¿ Txetaketa ondoko azken kontrola noiz

izan da ?

¿B Hepatitisaren

aurkako txertoa

jarri didate ? ¿ PPD-a j arri didate ?

¿ Antitetanikoaren aurkako txertoa jarri didate ?

¿ PPD—a,

positiboa ala

negatiboa

izan da ?

¿ Barizela

eduki dut?

¿ Zein da nire

txertaketa ondoko egoera?

¿ Errubeola

dela eta , zein

da nire egoera

inmunologikoa

Zelan nago...

Non nago...

???

Espacio para el mensaje. Para causar un mayor impacto, escriba dos o tres frases.

Título

B HEPATITISA TETANOA TBKDOSIA DATA DOSIA DATA TXERTAKATA

ONDOKOA DOSIA DATA DOSIA DATA TXERTOA JARRITA BCG BAI EZ

DATA NU/L PPD DATA: P N KPPD DATA:PPD DATA:PPD DATA:PPD DATA:

Rx TORAX BAI DATA: EZHURRENGO KONTROLA HURRENGO DOSIA KIIMIOPROFILAXIA BAI DATA: EZ

P: POSITIBOA N: NEGATIBOA K: KONVERTSIOA

GRIPEA ERUBEOLA

TXERTOA JARRITA DATA:

INMUNITATEA DATA:

BARIZELA

INMUNITATEA BAI EZ

Osakidetza Servicio vasco de salud

BILBO ESKUALDEA - LAN-OSASUNEKO UNITATEA UNIDAD DE SALUD LABORAL - COMARCA BILBAO

INGURUNE SANITARIOKO PERTSONALEKO

TXERTAKETA KARTILLA

ABIZENAKIZENA

��Bilboko Eskualdeko Lan Osasuneko Unitatekoak ingurune sanitarioko pertsonal osorako interesgarria izango zelakoan, beharrezkoa den informazioa era eroso batean eraman ahal izateko, honekin batera doakizun kartila egitea erabaki genuen

¡¡¡ Dena

daukat

ordenatuta!!

1. orrialdea

Zaintzailearen sindromeari aurrea hartzea XXX. XXX. Sarrera Etxeetako Osasun Laguntzako protokoloa aurrera eramateko orduan, nabari gelditzen da zaintzaileek beren gain hartzen duten zama fisikoa eta emozionala, haien osasunean eragin kaltegarria sortu dezakeena. Oinarrizko Osasun Laguntzako Taldeak, beraz, lehentasuna eman nahi dio populazio talde horri, lan-taldeak eginez eta prestakuntza ariketak antolatuz. Helburuak Zaintzaileen osasun biopsikosoziala hobetzea. Norberak bere burua zaintzeko ahalmenak garatzea. Metodoak Talde lana 7 saiotan banatu da; horietako bakoitza bi ordukoa izan da, astean behin, eta sei hilabeteren buruan beste saio bat izan da, jarraipenekoa. Denetara, 13 lagun izan dira, 40 eta 65 urte bitartekoak; denek ere sei hilabete baino gehiago zeramaten zaintzaile nagusi bezala eta antzeko prestakuntza zuten. Metodologian, berriz, “burdinsarea”, kasu praktikoak, azalpenak eta eztabaida, eta, azkenik, ebaluaketa erabili dira. Emaitzak Ebaluaketa bi zatitan egin da. Lehenbizikoa talde lanaren ondoren, eta ikastaroa, plangintza eta edukiak baloratu dira. Bigarrena, berriz, sei hilabeteren buruan, norberaren osasunean aldaketarik izan den eta landutako teknikarik erabili ote duten jakiteko asmoz. Ikastaro bukaeran jaso diren emaitzek hauxe azaltzen dute: parte-hartzaileentzat ikastaroa eta edukiak onak edo oso onak izan dira eta plangintza, berriz, egokia edo oso egokia. Sei hilabete ondoren, ez dute inongo osasun aldaketarik nabaritu, osasuntsu daude, eta gainera, batzuek esaten dute orain hobeki daudela. Komunikazio eraginkorreko teknikei, estrategiei, bizitzeko asmoei eta abarrei buruz, gehienek hauxe diote: noizbait horietakoren bat erabili dutela. Ondorioak Irakasle taldearen ustez, ikastaroaren edukiak parte-hartzaileen osasuna zaintzen eta hobetzen lagundu du eta zaintzailearen sindromeari aurrea hartzen dioten teknikak erabili dituzte.

2. orrialdea

BIDE ZENTRALETAKO KONPLIKAZIOEN PREBENTZIOA XXX. XXX. SARRERA:Kateter benotsu zentralen sarketa ohiko prozedura da ospitaletan. Ezaguna da konplikazioak sor daitezkeela. Horrexegatik garrantzitsua izango da ezagutzea zeintzu diren eta nola txikitu haien intzidentzia. HELBURUA: Gure asmoa kateter zentraletako kokapenaren konplikazioak izendatu eta beren prebentzioa gogoraraztea da edozein espezialitateko osagileei. EMAITZAK:

Zein bidetik gertatuko da gehien? Noiz?

Zer egin prebenitzeko?

Ziztada arteriala

*Iugular edo Femorala +++ *Pultsuaz gidatuz arteria bi hatzamarrez alderatu

Bertoko hematoma

*Iugular edo Femorala+++ (ziztada arteriala ugariagoa delako) *Koagulazio nahasketa bada

*Koagulazioa konpondu *Ziztada arteriala bada ⇒ Presioa egin *Alde bietako lepoko hematoma badago ⇒ ⇒ KONTUZ!!arnasbidearen konpromisua

Malposizioa *Edozein sarreratik *ASKOTAN

*Rx egin puntaren kokapen zuzena baieztatzeko *Subklabia bidetik ⇒ gida sartzean gaixoaren burua ziztadari begira jarri

Disrritmiak *Edozein sarreratik *Gida edo kateterra atrium edo bentrikuloan sartzean

*Aurretik, gaixoa monitorizatu *Neurtu kateterraren luzapena intrakabitarioa ez uzteko *Arritmia sortzen bada, zenbait zm atera arin

Neumotoraxa *Subklabia bidetik (±4%) *Iugular bidetik oso arraroa *Beste bideetatik EZ

*Kontroleko erradigrafia egin *Handia bada edo arnas konpromisua badago ⇒ Pleurecatha jarri

Hemotoraxa *Arraroa koagulazioa ondo badago.

*Drenaje-hodia jarri *Koagulazioa konpondu

H

a s

i e r

a k

o

k o

n p

l i k

a z

i o

a k

Airearen enbolismoa

*Edozein sarreratik *Beti ebita daiteke

*Manipulatzerakoan, kateterra itxita mantendu

Infekzioa *Femoral bidea da “zikinena”, baina

edozein sarreratik sortu daiteke *Septizemia nosokomialaren 2. kausa*Jatorria: -Perfusio sistema barnean

-Azaleko germen saprofitoak -Fibrina sarean dauden germenak

*Asepsia neurriak eduki jarri eta mantentzerakoan *Kotoizko aposito esterilak aldatu 48 orduro *Egun gehiago ⇒ ↑↑arriskua ⇒ ⇒ 4-5 egunero gida erabiliz kateterra aldatzea gomendatzen da (kendutakoaren puntaren kultiboa egin)

Tronbo-enbolismoa

*Edozein kateterrekin *Pisu molekular baxuko keparina eman (profilaktikoa)

G e

r o

k o

k

o n

p l i

k a

z i

Isuri perikardikoa

*Edozein sarreratik *Oso arraroa baina larria da

* Punta ereflexio perikardiko gainean kokatu *Maiz aldatu nutriziorako erabiltzen bada

ONDORIOAK: Edozein bidetik, kateter zentrala jartzerakoan oso garrantzitsua izango da bai teknika bai sor daitezkeen konplikazioen prebentzioa eta tratamendua ezagutzea.

3. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: PRESIOAGATIKO ULTZERAK Egileen izenak eta zentroa: XXX. SARRERA Presio iraunkor batek sortutako ultzerak dira eta bere sorburua iskemikoa da. Iskemia hau sortzeko bi plano gogor egon behar dira (hezurra eta ohea, hezurra eta sunda...). Egoera normal batean kapilare batek jasan dezakeen presioa 16-33 mmHg-takoa da. Denborari dagokionez 45 minututik gorako zifrak arriskutsuak dira. Presioak odol gabe uzten ditu kapilareak egoera hipoxiko bat sortuz eta ondorioz azidosia. Azidozi honen eraginez zelulek sustantzia basoaktiboak sortzen dituzte, non hauek azaleko mikrozirkulazioaren aldaketak eragiten dituzten. Ultzera mota hauek berezko zeinu batzuk agertzen dituzte, hala nola: mina, usai txarra, pus isuriketa, zelulitisa, abszesoa, osteitisa, artritisa, hezur hausdura, sepsia eta shock septiko. Hauen sailkapenean lau maila desberdintzen ditugu. Lehengoan larruazalean ez dago hausdurarik. Bigarrenean dermis eta epidermiseko lesioak ageri dira. Hirugarrengoan ultzera aponeurosis-erarte hel daiteke eta laugarrengoan hezur edo/eta giharreak lesiona ditzazke. HELBURUA Arazo honen tratamendu egokiena PREBENTZIOAN datza. Gure helburu nagusia hauek ez agertzea izango litzateke, honek dakarren onura guztiekin. METODOAK Presioagatiko ultzerak ager ez daitezen lehenik eta behin hauek sortarazten dituzten fenomenoen gain egingo dugu lan: - Presioa desagertarazi edo gutxitu egingo dugu. -Azaleko zainketa eta garbiketa egokienak egingo dira. - Arrisku faktoreak eta zeinuak behatu behar dira. - Pazientearen egoera aztertuko dugu bere osotasunean. - Inkontinentzia egoeretan buru belarri aritu beharko da. EMAITZAK Gaur eguneko egoeran presioagatiko ultzeren portzentaiak gora egin du pazientearen adina goraka baitoa. Hauen prebentzioak osasunarengan eta pazientearen egoerarengan onurak dakartza alde batetik. Bestetik gastu ekonomikoa asko igotzen da behin agertuz gero eta tratatu behar ezkero. Espainia mailako hospitaleetan presioagatiko ultzeren prebalentzia %1´2 eta %11´8 tarteetan mugitzen dira.Bestalde, nazioarteko bibliografian agertzen diren datuak pixka bat altuxeagoak dira:3% eta %16 tartean. Ebakuntza kirurgikoa aldadagai bezala hartuz gero, paziente kirurgikoen %20´6ak ultzera hauek agertzen dituzte,%15´7 agertzen direlarik paziente ez kirurgikoetan. Desberdintasun honek ordea ez du adierazgarritasun estatistikorik. Presioagatiko ultzeren intzidentzia ere aldakorra da agertzen diren lekuen arabera, hala nola:Sakroan %39 an azaltzen dira,orpo eta maleolotan %26an, ipurmasailean %11´1ean, bizkarrean %9´3an,aldaketan %7an eta ukondo eta okzipital hezurrean %3´7an. Larritasun mailaren arabera, batez ere lehen mailakoak agertzen dira %50 batean. Bigarren mailakoak %42,6 ean azaltzen direlarik eta hirugarren mailakoak % 7´4ean. Ultzera gehien agertzen diren gaixotasunen artean arnasketaren arazoak aurkitzen ditugu, traumatismo kraneoenzefalikoak jarraituz eta hauen atzean bihotzeko gaixotasunak daudelarik. ONDORIOAK - Inmobilizatua dagoen pertsona batean presioagatiko ultzerak arazo garrantzitsuenetako bat da. - Gehien agertzen diren lekuak: sakroa, iskiona eta orpoak. - Arazo hau sahiesteko lehenik eta behin arriskuan dagoen pazientea identifikatzea izango litzateke eta ondoren prebentziorako bideak jartzea. - Pertsona gutxi egoteak hauen intzidentzia igotzen dute. - Hauek agertzea kontrol indikatibotzat hartzen dira. - Ultzeren tratamendu onena PREBENTZIOAN datza

4. orrialdea

Gonokokoak eragindako infekzioen / Infekzio gonokozikoen ezaugarri epidemiologikoak, 2000. urtean, Bilboko Sexu-transmisioko Gaixotasun (STG) Zerbitzuan XXX. XXX. Sarrera Sexu-transmisioko gaixotasunak (STGak) nahiko prebalenteak dira gure ingurunean. Prebentzio-neurriak oso garrantzitsuak dira bere frekuentzia gutxitzeko. STGei buruzko ikerketa epidemiologikoen bidez gaixotasun hauen prebentzioa, diagnostikoa eta tratamendua hobe ditzakegu. Helburua Gure inguruan diagnostikatu diren gonokozien ezaugarri epidemiologikoak ezagutzea. Metodoak Bilboko STG Zerbitzuan, 2000. urtean diagnostikatutako gonokozia kasu guztien atzeranzko ikerketa. Bizkaiko biztanlego osoa hartzen duen zerbitzu honetan azterketa hauek egiten dira: uretra, faringe, bagina eta ondeste-exudatu laginen ikerketa mikroskopiko eta mikrobiologikoak (gonokoko, klamidia, mikoplasma, trikomona, herpes, onddoak eta Gardnerella vaginalis ikertuz). Gainera, Giza Inmunoeskasiaren Birus (GBI), sifili eta hepatitisen serologiak egiten dira. Emaitzak 2000.ean, 733 laginetatik 34tan (%5) infekzio gonokozikoa diagnostikatu zen eta 1999an, 631 laginetatik 14tan (%2). Diagnostikoa 28 kasutan kultiboz eta 6 kasutan Gram-ez lortu zen. Danak ziren gizonezkoak, bi emakumezko izan ezik; %65 homosexualak eta %35 heterosexualak. Adinaren batezbestekoa 33 urte zen. 34etatik, %20 aurretiaz ezagututako GIB + ziren. Aurkitu ziren patologiak: 17 uretriti, 3 proktiti, 2 zerbiziti eta 17 infekzio asintomatiko (11 faringean eta 6 ondestean). Bost kasutan aldibereko beste infekzio batzuk zeuden: 2 kondiloma, herpes bat eta sifili bat. Ondorioak STG Zerbitzuan azkeneko urteetan ikusitako gonokozien gorakada biztanlegoan ematen ari denaren islada izan daitekenez, STGen prebentzio eta kontrol ahaleginak handitu egin beharko lirateke. Arrisku-praktikak dituzten pertsonengan infekzio gonokoziko asintomatikoen ugaritasunak STGen bilaketa aktibo batera bultzatzen du. Aldibereko infekzioak ematen direnez, STGen ikerketa erabatekoa izatea komenigarria da. Infekzio faringeoek, nahiz eta asintomatikoak izan, ahozko sexu-harremanen bidez STGak transmititzeko arriskua adierazten dute. Azkeneko urteetan homosexualen artean infekzio gehiago topatzeak, sexu-praktika seguruak gutxitzen ari direla agerian jarri dezake.

5. orrialdea

Prebentzio zerbitzu klinikoak Euskal Herriko Erkidego Autonomoan: maiztasuna eta faktore determinatzaileak XXX. Sarrera Hipertentsio arteriala eta hiperkolesterolemia arrisku-faktore nagusi dira gaixotasun kardiobaskularrerako. Ebidentzien arabera, faktore hauen kontrolak arrisku kardiobaskularraren gutxitzean eragina izan dezake. Helburuak eta metodoak Euskal Erkidego Autonomoko 1997ko Osasun Inkesta oinarritzat hartuta, erkidegoko populazioaren egoera aztertu da lan honetan. Horretarako Prebenztio Zerbitzu Klinikoen erabileraren maiztasuna eta asoziaturiko faktoreak, batez ere, presio arterialaren eta kolesterolemiaren neurketak ikertu dira, 15 urtetik gorako pertsona instituzionalizatu gabeetan. Aldagai soziodemografikoek eta osasunari lotutako bizimoduek, presio arterial eta kolesterolemiaren neurketen maiztasunean duten eragina neurtu da, hau da, asoziazio gordina eta independientea dagoen ikertu da. Modu berezian aztertu dira: genero-alborapena, aldakuntza geografikoak, heziketa maila eta bizi ohiturei lotutako arrisku-faktore kardiobaskularrak egotea (tabakoa, alkohola eta jarduera fisikoa). Litezkeen asoziazio hauen ikerketa, osasun zerbitzuen erabileraren erakusle diren premia eta beharrizanaren arabera ( adina, osasun subjetiboa eta lehen mailako atentzioko medikuarekin kontsultak) doitu aurretik eta ostean egin da. Emaitzak Emaitzetan zera azaltzen da, populazioaren hein adierazgarri bati ez zaiola presio arterial eta kolesterolemia neurketarik egin azken urtean. Hau ez datorke bat elkarte zientifikoen gomendioekin eta asistentzia kliniko prebentiboan hobetzeko aukerak leudekela adieraz dezake. Itxaron bezala, presio arterial eta kolesterolemia determinazioak gehiago dira adinean gora goazenean eta hautemandako osasun egoeraren gaiztotzearekin. Beraz, zerbitzuen erabileran datzaten beharrizan adierazleekin asoziatzen da. Adin, heziketa maila, bizileku probintzia, tabako eta alkohol kontsumo, jardun fisiko eta hautemandako osasunaren arabera doitu ondoren, emakumeei gizonei baino maiztasun gutxiagoz neurtzen zaie presio arteriala eta kolesterolemia. Proportzio handiagoan neurtu da presio arteriala Gipuzkoako bizilagunengan Araba eta Bizkaikoengan baino. Determinazioen maiztasuna heziketa mailarekin handitu egiten da. Ondorioak Emaitza hauen bidez, ondoriozta genezake jardun prebentibo hauetan genero-alborapena, desberdintasun geografikoak eta desberdintasun sozioekonomikoak gertatzen direla. Presio arterialaren eta kolesterolemiaren neurketa ez da modu adierazgarrian asoziatzen bizimoduari lotutako arrisku-faktore kardiobaskularrekin. Beraz, jarduera hauek ez daude egokituta arrisku kardiobaskularraren mailari, adina salbu. Presio arterial eta kolesterolemiaren determinazioak medikuari egindako kontsulta kopuruarekin igotzen dira. Aurkikuntza honek, hein handi batean itxarotekoa, edozein delako topaketa klinikotan edo sendatzailetan, jarduera prebentiboen erabilera modu oportunistan bultzatzen du. (Zer esan nahi du negritaz dagoenak? : edozelako topaketa kliniko edo sendatzailetan jarduera prebentibo oportunista bultzatu behar dela?)

