r e v i s t a t r i m e s t r a l a d e l ' i n s t i t u t d ' e s t u d i s o c c i t a n s

Encontres ambeArvèi Terral e

Alem Surre Garcia

nº 148

issn 2105-620X

Amassada Generala de l'IEO de 2014

Dorsièr : e cric e crac mon contees pas acabat !

€

jun/julh/ago de 2014

4

De nòvas de l'Occitan Qu'es Aquò ?

2 n°148

L’IEO es sostengut per:

Editorial Cònte de Mèstre Arnaud ò còntes de ma grand la bòrnia ? p 3

Actualitats Amassada generala 2014 p 4-10

Déclaration IEO sur la reforma territoriala. p 10

Dorsièr E cric e crac mon conte es pas acabat p 11

Actualitats An agut lo labèl Òc per l’occitan ; Las ofèrtas del Servici de l’Emplec p 15

Raconte Capons e corchons (segonda partida) p 16

Projèctes De nòvas de “L’occitan Qu’es Aquò ?” p 17

Entrevista Arvèi Terral : Deltelh e los autres... p 18-19

Los camins picaresques retrobats p 20-21

Publicacions Sortidas p 22

Colera De l’egalitat p 23

Venètz sòcis de l'Institut d'Estudis Occitans!

Nom, prenom: …………………………………………………….………………………………………..

Adreiça:……………………………………………………………...…………………………………………

CP: ………... Vila: ………………………………… Corrièl: ...……………………………………………..

Vòli prene l'adesion per l'annada (recebrai la revista) 30 € - individual

12 € - estudiant e caumaire

38 € - cople e associacion

M'aboni a la revista Anem Occitans ! 4 n° l'an : 15 € 20€ fòra Estat francés (virament obligatòri, ref. bancàrias : CEMP 13135 00080 08106194919 56)

Abonament de sosten : a comptar de 25 €.

Vòli far un don de .......... €

l'IEO es reconegut d'utilitat publica : lo vòstre don es deductible dels impòstes. Per exemple, s’avètz un revengut impausable de 1000€, podètz faire un don d'un montant de 20% maximum siá 200€.

Auretz alara una reduccion d'impòstes de 66% de vòstre don siá 120€ de reduccion d'impòstes.

mandi un chèc de ...... € a IEO federal, 11 carrièra Malcosinat 31000 Tolosa

An obrat per aqueste n°148 : Alèxis Quentin, Ana-Maria Poggio, Audrey Veaute, Brunò Duranton, Florant Mercadier, Gèli Fossat, Laurenç Gòsset, Lisa Gròs, Magalí Bizot-Dargent, Michèu Chapduelh, Pèire Brechet.

Crèdits foto: p. 3 Andriu de Gevaudan; p. 4, 7, 8, 18, 20 Laurenç Gòsset ; p. 9 Audrey Veaute ; p. 16 Domèni Public.

Concepcion grafica de la tampa: MT Trace

Association Institut d’Estudis Occitans 11 rue Malcousinat, 31000 Toulouse - 05 34 44 97 11

direccion@ieo-oc.org / www.ieo-oc.org

Editeur et directeur de la publication : Pierre Bréchet Imprimeur : Albédia Imprimeurs

137 avenue de Conthe BP 90449, 15004 Aurillac Cedex Dépôt légal : juillet 2014

Date de publication : 25/06/2014

ENSENHADOR

n°148 3

Nimai l’un e nimai l’autre que lo fau ben

dire, au-delà dau plaser de se rescontrar, una

Acampada Generala es pas totjorn un eveni-

ment francament festiu ambé son costat for-

malista e administratiu e sei rapòrts de tota

mena !

Es pasmens un moment primordiau de la

vida de l’associacion per mai d’una rason.

Per nautrei, sòcis de l’Institut d’Estudis

Occitans, es l’ocasion, au mens un còp l’an, de

faire se rescontrar, sus dos jorns, de sòcis

pron luenchencs leis uns deis autrei, venguts

de tot l’espandi occitan.

Es un biais de descubrir, a cada còp, una

seccion diferenta, sa vitalitat e son biais de

gerir l’activitat culturala e lingüistica occitana

dins son canton. Que sabèm pron lei situa-

cions desparieras segon lei regions, que lei

seccions devon adaptar de lònga seis accions

en foncion deis mentalitats, deis especificitats

geograficas, economicas e culturalas de son

relarg e de sei fònts de finançament…e que,

s’es jamai aisat d’obrar per degun, per d’unei

l’es encara mens que per d’autrei.

E es ben la rason que l’IEO chausís de

cambiar de luec cada an… perqué per l’IEO

totei lei seccions an la meteissa valor quina

que sigue son nombre d’aderents ò son ample

territoriau.

Es de mai un biais de valorizar l’existéncia

dau malhum.

E enfin es de segur un temps de reflexion

e d’escambi per debatre, ai biais melhors

d’avançar collectivament, per donar un aveni-

dor a nòstra lenga e a nòstra cultura.

Segur, l’ample dau territòri occitan fa qu’es

pas totjorn aisat de l’i participar que lo còst

dau desplaçament e de l’aubergament aumenta

au fiu deis ans dins lo contèxte economic que

vivèm au jorn de uei.

Regraciam adonc, un còp de mai, totei leis

aderents que prenguèron un pauc de son

temps e de son energia per venir fins a Peri-

güers per aquesta sesilha de 2014…

Regraciam lo Sénher Joan Ganhaire, encar-

gat de mission per l’occitan au Conseu Gene-

rau per son acuelh, dins de locaus més genta-

ment a nòstra disposicion, per nos permetre

de trabalhar dins de bònei condicions.

Regraciam l’IEO Dordonha-Novelum e son

president Joan-Lois Levêque per la qualitat de

son acuelh !

Regraciam enfin leis elegits que nos ven-

guèron retrobar per la taula redona per expli-

car, mostrar e debatre dei vias possiblas per

favorizar e desvolopar la lenga occitana.

Adonc, coma o disiáu, l’AG es un temps

que s’i escambian leis arguments que determi-

naràn nòstrei dralhas e nòstreis accions per

èstre lo mai eficacis .

Siam dins un periòde incomòde

d’incertitud qu’ambé lei trebolaments electo-

raus tant en cors après leis eleccions munici-

palas coma a venir ambé lei territorialas sem-

bla que per ara i ague plus ren que bolègue a

prepaus dei lengas regionalas…e sabèm pas

çò que nòstreis elegits nos van sortir dau cap-

èu dins gaire !

Nos fau adonc demorar a l'espèra e prevei-

re l’estrategia a venir e anticipar leis accions e

reaccions futuras…

Coma va sabètz, en prevision d’aquesta

pontanada electorala l’IEO assajèt d’anticipar

un recampament de totei lei compausantas de

la promiera « Coordinacion Anem Òc ! per la

lenga occitana ! » per refortir l’unitat dau

moviment occitan (e aquela de la lenga !)

fàcia ais elegits e ai decideires. Nòstra temp-

tativa faguèt chic per rason de garrolhas

estèrlas entre d’unei e per manca de consensus

dins l’amira de l’accion a venir !

Après deliberacions, l’AG de l’IEO adoptèt

a l’unanimitat la mocion que definís sa posi-

cion sus aquesta question e que poiretz legir,

aquí en seguida dins vòstra revista.

Adonc, l’IEO a decidit de contuniar dins la

dralha d’un recampament unitari e unique

mostrant « la fe » dins la practica de la lenga ;

« la fèsta » dins la jòia de se retrobar ensems

tant nombrós amb una volontat inebranlabla

de viure la lenga e son avenir, la « revendica-

cion » tèstarda, presenta de lònga, d’un bilin-

güisme public vesedor dins la societat de uei e

de deman; « l’òbra » que fau ara endraiar amb

toteis aquelei que sostenon aquesteis amiras

per ganhar nòstra escomessa !

I a de desenaus d’annadas ara qu’« avèm

decidit d’aver rason ! » e de dire au monde

« Òme d’òc, as drech a la paraula ! Parla ! »

alora plegarem pas ! Fem avans !!

Segur, an un moment que l’estatut de la

lenga risca de regressar, comptam mai que

jamai sus vautrei, per sostenir e participar a

« l’obra » que demòra d’entraïnar avans

l’escasença deis eleccions territorialas que

sabèm totjorn pas quand se faràn puei que se

parla de lei remandar fin de 2015 ò encara en

2016 !

Vèn pas a l’IEO, associacion culturala, de

definir çò que devon èstre lei regions novèlas

(emai se seis aderents an d’avejaires sus la

question) mai li revèn pasmens de dire ai

decideires sa volontat de veire aplicats d’unei

principis per aqueste decopatge :

Fau que sigue un decopatge coerent que

respècte leis especificitats istoricas, culturalas

e lingüisticas dei territòris… una vision que

passe l’obsession de la preponderància econo-

mica.

La coeréncia es necessària tant coma

nòstra coesion es vitala per ganhar nòstra

estatut juridic legau e avèm mestier de la

participacion de cadun a l’òbra comuna de

metre en plaça…

Coesion, aquò significa pas forçadament

de pensar totei parier e de marchar au pas

cadençat mai bèn la disciplina democratica

d’acceptar de sostenir l’accion comuna per

sauvar la lenga e mai son pròpi ponch de vista

siguèsse estat diferent e minoritari.

Au moment que sortirà la revista, benlèu

ben que quauqueis uns de nòstrei prepaus

seràn despassats per l’actualitat e qu’aurem

mai d’informacions precisas sus leis eleccions

e la refòrma territoriala.

D’autra part, dins aquesta temporada de

vacanças, l’IEO serà present a Rodés dau

temps de l’Estivada e nos podètz venir rescon-

trar se vos pren l’enveja d’escambiar.

A ben lèu !

Pèire Brechet

President de l’IEO

Cònte de Mèstre Arnaud ò còntes de ma grand la bòrnia ?

EDITORIAL

© Andriu de Gevaudan

4 n°148

Discors de Dubèrtura Afortissi dubèrt, per 2014, l’Acampada Generala de l’IEO, una sesilha de doas jorna-das de bilanç e de reflexion sus sei missions, son activitat 2013 e leis accions de menar en 2014-15, dins l’amira de desvolopar una politica linguistica eficàçia que done, a la lenga occita-na, sa plaça legitima dins lo monde d’ara, dins lo sègle XXIen e per lei generacions que seguis-son. Volèm regraciar premier, en la persona dau Sénher Joan Ganhaire, lo president dau Conseu Generau que nos acuelhe dins sei locaus, locaus que met gentament a nòstra disposicion, çò que nos permetrà de trabalhar dins de bònei condi-cions. Lo gramaciam d’autant mai que sabèm totei qu’aicí s’es pas esperat que la lenga occitana obtengue un estatut juridic nacionau per entraï-nar dins lo departament una politica volontaris-ta d’espandiment de la lenga ambé d’accions que reconoisson sa preséncia, ajudan sa trans-mission e favorizan sa socializacion. Mancarem pas de gramaciar L’IEO Dordon-ha-Novelum e son president Joan-Lois Lévèque qu’a acceptat de reçaupre aquesta Acampada Generala, que nos ajuda a l’organizar e que pòrta entre autrei causas l’organisacion tecnica. Nos la presentaràn d’alhors dins un momenton. Gramaciam enfin, toteis lei sòcis venguts a Periguers, aquelei que son arribats e aquelei que tardaràn pas de venir. Es pas ren de donar un pauc de son temps e de son energia per debatre, ai biais melhors d’obrar collectiva-ment, per donar un avenidor a nòstra lenga e a

nòstra cultura. Vaquí donc que nos espèran doas jornadas pron intensivas : Començarem uei per leis subjèctes regulars : la presentacion dau rapòrt morau, dau rapòrt d’activitat e lo bilanç financier. Seguiràn puei leis orientacions e projèctes, ambé la presentacion dei tèxtes a discutir de-man. Après una pauseta, se recamparem per una premier temps de pensament a l’entorn de la taula redona titolada: « Una politica publica per l’occitan : cas aplicat au departament de Dordonha » Es ansin que nos semblèt important de re-campar a l’entorn d’una taula d’actors de ter-ren, de monde que saupràn nos parlar de son experiéncia per la mesa en plaça d’una politica en favor de la practica de la lenga occitana dins la vida vidanta. Partent deis accions de desvelopament mesas en plaça per lo departament de Dordon-ha, dei liames establits entre leis operators culturaus e lei diferents poders publics*, comen-çam d’aver la vista per avalorar l’eficacitat dei politicas publicas en favor de l’occitan. Quina es aquesta politica publica, coma se podriá estruc-turar a l’entorn de l’Ofici public per la lenga occitana, quinei son ò seràn lei luòcs d’escambis e de co-definicion dei politicas publicas ? * Vila, inter-comunalitat, Conselh Generau, Conselh Regionau, interregionalitat (OPLO) Ramentem en quauquei mots la mission de l’IEO federau: - Agir per socializar la lenga, per de pro-gramas interregionaus. En seguida de l’accion dinamica dau mitan associatiu e dau sosten d’unei politics, vegueriam de collectivitats publi-cas programar l’accion per la pratica linguistica

occitana. Mai de disparitats importantas se conoisson. Leis seccions localas, departamenta-las ò regionalas i participan largament. Lo burèu federau se deu de refortir e armo-nizar aqueste desvolopament per tot lo territòri occitan. - Prepausar per l’occitan de mejans novèus e esprovats de resocializacion gràcia a sei relais interlengas, son expertisa e son observa-cion, en matèria de politica linguistica, devèn sacher - Demonstrar per son experiéncia d’opera-tor interregionau devèm qu’una politica coeren-ta de la lenga es possibla per tot lo territòri. E mai reclamar en nom de tot l’espaci occi-tan : La seccion federau agis au nivèu de respon-sabilitat que i revèn per revindicar, per la len-ga occitana, una plaça reconeguda dins lo fon-cionament institucionau francés. - De se sovenir, abans 2005, apareissiá pas en plaça publica, e gràcia a l’accion de l’IEO e de totei aquelei que se i son associats la ques-tion dei lengas regionalas e tot particularament de l’occitan an trachit. - L’IEO se dona lei mejans de coordonar son accion e de dialogar au nivèu francés amb leis autrei lengas e leis institucions nacionalas. (Coordinations interlengas e EBLUL França…) - Se dona a la lenga occitana una visibilitat au nivèu deis sa participacion ais instancias internacionalas (EU. UNESCO). Au dintre de la societat occitanas e cotria ambé leis autreis associacions occitans qu’òbran caduna a son centre de comperéncia, l’IEO tèn l’empenta ambé fe e vòlha.

