OS SÉCULOS OS SÉCULOS ESCUROS E O ESCUROS E O

REXURDIMENTO REXURDIMENTO NA LITERATURA NA LITERATURA

GALEGAGALEGA3.º DIVERSIFICACIÓN 3.º DIVERSIFICACIÓN

CURRICULARCURRICULAR

ETAPAS DA LITERATURA ETAPAS DA LITERATURA GALEGAGALEGA

ÉPOCA MEDIEVAL (V-XV): GRAN ÉPOCA MEDIEVAL (V-XV): GRAN ESPLENDOR. CANTIGAS DE AMOR, DE ESPLENDOR. CANTIGAS DE AMOR, DE AMIGO E DE ESCARNIO.AMIGO E DE ESCARNIO.

SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVIII): ETAPA SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVIII): ETAPA DE DECLIVE DA LITERATURA GALEGA. DE DECLIVE DA LITERATURA GALEGA.

REXURDIMENTO: RECUPERACIÓN DA REXURDIMENTO: RECUPERACIÓN DA LITERATURA GALEGA. DIVÍDESE EN LITERATURA GALEGA. DIVÍDESE EN DOUS PERIODOS: (A) PRECURSORES DOUS PERIODOS: (A) PRECURSORES DO REXURDIMENTO; (B) O DO REXURDIMENTO; (B) O REXURDIMENTO PLENO.REXURDIMENTO PLENO.

OS SÉCULOS ESCUROS OS SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVIII)(XVI-XVIII)

É unha etapa de “sequía” para o galego: É unha etapa de “sequía” para o galego: apenas hai literatura e o galego redúcese apenas hai literatura e o galego redúcese ó ámbito familiar e á lingua oral.ó ámbito familiar e á lingua oral.

Causas: Galicia pasou a depender da Causas: Galicia pasou a depender da coroa de Castela, que implantou unha coroa de Castela, que implantou unha política centralista e instalou nos postos política centralista e instalou nos postos de poder a persoas de orixe castelá.de poder a persoas de orixe castelá.

Esta elite impuxo o castelán como lingua Esta elite impuxo o castelán como lingua da Administración, da Igrexa e do da Administración, da Igrexa e do Ensino.Ensino.

OS SÉCULOS ESCUROS OS SÉCULOS ESCUROS (XVI-XVIII)(XVI-XVIII)

Outros axentes castelanizadores desta Outros axentes castelanizadores desta época foron:época foron:

A imprenta, que só usaba o castelán nos A imprenta, que só usaba o castelán nos textos impresos.textos impresos.

A Universidade, fundada en Santiago por A Universidade, fundada en Santiago por Alonso de Fonseca en 1495: só promovía o Alonso de Fonseca en 1495: só promovía o uso do latín e do castelán.uso do latín e do castelán.

Fronte a esta situación de marxinación na que Fronte a esta situación de marxinación na que vivía o galego levántanse varias voces de vivía o galego levántanse varias voces de protesta: O PADRE FEIXOO E FREI MARTÍN protesta: O PADRE FEIXOO E FREI MARTÍN SARMIENTO.SARMIENTO.

SÉCULOS ESCUROSSÉCULOS ESCUROS

Ambos os dous autores escribiron as súas obras Ambos os dous autores escribiron as súas obras en galego. Concretamente, Sarmiento en galego. Concretamente, Sarmiento reivindicou a necesidade da escolarización en reivindicou a necesidade da escolarización en galego e a obriga dos cargos que exercesen galego e a obriga dos cargos que exercesen en Galicia a aprender a lingua propia.en Galicia a aprender a lingua propia.

O SÉCULO XIXO SÉCULO XIX

"Rexurdimento" é o nome co que se "Rexurdimento" é o nome co que se coñece o século XIX na historia da coñece o século XIX na historia da nosa literatura. Neste século nosa literatura. Neste século produciuse a recuperación non só produciuse a recuperación non só literaria, senón tamén cultural, literaria, senón tamén cultural, política e histórica.política e histórica.

