ÍNDICEÍNDICE

�� INTRODUCIÓNINTRODUCIÓN

��A DECADENCIA DA ESCOLA A DECADENCIA DA ESCOLA TROBADORESCATROBADORESCATROBADORESCATROBADORESCA

��MANIFESTACIÓNS LITERARIAS MANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��A ILUSTRACIÓNA ILUSTRACIÓN

INTRODUCIÓNINTRODUCIÓN

�� Século XIVSéculo XIV--XV: a lingua e a literatura galega XV: a lingua e a literatura galega reducidas ao ámbito oralreducidas ao ámbito oral

�� Loitas dinásticas:Loitas dinásticas:–– Dinastía dos TrastámaraDinastía dos Trastámara–– Sabela a CatólicaSabela a Católica--Xoana a BeltranexaXoana a Beltranexa

�� Perda de poder político e sometemento a Castela.Perda de poder político e sometemento a Castela.�� Perda de poder político e sometemento a Castela.Perda de poder político e sometemento a Castela.�� Represión da nobreza galega disidente.Represión da nobreza galega disidente.�� Sometemento e dependencia das principais ordes Sometemento e dependencia das principais ordes

relixiosas.relixiosas.�� So 10% bispos e 2% funcionarios son galegos.So 10% bispos e 2% funcionarios son galegos.�� Proceso de “doma y castración del Reino de Proceso de “doma y castración del Reino de

Galicia”.Galicia”.

s. XIV

As guerras dinásticas As guerras dinásticas pola coroa de Castela pola coroa de Castela

(FACTORES (FACTORES SOCIOPOSOCIOPO--LÍTICOS) LÍTICOS)

levarán o levarán o Reino de Galiza Reino de Galiza

á primeiraá primeirasubstitución nobiliarsubstitución nobiliar

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZA

substitución nobiliarsubstitución nobiliarHenrique de TrastamaraPedro I, o Cru

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. XV

Nova guerraNova guerradinásticadinásticapola coroa pola coroa de Castela. de Castela. FACTORES FACTORES

SOCIOPOSOCIOPO--LÍTICOS LÍTICOS levarán o levarán o

Reino de Galiza Reino de Galiza á segundaá segunda

Xoana a Beltranexa Isabel, a Católica

á segundaá segundasubstitución nobiliar. substitución nobiliar. Finalizada, Galiza Finalizada, Galiza ficará sometidaficará sometida

a Castela.a Castela.

Ao ganar Isabel a Católica, suprimiu o reino de Galiza, o seu dereito Ao ganar Isabel a Católica, suprimiu o reino de Galiza, o seu dereito a voto nas cortes e implantou un novo sistema administrativo. a voto nas cortes e implantou un novo sistema administrativo. A partir desa época, só se imprimiron escritos en castelan e en latín, A partir desa época, só se imprimiron escritos en castelan e en latín, o galego quedou reducido a un ámbito coloquial, apartado do ensino, o galego quedou reducido a un ámbito coloquial, apartado do ensino, só se mantivo como lingua oral.só se mantivo como lingua oral.

Galego: Lingua do pobo

REINO DE GALIZAREINO DE GALIZAs. XV

Resistencia dos nobres galegos ós Reis CatólicosArtigo principal:Doma y castración del Reino de Galicia.

“En aquel tiempo se comenzó “En aquel tiempo se comenzó a domar aquella tierra de Galicia, porque no sólo los señores

y caballeros della pero todas las gentes de aquella nación

eran unos contra otros muy arriscados y guerreros

(cronista aragonés, Jerónimo de Zurita)

Séculos Escuros:Séculos Escuros:

�� Período histórico que comprende os Período histórico que comprende os séculos XV,XVI e XVII, caracterizado pola séculos XV,XVI e XVII, caracterizado pola marxinación social do idioma galego marxinación social do idioma galego debido, á imposición do castelán, e pola debido, á imposición do castelán, e pola debido, á imposición do castelán, e pola debido, á imposición do castelán, e pola ausencia case total de literatura culta escrita ausencia case total de literatura culta escrita en lingua galega.en lingua galega.

��Acompáñase dun progresivo Acompáñase dun progresivo empobrecemento económico e demográfico empobrecemento económico e demográfico e unha marcada marxinación política.e unha marcada marxinación política.