Pèire Brechet

ACTUALITATS

4 n°148

Rapòrt morau Venèm de viure una annada richa de sus-pens per l’avenidor de la lenga occitana, ambé entre autra e d’en promier l’abséncia dei len-gas regionalas dins la lèi de refondacion de l’escòla e quauquei temps puei l’anóncia per lo govèrn qu’èra lèst de faire lo necessari per que se pòsque ratificar la Carta europenca dei

lengas regionalas. S’avèm capitat, gràcias ai multipleis accions dau movement militant, que l’IEO l’i tenguèt bèla plaça, de faire marcar dins la lèi de dis-posicions favorablas ai lengas regionalas siam totjorn d’un autre caire a l’espèra d’una concre-tizacion dei promessas fachas a prepaus de la Carta… concretizacion que se poiriá ben negar dins lei borroladas que mancaràn pas de seguir

leis eleccions municipalas. Se voliam tirar una leiçon d’aquelei dos eveniments diriam, e ja o sabèm, que se l’union fa la fòrça, ren se ganha jamai en plen e que la vigilància deu èstre nòstra qualitat promiera, ambé, segur, tota la tenacitat e la combativitat que l’acompanhan. Es dins aquesta amira, per exemple, que

n°148 5

fidèu a son ròtle federator e recampaire de l’envam collectiu, l’IEO lancèt fin de 2012 una accion volontarista : Reviudar la « Coordinacion Anem Òc ! per la lenga occitana ! » ambé totei sei compausantas (que d’unei èran absentas de la Coordinacion organizaira de la manif de Tolosa 2012). Tornarem puei sus lo resultat d’aquesta iniciativa. Leis eveniments demòstran mai que jamai qu’es la coesion fòrta au dintre de l’associacion que nos dona la poténcia per s’acarar ais ene-mics dau bilingüisme e quichar d’un biais totjorn mai eficaç subre nòstrei deputats, senators e autrei decideires. Li fau derrabar lo sosten de nòstreis idèias e daverar enfin un estatut juridic segur per la votacion d’una lèi. Una legislacion soleta pòt donar lei mejans a la lenga occitana de se prendre sa plaça dins la societat d’ara e se desvelopar au benefici dei generacions futu-ras. Coesion, aquò significa pas forçadament de pensar totei parier e de marchar au pas caden-çat mai bèn la disciplina democratica d’accep-tar de sostenir l’accion comuna e mai son ponch de vista siguèsse estat diferent e minoritari. L’IEO es una federacion que cuèrbe tot l’espandi occitan ambé un fum de monde actius que fan viure, cadun dins son relarg, la lenga e la cultura. Aquò es lo fogau au dintre dei quar-tiers, dei vilatjons e dei vilas. Pòrta una esco-messa de transmission facha de conoissença e de tradicion. Renversar la vision reborsiera estacada ai patois, causa de l’abandon de la transmission familiala se jòga per part au dintre de la societat. Nos fau un sosten afectiu, una adesion morala per ganhar un avenidor que volèm fach de reviscolament de la pratica so-ciala de la lenga… Mai la reconoissença de l’estatut oficiau dau locutor se determina pas dins lo quartier e lo locau, lei decisions capitalas se prenon a l’escalon nacionau per lo locutor d’una lenga que deu encara afortir son nom, son espaci e son istòria. Aquí tot l’enjuòc de monstrar nòstra fòrça, afortir nòstra visibilitat, jogar lo ròtle d’operator interregionau per la lenga occitana. Quand metèm en plaça d’estructuras logisticas e desvelopam d’otís de transmission, demostram qu’una planificacion organizada specifica es possibla e eficaça a l’escala de tot l’espaci occitan. Quora l’IEO entraïna de programas per socializar la lenga, la faire viure, permetre au monde de l'utilizar, de la transmetre, etc... es un èime qu’entraïna, luenh d’una consomacion d’un produch regionau, gostós mai a se perdre de tota maniera, ditz qu’ambé la vòlha de militants engatjats de lenga se son sauvadas de la per-dicion e n’avèm d’exemples de pertot. L’IEO es l’escòla dei militants de la lenga occitana: li dona l’informacion e la fòrça d’em-plegar la lenga tre que pòt dins la vida publi-ca, per carrieras, au trabalh, a l’ostau, dins lei gaugs e lei trebaus de la vida tanbèn, orala-ment e per escrich…, Lo militant es aqueu que la transmete en defòra dau cors, dau cèrcle, de l’estatgi, es aqueu que saup explicar sa situa-cion (legislacion, Carta, etc..), es aqueu que dona ais autrei la desirança de l’aprendre, lo plaser de la parlar, que n’en sache qu’un mot ò que n’en debana de parladissas. E n’i a tant

que sabon parlar e demòran muts ! Un militant d’aquò se n’acontenta pas. Vos fau pas l’elògi dau coratge, n’en man-catz pas, mai ramenti puslèu que fau aver en tèsta que tot aquò s’organiza. Avèm besonh d’amiras claras e pron precisas a tèrme cort, mejan e lòng quand informam e ensenham lo monde… Nos fau sacher presentar ais aderents l’istòria dau moviment Institut d'Estudis Occitans e seis amiras, donar lei armas que vengan d’ac-tors de la paraula, li fau explicar coma pesar dins lo debat public. Un fòrça militanta organi-zada es essenciala dins una pontanada que riscam la regression. Ansin s’apren dins movemiment coma lo nòstre : l’aprenent vèn lo mèstre, lo consomator vèn productor a son torn, lo debutant vèn puei l’expert, e lo benevòle bolega, acampa d’au-trei benevòles, pren de responsabilitats associa-tivas. Avèm mai que jamai mestier d’entraïnar la dinamica constructiva d’un Institut d'Estudis Occitans larg. Sensa fòrças vivas desvolopadas e renove-ladas, lo moviment occitanista se debanarà; sabèm l'energia que demanda ais uns e ais autrei l'organizacion de tau o tau eveniment, serada, etc. Nos fau ganhar de monde e nos fau en-draiar de dinamicas localas, se dubrir a d’au-trei movements portaires d’envam sociau. Avèm d’instruments d’informacions, avèm de praticas culturalas per tocar la societat, per assabentar lo monde, mai vesèm pasmens coma se podèm negar, perdre dins una situacion de mercat culturau, dins l'immensitat dei proposi-cions d'animacion (concèrt, balèti,..) e d’apren-dissatge... La preséncia e la visibilitat se devon sempre renovelar. Lo public e lei generacions cambian, seis esperança e sei biais son autres, devèm experimentar e de lònga assajar de camina-ments novèus dins totei lei domanis de la vida actuala. Estatut, pratica linguistica dins la vida publi-ca, fòrça de la militança, lo burèu federau de l’IEO n’assegura la coesion e n’en valoriza l’efi-cacitat collectiva. Es la qualitat dau malhum, son accion e son desvelopament que permet a la lenga e a la cultura occitana de viure, e aquò au mitan d’empachas de totas menas: d’ancia-nas: estacament ai formas calhadas dau passat, replegament locau, immobilisme deis institu-cions… e de plus modèrnas: individualisme, consumerisme… Tot l’interès dau recampament federatiu es de conservar equilibre entre l’autonomia deis associacions afiliadas (garantir la soplessa e permetre l’iniciativa es una necessitat), testimo-niar de l’activitat generala maugrat lei dispari-tats regionalas, tornar a cada militant dau mal-hum legitimitat dins sa mission de defensa de l’occitan. E es la veritat de dire que, maugrat de situacions pron diferentas segon lei regions, la dimension interregionala nos balha la fòrça e l’energia necessaria que mònstra l’unitat de la lenga occitana dins sa varietat ; Nòstra associa-cion de militants, desliurats de l’espeçament istoric dau territòri e conscients d’aguer patit

d’un chaple volontari de la consciéncia unitària, sabon se faire ausir ensems, coma una votz legitima de l’occitan que vòu viure. Una autre veritat es de redire que la fede-racion tira sa legitimitat de l’ensemble dau malhum. Siatz bèn vosautres, aquelei que s’in-vestisson dins lei programas interregionaus (en leis adaptant de segur ai potencialitats de son relarg), tant coma vosautres que donatz de vòstre temps tanben per se desplaçar e obrar au nivèu federau que fasètz l’IEO. La coesion au dintre de l’associacion, la presa de pòstes de responsabilitat es un ele-ment essenciau, Siguèsson regraciats tot aquelei que fan l’IEO. Lo pretzfach es immense, lei mejans ridicu-les e lei resultats pas totjorns immediats. Mai un Institut d'Estudis Occitans que virariá a l’entorn de l’activitat de sei cèrcles seriá coma una federacion esportiva que fariá d’entraïne-ments e jamai qu’organisariá de competicions nacionalas ò internacionalas. Lo burèu federau deu portar la demanda occitana pus luenh que son espaci territoriau. Avèm sachut, despuei desenaus d’annadas, liar de liames interlengas, e se donar leis mejans d’una relacion permanen-ta ambé lei representants deis autrei lengas de França au dintre d’ELEN-EBLUL França e de l’Associacion des Rencontres Interrégionales des Langues et Cultures Régionales. Apondrem lo nivèu internacion ambé la participation a NPLD e la qualitat de Club UNESCO. L’informacion qu’avèm, leis accions que menam son lo fruch d’aquesta cooperacion. (ELEN-EBLUL França es una ONG reconoissuda per l’ONU coma representant de la societat civila, a títol consultatiu). L'objectiu n’es clar, sabèm que sensa la reconoissença deis institucions publicas (nacionalas e europencas ) i a pas ges d’aveni-dor possible per la lenga ! L'experiéncia facha d'autrei lengas minorizadas demòstra qu'un estatut legau es indispensable e se fau emple-gar de lo daverar. L’IEO federau a la mission suplementària de portar la reivindicacion per tot l’occitan. Per clavar, l’IEO federau deu assegurar un ròtle triple, aqueu de coordinator associatiu, aqueu d’operator culturau e linguistic, e aqueu de portaire de la revendicacion d’una plaça institucionala per la lenga occitana en país occitan e dins lo quadre francès. Leis institucions faràn pas besonha en plaça de nosautres, se-guiràn la pression sociala, e metràn en plaça çò que leis associacions organizadas auràn pen-sat. Devèm èstre sus lo terrenh per dire quand lo còmpte i es pas. Fidèu a sa mission dempuei sa creacion, l'IEO avança ambé coma amira d'un caire la fidelitat a la « fe » iniciala : la cresença a un avenidor per nòstra lenga e nòstra cultura, e d'autra part una fidelitat au principi d’accion e de modernitat, que necessita de s'adaptar ais evolucions de la societat e, au mai possible, leis anticipar. Zo ensems ! Fem avans !

Pèire Brechet

ACTUALITATS

6 n°148

ACTUALITATS

Orientacions 2014 Ambé la creacion de l’Institut d’Estudis Occitans, la revindicacion occitananista vèn preponderanta sus lei formas ancianas de regionalisme, la grafia devèn capabla de descriure la lenga dins tot son espandi istoric e geografic, lo centratge provençau devèn ori-zont nacionau : Lei fondators viran aquela associacion a la modernitat ambé per mission de : - tornar rendre a l’occitan sa dignitat e sa plaça dins la societat qu’avança e se muda, en despassament d’una mantença folclorista ò patrimoniala nostalgica. - e de bastir, ambé l’IEO, una estructura capabla de portar aqueste projècte. La devisa de l’IEO, « la fe sens òbra mòrta es », resumís ben aquesta vision. Dins la continuitat dempuei sa creacion, l'IEO avança dins l’amira - d’una, de demorar dins la « fe » iniciala : cresèm a un avenidor possible per nòstra len-ga e nòstra cultura ; - e d'autra part fidèu au principi d'accion, s'adaptar ais evolucions de la societat e assa-ja, s’es possible, de lei preveire. Aquò dich, per culturala que siegue l’asso-ciacion, aquò la fa pas viure en defòra dau monde, ni mai de l’anament sociau, ignòra pas lo foncionament deis institucions, l’organizacion dau poder, ni mai, segur d’aver rason per veire, espèra pas que lei calhas li tomban rostidas. Aquò seriá fugir sei responsabilitats e lo ròtle ciutadan de l’associacion cada còp que lo debat politic tòca a nòstre domeni de compe-téncia. Autrament dich seriá calar lei bralhas e quitar la partida. E aquela se jòga dins l’are-na politica. Leis òmes politics, leis elegits tènon entre sei mans un bòna part dau sòrt que serà fach a nòstra lenga. D’elei, de l’informacion que tènon, de l’avís que son, de l’interés que pòrtan depende, au finau, l’avenidor de la lenga occitana… Adonc, dins la mesura que s’escapa pas de son domeni de competéncia, l’IEO a qualitat, e mai lo dever, d’assabentar, de denonciar, d’interpelar lei politics, de lei ganhar a nòstra causa. La preséncia dins lo debat public ciuta-dan de la question linguistica occitana es una dei condicions de l’avançament de nòstre pro-jècte. Per ansin, l’IEO federau se deu de tenir, au defòra, un doble ròtle : - aqueu d’operator culturau e linguistic, - e aqueu de reïvendicaire testard d’una plaça institucionala, definida, estructurada per la lenga occitana en país occitan. Afortissèm que sensa conoissença e reco-noissença deis institucions publicas i a pas ges d’avenidor possible per la lenga ! L'experién-cia facha per d'autrei lengas minorizadas demòstra qu'un estatut legau es indispensable. Lo fau daverar.

Sabèm que devèm au poder politic francés lo degalhatge metodic de la consiéncia popu-lara que menèt au quasi abandon de la trans-mission naturala. Uei l’occitan es en perilh e la reconquista passarà obligatoriament per una volontat publica qu’apare e afortigue la prati-ca publica, sostengue nòstreis amiras e acom-panhe nòstreis accions. L’IEO federau portarà tèsta-aqui la reven-dicacion per la lenga occitana. ● Es la votz globala de milierats d’iniciati-vas espontanèas per informar, defendre, des-volopar, crear, collectar, escriure, parlar, transmetre… Son tròp sovent gaire presas au seriós per de decideires condescendents que leis assimilan a una mena de folclòre per que son localas, desparieras e esparparlhadas… luòga de i veire coma una exigéncia dei ciuta-dans. Per rompre d’aquel ostracisme fau reliar e valorizar toteis aquesteis accions e iniciativas a un nivèu federau e lei faire reconóisser sota lo sigle unic e unitari de l’IEO. Un senhau es tanbèn aquò que recampa, en delai de l’IEO, de monde engatjat dins tota menas d’iniciativas e que sostenon e seguisson l’accion de l’IEO per que i veson l’expression de la dimension unitària dau fach occitan. Dins son accion revendicativa, l’IEO deu èstre present a totei lei nivèus : ● Au nivèu nacionau, sus lei questions d’estatut de la lenga dins lo quadre de l’Estat e de discriminacion, l’IEO recampa l’informa-cion e fa la sintèsi dei questions d’actualitat… articulacion indispensabla que completa e acompanha l’accion locala pròche leis elegits coma o fan lei seccions dins lo quadre dei circonscripcions. L’afortiment de la dimension de tot lo territòri occitan, refortís l’accion gene-rala e li dona una portada nacionala. E aquò es una foncion de l’IEO federau. La plaça de l’IEO: operator e pòrta-paraula de l’occitan. es reconoissuda despuei d’annadas. Leis institucions nacionalas de l’Estat sabon que fau comptar l’IEO, aquela plaça la fau tenir. Aqueu posicionament nacionau nos fa agir dins leis organismes de defensa dei lengas regionalas de França qu’avèm contribuit a metre en plaça : EBLUL França / Rescòntres interregionalas Partent de situacions diferentas, presentan de proposicions coerentas e positivas per l’en-sems dei lengas, l’analisi dei causas e la co-noissença dau foncionament institucionau i gan-ha. Au finau la federacion dei fòrças de totei lei lengas pausa clar la question linguistica en França. Donar una visibilitat a l’occitan L’Euròpa a una politica dei lengas, dau multilinguisme e un quadre de defensa dei lengas minoritàrias : La question es aquí premier de donar a la lenga occitana una visibilitat. Fau que se sache d’una part dins leis autrei

minoritats que l’occitan existe e la situacion linguistica francesa d’autra part. Fau que leis institucions europencas coma la Commission europenca, lo Parlament europenc e lo Conseu de l’Euròpa nos oblidan pas ! E li ramentan a cada còp que l’occasion se presenta. Per lo mejan dei malhums europencs ELEN e NPLD, que n’es membre, l’IEO i defende leis interès de l’occitan dins lo quadre de la politi-ca europenca en favor dau multilinguisme. Plaça que i es reconoissuda en qualitat d’ope-rator generalista que cuèrbe totei lei departa-ments e regions de l’espandi occitan. Aquelei malhums, coma tot malhum, favori-zan la mesa en comun e l'escambi deis expe-riéncias esprovadas entre lei decideires, lei practicians, lei cercaires e leis expèrts de tot l’espaci occitan, en Euròpa e mai en defòra de l’espaci europenc. L’ONU a un nivèu encara plus large, esta-blis e regula leis accòrds internacionaus sus lei drechs linguistics entre autres. L’IEO es present tanbèn. Participa a l’UNESCO, PACTE et EXAMEN UNIVERSEL que denóncian periodicament pròchi l’ONU lei discriminacions fachas a l’occitan a rapòrt dei convencions internacionalas signadas per la França (engatjaments que respècta pas). Toteis aquesteis accions, trabalh de formi-ga, an de contuniar. Es pas ren d’assabentar lo monde de la situacion francesa dei lengas regionalas. Situacion pron desconoissudas deis autrei país que descuèrbon ambé suspresa e indignacion lo comportament dau govèrn fran-cés. L’IEO es aquí en plen dins son ròtle de portaire de la revendicacion per la lenga occitana.

