Raíces Latinas y Latín Básico
-
Upload
carlos-uriel-rojas-gonzalez -
Category
Documents
-
view
553 -
download
15
description
Transcript of Raíces Latinas y Latín Básico
III. NOCIONES BÁSICAS SOBRE LATÍN
El latín, derivado del grupo itálico, apareció a finales del siglo VII a. C., en la región conocidacomo Latium, que iba desde las orillas del río Tíber hasta los montes Apeninos, en cuyo corazónestaba situada Roma. Esta lengua es la lengua madre de las lenguas romances: portugués,castellano, gallego, catalán, italiano, francés y rumano. Los griegos aportaron muchísimaspalabras a estos idiomas en un proceso de mestizaje, debido a la invasión de los ejércitos romanosa la península de los Balcanes, por contacto, se mezclaron el latín con el griego y es por esto quesiempre se habla de raíces griegas y latinas, pero conviene aclarar que la “lengua madre” delespañol es el Latín y que el griego vendría a ser como una lengua “tía”.
3.1 ABECEDARIO Y PRONUNCIACIÓN
El abecedario latino tiene 25 letras: a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, x, y, z. Lapronunciación latina es semejante a la española; solo cambian las siguientes letras:
- C antes de e, ae, oe, se pronuncia che; antes de i, y, se pronuncia chi.- G cambia antes de e, ae, oe y se pronuncia ye; antes de i, y, se pronuncia yi.- H entre íes se pronuncia como k.- J con toda vocal suena como y. Suele reemplazarse por i.- T antes de i, más otra vocal, suena ts. Esta norma vale si la i o la y no se acentúan, si antes de lat no van s, t, ni x; ni la palabra es de origen griego; casos en los cuales se pronuncia como enespañol.Los dígrafos ae, oe, suenan e; para sonar separadas la a o la o llevan diéresis ä, ö; ch se pronunciak; gn se pronuncia como ñ; gue suena güe; gui suena güi; ll suena l-l; ph se pronuncia f. Lasdemás letras suenan como en español.
3.2 PALABRAS INVARIABLES
El latín es considerado un lenguaje flexivo porque tiene palabras cuya terminación varía:sustantivos, adjetivos, pronombres y verbos; tiene palabras invariables: adverbios, preposiciones,conjunciones e interjecciones.
ADVERBIOS COMUNESCuando quando Allá illicMañana cras Mucho multumSiempre semper Demasiado nimiumFuera foris ¿Por qué? curNo non Hoy hodieSí, sin duda certo Aquí hicAyer heri Dentro intusDonde ubi Poco paulum
2
Alguna vez aliquando Casi paeneEn primer lugar primum En seguida deindeDe nuevo iterum Con frecuencia saepeHasta usque Nunca nunquamAl instante statim
PREPOSICIONES Para complemento Directo (caso D/Ac)A, hacia, hasta, para ad En poder de penesContra, frente a adversus Por, a través de, durante perDelante, ante ante Detrás de poneJunto a, entre apud Después de postAl rededor de circa, circum Fuera de, excepto praeterA este lado de citra, cis Junto a propeContra, frente a contra A causa de, junto a, por propterPara con erga Según, a lo largo de secundumFuera de extra Debajo de, al pie de sub, subterContra in Sobre, encima superDebajo de infra Sobre, más de supraEntre inter Al otro lado de transDentro de intra Más allá de, más que ultraJunto a iuxta Hasta usquePor causa de ob Hacia versus
PREPOSICIONES Para complemento circunstancial (Caso C/Ab)Por, de, desde A, ab, abs Delante de, a causa PraeSin Absque Delante de, a favor de, en vez de ProEn presencia de Coram Sin sineCon Cum En tiempo de SubDe, desde, acerca de de En tiempo de SubterDe, desde E, ex Sobre, encima, acerca de SuperEn In Hasta Tenus
CONJUNCIONESComo ut, sicutPues, porque namO vel, autPero sedAsí pues, por tanto, luego ergo, igiturY ac, et, atque, -que
3
INTERJECCIONES que expresan:Alegría ¡ aio, evoe, evax!Dolor ¡ ah, hei, eheu!Animación ¡ eia, euge!Invocación, sorpresa, indignación, dolor ¡ o ¡
3.3 LAS DECLINACIONES
3.3.1 Accidentes de la declinaciónEl latín no tiene artículos. Los accidentes del sustantivo, adjetivo y pronombre son género(masculino, femenino y neutro), número (singular y plural) y caso, según el oficio quedesempeñen dentro de la oración.
Estos son los seis casos y sus ejemplos:
1. Sujetivo/Nominativo (S/N), si el término hace el oficio de sujeto: La casa es hermosa.2. Exclamatorio/Vocativo (E/V), si el vocablo indica invocación o llamada: ¡Oh Señor, ven!3. Directo/Acusativo (D/Ac), si la palabra expresa complemento directo: Pedro da pan.4. Generativo/Genitivo (G), si el término indica posesión o generación: El perro del amo.5. Indirecto/Dativo (I/Da), si el vocablo expresa complemento indirecto: El pastor da pan alperro.6. Circunstancial/Ablativo (C/Ab), si el vocablo indica complemento circunstancial: Los niñosjuegan en el campo.
Todos los sustantivos latinos se clasifican en cinco grupos o declinaciones, según la terminacióndel Genitivo/Generativo (G), singular, así: 1ª declinación ae, 2ª declinación i, 3ª declinación is, 4ªdeclinación us y 5ª declinación ei. Cada sustantivo se nombra dos veces, o sea, en S/N y Gsingular, junto con su género (m., f. o n.).
Ejemplos:
Primera declinación: Casa: casa, casae, f.Segunda declinación: Señor: Dominus, domini, m.Tercera declinación: Mar: mare, maris, n.Cuarta declinación: Mano: manus, manus, f.Quinta declinación: Cosa: res, rei, f.
3.3.2 Primera DeclinaciónDeclinar un sustantivo es denominarlo, de palabra o por escrito, en singular y plural, en los seiscasos, juntando la raíz sacada de la terminación del G singular (de cada declinación) con laterminación de cada caso.
Miremos un ejemplo de la primera declinación, para que lo podamos aplicar a otras palabras:
4
Casa: casa, casae, f.
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Casa o la casa Cas – a Casas o las casas Cas – aeE/V ¡Oh casa! Cas – a ¡Oh casas! Cas – ae
D/Ac (veo) la casa Cas – am (veo) las casa Cas – asG … de la casa Cas – ae … de las casas Cas – arum
I/Da … a la casa Cas – ae … a las casas Cas -isC/Ab En, sin, por… la casa Cas – a En, sin, por… las casas Cas – is
Algunas palabras de la primera declinación son:
Agricultor: agricola, agricolae, mAgua: aqua, aquae, f.Alma: anima, animae, f.Aula: aula, aulae, f.Boca: bucca, buccae, f.Cometa: cometa, cometae, m.Esclava: ancilla, ancillae, f.Escuela: schola, scholae, f.Familia: familia, familiae, f.Letra: littera, litterae, f.
Marino: nauta, nautae, m.Memoria: memoria, memoriae, f.Mujer: femina, feminae, f.Persona: persona, personae, f.Rosa: rosa, rosae, f.Rueda: rota, rotae, f.Señora: domina, dominae, f.Tierra: terra, térrae, f.Via: via, viae, f.Vida: vita, vitae, f.
3.3.3 Segunda DeclinaciónLa segunda declinación, cuyo genitivo singular termina en i, tiene sustantivos masculinos,femeninos y neutros. Los modelos o paradigmas son:
Carro: carrus, carri, m. Libro: liber, libri, m. Huevo: ovum, ovi, n.
Carro: carrus, carri, m.:
5
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Carro o el carro Carr – us Carros o los carros Carr – iE/V ¡Oh carro! Carr – e ¡Oh carros! Carr – i
D/Ac (veo) el carro Carr – um (veo) los carros Carr – osG … del carro Carr – i … de los carros Carr – orum
I/Da … al carro Carr – o … a los carros Carr – isC/Ab En, sin, por…el carro Carr – o En, sin, por…los carros Carr – is
Libro: liber, libri, m.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Libro o el libro Lib – er Libros o los libros Libr – iE/V ¡Oh libro! Lib – er ¡Oh libros! Libr – i
D/Ac (veo) el libro Libr – um (veo) los libros Libr – osG … del libro Libr – i … de los libros Libr – orum
I/Da … al libro Libr – o … a los libros Libr – isC/Ab En, sin, por…el libro Libr – o En, sin, por…los libros Libr – is
Huevo: ovum, ovi, n.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Huevo o el huevo Ov – um Huevos o los huevos Ov – aE/V ¡Oh huevo! Ov – um ¡Oh huevos! Ov – a
D/Ac (veo) el huevo Ov – um (veo) los huevos Ov – aG … del huevo Ov – i … de los huevos Ov – orum
I/Da … al huevo Ov – o … a los huevos Ov – isC/Ab En, sin, por…el huevo Ov – o En, sin, por…los huevos Ov – is
Algunas palabras de la segunda declinación son:
Alimento: cibus, cibi, m.Año: annus, anni, m.Bandera: vexilium, vexilii, n.Campo: ager, agri, m.Campo: campus, campi, m.Compañero: socius, socii, m.Cuchillo: culter, cultri, m.Discípulo: discipulus, discipuli, m.Ejercicio: exercitium, exercitii, n.Estudio: studium, studii, n.Guerra: bellum, belli, n.Hijo: filius, filii, m.
Huerto: hortus, horti, m.Lugar: locus, loci, m.Maestro: magíster, magistri, m.Magisterio: magisterium, magisterii, n.Manzana: malum, mali, n.Niño: puer, pueri, m.Novio: sponsus, sponsi, m.Número: numerus, numeri, m.Ocio: otium, otii, n.Obrero: faber, fabri, m.Pera: pirum, piri, n.Saco: saccus, sacci, m.
6
Servidor: minister, ministri, m.Siervo: servus, servi, m.
Varón: vir, viri, m.Verbo: verbum, verbi, n.
3.3.4 Tercera DeclinaciónLos sustantivos de la tercera declinación pueden ser masculinos, femeninos o neutros y dedenominan imparisílabos cuando el G singular tiene más sílabas que el S/N singular; parisílabos,cuando tienen el mismo número de sílabas en G y S/N singular.
Modelos:
Pastor: pastor, pastoris,m.
Llave: clavis, clavis,f.
Cuerpo: corpus,corporis, n.
Mar: mare, maris, n.
Aprendamos la declinación de cada una de las palabras que se ofrecieron como modelos oparadigmas de la tercera declinación:
Pastor: pastor, pastoris, m.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Pastor o el pastor Pastor Pastores o los pastores Pastor – esE/V ¡Oh pastor! Pastor ¡Oh pastores! Pastor – es
D/Ac (veo) el pastor Pastor – em (veo) los pastores Pastor – esG … del pastor Pastor – is … de los pastors Pastor – um
I/Da … al pastor Pastor – i … a los pastores Pastor – ibusC/Ab En, sin, por…el pastor Pastor – e En, sin, por…los pastores Pastor – ibus
Llave: clavis, clavis, f.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Llave o la llaveo Clav – is Llaves o las llaves Clav – esE/V ¡Oh llave! Clav – is ¡Oh llaves! Clav – es
D/Ac (veo) la llave Clav – em (veo) las llaves Clav – esG … de la llave Clav – is … de las llaves Clav – ium
I/Da … a la llave Clav – i … a las llaves Clav – ibusC/Ab En, sin, por…la llave Clav – e En, sin, por…las llaves Clav – ibus
7
Cuerpo: corpus, corporis, n.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Cuerpo o el cuerpo Corpus Cuerpos o los cuerpos Corpor – aE/V ¡Oh cuerpo! Corpus ¡Oh cuerpos! Corpor – a
D/Ac (veo) el cuerpo Corpus (veo) los cuerpos Corpor – aG … del cuerpo Corpor – is … de los cuerpos Corpor – um
I/Da … al cuerpo Corpor – i … a los cuerpos Corpor – ibusC/Ab En, sin, por…el cuerpo Corpor – e En, sin, por…los cuerpos Corpor – ibus
Mar: mare, maris, n.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Mar o el mar Mar – e Mares o los mares Mar – iaE/V ¡Oh mar! Mar – e ¡Oh mares! Mar – ia
D/Ac (veo) el mar Mar – e (veo) los mares Mar – iaG … del mar Mar – is … de los mares Mar – ium
I/Da … al mar Mar – i … a los mares Mar – ibusC/Ab En, sin, por…el mar Mar – i En, sin, por…los mares Mar – ibus
Algunos vocablos de la tercera declinación son:
Aire: aer, aeris, m.Amor: amor, amoris, m.Anciano: senex, senis, m.Árbol: arbor, arboris, f.Arte: ars, artis, f.Calor: calor, caloris, m.Canción: carmen, carminis, n.Cicerón: Cicero, Ciceronis, m.Ciudad: civitas, civitatis, f.Color: color, coloris, m.Costumbre: mos, moris, m.Dolor: dolor, doloris, n.Ejemplar: exemplar, exemplaris, n.Fin: finis, finis, m.Fuego: ignis, ignis, m.Hambre: fames, famis, f.Hermano: frater, fratris, m.Hombre: homo, hominis, m.Hueso: os, ossis, n.Humanidad: humanitas, humanitatis, f.