O Rexurdimento é un fenómeno que O Rexurdimento é un fenómeno que vai moito máis alá da literatura: vai moito máis alá da literatura: representa a vontade por recuperar representa a vontade por recuperar a identidade galega.a identidade galega.

A publicación en 1863 de A publicación en 1863 de Cantares Cantares GallegosGallegos, obra escrita , obra escrita integramente en galego por Rosalía integramente en galego por Rosalía de Castro, inaugura o de Castro, inaugura o Rexurdimento PlenoRexurdimento Pleno..

CARACTERÍSTICAS DO XIX CARACTERÍSTICAS DO XIX EN GALICIAEN GALICIA

O galego é falado por máis do 90% da poboación O galego é falado por máis do 90% da poboación (labregos, mariñeiros, artesáns...).(labregos, mariñeiros, artesáns...).

O castelán era a lingua que representaba o poder O castelán era a lingua que representaba o poder (fidalgos, cregos, médicos, mestres...).(fidalgos, cregos, médicos, mestres...).

O 90% da poboación era analfabeta.O 90% da poboación era analfabeta. O XIX é un século de inestabilidade política.O XIX é un século de inestabilidade política. Nace o caciquismo na política ó servizo do poder Nace o caciquismo na política ó servizo do poder

central.central. Enorme pobreza entre as clases máis baixas que Enorme pobreza entre as clases máis baixas que

aínda deben someterse a un sistema foral no que se aínda deben someterse a un sistema foral no que se beneficiaba a fidalguía e a igrexa (pago dun beneficiaba a fidalguía e a igrexa (pago dun arrendamento aos propietarios das terras).arrendamento aos propietarios das terras).

Como consecuencia a poboación galega vese Como consecuencia a poboación galega vese obrigada a emigrar.obrigada a emigrar.

CARACTERÍSTICAS DO XIX CARACTERÍSTICAS DO XIX EN GALICIAEN GALICIA

Nace o galeguismo como resposta ó dominio Nace o galeguismo como resposta ó dominio absoluto que exercía o goberno central. absoluto que exercía o goberno central. Dentro do galeguismo existen varias fases:Dentro do galeguismo existen varias fases: PROVINCIALISMO: PROVINCIALISMO: reclama que Galicia sexa reclama que Galicia sexa

considerada como unha soa provincia gobernada considerada como unha soa provincia gobernada principalmente por organismos galegos. O principalmente por organismos galegos. O goberno central desoe estas peticións e divide goberno central desoe estas peticións e divide Galicia nas catro provincias que existen hoxen en Galicia nas catro provincias que existen hoxen en día, perdendo as zonas limítrofes de Asturias, día, perdendo as zonas limítrofes de Asturias, León e Zamora.León e Zamora.

FEDERALISMO: chegou a redactar unha FEDERALISMO: chegou a redactar unha Constitución para o Estado Galaico.Constitución para o Estado Galaico.

FASES DO GALEGUISMOFASES DO GALEGUISMO REXIONALISMO: defensa das REXIONALISMO: defensa das

características propias de Galicia: características propias de Galicia: idioma, autogoberno, abolición dos idioma, autogoberno, abolición dos foros.foros.

NACIONALISMO: nace xa no século XX NACIONALISMO: nace xa no século XX coa creación das Irmandades da Fala. coa creación das Irmandades da Fala. Defende sobre todo a soberanía de Defende sobre todo a soberanía de Galicia. O seu maior logro foi a Galicia. O seu maior logro foi a aprobación do Estatuto de Galicia en aprobación do Estatuto de Galicia en xuño do 1936.xuño do 1936.

O PRERREXURDIMENTOO PRERREXURDIMENTO Entre principios do XIX e 1863Entre principios do XIX e 1863

Relaciónase co Relaciónase co Provincialismo Provincialismo (movemento político que (movemento político que pedía que Galicia fose unha única provincia)pedía que Galicia fose unha única provincia)

Ao principio úsase o galego en textos que animan á loita Ao principio úsase o galego en textos que animan á loita contra a invasión francesa (1808).contra a invasión francesa (1808).

