Pueblos 64 – Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.

7/21/2019 Pueblos 64 Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.

1/16

Informacin y Debate n PUEBLOSnPrimer trimestre n2015 n1

Cintillo si necesario nDOSSIERInformazio eta Eztabaida Aldizkaria

www.revistapueblos.orgDosiern64 zenbakiaLehen hiruhilekoan2015

FRANCISCOV

IDAL.

FEMINISMOA ETA LURRALDEA

LATINOAMERIKAN> Yas un i : b i z i t z a de fenda tz ek o bo r rok a

> Ez inbes tek oak e ta ez i k us i ak . Emak umeak Ko lonb iak o ek onomian>Er rep res i oe ta t i k bu ru j abe tz e ta ra .

Emak ume i nd i genak go rpu t z - l u r l u r ra l dea ren de fen t s an> Era i l ak , j i po i t uak , k a r t z e l a tuak . Lu r ra l de -ga taz k a s oz i a l ek o log i k oen

inpak tua Pe ruk o emak umeen go rpu t z en ga inean

EMMA

GASC

.


2/16

DOSIER

nFeminismoa eta lurraldea

Ospatu berri den Latinoamerika eta Karibeko XIII. Topaketa

Feministan1, 1500 emakume feministak elkarrekin

hausnartu dute euren identitate ezberdinetatik (emakume

indigena eta nekazariak, feminista komunitarioak,

gazteak, lesbianak eta trans, etxeko langileak,sexu-langileak, emakume migranteak eta afrikarren

ondorengoak), Hala, emakume hauek feminismoa

mugimendu irekia dela agerian utzi dute, bere baitan

feminismo ezberdinak hartzen dituen mugimendua

eta aberastu, hazi, birpentsatu eta bere burua

zalantzan jartzeko bokazioa duena.

Aukeratutako hiru lan ardatzak

kultura artekotasun kritikoa,

bizitzaren jasangarritasuna eta

gorputz-lurraldea dira.

Feminismoak eta lurraldearen aldeko borrokak

Latinoamerikan

lex Guillamn y Clara Ruiz*

Azken deklarazioak, besteak bes-

te, emakumeengan inpaktua

duten kapitalismoaren, hetero-

patriarkatuaren eta kolonialtasuna-

ren arteko erlazioa nabarmentzen du;

bizitza emakumeen lana esplotatuz

sostengatu dela aipatzen du, merkatukapitalisten metaketaren, eta ez bi-

zitzaren, mesederako; eta, azkenik,

Mugimendu guztiak dira osatugabeak eta, hortaz,beste mugimenduekin hitz eginez eta alderatuz aberas daitezkeBOAVENTURADESOUSASANTOS

EMMAGASC.


3/16

Informazio eta Eztabaida n PUEBLOSnLehen hiruhilekoa n2015 n3

Feminismoa eta lurraldea n DOSIER

emakumeen gorputzen defentsa, es-

kubideak dituzten subjektu gisa, eta

lurraldearen defentsa, bizitza material,

kultural, historiko eta sinbolikoaren

espazio gisa, Latinoamerikako eta Ka-

ribeko feministen borroka nagusia delaadierazten du deklarazioak. Topaketara

joandako emakume feminista gazteen

hitzetan: Erauzketan oinarritutako

ekonomia kapitalistek gure lurraldeei

egiten dietena egiten die patriarkatuak

gure gorputzei.

Latinoamerika munduko erauzke-

ta-merkatua zabaltzeko prozesuan

dago murgilduta eta prozesu honek lu-

rralde eta gorputzetan sartu eta bizitza

eredu bakar eta eztabaidaezina inposa-

tzen du: merkantilizazioan eta gizartea-ren aurrerabidearen irabazien irudika-

rian oinarritutako garapen modernoa,

alegia. Lumatzearen bitartez kapitala

metatzea eta gizakien eta beste izaki

naturalen bizitzak kontrolatzea, esplo-

tatzea eta manipulatzea dira hedapen

neoliberal honen oinarriak, eta honek

sortzen dituen erreakzioak egoera poli-

tikoa, pertsonak eta euren harremanak,

agendak eta eraldaketa-irudikariak

eraldatzen ari dira, baita guk erabiltzen

ditugun kontzeptu-esparruak ere.

Azkenaldian, erauzketan eta -

nantza-espekulazioan oinarritutako

garapen-eredu hegemonikoa ikuspe-

gi ezberdinetatik zalantzan jartzen

duten zenbait mugimendu laguntzen

ari gara Latinoamerikan. Hauek ere-

du horrek ingurumenean, herri-indi-

genengan eta emakumeengan dituen

inpaktuak nabarmentzen dituzte eta

gizon eta emakumeen, hiri eta herrien,

zuri eta indigenen, gizakia eta natura-

ren eta estatu eta herritarren arteko

botere-harremanak aztertzen dituzte.

Testuinguru honetan, emakumeen eta

emakume-erakundeen protagonismoa

handituz doa lurraldea defendatzen

duten borroketan eta esperientzia eta

harreman berriak sortzen dira femi-

nismoaren eta garapen-eredu hege-

monikoaren kritikaren artean.

BIZITZARENIRAUNKORTASUNARENALDEKOJOERA ANITZGure europar ikuspegitik lotura ho-

rretaz aritzeak 60ko hamarkadan Eu-ropan sortutako ekofeminismoerrefe-

rentziara garamatza. Askotariko joera

honek eragina izan du, besteak beste,

India edo Mali bezalako herrietan

naturaren defentsan ari diren hainbat

emakume-mugimendu herritarretan.

Ekofeminismoa ez da aipatu, era

esplizitu eta garrantzitsuan behintzat,Latinoamerikan lurraldearen aldeko

borrokan ari diren emakume antola-

tuen joera berrian. Hala ere, borroka

eta adierazpen hauetako askotan

ekofeminismoaren indar-ideia nagu-

sietako batzuk hautematen dira, bai

alderdi esentzialistan bai konstrukti-

bistan. Burujabetze asmoaren eta

ekologiaren elkarguneak, gaur, ez du

izen bakarra Latinoamerikan; aitzitik,

plaza koloretsu eta jendetsua ematen

du, eta horretara emakumeak, emaku-me-erakundeak eta erakunde feminis-

tak leku ezberdinetatik eta bagaje eta

azentu ezberdinekin heltzen dira.

NEKAZARI-MUGIMENDUAElikadura burujabetzaren aldeko ne-

kazari-mugimendutik eta, bereziki,

CLOC-Va Campesinatik emakumeek

protagonismoa lortu dute lurraren

eta ondasun naturalen defentsarako

borrokan nekazaritza-industriaren

proiektu handien aurrean (transge-

nikoak, monolaborantza handiak,

nekazaritza txikiarekin bateraezinak

diren erauzketa-proiektuak, etab.).

Era berean, emakumeek berezko es-

pazioak lortu dituzte eta horietatik

euren burua eskubide-, proiektu- eta

nahi-subjektu aldarrikatu dute. Hala,

esaterako, 2011an, Via Campesinak

Emakumeen kontrako indarkeria

amaitzeko kanpainari ekin zion,

Emakumeen Mundu Martxarekin ba-

tera. Horren bidez, kultura kapitalis-

tak emakumearen kontra erabiltzen

duen indarkeriaren forma anitzak eza-

gutzera ematen zituzten. Horrez gain,

bere baitan buruzagitza gizonezkoena

izan ohi dela aitortzen du erakundeak,

emakumeen parte-hartzea eskasa dela

onartuz.

Kasu batzuetan, erakunde mistoe-

tan, blokeo egoera hauen ondorioz,

emakumeek berezko erakundeak sortu

dituzte eta emakume-erakunde haue-

tako batzuk euren herrietako gizarte

mugimenduen artean ezinbesteko bi-lakatu dira2. Beste zenbait kasutan,

emakume-erakundeek eta feministek

espazioak lortu dituzte nekazarien

burujabetzaren inguruan ikuspegi inte-

gralagoak dituzten erakunde mistoetan.

Hau da, adibidez, Movimento dos Tra-

balhadores Rurais Sem Terraren (MST)

kasua.

INDIGENENBORROKAKETAKOMUNITATE-FEMINISMOAGaur, mugimendu indigenen borroka

lurraldeen defentsan hil edo bizikoa

da. Komunitate eta herri indigenen lu-

rraldeak Abya Yalan ematen diren in-

gurumen-gatazken erdian daude. Ko-

lonialismoa hasi eta 500 urtera, bere

suntsikortasuna gero eta handiagoa

da eta geratzen diren azken lurralde

eta herriez jabetzen saiatzen da. Eta

borroka honetan emakumeen prota-

gonismoa gero eta nabarmenagoa da:

erakunde askoren barruan gaitasunak

garatzeko, agendak sortzeko eta na-

zio-mailan eta nazioartean emakume

indigenaren parte-hartzea hobetzeko

prozesuak eman dira.