Ladrón: latro, latronis, m.Ley: lex, legis, f.Luz: lux, lucis, f.Monte: mons, montis, m.Muerte: mors, mortis, f.Mujer: mulier, mulieris, f.Obra: opus, operis, n.Pan: pan, panis, m.Paradigma: paradigma, paradigmatis, n.Pecho: pectus, pectoris, n.Pensamiento: cogitatio, cogitationis, f.Perro: canis, canis, f.Pez: piscis, piscis, m.Pie: pes, pedis, m.Piel: pellis, pellis, f.Río: flumen, fluminis, n.Sol: sol, solis, m.Verdad: veritas, veritatis, f.Vientre: venter, ventris, m.Virtud: virtus, virtutis, f.
8
3.3.5 Cuarta DeclinaciónLos sustantivos de la cuarta declinación son de los tres géneros. El modelo o paradigmamasculino y femenino de esta declinación es mano: manus, manus, f. El paradigma o modeloneutro de la cuarta declinación es cuerno: cornu, cornus, n.
Mano: manus, manus, f. Cuerno: cornu, cornu, n.
Mano: manus, manus, f.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Mano o la mano Man – us Manos o las manos Man – usE/V ¡Oh mano! Man – us ¡Oh manos! Man – us/Ac (veo) la mano Man – um (veo) las manos Man – usG … de la mano Man – us … de las manos Man – uum
I/Da … a la mano Man – ui … a las manos Man – ibusC/Ab En, sin, por…la mano Man – u En, sin, por…las manos Man – ibus
Cuerno: cornu, cornu, n.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Cuerno o el cuerno Corn – u Cuernos o los cuernos Corn – uaE/V ¡Oh cuerno! Corn – u ¡Oh cuernos! Corn – ua
D/Ac (veo) el cuerno Corn – u (veo) los cuernos Corn – uaG … del cuerno Corn – us … de los cuernos Corn – uum
I/Da … al cuerno Corn – u … a los cuernos Corn – ibusC/Ab En, sin, por…el cuerno Corn – u En, sin, por…los cuernos Corn – ibus
Procuremos aprender algunos términos propios de la cuarta declinación:
Aguja: acus, acus, f.Anciana: anus, anus, f.Aspecto: aspectus, aspectus, m.Canto: cantus, cantus, m.Curso: cursus, cursus, m.Espíritu: spiritus, spiritus, m.
Estrado: suggestus, suggestus, m.Hielo: gelu, gelus, n.Lago: lacus, lacus, m.Mano: manus, manus, f.Miedo: metus, metus, m.Movimiento: motus, motus, m.
9
Ola: fluctus, fluctus, m.Olor: odoratus, odoratus, m.Puerto: portus, portus, m.Relincho: hinnitus, hinnitus, m.Rodilla: genu, genus, n.Rugido: rugitus, rugitus, m.
Salida, marcha: abitus, abitus, m.Sentido: sensus, sensus, m.Sonido: sonitus, sonitus, m.Tribu: tribus, tribus, f.Trueno: tonitrus, tonitrus, m.Uso: usus, usus, m.
3.3.6 Quinta declinaciónLos sustantivos de la quinta declinación son todos femeninos, excepto día y mediodía que sonmasculinos. El paradigma o modelo es cosa: res, rei, f.
Cara (rostro): facies, faciei, f.:
CASO Significado Singular Latín Significado plural LatínS/N Cara o la cara Faci – es Caras o las caras Faci – esE/V ¡Oh cara! Faci – es ¡Oh caras! Faci – es
D/Ac (veo) la cara Faci – em (veo) las caras Faci – esG … de la cara Faci – ei … de las caras Faci – erum
I/Da … a la cara Faci – ei … a las caras Faci – ebusC/Ab En, sin, por…la cara Faci – e En, sin, por…las caras Faci – ebus
Algunos términos correspondientes a la quinta declinación son:
Aspecto, vista: species, speciei, f.Cosa: res, rei, f.Día: dies, diei, m.Esperanza: spes, spei, f.Fe: fides, fidei, f.Imagen, efigie: effigies, effigiei, f.
Mediodía: meridies, meridiei, m.Planicie, llanura: planities, planitiei, f.Ruina: pernicies, perniciei, f.Serie, fila: series, serie, f.Tropa: acies, aciei, f.
3.4 EL VERBO
El verbo es una clase de palabra que denota acción y que puede tener variación de persona (1ª,2ª, 3ª), número (s., pl.), modo (indicativo, subjuntivo, imperativo), tiempo (presente, pretérito,futuro) y voz (activa y pasiva). Conjugar un verbo es pasarlo por estos accidentes.
10
Los verbos latinos se clasifican por el infinitivo, como en español (tres conjugaciones ar, er, ir);en latín son cuatro conjugaciones con cuatro terminaciones: are, ére, ere, ire.Los verbos latinos se enuncian de la siguiente manera: 1ª persona singular del presente indicativo(amo: amo); infinitivo (amar: amare); 1ª persona singular del pretérito perfecto indicativo (amé:amavi); y el supino (a amar: amatum).
La voz puede ser activa si el sujeto ejerce la acción (agente) o pasiva, si la recibe (paciente). Enespañol, la voz pasiva se forma con el verbo ser y el participio del verbo principal (soy amado);en latín solo se usa el verbo con la terminación propia (soy amado: amor). Los verbosintransitivos no se usan en voz pasiva.
El verbo deponente es un verbo latino que se nombra en voz pasiva pero tiene significado activoy siempre se le identifica con la abreviatura dep. (Deponente).
3.4.1 Verbos Ser, Poder y compuestosPoder y todos los demás verbos compuestos de Ser (Sum – esse – fui) se conjugan de la mismamanera, solo cambia la partícula que les da su significación. La manera correcta y completa denombrar el verbo ser y sus compuestos es:
Ser – estar: Soy, estoy, he, existo: sum; ser,estar, haber, existir: esse; fui, estuve, hube,existí: fui.Poder: puedo: possum; poder: posse; pude:potui.Estar presente: estoy presente: adsum; estarpresente: adesse; estuve presente: adfui.Faltar: falto: desum; faltar: deesse; falté:defui.Presidir: presido: praesum; presido:praeesse; presidí: praefui.Intervenir: intervengo: intersum; intervenir:interesse; intervine: interfui.
Estar debajo: estoy debajo: subsum; estardebajo: subesse; estuve debajo: subfui.Estar ausente: estoy ausente: absum, estarausente: abesse; estuve ausente: abfui.Estar en: estoy en: insum; estar en: inesse;estuve en: infui.Perjudicar: perjudico: obsum; perjudicar:obesse; perjudiqué: obfui.Aprovechar: aprovecho: prosum;aprovechar: prodesse; aproveché: profui.Sobrevivir: sobrevivo: supersum; sobrevivir:superesse; sobreviví: superfui.
PRESENTE DEL MODO INDICATIVOSoy, estoy, existo, he sum Puedo posumEres, estás, existes, has es Puedes potesEs, está, existe, ha est Puede potestSomos, estamos, existimos, hemos sumus Podemos possumusSois, estáis, existís, habéis estis Podéis potestisSon, están, existen, han sunt Pueden possunt
11
PRETERITO PERFECTO DEL MODO INDICATIVOFui, estuve, existí, hube fui Pude potuiFuiste, estuviste, exististe, hubiste fuisti Pudiste potuisFue, estuvo, existió, hubo fuit Pudo potuitFuimos, estuvimos, existimos, hubimos fuimus Pudimos potuimusFuisteis, estuvisteis, exististeis, hubisteis fuistis Pudisteis potuistisFueron, estuvieron, existieron, hubieron fuerunt Pudieron potuerunt
PRESENTE DEL MODO SUBJUNTIVOSea sim Pueda possimSeas sis Puedas possisSea sit Pueda possitSeamos simus Podamos possimusSeáis sitis Podáis possitisSean sint Puedan possint
MODO IMPERATIVOSé tu estoSea él estoSed vosotros este / estoteSean ellos sunto
3.4.2 Primera ConjugaciónLos verbos latinos de la primera conjugación, cuya terminación del infinitivo es are, tienen comoparadigma o modelo al verbo golpear: golpeo: pulso; golpear: pulsare; golpeé: pulsavi; a golpear:pulsatum; esto en voz activa. En cuanto a la voz pasiva queda de la siguiente manera: soygolpeado: pulsor; ser golpeado: pulsari; fui golpeado: pulsatus, pulsata, pulsatum sum.
Miremos ahora estas dos formas con el modelo señalado: golpear.
Voz activa Voz Pasiva Voz Activa Voz PasivaPresente Presente Pretérito Perfecto Pretérito PerfectoMODO
INDICATIVO Golpeo… Soy golpeado… Golpeé, he golpeado Fui golpeado… He sidogolpeado…
pulsat -us, -a, -umRaíz: o or avi sum vel fui
as aris avisti es vel fuistiat atur avit est vel fuit
PULS: pulsat –i, -ae, -aamus amur avimus sumus vel fuimusatis amini avistis estis vel fuistisant antur averunt / ere sunt vel fuerunt
12
A continuación estudiemos el modo subjuntivo, en voz activa y pasiva; también señalaremos elmodo imperativo:
Voz activa Voz PasivaPresente PresenteMODO
SUBJUNTIVO Que yogolpee…
Que yo seagolpeado…
MODO IMPERATIVO
em er Voz Activa Voz Pasiva / DeponenteRaíz: es eris
et etur Golpea tú: puls-a, -ato Juzga: arbitr – are, -atorPULS: emus emur Golpee él: puls - ato Juzgue: arbitrator
etis emini Golpead vos: puls –ate/atote Juzgad: arbitraminient entur Golpeen ellos: puls –anto Juzguen: arbitrantor
Procuremos aprender los siguientes verbos correspondientes a la Primera Conjugación:
Amar: amo, amare, amavi, amatum, tr.Andar: ambulo, ambulare, ambulaviambulatum, intr.Cantar: canto, cantare, cantavi, cantatum, tr.Comer: manduco, manducare, manducavi,manducatum, tr.Dar: do, dare, dedi, datum, tr.Descansar: vaco, vacare, vacavi, vacatum, intr.Donar: dono, donare, donavi, donatum, tr.
Engordar: incrasso, incrassare, incrassavi,incrassatum, tr.
Imitar: imitor, imitari, imitatus, imitata,imitatum sum, dep.Juzgar: arbitror, arbitrari, arbitratum,arbitrata, arbitratum sum, dep.Llamar: voco, vocare, vocavi, vocatum, tr.Llevar: porto, portare, portavi, portatum, tr.Orar, hablar: oro, orare, oravi, oratum, tr.Pensar: puto, putare, putavi, putatum, tr.Preparar: paro, parare, paravi, paratum, tr.Trabajar: laboro, laborare, laboravi,laboratum, tr.Volar: volo, volare, volavi, volatum, intr.
3.4.3 Segunda ConjugaciónLos verbos regulares de la Segunda Conjugación presentan el infinitivo en ére. El modelo esenseñar: enseño: doceo; enseñar: docére. Enseñé: docui; a enseñar: doctum, tr. Esta conjugacióntambién tiene verbos deponentes, como: Declarar: declaro: fateor; declarar: fateri; declaré:fassus, fassa, fassum sum, tr.
Enseñar: doceo, docére, docui, doctum, tr.Ser enseñado: doceor; doceri; doctus, docta, doctum sum.
Voz activa Voz Pasiva Voz Activa Voz PasivaPresente Presente Pretérito Perfecto Pretérito PerfectoMODO
INDICATIVO Golpeo… Soy golpeado… Golpeé, he golpeado Fui golpeado… He sidogolpeado…
13
doctus, -a, -umRaíz: eo eor ui sum vel fui
es eris uisti es vel fuistiet etur uit est vel fuit
DOC: docti, -ae, -aemus emur uimus sumus vel fuimusetis emini uistis estis vel fuistisent entur uerunt / ere sunt vel fuerunt
Miremos el modo subjuntivo, en voz activa Que yo golpee…) y pasiva (que yo sea golpeado…);también señalaremos el modo imperativo, para el singular (2ª y 3ª persona) y para el plural (2ª. Y3ª persona):
Voz activa Voz PasivaPresente PresenteMODO
SUBJUNTIVO Que yogolpee…
Que yo seagolpeado…
MODO IMPERATIVO
eam ear Voz Activa Voz Pasiva / DeponenteRaíz: eas earis
eat eatur Enseña tú: doc -e, -eto Declara: fat – ére, -etorDOC: eamus eamur Enseñe él: doc - eto Declare: fatetor
eatis eamini Enseñad vos: doc –ete / etote Declarad: fateminieant eantur Enseñen ellos: doc –ento Declaren: fatentor
Verbos de la Segunda Conjugación son:
Aconsejar: suadeo, suadére, suasi, suasum,tr.Aparecer: appareo, apparére, apparui,apparitum, intr.Borrar: deleo, delére, delevi, deletum, tr.Callarse: taceo, tacére, tacui, tacitum, intr.Deber: debeo, debére, debui, debitum, tr.Estudiar: studio, studére, studui, s.s. intr.Merecer: mereo, merére, merui, meritum, tr.Morder: mordeo, morderé, momordi,morsum, tr.Mover: moveo, movére, movi, motum, tr.Obedecer: pareo, parére, parui, paritum,intr.
Permanecer: maneo, manére, mansi,mansum, intr, tr.Precaverse: caveo, cavére, cavi, cautum,intr.Prohibir: prohibeo, prohibére, prohibui,prohibitum, tr.Reír: rideo, ridére, risi, risum, intr.Responder: respondeo, respondére,respondi, responsum, tr.Sufrir: doleo, dolére, dolui, dolitum, intr.Temer: Timeo, timére, timui, s.s. tr.Tener: habeo, habére, habui, habitum, tr.Ver: video, vidére, vidi, visum, tr.