6. orrialdea

SUSPERTU, NERABEZAROAN PREBENTZIOA

XXX. XXX.

1) Sarrera Orain dela ia 10 urte Gizakia Helburu Programa jaio zen drogaren arazoari aurre egiteko. Orduezkero drogomenpekotasunak eta drogeen erabilpenak asko aldatu dira eta errealitate ezberdin horiei erantzuna emateko programa berriak sortu dira. SUSPERTU 1997ko otsailean jaio zen, sustantziak kontsumitzen hasitako 14-20 urte bitarteko gazteentzat. Gazte hauen kontsumoa aisiari oso lotuta egoten da eta gehienetan ez da desestruktura handirik egoten. Suspertu, gazte hauentzat, gaur egun “prebentzio seinalatua” deitzen den programa bat da.

2)Helburuak

Programan gazte bakoitzaren “Arrisku eta Babes Faktoreak” ikertzen dira. Hau da, zeintzuk diren gazte bakoitzaren kontsumoarekin arazoak edukitzeko probabilitateak gehitzen dituzten faktoreak (arrisku faktoreak) edo zeintzuk gutxitzen dituztenak (babes faktoreak). Faktore hauek perstsonalak, familiarrak, sozialak etab. izan daitezke.

3)Metodoa

Suspertu programaren helburu garrantzitsuena arrisku faktoreak gutxitzea eta babes faktoreak gehitzea da. Programara datozten gazte gehienak bere familiarekin bizi dira eta familia arrisku edo babes faktore garrantzitsua da. Honegatik Suspertu programan gazteekin eta bere familiekin, batez ere gurasoekin, lan egiten da.

Honez gain, programak “modelo biopsikosozial edo integratzailea” proposatzen du, hau da, pertsona, sustantzia eta ingurugiroa kontutan hartzen duena.

4)Emaitzak Amaitzeko Suspertu programaren datu batzuk ikus ditzakegu: 1997-1999 arteko gazte eta gurasoen mugimenduak: Informazioak Sarrerak Kontaktu

berriak Sarrerak Irteerak Utzierak Deribazioak Beste irteerak

Gazteak 177 137 41 36 14 4 Gurasoak 201 136 65 24 3 2

Kontsumoaren aldetik, 1999ko datuekin, estadistikoki gutxi gora behera zein adinetan hasten diren sustantzi ezberdinen kontsumoak erakusten ditugu:

ALKOHOLA (13,76)TABAKOA (13,12)

CANNABISA (14,42)LSD (15,69)

SPEED (15,62) EXTASIS (15,68)

KOKAINA (16,69)

7. orrialdea

EUNATE Substantzia bizigarrien menpe daudenentzako tratamendua

XXX.

XXX.

1) Sarrera EUNATE, substantzia bizigarrien menpe daudenei zuzendutako tratamendu programa bat da. 1997 eta 1998. urteetan droga bizigarrien kontsumoaren ondoriozko arazoak ugaltzen ari zirela ikusirik (kokaina, anfetamina, speed-a, diseinuko drogak...), 1999ko hasieran jarri zen abian, Nafarroako “Gizakia Helburu” Fundazioaren babespean. 2)Helburuak Programa hau drogamenpekotasunaren eta horren tratamenduaren azterketa BIOPSIKOSOZIALean oinarritzen da. Drogamenpekotasunaren ebaluazioa eta esku-hartzea ikuspegi askotatik egiten da (mediko-biologikoa, psikologikoa, gizarte-hezkuntzakoa...) eta horretarako hainbat baliabide erabiltzen dira, ikuspuntu eklektiko batetik abiatuta. Tratamendu honetan garrantzitsua da bizigarrien menpekotasunen azpian dauden prozesu neurobiologikoak ezagutzea —kokainaren “craving” kontzeptuari heltzeko, esate baterako, oso baliagarria da—, bizigarrien menpe daudenen abstinentzia sindromea nola eraman jakitea eta adikzio hori dutenen alterazio neuropsikologikoak ezagutzea; horiek guztiak ezagutu eta kontrolatuz gero, errekuperazio prozesua eragingarriagoa izanen da, zalantzarik gabe. 3) Metodoak ESKAINTZEN DITUEN ZERBITZUAK 1. Drogei buruzko informazio-gunea, Droga guztiei buruzko informazioa ematen da bertan

—substantzia bizigarrei buruz zehatzago—, bai drogak hartzen dituztenei, bai horien familiakoei, lagunei eta interesatu guztiei.

2. Banakako tratamendu programak, norberaren beharrei egokituak, etengabeko segimendua dutenak, kontsumotik datozen arazoei eta erabiltzaile bakoitzaren egoera partikularrei heltzeko.

3. Taldekako tratamendu programak, abstinentziari eusteko, prebentzioa lantzeko, gizarte-laguntza eskaintzeko eta bizi-estiloak aldatzeko.

4. Programaren erabiltzaileen familiako kideentzako eta ingurukoentzako orientazioa eta aholkularitza, tratamenduaren oinarrizko datuak eta egoki laguntzeko bideak azaltzeko.

5. Erabiltzaileentzako orientazioa eta aholkularitza aisialdiaren arloan, gizartean hobeki integratze aldera.

4)Emaitzak

1999 2000 Egondako pertsonak 34 43 Adinaren media (Rango) 26.97 (19-47) 26.12 (18-39) Asteroko Kontsumoaren media (RANGO)

5,02 gr (0.5-21)

5.33 (1-25)

Kontsumoaren urteak 6.18 (D.T.=4,68) 7.95 (D.T.=4,62) Kontsumoa... Egunero Astebururo Hilabetero

15 (%44) 15 (%44) 4 (%12)

22 (%54) 16 (%39) 3 (%7)

Izandako tratamenduak Bai Ez

22 (%65%) 12 (%35%)

27 (%63) 16 (%37)

Arazo Psikiatrikoak Drogak

14 (%64) 11 (%50) (N=22)

14 (%52) 19 (%70)

8. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: BIZKAIKO IKASTETXE BATEAN EGINDAKO GOSARIAREN AZTERKETA ETA EBALUAZIOA Egileen izenak eta zentroa: XXX SARRERA: Ikerketa askok frogatzen dutenez, goizean goiz haurrek eta gazteek hartzen duten janaria eskasa da. Elikatze desegoki horiek ondorio larriak ekar ditzateke, besteak beste, eskola-etekinaren jaitsiera eta egunero beharrezkoa den elikagai-kopurua betetzeko zailtasuna. Hori dela eta honako azterketa hau egin genuen. HELBURUAK: Ikastetxeren ikasleek egindako gosaria neurtu (kuantifikatu) Egungo zientzia-gomendioen arabera haien egokitasuna aztertu

METODOAK: Gosariak inkestaren bitartez aztertzen dira. Inkesta hauek ikasleei zuzen nahiz haien gurasoei edo arduradunei telefonoz egiten zaie. Azterketa egiteko, 841 ikasleetatik 100 aukeratzen dira zoriz, sexu eta adinaren araberako proportzionaltasuna mantenduz. Jasotako datuetan energia eta elikagai kopurua kalkulatzeko, Mataix eta laguntzaileen “Tablas de composición de alimentos” erabili dugu (1.998 eta aurrekoak). Osagarri gisa, Moeiras eta laguntzaileen taulak hartu ditugu, baita Osasun eta Kontsumoa ministerioarenak ere. EMAITZAK: Ikasleen gosaria aztertu ondoren, batez besteko ekarpen energetikoa 391,91±180,2 Kcal.etakoa dela aurkitu dugu. Adinaren arabera, 6 urte baino gutxiago dutenen artean batez besteko elikatze-kopurua 334,333±166,77 Kcal.etakoa da (345,19±167,9 mutikoena eta 312,63±173,67 neskatoena). Elikatze-kopuru honek gomendatutakoaren %20 suposatzen du. 6 eta 8 urte bitartekoen artean, berriz, batez besteko elikatze-kopurua 318,87±120,97 Kcal.etakoa da (319,83±170,02 mutikoena eta 318,22±86,85 neskatoena); hau da, gomendatuko elikatze-kopuruaren %16. 9 eta 12 urte bitarteko mutikoek hartutako elikatze kopurua 421,96±126,52 Kcal.etakoa da; neskatoena, berriz, 354,78±93,42 Kcal.etakoa. Suposatzen duena, hurrenez hurren, gomendatuko elikatze kopuruaren %16 eta %15. 12 urte baino gehiago dutenen artean, mutikoen elikatze-kopurua 545,92±238,54 Kcal.etakoa da; neskatoena berriz, 405,47±203,64 Kcal.etakoa; hau da, gomendatukoaren %20 eta %16 hurrenez hurren. Gosariaren portzentaje-banaketa honako hau da: karbohidratoak %50; proteinak %11 eta lipidoak %38, gantz-azido saturatuak elikatze-kopuru guztiaren %22,46 izanik. Batez besteko zuntz elikatze-kopurua 1,2±1,02 Kcal.etakoa da. ONDORIOAK: Gosari urriak: %25 baino gutxiago adin guztietan. Gosari eskasak ia-ia ikasleriaren %75an. Asteburuetan elikatze-kopurua apur bat hobetzen da, denbora gehiago ematen da