Baina prozesu hauetan tentsio

handiak ere eman dira eta ematen

dira. Emakume indigenek krista-

lezko sabaiak eta desadostasunak

topatzen dituzte erakunde mistoetan

bidegabekeriei aurre egitean. Generoa

mendebaldeko kontzeptu kolonialtzat

hartzen da.

Hala, bada, testuinguru honetan

komunitate-feminismoa da berri na-gusia. Nahiz horrela deitu edo ez, ko-

munitate-feminismoak, adierazpide

Prozesu hau osopositiboa da baina baditukontraesanak eta erronkak.

Izan ere, erakunde

feminista askok emakume

indigenez osatutako herri-

erakundeekin tutoretzazko

botere-harreman

paternalistak izan dituztela

kritikatu izan da


4/16

4 n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida

DOSIER n Feminismoa eta lurraldea

eta abardura ezberdinetatik, lurral-

dearen defentsa eta gorputz-lurraldea

uztartzen ditu; batera aldarrikatzen

ditu feminismoa eta mundu-ikuskera

indigena, emakumeen gizabanako

eskubideak eta jatorrizko herrialdeeneskubide kolektiboak. Era berean,

patriarkatuak salatzen dituzte, ko-

loniala zein jatorrizkoa, ez azterke-

Baina emakume hauen parte-

hartzea ez da zaintza lanetara edo

eltze komunak prestatzera muga-

tzen. Aitzitik, gero eta rol aktiboagoa

dute erresistentzia ekintzetan; izan

ere, euren lelo eta eskaerekin, ma-nifestazioen buru izaten dira, giza-

eskubideen defendatzaileen giza-es-

kubideen urraketak salatzen dituzte

eta euren borroka ezagutzera ematen

dute hedabideetan. Rol aktiboago ho-

nen adierazgarri da, emakume haue-

tako asko kriminalizatu izan dituz-

tela herri ezberdinetan. Esperientzia

hauek frogatu bezala, emakume ne-

kazari, defendatzaile, irakasle, ikasle

eta merkatarien rola garrantzitsua da

antolaketa prozesuetan eta ekono-mia- eta gizarte-alternatibak sortze-

ko. Era berean, emakumeen parte

hartzeko eskubidea defendatu na-

hian, zenbait gizarte erakunderen

egitura matxista eta baztertzaileak

kolokan jartzen dituzte eta alderdi

politikoen manipulazio saiakerak

eta estatuaren ezgaitasuna kritika-

tzen dituzte.

Azken joera bat ingurumenaren

aldeko erakundeetako emakumeek

osatzen dute. Hauek ingurumenaren

eta emakumeen problematikari au-

rre egiten diote, lurraldea eta giza-

eskubide ekonomiko, sozial, kultural

eta ingurumenezkoak defendatzen

dituzte eta, aldi berean, erakundeak

eta komunitateak laguntzen dituzte

natura hondatzen duten proiektuek

emakumeengan dituzten inpaktuak

aztertuz.

Latinoamerika mailan, aipatze-

koak dira hainbat erakunde. Gizarte-

eta ingurumen-eskubideen emakume

defendatzaileen sareak, adibidez,kutsadura, osasuna eta protestaren

kriminalizazioari lotuta, meatzari-

tzak emakumeengan sortzen dituen

inpaktuak salatzen ditu. Ildo berean,

ama lurraren defentsarako Boliviako

emakumeen sarea emakumearen kon-

trako indarkeria ekologikoaz ari da,

meatzaritzak sortzen duen indarke-

riari dagokionez. Indarkeria honek

ura izateko, osasunerako, elikadura-

rako, elikadura burujabetzarako eta

lurralderako eskubideak urratzen ditu,besteak beste. Urriaren 14an Quiton

ospatutu zen erauzketa-industriaren

tazkak sortzean, gorputzaren defen-

tsa borroka nagusitzat hartzen duten

zenbait erakunde feministak loturak

sortu dituzte emakume-erakunde he-

rrikoiekin (indigenak, baserritarrak

eta hiritarrak) eta apurka-apurka lu-rraldearen aldeko borrokak barne har-

tu dituzte euren agenda feministan,

feminismoaren agenda historikoa alde

batera utzi gabe3.

Perun, adibidez, Alfombra Roja

erakundea parte hartzen ari da lurra-

ren eta ingurumenaren defentsarako

manifestazio eta aldarrikapenetan.

Mugimendu feministatik sortutako

ekimen honek estatuak salatzen ditu

sexu- eta ugalketa-eskubideen arloan

euren betebeharrak bete ditzaten.Bere ekintzetan gorriz jantzitako per-

tsonak lurrean etzaten dira alfonbra

modura. Irudi hori birsemantizatu

nahi dute eta protesta zentzu bat eman

nahi diote, emakumeen eskubideen

aldeko eta indarkeria guztien kon-

trako etengabeko borroka irudikatuz.

Prozesu hau oso positiboa da bai-

na baditu kontraesanak eta erronkak.

Izan ere, erakunde feminista askok

emakume indigenez osatutako herri-

erakundeekin tutoretzazko botere-

harreman paternalistak izan dituztela

kritikatu izan da.

INGURUMENARENALDEKOETAERAUZKETARENKONTRAKOERAKUNDEAK

Beste joera garrantzitsu bat ikus-

ten da, emakume baserritarrek osa-

tutakoa. Emakume hauek ez datoz

lehen aipatutako mugimenduetatik,

komunitate- edo auzo-erakundeeta-

tik eta lurraldearen, uraren, zerbitzu

publikoen eta bizitzaren defentsa-

rako fronteetatik baizik. Hauek, teo-

rikoan baino gehiago, era enpirikoan

kritikatzen dituzte gizartearen bide-

gabekeriak eta egitura patriarkala.

Erauzketa-proiektuen aurrean erre-

sistentzian dauden lurraldeetako

emakume antolatuak honen adibi-

de argia dira. Neurri batean, euren

zaintza rolak bultzatzen ditu emaku-

me hauek borrokatzera; rol horrek,

familiaz harago, ingurumena eta

bizi-bitartekoak (lurra, haziak, ura,kultura eta erkidega) hartzen hartzen

baititu.

Burujabetze asmoaren

eta ekologiarenelkarguneak, gaur,

ez du izen bakarra

Latinoamerikan;

aitzitik,plaza koloretsu

eta jendetsua ematen du,

eta horretaraemakumeak,

emakume-erakundeak

eta erakunde feministak

leku ezberdinetatiketa bagaje eta azentu

ezberdinekinheltzen dira

ta historikoa egiteko asmoz, soilik,baizik eta hauek eta hauen ondorioekgaur egun ere irauten dutelako. Be-

raz, komunitate-feminismoa koloniaosteko feminismoen ildoan kokatzen

da; mendebaldeko feminismoarekin

adiskidetasuna eta elkartasuna adie-

raziz baina, aldi berean, euren buru-

jabetze asmoen bizipen autonomoa

aldarrikatuz.

MUGIMENDUFEMINISTAPlazara doan beste bide bat emakume

askotariko mugimendu feministan eta

zenbait LGTB kolektibotan jaiotzen

da. Herri batzuetan (hala nola, Guate-mala, Honduras, Ekuador eta Perun),

egoera ezberdinetan ingurumen-ga-


5/16



kontrako emakumeen topaketan4 , pe-

trolioak eta meatzaritzak kaltetutako

zenbait emakumek ezagutzera eman

zituzten erauzketa enpresek naturan,

lurraldeetan eta emakumeen gorpu-

tzetan sortutako kalteak (gaixotasu-nak, alkoholismoa, indarkeria).

GORPUTZ-LURRALDEANOINARRITUTAKOSUBJEKTUAKETABURUJABETZEESTRATEGIAKGarapen-ereduak zalantzan jartzen

dituen lurraldearen defentsaren eta

joera feminista ezberdinen arteko

bilgunea den plaza koloretsu eta jen-

detsu honek era konstruktiboan ohar-

tarazten ditu gizarte-mugimenduak,

euren gabeziak, inkoherentziak etamugak nabarmenduz. Aldi berean,

hauek konpontzearren, mugimenduen

arteko kutsadura proposatzen du,

hau da, euren borroken, agenden eta

pentsamoldeen artean dagoen zatiketa

gainditzea.

Nire gorputza, nire lurraldea

leloak joera hauek interpelatzen

ditu: lurraldearen kontzeptu indige-

na (emakumeen gorputzak erasoak

jasaten ditu eta balioetsi eta defenda-

tu behar da jatorrizko komunitateeneta lurraldearen defentsarako mugi-

menduen barruan ere); emakumeen

kontrako indarkeriaren kontzeptu

feminista (meatzaritza, petrolioa

eta nekazaritza-industria bezalako

erauzketa-jarduera duten lurraldee-

tan emakume baserritar eta indigenek

pairatzen dituzten beste eraso mo-

tak ere kontuan hartuz); eta ekologia

politikoaren edo gizarte anbientalis-

moaren ikerketa-subjektua (ingurune-

ko kanpo-efektuez gain, gizartekoak

ere ikerketa-subjektu izango dira,

nola herriek inpaktu horiek era ez-

berdinetan pairatzen dituzten kontuan

hartuz).