Todos os escritores que publicaron antes de 1863, ano da Todos os escritores que publicaron antes de 1863, ano da edición de edición de Cantares gallegosCantares gallegos, de Rosalía, en que se inicia o , de Rosalía, en que se inicia o Rexurdimento, son chamados Rexurdimento, son chamados precursoresprecursores. A literatura do . A literatura do s. XIX carecía de referentes anteriores pois nos Séculos s. XIX carecía de referentes anteriores pois nos Séculos Escuros case non houbera textos escritos inda que esta se Escuros case non houbera textos escritos inda que esta se mantiña na oralidade (contos, cantigas...).mantiña na oralidade (contos, cantigas...).

Entre os precursores destacaron os poetas Xoán Manuel Entre os precursores destacaron os poetas Xoán Manuel PintosPintos e Francisco e Francisco AñónAñón

AUTORES DO AUTORES DO PRERREXURDIMENTOPRERREXURDIMENTO

XOÁN MANUEL XOÁN MANUEL PINTOS.PINTOS.

Escribiu: Escribiu: A gaita A gaita gallega, gallega, na que, na que, mesturando galego e mesturando galego e castelán, fai unha castelán, fai unha defensa da dignidade defensa da dignidade do galego e ofrece un do galego e ofrece un pequeno manual para pequeno manual para aprendelo.aprendelo.

XOÁN MANUEL PINTOS (1812-1876)

Óu Galicia, Galicia boi de pallaCanta lástima tèn de ti o Gaiteiro!O aguillon que che menten è de aceiroE con el muita forza te asoballa. No lombo teu zorrega, bate e mallaFasta o máis monicreque ferrancheiro,E calesquer podenco forasteiroTe vafa, de vergonza sin migalla! Agarima alleeira eses ingratosOu vívoras que postas ò teu peitoCo ferrete che rompen mil buratos! Si o sangre teu refugas do teu leito,Malas novas, madrasta de insensatos,Dos fillos teus ò amor non tès dereito.

Portada de A gaita gallega

AUTORES DO AUTORES DO PRERREXURDIMENTOPRERREXURDIMENTO

FRANCISCO AÑÓNFRANCISCO AÑÓN Foi unha persoa moi Foi unha persoa moi

comprometida coas ideas comprometida coas ideas progresistas, polo que progresistas, polo que tivo que exiliarse. tivo que exiliarse.

Escribiu numerosos Escribiu numerosos poemas publicados en poemas publicados en xornais, nuns ofrece xornais, nuns ofrece unha visión costumista, unha visión costumista, outros presentan unha outros presentan unha visión reivindicativa.visión reivindicativa.

Ay esperta, adorada Galicia,D'ese sono en q'estás debruzada;D'o teu rico porvir a alboradaPo-l'o Ceo enxergándose vay. Xa cantando os teus fillos te chaman,E c'os brazos en cruz se espreguizan...Malpocados! O q'eles cobizanÉ un bico d'os labios d'a Nay.

FRANCISCO AÑÓN (1812-1878)

Só lle concederon un accésit a Añón e en 1862 publicáronse todos os poemas do concurso no Álbum de

la Caridad, primeira compilación poética do s. XIX.

PondalRosalíaAñón

PRERREXURDIMENTOA última actividade dos precursores foi o certame poético dos Primeiros Xogos Florais, na Coruña, en 1861.

O REXURDIMENTO O REXURDIMENTO PLENOPLENO

1863 - 19161863 - 1916 Relaciónase co Relaciónase co RexionalismoRexionalismo (movemento (movemento

político e cultural que concibe a Galicia como político e cultural que concibe a Galicia como rexión, reinvindica as súas particularidades rexión, reinvindica as súas particularidades culturais e pide unha certa autonomía).culturais e pide unha certa autonomía).