eta. Hamaiketako elikatze kopurua ere oso eskasa da

9. orrialdea

GARUN ISTRIPU AKUTUAREN ARRISKU FAKTOREAK. GURE DATUAK ETA MANEIUA EZAGUTZEN 1.- Sarrera Ugariak izaten dira, gure ingurunean, garun istripu akutuak eta hauxek gertatzeko arrisku faktoreak ere. Beraz eta besterik gabe, gure inguruneko arrisku faktoreen datuak ezagutu, istripu motak, bilakaera eta zer nolako prebentzioa egiten dugun aztertu nahi izan dugu. 2.- Helburuak Gure ingurunean, garun istripu akutuaren (GIA) arrisku faktoreak, istripu motak, bilakaera eta alta garaian eraman zuten tratamenduak aztertu eta deskribatzea. 3.- Metodoak Gipuzkoako Ospitalean, 1999. Urteko lehen sei hilabeteetan GIA diagnosiarekin ingresaturiko gaixoen azterketa transbersal deskriptiboa egin dugu. Datuak Clinic-etik jasoak izan dira eta Epiinfo sistemarekin izan dira landuak. Azterturiko datuak honakoak izan dira: adina, sexua, arrisku faktoreak, GIA mota, bilakaera eta alta garaian eraman zuten tratamendua. 4.- Emaitzak Barne Medikuntza, neurozirugia, eta neurologian ingresaturiko 133 gaixoren datuak aztertu ziren, behin-behineko garun iskemia, garun enbolismo, garun tronbosi, arteria zerebralaren hertsiketa, araknoideazpiko odoljario, garezur barneko odoljario eta karotida arteriaren hertsiketa eta diagnosiekin ingresaturikoak. Batezbesteko adina 71 urtetakoa zen, 46 eta 96 urte tartean (69 gizonezkoengan eta 73 emakumezkoengan). Sexuari dagokionez %54,8 gizonezkoak ziren eta %45,1 emakumezkoak. Arrisku faktore garrantzitsuenak honakoak izan ziren: HTA %54,9 (emakumezkoak %54), aurikuletako fibrilazioa %28,5 (gizonezkoak %63), tabako erretzaileak %23,3 (gizonezkoak %96,7), aurretik behin-behineko garun iskemia izandutakoak %20,3 (gizonezkoak %66,6), DM %19,5 (gizonezkoak%65,3), karotidaren hestuketa %11,3 (gizonezkoak %80), duela gutxi bihotz infartu akutua pasa izana %6 (gizonezkoak %87,5), ezker bentrikuluaren hipertrofia %5,2 (gizonezkoak %85,7 ), mitral estenosia %3 (sexubakoitzeko %50), eta ahozko antisorgailuak, koagulazioaren asaldurak eta homozisteina % 0,75an. Garun iztripu ugarienak honakoak izan ziren: garun tronbosia %52,6, behin-behineko garun iztripua %24, garun enbolia %12, garun odoljarioa %9,7 eta araknoideazpiko odoljarioa eta hipoperfusioa %0,75 bakoitza. Bilakaerari begira, mugimendu-arrastoak %38,3k izan zituzten, goi mailako funtzioen-arrastoak %23,3k, sentsibilitate-arrastoak %4,5ek; hilik %15,8 gertatu ziren eta %36k ez zuen ondorio txarrik izan. Azkenik, alta garaian eramandako tratamenduari dagokionez, generazio berriko antiagregatzaileak %70,5k zuten, %13,3k Aspirina, %5,3k Heparina eta %8,9k ahozko antikoagulatzaileak. Horrez gain, neurobabesleak%9an, hipertentsioaurkakoak %54an eta errehabilitazioa %27an gomendatu ziren. 5.- Ondorioak Orokorrean, gure lanetik eratorritako datuak bat datoz aurretik argitaraturik diren datuekin. Batezbesteko adina 71 urtetakoa da, sexu arteko ezberdintasun esanguratsurik gabe, nahiz eta gizonezkoengan arrisku faktoreak ugariagoak izan. Tratamenduari dagokionez, bereziki generazio berriko antiagregatzaileak erabiltzen direla ikusi dugu. Aldiz, errehabilitazioa, bizi kalitatean ekar dezaken onura kontuan izanik, gutxi erabiltzen dela ikusi dugu.

10. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA Komunikazioaren izenburua: Alkoholarekin Erlazionatutako Arazoen Prebentzioa Ospitale Orokor Batean. Egileen izenak eta zentroa: XXX . SARRERA Alkoholaren gehiegizko kontsumoaren ondorio kaltegarrriak soberan ezagunak dira. Alkoholaren kontsumoa egunerokotasunaren egoera askotan ikasitako ohitura bat da, eragile sozial, pertsonal eta beste motatako eragileek sortutako hotsuneak betetzen saiatezen delarik. Bestalde, gizarteak alkoholarekiko duen onarpenak osasunarentzako kaltegarri diren elementuak ezkutuan mantentzea errazten du. Lan talde desberdinengatik frogatua izan da edale mota desberdinengan ebakuntzak egitea onuragarria dela(1,2). Erizpide honek bultzatuta eraman dugu aurrera aurkezten dizuegun programa. HELBURUAK

Helburu orokorrak: Alkolarekin zerikusia duen arazoen atzemate goiztiarra. Alkohola edateak dakartzan ondorio txarren ulertzea erreztea eta ezagutaraztea. Ospitale barnean abstinentzi gertaeren prebentzioa egitea.

Programaren ebaluaketa, bai telefonoz bai eskutitzez, lehenengo kontaktutik urtebetetzera egingo da. Epe luzera orientatua dagoen programa bat da. METODOAK

1. Arazoen atzematea eta diagnosia. Bi sarrera puntu daude etzemateak egiteko: - Psikiatria zerbitzuko larrialdiak. - Ospitale orokorreko larrialdi zerbitzuak. Diagnosia ezaugarri desberdinetan oinarritzen da: - Edari unitate estandarra. - Markatzaile biologikoak. 2. Tratamendua. - Abstinentziaren eta konplikazioen tratamendua. - Desintoxikazio eta deshabituazioa. - Bilakaera egokia eragozten duten gaixotasun psikiatrikoen tratamendua.

EMAITZAK (2000 -10tik 2001- 2ra)

PERTSONA KOPURUA EDALE MOTA (ARRISKUAREN ARABERA) 63 53 G 10 E Txikia 9 Tartekoa 10 Haundia 44

Abstinentziarako Tratamendua 23 AUKERATUTAKO EBAKUNTZA

Telefonozko Kontrola 13 Eskutizko kontrola 7 Tratamendua 6 Besteak 37

ONDORIOAK − Gaixoak gure eginkizunetarako lagungarri eta ulerkor agertu dira, gure eskaintzekiko oso interes handia erakutsiz. − Gaixoen ospitale barneko eramatea errazagoa eta egokiagoa izan da. − Gaixoen bilakaerak konplikazio gutxiago eduki ditu. BIBLIOGRAFIA 1. Kristenson H, Ohlin H, Hulten-Nosslin M. Identification and intervention of heavy drinkers in middle-aged: results and

follow-up of 24 - 60 months of long-term study with randomized controls. J Alcohol Clin. Exp. Res. 1983; 203 - 209. 2. Babor TF. A cross-national trial of brief interventions with heavy drinkers. Am J Public Health 1996; 948 - 955.

11. orrialdea

ALDATU PROGRAMAREN DESKRIPZIO BAT XXX Sarrera Geure sozietatean alkoholari loturiko arazoak oso garrantzitsuak dira. Alkohola,

drogarik zabaleena da, eta honen kosto sozialak oso inportanteak dira. Arazo honi aurre egiteko, Gizakia Helburu Fundazioaren eskutik 1997an Aldatu

programa sortu zen. Bere helburu orokorra alkoholarekin izandako arazoak gainditzea da. Hortarako, bai menpekotasuna duen pertsonari, bai famili edo laguneei laguntza eskertzen zaie.

Helburuak Programaren helburua abstinentzia edo arriskurik gabeko kontsumoa da.

Arriskurik gabeko kontsumo bat proposatzeko, aurreko diagnostiko bat egin behar da. Epe-luzerako tratamendua da eta bai talde-terapia bai bakarkako lana erabiltzen da.

Metodologia Entzun eta helbideratze Zerbitzuarekin hasten da tratamendua. Hemen

tratamenduaren eskaerak ikertzen dira. Eskaera egokitzat baloratzen bada, hurrengo urratsara pasatzen da. Ezegokia baloratzen bada, deribazio bat proposatzen da.

Erabiltzailearekin, entrebista indibidualak antolatzen dira hiru arlo ezberdinak ikertzeko: medikua, psikologikoa, eta hezgarria. Era berean, talde sesioak erabiltzen dira: estrukturatuak edo terapeutikoak, eta ez-estrukturatuak edo hezgarriak: aisialdarako, eta lana aurkitzeko edo lanerako hezkuntza.