Gure ustez, ez dago aldaketarako

subjektu bakarra; aitzitik, gero eta

sendoagoak eta antolatuagoak diren

boterearen patroi eta mekanismo ez-

berdinen aurrean antolatutako subje-

ktu anitzetan pentsatzea indarra eta

beharra da. Aldaketa-subjetu eta al-

daketa beraren parte gara,gure buruaeraldatuz eraldatzen dugu. Ezin da

emakumeen kontrako indarkeriarik

gabeko bizitza duin batean pentsatu

ez bada arrazakeria gainditzen. Era

berean, ezin da herri indigenetan bizi-

tze onapentsatu euren barruan emaku-

meen kontrako indarkeria gainditu

gabe. Hala, aldaketa-subjektu anitzen

arteko loturak interesatzen zaizkigu.

Gaur egungo mundu-krisi siste-

mikoak berari aurre egiteko modu

berriak eskatzen ditu, hots, pertsononartean, pertsonon eta naturaren artean

eta pertsonon eta iparraldeko eta he-

goaldeko nazioen artean harreman

ezberdinak sortzen dituzten moduak.

Era berean, krisiak mugimenduen ba-

rruan eta artean boterearen erabilera

berreraikitzea eskatzen du, elkarren

artean konektatutako agenda plural

eta jasangarriak lortzeko.

Latinoamerikako hainbat lekutan,

konquista espainarraren ondorioen,

landatik hirirako migrazio handien

eta beste zenbait kontu historikoren

eraginez, gizarte-ehuna oso kaltetua

izan zen. Hala, bada, emakumeen eta

gizartean botere gutxien zuten pertso-

nen eskura zeuden antzinako praktika

jasangarrien ordez (trukeak, auzola-

na, auzo-sareak, hazi eta produktuen

trukeak), konantza ezan eta kon-

sumismoan oinarritutako lehiaketa-

logika indibidualistak eta arrazistak

ezarri ziren. Erronka handia da hiri

kaotiko, zikin eta arriskutsu horiek gi-

zatiartzea; emakume gazte, heldu etazaharrek bizitza duinerako eskubidea

izan dezaten ingurune osasuntsu ba-

tean.

Bizitze ona edo sumak kawsay

bezalako proposamen batzuk herri

indigena eta nekazari-komunitateetan

sortu dira eta, nekazaritza, osasuna,

haurren hazkuntza edo zaintzaren

inguruan, antzinako ezagutzak be-

rreskuratzen dituzte. Mendebaldeko

gizarteetan, berriz, zientzia, teknolo-

gia edo industria farmazeutiko kapita-listek ezagutza hauek ordeztu dituzte.

Gainera, proposamen hauek elkar-

tasunean eta elkarlanean oinarritu-

tako produkzio- eta kontsumo-eredu

ezberdinak aurkezten dizkigute eta,

1 XIII Encuentro Feminista Latinoamericano y del Caribe.

Peru, 2014ko azaroaren 22tik 25era. Informazio gehia-

go, hemen: www.13efac.org

2 CONAMUCA, Dominikar Errepublika; Movimento de

Mulheres Camponesas, Brasil; FEMUCARINAP, Peru;

ANAMURI, Txile; CONAMURI, Paraguai, etab.

3 Sexu-eskubide eta sexu-askatasunaren aldarrikapena,berdintasunaren aldeko eta indarkeria patriarkalaren

kontrako borroka, besteak beste.

4 Informazio gehiago hemen: http://territorioyfeminismos.org

Nire gorputza, nire

lurraldea leloak joera

hauek interpelatzen ditu:

lurraldearenkontzeptu

indigena, emakumeen

kontrako indarkeriaren

kontzeptufeminista eta

ekologia politikoaren edo

gizarte anbientalismoaren

ikerketa-subjektua

horietan, komunitatearen zentzua ni-abaino garrantzitsuagoa da.Mugimenduen bilgune horretan

feminismoek bizitze onaren plantea-

mendu gehienak ere badituzte eta

abardura garrantzitsu bat gehitzen

dizkiete: bizimodu ezberdina sortzea

ez da posible izango ez bada kapitalis-

mo patriarkala gainditzen eta guztion-

tzako, naturarentzako eta natura-

ren menpe gaudenontzako justizia,

duintasun eta askatasun printzipioen

aplikazioan ez badira emakumeen

ekarpenak aintzat hartzen.q

*lex Guillamn eta Clara Ruiz

mundu-mailako lankidetza feminista baten aldekoaliantzako kidea den Entrepueblos/Entrepobles/Entrepobos/Herriarte erakundeko Feminismoak

eta Burujabetzak batzordeko kideak dira.


6/16

6 n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida

M Cruz Tornay*

Ekuadorrek bizitze onaedosumak kawsay-aren oinarriak

betetzeko helburuarekin,

gobernuaren politikek

produkzio-matrizearen

aldaketa eta petrolio osteko

ekonomiarako trantsizioenergetikoa gehitzen dituzte,

zeharkako ardatz gisa. Haatik,

estatuak Amazoniako

petrolio-ustiaketatik lortutako

baliabideen bitartez lortu nahi du

biztanleen ongizatea.

Erabaki honek arriskuan jartzen

du herri indigenen bizitza eta,

hortaz, amazoniar emakume

asko bizitza eta lurraldearendefentsan borrokatzera

bultzatu ditu.

bizitza defendatzeko borroka

EMMAG

ASC.

Yasun-ko parke nazioanala men-

debaldeko Amazonia ekuador-

tarrean kokatzen da eta mun-

duko bioaniztasunik handiena duten

ekosistemetako bat da. Waorani he-rriaren arbasoen lurraldean dago eta,

bertan, borondatez isolaturik dauden

zenbait herri bizi dira. Herri hauek,

ezin ukituzko zona delaratutako ere-

muan bizi dira.

Petrolio-ustiaketak beste lurral-

deetan sortutako inpaktuek mobili-

zazioa eragin zuten 90ko hamarkada

hasieran eta, horren ondorioz, Ama-

zoniako eremu kalteberenak, besteak

beste, Yasunko parke nazionala ba-

besteko proposamenak sortu ziren.ITT Yasun Ekimena Ishipingo, Tam-

bococha eta Tiputini-ko petrolioa lu-

Yasun:

razpian mantentzeko asmoz erakunde

ekologistek sortutako alternatiba izan

zen; izan ere, erakunde hauek petro-

lio osteko trantsizio baten alde egiten

zuten.2007an gobernura heldu zenean,

Rafael Correa presidenteak ozialki

onartu zuen ITT Ekimena eta propo-

samen hura publikoki aurkeztu zion

nazioarteko erkidegoari. Ekuadorreko

estatuak 43. bloke izenez ezagutzen

den eremuko erreserbak ez ustiatzeko

konpromisoa hartuko zukeen hura us-

tiatuz gero estatuak lortuko zituzkeen

irabazien erdia dohaintzen bidez jaso

izan balu. Hala, ez zen ikutuko 800

milioi barriletan estimatutako petrolioerreserba eta ekidituko zatekeen 410

milioi tona CO2 isuritzea.

DOSIER


7/16


Feminismoa eta lurraldea nDOSIER

Ekuadorreko gobernuak defen-

datutako proposamenak nazioarteko

arreta erakarri zuen, izan ere, lehenen-

go aldiz, erregai fosilen erauzketan oi-

narritutako garapen-eredua gainditze-

ko eta ingurumena errespetatzen dueneredu berri bateranzko trantsiziorako

proposamen honek nazioarteko eragi-

le publiko eta pribatu ezberdinak tar-

tean sartzen zituen.

Dena den, ITT Ekimenarekiko

atxikimenduak lortzeko kanpaina

martxan zegoen bitartean, gobernua

B plan bat jorratzen ari zen. Plan

horrek, nazioarteko erkidegoak ezetz

esatekotan, petrolio horren ustiaketa

aurreikusten zuen.

2013ko abuztuan, Errepublikakopresidenteak amaitutzat jo zuen

A plana aurrera eramateko beha-

rrezkoak ziren dohaintzak lortzeko

epea eta Petroamazonas enpresa pu-

blikoak Yasunko parke nazionaleko

%0,1 ustiatuko zuela iragarri zuen.

Sei urtetan, ustiaketa ekiditeko beha-

rrezkoak ziren 3.600 milioi dolarren

ehuneko 0,37 baino ez zen lortu. Ra-

fael Correaren esanetan erabakia bere

agintaldiko zailena izango zen baina

herrialdeko pobrezia akabatzeko be-

harrezkoak ziren diru-sarrerak lortze-

ko bide bakarra ere bai.

LURRALDEARENETAGORPUTZENGAINEKOINDARKERIAPatrizia Gualingak urteak daramatza

Amazoniako lurraldeen defentsan.