Autores principais: Autores principais: Rosalía de CastroRosalía de Castro, , Eduardo PondalEduardo Pondal e e ManuelManuel Curros Curros EnríquezEnríquez. .

Dúas datas básicas:Dúas datas básicas: En En 18631863 publícase publícase Cantares gallegosCantares gallegos de de

Rosalía de Castro. Rosalía de Castro. 1880. 1880. Neste ano publicáronse Neste ano publicáronse Follas novas Follas novas

de Rosalía de Castro ede Rosalía de Castro e Aires da miña terraAires da miña terra de Curros Enríquez. de Curros Enríquez.

REXURDIMENTO PLENO REXURDIMENTO PLENO

Rosalía de Castro (1837-1885) inaugura este período coa publicación de Cantares gallegos en 1863, que consta de coplas populares baseadas

en cantigas orais.

ROSALÍA DE CASTROROSALÍA DE CASTRO* Naceu en Santiago de * Naceu en Santiago de Compostela, en 1837, froito Compostela, en 1837, froito das relacións entre unha das relacións entre unha fidalga e un sacerdote. fidalga e un sacerdote. * En 1856 foi a Madrid e alí * En 1856 foi a Madrid e alí casou con Manuel Murguía. casou con Manuel Murguía. En 1858 publicou as súas En 1858 publicou as súas primeiras obras: o primeiras obras: o poemario poemario LA FLORLA FLOR (1857) (1857) e máis a novela e máis a novela LA HIJA LA HIJA DEL MARDEL MAR (1859). (1859). * En 1863 Rosalía publicou * En 1863 Rosalía publicou CANTARES GALLEGOSCANTARES GALLEGOS, , cuxa publicación marcou o cuxa publicación marcou o inicio do Renacemento inicio do Renacemento pleno.pleno.

Residiu en Castela e finou Residiu en Castela e finou na Casa da matanza en na Casa da matanza en Padrón.Padrón.

No ano 1880 publica o seu No ano 1880 publica o seu poemario poemario Follas NovasFollas Novas..

A relevancia de Rosalía na A relevancia de Rosalía na nosa literatura é enorme. nosa literatura é enorme. A RAG estableceu o 17 de A RAG estableceu o 17 de maio como Día das Letras maio como Día das Letras Galegas en Galegas en conmemoración do día en conmemoración do día en que Rosalía asina o que Rosalía asina o prólogo de prólogo de Cantares Cantares Gallegos.Gallegos.

En En Cantares Gallegos Cantares Gallegos Rosalía cédelle a Rosalía cédelle a voz a unha rapariga nova para que cante. voz a unha rapariga nova para que cante. En poemas de versos curtos recolle o En poemas de versos curtos recolle o tema do folclore e os costumes, o amor, a tema do folclore e os costumes, o amor, a nostalxia pola terra, denuncia social.nostalxia pola terra, denuncia social.

Follas Novas Follas Novas é un libro máis intenso, moi é un libro máis intenso, moi intimista e tamén moi crítico. Amosa a intimista e tamén moi crítico. Amosa a madurez da autora. Divídese en cinco madurez da autora. Divídese en cinco partes:partes: Dúas primeiras partesDúas primeiras partes: : poemas intimistas nas poemas intimistas nas

que a autora amosa o seu desacougo que a autora amosa o seu desacougo existencial.existencial.

Terceira- quinta parte: poemas sociais, Terceira- quinta parte: poemas sociais, críticos cos problemas de Galicia: emigración, críticos cos problemas de Galicia: emigración, situación da muller, a miseria e a pobreza situación da muller, a miseria e a pobreza como consecuencia da inxustiza social.como consecuencia da inxustiza social.

Existe o mito de que Rosalía era unha Existe o mito de que Rosalía era unha “chorona”e unha persoa débil. Pero a “chorona”e unha persoa débil. Pero a realidade é que foi unha auténtica realidade é que foi unha auténtica loitadora. Ela foi a voz das mulleres, dos loitadora. Ela foi a voz das mulleres, dos pobres, dos esquecidos.pobres, dos esquecidos.