-------------------- L’engatjament de totjorn es sempre d’ac-tualitat e fau si tenir: Podèm pas aceptar la situacion marginala de la lenga e de la cultura occitana, que coneis-sèm. La lenga viu, se liege, se canta, se jòga… a la talvera, marginala, … mai ben luenh de l’anament grand de la societat (regardatz lei salas que fan). Dins leis esperits retròba una dignitat còn-tra lo mespretz e l’ignorància, se conoís una simpatia de la populacion per l’occitan, e mai la conoisse pas. Mai demòran de prejutjats fòrts e encara pron d’enemics. La lenga viu, se practica, s’ensenha, s’es-criu, de monde novèu l’aprenon emai l’agan pas eiretada, la practican, la pòrtan, se junhan a l’accion collectiva ambé son vam e seis idèias. Mai pas pron ni mai !!! Lei neolocutors son pas encara pron nom-brós per contrabalançar la baissa dei locutors naturaus. Lo moviment regionalista es ancian mai a

n°148 7

pas permés d’evitar la reculada generala. A l’ora d’ara pas mai que dins lo passat lo tra-balh coratjós e meritós, l’investiment benevòle e militant, e en particular de l’IEO, bastan pas ! De fach la lenga subreviu. La rompedura de la malapenda que seguís lo nombre de locutors actius reclama una politi-ca linguistica. L’experiéncia de totei lei comunautats en perilh demòstra qu’una politica especifica e diferenciada de l’accion culturala es necessà-ria. Son objectiu es clar, retrobar lo nivèu de la transmission naturala de la lenga, e dins una premiera etapa aumentar lo nombre de locu-tors e sa mestresa de la lenga. Es la demanda de l’IEO. La desvalorisacion de la lenga, la conscién-cia dei locutors es l’instrument per faire desa-pareiser lei lengas, Lo revisionisme istoric, lo silenci n’es lo segon, mespretz e ignorància an pas disparegut. Aquò se combate per un estatut reconoissut per la lenga e de garantidas per lei locutors. Mantenir la dignitat e la vitalitat de la lenga occitana, li assegurar una plaça dins la societat de uei necessita de : • la faire conóisser dins sa realitat istori-ca, geografica, linguistica e culturala : lo mes-pretz vèn tròp sovent de l’ignorància. • li assegurar una visibilitat dins la socie-tat : la socializacion de la lenga e de la cultura occitanas, sa preséncia dins l’espaci public, deu èstre fach per totei. • li assegurar un usatge : una lenga exis-te si se parla, generacions tras generacions : la socializacion de la lenga deu s’acompanhar de la socializacion de l’usatge de la lenga, de sa practica activa. La lenga occitana deu investir

l’espaci public, e tornar ocupar l’espaci privat. • li assegurar un estatut reconoissut que garantisse sei mejans d’existir : l’occitan, coma leis autrei lengas a drech e mestier d’una reco-neissença efectiva e eficaça. Per ansin, l’IEO federau deu assegurar son doble ròtle d’operator culturau e linguistic, e de portaire de la revendicacion d’una plaça institucionala, definida, estructurada per la lenga occitana en país occitan. Leis institucions faràn pas lo trabalh en plaça de la societat. Seguiràn la pression so-ciala e metràn en plaça çò que la societat aurà pensat. Es pas lo trabalh deis institucions de pensar en plaça de la societat. Pensaràn donc pas en plaça nòstra. Aquò es verai tant au nivèu de l’Estat coma au nivèu dei collectivi-tats territorialas. Devèm èstre sus lo terrenh per dire quand lo còmpte i es pas. L’accion federativa e mai representativa, l’IEO a la responsabilitat de menar au defòra, d’accions comunas ambé leis autreis associa-cions qu’agisson tanben per la lenga e la cultu-ra occitana, ambé cu avèm un principi de soli-daritat, a partir dau moment que leis accions s’acòrdan ambé lei buts de l’IEO. Deu aver lei mejans e la capacitat d’i prepausar d’iniciati-vas. Lo ròtle d’operator culturau e linguistic, l’IEO l’a totjorn agut, pas simplament l’IEO federau, mai l’ensems deis associacions afilia-das qu’asseguran la màger part de la vitalitat quotidiana de la lenga e de la cultura occita-nas. Toteis aqueleis accions necessitan pas una intervencion de l’IEO federau e lei capacitats d’auto-organizacion localas existon. Pasmens, l’IEO federau deu portar ò acompanhar leis accions qu’an mestier d’una estructuracion glo-bala.

Sus aquelei basas, lo programa d’accion de l’IEO federau per l’annada 2014 es lo seguent : • faire conóisser la realitat e la richessa de la lenga e la cultura occitana per la pro-duccion e la difusion de supòrts de comunica-cion, que « L’occitan qu’es aquò ? » n’es un exemple. • contunhar l’estructuracion de l’ofèrta de cors per adultes, en desvolopar ambé lo CFPO lo label PARLESC, e per la mesa en plaça d’un departament pedagogic, e sa promocion per lei campanhas de comunicacion. • trabalhar a la transmission familiala e perifamiliala de la lenga per leis accions am-bé la pichona enfància, e estudiar lei possibili-tats de desvolopament d’activitats perisoclaras dins lo primari. • desvolopar la socializacion de la lenga e de la cultura occitana, i comprés dins lo do-mèni socioeconomic : socializacion de la toponi-mia, desvolopament dau label « òc per l’occi-tan », servici de l’emplec, incitacion a la sinha-letica publica bilinga. • perseguir leis accions de revindicacion dins la continuitat dei manifestacions. • desvolopar l’IEO-edicion e l’IEO-difusion segon lo principi de “donar a legir en occitan e sus l’occitan” segon un modele econo-mic viable. • assegurar la legitimitat internacionala dei revindicacions dei drechs linguistics per l’occitan e la mesa en evidéncia dei situacions efectivas de discriminacion linguistica, notada-ment per la participacion activa a ELEN, ELEN-França e NPLD, en liame ambé la mesa en plaça de l’Observatòri de la lenga occitana. • èsser un interlocutor actiu pròchi lei collectivitats tot en gardar son independéncia de jutjament e sa libertat d’expression.

Lo burèu

ACTUALITATS

Ressons de l’AG Ua Amassada generau de l’IEO qu’es per natura delocalizada, o puslèu, qu’es localiza-da dens un territòri (que podem díser depar-tament) que la dinamica locau demanda d’estar ahortida o, au contra, pr’amor l’en-semble de las soas activitats, poden estar un exemple entà las autas seccions de la fede-

racion, e donc entà la federacion èra-medeisha. Augan, l’AG que’s debanè a Peri-güèrs, Dordonha, mercés a l’ajuda e a la participacion de Novelum, seccion de Peri-gòrd de l’IEO. Lo son president, Joan-Loís Lévèque, lo son animator, Olivier Pijassou, e l’ensemble deus benevòles de l’associacion qu’èran mercejats, au cap de la dimenjada, peus participants pr’amor de la qualitat de

l’organizacion e de las animacions previstas. Que tornam aquí sus 2 temps hòrts de la dimenjada, la presentacion de las accions de Novelum e la taula redonda. Novelum, qu’es aquò ? La seccion departamentau qu’organiza fòrças accions entà la socializacion e la visibi-

8 n°148

litat de l’occitan dens un parçan, de dialecte principau lemosin, mes que s’i enten tanben lo lengadocian a l’entorn de Brageirac. Mei d’ua iniciativa entà popularizar l’usatge, normau, de la lenga com utis de comunicacion dens los jornaus qu’estón presentats. Atau, que i a adara ua rubrica dens lo jornau Sud-oest (la « rubrica en òc »), dab 32 000 connexions e 3 000 visitaires unics per mes. Lo francés qu’es tanben utilizat tà parlar de la cultura occitana (petits noms, toponims,…) aus curiós deu país. Se compréner e compréner çò que i a l’entorn, que deveré contribuir au desvolopament de cadun… Joan-Loís Lévèque que’n presenté tanben lo programa de formacion « Passaires de lenga », un programa aviat pr’amor de la demanda hòrta d'animacions que vien deu terrenh, dab la refòrma deus ritmes escolars, e la necessitat de renovelar lo malhum deus cors. Tota politica publica de desvolopament de l’occitan que s’acompanha d’un besonh en ressorças umanas. Monde que’s volen installar com professionaus (per exemple com auto-entreprenaires), d’autes damorar benevòles mes dab ua competencia reconeishuda. La formacion n’es pas briga un cors de lenga, mes qu’es centrada sus la competencia d'animacion en lenga e en cultura. Que i a un contengut culturau important a l’entorn deu cant, de la musica, de la dança, de la l iteratura occitana… E enfin, un acompanhament de cap a l'activitat finau, tà encontrar decidaires, elegits... la promocion de 2014, que son 17 adultes ; quitament se la majoritat e vien de Dordonha (13), completada per monde de Nauta-Vinhana (2), qu’es ua formacion oberta a tots los que son interessats tà menar ua activitat ligada a la cultura occitana. Encargat de las edicions de Novelum (los autors los mei coneguts ne son Michèu Chapduèlh, Joan Ganhaire, Benedicta Bonnet, Frederic Fijac…), Estèfe Ros que presenté las darrièras publicacions de la seccion, qu’edita a l’entorn de 6 libes per an

en mei d’ua revista, Paraulas de Novelum, dirigida per Joan-Claudi Dugròs. Aqueste trimestriau de 24 paginas que balha ua vision pro complèta de la creacion occitana, entre academisme, pedagogia, politica (au sens de la vita de la ciutat), dens e en dehòra de Perigòrd. Formacion, animacion, cors entaus adultes, edicions, Novelum qu’es ua seccion dinamica que lo son modèl de desvolopament, desempuish fòrça annadas, e balha de mei en mei de visibilitat a la lenga occitana. Un modèl a seguir ? Taula redonda Las Amassadas generaus de l’IEO que son tanben moment d’escambis entre los membres de la federacion, e personalitats en carga de menar politicas o accions publicas en favor de l’occitan. Au moment que mei d’ua collectivitat se decideish a hicar en plaça politicas en favor de l’occitan, que semblava interessant entaus organizators d’amassar mei d’un nivèu de competéncia (comuna, departament, region, interregionalitat), en mei deus actors culturaus, entà definir la complementaritat (manca o redondança) entre las accions publicas d’un costat, e entre actors culturaus e collectivitats de l’autre. Dordonha, que presenta un bilanç pro interessant (Cf. lo resumit de las accions de Novelum) e que los servicis culturaus deu departament deu Perigòrd que tien un pòle occitan, que semblava un exemple d’estudi pro interessant. Lo departament : Joan Ganhaire, ancian president de Novelum, que brembè lo contèxte de la signatura purmèra d’ua convencion sus la lenga occitana, puish l’atribucion a l’IEO d’ua delegacion a la lenga occitana. Quitament se, deu temps de Roland Dumas, los purmèrs sòus, mercés a l’accion deu comitat Perigòrd per la lenga occitana, qu’èran arribats deu ministèri deus ahars estrangièrs (2 000 èuros), adara que

son 400 000 èuros que son budgetizats tà ajudar las associacions, pagar los salaris e desvolopar las accions. En mei, ua convencion qu’estó signada tà har lo tribalh linguistic. Ensenhament, socializacion, e ajuda a la cultura que son los 3 punts tribalhats en prioritat : atau, l’ajuda a la Calandreta de Perigüers qu’es de 50 000 èuros per an. Lo pòle occitan, qu’es dens l’espaci culturau deu CG, que comença a tribalhar suu rapòrt entre torisme e lenga regionau (NB : un collòqui qu’estó organizat en 2013 Bordeilhas). Mes subretot, que i a adara un referent per la lenga occitana dens cada servici deu CG, que participa a la transversalitat de las accions decididas. Christelle Boucaud, conse d’ua comuna de 1700 estatjants (mairia d'Agonas, comunautat d'aglomeracion de Perigüers), que presenta la soa difficultat per definir per qué e de quina faiçon debutar ua accion en favor de la lenga. Atau, n’i a pas nada traça d’occitan peu moment dens la soa comuna. Que i a ua volontat de hicar panèus d’entrada e de sortida en bilinga, ua rubrica dens lo jornau municipau en occitan que los libes occitans e sian mei presents dens la biblioteca, d’organizar mei de talhièrs dedicats a la lenga occitana. Qu’èra estada sensibilizada ad aqueste besonh de referéncia a ua cultura locau pr’amor deus sons viatges dens lo Bascoat ; aqueste estacament a las arrasigas, au passat, au patrimòni culturau, que’u sembla plan important entà la coeréncia culturau e la vita d’ua comuna tau que la soa. Entà un chic responer a las preoccupacion de la conse, Joan-Lois Lévèque qu’insistè sus l’importancia deus estudis toponimics com punt d’entrada entà endralhar, on que sia, ua politica linguistica ; entad eth, la toponimia que hè partida de la vida de cada jorn, e l’istoria deus noms de luòcs que mena a la lenga occitana. Possibilitat d'anar mei luènh : qu'avèm listat 18 accions per ua comunautat tà anar mei luènh (!!!). Que cau rassegurar en purmèr los elegits dab accions, estossin