Famili eta lagunekin bakarkako sesioak izaten dira, helbideratze eta laguntza emateko. Familia eta lagunen interbetzioa oso baliotsua da drogomenpekotasunen arloan, eta zuzenki, alkoholari lotutako problemetan.

Emaitzak Aldatu programaren datu batzuk:

1998 1999 2000 Izandako pertsonak 41 87 115 Deribazioak 4 2 2 Informaciones 50 65 2 Familias en seguimiento continuo 23 27 51 Programan jarraitzen dira (abenduaren 31an) 22 47 Altas Voluntarias 9 23 29 Altas Terapéuticas 0 0 8 Sartu berriak 22 50 63 Bersartuak 2 2 6 Tratamenduari ezetzak 0 15 9

%87a tratamendua hasten da. Datu hau oso garrantzitsua da mota hontako tratamenduetan. Programaren ebaluaketa orokor bat gure egitasmoa da.

12. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA Komunikazioaren izenburua: OSASUNGINTZAKO PROFESIONALEN PAPERA TORTURAREN PREBENTZIOAN. Egileen izenak eta zentroa: XXX

Azkeneko hamarkada hontan, gero eta ardura gehiago sortzen dio Nazioarteko Komunitateari giza eskubideen defentsa eta babesarekiko medikuen konpromezu aktiboaren beharrak, batez ere torturari dagokionez. Tortura ez da Hirugarren Munduko aberrietan soilik ematen den fenomenoa. Estatu batzutan atxilotu askoren kontra erabiltzen bada ere, bestetan aldiz, Espainian alegia, torturako salaketak arrisku handiko populazioan metatzen dira. Hau da, atxiloketa inkomunikatuetan. Komunikazio honen helburua, giza eskubideen babesean eta torturaren prebentzioan diharduten osasungintzako profesionalen experientzia berrikustea da. 1-. Arlo psikologikoa: ondorio psikologikoak ikertu dira, trauma-ondoko sintomatologiaren nagusitasuna ikusiz. 2-. Tortura metodoen azterketa: Kolpeak, itomena eta mehatxuak dira gehien salatu diren metodoak. Tortura sexualaren prebalentzia haundiagoa da emakumeen artean. Tortura metodo desberdinen inzidentzia, atxiloketa egin duen Gorputz polizialari lotuta dago. 3.- Txosten medikuen azterketa: Ikertutako txosten medikuetatik %32tan agertzen da torturaren aztarna fisikorik. Entzutegi Nazionalaren mediku forenseen txostenak berrikusi dira, kalitatearen exkasia ondorioztatuz. 4.- Gihar estriatuaren kontrako antigorputzen ikerketa tortura fisikoa salatu duten atxilotuengan. 5-. Torturaren ebaluaketa mediko-legalean jarraitu behar diren pausuak eta protokoloa: medikuaren identifikazioa, atxilotuaren testigantzaren erregistroa, azterketa fisikoa, azterketa psikologikoa, froga osagarriak, ebaluaketa eta ondorioak 6-. Peritaiak eta Nazioarteko beste erakunde batzuekin elkarlana.

13. orrialdea

OSPITALE OROKOR BATEAN PRODUKTU BIOLOGIKODUN TRESNEK ERAGINDAKO “HELMEN PERKUTANEO” MOTAKO ISTRIPUAK (ZIZTADA-EBAKI) XXX SARRERA 1990. hamarkadaren hasieratik produktu biologikoren baten helmenean egondako istripuen erregistroa ezarri zen. Bere helburu nagusiak honako hauek dira: 1. Ustekabeko helmen-egoteen kopurua zenbatzea eta istripurik ohikoenak zeintzuk diren zehaztea. 2. Sarrien nahasitako tresnak eta jarduera ezartzea. 3. Helmen-iturriak ezagutzea eta ondorioz, arriskua balioestea. 4. Prebentzio-neurriak proposatzea eta beraiek ebaluatzea. 5. Istripua dokumentatua izatea legearen ikuspuntutik. Oraingo erregistroa 1995eko abenduan jarri zen abian. METODOA Azken bost urteetako istripu guztiak jasotzen dira, beti ere produktu biologiko baten helmen perkutaneoa izan dutenak: adina, aintzinatasuna, lanbidea, sexua, txanda, lan- -kontratuaren mota, gertatu den lekua eta modua, kausa eragilea, serologia-iturria, istripua izandakoaren izena, profilaxia. Datuak EPINETAC izeneko programan sartu ziren eta gero estatistika deskriptiboa SPSS 9.0rekin egin zen. EMAITZAK (312 istripu) • Sexua: Gizonezkoak: %22 / Emakumezkoak: %78 • Adina: 36,1 ± 8, 37 urte • Lan-txanda: goizez: %68 / arratsaldez: %22 / gauez: %10 • Lan-kontratuaren mota: Finkoa: %55 / Aldi baterakoa: %37 / Obra-kontratak: %1 / Ikasleak: %7 • Kategoriaren araberako banaketa: Kategoria Medikua

k BAME ERIZ. LAG. TEL Garbitzail

ea Zeladorea Ikaslea

Istripu- kop.

51 17 157 28 6 26 5 19

Langileak urteko

225 52 324 210 28 64 78 12*

Intzidentzia-tasa

%22,7 %32,7 %48,5 %13,3 %21,4 %40,6 %6,4 %158

Helmen-iturriaren serologia 71 istriputan ezezaguna izan da, eta positiboa 34 kasutan. CHB CHB + BHB BHB BHB + GIB GIB GIB + CHB 22 kasu Kasu 1 3 kasu Kasu 1 2 kasu 5 kasu Infekzioaren prebalentzia birus hauetako bakoitzarentzat: CHB: %11,2 BHB:% 2,1 GIB: % 3,3 Prebalentzia hau populazio orokorrarena baino handiagoa da, adierazten diren istripuak aldez aurretik arriskurik handiena dutenak direla pentsarazten digu honek. Gure seriean CHB motako serokonbertsio bat gertatu da profesional sanitario batengan; honek % 3,6 ± 3,51ko intzidentzia-tasa ekartzen du. Ez da GIB edo BHB motako konbertsiorik izan (Istripua izandakoetatik %86 txertoa hartutakoak dira). ONDORIOAK: • 5 urtetan 312 istripuren berri eman da eta beraiek bereziki ospitaleko jarduerarik handieneko garaian gertatu

dira. • Iturri-pazienteengan, batez ere CHB eta GIB dutenengan, prebalentzia handiagoa izatearen arrazoia aldez

aurretik arriskua duten istripuak gehiagotan adierazten direla izan daiteke. • Gaitzak harrapatuenak erizainak izan dira. Gainera, erizaintzako ikasleengan intzidentzia oso garrantzitsua

izan da. • Prebentzioko estrategiak ikertu behar dira pertsonal gazteenarentzat, bereziki erizaintzako ikasleentzat. • Serokonbertsioko kasu bakarra chb motakoa izan da, mediku batengan eta kalibre lodiko orratzarekin.

Intzidentzia-tasa %3,6 ± 3,51koa da (%95eko KT: %0 – 10,8). • Prebentzioa abiatu behar da lan-prozedura ziurragoen ezarpenetik, arretazko neurri unibertsalen betetze

zorrotzetik eta BHB txertoa orokortzetik. • 1 mm. argi baino gehiagoko elementu hutsen erabilpena barne hartzen duten prozedurek

lehentasunezkoak izan behar dute segurtasun-metodo eta -elementuak ezartzeko orduan.

14. orrialdea

IKTERIZIA JAIOBERRIARENGAN GLUKOSA-6-FOSFATO DESHIDROGENASAREN ESKASIAREN ONDORIOZ

XXX. Sarrera: Hematietako glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasia X kromosomari loturiko nahasketa da, zenbait talde etnikotan maizago agertzen dena. Aurkezpen klasikoa bi eratan gertatu ohi da: alde batetik, anemia hemolitiko akutu eragindakoa edo episodikoa (zenbait gai kimikok eta patologiak eragindakoa, hain zuzen), eta, beste aldetik, anemia hemolitiko kroniko ez-esferozitikoa. Jaioberriarengan ikterizia moduan ager daiteke. Kasu klinikoak: 1. kasua:

Garaiz eta adin gestazionalari egokitutako pisuaz jaio berri zen gizonezkoa ikteriziagatik ingresatua izan zen, 54 ordu zituela. Bilirrubina 25 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %55ekoa. Aurrekari familiarrak: ama mulatoa, jaioberri-garaiko ikterizia eta noizbehinkako ikterizia konjuntibala izan zituena. Etengabeko fototerapia intentsiboa ezarri zitzaion. Ingresuko lehen 48 orduetan bilirrubinaren balorea 27,7 mg/dl-ra igo eta hematokritoa %35eraino jaitsi zen. Alta ematerakoan, bilirrubina 3,5 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %38koa. Azterketa hematologikoak glukosa-6-fosfato deshidrogenasa entzimaren eskasia partziala utzi zuen agerian, hodi-barneko osagaia zeukan anemia hemolitikoarekin batera. 2. kasua:

Garaiz eta adin gestazionalarekiko pisu eskasaz jaio berri zen gizonezkoa ikteriziagatik ingresatua izan zen, 5 ordu zituela. Bilirrubina 8,8 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %65ekoa. Aurrekari familiarren artean, amaren familiako 2 osabak glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasiaren diagnostikoa zutela nabarmendu behar da. Ingresatzerakoan, etengabeko fototerapia intentsiboa ezarri zitzaion. Bilirrubinaren balorerik altuena, ingresutik 6 ordutara, 9,5 mg/dl-koa izan zen, hematokritoa %42raino jaitsi zitzaiolarik. Azterketa hematologikoak glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren erabateko eskasia utzi zuen agerian. Haur-Hematologiako kontsultetan jarraipena izan du 10 urtetan, zenbait odol-transfusio behar izan duelarik, krisi hemolitikoak direla eta. Ondorioa: Glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasiak gutxitan eragiten du jaioberri-garaiko ikterizia gure inguruan.