14
3.4.4 Tercera ConjugaciónLa tercera conjugación latina termina su infinitivo activo en ere, sin acentuación ( a diferencia dela segunda conjugación). El modelo para la conjugación normal es Regir: rijo: rego; regir: regere;regí: rexi; a regir: rectum, tr. Para la conjugación mixta (con unas terminaciones semifinales de lacuarta conjugación) el paradigma es: Coger: cojo: capio; coger: capere; cogí: cepi; a coger:captum.
Regir: rego; regere; rexi; rectum, tr.Ser regido: regor; regi; rectus, recta, rectum sum, tr.
Coger: capio, capere, cepi, captum, tr.Ser cogido: capior, capi, captus, capta, captum sum, tr.
Voz activa Voz Pasiva Voz Activa Voz PasivaPresente Presente Pretérito Perfecto Pretérito PerfectoMODO
INDICATIVORijo… Soy regido… Regí, he regido Fui regido… He sido regido…
rectus, -a, -umRaíz: o or Rex - i sum vel fui
is eris Rex - isti es vel fuistiit itur Rex - it est vel fuit
REG: recti, -ae, -aimus imur Rex - imus sumus vel fuimusitis imini Rex - istis estis vel fuistisunt untur Rex - erunt / ere sunt vel fuerunt
Estudiemos ahora el modo subjuntivo, en voz activa y pasiva; también señalaremos el modoimperativo:
Vozactiva
VozPasiva
Presente PresenteMODOSUBJUNTIVO Que yo
rija…Que yo
searegido…
MODO IMPERATIVO
am ar Voz Activa Voz Pasiva DeponenteRaíz: as aris
at atur Rige tú: reg -e, -ito Se regido: reg –ere, itor Sigue: sequ-ére, -itor
REG: amus amur Rija él: reg - ito Sea regido: regitor Siga: sequitor
atis amini Regid : reg –ite / itote Sed regidos: reg –imini Seguid: sequimini
ant antur Rijan ellos: reg –unto Sean regidos: reg -untor Sigan: sequuntor
Miremos el modelo para la Conjugación mixta:Coger – Se cogido
15
Voz activa Voz Pasiva Voz Activa Voz PasivaPresente Presente Pretérito Perfecto Pretérito PerfectoMODO
INDICATIVOCojo… Soy cogido… Cogí, he cogido Fui cogido… He sido cogido…
captus, -a, -umRaíz: io ior Cep - i sum vel fui
is eris Cep - isti es vel fuistiit itur Cep - it est vel fuit
CAP: capti, -ae, -aimus imur Cep - imus sumus vel fuimusitis imini Cep - istis estis vel fuistisunt untur Cep - erunt / ere sunt vel fueruntVoz activa Voz Pasiva
Presente PresenteMODOSUBJUNTIVO Que yo
coja…Que yo seacogido…
MODO IMPERATIVO
eam ear Voz Activa Voz Pasiva / DeponenteRaíz: eas earis
eat eatur Coge tú: doc -e, -eto Sé cogido: cap – ere, -itorCAP: eamus eamur Coja él: doc - eto Sea cogido: capitor
eatis eamini Coged vos: doc –ete / etote Sed cogidos: capiminieant eantur Cojan ellos: doc –ento Sean cogidos: capiuntor
Destaquemos algunos verbos de la Tercera Conjugación (normal y mixta: en io):
Beber: bibo, libere, bibi, bibitum, tr.Cultivo: colo, colere, ocluí, cultum, tr.Vencer: vinco, vincere, vici, victum, tr.Enviar: mitto, mittere, misi, missum, tr.Escribir: scribo, scribere, scripsi, scriptum, tr.Leer: lego, legere, legi, lectum, tr.
Juntar: iungo, iungere, iunxi, iunctum, tr.Seguir: sequor, sequi, secutus, secuta,secutum sum, tr. dep.Decir: loquor, loqui, locutus, locuta, locutumsum, dep, tr.
Coger: capio, capere, cepi, captum, tr.Dar a luz: pario, parere, peperi, partum, tr.
Hacer: facio, facere, feci, factum, tr.Recibir: recipio, recipere, recepi, receptum, tr.
3.4.5 Cuarta ConjugaciónLa cuarta conjugación latina se caracteriza por su terminación ire en el modo Infinitivo. Elparadigma que lo identifica es el verbo Nutrir, alimentar: alimento, nutrio: nutro; alimentar,nutrir: nutrire; alimenté, nutrí: nutrivi; a alimentar, a nutrir: nutritum, tr.
Voz activa Voz Pasiva Voz Activa Voz PasivaPresente Presente Pretérito Perfecto Pretérito PerfectoMODO
INDICATIVO Alimento…Nutro…
Soy alimentado…Soy nutrido…
Alimenté…, nutrí…He nutrido…
Fui nutrido… He sidonutrido… alimentado
16
nutrit -us, -a, -umRaíz: io ior ivi sum vel fui
is iris ivisti es vel fuistiit itur ivit est vel fuit
NUTR: nutrit –i, -ae, -aimus imur ivimus sumus vel fuimusitis imini ivistis estis vel fuistisiunt iuntur iverunt / ere sunt vel fuerunt
A continuación encontraremos la conjugación del verbo modelo en modo Subjuntivo, pasivo yactivo, y modo Imperativo.
Voz activa Voz PasivaPresente PresenteMODO
SUBJUNTIVO Que yonutra…alimente
Que yo seanutrido…
alimentado
MODO IMPERATIVO
iam iar Voz Activa Voz Pasiva / DeponenteRaíz: ias iaris
iat iatur Nutre tú: nutr -i, -eto Mide: met – ire, -itorNUTR: iamus iamur Nutra él: nutr - eto Mida: met - itor
iatis iamini Nutrid vos: nutr –ete / etote Medid: met - iminiiant iantur Nutran ellos: nutr –ento Midan: met- iuntor
Otros verbos de la cuarta conjugación son:
Saber: scio, scire, scivi, scitum, tr.Atar: vincio, vincire, vinxi, vinctum, tr.Abrir: aperio, aperire, aperui, apertum, tr.Obedecer: oboedio, oboedire, oboedivi (ii),oboeditum, intr.
Limitar: finio, finire, finivi, finitum, tr.Oir: audio, audire, audivi, auditum, tr.Venir: venio, venire, veni, ventum, intr.Partir: partior, partiri, partitus, partita,partitum sum, tr.
3.4.6 Verbos IrregularesVerbo irregular es el que se conjuga alterando o cambiando la raíz, el tema o las desinencias de laconjugación regular”. En latín solo hay verbos irregulares en los tiempos derivados de la primeraraiz; el infinitivo presente sirve para formar el pretérito imperfecto del subjuntivo; el pretéritoperfecto es regular y su modelo es el verbo Ser. En latín, los verbos irregulares, fuera del verboesse y sus compuestos, se pueden reducir a los siguientes (y los compuestos de los mismos):
Llevar: llevo: fero; llevar: ferre; llevé: tuli; a llevar: latum, tr.Ir: voy: eo; ir: ire; fui: ivi; a ir: itum, tr.Preferir: prefiero: malo; preferir: malle; preferí: malui; sin supino, tr.No querer: no quiero: nolo; no querer: nolle; no quise: nolui; sin supino, tr.Querer: quiero: volo; querer: velle; quise: volui; sin supino, tr.
17
Hacerse, ser hecho, suceder: fio, fieri, factus, a, um, sum.Comer: edo, edere, edi, esum, tr.Poder: queo, quire, quivi, quitum, tr.No poder: nequeo, nequire, nequivi, nequitum, intr.
Estudiemos algunos de estos verbos para tener una idea sobre cómo es su conjugación:
Modo Tiempo Ferre Ire Velle Nolle Malle
Indi
cativ
o
Pres
ente
fer - o - orfer - s - risfer - t - turfer - imus - imurfer - tis - iminifer - unt - untur
eoisitimusit iseunt
volovisvultvolumusvultisvolunt
nolonon visnon vultnolumusnon vultisnolunt
malomavismavultmalumusmavultismalunt
Indi
cativ
o
Pret
érito
tuli latus, a, um sumtulisti estulit esttulimus lati, ae, a sumustulistis estistuluerunt sunt
iviivistiivitivimusivistisiverunt
voluivoluistivoluitvoluimusvoluistisvoluerunt
noluinoluistinoluitnoluimusnoluistisnoluerunt
maluimaluistimaluitmaluimusmaluistismaluerunt
Subj
untiv
o
Pres
ente
fer - am arfer - as arisfer - at aturfer - amus amurfer - atis aminifer - ant antur
eameaseateamuseatiseant
velimveilsvelitvelimusvelitisvelint
nolimnolisnolitnolimusnolitisnolint
malimmalismalitmalimusmalitismalint
Impe
rativ
o
fer, ferto ferre, fertor
ferto fertor
ferte, fertote ferimini
ferunto feruntor
i, ito
ito
ite, itote
eunto
No
tiene
noli, nolito
nolito
nolite, nolitote
nolunto
No
tiene
3.5 EL ADJETIVO
“El adjetivo es la parte de la oración que sirve para modificar el significado del sustantivo”. Eladjetivo califica o determina al sustantivo. Los adjetivos latinos se nombran en los tres géneros,pero solo en S/N singular.
3.5.1 Adjetivos de Primera y Segunda DeclinaciónEl primer grupo de adjetivos latinos se nombra según los sustantivos masculinos, femeninos yneutros de la primera y segunda declinación; los masculinos como carrus, carri o liber, libri; losfemeninos como casa, casae; los neutros como ovum, ovi. Cuando el adjetivo acompaña alsustantivo, va con su género; si va solo, se procede en los tres géneros.
18
Algunos adjetivos correspondientes a este grupo son:
Ajeno: alienus, aliena, alienum.Alegre: laetus, laeta, laetum.Alimentado: altus, alta, altum.Amargo: amarus, amara, amarum.Amarillo: amarellus, amarella, amarellum.Azul: caerulus, caerula, caerulum.Blanco: albus, alba, album.Bueno: bonus, bona, bonum.Cálido: calidus, calida, calidum.Feliz: beatus, beata, beatum.Flaco: macer, macra, macrum.Gordo: crassus, crassa, crassum.Grande: magnus, magna, magnum.Hermoso: pulcher, pulchra, pulchrum.
Infinito: infinitus, infinita, infinitum.Largo: longus, longa, longum.Latino: latinus, latina, latinum.Malo: malus, mala, malum.Mucho: multus, multa, multum.Negro: niger, nigra, nigrum.Pequeño: parvus, parva, parvum.Perezoso: piger, pigra, pigrum.Pícaro: improbus, improba, improbum.Rojo: ruber, rubra, rubrum.Ridículo: ridículus, ridicula, ridiculum.Solo: solus, sola, solum.Tonto: stultus, stulta, stultum.Vacío: vacuus, vacua, vacuum.
SingularCaso Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino NeutroS/N albus alba album ruber rubra rubrumE/V albe alba album ruber rubra rubrum
D/Ac album albam album rubrum rubram rubrumG albi albae albi rubri rubrae rubri
I/Da albo albae albo rubro rubrae rubroC/Ab albo alba albo rubro rubra rubro
PluralCaso Masculino Femenino Neutro Masculino Femenino NeutroS/N albi albae alba rubri rubrae rubraE/V albi albae alba rubri rubrae rubra
D/Ac albos albas alba rubros rubras rubraG alborum albarum alborum rubrorum rubrarum rubrorum
I/Da albis albis albis rubris rubris rubrisC/Ab albis albis albis rubris rubris rubris
3.5.2 Adjetivos de Tercera DeclinaciónIgual que los sustantivos de la tercera declinación, hay adjetivos parisíbalos y adjetivosimparisílabos. Los primeros se nombran en S/N singular, en sus respectivos géneros; ejemplo:delgado: gracilis (m/f), gracile (n); agudo: acer (m), acris (f) acre (n). Los imparisílabos senombran como el sustantivo, en S/N y G singular; por ejemplo: enorme: ingens, ingentis.
Algunos de los adjetivos correspondientes a este grupo son:
19
Agudo: acer, acris, acre.Alegre: alacer, alacris, alacre.Alegre: hilaris, hilare.Blando: mollis, molle.Campestre: campester, campestris,campestre.Célebre: celeber, celebris, celebre.Delgado: gracilis, grácile.Diligente: diligens, diligentis.Dulce: dulcis, dulce.Elocuente: eloquens, eloquentis.Fácil: facilis, facile.Feliz: felix, felicis.Feraz: ferax, feracis.Fuerte: fortis, forte.
Grande: grandis, grande.Ingente: ingens, ingentis.Inteligente: intelligens, intelligentis.Ilustre: ilustris, ilustre.Juvenil: juvenilis, juvenile.Leve: levis, leve.Mediocre: mediocris, mediocre.Pesado: gravis, grave.Plural: pluralis, plurale.Prudente: prudens, prudentis.Silvestre: silvester, silvestris, silvestre.Simple: simplex, simplicis.Singular: singularis, singulare.Todo: omnis, omne.Triste: tristis, triste.