ACTUALITATS

n°148 9

ACTUALITATS

pensadas d’òra, que ne costan pas arren, o pas gran causa, o que se posquin mutualizar. Aquí, lo sostien deu departament, deu son engatjament sus la question, qu'es important pr’amor que permet de rassegurar los elegits locaus ; las accions co-finançadas que son tanben mei simplas a organizar, e atau lo còst d’un panèu, dens lo cadre d’un contracte d’objectius, que pòt baishar de 60% per ua comuna. Olivier Boudy, president deu Bornat deu Perigòrd, organizator de la Felibrejada, qu’insistè sus la dificultat encontrada tà trobar regents e professors dens l’educacion nacionau. Qu’èran tres, los conselhèrs regionaus encargats de la lenga occitana a responer a las questions d’Alexis Quentin, administrator de l’IEO e animator de taula redonda. Per Auvèrnhe, Gustau Aliról qu’insistè sus l’abséncia de tota politica linguistica. Quitament se i a avut un debut de discutida dab lo rectorat per ua convencion, degun ne sap pas çò que serà lo son contengut ; lo monde associatiu regionau qu’a acceptat l’idea, shens estrambòrd, aquesta purmèra convencion e sia entra la purmèra convencion signada en Aquitània (n’i avè pas nat objectiu) e la dusau signada en region Miègjorn-Pirenèus. Qu’anonciè l’adesion futura de la soa region a la carta interregionau, premici a ua integracion dens un futur OPLO. Per Belkacem Lounés, lo son collèga en region Ròse-Aups, e qui, en mei de l’occitan, s’occupa deu franco-provençau, la situacion qu’es hòrt diferenta. La region RA que deliberè en 2009 tà reconeisher las soas duas lengas regionaus, e decidir d'ua politica de promocion. Mes qu’es sonque la soa arribada, com elegit encargat de la question, que permetó de desvolopar l’accion deu CR : creacion d'ua linha budgetaria dedicada a las lengas regionaus, budget modèste mes qu'augmenta cada annada peu moment (250 000 euros per las duas lengas). Que cau poder afrontar los opausants de cap a las lengas, que disen la moneda qu’es desgalhada

dens accions en favor de las lengas regionaus, dab un sostien mei hòrt de la poblacion regionau ; de cap au volontarisme deu CR, que cau aver mei d’associatius e ua basa militanta mei importanta. Convinçut, que balhat sovent mei d’un exemple aus autes elegits presents mercés au son dinamisme ; eth que ne parla pas l’occitan mes que lo compren plan totun (quasi l’ensemble de la taula dredonda que’s debanè en occitan), qu’insistè sus la legitimitat de la societat civila occitana : « avossim sonque ua persona que’ns demandaré d’aver lo dret de parlar sa lenga, que la caleré ajudar ! Aquela demanda, qu’es un dret, qu’es la soa lenga e la soa cultura, degun ne pòt pas justificar de non pas i responer positivament. Ne compreni pas monde e serén capables de s’amputar d’ua partida d’eths-medeishes, que seré l’equivalent de se copar un dit. » E los blocatges intèrnes, dens los servicis e dens los partenaris, que son importants. Quan la region organizè ua mièja-jornada dedicada au torisme, aus produits locaus e a la lengas regionaus, nat membre de la direccion deus servicis de l’agricultura n’èra present, quan es lo lor ròtle de promoure los produits regionaus. Se la region que participa a las discutida interregioansu enta’u l’occitan, que mena un tribalh transfrontalier tanben dab lo Velai vesin entau franco-provençau. Enfin David Grosclaude, enta Aquitània, qu’expliquè l’importancia de l’accion interregionau au monde, enta’u díser que degun es solet dens lo son canton mes que pòt participar a ua accion comuna, dens l’espaci pertinent qu’es Occitània. L’adequacion, o l’inadequacion, entre las estructuracions administrativa e publica qu’èra au còr deus debats. Estève Ros, VP de l’IEO e president de l’IEO Aquitània, que brembé la volontat assumida de l’IEO de pegar au modèla administratiu francés, tà aver los bons interlocutors. Qu’es dens aqueste esperit qu'estó creat l'IEO Aquitània, tà aver com interlocutor lo Conselh regionau. E se l'IEO Aquitània s'ei pausicionat sus la question deus

cors d'occitan entaus adultes, qu'èra a la demanda de l'IEO pr’amor que i avè un manca de coordinacion. Adara, la question de l’interregionalitat qu’es pausada per las collectivitats, e donc a l’IEO, a la soa federacion. Tad eth, ne cau pas la vision locau e sia copada d'ua vision interregionau, qu’es au còr deu pretzfach de l’IEO. Aquesta estructuracion interregionau qu’es actuaument portada en partida per la region Aquitània, dab la creacion de l’OPLO. Entà David Grosclaude, l’OPLO que poderé estar un utis tà definir politicas, tà coordonar lo tribalh, que seré mei eficaç… Que deveré vader oficiaument au mes de junh e implicar l’Estat, qui a la responsabilitat de las lengas e que, pr’amor contunha de préner decisions de cap ad èra, deu « pagar ». Qu’avisa totun que l’an que ven e serà ua « annada magre, hòrt magre entà las collectivitats, mes que cau estar pacient e capborrut, pr’amor la politica linguistica, que sia en Catalonha o en Euskadi, que prenó quasi 25 ans (mei d’ua generacion) tà estar hicada en plaça e aver efèits positius, los que vesem uei ». Mes qué serà lo ròtle deus actors culturaus en çò de l’OPLO ? Estèfe Ròs que rebrembè la volontat de l’IEO, desempuish l’Amassada generau de Granat, que los actors publics s’amassin entà definir ua politica especifica entà la lenga. Entà esvitar que i a agi sonque ua politica culturau, que ne permet pas de transméter la lenga e lo risc de har, in fine, cultura occitana en lenga francesa, l’iniciativa que sembla interessanta mes que demanda d’estar mei destalhada dens los mes a vénier, dens un partenariat que damòra a definir dab las associacions. Entaus politics presents, ua estructura reconeishuda que permet de despassar las instabilitats (tau que son viscudas per exemple en Italia, dab cambiament regulars de govèrns locaus) e de la medeisha faiçon que per fòrça subjèctes ligats a l’ensenhament, que i a un tribalh de cotrilha entre las collectivitats, que deu estar parièr entà l’occitan.

n°148 9

ACTUALITATS

10 n°148

ACTUALITATS

Mocion de l’IEO a prepaus de la seguida de l’accion del 31 mars de 2012

Periguers, lo 26 d’abrial de 2014 Pertocant la question de la seguida a do-nar a la manifestacion de Tolosa e a las reven-dicacions per l’occitan, l’Amassada Generala de l’Institut d’Estudis Occitans adopta :

Lo principi d’una accion comuna emb

las autras lengas regionalas de França a una data de determinar ensems, dins lo quadre de la Coordinacion dau 31 de Març, en foncion dau chalendier electorau.

Lo principi d’una manifestacion unenca

per l’occitan, en visda de far mòstra de nòstra unitat,

La necessitat de chausir lo luòc mai oportun per amassar lo mai de monde possible, que i aja una equipa presta

localament per s’engatjar dins l’organi-zacion materiala, e mai una bona ac-cessibilitat per las vias de comunica-cion.

L’Amassada Generala mandata lo bureu per prendre las decisions dins lo respiech de quilhs principis. *************** La motion foguèt adoptada l’unanimitat

Declaracion IEO sus la reforma territoriala.

L’IEO, associacion culturala que son pretz-fach es la defensa de la lenga e de la cultura occitana dempuei 1945 e que trabalha amas-sa amb las diversas collectivitats territorialas, comunas, 32 despartaments, 8 regions per bastir una politica linguistica per l’occitan nota-dament dins l’encastre del futur Ofici Per la Lenga Occitana seguís menimosament las evo-lucions d’aquela reforma prigonda decidida pel Président de la Republica e organisada pel govern. Las resultas de las consultas faitas sonque dins lo monde politic e las propausi-cions faitas de retalhatge de las termieras regionalas devon respectar quauques principis de dreit e de coerença culturala. Aquò’s un moment de causida istorica que cal mancar pas subretot amb las etapas parlamentarias de l’estiu. Lo retalhatge de las regions actualas, que l’occitan i es parlat, Aquitania, Auvernha, Le-mosin, Mieidia-Pireneus, Provença-Aups-Còsta-d’Azura, partidas occitanas de Ròse-Aups e de

Peitau-Charanta pel maine occitan, dèu res-pectar l’especificitat culturala e linguistica occitana d’aquelas regions. Aquò’s lor especifi-citat istorica e lor originalitat actuala de lors estajant e ciutadans. L’Estat o dèu pas negar dins sas reformas. Que que siá la talha de la collectivitat, la coerença culturala del pais dèu pas esser ne-gada e escafada dins d’ensems territorials que los occitans li sarian minoritaris coma per exemple lo Lemosin, l’Auvernha, la Droma e l’Ardescha dins las causidas faitas pel Presi-dent de Republica... Los territòris occitans devon poder s’acam-par amb d’autres territòris occitans per fargar de regions coerentas amb lor istòria, lor lenga, lor cultura emai lor geografia. Es enquera temps de z’o far e es al Parlament de corregir aquel retalhatge. Lo dreit internacionau (ONU, Europa, UNESCO) affirma que tota minoritat culturala a un dreit a de régions administrativas e poli-ticas que correspondan a son espandi e un respect de son nom e de sa reconeissença ofi-ciala. Per nosautres es la lenga e la cultura occitana que correspond totjorn a una coeren-

ça umana. La fòrça de tota region es dins sa coerença geografica, umana e culturala, es aquò que fara prodel amb l’economic, pas de retalhatge administratius azardos fait sul papeir. De mai aquela refòrma apond pas gaire de competéncias politicas al poder regional. Las regions devon poder menar de politi-cas linguisticas per l’occitan dins los mèdias, l’ensenhament, la vida publica amb de mejans financiers e legislatius mai poderoses. Las ré-gions occitanas devon poder menar lor politica linguistica interregionala dins l’encastre del Ofici Per la Lenga Occitana. Es coma aquò que l’occitan se poirá reviscolar dins un monde mai mondialisat e balhar mai de fisança per l’avenidor a las nòstras regions e lor ciutadans. L’occitan e sas collectivitats territorialas pròprias devon pas èsser escafats dins aquela reforma e lo trabalh fait per desenadas d’an-nadas per reviscolar l’occitan amb las collecti-vitats territorialas tanpauc.

Alèxis Quentin

E quid de la futura reorganizacion territoriau en França, quin serà lo son impact de cap au tribalh dejà realizat ? Que renderé la problematica mei complicada pr’amor e calerà, se jamei pas arren es estabilizat, tornar debutar tot lo procediment. Gustau Aliròl que rembremba la realitat de las chifras : cada annada, que i a 140 000 navèths escolans dens lo sistemi e, per aver lo mantien de locutors, que caleré aver 70 000 eslhèves bilingues. Atau, au cap de 30 ans, que i auré 2 millions de locutors formats. Que cau donc multiplicar per 50 o 100 çò que hèm uei ! Que caleré donc demandar ua sensibilizacion generalizada e mei qu’aquò tà escader-s’i. Mes costat associatiu, lo constat que seré tristonet : los militants que son cansats, e la demanda sociau n’es pas pro importanta. De quina faiçon problematizar la question occitana, que la societat se posqui pausar la question, portar la question, entà avançar ? Claudi Juniot, president de l’IEO Provença-Aups-Còsta d’Azur, que tienó a brembar l’inegalitat actuau de cap a la lenga occitana. Tad eth, l’argument deu còst qu’es falaciós e

que caleré arrestar de se desencuzar o de se limitar dens las demandas deu demiei militant pr’amor d’un còst, reau o suspausat. Que pensa degun se pausa pas jamei la question deu còst de la politica nacionau entau francés (que i a per exemple un festival a Limòtges per la lenga francesa cad annada), alavètz ne cau pas las associacions se desencuzin per l’almòina balhada dinc adara, qu’es normau e insufisanta. Per Olivier Boudy, l’inercia qu’es longa, quitament dab politicas hòrtas com dens lo Perigòrd (objectiu d’arribar a 20% deus escolans (x2 en 20 mes !)) ; e tan lo periscolar com l’iniciacion ne permeten pas de remplaçar lo bilinguisme vertadèr e l’Educacion nacionau. Ad aqueste problèma deu recrutament, la regiona Aquitània que hiquè en plaça ajudas regionaus. Que seré adara que caleré anar cuèlher, informar, motivar, los futurs ensenhaires de doman. E quina plaça entà las associatius ? Per Joan-Loís Lévèque com Estèfe Ros, lo demiei associatiu e l’IEO qu’es au còr de tot dispositiu ; quan lo purmèr rebremba lo projècte « passaires de lenga » qu’es ua iniciativa de l’IEO, lo dusau completa e rebremba que, au contra deus politics e deus

elegits, que cambian sovent, la fòrça associativa qu’es la soa constancia e memòria (objectius e mejans). Alavètz, que retiéner en quauques mots d’un debat tant risc ? lhèu la dificultat actuaument au nivèu de las associacions, de pensar accions, e mejans, quan las collectivitats, l’Estat, e volen cambiar las règlas deu jòc pr’amor d’ua refòrma territoriau flosca (redefinicion de las regions, de lo lor nombre, de la clausa de competéncia generau entre departaments e region). Quan lo tribalh e sembla tan important de har, que lo camin long, que l’urgéncia es aquí, l’energia deu mitan associatiu que hè necèra tà mantiéner, o har creisher, la demanda sociau, la sola causa que se pòt « enténer » per un politic, quin que sia la soa color politica.

Laurenç Gòsset

11 n°148

E cric e crac mon conte

es pas acabat ! Passat de mòda, sonque pels pichons, lo conte patís d’una reputacion que li

conven pas. Legiretz aquí de testimoniatges ont lo conte pòt esser una tradicion o un quitament un « one man-show », e tanben un biais de s’encontrar a l’entorn d’un

festenal, lo de las Rapatonadas.

CONTE ? Avetz dich conte ? De qu’es lo conte ? Vaquí d’extrachs de sa definicion relevats per Jòrgi Gròs, mon paire, escrivan e contaire avant ièu. Petit Larousse : Récit court et plaisant. Récit d’aventures imaginaires. Discours mensongers. Trésor du félibrige : dau latin conventare : se réunir ; nar-ration, récit. Sinonimes : fatòrga, faribòla, craca, sorneta, racònte, pastòcha… Lo conte occitan es un genre naratiu generalament en pròsa que se dona d’entrada coma ficcion e qu’es fach d’eveniments imaginaris. Es un pont entre literatura orala e literatura escricha. Es un suspòrt privilegiat de trans-mission de la cultura e de la lenga d’òc.

Definicion dau contaire Aquela de Pierre Jakez Hélias (Les autres et les miens), contaire breton es remirabla : “Le conteur n’est pas seulement celui qui transmet les contes, c’est d’abord celui qui les trouve, qui est frappé d’inspiration là où les autres ne voient qu’incident quand ils voient quelque chose, celui qui est capable de tourner en épopée la moindre aventure, un poète enfin, un hom-me d’imagination qui ne se laisse pas abuser par les ap-parences et ne prend pas la réalité pour de l’argent comptant. » Lo contaire occitan causís sei contes en fonccion dei valors e dei coneissénças que contenon. Es tot un biais de viure que passa per aquí. Un contaire s’apropria sa cultura avant de la partejar. Dire lei contes en occitan es de segur laissar a la lenga sa plaça legitima e son ròtle d’aparaire de memòria, mai tanben de dubertura sus l’a-venir.

