San Telmo Museoa

Ikaslearen gida

Erakunde laguntzaileak: Patrono pribatuak:

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

2

1. ARIKETABASERRITARRAK: baso ondoko herritarrakBaserriari buruzko ikus-entzunezkoan, atean gurutzeak eta eguzki-loreak ikusten dira.

Zertarako jarriko zituzten?

Apaintzeko Sorgin eta halakoetatik babesteko

Gainerako baserrietatik bereizteko

Urteak joan, urteak etorri:Baserrietan, beste gauzetan bezala, denboraren poderioz aldaketak gertatzen dira, eta hala izaten jarraitzen du gaur egun ere: adibidez, ikus-entzunezkoaren aita “modernoak” badaki idazten, jakina… baina ordenagailu eramangarria alabak erabiltzen du.

- Lot itzazu gezien bidez lau garraiobide hauek beren datekin:

Baserria bizileku hutsa baino gehiago izan da beti: ukuilu, biltegi, lan egiteko toki bat ere bai.

- Ordena itzazu, zaharrenetik berrienera, jardunbide hauek:

Nekazaritza eta abeltzaintza

Baserriko lana eta fabrikakoa batera

Nekazal turismoa

1910 bizikleta

1940 kotxea

1975 astoa

gaur egun vespa (motorra)

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

3

2. ARIKETA

• Irina oratzeko• Zura• Sehaska• Zizeilua• Buztina• Ohe-berogailua• Ura iturri edo putzutik ekartzeko

SUKALDEA: suaren aldea Argazki honen laguntzaz, bete itzazu hurrengo orriko taularen hutsuneak. Zenbait kasutan, jarraian emandako hitzak erabiliz bete beharko dituzu hutsuneak eta bestetan, falta den objektua marraztu beharko duzu.

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

4

Objektua Materiala Izena Erabilera

Zura Oramahaia

Burdina Zartagina Bi arrautza batera frijitzeko

Pegarra Ura iturri

edo putzutik ekartzeko

Kobrea

Barruan ikatz piztuak sartu eta oheratu

aurretik maindireak berotzeko

Gatzontzia Gatza gordetzeko

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

5

Burdina Danbolina Gaztainak erretzeko

Zura eta letoia Suila edo ferreta

Zura Ume txikiek lo egiteko

Zura Aulkia Esertzeko

Zura

Mahai altxagarria duen aulki luzea,

bizkarralde altukoa, hotzetik

babestearren

Objektua Materiala Izena Erabilera

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

6

3. ARIKETAEHUNGINTZA: Lihoaren atsekabeak, amaigabeak Emakumeek etxerako eta kanpoan saltzeko ehunak eta jantziak egiten zituzten: maindireak, alkandorak, mahai-zapiak… Ardiari ilea moztetik edo lihoa eraitetik (Euskal Herrian ez zegoen kotoi, zeta edo beste ehun gairik) galtzetinak edo alkandora janzteraino, hamaika lan egin behar izaten zen.

Hemengo objektuen izena idatzi eta lot itzazu hauetariko bakoitza ARTILEAREN edota LIHOAREN lanarekin.

Objektua Izena Artilea Lihoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

7

4. ARIKETABASERRIKO BIZIMODUA

Familia: Bila ezazu argazkietan familia baserritar bat: zenbat kide dira?

4 816

Oso normala zen baserrietan hiru belaunaldi batera bizitzea. Aitona-amona, osaba-izebaren bat zuekin bizi al da etxean? ______________________________________________________________________________________________

Etxekoak dira, baina ez dira senideak:Baserrian animaliak ezinbestekoak ziren. Bila itzazu argazkietan lau abere desberdin.

___________ ___________ ___________ ___________

Lana:Ura buruan, ura oinetan:

Bilatu bi argazki; batean, emakumeek oinak uretan dituzte.

Zertan ari dira? _____________________

Bestean, ura buruan daramate. Zergatik uste duzu egiten zutela?

Iturri eta erreketako ura garbiago egoten zelako

Etxean urik izaten ez zelako

Etxeko ura hotzegi egoten zelako

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

8

5. ARIKETA

Dena ez da lana:

- Musika: Hainbat musikari agertzen dira argazkietan. Batean, lau gizon alboka jotzen ari dira. Zer jotzen du andreak?_______________

- Kirola:Euskal kirolak lanetatik datoz: segaz belarra moztea, eraikuntzarako harriak altxatzea, enborrak aizkoraz botatzea edo sokaz arrastaka eramatea… Ezagunena, ordea, joko hutsa da, lanekin batere zerikusirik ez duena. Badakizu zein den joko hutsa den kirol hori? Argazki batean topa dezakezu.