Foi unha muller moi culta e plenamente Foi unha muller moi culta e plenamente consciente da tarefa de reivindicación consciente da tarefa de reivindicación que estaba levando a cabo e que que estaba levando a cabo e que marcaría un fito non só na nosa marcaría un fito non só na nosa literatura, senón tamén na nosa historia literatura, senón tamén na nosa historia como pobo.como pobo.

ACTITUDE CRÍTICAACTITUDE CRÍTICA

Destaca na obra de Rosalía a súa actitude Destaca na obra de Rosalía a súa actitude crítica e consciente dos problemas sociais. crítica e consciente dos problemas sociais. Na súa obra fai unha defensa dos máis Na súa obra fai unha defensa dos máis débiles:débiles: Defensa da cultura, da lingua e da identidade Defensa da cultura, da lingua e da identidade

galega.galega. Identificación cos problemas do pobo (mulleres).Identificación cos problemas do pobo (mulleres). Denuncia das inxustizas cos galegos.Denuncia das inxustizas cos galegos. Reivindicación dos dereitos da muller.Reivindicación dos dereitos da muller.

TEMASTEMAS

A MORTEA MORTE O PASO DO TEMPOO PASO DO TEMPO A NOSTALXIA DA TERRAA NOSTALXIA DA TERRA O AMORO AMOR A CRÍTICA DAS SITUACIÓNS DE A CRÍTICA DAS SITUACIÓNS DE

MARXINACIÓN (EMIGRACIÓN, MARXINACIÓN (EMIGRACIÓN, POBREZA, VIUVAS).POBREZA, VIUVAS).

Unha vez tiben un cravocravado no corazón,y eu non m´acordo xa s´era aquel cravod´ouro, de ferro ou d´amor.Soyo sei que me fixo un mal tan fondo,que tanto m´atormentóu,qu´eu dia e noite sin cesar chorabacla chorou Madalena na Pasión."Señor, que todo ó podeles-pedinlle unha vez a Dios-dáme valor pr´arrincar d´un golpecravo de tal condiçón".E doumo Dios e arrinqueimomais...¿quén pensara?...Despoisxa non sentín máis tormentosnin soupen qu´era delor;soupen so que non sei qué me faltabaen donde o cravo faltóu,e seica... seica tiven soidadesd´aquela pena... ¡Bon Dios!Este barro mortal qu´envolve o esprito¡quén o entenderá, Señor!

Vendéronlle os bois,Vendéronlle os bois,vendéronlle as vacas,vendéronlle as vacas,o pote do caldoo pote do caldoi a manta da cama.i a manta da cama.Véndéronlle o carroVéndéronlle o carroi as leiras que tiña,i as leiras que tiña,deixárono soio,deixárono soio,coa roupa vestida.coa roupa vestida.«María, eu son mozo,«María, eu son mozo,pedir non me é dado,pedir non me é dado,eu vou polo mundoeu vou polo mundopra ver de ganalo.pra ver de ganalo.Galicia está probe,Galicia está probe,i á Habana me vou...i á Habana me vou...¡Adios, adios, prendas¡Adios, adios, prendasdo meu corazón!»do meu corazón!»

Cando penso que te fuches, Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras, negra sombra que me asombras, ó pé dos meus cabezales ó pé dos meus cabezales tornas facéndome mofa. tornas facéndome mofa.

Cando maxino que es ida, Cando maxino que es ida, no mesmo sol te me amostras, no mesmo sol te me amostras, i eres a estrela que brila, i eres a estrela que brila, i eres o vento que zoa. i eres o vento que zoa.

Si cantan, es ti que cantas, Si cantan, es ti que cantas, si choran, es ti que choras, si choran, es ti que choras, i es o marmurio do río i es o marmurio do río i es a noite i es a aurora. i es a noite i es a aurora.