Importància dau conte Pendent lei 27 annadas que fuguère contaira, amb, puèi après mon paire, constatère ben que, maugrat una omnipreséncia dei mèdia, lo conte agradava a un public larg e variat. Tant dins leis espectacles tot public, adultes o enfants, lo bonaür deis auditors fuguèt evident. Mon paire diguèt un jorn que « fasiám viatjar lei gens dins lo grand camp d’estèlas que cadun ten a l’endedins de sa tèsta, sens o saupre. » Vladimir Propp (etnològ sovietic) aviá una teoria : lo conte comencèt de viure coma tal, quand lo rite ancian tombèt en oblit, per laissar d’el pas que lo simple ra-conte. Escotar o legir un conte permet de dintrar en dialòg amb se e leis autreis òmes. Lo conte met l’auditor o lo legeire dins la logica de la vida per lo biais dau simbolic. Foncciona en fach coma lo mite, amb d’imatges, de figuras e una estructura que nos remandan a un inconscient collectiu. Se troba a la basa dei culturas diferentas, mai remanda a un fons co-mun universau. Lei tramas de mantuns contes se res-contran sus tot lo territòri indò-europenc.

Contes dau passat, inutiles ? Non, son d’una actualitat evidenta, en metent en sce-na lei relacions umanas, lei fòrças conflictualas de vida o de mòrt en preséncia, leis desirs, leis espèrs, la relacion a la natura o ai bèstias. L’analisi d’una situacion permet a cadun de veire mai clar la sieuna pròpra. Lo conte occi-tan a un ròtle iniciatic e de coneissénça dau mitan de vida. Gianni Rodari escriguèt : “Avem la sensacion qu’a travers leis estructuras dau conte, l’enfant contempla leis estructuras de son imaginacion pròpra e en mema temps se lei fabrica, bastissent un instrument indispensable per la coneissénça e la mestresa dau reau.” Contar a d’en-fants leis ajuda de se bastir. Escotar de contes per l’enfant, es aprene lo monde e

dorsièr n°148 - 11

Integrar mièlhs que per una morala, lo biais d’èstre que convendrà se s’i vòu adaptar e integrar. Es tanben conèisser d’estructuras lingüisticas que lo menaràn a una melhora mestrisa de la lengaClantiguèron dins mantuns luòcs : establiments diferents : escòlas, biblio-tècas, espitaus, prison, ostaus de retirada, ostalariás, teatres, mai tanben mai descostumats : baumas, ba-tèus, baladas en natura, en montanha, en garriga o a riba de mar en Camarga... Cada luòc permetiá una causida de contes sus lo tèma dau jorn. Mon repertòri comprenguèt totjorn de contes tradicionaus e de contes de creacion i creaccions collectivas realizadas amb mon ajuda. Aquelei creacions recampavan leis èstres imaginaris d’Occitania, lei praticas localas, lei supersticions, lei rites locaus, dins un environament sovent conegut dau public. Implicavan, en mai d’aquò per lo contaire, una coneissénça reala dei realitats istoricas, geograficas, sociologicas, linguisticas e etnologicas dei luòcs de vida e de sei tradicions. Aquò me demandèt un trabalh gròs per una virada d’una annada dins cinquanta escò-las dau Perche, seguida d’un festenau, avant d’i inter-venir. Podiái pas contar un pais sens lo conéisser. L’amira èra : « Faire parlar lo païs », qual que siá-gue, en s’apuejant sus tot lo patrimòni. Pausam coma a priori, qu’una cultura vertadierament duberta sus lo larg grand, se pòt pas passar d’una coneissénça totjorn mai apregondida de nòstre mitan de vida. Lo conte de creacion es un compromès entre lo re-gret d’una identitat passada e l’estacament a de rasi-gas que devon tèner compte d’una mudason culturala. Es aquí que podem rejoinher Pablo Neruda qu’escri-

viá : “Dau mai nos enfonzarem dins nòstre sòu e dau mai nos renovetlarem, e dau mai serem locaus dau mai riscarem de nos enauçar au nivèu de l’universau.”

Coma se faire conèisser Un jorn, un papet un pauc estranh me venguèt d’un èr seriós : “Coma se passa vòstra publicitat ? Es lo bo-ca a boca ?” E li respondère: “Mai non, es lo boca a aurelha !” Es ansin que se passèt ma reconeissénça, après una debuta, coma totei lei contaires, amb la mandadissa de mails e doas responsas sus detz ofèrtas, coma a cada “mailing” ! Lo plaser de contar fasiá lo demai. Coma ère pas ambiciosa, me contentère de laissar venir a ieu lei de-mandas e i respondère amb jòia. Lo desvolopament dei sites sus internet favorizèt ben lei causas. Pasmens, deve dire que s’aviái vòugut trabalhar mai, auriái agut besonh d’ajuda per ben comunicar. Lo contaire trabalha sovent sol e auriá besonh, coma cada artiste, d’una còla per obrar cotria. Meis agents, La No-te bleue puèi Sirventès, me levèron pasmens lo socit dei contractes de montar, mandar, sonar ecc... Quand debutère dins Gard, lei contaires èran pas nombrós. A l’ora d’ara, lo nombre a ben cambiat ! Es pròva que lo conte seguís un bon camin ! Pasmens es mai dificil de se faire conèisser. Se la comunicacion per lo net es mai aisida que dins leis annadas 90, la concurència existís. Representa un trabalh important, se lo contaire se vòu faire entendre.

Leis espleits de difusion Un contaire que vau capitar dèu, a l’ora d’ara, pre-sentar de qualitats nombrosas e dèu pensar a seis es-pleits de comunicacion. Son site es indispensable de segur. Ara amb You tube, es aisit de metre en linha una vidèo que permet de faire conèissença amb l’artiste. Crear un CD es un trabalh pesuc tanben, mai un bon mejan de se faire ausir, subretot se es apondut a un libre (coma lo faguèt Jòrgi Gròs per “Contes de la gar-riga nauta” Edition bilingue. Scérén. CRDP Montpel-lier). Lo libre/CD es un bon espleit de transmission per leis aprenents o leis ensenhaires, sens parlar dau pla-ser grand dau public larg. Mon paire e ieu escriguèrem de libres de contes, e fuguèt lo mejan de partejar nòstre trabalh amb d’occi-tanistas afogats o “d’estrangièrs” curiós. Meteguère amai dins mon libre “Mèfi ! Lo Drac !” Ed IEO Lengadoc (Agotat), un metòde de creacion d’un conte collectiu dins l’amira de butar vers la coneissénça dau mitan locau e de la cultura d’Òc. Ven d’espelir sus lo net una autra mena de difusion de mei contes : lo conte en linha, de telecargar a gratís, coma “Peludet a la recèrca dau solèu” Ed Majuscrit. http://www.majuscrit.fr/, un conte per enfantons.

dorsièr n°148 - 12

Tres generacions de contaires

Avenir dau conte Fau ben destriar pasmens çò que diriái “Lei mèstres de la paraula”, lei contaires a votz nusa, que, amb una ges-tuala lèugièira, ben trabalhada, de cambiaments d’es-pression, de votz o d’intonacion, laissan la plaça primièi-ra ai mots, e l’autra categoria de contaires, aquelei que crean d’espectacles vius amb evolucions, musica, projec-cions, dança, arts plastics … Per ieu aqueleis espectacles vius son fòrça diferents deis espectacles contes. Leva pas la qualitat deis uns o deis autrei, mai lo contaire a una causida de faire : la paraula primièira o l’espectacle “modèrne”. A l’ora d’ara, lei festenaus dau conte fan flòri e lo

public i ven, nombrós. Per de qué pas imaginar un jorn un festenau dau conte occitan e pas qu’occitan ? Savetz, enfants, femnas e òmes auràn totjorn besonh de somiar, d’imaginar, de se laissar breçar, de rire o de s’engarçar en escotant un bon conte ! Mon bonaür es de faire partida de tres generacions de contaires, ara que ma filha Claudina Paul vai prener la releva dau papet e la mieuna amb un repertòri triple. Contunharà ansin la transmission de nòstra passion : nòstra cultura occitana. Un avenir, de segur que lo conte n’a un, e un bèu e ric !

Lisa Gròs

Lo filh del Caire

Per ieu, lo conte es un espaci de creacion d'una liber-tat extraordinari, que necessitat pas d'autre utís que la paraula. La sola limita es la que nos impausam. Pòdes far çò que vòs: un conte risolièr, espaurugant, filoso-fic... Al final, la sola causa que compta, es aquel ren-contre entre tu, lo public (l'atge impòrta pas brica, fin finala) e un imaginari. Sabi pas te dire perqué, mas los contes e l'umor son fòrça ligats, per ieu. Un umor simple, espontanèu o absurde. Ai totjorn assajat de mesclar lo conte amb una mena de "stand-up" rural. Quand preni un conte

tradicional per lo trabalhar al meu biais, prèsi fòrça los ana-cronismes. Aquò, crèsi, me ven de Padena mas tanben dels Disneys, que, quitament s'es la mòda de los criticar, son sovent d'una riquessa re-mirabla sul fonds e la forma. Pensi en particulièr a "Aladin", que demòra un cap d'òvra per ieu dins lo biais de contar una istòria. Un espectacle pels enfants o pels adultes, sul principi, comenci totjorn l'escritura del metèis biais: de que vòli par-

lar? Quina tematica? Aprèp, francament lo rire o l'agach ennairat d'un enfant, es extraordinari. Te dona un bans, una energia formidabla. Pels adultes, es ben-lèu un pauc diferent: cerqui a fargar una parentèsa, un moment un pauc desconectat del temps, una mena de pausa, per tornar trobar un tròç de sòmi o tot simpla-ment rire un pauc. Qualqu'un que sortís de mon espec-tacle, enfant o pas, ambe lo sorire, ai ganhat. La musica es ligada al conte dins ma pratica. Pensi que ven de mos primièrs contacts ambe las istòrias. Mon paire foguèt mon primièr contaire e ma referença. Puèi las serradas occitanas qu'organisava a Decaze-ville, dins Avairon. Era de serradas mixtas: qualqu'un

contava, puèi un autre cantava o passavèm a una dansa tradiciona-la. A mai èra una pratica naturala, sul moment. Parlavèm pas encara de con ta i res profec ionals (quitament se, uèi encara, soi pas plan segur de saber çò qu'aquela exprecion vòl dire). Devenir contaire al sens ont comprenèm aquel mot uèi deman-da un trabalh sus se. Te cal trobar ta dralha, ton biais de far, ton ton. Quand conti una istòria coma Do-na Misèria, tot lo monde o gaire ben la sap ja. Cal tro-bar çò que, dins mon imaginari, pòdi menar de dife-rent a aquela istòria. E puèi arriva aquela question tarrible de bastir un espectacle, amb un ritme, una tematica, un univers coerent. Es plan mai complicat que sembla. Uèi, dins lo mitant profecional, pòdes pas mai es simplament sietat sus una cadièira a dire d'istòria. Lo monde vòlon pas mai des contes, vòlon un espectacle de conte. Aquela bascula entre "disi de contes" e "fau un espec-tacle" foguèt çò mai complicat per ieu. E mai, çò que interessa los programators, los teatres, es ton originalitat (en realitat ton identitat) de contaire. Per ieu, foguèt tre la debuta la cultura nòstra e la mu-sica. Aprèp, un còp qu'as l'espectacle, te lo cal far co-nèisser, te far un malhum, aver un bon visual, un bon tèxte de presentacion... Es long, cagant, ingrat e subre-tot, aquò demanda de qualitats qu'an pas res a veire ambe ton trabalh de contaire. D'un biais, per virar uèi, tant val es bon comunicant que bon contaire. Una de las dificultats en mitan urban, per exemple, es que lo terme de conte fa paur. Lo monde pensan a quicòm de vièlh, a qualqu'un de sietat sus una cadièi-ra que legís un libre... Cal trobar de mejans de contor-nar tot aquò. Per melhorar la comunicacion, cal lo supòrt videò e internet. Dempuèi qu'ai lo DVD del mèu espectacle precedent, lo vendi fòrça mai (alara qu'ai ja començat a ne virar un autre). Cal tanben d'estructuras portairas de projècts a l'entorn del conte: festenals, jornadas…

dorsièr n°148 - 13

dorsièr n°148 - 14

Un còp èra… Las Rapatonadas Dempuèi mei de trenta ans, cada fin de novembre, l’IEO del Cantal organiza sa fèsta del conte. Un dels mai vièlhs festenal de conte de França. Coneissètz lo Rapaton, aquel diablonèl estranh qu’ai-ma de rire e de contar ? Cada annada, a l’ora ont la dar-reriá davala cap a l’ivèrn, tòrna sortir de sa tuta per qual-ques jorns, lo temps de vos préner dins sas « rapatona-das », suls camins estranhs de sas istòrias d’aicí e d’alai. Las Rapatonadas son a l’IEO del Cantal çò que lo co-tèl es a Laiòla : sa marca. Cal dire que fa mai de trenta ans qu’una còla de permanents e de benevòles se bolè-gan per bastir cada an un festenal ont se rescontran la cultura del país e las culturas del Monde. Una idèia direc-tritz que ne fa de segur l’originalitat e que pòt explicar benlèu sa perenitat : « Sèm benlèu lo mai vièlh festenal de cònte de França, en tot cas un dels mai vièlhs ! se ditz Joan-Pèire Malichier, responsable associatiu de l’IEO Cantal per las Rapatonadas. La particularitat de las Ra-patonadas es de maridar la cultura occitana amb las d’endacòm mai, de las far se rescontrar, se mesclar. De mostrar que l’occitan es pas un embarrament mas al contrari un formidable vam de dubèrtura e de partatge. E pensi qu’es de mai en mai important dins la societat d’a-ra ont la paur de l’autre s’installa ». Atau cada fin de novembre, la cultura occitana convi-da a son ostau. L’an passat èra lo Japon, l’an d’abans èra l’Irlanda. I aguèt tanben l’Italia, Bretanha, lo Marròc, Haïti… Aqueste an es lo torn del Gabon, pichon país african tan cargat en petròli coma en istòrias extraordinà-rias. Son ambassador serà lo contaire Rémi Boussingui. A cada annada tanben sa tematica : « Es important d’a-ver una tematica, preciza Patric Alet, president de l’IEO Cantal, per far lo ligam entre los espectacles, mas tanben per installar lo public dins aquela dimension misteriosa classica al conte, lors faire cambiar d’univèrs ». L’an pas-sat lo public se boleguèt dins la epopèias urbanas, on-

gan ensajarà de se pèr-dre pas dins lo bosc als contes… Se Rémi Boussengui ne serà lo cap d’afica, lo festenal es d’una granda riquesa amb dels contaires confir-mats (coma Olivier de Robert que prepausarà son espectacle sus Jau-rès, Jean François Vi-gnaud o Sabrina Che-zeau) e de joves contai-res en devenir (coma la Companhia MaxiJu).

Un festenal que va tos-temps a la conquista de totes los publics : « La granda evolucion del fes-tenal dempuèi 2009 es estada la volontat de tro-bar d’autres publics al delà del public tradicional del conte explica Patric Alet. Avèm per exemple una matinada consacrada als liceans e als colle-gians lo dimècres de ma-tin, als centres socials lo vèspre. Fasèm tanben un espectacle a la mediatèca d’Orlhac o dins los ostals de retirada qu’o deman-dan. Volèm portar lo conte dins de luòcs improbables : es la demarcha dels aperò-contes prepausats dins los cafès, dels espectacles dins de vilatges del despartament o enquèra de l’accion qu’avèm facha l’an passat al prèp dels detenguts de la preson d’Orlhac e que volèm reno-velar » Mas la principala evolucion de l’an passat foguèt la mesa en plaça d’una jornada professionala, l’escasen-ça de far rescontrar d’artistas de tota mena. Après mai de trenta ans de vida, lo festenal contunha d’evoluir. Una necessitat per Joan-Pèire Malichier : « Se cal tostemps renovelar. I a 30 ans, prepausar de conte èra una idèia originala, èrem gaireben los sols a o faire. Ara, òm pòt ausir e veire de contes d’en pertot, tot lo long de l’annada. Per contunhar d’interessar lo monde, nos cal èsser diferents sens daissar de caire la nòstra identitat per tombar dins lo comercial aisit. Tenèm a çò que la lenga e la cultura occitanas siagan plan presentas, es la nòstra marca de fabrica e nòstra originalitat de se-gur. Sèm un festenal a pichon budgècte amb de subven-cionaires publics e privats que nos son fidèles. Mas cada an arribam a prepausar una programacion de qualitat perqué avèm l’astre d’aver una còla de benevòles mili-tants e que còmpta pas son temps ». Rapaton es pas prèste d’arrestar sas rapatonadas.