Pista: argazkian, saskiak jostailu bihurtu dituzte.

________________________________________________________________

Lihoaren bitrinan, lurrean, zenbaki digitalak dituen pantaila txiki bat ikusiko duzue. Tenperatura eta hezetasun maila neurtzen dute. Museoko beste toki batzuetan ere badaude halakoak.

Paperak, ehunak, koadroak, egurrak… baita metalak eta harriak ere, hondatu egiten dira tenperatura eta hezetasun gehiegi edo gutxiegi badute. Horregatik sartzen dira bitrinetan, hobeto babesteko.

Izan ere, museo baten helburua objektuak iraunaraztea da, zuk orain ikusten dituzun bezala zure seme-alabek ere ikusi ahal izateko.

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

9

6. ARIKETAARTZANTZA: ardien zaintza Artzainek, eguneroko lanean, gazta egiteko eta artileaz baliatzeko tresnak erabiltzen zituzten.

Hauxe da ardiei ilea mozteko artazi mota bat; marraztu bestea.

ARTILEA = ARDI ILEA Artaziak = ardi-guraizeak

Bi objektu hauen izena idatzi, eta azaldu zertarako erabiltzen ziren:

Izena:__________________

Erabilera: ____________________________________

Izena:__________________

Erabilera: ____________________________________

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

10

Artzainek edalontziak, koilarak eta bestelako tresnak egiten zituzten, eskura zeuden lehengaiak (adarra, zura…) erabiliz.Lotu gezien bidez objektuak, izenak eta eginda dauden materialak.

Zuhaitz azala Adarra Artilea

Galtzerdia Zorroa SunpriñuaKutxarroa Koilara

LarruaZura

Aukeratu zure gustuko beste objektu bat eta esan zerezkoa den:

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

11

7. ARIKETAGAZTAGINTZA Artzainek ardiak jezten dituzte gazta egiteko. Aspaldian, tresna hauek erabiltzen zituzten.

Kaikua Zumitza Oporra

Malatsa Iragazkia Esnarria

Gazta - prentsa Txurka Abatza

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

12

Lot ezazu objektu bakoitza bere erabilerarekin, eta idatz ezazu izen osoa:

“ARTZAIN-ZOPA”:Gazta egiteko ariketan aipatzen diren zortzi objektuen izenak topa itzazu.

C O L A D O R I D E T U S A B E S T O R C D C Q U L I G

A S I L M T U S R P O F X O A E I B A T R V M O P Q V A

T A S T R I L O B O Z U M I T Z A R T E M E D I C E S Z

I M A N T I A U E T E D I C I I A S J O S I E T A L O T

M A R T I L L O S D E L O K T Q R U S I A R E N T Z I A

O I R E M O S L A S U T I Z O M E K A A T L O R E O B P

R R O L E T I L L A U R A T E D E O I A Z E U L E A P R

I T U R R I A M A R T G E S O P O R R A S U T U T A P E

A U Z B E I S T R E A S O R I U R R P Q R S U Z A I E N

O Z U B A T I D O R J A S O K A I K U A B I A T E A L T

R B U T K A I Z I O L M I R N U R A Z L O R E A D I O S

T I R U R P A S E T A M I S L B O U T E L R O A S T I A

O O R T U Z I O R A M I E O L E T U A B O R A T E I U U

B L I A X A P I A R I S T O T E L E A P O T U G S A M S

M A L A T S A O P R E N S A D E L Q U E S O T U A I O P

1. K _ _ _ _ A2. O _ _ _ _ A3. M _ _ _ _ _ A4. A _ _ _ _ A5. Z _ _ _ _ _ A6. T _ _ _ _ A7. E _ _ _ _ _ _ A8. G _ _ _ A- P _ _ _ _A 9. I _ _ _ _ _ _ _ A

1. Helduleku bakarreko zurezko ontzia, ardia jezteko.2. Zurezko ontzi txikia, helduleku bakarrekoa, esnea edateko.3. Esnea irabiatzeko tresna.4. Bi heldulekuko zurezko ontzia, esnea eta gatzagia nahasteko.5. Gaztari forma emateko moldea6. Zurezko bastidorea, zumitzeko esne gatzatuari gatzura ateratzen uzteko.7. Esnea berotzeko harria.8. Gaztak estutzeko tramankulua.9. Osina edo beste belarrak jarrita, iragazteko osina.