2002an sarayaku herriko Emakumea

eta Familiako burua zen. Bere komu-

nitateko beste zenbait kiderekin Costa

Ricara bidaiatu zen eta Giza-Eskubi-

deen Amerika arteko Gortean Ekua-

dorreko estatuari auzia jarri zioten sa-rayakuen lurraldean petrolio-enpresak

sartzen utzi eta babesteagatik. Gor-

teak sarayaku herriari arrazoia eman

zion eta estatuak barkamena eskatu

behar izan zuen baina Amazoniako

lurraldeek eta komunitateen bizitzak

arriskuan jarraitzen dute Yasunkoa

bezalako erauzketa proiektuen eragi-

nez.

Patriciak, urtez eta urtez, ger-

tutik ikusi du multinazionalen jar-

duera eta iritzi argia du gobernuarenB planaren ondorioen gainean: Bi-

zitza eta petrolio-erauzketa bateraezi-

nak dira. Isolaturiko herriak desagertze-

ra behartuta daude. Sarayakuen burua

Yasun parkeko hegoaldean bizi diren

tagaeiri, taromenane eta oamenane

komunitateez ari da. Hauek borondatez

bizi dira isolaturik baina isolaturik bi-

zitzeko erabaki horrek egoera ahulean

jartzen ditu kanpoan hartutako eraba-

kien aurrean: Isolaturik dauden herriek

ez dute hitzik. Euren hitza isila da eta

bakean uzteko eskatzen du. Gobernuak

entzun beharko luke hitz hori edo etno-

zidio izugarria egingo du.

Patriziak bezala, beste amazoniar

emakume askok euren gain hartu zu-

ten beren lurraldearen defentsa, izan

ere, bizitzaz eta espirituz lotuta daude

lurralde zuen, baina emakumeek euren

buruzagien alde agertu ziren eta multi-

nazionalak beren lurraldean egotea ez

zutela nahi adierazi zuten.

Patriziak esan bezala, bizitza

petrolio-erauzketarekin bateraezina

bada, emakumeentzat are bateraezi-nagoa da, hauek autonomia galtzen

baitute tradiziozko bizimoduak baz-

tertzen direnean. Berrogei urteko

ustiaketa Amazonian nahikoa da en-

presekin batera zer datorren jakiteko:

lurraldea militarizatzea, ura eta airea

kutsatzea, alkoholismoa, indarkeria,

prostituzioa...

Erauzketa-enpresek lurraldearen

maskulinizazioa dakarte. Bertan bo-

tere-harreman asimetrikoak ezartzen

dira; hain zuzen, ezer baino lehen,estatuaren errepresio-indarrek petro-

lio-ustiaketaren jarduera defendatzen

dute. Komunitateetako gizonek en-

presa horietan lan egitean tradiziozko

lanbideak galtzen dira, genero-rolak

indartzen dira eta gizon eta emaku-

meen arteko desberdintasunak area-

gotzen dira; izan ere, gizonek soldatabat jasotzen dute eta emakumeek eu-

ren menpekoagoak dira.

Ustiaketa-proiektu bakoitzak pun-

tako teknologia erabili badu ere, kasu

guztietan kaltetu da lurraldea neurri

batean. Aurten bakarrik, Petroamazo-

nas estatu-enpresak 19 isurketa egin

ditu. Hala, uraren eta airearen kutsa-

durak gaixotasunak sortzen ditu komu-

nitateko kideen artean eta gaixo hauek

emakumeek zaintzen dituzte, genero-

rolen arabera. Era berean, emakumeekelikagaiak bilatu behar dituzte ur to-

xikoek txakra kutsatzen dutenean.

ERAUZKETARENKONTRAKOMOBILIZAZIOAKCorrea presidenteak Cadena Nacio-

nal1 -era deitu zuen herritarrei eko-

sistema horren inguruan hartutako

erabakia ezagutzera emateko. Go-

bernuaren B planaren kontrako eta

Amazoniaren aldeko erreakzioek Ya-

sunidos herritar-mugimendua sortu

zuten eta hau presidentearen kritiken

jomuga bilakatu zen.

Gabriela Rurales ekologis-

ta militanteak Yasunidos herritar-

mugimenduaren antolaketan parte

hartzen hasi zen. Gabyk eguneroko

manifestaldiak gogoratzen ditu, ez

Quiton bakarrik, herriko probintzia

guztietan baizik. Aldez aurretik akti-

bismoarekin loturarik izan ez zuten

pertsonen mobilizazioa mantentzea

erronka bilakatu zen eta sinadurak

jasotzeko kanpaina baten bidez lortuzen. Horren helburua 43. blokearen

etorkizunaren inguruko herri-kon-

tsulta lortzea zen.

Yasunidosak sei hilabetez egon

ziren kalean eta 750.000 sinadura

lortu zituzten. Kopuru hau kontsul-

ta egiteko legeak eskatutakoa baino

askoz handiagoa zen baina Hautes-

kunde Batzorde Nazionalak 350.000

baino ez zituen onartu. Gabrielaren

ustez, prozesua iruzurrezkoa izan zen

egiaztatze sistema ez baitzen daga-rria izan eta herritar-kolektibo honek

larderia anitz pairatu baitzituen.

Berrogei urteko ustiaketaAmazonian nahikoadaenpresekin batera zer

datorren jakiteko:

lurraldea militarizatzea,

ura eta airea kutsatzea,

alkoholismoa,indarkeria,

prostituzioa...


8/16


9/16



Garapena sustatzen dutela esaten dute eta, hemen, behintzat, gezur hutsa da dio Naida Jimena

Chaparrok. Bera El Quimbo proiektuak kaltetutako jornalarietako bat da. Bere hitzetan,baztertu gaituzte.

Lehen jornalariak ginen, kontratistak, eta deitzen ziguten lekura joaten ginen, baina lursail horiek guztiak

Emgesak erosi ditu eta, gaur, abandonaturik daude. Hala, Naida Jimenak Juan Manuel Santosen gobernuak

sustatutako garapen-eredua bere lurraldean eta emakumeengan izaten ari den ondorioak azpimarratzen

ditu. Agindutako aurrerabidea, berriz ere, merkataritza librean, kanpo inbertsioan eta megaproiektuetan

oinarritutako politiketan datza. 90ko hamarkadaz geroztik, politika hauek lurraldearen suntsiketa, gizarte-

desberdintasunak eta giza-eskubideen urraketak larriagotu dituzte.

Erika Gonzlez*

Ezinbestekoak

eta ez ikusiak

Emakumeak Kolonbiako ekonomian

EMMAGASC.


10/16

10n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida


Politika hauen adierazgarri dira

lore-hazkuntza eta El Quimbo-

ko zentral hidroelektrikoaren

eraikuntza. Kasu bietan, politika

hauek ekologian, ekonomian eta gi-

zartean sortutako eraldaketek ondoriolatzak ekarri dituzte ekosistemetara

eta gizartearen gehiengoarentzat. Era

berean, gizarte-, ekonomia- eta lan-

arloetan, gizon eta emakumeen ar-

tean berdintasuna lortzeko baldintzak

suntsitzen dituzte. Hala, bada, gizar-

te-justizia eta giza-duintasuna berma

lezaketen garapen-ereduak sortzeko

aukera gero eta murritzagoa da.

LORE-INDUSTRIAK

EMAKUMEENGORPUTZETANSORTZENDITUENAZTARNAKBogot-ko sabana, hiriburuko men-

debaldean, neurri handi batean plas-

tikatua dago, Estatu Batuetara

esportatzen diren loreak hazteko ne-

gutegien ondorioz. Jarduera hau Ma-

drid, El Rosal eta Facatativa herrietan

kokatzen da, besteak beste. Sektoreari

lore-industria esaten zaio nahiz eta

negutegian garatzen den eta ez fa-

brikan. Sektorea sei enpresa handik

kontrolatzen dute1 eta nazioarteko

konglomeratu bezala funtzionatzen

dute: produkzio katea Kolonbia eta

Ekuadorren hasten da eta azken maila

Amerikako Estatu Batuetan, Errusian

eta Japonian ematen da.

Gaur egun, Bogotko sabanako

herri askoren lana lore-hazkuntzaren

baitan dago eta ez dago alternatibaaskorik. Lursailak itxi edo lekualda-

tzeak desastrea ekar lezake, Facatati-

v-ko gobernuak adierazi bezala: Ez

dago hori jasan dezakeen herririk;

gatazka sozial handiak sortuko lirate-

ke. Nazioarteko merkataritzaren era-

ginpean dagoen jarduera ekonomiko

bakar baten menpe egoteak egoera

ahulean jartzen ditu herri hauek. Lo-

re-industriak egiten duen lurraldearen

erabilerak beste nekazaritza-ereduak

garatzeko aukerak murrizten ditu.Lurra, ura eta agrokimikoak era

intentsiboan erabiltzen dituen mono-

laborantza eskema hori nekazaritza

industrialaren ereduan oinarritzen

da. Langileek maquila lantegietako

intentsitateaz egiten dute lan loreak

ekoizteko: erein, gidatu, belar txarrak

kendu, ureztatu, inausi, lore-begiak

kendu, moztu... Hala, zortzi orduz

eta, goi-denboraldian, 12 orduz ego-

ten dira mozten2, corduko 400 zurto-

in moztuz, bataz bestez. Behin uzta

eginda, landareak aukeratu, sailkatu

eta sortatan antolatu egiten dira. Hala,

orduko 400 eta 600 zurtoin arteko ko-

purua batzen da.