Brunò Duranton

Jean-François Vignaud

Josette Codina-Otto

Las Rapatonadas 2014 se debanaran del

8 al 16 de novembre 2014. Per n’en saber mai :

contactar l’IEO Cantal

n°148 15

Las ofèrtas del Servici de l’Emplec

Retrobatz aquelas anóncias e plan d’autras sus www.emplec.com. Emai lo Servici conta amb sa pròpria newsletter: anatz sus lo site oficial de l’IEO,

dins la seccion Letras d’informacion, per i vos marcar.

ANIMATOR

Nivèl en occitan: se saber exprimir Missions : L’escòla de Le Born (31340 au limite deu Tarn e deu Tarn e Garona) que cèrca intervenent en occitan entà tribalhar tanlèu la ren-trada (dens lo cadre de la refòrma deus ritmes escolars) dab mainats de 6 a 10 ans. Que cèrcan quauqu’un entà enterviéner las dimars e las divés pendant 1H20. Contacte : Mme Séverine NEGRO 06-79-26-76-47

REGENT(A)

Nivèl en occitan: Mestresa correnta Missions : La Federacion Aquitània de las Calandreta que cèrca regent(a)s entà ensenhar tanlèu la rentrada de qu’arriba. Vila d’emplec : Bergerac Contacte : ligaireaquitaine@gmail.com

An agut lo labèl Òc per l’occitan Aquí las darrièras estructuras labellizadas. Per descubrir las ancianas, rendètz-vos sus occitan-oc.org

E.Leclerc Perigueux

16 rue du Clos Chassaing 24071 Périgueux Cedex 05 53 35 75 75 E-leclerc.com

Ipermercat dubèrt del diluns al dissabte de 8h30 a 22h. Estacion servicis 24/24, fiol 05 53 06 66 57, bilhetariá, Auchan Voyages et co-frets regals.

Nivèl 1: Las nòstras botigas trabalhan ambe los productors locals dempuèi mantunas annadas...

Macarel Tolosa

13 carr del Taure 31000 Tolosa 06 12 25 42 26 tolosa@macarel.org www.macarel.org

Macarel es una mena de supermercat occitanista amb mai de 1200 referéncias ; traparetz de tot, per tota la familha e los amics.

Nivèl 3 : Venètz descubrir la nòva botiga de Macarel a costat del Capitòli a Tolosa !

Comèrcis

Comèrcis

E.Leclerc Ribérac

Rota de Periguers - BP 39 246000 Ribérac 05 53 92 48 48 E-leclerc.com

Supermercat dubèrt del diluns al dissabte de 8h30 a 19h30. Estacion servicis 24/24, Manège à bijoux.

Nivèl 1: ...Lo labèl «Òc per l’occitan» es un mejan de tornar afirmar la nòstra identitat...

Comèrcis

Berlats Accueil Découverte

La vitarelle 81260 Berlats 05 63 74 02 90 contact@berlats.com

Centre de léser

E.Leclerc Trélissac

C.C La Feuilleraie 24750 Trélissac 05 53 35 75 75 E-leclerc.com

Ipermercat dubèrt del diluns al dissabte de 8h30 a 20h30 mentre lo divendres fins a 20h45. estacion servicis 24/24, Leclerc Drive, Parap-harmacie, Optique, Institut de beauté, Espace Culturel.

Nivèl 1: ...e de reactivar la nòstra apertenén-cia al territòri.

Comèrcis

Al còr dels Monts de La Cauna et del Pargue Natural Regional del Lengadòc Naut, l’acuèlh en "pays passion" vos es reservat de 2 a 100 personas, en gestion liura o en pension complè-ta !

Nivèl 1 : Los noms de las cambras son en occi-tan !

PROFESSOR DE LATIN

Nivèl en occitan: Mestresa correnta Missions: Lo collègi Calandreta de Gasconha que cèrca un o ua professor de latin entà ensenhar a la rentrada 2014-2015. Diplòmes demandats : Letras classique Vila d’emplec : Pau Contacte : ligaireaquitaine@gmail.com

ANIMATOR

Nivèl en occitan: Se saber exprimir Missions : L’occitan e l’emplec : la comuna de Rastèu (Vau-Clusa) es a cercar un(a) animator(a) dins leis escòlas lei dimecres d’après-miegjorn, tre la rintrada.

n°148 15

ACTUALITATS

16 n°148

(…)

Dau costat dau paire, lo mieu Danís, fau

seguir quand fau de flashback ! la situacion

linguistica èra un pauc mens limpida. Mai

aguètz pas paur, fuguèri mestressa d’escòla,

vos vau mastegar la causa, vau simplificar un

max, rendre aquel embrolhamini tant clar coma

d’aiga de ròca e comprendretz aisidament,

autrament asseguri tanben lo servici après

venda, basta de demandar ambé cortesia.

Lo paire de mon paire, Leon-Albert, parlèt

que l’occitan, lo provençau de la Montanha de

Lura per de dire d’èstre dialectalament mai

precís, fins a l’escòla. L’escòla primària segur,

que ne’n faguèt jamai d’autre. Ges de dificultat

per aquela branca, ren que d’òc despuei la

nuech dei temps! Per la maire, la de mon paire

Carolina-Lucia aguessiatz ben seguit, la situa-

cion fuguèt mai complèxa, mai folhosa e rami-

ficada. De sa maire an ela, Francesa-Filomèna,

li aviá ren de fosc. Parlèt, de la naissença a son

plaçament a Marselha coma coisiniera, que l’òc

de Sarrians, vilatge au pè dei dentelas de

Montmiralh. L’escòla i cambièt ren que de çò

que sabi i anèt jamai ! Aprenguèt de signar per

tocar sa pension de retirada, es mon paire

encara enfant que li mostrèt !

Donc, per Francesa-Filomena ges de dobte,

una bèla lenga provençala ! Per son òme, Joan

dich Pèire, es mai complicat, qu’eu s’èra enfu-

git encara enfant de sa Correza natala. Parlava

donc tanben occitan d’origina, occitan de Le-

mosin, mai coma aviá barrutlat un pauc e qu’a-

viá trabalhat sus toei lai grands chantiers de

l’Emperi Tresen a Marselha, e subretot coma èra

vengut militant, comunard, benlèu socialista a

l’epòca, sabi pas coma parlava dins la vida

vidanta, que lo monde obrier militant an so-

vent agut tendéncia de renegar sa lenga coma

simbòl de son atardament d’ancian sistèma, e

qu’an preferit lo francés, simbòl de l’internacio-

nalisme proletari ! Ai retrobat quò ambé mon

paire que refusava de parlar provençau, lenga

dei conservators, dei reaccionaris ! Se regalava

pasmens d’escotar sa frema parlar en òc, legis-

siá pasmens Mistral, Gelu, Aubanel e leis au-

trei, pas d’escondons mai quasi, calinhant de

sei mans bèlas e blancas d’intellectuau de se-

nestra sei cars exemplaris bilingües deis Edi-

cions Lemerre religats de cuer roge fons, sople,

perfumat e doç !

Lo corchon donc, aguessiatz tot ben seguit

de meis explicas genealogico-linguisticas perèu

un brisonet confusas, veniá d’as Ais, e lo capon

de Sarrians. De Montlau benlèu? Que vodriáu

bleissar ni oblidar degun ! Sachent que leis

elements de cultura associats a la cosina passa-

van subretot per lei fremas… diriáu Sarrians, e

i aguent jamai qu’un centenat de quilomètres

entre lei dos, que son dos piemonts de mema

latituda, lo capon èra benlèu pas subjèct a

diferéncia… Diferéncias culturalas subtilas,

tant tenuas, que per d’unei prenon una impor-

tància demesurada ! Ne’n sabètz ara la genèsi,

dins lei detalhs mai tortuós genealogicament e

ideologicament parlant de la famosa guèrra

corchonò-caponesca.

Pasmens la batalha, per tant futila que

siegue, persistèt, fuguèt enterrada la destrau

de guèrra qu’a la mòrt de mon paire. Lo capon

demorèt capon per eu e demorèt corchon per

ma maire fins a sa mòrt an ela, detz e sèt ans

puei ! La batèsta calèt que fauta de comba-

tents ! Guèrra e batesta perfiechament pacifica,

ludica e galejaira lo fau aprecisar.

Per nautrei, pas question de prendre partit.

Una, eriam de minòts, donc ges de drech de

vòta. Doas, compreniam mai parlaviam pas la

lenga en principi, donc taisa-te !

Enfin prendre partit seriá estat suicidari,

que prendre fach e causa per lo paire seriá

estat declaracion de guèrra envèrs la maire, e

aquò, emai per de rire, lo soveti en degun,

qu’èra espinha quand voliá ! E prendre partit

per la maire, me venguèt jamai a l’esperit, emai

aguèsse rason sovent, mai èri tròp en revòlta

contra ela per posquer aguer l’esperit impar-

ciau !

Doncas eriam neutres, linguisticament

parlant, emplegaviam indiferentament lei pa-

raulas corchon, capon, ò crostet, que tustava

degun, neutre que semblava aquela, emai fu-

guèsse semanticament e gastronomicament

inadaptada. E croutons, me dirètz puei que

enfants parlaviatz francés subretot ? Fuguèt

jamai question de croutons a l’ostau, lo crou-

ton demorava la noiridura dei paures, dei pre-

soniers, lo crostet oblidat au fond de la saca, la

punicion estranha dei pichòtei filhas modèlas

de la Comtessa de Segur.

Qu’un corchon, parier per un capon, son de

crostets d’acòrd, mai de crostets refinats, de

crostets de luxi, de crostets de fèsta, prelevats

sonhosament sus la crosta dau pan fresc, que

se metián dins l’ensalada que leis jorns exep-

cionaus, ben fretats d’alhet, e ren que dins

l’ensalada frisada, se vos plai, qu’auriá pas

faugut s’enganar de raça d’èrba! Aicí ges de

problèma, èran d’acòrdi lo paire e la maire,

èran d’acòrdi lei grands e lei rèires grands, lei

provençaus coma lei correzians, lei lengado-

cians coma lei gavòts ! Lo crostet fretat d’al-

het, cèrtas, mai totjorn ambé l’ensalada frisa-

da ! Es coma aquò que lei jorns de repàs grands

se trobaviam sovent ambé un pan descrostonat

sus taula, un pan macat d’alopècia parciala,

mostrant vergonhosament sa miga per endrech,

qu’èra pas question de degalhar, subretot pas

lo pan. Un tròç demandat, començat e pas

manjat esperava lo repàs seguent sonhosament

plegat dins lo toalhon de son proprietari impre-

vesent. Urosament de còps lei jorns d’alhòli

despareciá la miga orfanèla e nusa dins leis

esfòrç de sauvacion de l’alhet malastrosament e

vergonhosament cagat. E nautrei ne’n paga-

viam lei consequéncias, responsables dei caga-

das a vida. Aviam fach de bruch, de tarabast,

una garrolha, aviam cantat, sautat, fach de

corrent d’èr au marrit moment, au marrit en-

drech, aviam fach enrabiar la maire, ò pieger,

ieu, filha, coma un marrit vent aviáu atraversat

la cosina un jorn qu’aviáu meis epòcas !

Son pas tant luench, mei rèires, pas mai

dins lo temps coma dins l’espaci, son pas tant

luenchas lei variantas de la lenga d’oc, e son

totjorn d’acòrdi sus l’essenciau, l’acompanha-

ment ! Podètz dire de capons ò de corchons,

benlèu d’autrei vocables exotics per lo meme

objèct, mai es totjorn fretat d’alhet, d’un cos-

tat a l’autre d’Occitania, e es totjorn a acom-

panhar l’ensalada frisada. E seriá pas aquò

l’important ? E me diguètz pas que m’engani

dins ma demonstracion, qu’a Pamparigosta se

ditz pas parier…. m’en foti completament, es

pas lo detalh, pas lo particularisme extrème

que còmpta ! Podètz parlar l’occitan de Proven-

ça, aqueu de Bearn, aqueu de Lemosin ò d’eis

Aups ò de Niça, es totjorn d’occitan, lei varian-

tas fan que de l’enriquir, e se de còps vos tre-

bòlan un pauc lei diferéncias, es per mielhs vos

reunir, lo destimborlament de la descubèrta

passat, e mielhs vos afortir dins la vòstra cultu-

ra, divèrsa e unica, particulara mai universala,

que tota cultura participa de l’engèni uman,

que tota lenga vos duèrbe ais autrei lengas, ais

autrei culturas, ais autreis umans.

Siguetz corchons, siguetz capons, siguetz

meme crostets s’avètz de mau de vos decidir,

de vos definir, mai siguetz fièrs de la vòstra

lenga, dei vòstrei lengas puslèu, que me siáu

laissat dire que de monolingües occitans n’i

auriá pus gaire, d’aquesta passa !

Magalí BIZOT-DARGENT

RACONTE

n°148 17

PROJÈCTES

n°148 17

L’Occitan qu’es aquò qu’a per tò-ca de presentar ua vision larga de l’accion culturau occitana, de har compréner au monde que la lenga qu’es enqüèra viu, que’s possible de l’apréner o de la par-lar, … Atau, qu’es un utís que per-met de comunicar e d'escambiar dab monde que n’i comprenem pas arren, mes qu’an totun la vo-lontat e l’enveja de har un esfòrç, tant petit que sia, de cap au de-miei associatiu culturau. Un exemple de mei en Arièja, dens la classa de CM2 de Serguëi

à Sant-Ibars. Osca entau gojat, que avó l’idea, e a la soa maire, que prenó contacte dab l’IEO en-tà obtiéner lo materiau. Per la davalada de 2014, l’IEO qu’apresta ua navèra motura de l’OQA ; quitament se lo hons ne cambiarà pas tròp, que serà tan-ben disponible dens mei d’ua len-ga (ua version alemanda que serà presta, puish anglesa) ; los utisses numerics que permeten adara a monde de legir documents en lin-ha, mes un document papèr que damòra practica entà se passejar

dens lo tèxte, los imatges, anar e tornar d’ua rubrica a l’autra (prononciacion de l’occitan, istòria, geografia dab ua carta navèra, toponims, apréner la lenga, etc.). Lhèu mei generalista que de cos-tuma, qu’es un utis au servici de tots que, com las edicions passa-das*, hè necèra tà ua comunica-cion larga de cap a Occitània com a la lenga occitana. * l’edicion de 2012 qu’estó difu-sada a 100 000 ex.