SingularCaso Masc / Fem Neutro Masculino Femenino Neutro Masc / Fem NeutroS/N gracilis gracile acer acris acre ingens ingensE/V gracilis gracile acer acris acre ingens ingens
D/Ac gracilem gracile acrem acrem acre ingentem ingensG gracilis gracilis acris acris acris ingentis ingentis
I/Da gracili gracili acri acri acri ingenti ingentiC/Ab gracili gracili acri acri acri ingenti/e ingenti/e
PluralCaso Masc / Fem Neutro Masculino Femenino Neutro Masc / Fem NeutroS/N graciles gracilia acres acres acria ingentes ingentiaE/V graciles gracilia acres acres acria ingentes ingentia
D/Ac graciles gracilia acres acres acria ingentes inegntiaG gracilium gracilium acrium acrium acrium ingentium ingentium
I/Da gracilibus gracilibus acribus acribus acribus ingentibus ingentibusC/Ab gracilibus gracilibus acribus acribus acribus ingentibus ingentibus
3.5.3 Adjetivos NumeralesLos adjetivos numerales son los cardinales y los ordinales. Se llaman cardinales porque son elquicio o fundamento de las otras combinaciones numéricas y expresan cantidad que responde a lapregunta: “¿cuántos?”: ¿Quot? Los números ordinales denotan orden y responden a la pregunta:“¿En cuál serie?”: ¿quotus, quota, quotum?
20
Los número cardinales son declinables del 1 al 3, de 200 a 900 y 2000, 3000… ducenti, ducentae,ducenta. De quattuor a centum son indeclinables. Los números ordinales son declinables comocualquier adjetivo de primera y segunda declinación, y se declinan como albus, alba, album.
Todos los números cardinales y ordinales de 18, 19 y similares de las siguientes decenas, seforman quitando de la decena dos unidades, o una unidad: duodeviginti, duodevicesimus;undeviginti, undevicesimus…
Caso M F N M F N M/F NS/N unus una unum duo duae duo tres tria
D/Ac unum unam unum duos duas duo tres triaG unius unius unius duorum duarum duorum trium trium
I/Da uni uni uni duobus duabus duabus tribus tribusC/Ab uno una uno duobus duabus duabus tribus tribus
A continuación encontramos algunos de estos números, tanto cardinales como ordinales, loscuales sirven de modelo para los demás:
Arábigo Cardinales Romano Ordinales1 unus, a, um I primus, a, um2 duo, duae, duo II secundus, a, um3 tres, tria II tertius, a, um4 quattuor IV quartus, a, um5 quinque V quintus, a, um6 sex VI sextus, a, um7 septem VII septimus, a, um8 octo VIII octavus, a, um9 novem IX nonus, a, um10 decem X decimus, a, um11 undecim XI undecimus, a, um12 duodecim XII duodecimus, a, um13 tredecim XIII tertius decimus, a, um14 quattuordecim XIV quartus decimus, a, um15 quindecim XV quintus decimus, a, um16 sexdecim XVI sextus decimus, a, um17 decem et septem XVII septimus decimus, a, um18 duodeviginti XVIII duodevigesimus, a, um19 undeviginti XIX undevigesimus, a, um20 viginti XX vigesimus, a, um21 viginti unus XXI vigesimus primus, a, um
21
30 triginta XXX trigesimus, a, um40 quadraginta XL quadragesimus, a um50 quinquaginta L quinquagesimus, a, um60 sexaginta LX sexagesimus, a um70 septuaginta LXX septuagesimus, a um80 octoginta LXXX octogesimus, a, um90 nonaginta XC nonagesimus, a um100 centum C centesimus, a um200 ducenti, ae, a CC ducentesimus, a, um300 trecenti, ae, a CCC trecentesimus, a um400 quadringenti, ae, a CD quadringentesimus, a, um500 quingenti, ae, a D quingentesimus, a, um600 sexcenti, ae, a DC sexcentesimus, a, um700 septigenti, ae, a DCC septingentesimus800 octingenti, ae, a DCCC octingentesimus, a, um900 nongenti, ae, a CM nongentesimus, a, um1000 mille M millesimus, a, um2000 duo o bis millia MM bis millesimus, a, um3000 ter millia MMM ter millesimus, a, um4000 quatre millia IV quatre millesimus, a, um5000 quinquies millia V quinquies millesimus, a, um
3.6 PRONOMBRES
El pronombre es la palabra que reemplaza al nombre para evitar su repetición.
3.6.1 Pronombre personal y reflejoPronombre personal es el que designa personas, animales o cosas mediante cualquiera de las trespersonas gramaticales: se llama primera persona si representa a la persona que habla; segundapersona, si representa a la persona con quien se habla; tercera, si representa a la persona de quiense habla. En la conjugación latina es innecesario el uso de pronombres personales, ya que losverbos por sí solos indican las respectivas personas. Detallemos cada una de las maneras dedeclinar los pronombres en sus diferentes casos y número.
Pronombre de Primera Persona:
Caso Singular PluralS/N yo ego nosotros nosD/Ac me (el me ama) me nos nosG de mí mei de nosotros nostrum, nostriI/Da me, para mi (me da frutas) mihi nos (nos da frutas) nobisC/Ab con, sin, en mí me con, sin, en nosotros nobis
22
Pronombre de Segunda Persona:
Caso Singular PluralS/N tú tu vosotros vosE/V ¡Oh, tú! tu ¡Oh, vosotros! vosD/Ac te (él te ama) te os (él os ama) vosG de ti tui de vosotros vestrum, vestriI/Da te, a ti (te da frutas) tibi os (os da frutas) vobisC/Ab con, sin, en ti te con, sin, en vosotros vobis
Pronombre de Tercera Persona:
El pronombre de tercera persona a veces se representa por ille, illa, illud, que también espronombre demostrativo.
Caso Singular PluralM F N M F N
S/N él:is
ella:ea
ello:id
ellos:ii (ei)
ellas:eae
ellos:ea
D/Ac lo:eum
la:eam
lo:id
a ellos:eos
las:eas
los:ea
G …de él:eius
…de ella:eius
…de ello:eius
…de ellos:eorum
…de ellas:earum
…de ellos:eorum
I/Da …a él:ii (ei)
…a ella:ii (ei)
…a él, le:ii(ei)
…a ellos:iis (eis)
…a ellas:iis (eis)
…a ellos:iis (eis)
C/Ab …con,sin…él:eo
…con,sin…ella:ea
…con,sin…ello:eo
…con, sin…ellos:iis (eis)
…con,sin… ellas:iis (eis)
…con, sin…ellos:iis (eis)
El pronombre reflejo o reflexivo es el que reemplaza al nombre o pronombre que recibe la accióndel mismo verbo, ejecutada por el sujeto.
D/Ac se, a sí mismo (Pedro se ama) se o seseG de sí (se acuerda de sí) suiI/Da se, para sí (Carlos se regala frutas) sibiC/Ab en, con, por sí se o sese
3.6.2 Pronombre relativo, interrogativo y relativo compuestoEl pronombre relativo es el que desempeña una función en la oración a la que pertenece, insertaesta en una unidad superior y tiene un antecedente, expreso o implícito. Se denomina de la
23
siguiente manera: que, quien, el cual: qui; que, quien, la cual: quae; que, lo cual, lo que: quod,quid.
El pronombre interrogativo es el mismo pronombre relativo y permite enunciados interrogativos,como ¿quién, cuál, qué…? Solo cambia el S/N masculino singular que es quis: ¿quién?; tambiénen el nominativo y acusativo neutro singular se emplea quod unido a un sustantivo neutro; encambio, quid se usa solo. Ej: ¿Qué cabeza tienes? ¿Quod caput habes? ¿Qué enseñas? ¿Quiddoces?
Los pronombres relativos compuestos son compuestos del pronombre relativo; también se llamanindefinidos. Los relativos compuestos, cuando se juntan a un sustantivo, se vuelven adjetivos;p.e. cualquier carro.
Pronombres relativos compuestos:
Alguien: quispiam, quaepiam, quodpiam.Algún, alguno, alguien, uno: aliquis, aliqua,aliquod, aliquid.Alguno, cualquiera: quisquam, quaequam,quodquam, quidquam.Cada uno: quisque, quaeque, quodque,quisque.Cada uno: unusquisque, unaquaeque,unumquodque.
Cierto: quidam, quaedam, quoddam,quíddam.Cualquiera que: quicumque, quaecumque,quodcumque.Cualquiera: quilibet, quaelibet, quodlibet,quidlibet.Cualquiera: quivis, quaevis, quodvis.
Núm Caso Pronombre Relativo:Quien; el cual, la cual, lo cual; el que, laque, lo que: qui, quae, quod.
Pronombre Indefinido Especial:Alguno, alguna, algo:Aliquis, aliqua, aliquod, aliquid.
S S/N qui quae quod, quid aliquis aliqua aliquodD/Ac quem quam quod aliquem aliquam aliquodG cuius cuius cuius alicuius alicuius alicuiusI/Da cui cui cui alicui alicui alicuiC/Ab quo qua quo aliquo aliqua aliquo
P S/N qui quae quae aliqui aliquae aliquaeD/Ac quos quas quae aliquos aliquas aliquaeG quórum quórum quórum aliquorum aliquarum aliquorumI/Da quibus quibus quibus aliquibus aliquibus aliquibusC/Ab quibus quibus quibus aliquibus aliquibus aliquibus
3.6.3 Pronombres y adjetivos demostrativos e indefinidosPronombre demostrativo es el que señala personas, animales o cosas cercanas del que habla(este), o del que se le habla (ese), o distantes de los interlocutores (aquel). Los pronombresdemostrativos se nombran en nominativo singular, en masculino, femenino y neutro; son:
24
Este, esta, esto: hic, haec, hoc.Ese, esa, eso: iste, ista, istud.Aquel, aquella, aquello: ille, illa, illud.El mismo, la misma, lo mismo: idem, eadem, idem.Él mismo, ella misma, ello mismo: ipse, ipsa, ipsum.
Los pronombres demostrativos, que se convierten en adjetivos demostrativos cuando se juntan aun sustantivo, tienen declinación propia, similar a los adjetivos de la primera y la segundadeclinación.
Singular Este Esta Esto Ese Esa Eso Aquel Aquella AquelloS/N hic haec hoc iste ista istud ille illa illudD/Ac hunc hanc hoc istum islam istud illum illam illudG huius huius huius istius istius istius illius illius illiusI/Da huic huic huic isti isti isti illia illia illiaC/Ab hoc hac hoc isto ista isto illo illa illoPlural Estos Estas Estos Esos Esas Esos Aquellos Aquellas AquellosS/N hi hae haec isti istae ista illia illae illaD/Ac hos has haec istos istas ista illos illas illaG horum harum forum istorum istarum istorum illorum illarum illorumI/Da his his his istis istis istis illis illis illisC/Ab his his his istis istis istis illis illis illis
Singular El mismo La misma Lo mismo Él mismo Ella misma Ello mismoS/N idem eadem idem ipse ipsa ipsumD/Ac eundem eandem idem ipsum ipsam ipsumG eiusdem eiusdem eiusdem ipsius ipsius ipsiusI/Da eidem eidem eidem ipsi ipsi ipsiC/Ab eodem eadem eodem ipso ipsa ipsoPlural Los mismos Las mismas Los mismos Ellos mismos Ellas mismas Ellos mismosS/N idem eaedem eadem ipsi hipase ipsaD/Ac eosdem eaedem eadem ipsos ipsas ipsaG eorumdem earumdem eorumdem ipsorum ipsarum ipsorumI/Da iis(eis)dem iis(eis)dem iis(eis)dem ipsis ipsis ipsisC/Ab iis(eis)dem iis(eis)dem iis(eis)dem ipsis ipsis ipsis
Los pronombres indefinidos son aquellos vocablos cuya indeterminación se refiere a su identidad,no al número o a la cantidad y, cuando se juntan a un sustantivo, se convierten en adjetivosindefinidos.Se declinan como ipse, ipsa, ipsum.
25
Aquel de los dos que: uter, utra, utrum.Cada uno de los dos: uterque, utraque,utrumque.Cualquiera de los dos: uterlibet, utralibet,utrumlibet.Cualquiera de los dos: utervis, utravis,utrumvis.El uno o el otro: utercumque, utracumque,utrumcumque.
Ni uno ni otro, ninguno: neuter, neutra,neutrum.Ninguno: nullus, nulla, nullum.Otro: alius, alia, aliud.Solo: solus, sola, solum.Todo entero, todo, total: totus, tota, totum.Uno u otro, uno de los dos: alteruter,alterutra, alterutrum.
3.7 PREFIJOS Y SUFIJOS LATINOS
3.7.1 Prefijos
PREFIJO SIGNIFICADO EJEMPLOS
Ab – abs Separación
AblaciónAbstracciónAbjurarAbstención.
Ad Añadido
AdjuntoAdversoAdherirAdverbio.
Ante Delante
AnteproyectoAnteponerAntediluvianoAntesala.
Bi – bis Dos
BisabueloBípedoBilabialBicéfalo.
Circum Alrededor
CircunvalarCircunnavegarCircundarCircunferencia.
Cum – com –con Con
ConciudadanoConcatenaciónConversaciónCompadre.
Contra Contra
ContraponerContrarrestarContravenirContradecir.
26
Cuadri- cuatro
CuadruplicarCuadriláteroCuadradoCuadro.
Des Privación
DescortesíaDesgraciaDesventuraDesconsiderar.
Dis – di Separación, negación
DiscernirDisolverDispersarDifamar.
Equi Igual
EquivalenteEquipararEquinoccioEquidistante.
Ex Privación, negación
ExcomuniónEx CampeónExonerarEx Rector.
Ex Fuera, mas alláExpulsarExtraerExponer.