Esku-lan intentsiboa duten espor-

taziorako beste industrietan bezala,

ehungintzan kasu, lore-industrian lan-

gile gehienak emakumeak dira. Hauek,

gaur, langileen ehuneko 60 dira. Argi-

taratu berri dugun ikerketa batean fro-

gatu bezala3, lgizonak baino gehiago

emakumeak daude lan honen menpe:

horietako gehienak familia-buruak

dira (langileen ehuneko 69)4, ez dute

lanbide-prestakuntzarik eta, euren

seme-alabak mantentzeko esplotazio

maila altuagoak jasaten dituzte. Hauek

dira, negozioa errentagarriagoa egitea-

rren, lan-eskubideen ahulezia areagotu

eta lanaren kostua txikiagotzen duten

baldintzak.

Azken urteotan, sektorean zenbait

enpresa itxi behar izan dituzte eta lan-

ezegonkortasuna larriagotu da. Honen

arrazoiak, lore-industriako patroienarabera, beste herriekin dagoen lehia

eta pesoaren balioaren igoera dira5.

Lore-industriakoenpresek inposatutakomalgutasunaren ondorioz

langileek ez dute

malgutasunik euren astia

gobernatzeko

El Quimbokozentral hidroelektrikoaeraikitzen ari den

enpresak hiru izen ditu:

bertako filialarena,

Emgesa; nazioarteko

enpresa-izena,

Endesa; eta akziodun

nagusiarena,

Enel

Estatuak sektorea sostengatzen duabantaila komertzialen eta diru-lagun-tzen bitartez baina, hala ere, langileakkaleratzen dituzte, lan erritmo intentsi-

boagoen eta malgutasunaren bidez so-

lik mantendu omen baitaiteke enplegua.

Alabaina, langileak ez datoz bat ber-

tsio horrekin. Asociacin Herrera

elkarteko emakumeen esanetan enpre-

sak ez daude krisian. Euren ustez, ez

dira esportazioak jaitsi eta [laboreak]

Kolonbiako beste eskualde batzuetara

zabaltzen ari dira. Krisia aitzaki gisa

erabiltzen dute lana malguago bihur-

tzeko. Untraores sindikatuko boze-

ramaileak bat datoz ikuspegi honekin.

Euren ustez, patroiak beti kexatzen

dira, baina krisia ez dute haiek jasa-

ten, izan ere, gobernuak enpresei

diru-laguntzak ematen dien bitartean,

hauek, lan-karga handitzearen bidez,

krisia langileen gain jartzen dute.

ARGAZKIA: ERIKAGONZLEZ.


11/16


Lore-industriako langile batek

egunero jasan behar izaten ditu be-

hin-behinekotasuna, gizarte-laguntza

eza, soldata baxuak, lanaldi luzeegiak

goi-denboraldian eta produkzio-xede

intentsiboagoak. Benilda enpresakolangile ohia den Ofelia Gmezek la-

naldi luzeak deskribatzen ditu: Goi-

zeko seietan sartu eta ez genekien zer

ordutan irtengo ginen. Ez da harri-

tzekoa, beraz, sektorean gaixotasun

profesional ugari egotea. Langileen

gaixotasunak ugaritzen doaz negute-

gietan denbora ematen duten heinean.

Bestalde, Flores Coln enpresako lan-

gile ohia den Floralba Zapatak bere

egoera azaltzen digu: Ebakuntzak

egin behar dizkidate besoko tendoie-tan, errotatzaileen zorroan, klabiku-

lan... dena artazien ondorioz.

Langileek pairatzen duten pre-

sioak euren etxean jarraitzen du; izan

ere, lanaren banaketa patriarkalaren

ondorioz emakumeek zaintza la-

nak ere burutu behar izaten dituzte.

Hortaz, intentsitate handiko lan ba-

tetik irten eta ordaintzen ez den lan

batera sartzen dira, azken hau ere

intentsiboa delarik: janaria prestatu,

etxea atondu, familia zaindu, etab.

Lan hauek ez diete neke siko eta

psikosozialaz suspertzen uzten. Lo-

re-industriako enpresek inposatutako

malgutasunaren ondorioz langileek

ez dute malgutasunik euren astia go-

bernatzeko.

Zailtasun hauek gorabehera, lan-

gileek sindikatuak, salaketak, grebak

eta protestak erabiltzen dituzte euren

eskubideak aldarrikatzeko. Emaku-

meen ekintza sindikal eta sozialak

lan eta bizitza duinaren defentsarako

indar kolektibo bat sortzeko helburua

du. Zenbait sindikatuk, elkartek eta

sarek emakumeak konzientzia har-

tzen eta lorezaintzak euren gorputze-

tan, seme-alabengan, euren herrian

eta Bogotko sabanan duen eragina

ezagutzen laguntzen ditu. Gainera,

hauek sustatzen dira: hezkuntza eta

mobilizazioa loreen monolaboran-

tzaren inpaktuak ezagutzera emate-

ko; eskubideak defendatzeko tresnak

sortzea; eta hausnarketa kolektiboa

eta lurraldea berrantolatzeko alterna-tibak sortzea. Azken batean, gizarte-

justiziaz ekoiztearren, lan egiteko eta

Hala ere, proiektua 2008an aur-

keztu zen berriz eta, gizartearen go-

goz kontra, onartua izan zen. Egun,

zentrala eraikitzen ari da eta, ustez,

2015eko lehen hiruhilekoan bukatuko

da. 1997an aurreikusi bezala, inpaktu

handiak izaten ari da biztanleengan;

izan ere, urtegia lursail produktibo

nagusietan kokatzen da eta Emgesak

erosi dituenean lursail horiek nekaza-

ritza-jarduera galdu dute. Jornalariak,arrantzaleak, saltzaileak, garraiola-

riak, kafe-biltzaileak... jarduera eko-

nomiko nagusia galtzeak enplegua

desagertzea ekarri du sektore asko-

tara. Enpresak 3.000 kaltetu zenba-

tetsi ditu, gizarte-erakundeek, ordea,

12.000 inguru. Enpresa transnazional

handi baten eta tokiko nekazarien

artean argi eta garbi bidegabea den

gatazka honetan, kaltetuen ahotsek

garapen-proiektuen ondorioak mi-

laka pertsonen bizimoduetan eta le-

kualdaketetan erakusten dituzte6.

Jennifer Chavarro El Quimbok

kaltetutakoen erakundeko (Asoquim-

bo) kidearen ustez, emakumeek beti

izan dute parte-hartze handia ekoiz-

penean. Haiek ortu txikien, kakaoaren

sektorean jornalari aritzearen eta

arrantzaren bitartez familia horni-

tzen lagundu dute. Haatik, etxekoan-

dretzat hartzen dute euren burua,

egunero kakaoaren uztara joaten ba-

dira ere. Mara Dens Trillero La Ja-

guako nekazari-kooperatiba batekoordezkaria honen adibide argia da.

Bera etxekoandrez osatutako talde

bizitzeko modu ezberdinak bilatzen

eta probatzen saiatzen dira, euren lu-

rraldea zainduz eta kontserbatuz.

ELQUIMBO:GARAPENARENPROMESATIKGIZARTE- ETAEKONOMIA-KRISIRAKolonbiako hego-ekialdean, Kolon-

biako ibai handienak, Magdalena

ibaiak, alegia, Huilako departamen-

dua zeharkatzen du. Bere iturburutik

hurbil, Emgesa konpainia El Quim-

boko zentral hidroelektrikoa eraiki-

tzen ari da. Egia esan, enpresak hiru

izen ditu: bertako lialarena, Emgesa;

nazioarteko enpresa-izena, Endesa;

eta akziodun nagusiarena, Enel. Bo-

tere ekonomiko handia duen trans-

nazional batez ari gara eta, enpresak

bere proiektuen inpaktuen aurrean

bere interesa nagusitzeko erabiltzen

du botere hori.

Hori izan da, hain zuzen, El

Quimbo proiektuarekin gertatutakoa.

Ez da kontuan izan proiektuaren %

95 Amazoniako Erreserban dagoela,

nahiz eta horretarako balio handia

duen erriberako eta lehorreko baso

tropikalaren 1.000 hektarea suntsi-

tu beharko diren. Era berean, ez da

kontuan izan proiektu berari ezezkoa

eman zitzaiola aurkeztu zen lehenen-

go aldian, 1997an. Ezezkoaren arra-

zoia proiektuak sortuko lukeen krisi

sozioekonomikoa izan zen; izan ere,

instituzio publikoen beren esanetan,lur horiek eskualdean nekazaritza-

rako dauden lurrik onenak ziren.