18 n°148

ENTREVISTA

Es quitament a la retirada, mas se retirarà pas dels estudis dels sèus contemporanèus coma dels ancians. Erudit, afogat de lectura, Arvèi Terral es un passionat dels autres e a la reculada que cal per nos reme-brar que sem pauc de causas, mas que vivan amassa. Son libre, l'Occitanie en 48 mots, es aquí per nos remembrar las nòstras flaquesas, mas que se tiram amassa dins la direccion bona, capitarem a far cam-

biar las causas. Encontra mondina dins los burèus de l'IEO.

Anem Occitans : Hervé, perqué aquel besonh de far en 48 mots, un torn d'orizont de çò que als vòstres uèlhs, es necessari de saupre a prepaus de la lenga e de la cultura occitanas ? Arvèi Terral : L'idèia me venguèt al ser de la manifestacion per la defensa de la lenga a Carcassona (2009) ; a cal-gut un temps de gestacion... Aviái en cap que i aviá una demanda venent de lectors potencials plan diferents : del curiós al militant. 50 mots es una bona mesura ; 48 mots (de fach 49) es una farotariá d'autor ! AO : Joseph Deltelh ; quin rapòrt avètz ambe aquel escrivan ? Per vos, la sèuna òbra es sufisentament conneguda ? AT : Deltelh, es de pertot dins aquel libre, subretot dins lo 49en article. Es lo 3en grand de la literatura francesa del segle XX (apuèi Proust e Céline) : mas es occitan de benda a benda

(veire lo sèu libre La Deltheillerie, 1963) ; s'es fòrça interessat a Mistral a l'entorn de 1930, Ives Roqueta a revi-rat son Choléra en occitan a l'IEO i a ja vint ans... E puèi es universal : Henri Miller que foguèt un dels sèus amics pròches l'a qualificat de « mèstre » e tanben de « Sanct » ... Deltelh, escrivan mai que mai consacrat a Paris tre 30 ans, a tanben causit per la sèuna « paleolithia », la garriga de Montpel-hièr e la Montanha negra : es una filo-sofia « proto-ecologista » abans l'ora e, sens dobte, un profèta, sens o voler, e sens o saupre ! AO : Sètz (erètz) professor a l'univer-sitat : al vòstre vejaire, es l'universi-tat dubèrta, e aquò sufisentament, als pensaires e als intelectuals occitans ? AT : L'universitat n'es, ailàs, pas mai dubèrta uèi que la societat globala a la cultura occitana, malgrat los esfòrces dels nòstres valoróses collègas d'occi-tan. Mens que fa trenta ans sens dob-

te : pels 750 ans de la creacion de l'universitat de Tolosa (1229), i aguèt de protestacions memorialas sus las causas de sa naissença ligadas a la crosada dels albigeses ; quin sap aquò uèi ? La facultat de letras ven de pren-dre lo nom de Joan Jaurés, e aquò pas sens garolhas... coma quand l'occitan es dintrat per chicas e micas dins lo metrò t o l o s e n c e n 2008 : f og uè t « c o m u n a u t a r i s t e » e p a s « republican » ; an'aqueste moment ai conselhat a de collègas de demandar lor mutacion per Lille (i a lo meteis me-trò... sens occitan nimai flamand) o a l'universitat d'Artois (País de Robes-pierre), mai degun o faguèt ! AO : Aquel libre participa a una vo-lontat de gardar una memòria escrita de tot çò qu'avètz pogut legir, o d'un autre biais, es benlèu la debuta d'un eventual inventari de la vòstra biblio-tèca ?

18 n°148

n°148 19

AT: Òc, es un libre sortit de... 40 ans de lecturas, escrit a un moment donat de ma vida ; mas se pòt pas jamai far l'inventari de sa bibliotèca, qu'es coma un talh geologic ambe sos moments divèrses. E puèi los libres se crompan, se (re)vendan, se balhan... an la lora vida pròpria ! M'agrada a còps qu'un libre crompat d'ocasion siá passat per l'una o l'autra man... AO : Quin rapòt avètz ambe los li-

bres ? Vos agrada de collectar, mas a l'ora d'ara i a de mediatecas. Es benlèu maladiu, obsessional, com-pulsiu, liberator ? O es benlèu ligat a la fonccion d'universitàri ? AT : « Maladiu » me sembla un pauc excessiu ! Coneissi un fum de psy - e d'unes paisans - qu'an de polidas bi-bliotècas e d'autres 10 Que sais-je, vestigis de lors annadas d'estudis ; çò parièr pels professors de letras... Per mon cas, m'agradan los libres, tot sim-plament, totjorn envasissents e quita-ment menaçants (las bibliotècas tròp cargadas cabon a còps), e ne soi pas de la « generacion numerica » ! Mas rasseguratz-vos : vau a cò del mètge e... a cò de las mediatècas, sus plaça e a distància AO : Per vos, quin es l'avenidor de la lenga ? Avètz de pistas de re-flexions, d'utisses estructurants? AT : Los bascs an mai que mai mostrat la via ambe los Iskastolas. Mas son mai escotats dels poders publics que los occitans, cadun sap perqué ! En mai d'aquò son pauc nombroses en França (un mièg departament). D'un autre costat, lo gaëlic, oficial en Irlan-da, dempuèi mai de cent ans, a ple-gat davant l'inglés ; mas exstís tot-jorn... Existissan o existissián d'escòlas de pensada occitana, e s'es pas lo cas, seriá quicòm que se poriá esperar, desvelopar ? Per vos es quicòm de desirable, necessari, contra-natura? AT : Los occitans an de longa noirit la pensada francesa e aquò dempuèi un moment (Montaigne, Pascal) - fins a desaparéisser! D'un autre costat, i aq-guèt un fum d'escòlas occitanas : Lo

Felibrige, l'IEO ambe sas divisions in-tèrnas, entre autre politicas, de pro-blèmas d'ego qu'an pausaut mantunes problèmas, : cal pensar a l'unitat, lar-ga e sopla a l'encòp, toleranta, e gau-si dire, « girondina d'esperit ». Mas cal tanben cercar « l'excellencia » : una revista coma Los Anals de l'IEO de las annadas 50-60 deu demorar un modèl. AO : Avètz de regrets d'aver oblidat

o d'aver pas pogut integrar d'autras entradas ? AT : Pas tròp, perqué aquel libre m'a demandant plan de trabalh, e m'a cansat ! Los lectors me diràn çò que manca o çò que lor sembla fals, los ecotarai ambe plaser.

AO : Una rason de crompar aquel libre ? AT : "Amar son país, es lo conéisser" ... l'etnològ A. Van Gennep l'aviá ja plan dich en 1922, ne parli a la pagina 11 del libre. AO : Vos coneissem pas d'escrits en occitan, perqué aquela causida ? AT : Practiqui mai lo francés que l'oc-citan, e aquò coma plan de personas de 60 ans ! Pichon, ausiguèri, lo pro-

vençal dins las carrièras del villatge dels mèus grands (mas pas en çò d'eles !) e ai aprés l'occitan per cor-respondéncia ambe lo Collègi d'Occi-tània en 1975 (grand mercés a Jòrdi Passerat !). Ai escrit d'unes poèmas en lenga d'òc... son demorats inedits.

ENTREVISTA

20 n°148

Anem Occitans : Aqueste roman, brac (ua centenat de paginas), es presentat com ua novèla picaresca. Nos poderetz precizar çò que devem compréner per Picaresc ?

Alem Sure Garia : Aquela òbra la pensi mai coma una novèla que non pas un roman. Dins la dralha de las novèlas picarescas castelhanas que la mai coneguda n’es « La vida de Lazarillo de Tormes ». Dins la dralha tanben de l’òbra de l’abat Fabre « Joan l’an-pres » qu’es una novèla picaresca a l’occitana. Un condensat de vida, una acorcha, una escorreguda… AO : Aquesta societat francizada, que’vs agrada ?

ASG : La darrièra etapa del procediment de francizacion de l’airal occitan dempuèi lo sègle XVI e son abrivada tot del long dels dos darrièrs sègles, sembla d’èstre,

a l’ora d’ara, al meu vejaire, alencòp la francò-parisianizacion e la frontnacionalizacion. Un replec ample sus un prat cairat que se vòl omogenèu a l’entorn d’una capitala en camin d’èstre

museificada. Me reconeissi pas dins aqueste país incapable de reformar sas estructuras, eretadas per maja part d’una Tresena Republica que foguèt tanben un Empèri colonial. Vivi fisicament aicí, d in s l ’ E s ta t f rancé s , mas mentalament, intellectualament emai afectivament, vivi endacòm mai. La talvèra coma subrevida o la fugida dels cervèls ! AO : Que perdem a non pas utilizar l’occitan, au nivèu deu

continuum entre las lengas latinas que se podem aisidament compréner en tot passar d’ua a l’auta (castelhan, catalan, occitan, italian…)?

ASG : Tre l’enfança, dins ma familha d’Arièja, soi estat confrontat a quatre lengas : castelhan, catalan, occitan e francés. E mai n’i aviá una cinquena que disián « chapurreao », un biais

de mesclar catalan e castelhan, la lenga del pepin aragonés. Çò que me butèt a gausar palancas d’una lenga a una autra, a trapar d’equilibris lengatgièrs e far tindar diversament consonas e vocalas. Una autra talverada. AO : Avètz traduisit mei d’un roman, d’ua poesia de l’occitan au francés, per d’autors com Manciet, Bodon, Roqueta. E nos poderetz precisar la dificultat e los enjòcs d’aqueste tribalh ?

ASG : Revirar d’òbras coma aquelas que revirèri de Max Roqueta, Joan Bodon, Bernat Manciet o del teatre barròc occitan, implica d’anar al mai

ENTREVISTA

Alem Surre Garcia que hè dejà partida de las personalitats que marcan l’occitanisme deus sègles XX e

XXI, qu’ac cau díser e que’u cau legir. Alem que hè partida deus que hèn coneisher l’occitan, la soa

cultura, la soa literratura, en Occitània e pertot dens lo monde. Traductor de Manciet e Bodon,

conferéncier internacionau, passionat de lenga e de las lengas, de las palanquetas entre las culturas, qu’es

tanben un autor qui, chic a chic, es a bastir la soa òbra originau e que s’ameritarà doman, doman passat,

d’estar èra tanben traduisida. Un autor que compte com se ditz, que nos conta la soa vertad.

20 n°148

n°148 21

prigond de l’escritura de l’autre.. Tota revirada demòra praquò un prètzfach alencòp menimós e azardós. Max Roqueta a pas jamai acceptat ma revirada, emai l’aguèsse lançat a nivèl exagonal

(una vintenada d’articles dins la prensa regionala e nacionala, una primièra). Revirar cambia la mirada sus sa quita escritura emai la borrola : escriguèri « Antonio Vidal » après d’aver revirat « Verd Paradís ». AO : E pensatz qu’es ua obligacion, un utis, un plaser, tà apréner la lenga, tà la mestrejar, tà pensar e escriure en occitan ? ASG : Aprene a mestresar la lenga, aquò’s un plaser bèl : legir

regularament los diccionaris e tot primièr, aqueles de Mistral e d’Alibert, recuperar lo vocabulari dins los libres tant ancians coma recents, se fargar (en l’abséncia d’una enciclopedia occitana) sa quita enciclopedia, destriar e s’apropriar los concèptes, tot aquò’s la basa del mestièr. AO : E nos poderetz detalhar un chic lo vòste metòde d’escritura ? Escrivetz cada dia, fòrça longtemps ?

ASG : Cada jorn soi a escriure un quicòm, siá en francés siá en occitan, o a recampar de nòtas dins l’amira d’un assag o d’un article o d’una novèla. De quora en quora m’entrevi de revirar d’alemand o de castelhan, non pas per publicar, mas per enriquir e endrudir la lenga. AO : Gabrial, que’vs hasó l’amistat d’escriver l’assaber d’aqueste libe, qu’es un autor occitan que coneishtez plan e

lhèu que’ns podetz presentar. Quin es l’importancia de la soa creacion literaria tà vosautes ? ASG : Gabrial a signat fins ara Autisme en 2010 e l‘assaber de Man Trobat ongan. Pauc a cha pauc pren la relèva. Gabrial aquò’s lo quatren nom de ma vida. Seguissi, al meu biais, la dralha de

l’escrivan portugués Fernando Pessoa que se creèt un fum d’eteronimes. Una aventura pron estrambordanta.

AO : Que menatz fòrça activitats a costat : conferéncias, eca. Çò que poderé semblar a ua su b r a c t i v i t a t , q u ’ a s e ns segurament ; Que nos voletz amuishar a partir de çò que contatz (ligams dab l’Americoa, l’Africa deu nòrd, la persa, etc…). ASG : Totas las activitats que meni se noirisson l’una de l’autra. A cada intervencion publica, conferéncia, serada, café literari, entrevista (ne

soi sus dètz ans a mai de 600), m’entrevi de nosar ligams entre la cultura occitana e una autra cultura, vesina o luènha. De qué sortir de l’encastre estrech que siá local, regional o exagonal. AO : Que deveré estar la plaça e

lo ròtle de la cultura occitana, a Tolosa e en Occitània, solide, mes tanben au nivèu internacionau ? ASG : Tota cultura ten almens quatre dimensions. Occitània redusida al « Miègjorn » ten pas qu’una sola dimension, verticala e sotmesa a París. De qué fasem de las tres autras : nòrd d’Espanha,

oest d’Itàlia, est d’America ? L’airal geopoetic dels Trobadors s’estirava entre Escandinavia, Corassan (Asia centrala), Etiopia e Mauretania. Lo teatre barròc occitan naveguèt entre Itàlia, França e Espanha.

L’òbra de Frederic Mistral s’es espandida en fòrça fins a l’America latina. Sens parlar uèi de l’exportacion de la creacion musicala occitana. AO : Shens creacion culturau, tot que seré acabat ? Voli díser que se poderé pensar ensenhar l’occitan com lo latin ; n’i a pas nada creacion en latin ; au contra, n’i en occitan ? A costat de las politicas en favor de la lenga, e voelré díser que cau afortir o non

las politicas en favor de la creacion (teatre, musica ...). ASG : Podem pas avançar en matèria educativa sens creativitat contemporanèa (literària, musicala, teatrala audiovisuala emai coregraf ica) , tanpauc sens socializacion de la lenga. Aqueles tres elements son a considerar de còtria. AO : N’èm pas l’unica lenga minorizada en euròpa (e alhors), e forçadament, que podem

apréner fòrça deus autes. Que i auré causas urgentas a bastir segon vosautes ? ASG : Segur que sem pas sols a viure una situacion de minorança. Luchar contra lo procediment francés d’eradicacion, aquò’s luchar per la diversitat culturala e linguistica de la planeta. L’inventari de las nòstras ressorgas (dormissem sus un tesaur), la consciéncia del nòstre potencial nos deu permetre de fargar un malhum europèu e internacional de tria. Es una

question de sobrevida. Per nos tirar de l’enfangament patrimonial e demostrar la nòstra capacitat de questionar lo mond. Per aquò far, necessitam, coma dison los catalans, una cellula de projeccion exteriora. L’aprestam. Sem una cultura emergenta !

ENTREVISTA

22 n°148

Alem Surre Gar-cia : Man Trobat. IEO Edicions, 2014, 108p, 13 €. Dins la dralha picaresca espanhòla e occi-tana, l’istòria d‘un jovenàs pron perdut dins la granda Babilònia.