Extra Fuera de
ExtraordinarioExtrarradioExtralimitarExtraoficial.
In En
InfluirInvestiduraInformarInnovar.
I – in Privado de
InconvenienteInconscienteInvertirInmovilizar.
Infra Debajo
InfracciónInfrahumanoInfravalorarInfrarrojos.
Inter Entre
InterposiciónInterzonasIntercontinentalInternacional.
Intra Dentro Intramuros
27
IntravenosoIntroducirIntramuscular.
Multi Muchos
MulticolorMultinacionalMultiformeMultiplicar.
Omni Todo
OmniscienteOmnímodoOmnipotenteOmnipresente.
Per A través
PerforarPerdurarPercatarPercibir.
Post – pos Después
PostguerraPosoperatorioPosponerPosdata.
Pre Delante
PreposiciónPrevenciónPredicciónPreparar.
Pro Por
PromoverProclamarProducirProcrear.
Re De nuevo
RemedirRecompensarRefinarRevisar.
Retro Hacia atrás
RetrocederRetrovisorRetrotraerRetrospectiva.
Semi Medio
SemirrectaSemicírculoSemicurvoSemioval.
Sin – sine Negación
SinnúmeroSinrazónSinsaborSinvergüenza.
Su – sub Debajo Sufijo
28
SubterráneoSubacuáticoSubdesarrollo.
Super – supra Sobre
SupranacionalSupervalorarSupranormalSuperhombre.
Tran – trans A través de
TransmitirTransoceánicoTranvíaTransiberiano.
Tri- TresTriánguloTrigésimoTriada.
Ulter- Más allá Ulterior.
Ultra Mas allá
UltrarrápidoUltravioletaUltrasonidoUltraterrestre.
Vice En lugar de
VicepresidenteViceministroViceversaVicealmirante.
Yuxta Junto a YuxtalinealYuxtaposición.
3.7.2 Sufijos
SUFIJO LATIN SIGNIFICADO EJEMPLOS
-al, -ar -alis, -aris Relación,pertenencia
Animal: ser que respira, que tienen principiovital.Vital: en íntima relación con la vida.Lunar: perteneciente o relacionado con laluna.
-ano, -ino,-eno, -no
-anus,enus,inus,nus
Pertenencia,procedencia, materia,relación
Urbano: que pertenece a la ciudad.Divino: perteneciente o procedente de losdioses.Marino: perteneciente o procedente del mar.Salino: compuesto de sal.Magno: grande, relacionado con el conceptode más.Pleno: lleno.
-ario, -orio, -torio
arius,-arium, - Pertenencia, lugar Agrario: perteneciente o relativo al campo.
Seminario: lugar donde se guarda la simiente.
29
torium Locutorio: lugar para hablar.Calendario: lugar donde se escriben los díasdel año.
-az -ax Tendencia o cualidadintensa
Falaz: que engaña, que miente mucho.Feraz: que produce en abundancia.
-ble (-able,-ible), bili- -bilis Posibilidad pasiva
Probable: que puede ser probado.Tangible: que puede ser tocado.Sensible: capacidad de poder sentir.
-blo, bro- -bulum, -brum Medio, instrumento Vocablo: medio de expresión, palabra.
Candelabro: soporte para las candelas.
-ción, -ión -tio(n), -io(n) Acción y efecto Dicción: acción y efecto de decir.
Regresión: acción y efecto de volver atrás.
-ense -ense Pertenencia oprocedencia
Forense: perteneciente al Foro (médico de unjuzgado).Circense: pertenciente o procedente del circo.
-ia, -icia, -ie, -icie
-ia, -itia,-ies, -ities
Abstractos decualidad
Falacia: cualidad de mentir.Impudicia: falta de pudor o vergüenza.Pernicie: daño o perjuicio intenso.Molicie: blandura, afección a la vida fácil.
-men,-mento (-men, -mentum)-triz
-trix Instrumento,resultado
Gravamen: resultado o medio de importe deuna carga.Incremento: resultado de la acción de crecer.Alimento: instrumento o medio de nutrición.
-ndo, -endo
- ndus, -endus
Posibilidad, destinofuturo, con valorpasivo
Minuendo: que va a disminuir.Dividendo: que va a ser repartido.Tremendo: que puede causar temblores.
-or, -tor, -sor, -dor, -ador
-or, -tor, -sor Agente
Interruptor: lo que rompe a intervalos uncircuito.Captor: lo que captura.Corredor: lo que corre o se desplaza.Animador: lo que insufla principio vital, vida,ánimo.Ecuador: lo que divide (la tierra en dospartes).
-oso - osus Provision oabundancia
Cuantioso: en mucha cantidad.Vanidoso: lleno de vanidad.Pomposo: con mucho adorno, vanidad osolemnidad.
-to, -so, -ato, -ito, -ado, -ido
-tus, -sus Resultado de unaacción
Selecto: que fue elegido.Tenso: que fue tensado.Concordato: que fua acordado, acuerdo,tratado.Finado: que fue rematado.
30
Erradicado: que fue extraído de raíz.Definido: que fue separado de los demás conlímites.
-triz -trix Agente femeninoBisectriz: que corta en dos partes.Actriz: que actúa.Emperatriz: que manda.
-tud, -tudin-,(>dumbre)
-tudo /-tudinis
Abstractos decualidad o susderivados
Senectud: cualidad de ser viejo:Consuetudinario: que se hace por costumbre,por tradición.Servidumbre: cualidad o estado de siervo.
-ulo, -ula, -culo,-cula,-elo, -celo
-ulus, -culus,-ellus, -cellus
DisminuciónFórmula: pequeña norma o molde para haceralgo.Corpúsculo: cuerpo o partícula muy pequeña.
-ura, -tura,-sura
-ura, -tura,- sura
Actividad odesarrollo
Premura: resultado de apretar, de ejercerpresión.Cultura: actividad resultado de cultivar elsaber.Clausura: resultado, acto de cerrar.
3.7.3 Algunas expresiones latinas usadas frecuentemente en Español
EXPRESIÓN SIGNIFICADOAb initio Desde el comienzoAd hoc Expresamente para este finAd infinitum Hasta el infinitoAd libitum Libremente, a gusto de cada unoAlma mater La Universidad, madre del espírituAlter ego Otro yo, una segunda personalidadA fortiori Más obligadamenteA priori PreviamenteA posteriori PosteriormenteCalamo currente Al correr de la plumaCapitis diminutio Despreciado, disminuido en categoríaCasus belli Causa o motivo de guerra o discusiónCogito, ergo sum Pienso, luego existo (Descartes)Curriculum vitae Historial o méritos de uno, hoja de vidaDe facto De hechoDeficit Carencia, cantidad que falta (déficit)Desideratum Lo deseable, lo ideal, el mayor deseoEx cathedra Magistralmente, con autoridad de maestroEx profeso Intencionadamente, únicamente
31
Facsimile Copia idéntica (facsímile)Finis coronat opus El fin corona la obraIn fraganti En el mismo momentoLapsus calami Error involuntario al escribirLapsus linguae Error involuntario al hablarMagister dixit Habló la ciencia, lo dijo el maestroMemorandum Informe, recopilaciónMotu propio Por propia voluntad, espontáneamenteNon plus ultra No más alláNota bene (N.B) Observación, aclaraciónRara avis Extraño ejemplar o personajeSine die Sin fecha fijaStatu quo Situación determinada, en el estado actualSub judice Bajo tratamiento judicial, pendiente de resoluciónUltimatum Última posibilidad, último plazoVox populi Opinión popular o generalizada, del dominio público
3.7.4 Expresiones latinas usadas por Especialistas
EXPRESIÓN SIGNIFICADOAb aeterno Desde muy antiguoAb intestato Sin testamentoAccésit Segundo premioAd calendas graecas Para un tiempo que nunca llegaráAd pedem litterae Al pie de la letraConsummatum est Todo se ha acabadoCoram populo Ante la multitudDe jure De derechoDe visu De vista (testigo de)Dura lex, sed lex La ley es dura, pero es leyErgo Por tanto; luegoEx abrupto Arrebatada, bruscamenteEx libris De los libros de, que pertenece aFiat lux Hágase la luzHabeas corpus Derecho del detenido a ser oídoIbidem Allí mismoIn albis En blanco, sin nadaIn articulo mortis En el último extremoIn illo tempore En aquella épocaIn medio virtus La virtud se halla en el medioIn partibus infidelium En países de infieles
32
In perpetuum Perpetuamente; para siempreIntelligenti pauca Al buen entendedor, pocas palabrasInter nos Entre nosotrosInter vivos Entre vivosIpso facto En el acto; por el mismo hechoIpso jure Por la naturaleza de la leyManu militari Por la fuerza armadaMare magnum Confusión de asuntosModus vivendi Modo de vivirMutatis mutandis Cambiando lo que se debaNihil novum sub sole Nada hay nuevo bajo el solPer accidens AccidentalmentePer se Por sí mismoPer saecula saeculorum Por los siglos de los siglosQuid pro quo Una cosa por otraQuod scripsi, scripsi Lo escrito, escrito estáSine qua non Condición sin la cual noSui generis Muy especialSuperávit ExcesoUrbi et orbe A los cuatro vientos, en la ciudad y en la tierraUt supra Como arribaVeni, vidi, vinci Llegué, vi. VencíVerbi gratia (o verbigracia) Por ejemplo
3.8 TERMINOS DE ORIGEN LATINO
A continuación encontraremos un banco de palabras provenientes de la lengua latina, a las cualesse le añade la etimología y su repectivo significado. Se han organizado por orden alfabético.
A
Abolición (abolitio-onis, de abóleo, suprimir). Supresión de la sensibilidad, del movimiento, etc.
Aborto (abortivus de ab, privativo; ortus-us, nacimiento). Nacido antes de tiempo. Expulsiónprematura.
Abrasión (abrasus-a-um, de abrado-ere, raspar). Raspar por fricción.
Absceso (abscesus-a-um, de abscedo-ere, separar, formarse absceso). Acumulación de pus en untejido orgánico.
Abstemio (abs, privativo; temetum-i, vino puro). Que se abstiene de bebidas alcohólicas.
33
Accidente (a, por ad, junto a, sobre; cado-ere-cecidi-casum, caer). Suceso eventual, inesperado ygeneralmente desagradable. Privación repentina de sentido, de movimiento.
Acidez (acidus-a-um, agrio). Que tiene sabor agrio. Exceso de ácido.
Actividad (activitas-atis, acción). Facultad de obrar, diligencia, prontitud en obrar, eficacia.
Acuoso (aquosus-a-um, de aqua-ae, agua). Que tiene agua. Parecido al agua. Abundante en agua.
Adolescencia (adolescens-entis, joven. De adolesco-ere, derivado de adoleo, crecer). Edad entrela infancia y la edad viril; transcurre desde la pubertad hasta que el cuerpo adquiere completodesarrollo físico.
Adrenalina (ad, junto a; renalis-e, lo que concierne a los riñones; renes-um, riñones). Hormonasegregada por la masa medular de las glándulas suprarrenales. Obra excitando las terminacionesdel simpático.
Adúltero (ad, cerca de; ulter, por alter, era, erum, otro). El que viola la fidelidad conyugal.
Alienado (alienus-a-um, ajeno). Loco. La palabra significa que el demente a veces cree ser otroindividuo. Enajenado.
Alucinación (allucinor-ari, errar, engañarse). Sensación subjetiva, equivocada, se debe aenfermedades mentales graves. Puede ser cenestésica, síquica y sensorial.
Ambidextro (ambo-ae-o, ambos; dexter-tra-um, derecho). Que usa indistintamente cualquiera delas dos manos.
Angustia (angustia-ae, angostura). Aflicción, congoja, inquietud. Dolor moral profundo.
B
Bilis (bilis, is, colera). Humor segregado por el hígado, amarillo y antiséptico, sale por el canalcolédoco al duodeno; con el jugo pancreático sirve para la digestión.
Binocular (bis, dos veces; oculus-i, ojo). Empleo de los dos ojos, simultáneamente.
C
Cadáver (Cadaver, ris, carne da vermis, carne dada a los gusanos).
Cálculo (calculus-i, dim. de calx-calcis, cal, pequeña piedra calcárea).
34
Carácter (character-eris. Del gr. jarakteer, de jarasoo, grabar, dejar vestigio). Modo de ser decada persona por sus cualidades morales. Rasgo distintivo.
Centrífugo (centrum-i, centro; fugio-ere, huir). Que aleja del centro.
Cerebelo (cerebellum-i, cabecilla). Parte inferior y posterior del encéfalo. Tiene por funcióncoordinar los movimientos.
Cerebro (Cerebrum-i, cerebro). Porción principal del encéfalo.
Cesárea (operación-. Dos etimologías: 1. Caedo-ere, cortar; 2. Caesar, césar, pues así nació JulioCésar).
Circuncisión (circum, alrededor; caedo-ere, cortar). Corte parcial o total del prepucio.
Claustrofobia (híbrida. lat. claustrum-i, claustro; gr. phobos, miedo). Angustia producida por lapermanencia en espacios cerrados.
Coito (coitus-us, de co por cum, con; itum, participio pasado de ir). Unión íntima de los dossexos.
Congénito (cum, con; genitus-a-um, engendrado). Hereditario, de nacimiento.
Constipación (constipatio-onis, multitud de constip, constipar, amontonar, estreñimiento,estrechar). Acumulación de secreciones.
Corazón (cor-cordis, corazón). Organo principal de la circulación de la sangre.