12/16

12n2015 nLehen hiruhilekoa nPUEBLOSnInformazio eta Eztabaida


1 Grupo Cha, The Elite Flower, Sunshine Bouquet, Grupo 8, Flores Ipanema.

2 Goi-denbo raldia gabonei, San Valentin egunari, amaren egunari eta abarreri dagozkie.

3 Informe OMAL n 11 (2014): Las mujeres en la industria colombiana de las flores. Txosten horretatik artikulu

honetarako zenbait informazio eta lekukotasun atera da. Artikulua osoa hemen: www-omal.info.

4 Garzn Hernndez, N. eta Pedraza, Z. (2013): Subjetividad y flexibilizacin laboral: la biopoltica del mercado en lavida de las operarias del cultivo, Gradu-tesia, Universidad de los Andes, Bogot.

5 Konkurrentzia Ekuador eta Kenyarena da, gehienbat. Pesoaren balio igoeraren eraginez peso gutxiago lortzenda saldutako lore dolar bakoitzeko. Hau garrantzitsua da, lore gehienak ezportatu eta dolarretan saltzen baitira.

6. Pulido, A. (2014): Susurros del Magdalena. Los impactos de los megaproyectos en el desplazamiento forzado, CEAREuskadi, Bilbo. Online eskuragarri.

*Erika Gonzlez OMAL Paz con Dignidad,Latinoamerikan aritzen diren

multinazionalen behatokiko ikertzailea da.

bateko ordezkaria zen. Hauek, ora-

in Emegesaren eskuetan dagoen lur-

sail batean ekoizten zuten eta, bertan,

8 emakumek lan egiten bazuten ere,

enpresak pertsona bakar batentzako

kalte-ordainketa onartu zuen. Bide-

gabea bazen ere, azkenean, akordioa

sinatu zuen: Eta, bai, damu dut. 25

milioi peso (10.000 euro) zortzion

artean banatzean, zipitz bana egokitu

zitzaigun. Hor dena lapurtu ziguten.

Kalte-ordainak murriztearren en-

presak erabilitako logika argi ikus-ten da kontraturik gabeko nekazarien

salaketetan. Hauek, kasu askotan ez

dira kaltetutzat ezagutu izan kalte-

ordainak patroiak esandakoan oina-

rritu baitira eta, beraz, hauek dira,

hain zuzen, egoera ahulenean daude-

nak, lana topatzen ez dutenak. Gyna,

Garzon-go nekazaria da eta, bere esa-

netan, bazkaltzen badugu ez dugu

afaltzen, kezka horrekin bizi gara.

Egoera horretan dauden pertsonek ez

dute kalte-ordainik jasotzen eta Ko-

lonbiako estatuak ez ditu euren erre-klamazioak aintzat hartzen. Gainera,

estatuak ez dio enpresari exijitzen

sortutako kalteak konpontzeko. Ma-

ra Dens-ek aipatutako kalte-ordaina

ez da ekonomia suspertzeko tresna

izan, protestak isilarazteko eta isil-

tasuna lortzeko tresna baizik. Zoila

Mara Lenco La Jaguako jornalari eta

arrantzaleak momentu latza bizi du:

berak irabazitakoarekin 10 pertsonak

bizi behar dute. Hala ere, berak ez du

Emgesak eskainitako dirua hartu: Ez

dut hartu izan nahi nire duintasunak

25.000 peso horiek baino gehiago

balio duelako. Nire komunitatea, hau-

rrak, ekarriko duten hondamendia...

Ez dut ikasi behar zer ekarriko dutenjakiteko.

Langabeziak, jarduera ekonomiko

eta bizibide ezak eta inbertsio pu-

blikoa murrizteak familiarteko eta au-

zokideen arteko harreman pertsonale-

tara eramaten dute gatazka. Proiektua

hasi baino lehen, kezkak ez ziren eko-

nomikoak eta, zailtasun ekonomiko-

rik bazegoen, komunitateak aurre

egiten zion. Orain, Jennifer Chavarro-

ren ustez, El Quimboko eraikuntzak,

dinamika kolektibo horiek hausten

ditu eta gizarte-harremanak merkan-tilizatzen ditu. Emakumeek komu-

nitatea ehuntzen dute baina, krisiaren

aurrean, sostengu, elkartasun, esker

on, identitate eta segurtasun eza pai-

ratzen ari dira. Ez da harritzekoa,

beraz, haiek proiektuaren eta trans-

nazionalen kontrako erresistentziaren

protagonistak izatea. Zoila Mararen

hitzak euren borrokaren adierazgarri

dira: Nire seme-alabak, nire komuni-

tatea eta nira herria maite baditut, hau

ez dut diruagatik egiten amorruagatik

baizik, bizitza eman behar badugu

ere.q

Langabeziak,jardueraekonomiko eta bizibideezak eta inbertsio publikoa

murrizteak familiarteko

eta auzokideen arteko

harreman pertsonaletara

eramaten dute gatazka



13/16


Emakume indigenakgorputz-lur lurraldearen defentsan

E r r e p r e s i o e t a t i k b u r u j a b e t z e t a r a

Lorena Cabnal*

Emakume indigenentzat

estatuak gerraren efektuak

konpondu ez dituen lurraldeetan

bizitzea aukera iluna da.

Hauek, pobretutako lekuak

dira, bake akordietatik urrun

daudenak. Hala ere, historian

zehar, emakume indigenak

arpilatze eta zapalketareneta euren gorputzen kontrako

indarkeriaren aurrean matxinatu

izan dira. Erresistentzia istorio

ugari dago: aurrena, amama

eta birramamena koloniaren

zapalketaren aurka; egun,

ordea, emakumeek euren

gorputza frontean kokatzen dute

bizitzaren defentsan.

Gaur, lurralde ezberdinetatik,

emakume asko lurraldearen

defentsan ari gara, gutariko

batzuk ageriko ekintzen bidez eta

beste batzuk publikoa ez den ko-

munitatetik. Desjabetze-logika pa-

triarkalak gorputza ere kendu digu

emakumeoi. Bai bizitzeko, bai gure

familiak elikatzeko, bai ereiteko

eta laboratzeko eta bai komunitate-

bizitza sortzeko kosmoseko elemen-

tuekin dugun harremana ere kentzendigute. Emakumeok lur-lurraldea

defendatzen dugu, bizitza eta esa-

nahia duen espazio konkretu ho-

rren garrantzia ezagutzen dugulako.

SANJUANSACATEPQUEZ,JALAPAETASANTAROSALurralde indigenetan militarismoa na-

gusitzen denean lur-lurralde espazio

hau arrisku larrian jartzen da. Jalapa

eta Santa Rosan setio-egoera ezarri

eta 10 hilabetera, AMISMAXAJ1-eko

emakumeok publikoki salatu genuen,

setio-egoerak iraun zuen bitartean sol-

daduek erabilitako sexu-indarkeriaren

ondorioz, ume ugari jaio zirela. Solda-

duek urtebete egon ziren mendialdekodestakamendu militarrean eta sexu-ja-

zarpen, kontrol eta esku-sartze kasuek

agerian utzi zuten patriarkatua zapalke-

ta militarraren bidez nola aritzen den.

EMMAGASC.


14/16


Egoerak eraso frontean kokatu zuen gor-

putza, izan ere, 8000 soldadu bide baz-

terretan jarri ziren, emakumeek arropa

garbitzen zuten lekuetan, ereiten zuten

lekuetan; eskolen aurrean jartzen ziren

neskak jazartzeko eta emakume buru-zagiak bortxaketarekin mehatxatzen

zituzten gauza latzetan aritzeagatik.

Beste zenbait erakundekin batera

Setio-egoeran dauden Jalapa eta Santa

Rosako emakumeen Giza-Eskubideen

egoeraren Egiaztapen Batzordea2sor-

tu genuen kasu hauen inguruan infor-

mazioa biltzeko asmoz.

Horrelako kasuak Guatemalako

leku askotan errepikatzen dira, esate

baterako, San Juan Sacatepquez-en

erresistentzian dauden 12 komunita-

teetan. Prebentzio-egoera bi aldiz luza-tu zen eta bertako emakumeek soldadu

eta poliziak salatu dituzte, larderia,

eraso ezberdinak eta sexu-jazarpena

argudiatuz. Emakume horiek esan be-

zala, etxean ere ez dira seguru sentitzen

eta 3.000 salaketa inguru egin dituzte,

mehatxuenak, bortxaketa saiakerenak,

lapurretenak eta irainenak, besteak

beste. Kostu-ekonomikoa, familiaren

nekea, ez dagokien gauzetan dauden

emakumeen estigmatizazioa eta neke

emozional eta espirituala... hauek dira

emakume hauek babes ezaren aurreanpairatzen dituzten efektuak.