————

Magalí Bizot-Dargent : Esquis-sas per un re-trach de l’ombra. IEO Edicions, 2014, 200p, 15 €. « Èra escrich. Èra mon des-tin, ma finalitat, mon acompliment de filha, de frema, de maire, de con-tairèla. Lo decidèt un matin de nèu suava Sant Trefu-me, auspici tutelari, pairin minerau, dins la patz de son claustre vibrant d’armonia, bronzinant de remembres volejaires. »

————

Sèrgi Viaule : Fotuda Planeta. IEO Edicions, 2014, 240p, 15 €. « La paura bèstia bavava. D’unas longas pendoladas de flèuma li rajavan per las comissuras dels pòts. Baissava lo cap, çò que daissava pensar qu’el tanben, ne podiá pas mai ».

————

Romièg Jumèu : Embolhs a Mala-mosca. IEO Edi-cions, 2014, 196p, 15 €. « Angelin Fructus es un nègre ; mentre qu'es a la recèrca de la vendei-

ritz d'una enciclopedia dei roïnas va intrar dins un embolh pas possible […] Aquò entre lo quartier dau Port-Vièlh e la cala de Ma-lamosca a Marselha. »

————

Patrici Pojada : L o s v e r b s Conjugats, cin-quena edicion. IEO 09, 2014, 176p, 9 €. Aquí la cinquena edicion de Los vèrbs conjugats. Me-mento verbal de l’occitan. En mai dels paradigmas complèts d’un centenat de vèrbs e dels quadres de las variantas regionalas, de nòtas donan de preci-sions sus la conjugason de tal o tal vèrb.

————

Ives Roqueta : Lo Cant dels millenaris seguit de Dieusses pri-mièrs. Poèmas. Bilenga occitan-francés. Cap l'Oc (12400 Sant Africa), 2013. 121p, 10 €. Escrich au moment dau passatge au tresenc mille-nari, Lo Cant dels millena-ris mescla reflexions sus la violéncia dei societats uma-nas e sentiment amorós, per acabar sus una exigén-cia : « Nos val caler apre-ne / A desesperar pas nòstres filhs ».

————

Reclams, n° 828-829, julhet / d e c e m e d e 2013. Abona-ment : 25 € de l'an. Aqueste còp : un estudi istoric de M Romieu sus la

batalha de Murèth de 1213, de pròsa e de poè-sia, de criticas literàrias de J-L Casanòva, D Lekuona e S Javaloyès.

————

Lo Gai saber. n°533, prima de 2014. Abona-ment : 25 € de l’an. Traduccions de tèxtes de J Giono, A. Gi-de… Per lo centenari de la mòrt de Mistral, de tèxtes de J. Salvat e de J.-S. Pons pareiguts dins la revista per lo centenari de la neissènça, en 1930. Josèp Salvat i denonçava l'ipocri-sia oficiala : « Qu'on cesse de nous dire que Mistral est notre Virgile, et qu'on inscrive tout simplement Mistral dans les program-mes ! »

————

Cahiers Max Rouquette n°7, 2013. 160p, 20 € (pòrt comprés). Articles de Fe-lip Gardy, Françoise Wyatt, J.-F. Brun, J.-G. Rouquette, Josiana Ubaud. Dorsier : Max Rouquette et la transmission du patri-moine occitan à la jeunesse.

————

L' Evolution des langues : quel avenir ? Dossier Pour la science, n° 82, janvier / mars 2014. 8 €. Dos articles de C. Grune-wald sus la situacion dei lengas dins lo monde. Es notada au passatge la res-ponsabilitat de l'Estat

françés. Un article de J. Meyer, cercaire a Lion, sus lei lengas sibladas, onte se tracha dau vilatge occitan d'Aas, dins lo Bearn.

————

Les Langues de France. Prefaci d'Aurelia Fili-petti. Dalloz, 2014. 192p, 3 €. Un pichòt guida que fai lo ponch sus lei questions de drech tocant lei lengas de França a l'ora d'ara : esta-tut dins l'ensenhament, lei mèdias, la cultura, l'espaci public...

————

Danièla Julien, Letras. Edi-cions IEO Len-gadòc, 2014, 230p, 17 €. Après Viatge d’Ivèrn e Adiu Paure, vaquí lo tre-sen, recuelh de novelas de Daniela Julien.

————

Gérard Gor-gues, Del cròs a l’araire. Cen-tre Occitan R o c h e g u d e , 2014, 256p, 18 €. L’accion se debana dins la periòde 1900-1914 a Ca-ramauç, Blaia, Labastida Gavaussa, Sant Bene-sech… I se seguís la vida dels minaires amb lor lu-chas per se melhorar la vida.

PUBLICACIONS

De paréisser : Sèrgi Gairal, Las aven-turas de Dòn Quichòt, IEO Edicions.

n°148 23

TRIBUNA LIURA Colera

Auriá ben degut pensar que mon article dau còp passat, en plena bar-ralha sus la « Teoria dau Gen-re » ( que degun compren exacta-ment çò que quo es !), podiá nonmàs esvelhar las passions. Una meitat daus legeires que m’an escrich me felicita de far tant onestament la di-fusion de quela teoria e l’autra mei-tat menaça de me far la peu per l’a-ver ridiculizada. Faudriá saber. L’u-mor es un mestier malaisit ! Me sente dins l’obligacion de far una responsa mai clara, au prumier gra e en tres punts coma m’an ensenhat au licèu. 1°) L’Egalitat, un ideau a aténher. Partirem dau principi que tots, manca los que se pensan superiors de per lor patrimòni genetic (autres còps disián « de drech divenc »), sem per l’egalitat entre tots los èssers umans. Entre òmes e femnas, segur, mas tan-ben entre vielhs e jounes, entre andi-capats e liures, malaudes e santós, negres e blancs… Contunhatz la lista sus tres cent paginas si voletz… Mas devem ben constatar que los mejans botats en òbra per aténher quel ideau fonccionan pas. Podetz inscriure lo mot « Egalitat » sus tots los frontons dau monde e dins tots los libres escolaris, las inegalitats son totjorn aquí. Las avançadas demòran simbolicas. Los andicapats an ganhat una mai granda accessibilitat daus luòcs publics, mas quò los fai pas per aquò los egaus daus autres. Parier per la paritat òmes-femnas. D’en-prumier es fondada sus la reconeis-sença d’una inegalitat. Segondament, quo es un emplastre sus una chamba mecanica : quò assegura pas d’aver tant de femnas elegidas coma d’ò-mes. Enfin quo es una espasa daus dos talhants : quò assegura los òmes que las femnas lor van pas passar davant, que sus una lista electorala ne’n podetz pas aver mai qu’una de mai que d’òmes. E que dire de la lei

suedésa que fai obligacion aus òmes de pissar aclatats ? 2°) Las entraupas a la realizacion de l’Egalitat. Las inegalitats naissen de las com-parasons e las comparasons naissen de las diferéncias. Ai una biròta e n’as pas, te sei superior. Ai de mai beus tetins que los teus, te sei supe-riora. Ai mai de muscles que tu, te sei superior. Ai mens de piaus que tu sus

lo pitre, te sei inferior e te deve so-mission. Ma color es mai neta que la toa, te sei superior. Sei blond e tu ses rós, te sei superior… Ad libitum. Tant que veirem de las diferéncias, troba-rem de las inegalitats. Lo drech a la diferéncia es una insanitat pr’amor que es tanben lo drech a l’inegalitat. 3°) Lo biais de levar las entraupas. La solucion es de pas mai veire las diferéncias. Me diretz que son dins la « natura », que i a daus òmes e de las femnas, daus blancs e daus ne-gres… Mas vesem quelas diferéncias

tras daus conceptes diferenciats e consequentament oposables ( e non pas oposats). La solucion es donc se-mantica, gramaticala e sintaxica. De-vem suprimir de la lenga e de nòstra pensada tots los determinants mascu-lins/femenins per arribar a un genre unic indiferenciat. Devem tirar de la lenga tots los comparatius que mena-rán totjorn quauqu’un, mai si es mino-ritari, a trobar una inegalitat entre los dos termes de la comparason. Devem oblidar tots los conceptes opausables (filh/filha, òme/femna, ma laude/san tó s , e s t rang ie r/autoctòn…) e los fondre en un concepte unic e englobant que li fa-rem correspondre un substantiu unic e englobant. Quo es a queu pretz que perdrem la percepcion de las dife-réncias e, consequentament, la temp-tacion de la comparason que pòt me-nar a una ierarquizacion de sos ter-mes e d’aquí a la conclusion d’una inegalitat. Vos espere rassegurats : vos ai pas dich de vos tots far operar, de vos far rabotar per aplanir las aspe-ritats. La solucion es pas cirurgicala, es conceptuala e gramaticala.

Micheu CHAPDUELH

ADREIÇAS

L’Institut d’Estudis Occitans de pertot

INSTITUT D’ESTUDIS OCCITANS 11, carrièra Malcosinat

31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - direccion@ieo-oc.org www.ieo-oc.org

IEO EDICIONS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa 05 34 44 97 11 - ieo-edicions@ieo-oc.org

IEO DIFUSION Carrièra dels ancians combattents ZA Plana St Martin 81700 Puèglaurenç

05 34 44 97 11 - ieo-difusion@ieo-oc.org www.ideco-dif.com SECCIONS REGIONALAS

IEO AQUITÀNIA 171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 07 78 46 07 80 - ieoaquitania@ieo-oc.org

ieoaquitania.free.fr IEO AUVÈRNHE, BORBONÉS, VELAI 4, carrièra Sent Eutròpi 63000 Clarmont d’Auvèrnhe

09 54 49 26 63 - 09 59 49 26 63 ieoregionauvergne@gmail.com IEO LEMOSIN

Plaça daus vinhairons 19140 Usercha 05 55 98 28 90 - contact@ieo-lemosin.org www.ieo-lemosin.org

IEO LENGADÒC 15, avenguda Mas BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91- ieolengadoc@ieo-oc.org www.ieo-lengadoc.org

IEO MEIDIA-PIRENÈUS 11, carrièra Malcosinat 31000 Tolosa

09 62 56 09 91 - ieom-pireneus@ieo-oc.org www.ieomp.com IEO PROVENÇA-AUPS-CÒSTA D’AZUR (CREO PROVENÇA) Ostau de Provença 8 bis, avenguda Jules Ferry 13100 Ais de Provença 04 42 59 43 96 - ieopaca@ieo-oc.org

IEO RÒSE-AUPS Chez Gerard Betton - Le Petit Avanon 07370 Auzon 04 75 23 02 71 - ieor-aups@ieo-oc.org

SECCIONS DEPARTAMENTALAS IEO 04-05 "ESPACI OCCITAN DEIS AUPS"

21, charrièra de l'Estampariá 05000 Gap 04 92 53 98 40 - ieo04-05@ieo-oc.org www.espaci-occitan.com

IEO AUPS MARITIMS "JÒRGI GIBELIN" En çò de J.P. Baquié 17, baloard Carabacel 06000 Niça

04 92 04 27 20 - ieo06@ieo-oc.org ieo06.free.fr

IEO ARDESCHA En çò de Denis Capian

La Pastourelle A 07000 Privàs 04 75 64 87 74 - ieo07@ieo-oc.org

IEO ARIÈJA "OSTAL OCCITAN" 11, carrièra Henri Fabre 09100 Pàmias 05 61 69 60 96 - ieo09@ieo-oc.org

IEO AUDE 79, la Trivala BP 105 11022 Carcassona 04 68 25 19 78 - ieo11@ieo-oc.org

perso.orange.fr/ostal.sirventes IEO AVAIRON Ostal del patrimòni Plaça Foch

12000 Rodés 05 65 68 18 75 - ieo12@ieo-oc.org www.ieo12.org

IEO BOCAS DE RÒSE Ostau de Provença 8 bis, avenguda J. Ferry 13100 Ais de Provença 06 15 89 59 38 - ieo13@ieo-oc.org

IEO CANTAL 32, ciutat "Clair vivre" BP 602 15006 Orlhac

04 71 48 93 87 - ieo15@ieo-oc.org ieo15.cantalpassion.com IEO CHARANTA "CONVERSA OCCITANA" 13, carrièra Gaston Agard

16800 Soyaux 05 45 38 03 08 - ieo16@ieo-oc.org IEO DORDONHA "NOVELUM" Centre social e cultural

95, rota de Bordèu 24430 Marsac/ L’Isla 05 53 08 76 50 - ieo24@ieo-oc.org novelum.ieo24.online.fr

IEO DROMA "DAUFINAT, PROVÈNÇA, TÈRRA D'OC" Ostal dels Servicis Publics Servici de la vida associativa 1, avenguda St Martin

26200 Monteleimar 04 75 46 86 52—ieo26@ieo-oc.org www.ieo-droma.org

IEO GARD 4, carrièra F. Pelloutier 30900 Nimes 04 66 76 19 09 - ieo30@ieo-oc.org www.ieo30.org

IEO GARONA NAUTA Ostal d’Occitània 11, carrièra Malcosinat

31000 Tolosa 05 61 11 24 87 - ieo31@ieo-oc.org www.ieo31.com IEO GÈRS

5, carrièra Lamartina 32000 Aush 05 62 05 53 98 - ieo32@ieo-oc.org

IEO GIRONDA Ostau occitan

171, avenguda de la Palhèra 33600 Peçac 05 56 36 30 27 - ieo33@ieo-oc.org ostau.occitan.online.fr

IEO ERAU 15, avenguda Mas BP 60011 34501 Besièrs cedex 04 67 31 18 91 - ieo34@ieo-oc.org

IEO LÉGER NAUT "L'AURA" Centre Pèire Cardenal Charrièra Jules Vallès

43000 Lo Puèi de Velai 04 71 06 17 42 - ieo43@ieo-oc.org IEO ÒLT Espaci Clément Marot

Plaça Bessières 46000 Caurs 05 65 24 62 82 - ieo46@ieo-oc.org

IEO ÒUT E GARONA "ESCÒLA OCCITANA D’ESTIU" 16, carrièra pujòls 47300 Vilanuèva d’Òlt 05 53 41 32 43 - ieo47@ieo-oc.org

IEO PUÈI DE DOMA Centre J. Richepin salle B12 21, carrièra Richepin 63000 Clarmont d'Auvèrnhe

06 08 21 45 55 - ieo63@ieo-oc.org IEO HAUTAS PIRENÈAS "NOSAUTS DE BIGÒRRA" Ostal de comuna 65350 Bouilh-Péreuilh

05 62 93 04 65 - ieo65@ieo-oc.org www.ieo65.com IEO PARÍS En cò d'Alexis Quentin

31, carrièra Vandrezanne 75013 París ieo75@ieo-oc.org

IEO TARN 3, carrièra de la Torque BP 14 81120 Realmont 05 63 79 06 67 - ieo81@ieo-oc.org www.ieo-tarn.org

IEO TARN E GARONA "ANTONIN PERBÒSC" 307, avenguda de Montech 82000 Montalban

05 63 03 48 70 - ieo82@ieo-oc.org IEO VAR "PROVÈNÇA TÈRRA D’ÒC" En cò de J. G. Babois - Plaça deis infèrns 83790 Pinhans

04 94 33 22 51 - ieo83@ieo-oc.org textoc.hostzi.com/ieo83.html IEO VAUCLUSA

26, carrièra dels Tinturièrs 84000 Avinhon 04 90 67 16 90 - ieo84@ieo-oc.org IEO VINHANA Madame Christiane Carron Résidence du Petit Breuil 37, rue de la Vallée 86000 Poitiers

ieo86@ieo-oc.org