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

13

“GAZTAREN ERREZETA”:Hemengo ordena jarraituz, hurrengo orrietan, itsatsi irudiak koadroetan.

1. Ardia jetzi, __________ erabilita.2. Berotu ___________ sutan.3. Esnea kaikuan irakin, berotutako harriekin.4. ____________ esnea isuri, iragazita; gatzagia gehitu. 5. Abatzean, gatzagia eta esnea _____________ nahastu.6. Esne gatzatuzko ____________ txurkaren gainean jarri, gatzura ateratzeko.7. Gaztak prentsatu, gogortzen has daitezen. 8. Gaztak apaletan ontzen utzi.

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

14

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

15

1 2

3 4

5 6

7 8

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

16

NEKAZARITZA: nekez aritzea Nekazaritza hitzaren baitan hainbat lan biltzen dira. Izan ere, makina bat lan egin behar da lurra iraultzetik janaria mahairatu arte:• Lehenik eta behin, lurra prestatu: goldatu, aretu, aitzurtu…• Gero, erein (garia, artoa, patata…) edo landatu (aza, porrua…) eta hazi ahala

zaindu: belar txarrak kentzeko jorratu, animalietatik babestu…• Azkenik, uzta bildu eta urte osoan iraunarazteko prestatu: eultzi, aletu, lehortu…

Objektu hauetarik, asma ezazu zein den goldatzeko, zein jorratzeko, zein segatzeko:

Jorratzeko:______________ Segatzeko: _____________ Goldatzeko: _____________

Lurra iraultzea oso lan gogorra da, gaur egun makinaz egiten dena. Ez hain aspaldi, eskuz edo abereen laguntzaz egiten zen. Asma ezazu zein zen gizakiek zuzenean erabilitako tresna eta zein abereek arrastaka erabilitakoa:

Laia: _________ Goldea: __________

Bi objektu hauek arretaz begiratu. Zertarako balio dute?

Ereiteko Garia jotzekoGaria ebakitzeko

Objektu honen izena KAXOLETA da. Badakizu zertarako erabiltzen zen?

Belarra bertan gordetzekoGaria ebakitzerakoan beste eskua babestekoOinetan zapata modura janzteko

8. ARIKETA

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

17

9. ARIKETAErreparatu honi. Segalariak gerrian zintzilik darama belarra mozten duenean. Zertarako erabiltzen duela uste duzu?

Segaren ahoa zorrozteko

Janaria bertan eramateko

Mozten duen laborea edo belarra bertan gordetzeko

Ados ez bazaude, zure ustez zertarako den zeuk idatzi:__________________________________________________________________________

Aberatsa = abere asko zuena.

Baserriko abereetatik gauza asko lortzen zen: ilea, larrua, haragia, esnea, arrautzak… bai eta lan-indarra ere.

Ondoko labirintoan, eraman ezazu abere bakoitza dagokion zereginera.

Foto

graf

ía: M

igue

l Agu

irre

Aris

tegu

ieta

(189

0-19

20)

Foto

graf

ía: I

ndal

ecio

O

jang

uren

Arri

llaga

(1

920-

1940

)

Foto

graf

ía: G

rego

rio

Gon

zále

z G

alar

za

(190

0-19

48)

TXAKURRA

IDIA

ASTOA

SASKIA

ARDIA

GURDIA

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

18

10. ARIKETABASERRIA, ARTE BILAKATUTA IKoadro honetan agertzen den lanabesa museoko beste erakustareto batean dago. Area du izena, eta goldatu ondoren lur zokorrak txikitzeko balio du.

Baserritarrak darama; baina, bakarrik? Zeinek darama arrastaka area? Aukera ezazu azpiko hiru irudien artean izan litekeena. Baserritarrak berak ematen digu pista, eskuan akuilua darama eta:

* Asmatzen ez baduzu, jakin ezazu ondoko koadroan duzula erantzuna; beste proposamenak ere gustuko badituzu, goiko erakustaretoan ikus ditzakezu.

Alej

andr

ino

Irure

ta y

Arto

la (1

906)

Alej

andr

ino

Irure

ta y

Ar

tola

(190

6)

Joaq

uín

Soro

lla (1

918)

Igna

cio

Iriar

te

(162

1-16

85)

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

19

11. ARIKETABASERRIA, ARTE BILAKATUTA I

- Koadro honetan euskal paisaia tipikoa agertzen da.