PATRIARKATUAK, NEOLIBERALISMOAETAGORPUTZALURRALDEGISAEnpresen inposizioek sortutako

egoerak salatzea ohiko borroka his-

torikoei gehitzen zaien borroka berria

da. Bestalde, emakumeak erakunde

mistoen barruan ere borrokatzen gara,

emakume buruzagiak baztertzen di-

tuzten kide batzuen modu patriarka-

len kontra, adibidez.

Gorputza lurralde gisa defenda-tzeari utzi gabe lurra defendatzea, hori

da, erresistentzian kide diren gizonek

ez bezala, emakumeok dugun borroka.

Guztiok lur-lurraldearen defentsan ari

bagara ere, borroka horrek, hitz horie-

tan adierazita, ez du emakumeen gor-

putzen defentsa barne hartzen.

Gure gorputz-lur lurraldea ez da

saltzen, berreskuratu eta defendatzenda. Lelo hau lelo-politiko gisa era-

biltzen hasi da Xalapn mendiko lu-

rraldearen defentsan, sexu-indarkeria

eta meatzaritzaren aurkako borrokan.

Gero, Guatemalako feminismo komu-

nitarioaren kategoria politiko bilaka-

tzen da. Leloak, gorputza ulertzeko

eta sentitzeko modu bat adierazten

du, lurralde bizidun historiko gisa.

Baina hau inola ere ez dagokio men-

debaldeko ikusmolde geograkoari,

hots, gorputz-geograari edo mapari;

aitzitik, harreman honen inguruko in-terpretazio kosmogoniko eta politiko

bati dagokio: bizitzaren sarean gor-

putzak nola diren eta dauden. Aldi

berean, kontzeptu honek gorputzen

gainean zapalketa ezberdinak, hala

nola, patriarkatuaren egituraren era-

gin historikoak, kolonialismoa, arra-

zakeria eta kapitalismo neoliberala

nola eraiki diren aztertzera eramaten

gaitu. Hauek, gorputzak desjabetu di-

tuzte itun eta aginte anitzen bitartez.

Gorputza lurraldetzat jotzeak bizi-

tzaren dimentsio kontziente bat onar-tzea dakar, Dimentsio horretan ehun-

tzen da harreman kosmiko osoa. Gor-

putza leku zehatza da, gure hitza, gure

sentimenduak, nahiak eta historia bizi

diren lekua. Bere denborazkotasuna du.

Eta leku hori antzinakotasunari, orai-

naldiari eta etorkizuneko belaunaldiei

lotzen duten hariak ere baditu.

Kolonizazioa baino lehen gor-

putzek lurrarekin zuten harremana

suntsitu egin zen. Lurra eta gorpu-

tzak desjabetzen dituen gizarte- eta

lurralde-kontrola ezarri zen eta erre-publikak, mugak eta estatuak sortu

ziren. Jatorrizko herrien eta, bereziki,

emakume indigenen bizitza estatu-

nazio kolonialaren botere eta kontrol

totalitarioaren menpe jarri zen. Hala,

testuinguru horretan jaio ginen eta

bizi gara maia eta xinka herriak eta

Abya Yalako beste hainbat herri; bai-

ta emakume guztiak ere: indigenak,afrikar jatorrizkoak, mestizoak, mi-

granteak edo gure lurralde- eta poli-

tika-identitateak zeinahi ere diren.

Gorputza bizitzarako berreskura-

tzea erabat pertsonala, konzientea eta

askatzailea den ekintza da eta gure

burua egunero birsortzera eta pasioz,

intentsitatez eta kolorez bizitzera bul-

tzatzen gaitu. Egunerokoan, gorpu-

tza zapalketa hauen kontra energiaz

borrokatzeko tresna dugu, poza be-

rreskuratuz baina sumina galdu gabe.

Hala, bada, jarrera honek gorputzakborrokatzen duen sistema bera asal-

datzen du.

Gure gorputzak defentsa-meka-

nismoak erabiltzen ditu gure bizitza

arriskuan jarri duten gertaerak ez go-

goratzeko. Baina sendabidean, inkon-

tziente sakonerako bide ibil dezake-

gu mina, errua, lotsa, beldurra, izua,

lesbofoia eta homofobia, etab. as-

katzeko. Gure sentimenduetatik hitz

egitea eta barneratutako zapalketak

sendatzea despatriarkalizazio eta des-

kolonizazio ekintza da.Gure gorputzak ahaztu gabe lur-

lurraldearen defentsan irautea itxa-

ropena pizten duen ekintza politikoa

da. Hala, ekintza honek mundu berri

baten eraikuntzan laguntzera bul-

tzatuko ditu etorkizuneko belaunal-

diak, zapalkuntzatik askaziora ibiliz.

Garapen-eredu arriskutsu honen er-

dian guk sumina galdu gabe poza al-

darrikatzeko energia izateak sistema

bera aztoratzen du.q

1 Santa Mara Xalapn Jalapako Emakume Indigenen Elkartea (AMISMAXAJ) Xalapneko mendiko bihotzean sortutako

erakundea da, hain zuzen, Los Izotes herrixkan. 2003n sortu eta 2004an elkarte bihurtu zen. Sortu zenetik xinka

emakumeen defentsan aritu da, hauen kontrako indarkeriaren eta, bereziki, sexu.indarkeriaren aurrean. Era berean,

arbasoen lurraldearen defentsan ere aritu da, metalen meatzaritzaren kontra borrokatuz Jalapako departamenduan,

eta xinka herria nazio-mailan eta nazioartean ezagutzera ematen lagundu du. 2007an, feminista gisa aurkezten dute

euren burua publikoki eta 2010an, jatorrizko emakumeengandik sortutako askazio-proposamen batekin komunitate-

feminismoa aldarrikatzen dute. Nazioarteko eztabaida feministari berezko kategoria eta kontzeptuak eskaini dizkiote

euren sentimenduetatik interpretatzeko eta zapalkuntzak gorputzetik eta lurretik pentsatzeko. Era berean, euren ikus-

puntutik interpretazio-edukia ere eskaini diote gorputz-lur lurraldea berreskuratzea eta defendatzea leloari.

2. Batzorde hau 23 emakume erakunde feminista eta indigenek osatu zuten emakumeen giza eskubideen urraketalarriei segimendua emateko. 2013Ko maiatzaren 23an prentsaurreko bat egin zen emakumeen egoera salatzeko.

Segurtasun neurri gisa, prentsaurrekoa giza eskubideen defendatzaileen babeserako na-

zioarteko erakundeen laguntzarekin egin zen.

*Lorena Cabnal, qeqchi xinka maia,feminista komunitarioa (AMISMAXAJ, Guatemala).


15/16


Erailak,

jipoituak,

kartzelatuak

Lurralde-gatazka sozial

eta ekologikoen inpaktua Peruko

emakumeen gorputzen gainean

Nire urmaelak defendatzeagatik tirokatu naute.Bizitza galduko dut nire urmaelak defendatzeagatik.

MXIMAACUADECHAUPE

Roco Silva Santisteban*

Lizeth Vsquezek arrosa

koloroeko lan-jantzia zeraman

10 poliziak bidezidor batean

bera jipoitu eta bertan laga

zutenean. 2012ko maiatzaren

31 zen eta Lizeth Cajamarcako

Bolognesi plazan zegoen. 17

urterekin bere barne asaldurak

Conga meatzaritza-proiektuaren

kontra jarri zuen Liseth.

Zein izan zen bere delitua?

Mobilizazio baketsu batean

parte hartzea eta, poliziek eltze

komunak ostikoz jo zituztenean

eta sukaldatzen ari ziren

emakumeak iraindu zituztenean,

haserretzea. Emakume horien

artean, bere ama zegoen.

Lizeth-ek emakumeak bakean

uzteko agindu zienean, poliziek

makilaz jo zuten. Gero, iletik ti-

raka 50 metroz arrastaka eraman zu-

ten eta jipoitzen jarraitu zuten. Hori

gutxi balitz, autoritatearen aurrean

erresistitzeagatik salatu zuten Liseth

Vsquez Chiclayoko Fiskaltzan (ez,

ez da ironia) eta skalak 9 urteko kar-

tzela eskatu zuen berarentzat. HonekCajamarcako Unibertsitateko ikas-

le honi sortu zion larritasunaz gain,

zailtasun ekonomikoak eragin zizkion

familiari, Lisethek eta bere amak Ca-

jamarcatik Chiclayorako bidaia (500

km) ordaindu behar baitzuten kausa-

ren bistan egoteko. Azkenean, kasua

artxibatu zen bi urteko prozesu baten

ondoren.

Global Witness-en txosten berri

baten arabera1, Peru munduko 4. he-

rrialderik hilgarriena da ingurumena-

ren eta lurraren defendatzaileentzat,Brasil, Honduras eta Filipinen atzetik.