En todo estás e ti es todo, En todo estás e ti es todo, pra min i en min mesma moras, pra min i en min mesma moras, nin me abandonarás nunca, nin me abandonarás nunca, sombra que sempre me asombras.sombra que sempre me asombras.

De soidás morríase,De soidás morríase,na vila sospirando pola aldea;na vila sospirando pola aldea;asombrábana as casas cos seus muros,asombrábana as casas cos seus muros,e asombrábana as torres e as igrexas.e asombrábana as torres e as igrexas.

As rúas enlousadas, somellábanlle,As rúas enlousadas, somellábanlle,sin verdor nin frescura,sin verdor nin frescura,cimeterio onde os mortoscimeterio onde os mortosfóra andaban das tristes sepulturas [...]fóra andaban das tristes sepulturas [...]

Algunha vez chegaban hastra ela,Algunha vez chegaban hastra ela,non sei se en ilusión se de verdade,non sei se en ilusión se de verdade,uns agrestes olidosuns agrestes olidosde leixanas ribeiras e pinares.de leixanas ribeiras e pinares.

Íase estonces a sentar nun alto,Íase estonces a sentar nun alto,contempraba os estensos horizontes,contempraba os estensos horizontes,e rompendo en sospiros que a afogaban,e rompendo en sospiros que a afogaban,ronca excramaba saloucando: «¡Eu voume!»ronca excramaba saloucando: «¡Eu voume!»

¡E íase apresa e sen remedio!... ¡Íase¡E íase apresa e sen remedio!... ¡Íaseca tristeza mortal que a consumía!ca tristeza mortal que a consumía!Íase a probe Rosa,Íase a probe Rosa,pero... ¡para a outra vida!pero... ¡para a outra vida!

POESÍA E MÚSICAPOESÍA E MÚSICA

http://sondepoetas.blogspot.com/http://sondepoetas.blogspot.com/

MANUEL CURROS MANUEL CURROS ENRÍQUEZENRÍQUEZ

(1851-1908) Empezou cedo a facer poesía (o famoso poema “Cántiga” data de 1869). En 1877 gañou un concurso poético en Ourense con tres composicións: “O gueiteiro”, “Unha boda en Einibó”, de carácter costumista, e “A Virxe de Cristal”, unha lenda orixinaria da vila da nai, Vilanova dos Infantes, preto de Celanova, onde el naceu.

O anticlericalismo e a O anticlericalismo e a denuncia das denuncia das inxustizas sociais inxustizas sociais constitúen os temas de constitúen os temas de Aires da miña terraAires da miña terra (1880). A Igrexa (1880). A Igrexa perseguiuno por impío perseguiuno por impío ata facerlle perder a ata facerlle perder a súa praza de súa praza de funcionario en funcionario en Ourense.Ourense.

(O poema “O maio” (O poema “O maio” constitúe un exemplo constitúe un exemplo claro de poesía claro de poesía anticlerical: anticlerical: http://sondepoetas.blohttp://sondepoetas.blogspot.com/2007/09/o-gspot.com/2007/09/o-maio.htmlmaio.html

Do mar pola orelaDo mar pola orelamireina pasar,mireina pasar,na frente unha estrela,na frente unha estrela,no bico un cantar.no bico un cantar.E vina tan soiaE vina tan soiana noite sin fin,na noite sin fin,¡que inda recei pola probe da tola¡que inda recei pola probe da tolaeu, que non teño quen rece por eu, que non teño quen rece por min!min!A musa dos pobosA musa dos pobosque vin pasar eu,que vin pasar eu,comesta dos lobos,comesta dos lobos,comesta se veu…comesta se veu…Os ósos son delaOs ósos son delaque vades gardar.que vades gardar.¡Ai, dos que levan na frente unha ¡Ai, dos que levan na frente unha estrela!estrela!¡Ai, dos que levan no bico un ¡Ai, dos que levan no bico un cantar!cantar!