SÉCULOS

ESCUROS

XVI-XVIIXVI-XVII

Mapa dos reinos e territorios gobernados polos Reis Católicos arredor do ano 1500. A dúas cores os reinos que foron sometidosno seu mandato: Galicia, Navarra e Granada.

Mapa cartográfico do Reino de Galiza. s.XVI. Feito por Ioannes Baptista Vrints.

DECADENCIA ESCOLA DECADENCIA ESCOLA TROBADORESCATROBADORESCA

��Morte de D. Denís e do Conde de Barcelos Morte de D. Denís e do Conde de Barcelos (s. XIV) uso do castelán ((s. XIV) uso do castelán (Escola galegoEscola galego--castelácastelá; ; Cancioneiro de BaenaCancioneiro de Baena))

��Causas da decadencia:Causas da decadencia:��Causas da decadencia:Causas da decadencia:–– Dificultades económicas da nobrezaDificultades económicas da nobreza–– Fin da ReconquistaFin da Reconquista–– Ascenso da burguesíaAscenso da burguesía–– Perda de poder político de GaliciaPerda de poder político de Galicia

MANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��Literatura galega case exclusivamente Literatura galega case exclusivamente carácter oral, popular e anónima.carácter oral, popular e anónima.

��Unha pequena parte recompilada e salvada Unha pequena parte recompilada e salvada polos Ilustrados como Pai Sarmiento.polos Ilustrados como Pai Sarmiento.polos Ilustrados como Pai Sarmiento.polos Ilustrados como Pai Sarmiento.

��Poesía popular: temas de actualidade, Poesía popular: temas de actualidade, temas históricos ou de circunstancias.temas históricos ou de circunstancias.

��Poesía tradicional anónima: cantigas Poesía tradicional anónima: cantigas semellantes ás medievais.semellantes ás medievais.

��Coplas, adiviñas, contos, lendas.Coplas, adiviñas, contos, lendas.

MANIFESTACIÓNS LITERARIASMANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��Poesía popular: temas de actualidade.Poesía popular: temas de actualidade.–– O tema do MariscalO tema do Mariscal: : O pranto da Frouseira (traizón ao Mariscal Pardo de (traizón ao Mariscal Pardo de Cela e axustizamento do mesmo polos Cela e axustizamento do mesmo polos Cela e axustizamento do mesmo polos Cela e axustizamento do mesmo polos RRCC)RRCC)

–– Temas históricos ou de circunstanciasTemas históricos ou de circunstancias: : Coplas no saqueo de Cangas polos Coplas no saqueo de Cangas polos turcos turcos (1617, ataque á vila mariñeira polos berberiscos no Nadal).

De mîn a triste Frouseyra,que por treyçon foy vendida,

derribada na ribeyra,ca jamais se veo vencida.

s.XVI s.XVII

Portada da obra "Descripción de la costa del reyno de Galizia",

cartografía da costa do reino, realizada por Pedro de

Teixeira Albernas arredor de 1625

derribada na ribeyra,ca jamais se veo vencida.Por treyçon tamben vindidoJesus nosso redentor,

e por aqueestes tredores,Pero Pardo meu señor.

Pranto da Frouseira, século XV-XVI. Anónimo

MANIFESTACIÓNS LITERARIASMANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��Poesía culta renacentista: (s. XVI)Poesía culta renacentista: (s. XVI)–– O soneto de MonterreiO soneto de Monterrei (autor descoñecido, “parcas” seres mitolóxicos que tecen os fíos da vida e da morte)

–– O soneto da Condesa de AltamiraO soneto da Condesa de Altamira (escrito por ela, –– O soneto da Condesa de AltamiraO soneto da Condesa de Altamira (escrito por ela, Isabel de Castro e Andrade, en honra a Alonso de Ercilla que publica La Araucana)

��Poesía culta barroca: (s. XVII)Poesía culta barroca: (s. XVII)–– Exequias pola morte da raíña Margarida: Exequias pola morte da raíña Margarida:

��“Soneto con falda” de Xoán Gómez Tonel e“Soneto con falda” de Xoán Gómez Tonel e��“Respice finem” de Pedro Vázquez de Neira“Respice finem” de Pedro Vázquez de Neira

MANIFESTACIÓNS LITERARIASMANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��Poesía culta barroca: (s. XVII)Poesía culta barroca: (s. XVII)––Décimas ao apóstolo SantiagoDécimas ao apóstolo Santiago. . 1617, crego compostelán Martín Torrado.