2002 eta 2014 artean, gutxienez 57

aktibista hil zituzten Perun (horietako

gehienak azken lau urteetan). Txos-

tenaren arabera, hilketa hauetako

gehienak meatzaritza-proiektuekin

lotutako gatazken eragina izan ziren.

2013ko beste txosten baten arabera2,

zenbait meatzaritza-enpresak hitzar-

menak sinatu zituzten Peruko poli-

zia nazionalarekin. Hitzarmen hauek

segurtasun-indar publikoen inde-pendentziaren kontrakoak dira, eta

praktika mertzenarioak ematen dute.

Hamarka emakume dira mobili-

zazioetan zauritutakoak, gehienak,

kolpez. Beraz, Lisethen kasua ez da

bakana: Cajamarcan poliziak Giza-

Eskubideen Koordinakunde Nazio-

naleko abokatuak (Amparo Abanto)

eta Herriaren Defendatzailearen bule-

goko abokatu bat (Genoveva Gmez)

jipoitu ditu; Tragadero Grande-n, So-

rochuco eskualdean, DINOES ope-

razio berezien zuzendaritzako taldebatek Chaupe familiako emakume

guztiak (Mxima, Ysidora eta Jhilda)

EMMAGASC.


16/16


jipoitu zituen euren lurrak utzarazi

zizkienean. Haatik, oraindik ere, Ya-

nacocha meatzaritza-enpresak ez du

lortu lur horien jabea dela frogatzea.

Jhilda adinez txikia zen orduan bai-

na, hala ere, AKM fusil batez jipoi-tu zuten. Jipoiaren ondorioz, neskak

zenbait orduz galdu zuen konortea.

Mxima eta bere alabak mediku lege-

lariarenera3joan ziren eta honek kol-

peen inguruko agiria egin zien. Hala

eta guztiz ere, Sorochucoko komisa-

rian salaketa artxibatu zuten.

KRIMINALIZAZIOAETASALAKETAKProtestetan parte hartzen duten emaku-

meek jipoiak eta sexu-laidoak (Peruko

iparraldeko Piura mendietako Majaz

kasuan bezala) jasan behar izan dituz-te. Emakume horietako askok krimina-

lizazioa pairatzen dute eta delitu ani-

tzen salaketak egin dizkiete, besteak

beste, estortsioarena astungarriekin.

Kasurik ezagunena Mxima Acua

de Chauperena da. Berari usurpazio

delitua astungarriekin egotzi zioten

(Yanacocha enpresak bere lurrak inba-

ditzea leporatzen dio). Baina hori ez da

guztia. Rosa Sara Huamn Caariseko

buruzagi indigenak hamar salaketa

baino gehiago izan ditu. Gainera, sa-

laketak Chiclayo eta Janeko sklatze-

tan egin ziren eta bertatik Rosa Sararen

etxera hainbat orduko distantzia dago.

Ohoreak hondatzeko irain-

kanpainak erauzketan oinarritutako

garapen-ereduaren disidenteen kri-

minalizazioaren parte da. Mirtha

Vsquez Mxima Chauperen aboka-

tua da eta Garapen Iraunkorrerako

Hezkuntza eta Esku-Hartze Taldeko

(GRUFIDES) zuzendarietako bat ere

bai. GRUFIDES Cajamarcan kokatu-

tako ingurumenaren aldeko gobernuz

lan-taldeak hau adierazi zuen bere de-

klarazioan4:

Erauzketa-industriek herriari ekarriko

dizkioten onura ekonomikoak gora-

behera, industria hauen inpaktuak

[...] ingurumenerako eta gizarterakoondorio latzak ekarri ditu. [...] Euren

lurrak, bizibideak, edateko ura eta

nekazaritza-jarduera kentzen zaizkie.

[...] Emakumeen esanetan, neskek

industrietara lan egitera datozen gi-

zonetariko batzuen sexu-indarkeria

pairatzen dute, gehienbat, Amazio-

niako eskualdean; hauek, eskolarako

bidean bortxaketak jasaten dituzte

baita prostituziorako salerosketa ere.

Euren lurrak kentzean emakumeek

hirira joan behar izaten dute eta au-toritateek ez dituzte trebatzen inguru

ezberdin horretan euren buruak eta

seme-alabak mantendu ahal izateko.

Zoritxarrez, gaur egun, pairatu behar

dituzten prozesu traumatikoen eta eu-

ren eskaerak azpian jartzearen ongo-

rioz, borrokatzen duten emakumeak

nekaturik daude (Maxima Chaupek,

adibidez, migrainak, zorabioak eta

hanketako hozmintzeak izaten ditu

etengabe).

Hala ere, emakumeak izaten dira

Herrien Gailurrean parte hartzeko

antolatzen direnak eta erakunde in-

digenen arteko agendak antolatzen

dituztenak. Gainera, hobe beharrez,

topaketa feministen eta nekazari-

erronden edo denfentsarako fronteen

arteko topaketen kontzeptu-esparrua

zalantzan jartzen dute. Mendez eta

mendez eusteko izan duten indar be-

rarekin, emakume indigenek latinoa-

merikar guztiei erakusten digute hau:

emakumeak eta lurra ez gara konkis-

tatzeko lurraldeak.q

kanpoko erakundea da. Eskualdeko

prentsa etengabe dabil Mirtha Vs-

quezen atzetik eta berak Giza-Es-

kubideen Amerika arteko Batzordea-

ren kautelazko neurriak dituen arren,

bere etxea eraso arraroak izan ditu.Ni neu, testua idazten dudan hau, he-

dabide ezberdinetatik irauntzen naute

(besteak beste, El Comercio, Correo

etaPer21), terroristak defendatzen

ditudala eta meatzaritzaren eta, hor-

taz, herriaren garapenaren kontra

nagoela argudiatuz. Hedabide hauek

berek ni erasotzea justikatzen dute,

pertsona batek mobilizazio batean tu

egin zidanean gertatu bezala.

Gizarte-mobilizazioen testuingu-

ruan, ohikoa da poliziek eta autorita-

teek emakumeak eta euren seme-alabakmehatxatzea. Aldi berean, gizonezko

buruzagi askok erresistentzia ager-

tzen dute emakumezkoen buruzagitzak

onartuak eta ozialak izaten direnean.

Batzuetan emakumeak mobilizazioe-

tako fronte gisa erabiltzen dituzte, po-

liziek nekez joko dituztelakoan; baina

ez da hala. Beste batzuetan etxeko

lanez gainkargatzen dituzte mobiliza-

zioetan parte hartzeari utz diezaioten.

Era berean, emakumeek beren gain

hartzen dute poliziaren ekintza kri-

minalen salaketaren ardura, nahiz etajustiziarako sarbidean eta eurena ez de

hizkuntza batean hitz egiteko zailtasu-

nak izaten dituzten. Era berean, eurek

ordaintzen dituzte salaketa hauei lotu-

tako garraio-kostuak.

AURRERAJARRAITZEKOINDARRA2014ko irailaren 19an, Perun mi-

sio batean egon ostean, Legean eta

Praktikan Emakumearen kontrako

Bereizkeriaren inguruko Nazio Ba-

tuen Giza-Eskubideen Batzordeko

1 Global Witness (2014): El ambiente mortal de Per. El aumento de asesinatos de defensores ambientales y de latierra.Hemen eskuragarri: derechoshumanos.pe

2. Polica mercenaria al servicio de las Empresas Mineras txostena 2013ko abenduan argitaratu zuten Giza EskubideenKoordinakunde Nazionala, Mehatxatutako Herrientzako Elkartea, Mugarik Gabeko Giza Eskubideak eta Garapen

Iraunkorrarerako Hezkuntza eta Esku-Hartze Taldea (Grufides) erakundeek.

3 Justiziak enkargatutako medikua medikuntza legalaren arloko arazoan irizpenak emateko.

4 Frances Ra day Giza Eskubideen Batzordeko lan taldeko presidente-erredaktoreak eta Alda Facio lan taldeko kideak

sinatutako deklarazioa. Hemen eskuragarri: www.ohchr.org.

*Roco Silva Santisteban (Lima, 1963) kazetaria etaolerkaria da. Gaur egun, Giza-Eskubideen Kordinakunde

Nazionalaren zuzendaria da (derechoshumanos.pe).

Dosier hau Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkariko 64. zenbakiaren parte da (2015ko lehen hiruhilekoa).Gipuzkoako Foru Aldundiaren laguntzarekin argitaratu da.

Aldizkari honen edukiak ez du inst ituzio horren i ritz ia zertan adierazi.

Koordinazioa eta edizioa: Entrepueblos/Entrepobles/Entrepobos/Herriarte eta Pueblos Informazio eta Eztabaida Aldizkaria.Euskerazko itzulpena: Iigo Gallastegi. Maketazioa: Gonzalo Trigueros.

Pueblos 64 – Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.

Documents

Transcript of Pueblos 64 – Enero de 2015. Feminismo. Dossier en euskera.