Estatu

Batuetako Whashington estatuko

Skamania konderrian dagoen sumendia

da.

St Helens oraindik aktibo dago. Bere

azken leherketa 2004an izan zen, bere

leherketarik handiena 4,1 gradukoa izan

zen. Lurrikara baten ondoren, sumendiak

erpzioa izan zuen eta Ameriketko Estatu

Batuetan erupziorik handienetariko bat izan zen. 57 pertsona hil ziren.

2.550 metroko garaieraduen sumendia da.

TANBORATANBORATanbora Indonesiako sumendia da, Sumbawa uhartearen iparraldeko penintsulan

kokatutakoa. Mendiak 2.722 metro ditu eta bere azken erupzioa 1967. urtean izan zen.

1815eko apirilean, milurteko erupziorik handiena gertatu zen Tanbora mendian. Sumendiaren

leherketa 2.000 kilometrora entzun zen Sumatrako uhartean eta errautsak ehundaka

kilometrotan zehar zabaldu ziren.

Guztira 71.000 pertsona hil zirela

uste da. Ondorengo urtean, 1816.

urtean, errautsek atmosfera estali

zutela eta Udarik gabeko urtea

izenaz ezagutzen den fenomenoa

gertatu zen. Errautsek eguzkiaren

izpien indarra oztopatu eta

tenperaturek behera egin zuten

ipar-hemisferio osoan.

TIMANFAYATIMANFAYATimanfaya sumendia itzalita dago eta bere azken leherketa

duela 500 urte izan zen. Erupziorik larriena XVIII. mendean

izan zen eta hil asko egon ziren.

Timanfayako Parke Nazionala Lanzaroten (Kanariak)

dago eta1974an izendatu zuten.

51 km2-tan hedatutako eremu osoak 25 sumendi hartzen

ditu barne, ezagunenak Montaña de Fuego, Montaña Rajada

eta Caldera del Corazoncillo izanda.

Lehenengo erupzioa izugarria izan zen, eta uhartea itxuraldatu zuen erabat, bederatzi

herri desagerraraziz: Tingafa, Montaña Blanca, Maretas, Santa Catalina, Jaretas, San Juan,

Peña de Palmas, Testeina eta Rodeos.

VESUBIOVESUBIOVesubio sumendia Italiako Napoliko probintzian dago. Berezia egiten duena da azken 100

urteotan aktiboa egon den Europako bakarra dela, beti ere kontinenteko lurralde nagusia

kontuan hartuta eta ez uharteak. Azken erupzioa 1944an izan zen. Dena den, ezaguna da,

batez ere, 79. urtean izandako erupzioagatik: orduko Ponpeia eta Herculanum hiri

erromatarrak suntsitu zituen, eta

gaur egun arte iritsi dira horien

aztarnak, orduko gorpu eta

etxeko zatiak aski ondo

kontserbaturik gelditu zirelako.

1631an Ponpeian, Italian,

3.500 pertsona inguru hil ziren

eta 79ko abustuaren 24an leku

berdinan 3.600 pertsona inguru

hil egin ziren.

TEIDETEIDE

Teide mendia (sumendia) Tenerifeko uharteko gailurra da. Espainiako altuena da bere 3.718

metroekin. Ozeanoko lautadatik 7.000 metro igotzen da. Sumendi bat da,estronboliar

motakoa. Guantxeentzat Echeyde izena hartzen zuen (hortik Teide izena) eta bertan Guayota

izakia bizi zen, gaizkiaren deabrua. Parke nazional bat da.

Ez daukate argi itzalirik edo aktibo dagoen. Bere erupziorik larriena 1798an gertatu

egin zen, Tenerifeko jaietarako

preparatzen zeuden. Beroa egiten

zuen baina ondo zeuden, eta

jendeak bat-batean zarata haundi

bat entzun zuen eta lur azpian

notatzen zeuden lurrikarak, baina

ez zekiten zer zen. Gaua heltzen

joan zen eta sumendiaren ahotik

gauza gorri bat ikusten zen, eta

abisatu egin zioten isla guztiari

Teidek eztanda egingo zuela , eta orduan jakin zuten sumendia itzartu egin zela, eta hori ez

zen inorentzako notizia onik isan baizik eta oso txarra. Jendea oso txarto pasatu zuen.

1798an erupzioan jarri zen eta hortik deitzen diogu Las narices del Teide.

2004ko apirila eta maiatzaren artean 200 seismo sentitu ziren, horretatik 5 herritako

pertsonek sentitu zituzten.

Erdi Aroan lehenengo europarrak Ozeano Antartikotik barneratzen hasi ziren eta

Teide izan zen beraientzako lehenengo seinalea.

KILIMANJAROKILIMANJAROEl Kilimanjaro es una montaña que está en el noroeste de Tanzania. Es un estratovolcán,

tiene 898 metros de altitud y no se sabe _ su última erupcion. Ya está apagado. El

Kilimanjaro es conocido por sus famosos campos de hielo de su cumbre, que se están

reduciendo de forma dramatica desde principios del siglo XX.

En 1973 se fundó el Parque Nacional Del Kilimanjaro, Al final se convirtió en una montaña

emblematica, evocada y representada en el arte y convertida un un símbolo en numerosos

productos comerciales. Es muy apreciada por los miles de senderistas que realizan su

ascensión sacando provecho de la gran diversidad.