15. orrialdea

FISTULA TRAKEOESOFAGIKO ISOLATUA JAIOBERRIARENGAN XXX. Sarrera: Fistula trakeoesofagikoa hestegorri eta trakearen arteko lotura da. Era isolatuan, gutxitan agertzen da, anomalia trakeoesofagikoak dituztenen %4a suposatuz. Kasu klinikoa: 39 asteko haurdunaldia eta adin gestazionalarekiko pisu eskasa (2530 g) izan zuen emakumezko jaioberri baten kasua aurkezten dugu. 24 ordu zituela, ingresatua izan zen Jaioberrientzako Unitatean, gorako, abdomeneko distentsio eta arnas distressagatik. Ingresuko proteina C-erreaktiboa 3,2 mg/dl-koa izanik, eta torax-abdomeneko erradiografian aerofagia eta eskuineko goi-lobuluan kondentsazioa zituelarik, dieta absolutu eta bena-barneko sueroterapia eta antibioterapia ezarri zitzaion.. Aho-bidez zein zunda nasogastrikoaren bidez elikatzen saiatzean eztul-, zianosi- eta atragantamentu-krisiak izan zituen. Beraz, esofagograma egin eta bertan zera aurkitu zen: T3 mailako fistula trakeoesofagiko isolatua, errefluxu gastroesofagikoa eta eskuineko goi-lobuluko neumonia aspiratiboa. Ebakuntza kirurgikoan fistula lotu eta moztu zen. Ebakuntza-ondoko 11garren egunean alta eman zitzaion, aho-bideko elikadura arrakastaz berrezarri ondoren. Ondorioak: Fistula trakeoesofagiko isolatua entitate bitxia da. Jaioberri-garaian eztul-, zianosi- eta atragantamentu-krisiak agertu ohi dira; arnas aparatuko infekzio errepikariak izan daitezke ume handiagoarengan gertatzen diren aurkikuntzak.

16. orrialdea

BAKTERIEMIAK ETA SEPTIZEMIAK ZERBITZU MEDIKOETAN XXX 1.- Sarrera Lehenengo ta behin gure kasuistika ezagutu nahi izan dugu, bakteriemia eta septizemietan. Berauen ezaugarri epidemiologiko, mikrobiologiko eta klinikoen aurrean, faktore eragileak ezagutu nahi izan ditugu, lehen eta bigarren mailako prebentzioa bideratze asmotan. 2.- Helburuak

1) 1999.an zehar Gastroenterologia, Neumologia eta Barne Medikuntzak zerbitzuetan, Larrialdi Zerbitzuak onarturiko bakteriemia guztien ezaugarri klinikoen, mikrobiologiaren eta epidemiologiaren ikerketa egitea. 2) Aurretik zituzten gaixotasunak aztertzea (intrintsekoak), gaitza edukitzea errezten dutenak, eta bestalde, gaitza errezten duten arrisku faktoreak aztertzea (estrinsekoak), hala nola, prozedurak, drogak edo iatrogenia. 3) Hilkortasun zergaitiak aztertzea 4) Tratamenduak berrikustea. METODOAK: Ikerketa retrospektiboa egin zen, 260 ohe dituen Ospitalean 1999.ko ekaina eta abendua bitartean Larrialdi Zebitzutik onartutako bakteriemia guztien gainean. Bilaketa aktiboa egin zen odol hazkuntza positiboak bilatuaz Mikrobiologiako Laborategian eta Datu Base konputerizatua erabiliaz honako kodeekin: bakteriemia, septizemia sepsia eta shock septikoa. EMAITZAK: 56 kasu aurkitu ziren 56 gaixotan 1999.an zehar. Inzidentzia, zerbitzu hauetan onartutako 1000 gaixotik 21,1 koa izan zen. %59 gizonezkoak ziren. Bataz besteko adina 73,3 urtekoa; emakumezkoen bataz besteko adina 75 urtekoa zen eta gizonezkoena 71,2 koa. Bataz besteko ospitaleko egonaldia 14 egunekoa izan zen, gizonezko eta emakumezkoetan antzekoa izanik. Gaixoen %91 Barne Medikuntzan egon ziren. Arrisku faktoreak gaixoen %82an ageru ziren. Arrisku faktore intrinsekoak Diabetes Mellitusa (%30), Biriketako Gaixotasun Obstruktibo Kronikoa (%18), behazun xixkuko harriak edukitzea (%16) izan ziren. Arrisku faktore estrinsekoak ordea duela gutxi ospitalean egon izana (%9), inmunosupresoreak (%7), terapia antibiotiko luzea (%5). Infekzio fokuak: Iraiz aparatua (%27), arnas aparatua (%25), sabela (%23). Odol hazkuntzetan hazitakoak: E.Coli (%34), Staph. Aureus (%23), polimikrobianoa (%5,3). Klinikoki: %86ak tenperatura 38°C tik gora izan zuen, hotzikarak %50, 12000tik gorako leukozitosia %41 eta ezkerrera desbideraketa %45. Hilkortasuna %19,6koa izan zen diagnostiko klinikoarekin erlazio garbirik gabe eta sexuari dagokionez ezberdintasun esanguratsurik gabe. Hildakoen %81 75 urtetik gorakoak ziren. Guztiek arrisku faktore intrinsekoak zituzten. Gehien erabili ziren antibiotikoak Penizilina Beta-laktamikoak izan ziren (%53,5), Zefalosporinak (%39), Amoxi-Kalabulanikoa (%36), Aminoglikosidoak (%10). Konbinaturiko antibiotikoen politerapia %70 erabili zen eta monoterapia %30an. E.Coli-ak, sentsibilitateari jarraiki, zainetik emaniko Zefalosporinak jaso zituen kasu gehienetan, Staph Aureus-ak Kloxazilina eta Streptokokoek Zefalosporinak. Larrialdi Zerbitzuan bakteriemia susmoa izan eta berehala, odol hazkuntzak atera ziren eta zainetik emaniko antibiotikoak jarri ziren. ONDORIOAK:

1) Bakteriemia Ospitalean sarritan agertzen den arazoa da. 2) Gaixo gehienek arrisku faktoreak dituzte. 3) Iraitz aparatua eta E.Coli izan ziren sarritasun handiena izan zuten sarbide eta bakterioa. 4) Adina eta arrisku faktoreek baldintzaturik, hilkortasun handia du bakteriemiak. 5) Sarrien erabiltzen diren tratamenduak, Penizilinak eta politerapia dira.