Crepuscular (crepusculum-i, momento en que ocurre el crepúsculo de la tarde).
D
Deformidad (de, fuera, sin; forma-ae, forma). Alteración de forma. Imperfección.
Demencia (de, fuera, sin) mens-mentis, mente, razón). Locura, trastorno mental.
Dieta (diaeta-ae, y ésta del gr. diaita, régimen de vida). Régimen alimenticio.
Digital (digitus-i, dedo). Perteneciente al dedo.
E
Emulsión (emulsio-onis, de emulgeo-ere, ordeñar). Líquido espeso y lechoso que contieneaceites o grasas en suspenso.
35
Ensueño (insomnium-ii, o más común, inmomnia-orum, sueño). Sueño, representación desucesos o especies en la fantasía mientras uno duerme. Ilusión, fantasía.
Envenenamiento (in, en; venenum-i, tósigo). Acción de ingerir sustancias venenosas.
Equino (equus-i, caballo). (Gr. echinus o ekhinos, erizo, marino).
Equivalente (aequus-a-um, igual; valens-entis, part. pte. de valeo, ere). Que equivale a otra cosa.
Erupción (eruptio-onis, de erumpo-ere, salir).
Específico (species-ei, semejanza, apariencia; facio-ere, hacer).
Excitación (excitatio-onis, de excito-are, hacer salir). Hacer más vivo un sentimiento, pasión omovimiento.
Expulsión (expulsio-onis, de expello-ere, fuera, pello-ere, empujar; ex, fuera). Echar fuera,expeler.
Extra (extra, fuera de). Preposición que se usa como prefijo.
F
Fatigar (fatigo-are, fatigar; de fatim, con exceso; ago-ere, hacer, obrar). Cansancio fisiológico.
Filtro (philtrum-i, de filum-i, hilo). Aparato a través del cual se hace pasar un líquido parapurificarlo.
Fórmula (formula-ae, dim. de forma-ae, forma). Receta.
Fumigar (fumigo-are, sahumar, de fumus-i, humo). Purificar algo por medio del humo, gas ovapor.
G
Gélido (gelidus-a-um, de gelu-indeclinable-, hielo). Helado o muy frío.
Grávido (gravidus-a-um, de gravis-e, pesado, cargado, lleno). Aplícase principalmente a lamujer embarazada.
Gutural (guttur-uris, garganta). Perteneciente a la garganta.
36
H
Hábito (habitus-us, vestido, manera de ser). Costumbre.
Hálito (halitus-us, de halo-are, exhalar). Aliento que se exhala por boca.
Hambre (fames-is, hambre). Apetito, necesidad de comer.
Herida (ferio-ire, herir, golpear). Lesión causada por medios físicos.
Homicidio (homicidium-ii, de homo-inis, hombre; caedo-ere, matar). Muerte que una persona daa otra.
Hospital (hospitalis-e, de hospes-itis, huésped, peregrino). Establecimiento para curación.
Hueso (os-ossis, hueso). Cualquier pieza sólida y dura del esqueleto del cuerpo.
I
Idéntico (idem-eadem-idem, el mismo; ens-entis, participio presente de sum, ser objeto, cosa). Seusa para comparar dos o más cosas semejantes.
Imagen (imago-inis, representación). Imitación de una cosa u objeto de la realidad o sureproducción. Representación de los objetos en la mente.
Incapacidad (incapax-acis, de in, negación; capax-acis, hábil). Carencia de capacidad.
Inclusión (inclusio-onis, de includo-ere, encerrar). Encerrar, insertar.
Incoherencia (in, negación; cohaereo-ere, estar unido). Falta de coherencia.
Incompatibilidad (in, negación; compatior-ti, padecer con otro). Antipatía de caracteres.
Indice (index-cis, de indico-are, revelar, denunciar). Que indica. El dedo que sigue al pulgar,para señalar. Lista de un contenido en una obra.
Infarto (infactus –a -um, relleno. De farcio-ire, embutir). Hinchazón, obstrucción o tumor quepadece algún órgano, o parte del cuerpo.
Infra (infra, abajo, debajo, etc.). Preposición que se usa como prefijo.
Inhibición (inhibitio-onis, remar hacia atrás). Detención de un acto.
37
Instinto (instinctus-us, impulso, de in, privación). Impulso natural que mueve a los animales aprocurar su conservación o reproducción. Tendencia innata a realizar ciertas acciones orientadashacia un fin sin previo conocimiento de él.
Intra (intra, dentro, lo anterior). Se usa como prefijo esta preposición.
Introvertido (intra, dentro de; verto-ere, volver, girar). Persona reconcentrada.
Introspección (intro, dentro; aspicio-ere, mirar). Método de análisis en el cual el sujeto haceobservaciones de su propia personalidad.
L
Lente (lens-lentis, lenteja). Cristal refrigente de superficie esférica con caras cóncavas oconvexas que se emplea en varios instrumentos ópticos.
Libídine (libido-inis, liviandad, antojo, deseo). Lujuria, lascivia, impulso.
Locura (quizá de loquitor-ari, hablar mucho y sin sustancia. En port. louco, loco). Que haperdido la razón. Demencia.
Lunático (lunaticus-a-um, relativo a la luna). Locura por intervalos.
M
Magistral (magistralis-e, de magister-tri, maestro). Ejecutar con maestría.
Magnético (magneticus-a-um, de magnes-etis, imán). Relativo al imán o que posee laspropiedades del imán.
Maléfico (malum-i, mal; facio-ere, hacer). Que hace mal. Dañino.
Manipulación (manipulus-i, puñado, manojo, o maniplus-i, de manus-us, mano, y pleo-ere,ejecutar). Hacer algo con la mano. Maniobra.
Materia (materia-ae, principio físico de las cosas, material, tema, objeto; de mater-tris, madre).Sustancia de las cosas.
Memoria (memoria-ae, de memor-oris, el que recuerda). Facultad de recordar lo pasado.Recordación.
Multi- (multus-a-um, mucho). Prefijo.
Multiforme (multus-a-um, mucho; forma-ae, forma). Que tiene muchas formas.
38
N
Natalidad (natalis-e, de natus, participio de nascor-sci, nacer). Número proporcional denacimientos en población y tiempo dados.
Neutro (neuter-tra-trum, ni uno ni otro). Se predica de lo que no es ni ácido ni básico. Dícese delos animales que no tienen sexo.
Normal (normalis-e, de norma-ae, norma, regla). Lo que está conforme a la regla.
O
Obsesión (obsessio-onis, de obsideo-are, sitiar). Idea fija que influye moralmente en una personalimitando su libertad.
Oído (auditus-us, oído, de audio-ire, oír). Uno de los sentidos, que permite percibir los sonidos.
Opresión (oppresio-onis, de opprimo-ere, oprimir, opresión).
Osculo (osculum-i, dim. de os-oris, boca). Beso.
P
Pasión (passio-onis, de patior-ti, sufrir). Pasión. Apetito vehemente de una cosa.
Pernicioso (perniciosus-a-um, de pernicies-ei, ruina, perdición). Perjudicial.
Pesimismo (pessimus-a-um, superlativo de malus-a-um, malo). Propensión a ver y juzgar lascosas por el lado más desfavorable.
Poción (potio-onis, bebida; de poto-are, beber). Bebida medicamentosa.
Post (post, después de, detrás de). Prefijo.
Póstumo (postumus-a-um, último; post, después; humus-i, tierra; o superlativo de posterus,postrero). Que nace o sale a luz después de la muerte del padre o autor.
Potable (potabilis-e; de poto-are, beber). Que se puede beber.
Premonitorio (prae, delante de, antes; monitorius-a-um; de moneo-ere, amonestar, avisar).
Promontorio (promontorium-ii, de pro, adelante; mons-montis, montaña).
39
Protuberancia (protuberans-antis, de protubero-are, sobresalir). Prominencia más o menosredonda.
Pulso (pulsus-us, de pello-ere-pulsum, arrojar). Latido intermitente de las arterias.
R
Reacción (re, retorno al primer estado; actio-onis, acción). Acción que se opone a otra acción.
Relajación (relaxatio-onis, de relaxo-are, soltar). Aflojamiento. Acción de relajar o relajarse.
Repercusión (repercussio-onis, de repercutio-ere, herir con un choque). Acción y efecto derepercutir.
Retro- (retro, por detrás, hacia atrás). Prefijo.
Retrógrado (retrogradus-a-um, de retro, hacia atrás; gradior-di, caminar). Relativo al pasado. Serefiere a hechos que precedieron a un suceso.
Rigidez (rigidus-a-um, yerto, duro). Inflexibilidad. Tieso. Poco flexible.
Ritmo (rhythmus-i, ritmo; Gr. rheoo, fluir). Sucesión armoniosa de las cosas.
S
Satélite (satelles-itis, soldado, guardia del príncipe).
Semen (semen-inis, semilla; de sero-ere, sembrar). Sustancia que tienen los animales del sexomasculino para la generación. Esperma.
Senio (senium-ii, vejez; de seneo-ere, envejecer). Vejez.
Sibilante (sibilans-antis; de sibilo-are, silbar). Que silba. Sonido que se pronuncia como unsilbido.
Sistematizado (de sistematizar; de systema-atis, conjunto, sistema; en gr. systeema, reunión dehombres, de doctrinas, etc., de syn-histeemi, reunir).
Sodomia (Sodoma-ae, ciudad antigua de Palestina, célebre por su corrupción). Concúbito entrepersonas del mismo sexo, o contra el orden natural. Práctica del coito anal. Homosexualismo.
Somnífero (somnifer-ere-erum. De somnus-i, sueño; fero-ferre, llevar). Que provoca el sueño.
40
Subconsciente (sub: 1. debajo; 2. un poco; conscientia-ae, propiedad del espíritu de reconocersecomo sujeto de sus atributos esenciales). 1. Fenómeno inconsciente -debajo de la conciencia.
Subjetivo (subjectivus-a-um. De subicio-ere, poner debajo). Lo relativo al sujeto pensante poroposición a objetivo (relativo al objeto pensado).
Sucedáneo (succedaneus-a-um, sucesor. De succedo-ere, ir por debajo). Sustancia que, por tenerpropiedades parecidas a las de otra, puede reemplazarla.
Super (super, sobre, encima de). Preposición usada como prefijo.
Superficie (super, sobre; facies-ei, cara). Parte externa de un cuerpo sólido.
T
Talla (talea-ae, rama del árbol). Altura o estatura de una persona.
Translúcido (trans, a través; del otro lado; lucidus-a-um, claro). Diáfano, transparente.
Transpirar (trans, a través de; spiro-are, exhalar, brotar). Pasar los humores a la parte exterior através de los poros de la piel.
U
Ultra (ultra, lo que está más allá, del otro lado). Preposición usada como prefijo de muchaspalabras.
Uni- (de unus-a-um, uno solo, alguno). Prefijo.
V
Vacuna (vaccinus-a-um, vacuno; de vacca-ae, vaca). Nombre común de preparados antigénicoscapaces de producir estados de inmunidad específica al ser inoculados.
Vena (vena-ae, vena, arteria. De venio-ire, venir). Conductores de la sangre hacia el corazón.
Venéreo (venus-eris, Venus, diosa del amor). Aplícase al mal contagioso que suele contraersepor acto sexual.
Ventrílocuo (ventriloquus, de venter-tris; loquor, hablar). Persona cuya voz, sorda y cavernosa,parece salir del vientre, de otra persona o de lejos.
Vértigo (vertigo-inis, rotación, movimiento. De verto-ere, tornar). Sensación de vueltas en lacabeza.
41
Vida (vita-ae, vida). Fuerza interna sustancial de los seres orgánicos.
Vigilia (vigil-is, vigilante, centinela). Acción de estar en vela. Insomnio. Privación de sueñodurante la noche.
Virus (virus-i, veneno, jugo). Germen infeccioso de varias enfermedades, singularmentecontagiosas.
Vitamina (vita-ae, vida; amina, cuerpo derivado del amoníaco).
Voluntad (voluntas-atis, de volo-velle, querer). Potencia del alma que mueve a hacer o no unacosa.
3.9 RAÍCES LATINAS
Latín Significado Derivadas
Aequus, a, um Igual
Equidistante: que está ala misma distancia de un punto oentida que otro.Equilátero: figura geométrica que tiene todos sus ladosiguales.Equivaler: igualar una cosa a otra en la estimación,potencia o eficacia.Ecuánime: (animus = ánimo) que tiene ecuanimidad oequidad.
Aeuvum, i Edad, vida Medieval: (medius) de la edad media o relativo a ella.Longevidad: (longum = largo) larga duración de vida.
Ager, agri Campo
Agrario: del campo o realtivo a él.Agricultor: persona que cultiva la tierra.Agrimensor: (mensura = medida) persona especializadaen medir la superficie de los terrenos y levantar losplanos correspondientes.Agreste: (agrestis) abrupto, sin cultivar o lleno demalezas.
Alter, a, um Otro
Alterar: (alterare) cambiar, hcaer otro.Alterno: (alternus) que sigue a otro de forma sucesiva.Altruísmo: procurar el bien ajeno aun a costa del propio.Inalterable: que no se puede modificar o cambiar.Subalterno: (subalternus) uno debajo de otro.
Ambulo, are Andar
Deambular: (deambulare) andar, caminar sin direccióndeterminada.Preámbulo: (preambulus) lo que se dice antes de darprincipio a la materia principal.Ambulancia: vehículo que transporta enfermos.
42
Sonámbulo (somnus = sueño) alguien que caminadormido.