- Zure ustez, irudi hauetatik zeintzuk ez lirateke egokiak halako paisaian?

Dinosaurioa Txerria

PinudiaEskimala

Erromatarra

Dar

ío d

e R

egoy

os (1

908)

Baserritarra

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

20

12. ARIKETABASERRIA, ARTE BILAKATUTA II Begiratu arretaz koadro hau. Bila ezazu aretoan eta bere titulua idatzi.

Zure ustez, non bizi da emakume hau?

Baserrian Hirian

Zergatik? ______________________________________________________________

Andrea etxetik gertu dagoela uste duzu?

Bai Ez

Zergatik?

__________________________________________________________________________________________________________________________

Zer darama buruan? Idatzi objektu honen izena (baserriko sukaldean ikus dezakezu, beste areto batean):

____________________________________________________________

Zertarako darama?

_____________________________________________________________

_________________________________________

Mau

ricio

Kap

erot

xipi

(192

2)

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

21

13. ARIKETABASERRIA, ARTE BILAKATUTA IIBila itzazu bi koadro hauek. Biek eszena bera irudikatzen dute: hamaiketakoa, atse-dena lanaldian. Antzekotasunak eta desberdintasunak topa ditzakegu:

•Antzekotasunak:

- Janzkeran: astegunekoak ala igandekoak? ________________________

- Jan-edanean: ugari ala urri? ____________________________________

- Bertako janak ala kanpokoak? __________________________________

- Tresneria: bietan dauden bi ontzi motak seinala itzazu:___________________________________________________________

• Desberdintasunak:

- Adina: _____________________________________________________

- Sexua: ____________________________________________________

- Jarduera: batzuk, fruta bilketan; eta besteak?

Erne begiratu “makilari”. Badakizu zer den? Pista: muturrean ezten bat dauka: nolako abereak xaxatzeko?

_____________________________________________________________

_____________________________________________________________

Jena

ro U

rrutia

Ola

ran

(189

3-19

65)

Igna

cio

Zulo

aga

(187

0-19

45)

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

22

14. ARIKETABaserri gehienak hirietatik hurbil egoten dira. Izan ere, baserriko produktuak, bertan kontsumitzeko ez ezik, kaletarrei saltzeko ere egiten ziren, eta gaur egun ere hala da.

Baserrian: bertakoak ez dira familiakoak soilik; abereak ere “etxekoak” dira eta urte osoan bazka eman behar zaie. Horregatik, baserriaren lursail handienak belarra eta artoa lortzeko dira.

Nola gordetzen zen belarra duela gutxi arte?

Pista bat: bilatu goiko aretoan koadro hau eta hobeto ikusiko dituzu hiru “biltegiak”

___________________________________________

Nola dute izena belar lehorrezko multzo horiek?

_________________________________________________________________

Kalean: kaletarrak ezin baserritarrik gabe bizi, eta baserritarrak ezin kaletarrik gabe bizi.

Nola dakigu irudiko emakumeak baserritarrak direla?

Aurpegiarengatik Dauzkaten produktuengatik

Zertan ari dira?__________________________________________________________________________________________

Egon al zara inoiz halako merkatu batean? Zer eros daiteke halakoetan?__________________________________________________________________________________________________________________________________

Bazenekien Bretxako merkatuan, Donostiako ospetsuenean, baserritarrak direla ekoizleak eta saltzaileak?

Augu

sto

Com

as y

Bla

sco

(191

5)R

amón

Zub

iaur

re (1

917)

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

23

15. ARIKETA

Osa ezazu hurrengo orrian duzun egutegia, hemengo irudiak erabiliz eta karratu bakoitzaren gainean hilabetearen izena idatziz.

EUSKAL EGUTEGI TRADIZIONALA

Ikaslearen gida

San

Tel

mo

Mus

eoa

24

(iluna nagusitzen delako)Otsaila

(otsoena delako)

Jorraila(garia jorratzen zelako)

Uztaila(gari uzta biltzen delako)

Urria(hurrak edo beste fruitu lehorrak

biltzen direlako)

Loraila edo hostaila(lore eta hostoena delako)

Agorrila(agortea edo lehortea delako)

Azila(gari hazia ereiten delako)

Garagarrila(garagarrarena eta ekiarena delako)

Iraila(iratzea biltzen zelako)

Lotazila(hazia lurpean “lo” dagoelako)

Epaila(mahastiak epaitu, hau da,

inausten direlako)

Ilbeltza

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................

.................................