17. orrialdea

BAPATEKO HERIOTZAREN PREBENTZIOA ANTITAKIKARDIAKO DESFIBRILAGAILUARENEN BIDEZ KARDIOPATIA ESTRUKTURALA GABEKO TAKIKARDIA BENTRIKULAR POLIMORFIKOA DUTEN PAZIENTEETAN. XXX SARRERA: Bapateko heriotza kardiakoa (BHK) da kardiopatia duten gaixoetan arazo kardiako baten sintomak hasi eta ordu bateko epean gertatzen den ezusteko heriotza. %90 kasuetan kardiopatia iskemikoa (KI) dago oinarrean. BHKgaz errelazionatutako beste kardiopatia mota batzuk dira: miokardiopatia hipertrofikoa (atleta gazteetan agertzen den kausa garrantzitsuena), miokardiopatia dilatatua, eskuineko bentrikuloaren displasia arritmogenikoa, miokarditisa, bihotzaren gaixo elektriko primarioak (QT luze kongenitoaren sindromea, Brugadaren sindromea, esfortzuzko takikardia bentrikular polimorfikoak eta fibrilazio bentrikular idiopatikoa), Wolff-Parkinson-White sindromea, gaixo neuromuskularrak eta farmako eta sustantzia arritmogenikoak (antiarritmikoak, antidepresiboak, antibiotikoak, antihistaminikoak, diuretikoak, kokaina, ea.). BHK eragiten duten arritmia kardiakoak izaten dira takiarritmia bentrikularrak (takikardia bentrikularra eta fibrilazio bentrikularra), bradiarritmiak eta erritmo sinusala (disoziazio elektro-mekanikoa). Gaur egun, hiru prebentzio-neurri ezberdin ditugu: farmakoak (antiarritmikoak eta beste mota batekoak), sustrato anotomiko arritmogenoaren ablazioa (kirurgiaz edo erradiofrekuentziaren kateterraz) eta antitakikardiako desfibrilagailu inplantagarria (ADI). BHK dutenen artean talde berezi bat aurkitzen da: kardiopatia estrukturalarik gabeko alterazio elektriko primarioa dutena da. Arritmia kardiako hilgarria takikardia bentrikular polimorfikoa edo fibrilazio bentrikularra izaten da. Anomalia elektrikoak oiñarri genetikoa du, bera izanik bihotzaren zelulen elektrolitoen trukaketa kaltetzen duena, normalki sodio kanal mailan ematen dena. Gaur egun BHK prebenitzeko daukagun metodo bakarra ADI bat jartzea da. Pronostikoari buruz esan ahal dugu gaixoen heren batetan eta lehen bi urteko epean BHK errepikatzen dela, nahiz eta farmako antiarritmikoak hartu eta sintomarik gabe egon. Alderantziz, ADI bat jarri ezkero, mortalitatearen tasa hutsa da. ESPERIENTZIA: 1995 urteko Urtarrillatik 2000 ko Abendurarte, Gurutzeta ospitaleko kardiologia serbitzuan 85 ADI jarri dira takikardia bentrikular gaiztoei aurre egiteko. 14 kasutan ez zegoan kardiopatia estrukturalarik (azterketa fisikoa, analitika, toraxeko erradiografia, ekokardiografia eta koronariografia normalak). Batazbesteko adina 43 urte zan (17 eta 70 urteren arteko mugak) eta heuretatik 6 emakumeak izanik. 14 gaixo hoien artean, 4 kasutan helburua profilaktikoa izan zan Brugada sindromea zutelako (eskuma aldeko His adarraren erabateko blokeoa eta milimetro bat baino geiagoko ST segmentuaren igoera V1 eta V3 arteko deribazioetan). Beste 10 kasuetan arritmia sinkopagarri bat izateagaitik jarri zan. Azken multzo hau era honetan bana dezakegu: 2 Leenhart sindromegaz (“torsades de pointes” akoplamiento laburragaz), 6 fibrilazio bentrikular primariogaz eta 2 takikardia bentrikular polimorfikoagaz. 10 gaixo hauei 2 urte inguruko jarraipena egin ondoren, 3 kasutan berriz arritmia bentrikular gaiztoa agertu dela ikusi dogu. ONDORIOAK: Gure esperientzia BHKren prebentzioan ADIren bidez kardiopatia estruktural gabeko arritmia bentrikular gaiztoak dutenen gaixoetan korroboratzen du gai honi buruz literaturan agertzen dena: paziente gazteak dira, arritmia bentrikular gaiztoa errepikatzeko arriskua altua da (%30etan) eta ADI jarriz gero hilkortasunaren tasa hutsa da.

18. orrialdea

BIHOTZEKO ARRITMIA GAIZTOEN TRATAMENDU MEKANIKOA: DESFIBRILATZAILE AUTOMATIKO EZARGARRIAREN (DAE) ZEREGINA GAUR EGUN. XXX HELBURUA: Bihotzeko arritmia gaiztoen tratamenduan DAEren zeregina ezagutzera ematea. GAIXOAK eta METODOAK: 1994tik 2000ko abendua bitartean, Arantzazuko Ospitalean DAE baten beharra izan duten gaixo guztien zeharkako estudio prospektiboa. ALDAGAIAK: Adina, sexua, bihotzeko gaixotasuna bi taldetan banatua: iskemikoa eta dilatatua, bihotzaren funtzioa NYHAren sailkapenaren arauera eta EF kontuan hartuta, eta ondorengo 72 hilabetetan egindako jarraipenean DAEak emandako desfibrilazio egokiak eta gaixo hauen hilkortasuna. EMAITZAK: Aukeratutako epean, 77 gaixok DAE baten beharra izan zuten gure ospitalean, bataz besteko adina 62 urtetakoa izanik (gazteenak 26 urte, zaharrenak 79). % 87a gizonezkoak ziren eta % 13a emakumezkoak. Bihotz gaixotasun artean sarrien eman dena iskemikoa da, %62a osatuz, dilatatu-idiopatikoak gainontzeko % 38ª direlarik. Bihotzaren funtzioa sailkatzeko, NYHA-k emandako erizpideen arauera zatituak izan ziren gaixoak: Lehenego klasean % 10a, bigarren klasean % 56a eta hirugarren klasean % 34a . Bestalde, EF kontuan hartuta bataz bestekoa % 37koa izan zen (% 15 gutxienak - % 76 gehienak). Desfibrilatzailea ezartzeko arrazoiak 1 taulan azaltzen dira:

Mantendutako takikardia bentrikular monomorfikoa

% 65

Fibrilazio bentrikularra % 14 Mantendutako takikardia bentrikular polimorfikoa. % 17 Brugadaren sindromea. % 4

1. Taula 72 hilabetetako jarraipena aztertuaz: % 55ak desfibrilazio egoki bat jaso zuen gutxienez, eta % 45ak ez zuen tratamendu mekanikoaren beharrik izan. Hilkortasunari dagokionez, % 87ak bizirik jarraitzen zuen. ONDORIOAK: DAEak bihotzeko arritmia gaizto mota batzuei aurre egiteko sortutako tratamendu egokia dirudi.

19. orrialdea

REBASKULARIZAZIO AZKARRA MIOKARDIOKO INFARTU AKUTUAN (MIA).

XXX 1. Sarrera: ST segmentuaren igoera duten MIAetan hilkortasuna gutxitzeko neurri nagusia rebaskularizazio azkarra da, bai fibrinolisiaren bidez, bai angioplastiaren bidez. Rebazkularizazio hau zenbat eta azkarrago egin, orduan eta emaitza hobeak lortzen dira. Lan honekin Gipuzkoan ematen diren MIAetan rebaskularizazio azkarraren erabilera aztertu nahi da. 2. Materiala: Gipuzkoako Aantzazuko Amaren Ospitalean 2000ko ekainaren 15etik abenduaren 15era Zainketa Intentsiboetako Unitatean (ZIU) izan diren 143 gaixoen datuak. 3. Metodoa: Gaixo hauen historia klinikoak aztertuz ondorengo datuak bildu dira: hilkortasun orokorra, hilkortasuna rebaskularizaturiko gaisoetan, hilkortasuna rebaskularizatu gabeko gaisoetan, rebaskularizazio-portzentaiak, ez rebaskularizatzeko arrazoiak, rebaskularizazioan ematen diren atzerapenak. 4. Emaitzak: ST segmentuaren igoera duten MIAk %14,52ko hilkortasun orokorra du: rebazkularizazio azkarra izan duten gaisoengan %5ekoa da; izan ez dutenengan berriz %20,5ekoa. Rebaskularizaturiko gaisoen portzentaia %60koa da, %53 fibrinolisiaren bidez, %7 angioplastiaren bidez. Galduriko %40tik %25a laguntza medikoa eskatzean emaniko atzerapenaren ondorioz gertatzen da. Lehen monitorizaziotik rebaskularizazioa egiten den bitarteko denbora ordubete baino gehiagokoa da 565ean, bai Arantzazuko Amaren Ospitalean, bai eskualdeetako ospitaletan, denbora honek 40 minututakoa izan beharko lukeenean. 5. Ondorioak: Rebaskularizazio azkarrak hilkortasunaren jeitsiera nabarmena erakusten du. Rebaskularizazio-tasa %60koa da, %25ean hobe litekeena laguntza medikoa azkar eskatuz gero. Ospitaleetan ere denbora gehiegi pasatzen da lehen monitorizaziotik rebaskularizaziora.

20. orrialdea

Poster 1: Mycoplama Pneumoniaeren adierazpena neurologi sisteman. Autoreak: XXX Zentroa: XXX

SARRERA:

Mycoplasma pneumoniaeren infekzioak zenbait arazo neurologikoekin

erlazionatu dira, nerbio-sistema zentralaren zein periferikoaren gain eraginez. Nagusiki

deskribatutako kasuak entzefalitisa, meningitisa, sakanbanatutako entzefalomielitis

akutua, polineuritisa, neuritis kraneala, zeharkako mielitisa eta miositis akutua izan dira.

Mycoplasma pneumoniaeren infekzio akutuarekin erlazionatutako arazo neurologikoak

garatu dituzten lau kasu kliniko aurkezten ditugu.

KASU KLINIKO ETA EMAITZAK:

-21 urtetako gizonak, eskuin neumonia baten ostean, bost egunetara, neuritis

kraneak anizkoitza agertu zuen.

-22 urtetako emakumea, katarru prozesu baten osteko hamargarren egunean

polimiositisa garatu zuena.

-64 urtatako gizona, bronkiotako katarru prozesu baten ondoren, hamabost

egunetara, Guillain–Barré Sindrome bat garatu zuena.

-23 urtetako gizona, neumonia bat izatetik hamar egunetara eskuin begiko

neuritis optikoa eta mielitis akutua garatu zituen.

Paziente guztiek Mycoplasma pneumoniaeren aurkako serologia positiboa agertu zuten.

ONDORIOAK:

Paziente hauek Mycoplasma pneumoniaearengatik eragindako arnas-aparatuko

infekzio baten barruan konplikazio neurologikoak garatu zituztenez, germen hau beraien

sortzaile kontsideratu behar genuke. PCR teknikak, kasu hauetan arazo neurologikoak

germenak nerbio sistema inbaditu edo mekanismo inmunologiko batengatik

bideratutako erantzuna ote den argitzen lagunduko luke.