Anima, ae Alma
Animal: (animal) ser viviente, no racional, con funcionesvegetativas.Desanimado: desalentado, sin ánimo, falto de energía.Exánime: (ex = sin) extremadamente débil, agotado;muerto o que no da señales de vida.Magnanimidad: (Magnus = grande) grandeza yelevación de ánimo.Animadversión:
Annus, i Año
Anales: escrito histórico que registra los hechoscronológicamente, ano por año.Anuario: información con datos de interés, que sepublica cada año.Hogaño: (hoc = este) en el año actual; en esta época.Milenio: unidad de tiempo equivalente a mil años.
Aqua, ae Agua
Acuático: relativo al agua; que vive en el agua.Acuario: (aquarium) depósito de agua con paredestransparentes dedicado ala exposición de especiesacuáticas.Acueducto (ductus = conducto) conducción, conducto,canal, que permite transportar agua.Terráqueo (terra = tierra) terrestre, terrenal, terrícola
Argentum, i Plata Argentino: que suena como la plata.Argentífero (ferre = llevar): que contiene plata.
Arma, ae Arma
Armígero (genere = llevar) aquel que viste o llevaarmas.Armisticio (statio = suspensión): suspensión dehostilidades entre dos partes enfrentadas.Inerme (in = sin): desarmado, sin defensas.
Ars, artis Arte
Artista: persona que cultiva un arte.Artefacto (factus = hecho): máquina o aparato hecho conpoca técnica.Artificio (facere = hacer): arte o ingenio con que estáhecha una cosa.Artificial: hecho por la mano del hombre; no natural,falso.
Audio, ire Oir
Audición: acción de oir; concierto, recital en público.Audiencia: seguidores de un programa de radio otelevisión. Acto en el que una autoridad ateiende a lomanifestado por las prsonas allí admitidas.Auditivo: que tiene virtud para oír.Inaudito: (inauditis) que no se ha oído nunca antes.
Aurum, i Oro Aureola: (aureola) disco resplandeciente que se coloca
43
encima o detrás de la cabeza de la imagen de un santo.Aurífero: (ferre = llevar) que porta o contiene oro.Orífice: (facere = hacer) que trabaja en oro.Aurívoro: (vorare = devorar) que desea con vehemenciael oro.
Bellum, i Guerra
Bélico: (bellicus) guerrero, pendenciero.Belicoso: que tiene inclinación a la guerra.Beligerante: (genere = sustentar)Belísono: (sonus = sonido) dde sonido marcial.
Bene Bien
Benefactor: (facere = hacer) bienhechor.Benevolente: (volens = que quiere) benévolo, favorable.Beneplácito: (placitus = querido) aprobación, permiso,complacencia.
Bis Dos veces
Bicolor: De dos colores.Bicorne: (Cornu = cuerno) de dos cuernos.Bisectar: (secare = cortar) dividir en dos partes iguales.Bípedo: (pes = pie) que tiene dos pies.
Cado, cadere Caer
Decaer: Ir a menos, perder propiedades, poder,cualidades, etc.Decadencia: Declive.Caduco: Perecedero.Cadente: en decadencia, que cae.
Caleo, ere Calentar
Cálido: (Calidus) Caluroso, caliente.Caldo: (Caldus = caliente) Líquido que resulta de cocerlos alimentos.Escaldar: Bañar con agua hirviendo una cosa.Calefacción: Acción y efecto de calentar o calentarse.Cualquier sistema que sirva para calentar.
Canis, canis Perro
Canino: (caninus) relativo al perro.Canícula: (canicula) época más cálida del año.Canódromo: (gr. Dromos = carrera) pista de carreraspara perros.
Caput, capitis Cabeza
Capital: (capitalis) ciudad principal de un país odepartamento; relativo a la cabeza.Capataz: persona que dirige y controla a los trabajadores.Capitel: elemento arquitectónico se se dispone en elextremo superior de una columna.Decapitar: quitar la cabeza.
Cinis CenizaCinerario: vaso para guardar las cenizas de los difuntos.Incinerar: (incinerare) quemar algo hasta convertirlo encenizas.
Civis CiudadanoCivil: (civilis) ciudadano, perteneciente a la ciudadCivilizar: educar, ilustrar, sacar del estado salvaje.Cívico: (civicus) civil; relativo a la ciudad; acción o
44
institución liderada por ciudadanos.Incivil: falto de educación y sentido cívico; grosero,tosco, maleducado.Civilización: acción o efecto de civilizar o civilizarse.
Cidio, de Caedere MatarHomicidio (homo = hombre) muerte que una personacausa a otra.Fratricida (frater = hermano) que mata a su hermano.
Claudere,clausum Cerrar
Clausurar: (claudere) cerrar, poner fin.Cláusula: (clausula) palabras que encierran unaproposición.Claustro: (claustrum) lugar cerrado. Patio interno delconvento.Enclaustrar: encerrar en un claustro.
Colere, cultum Cultivar
Apícola (apis = abeja) relativo a las abjejas.Agricultor (ager = campo) persona que labra o cultiva latierra.Inculto (in = no) sin cultivar; sin cultura.
Cor, cordis Corazón
Cordial: afectuoso. Que estimula y fortalece el corazón-Concordancia: armonía; correspondencia de una cosacon otra.Discordia: desacuerdo.Enfrentamiento. Falta de acuerdo.Coraje: determinación, valor. Enojo, ira, irritación.Acorde:
Corpus, corporis Cuerpo
CorporaciónCorpúsculo: (corpusculum) cuerpo diminuto, partículapequeña, molécula.Incorporar: (incorporare) juntar varias cosas de modoque formen un solo cuerpo.Incorpóreo: que no tiene cuerpo, volumen o consistencia.
Cura, ae Cuidado
Curador: (curator) el que cuida.Curatela: representación legal a un mayor de edad poruna incapacidad mental, o asistencia a personas que seles consideran inhabilitadas.Incuria: abandono, descuido, negligencia hacia algunacosa.Sinecura: (sine = sin) ocupación laboral de escasotrabajo por la que se recibe un salario.
Currere, cursum Correr
Concurrir: juntarse o resunirse en un mismo lugar variaspersonas.Discurrir: desplazarse, moverse, trasladarse; pensar,reflexionar.Precursor: el que precede o va delante del otro.Incurrir: (incurrere) caer en una falta, cometerla.Transcurso: (transcursus) paso del tiempo.
45
Damnum, i Daño
Damnificado: (facere = hacer) víctima de un daño ocalamidad.Indemne: libre o exento de daño.Indemnizar: resarcir de un daño o perjuicio.
Dens, dentis Diente
Dentífrico: (fricare = frotar) crema para limpiar losdientes.Dentición: tiempo en aparece la dentadura. Dentadura.Dentellada: herida hecha con los dientes.Denticulación: conjunto de dientes.
Deus, dei Dios
Deificar: (facere = hacer) divinizar; dar carácter divino.Deísta: persona que profesa la creencia en un diospersonal y providencial.Deidad: ser divino, dios o diosa.
Digitus Dedo
Digital: perteneciente o relativo a los dedos.Digitigrado: (gradior = andar) animales que caminanapoyándose sobre los dedos, como el gato.Prestidigitador: (presto = ágil) persona que hace juegosde manos y otros trucos.
Disco, discere Aprender
Discípulo: persona que aprende de un maestro.Disciplina: Arte, ciencia. Obediencia.Condiscípulo: persona que estudia con el mismo maestrode otros.
Docere, doctum Enseñar
Docente: persona que enseña a otras. Relativo a laenseñanza.Docencia: enseñanza. Arte de enseñar.Doctor: Persona que ha recibido el máximo gradoacadémico otorgado por universidades y otros centros deenseñanza superior.Doctorado: grado de doctor; estudios para ser doctor.
Dominus, i Señor
Dominar: (dominare) ejercer dominio, señorío.Dueño: propietario de una cosa; que ejerce señorio sobrealgo.Dominio: ejercer poder sobre algo o alguien.Dominación: acción y efecto de dominar.Don: Tratamiento respetuoso que se coloca delante delnombre de un señor.
Domus Hogar
Doméstico: perteneciente o relativo a la casa.Domicilio: morada, hogar donde se vive.Domesticar: domar, amansar un animal.Indomesticable: que no se puede domesticar.
Ducere, ductum Conducir
Ducho: experimentado, diestro en algo.Conducta: modo en que se comporta alguien.Acueducto: (aqua = agua) conducto artificial por dondeva el agua a un lugar determinado.
46
Viaducto: (via = camino) obra a manera de puente parael paso de vehículos.Oleoducto: (oleum = aceite) tubería para conducir elpetróleo a larga distancia.
Ego Yo
Egoismo: inmoderado y excesivo amor a sí mismo.Egocentrismo: (centrum = centro) exagerada exaltaciónde la propia personalidad.Egotismo: manía de hablar de uno mismo.
Equus, i Caballo
Ecuestre: (equestris) perteneciente o relativo al caballo.Equino: (equinus) perteneciente o relativo al caballo.Equitación: técnica, arte, deporte o actividad de montar acaballo.Équite: ciudadano romano de clase intermedia entrepatricios y plebeyos, que servía al ejército a caballo.
Facere, Factum Hacer
Factura: acción y efecto de hacer una cosa.Rectificar: corregir, enmendar o perfeccionar una cosaya hecha.Fortificar: hacer más fuerte física o moralmente a unapersona o lugar.Factible: que puede ser hecho o realizado.Artefacto: máquina, aparato hecho con poca técnica.
Fanum Templo
Fanático: (fanaticus) quer defiende exageradamenteciertas creencias y opiniones.Profano: (profanus) secular, que no es sagrado. Que nomuestra respeto por las cosas sagradas.Profanar: (profanare) poner lejos de lo sagrado; tratarsin respeto una cosa sagrada.
Fero, ferre Llevar
Aurífero: (aurum = oro) que porta o contiene oro.Féretro: caja en la que se llevan a enterrar los difuntos.Argentífero: (argentum = plata) que porta o contieneplata.Vociferar: (vox = voz) producir voces o gritos; reclamaralgo a gritos.
Fides, ei FeFidelidad: (fidelitas) lealtad hacia alguien.Fidedigno (dignus = digno) digno de crédito y fe.Perfidia: (perfidia) traición, alevosía, deslealtad.
Filius, ii Hijo
Filiación: (filiatio) procedencia de los hijos respecto delos padres.Afiliarse: asociarse a una corporación o sociedad.Filial: perteneciente o relativo al hijo.
Filum, i Hilo
Filiforme: que tiene forma o apariencia de hilo.Filamento: (filamentum) cuerpo que tiene forma de hilomuy fino.Filástica: hilos con los que se hacen los cabos y las
47
jarcias.Filoseda: tela de lana, seda y algodón.
Finis Fin
Confín: Término o raya que divide los territorios yseñala sus límites.Definición: palabra o frase que se usa para definir otra.Finalidad: objetivo o fin con el que se hace una cosa.Infinito: que no tiene ni puede tener fin.Finado: fallecido, muerto.Fenecer: poner fin a algo.
Foedus, foederis Alianza
Federal: relativo a la federación o al gobiernodescentralizado.Federativo: perteneciente o relativo a la federación.Confederación: unión o pacto entre personas, grupossociales o estados, para un fin común.Federalismo: sistema político de carácterdescentralizado.
Flamma, ae Llama
Inflamar: encender y hacer arder con llamas.Flamígero: (genere = llevar) que echa llamas o imita suforma.Oriflama: (aurum = oro) estandarte o bandera.
Fluere Fluir
Afluente: corriente de agua que desemboca en otracorriente de agua.Influir: ejercer influencia sobre otra persona.Confluencia: acción de confluir; punto donde confluyendos o más cosas.Flujo: acción y efecto de fluir.Fluido: (fluidus) cuerpo de carácter líquido o gaseoso.Efluvio: (efluvium) emisión de vapores de un cuerpo.
Forma, ae Forma
Deforme: desproporcionado, irregular o anómalo en suforma.Informe: (informis) aquello que no tiene la forma ni elaspecto que le corresponde.Uniforme: (uniformis) conjunto de dos o más elementosque tienen la misma forma.Multiforme: (multiformis) que tiene muchas formas ofiguras.Fusiforme: (fusus = huso) con figura de huso.
Frater, fratres Hermano
Fraternal: propio de hermanos.Fraternizar: Unirse y tratarse como hermanos.
Fratricidio: (fratricidium) Muerte dada por alguien a supropio hermano.
Frigus, frigoris Frío Frigorífico: (facere = hacer) Refrigerador, que produceartificialmente gran descenso de temperatura.
48
Refrigerador: Aparato destinado a refrigerar alimentos.Frigidez: frialdad. Inapetencia sexual.
Frons, frontis Frente
Afrontar: hacer cara a un problema. Poner una cosafrente a otra.Confrontar: Cotejar una cosa con otra.Frontispicio: Fachada de un edificio u otra cosa.
Fugo, fugere Huir
Trásnfugo: Prsona que se fuga de un lugar para ir a otro.Fugitivo: que anda huyendo o escondiéndose.Lucífugo: (lucis = luz) que huye de la luz.Fugaz: (fugax) que se ejecuta o pasa rápidamente.
Fumus Humo
Fumar: (fumare = humear) aspirar una sustanciaquemada.Fumigar; (agere = hacer) purificar algo por medio dehumo.Fumívoro; (vorare = consumir)Perfume: (per = por) sustancia aromática que desprendíahumo fragante al ser quemada.