–– Composición das Festas Minervais,Composición das Festas Minervais,1697, –– Composición das Festas Minervais,Composición das Festas Minervais,1697, certames literarios Universidade de Santiago, 9 romances de loa ao arcebispo Afonso III de Fonseca, recompilados coas demais composicións nun libro.

MANIFESTACIÓNS LITERARIASMANIFESTACIÓNS LITERARIAS�� TEATRO:TEATRO:

–– Teatro litúrxico.Teatro litúrxico.–– EntroidoEntroido–– Entremés famoso sobre a pesca no río MiñoEntremés famoso sobre a pesca no río Miño (Gabriel Feixoo de (Gabriel Feixoo de Araúxo): 1671, disputa entre os galegos e portugueses Araúxo): 1671, disputa entre os galegos e portugueses pola pesca no Miño que conclúe coa súa reconcialición, pola pesca no Miño que conclúe coa súa reconcialición, 433 versos, tamén coñecido como Contenda dos 433 versos, tamén coñecido como Contenda dos 433 versos, tamén coñecido como Contenda dos 433 versos, tamén coñecido como Contenda dos labradores de Caldelaslabradores de Caldelas..

�� VILANCICOS:VILANCICOS:–– Vilancicos de galego: mestura de galegoVilancicos de galego: mestura de galego--castelán ou castelán ou galegogalego--portugués; galeguización da escena de Nadal.portugués; galeguización da escena de Nadal.

–– Vilancicos galegos:Vilancicos galegos:��Fins do s. XVIIIFins do s. XVIII��Catedrais Santiago e MondoñedoCatedrais Santiago e Mondoñedo��Poetas galegosPoetas galegos

MANIFESTACIÓNS LITERARIASMANIFESTACIÓNS LITERARIAS

��Prosa:Prosa:–– Comezos s.XVI: Comezos s.XVI: “Relazón da carta xecutoria e “Relazón da carta xecutoria e copia dos que venderon a Frouseira”.copia dos que venderon a Frouseira”.Relación do nome e procedencia dos traidores Relación do nome e procedencia dos traidores que axudan aos RRCC na morte do Mariscal que axudan aos RRCC na morte do Mariscal que axudan aos RRCC na morte do Mariscal que axudan aos RRCC na morte do Mariscal Pardo de Cela.Pardo de Cela.

–– Cartas enviadas e recibidas polo Conde Cartas enviadas e recibidas polo Conde Gondomar Diego Sarmiento de AcuñaGondomar Diego Sarmiento de Acuña, , embaixador en Inglaterra (s.XVII), o cal embaixador en Inglaterra (s.XVII), o cal estimaba moito a súa lingua.estimaba moito a súa lingua.

Desprezo dos galegos na literatura casteládos Séculos de Ouro (XVI_XVII)

O pobo galego foi obxecto dun proceso secular de desprestixio etno-cultural

por parte da cultura rival de Castela. O poder cultural tratou de asoballar

a cultura e a lingua galegas porque éstas cuestionaban coa súa existencia

a unidade da patria. a unidade da patria. A lingua castelá tiña o privilexio

do control ideolóxico e social na Coroa de Castela. Numerosos exemplos

nos proporcionan os escritores casteláns, principalmente do Século de Ouro español, para demostrar a proceso de desprestixio

dos galegos e das galegas, e da súa cultura minorizada...

Xabier Lago Mestre,presidente da Asociación Fala Ceibe do Bierzo

Desprezo dos galegos na literatura casteládos Séculos de Ouro (XVI_XVII)

Quevedo

Con un cuerto de turróny con agua y con gragea,goza un Píramo barata

Cualquier Tisbe Gallega (B)

(Clara referencia ás criadas galegas, das cales os satíricos ríanse delas

por sucias e estúpidas)

Corita en cogote,y Gallega en ancas;Gran mujer de pullaspara los que pasan (B)

Novo exemplo da burla pola fealdade das galegas.

"Gallegos. Gente non sancta.Esto el vulgo que los nobles es de lo mejor de España".