Genus, generis Género
Genuino: legítimo.Congénere: del mismo género.Genérico: común a muchas especies; relativo al mismogénero.Degenerar: decaer, declinar; estropearse algo.Generación: acción y efecto de engendrar. Descendientesdirectos.
Gradior, gressus Caminar
Plantígrado: (planta = planta) que camina apoyando laplanta de sus extremidades.Digitigrado (digitus = dedo) animal que caminaapoyándose sobre los dedos.Regreso: acción de volver al lugar de partida.
Grex, gregis Rebaño
Gregario: persona que acompaña a otras. Animal quevive en manada.Congregación: reunión de personas,comunidad-Disgregar: desunir, separar.Agregar: juntar unas personas o cosas con otras.
Homo, hominis Hombre
Homicidio: (caedere = matar) muerte que una personacausa a otra.Humano: relativo al hombre.Humanidad: (humanitas) Género humano, naturalezahumana.Humanitario: que presta auxilio y ayuda a personasnecesitadas.Deshumanizar: quitar el carácter humano a una personao a una cosa.
Hospis Huésped Hospedar: dar alojamiento a una persona.
49
Hospicio: casa de albergue o refugio.Hospital: lugar para auxiliar ancianos y enfermos.Hotel: casa para acoger huéspedes.Hostería: establecimiento que ofrece hospedaje yalimentación a viajeros.
Hostis EnemigoHostil: enemigo.Hostilidad: acción hostil.Hueste: Ejército en campaña.
Humus Tierra
Inhumar: enterrar o sepultar.Exhumar: desenterrar.Trashumar: (trans=de la otra parte) pasar el ganado deun lugar a otro.Póstumo (post = después) que sale a la luz públicadespués de la muerte del autor.
Jus, juris Derecho
Jurista: el que profesa la ciencia del Derecho.Jurisconsulto: profesional del Derecho, dedicado aresolver consultas legales.Justicia: virtud que mueve a dar a cada uno lo que lecorresponde.Injuria: Ofensa, ultraje.Justificar: probar la inocencia de alguien.
Labor, laboris Trabajo
Elaborar: (elaborare) Transformar algo.Colaborar: trabajar con alguien en una tarea común.Labrador: persona que labra o cultiva la tierra.Labriego: persona que cultiva los campos y vive en zonarural.Laboratorio: lugar equipado con los utensilios ymateriales necesarios para realizar investigaciones,experimentos científicos o trabajos técnicos.
Lac, lactis Leche
Lácteo: Relativo a la leche o semejante a ellaLactancia: Alimentación a base de leche materna de losmamíferos durante la primera etapa de su vida.Lacticinio: manjar elaborado con leche.Lactosa: Azúcar presente en la leche, formada porgalactosa y glucosa.
Lapis Piedra
Lápida: Piedra llana en que se suele poner unainscripción.Dilapidar: malgastar, derrochar.Lapidario: frase o enunciado famoso que merece sergrabado en piedra.Lápiz: barra de grafito o carbón colocada dentro de uncilindro de madera y usada para escribir.
Latus, lateris Lado Equilátero: (Equus = igual) figura cuyos lados soniguales entre sí.
50
Unilateral: lo que se refiere únicamente a una parte oaspecto de una cosa.Bilateral: relativo a los dos lados o aspectos que seconsideran.Cuadrilátero: que tiene cuatro lados.Colateral: lo que está a ambos lados de una cosaprincipal
Legere, lectum Leer
Lectura: acción de leer.Ilegible: lo que no se puede leer.Leyenda: (legenda) relación de sucesos que tienen másde tradicionales o maravillosos que de históricos overdaderos.Legendario: perteneciente o relativo a las leyendas.Elegir: (eligere) escoger, preferir a alguien o a lago paraun fin.Elección: acción y efecto de elegir.
Lex, legis Ley
Legal: (legalis) prescrito por la ley y conforme a ella.Ilegal: fuera de la ley y contrario a ella.Legítimo: (legitimus) conforme a las leyes; genuino yverdadero.Legalizar: dar estado legal a una cosa.Legislar: dar, hacer o establecer leyes.
Lis, litis Lid, pleitoLitigio: pleito, disputa, altercado.Litigar: (litigare) pleitear, disputar en juicio sobre algo.Litigante: (litigantis) que litiga.
Littera, ae Letra
Literatura: conjunto de las producciones literarias de unanación, una época o un género.Literario: (litterarius) perteneciente o relativo a laliteratura.Literal: (litteralis) conforme a la letra del texto.Aliteración: repetición insistente de unas consonantes osonidos dentro de una frase.
Locus, i Lugar
Colocar: (collocare) poner a alguien o a algo en sudebido lugar.Dislocar: (dislocare) Sacar algo de su lugar.Locomoción (motio = movimiento) traslación de unlugar a otro.Locatorio: habitación de los conventos y cárceles, por locomún dividido por una reja, en el que los visitantespueden hablar con las mojas o los presos.
Longus, a, um Largo
Longitud: magnitud física que permite marcar ladistancia que separa dos puntos en el espacio.Longitudinal: hecho o colocado en el sentido o direcciónde la longitud.
51
Lontananza: estado o situación de una zona o lugar queestá o se ve a lo lejos.Longevidad: (aevum = edad) larga duración de la vida.Prolongar: hacer más largo en términos de tiempo.
Loquor, loqui Hablar
Coloquio: (cum = con) conversación entre dos o máspersonas.Locución: acto o manera de hablar.Locutorio: lugar de dimensiones reducidas para el usoindividual del teléfono.Locuaz: (loquax) que habla en exceso.Soliloquio: (solus = solo) reflexión que se realiza en vozalta, a solas.
Ludo, ludere JugarEjercitarse
Ludibrio: escarnio, burla, mofa.Preludio: Aquello que sirve de entrada y preparaciónpara algo.Aludir: referirse a algo o a alguien sin nombrarlo.
Lumen, luminis Luz
Iluminar: (illuminare) alumbrar, llenar de claridad.Luminoso: (luminosus) que tiene mucha luz.Luminaria: (luminaria) materia combustible encendia.Vislumbrar (vix = apenas) ver algo de forma ténue yconfusa.
Magíster, ri Maestro
Magistral: realizado con maestría; realtivo al ejerciciomagisterial.Magistrado: dignidad o empleo de juez; superior civil.Magisterio: (magisterium) enseñanza y autoridad elmaestro; título de maestro; conjunto de maestros.
Magnus, a, um Grande
Magnate: persona muy ilustre y principal por su cargo ysu poder.Magnanimidad: (anima = alma) grandeza y elevación deánimo.Magnificador: (facere = hacer) que magnifica, que hacegrande.
Merx, mercis Mercancía
Mercado: (mercatus) sitio público dedicado a la compre,venta y permuta de bienes y servicios.Mercader: persona que se dedica a vender mercancías.Mercería: comercio de cosas menudas y de poca entidad,como alfileres, botones, etc.Mercante: relativo al comercio; mercader.Comercio: (commercium) intercambio de artículos pordeterminados valores.Comerciante: persona que comercia; dueño de negocio ocomercio.
Miles, militis Soldado Militar: (militaris) perteneciente o relativo a la milicia ovida militar.
52
Milicia: (militia) servicio o profesión militar.Militante: que milita.
Morbus Enfermedad
Mórbido: (morbidus) que sufre enfermedad o laocasiona.Morboso: (morbosus) enfermo, enfermizo; patológico.Morbosidad: cualidad de morboso; conjuto depatologías.
Mos, moris Costumbre
Amoral: (a = sin) que carece de sentido moral.Inmoral: (in = contra) que va en contra de la moral.Desmoralizar: desanimar, desalentar.Morigerar: (morigerari) moderar y templar los excesosen los actos y afectos.
Motus Movimiento
Terremoto: (terraemotus) movimiento de la tierra;sismo.Maremoto: (mare = mar) agitación fuerte del mar debidoa un sismo producido en el fondo.Motocicleta: vehículo automóvil de dos ruedas.Locomotora: máquina sobre ruedas que arrastra losvagones del trenAutomotor: vehículo de tracción mecánica.
Multus, a, um Mucho
Multiforme: (multiformis) que tiene muchas formas ofiguras.Multitud: (multitudo) gran número de personas o decosas.Multiplicar: (multiplicare) aumentar una cantidad.Multicolor: de muchos colores.
Nomen, nominis Nombre
Nómina: relación de nombres de personas o cosas.Nominal: (nominalis) relativo al nombre.Denominar: (denominare) dar nombre para identificaruna persona o una cosa.Nomenclatura:(calator = llamador) relacion de personaso cosas; términos especiales usados por una ciencia.
Numere, neptum Cubrir con velo,cubierto
Núbil: (nubilis) en edad de casarse.Connubio: (connubius) matrimonial; perteneciente almatrimonio.Nupcias (nuptiae = nupcias) matrimonio, casamiento.Nupcial: (nuptialis) perteneciente o relativo a las bodas.
Oculus, i OjoOcular: relativo al ojo.Oculista: especialista en las enfermedades del ojo.Inocular: (in = en)
Odor, odoris Olor
Inodoro (in = no): que no tiene olor.Odorífero (fero = llevo): que huele bien, que tiene buenolor o fragancia.Odorante: que es oloroso o aromático.
53
Desodorante: sustancia que sirve para quitar o reducir elmal olor del cuerpo.
Pectus, pectoris Pecho
Pectoral: relativo al pecho.Peto: armadura del pecho. Prenda que cubre el pecho.Expectorar (ex = fuera): Expulsar secreciones y mucosasdel aparato respiratorio a través de la boca.
Paene Casi
Penumbra (umbra = sombra): sonbra débil entre la luz yla oscuridad.Península (insula = isla): Tierra rodeada de agua y unidaa un continente por un pequeño sector.Penúltimo: anterior al último.
Radix, radicis RaízRadical: perteneciente o relativo a la raíz.Radicarse: arraigarse, echar raíces, establecerse en unlugar.
Semi MedioSemicírculo: cada una de las dos mitades del círculoseparadas por el diámetro.Semicorchea: nota musical equivalente a media corchea.
Tacere, tacitum Callar Tácito: silencioso. Se supone sin haberse hecho expreso.Taciturno: silencioso, triste, apagado.
Umbra, ae Sombra Umbrío: lugar donde da poco el sol.Umbroso: que produce sombra.
3.10 FRASES LATINAS FAMOSAS
“Aequam memento rebus in arduis servare mentem”.«Recuerda conservar la mente serena en los momentos difíciles». (Horacio)
“Amicus Plato, sed plus magis amica est veritas”. "Amigo es Platón, pero mucho más amiga es la verdad" (Atribuida a Aristóteles)
"Amor Omnia Vincit". "El amor todo lo vence"
“Audentes fortuna iuvat”. "La fortuna (la suerte) ayuda a los audaces". (Virgilio)
“Cogito ergo sum”. "Pienso, entonces existo". (Descartes)
“Corruptio optimi pésima”. "La corrupción de los mejores es lo peor". (Atribuída a Sato Tomás de Aquino)
54
"Ama et quod vis fac". "Ama y haz lo que quieras". (San Agustín)
“Exitus Acta Probat”."El fin justifica los medios" (Maquiavelo)
“Homo homini lupus est”."El hombre es un lobo para el hombre". (Tomas Hobbes)
“Magis esse quam videri oportet”."Mas importa ser que parecer”.
“Mens Sana in corpore sano”."Mente sana en un cuerpo sano". (Juvenal)
“Non facit ebrietas vitia, sed protrahit”. "La embriaguez no crea vicios, sólo los pone en evidencia". (Séneca)
“Non semper ea sunt quae videntur”."No siempre las cosas son lo que parecen"" (Fedro)
“Non scholæ, sed vitae discimus”."Aprendemos para la vida, no para la escuela". (Séneca)
“Nosce te ipsum”."Conócete a ti mismo" (Sócrates)
“Optimum cibi condimentum fame”."El mejor condimento es el hambre" (Cicerón)
“Possunt quia posse videntur”."Pueden, porque creen poder" (Virgilio)
“Potius sero quam nunquam"."Más vale tarde que nunca". (Tito Livio)
“Qui invenit amicum, invenit thesaurum”."Quien ha encontrado un amigo, ha encontrado un tesoro". (Eclesiástico 6,14)
“Risus abundat in ore stultorum”."La risa es frecuente en la boca de los tontos". (Menandro)
55
“Vox populi, vox dei”.“La voz del pueblo es la voz de Dios".
“Ingenium mala saepe movent”.“Las desgracias, muchas veces, aguzan el ingenio”. (Ovidio)
“Amorem librorum, amorem sapientiae”.
“El amor a los libros es amor a la sabiduría”. (De Bury) “Homines amplius oculis Quam auribus credunt”.
“Los hombres dan más crédito a sus ojos que a sus oídos”. (Séneca).
“Longum es iter per preacepta; breve et eficax per exempla”.“Larga es la vía de la enseñanza por medio de teorías; breve y eficaz por medio deejemplos”. (Séneca)
“Te ipsum concute”.
“Examínate a ti mismo”. (Horacio) “Omnem crede diem tibi diluxisse supremum”.
“Piensa que cada día que despunta es para ti el último”. (Horacio) “Aliquid mali est propter vicinum malum”.
“Mal le va a quien tiene un mal vecino”. (Plauto) “Rerum omnium magister usus”.
“La práctica es la maestra de todas las cosas”. (César) “Nisi utile est quod facimus, stulta est gloria”.
“Si nuestra obra no es útil, toda la gloria derivada de ella es necia”. (Fedro)