Lope de VegaGalicia, nunca fértil de poetasmas si de casas nobles

ilustres capitanes y letrados

Hay gallega, rolliza como un naboentre puerca y mujer, que baja al río y lava más gualdrapas que un esclavocantando como un carro en el estío".

Porque han de ser los criados(salvo en todo los gallegos)obedientes como ciegos, y, como mudos, callados

Quixote de Avellaneda

"No le faltará una moza gallega que le quite los zapatos,

que aunque tiene las tetas grandes, es ya cerrada de años,

y como vuesa merced no cierre la bolsa, no haya miedo que cierre los brazos".

A ILUSTRACIÓN (s. XVIII)A ILUSTRACIÓN (s. XVIII)�� Segue a marxinación do galego a base de decretos Segue a marxinación do galego a base de decretos

legais.legais.–– Prohíbese nas escolas, teatro, administración e Prohíbese nas escolas, teatro, administración e igrexa.igrexa.

♦♦ Algunhas figuras reaccionan demandando o seu uso Algunhas figuras reaccionan demandando o seu uso no ensino, na igrexa e na escrita en xeral.no ensino, na igrexa e na escrita en xeral.no ensino, na igrexa e na escrita en xeral.no ensino, na igrexa e na escrita en xeral.

♦♦ Pescudan nas súas orixes.Pescudan nas súas orixes.♦♦ Defenden a súa capacidade e valía.Defenden a súa capacidade e valía.♦♦ Preocupación polos temas lingüísticos e filolóxicos.Preocupación polos temas lingüísticos e filolóxicos.♦♦ Escriben en castelán pero comezan a empregalo Escriben en castelán pero comezan a empregalo

nalgunhas composicións líricas e en prosa (abren o nalgunhas composicións líricas e en prosa (abren o camiño ao Rexurdimento no s.XIX).camiño ao Rexurdimento no s.XIX).

A ILUSTRACIÓN (s. XVIII)A ILUSTRACIÓN (s. XVIII)

�� Pai Benito FeixooPai Benito Feixoo: dedicou páxinas ás orixes da lingua : dedicou páxinas ás orixes da lingua galega, os seus irmáns escriben algúns poemas en galego.galega, os seus irmáns escriben algúns poemas en galego.

�� Pai Martiño SarmientoPai Martiño Sarmiento: : –– Estudos en todos os campos do saberEstudos en todos os campos do saber–– Traballos sobre o galego e GaliciaTraballos sobre o galego e Galicia–– Coloquio de 24 galegos rústicos,Coloquio de 24 galegos rústicos, 1746, coplas ao estilo 1746, coplas ao estilo –– Coloquio de 24 galegos rústicos,Coloquio de 24 galegos rústicos, 1746, coplas ao estilo 1746, coplas ao estilo popular onde recompila voces do galego que escoitou, popular onde recompila voces do galego que escoitou, leu e anotou nas súas viaxes.leu e anotou nas súas viaxes.

�� Xosé Cornide e SaavedraXosé Cornide e Saavedra: soneto “A Filida”, dúas : soneto “A Filida”, dúas décimas.décimas.

�� Diego Antonio Cernadas e Castro, o cura de FruímeDiego Antonio Cernadas e Castro, o cura de Fruíme::–– O máis famoso poeta do s. XVIIIO máis famoso poeta do s. XVIII–– Parte da súa obra poética en galego, continua gabanza Parte da súa obra poética en galego, continua gabanza de Galiza e da aldea.de Galiza e da aldea.

Fin PresentaciónFin PresentaciónFin PresentaciónFin Presentación

��FontesFontesFontesFontesFontesFontesFontesFontes::-- Presentación de Manuel Mosteiro “A literatura Presentación de Manuel Mosteiro “A literatura

nos SSEE”nos SSEE”-- Presentación de Sofía Rama “Do esplendor Presentación de Sofía Rama “Do esplendor -- Presentación de Sofía Rama “Do esplendor Presentación de Sofía Rama “Do esplendor medieval aos Séculos Escuros”medieval aos Séculos Escuros”-- Libro de texto “Lingua e Literatura 1º Libro de texto “Lingua e Literatura 1º Bacharelato” do Consorcio Editorial Galego.Bacharelato” do Consorcio Editorial Galego.-- Ana Belén Moreda Rodríguez.Ana Belén Moreda Rodríguez.