21. orrialdea

Tituloa : Inolako prebentziorik ez. Egilea: XXX. Sarrera . Honen bitartez preso dauden pertsonen egoera aztertu nahi nuke. Lehenik eta behin esan behar dut halako egoeran arrisku-faktoreak izugarriak direla eta bigarrenik, prebentziorako behar duten autonomia petsonala oso zaila dela. Euskal Herriak bizi duen egoera dela eta, biztanlegoaren kopuru garrantzitsu bat espetxeetan bizi da eta urte luzeetarako. Honetaz gain, osasun eskubidea guztiontzat ezinbestekoa dela kontuan hartzen badugu, osasuneko profesionalen artean gai hau kezkagarria izan beharko litzateke. Helburuak. Espetxeetan bizi duten egoeraren erradiografia egitea. Presoen artean ohikoak diren gaisotasunen prebentzioaren beharra. Metodoak Espetxeetako egoera aztertzea. Alde batetik, Euskal Herrikoa eta bestetik, Espainako eta Frantziako estatukoak. Espetxeetako gaixotasunen erregistroa aztertzea. Emaitzak Kartzelatik ateratzen den preso ohiaren osasun egoera aztertzea. Ondorioak Zer aldatu beharko genukeen benetako prebentzioa, baldintza sanitarioak eta osasun autonomia lortzeko.

22. orrialdea

TXIRRINDULARI ETA FUTBOLARIEN ODOL PARAMETROEN DIFERENTZIAK EGILEEN IZENAK XXX ZENTROA-K (Ez idatzi helbiderik). Zerbitzua, Departamentua: Basurtuko Instituto Medikua, Medikuntza eta Odontologi Fakultatea, Euskal Herriko Unibertsitates LABURPENA: 1.- Sarrera: Iraupen luzeko kirolarietan sarritan odol parametroen asaldurak agertzen dira. Batez ere, burdinaren metabolismoaren adierazle diren parametroak (hemoblobina, hematokrito, ferritina etab.). Balio hauek baxu direnean errendimendua gutxiagotzen da. Badirudi hori ez dela beste motatako kiroletan gertatzen, adibidez futbolean. 2.- Helburuak Txirrindulari eta futbolari talde biren odol parametroak konparatzea. 3.- Metodoak 15 txirrindulariz (batazbesteko 17 urte, tartea 15-20), eta beste 19 futbolariz (21 urte, tartea 18-25) osaturiko talde biren denboraldi batetan egindako odol analisiak. 4.- Emaitzak Hiru txirrindulari sintomadun zegoen (astenia, nekea, indar gabezia). Anemia makrozitikoa zuen batek, hemoglobina eta ferritina baxu besteak, eta hirugarrenak ferritina baxua. Kirolari ez sintomadunen artean txirrindulari batek anemia normozitiko zuen eta futbolari batek anemia mikrozitikoa. Txirrindulariek plaketa, plaketen batazbesteko bolumena, basofilo eta kolesterol maila altuago zuten, eta burdina berriz baxuagoa(p<0.05). Hala ere, balore guztiak normaltasunaren barruan zeuden. Hematie maila baxuegia txirrindulari bik izan zuten. Hemoglobina 14 g/dL baino baxuago txirrindulari bik eta 5 futbolarik izan zuten (guztira %20.6a). Futbolari batek hematokritoaren %50 balorea baino altuago izan zuen (%51.4). txirrindulariak futbolariak Guztira Ferritina <minimoa 7(%50) 2(%10) 9(%26) <60ng/ml 10(%60) 6(%31) 16(%47) <100ng/ml 12(%80) 12(%63) 24(%70) Txirrindulari sintomadunen batezbesteko ferritina baxuagoa zen (28.66ng/ml) ez sintomadunekin konparatuz (60.09ng/ml), baina hau ez zen estadistikoki adierazgarria izan. Transferrina eta burdina kasu guztietan normalak izan ziren. Bost txirrindularik hartzen zituzten burdin suplementuak, hauen emaitzak normalak izan ziren. Eosinofilia 10 kasutan agertu zen (7 txirrindulari) eta linfozitosia txirrindularien erdiak izan zuen. 5.- Ondorioak -Txirrindulari gazteen artean gehiago, baina futbolarietan baita ere, odol parametro asaldurak agertzen dira. -Bost kasutan anemia agertu zen, hoietatik bi sintomagabekoak. -Txirrindularien erdiak zuen ferritina maila baxuegia, eta gehienek (%80) iraupeneko kirola egiteko gomendatzen dena baino baxuago. -Badirudi iraupeneko kirolek plaketa eta basofiloetan duten eragina ezberdina dela beste kirol mota batzurekin konparatuz. -Nahiz eta sintomagabeak izan, beharrezkoa da odol analisiak denboraldian zehar egitea, batez ere iraupen luzeko kirolarietan.

23. orrialdea

AZTERKETA MEDIKOAK FUTBOLARIETAN EGILEEN IZENAK (Izenaren iniziala eta abizenak). Aurkeztuko duenaren izena azpimarratu XXX ZENTROA-K (Ez idatzi helbiderik). Zerbitzua, Departamentua: Basurtuko Instituto Medikua, Medikuntza eta Odontologi Fakultatea, Euskal Herriko Unibertsitatea LABURPENA: 1.- Sarrera Kirolari eskolar, federatu eta unibertsitarioetan azterketa medikoak egitea legez derrigorrezkoa da, baina ez da beti gertatzen. Gainera, azterketa horren minimoak ere argitu gabe daude oraindik. Aspalditik azterketa mediko espezifikoak, explorazio minimo batzuekin ezartzea nahi izan da. 2.- Helburuak Futbolari talde batetan egindako azterketa medikoa deskribatzea. 3.- Metodoak 59 futbolari: 36 kadete maila (A, n=17 eta B, n=19 taldeak) eta 23 gazte maila, batezbesteko adina 15.54, tartea 14-18. 4.- Emaitzak Antropometria: Pisua (kg) Altuera (cm) BMI Kadete maila B 56.19* 1.68† 19.75‡ Kadete maila A 67.15* 1.75 21.92‡ Gazte maila 75.71* 1.78† 23.62‡ *†‡P<0.05 -BMI: Gazte maliako batek >25 izan zuen; kadete A-n batek <20 eta kadete B-an 10ek. Sistema Kardiobaskularra: -Tentsio arteriala: gazte bik 160/80 mmHg eta 155/70 mmHg izan zuten, mediku generalera bidali genituen. -Auskultazioa: Lau soplo sistoliko funtzional azaldu ziren. -EKG: Gazte batek T uhin negatiboa DI, DII, DIII, aVF, V3-V6ra izan zuen, eta kadete batek zalantzazko delta uhinak izan zituen.. Biak kardiologora agindu ziren. Lehenego kasuan ekografia eta esfortzu froga normalak izan ziren. V1 deribazioan Hiss-en Balaren eskumako adarraren 13 (%22) blokeo ez oso egon ziren eta beste horrenbeste QRS konplexuaren hozka, luzera normalarekin. D3 deribazioan T uhin negatiboa 12 kasutan agertu ziren (%20). Sistema muskulueskeletikoa: -12 jokalarik eskoliosia izan zuen eta kadete batek zifosia, guztietatik lauk tratamendua zeukaten. -9 gazte mailakoek (%39) genu varoa izan zuten eta 5 kadetek (%13.8), guztira %23,7k 5.- Ondorioak -Sistema muskulueskeletikoan agertzen diren aldaketak dira ugarienak, aipatzekoa %20ak eskoliosia izan zuela azterketa fisikoan. -Genu varoa %23 jokalarik izan zuen, gazte mailakoetan agertzen zen proportzioa haundiagoa zen. -Hipertentsioa kirolari gazteetan ere ager daiteke. -EKG-ak informazio garrantsitsa ematen digu: kasu bitan behintzat EKG patologikoak aurkitu ziren. Bestalde, V1-ko aldaketa txikiak eta DIII-n T negatiboa sarritan agertzen da. -Nahiz eta jokalari gazte eta osasuntsuak izan patologiak aurkitu egiten dira azterketa mediko espezifiko hauetan, beraz, derrigorrez egin beharko lirateke, minimo batzuk ezarriz.

24. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA

Komunikazioaren izenburua: C SEROTALDEKOEN GAIXOTASUN MENINGOKOZIKOAREN EGOERA BIZKAIAN, TXERTAKETA KANPAINA ETA GERO. Egileen izenak eta zentroa: XXX Zaintze Epidemiologikoa. Bizkaiko Lurralde Zuzendaritza. Osasun Saila.

SARRERA: Meningitia eta infekzio meningokozikoko bestelako mota inbaditzaileak gizarte-alarma handia sortzen dute. Sarri gertatzen ez badira ere, ia beti haurren artean gertatzen dira, eta heriotza-arriskua eta itzulezinezko ondorioak izaten dituzte. Gure inguruan, eta orokorrean Europa guztian, gehien sortzen den meningokokoa B serotaldekoa da. Euskal Autonomi Erkidegoam 1993ko urtean C meningokokoaren maila igon egin zuen, eta 1996ko urtean bere maila gorenera heldu zen. Horregatik, 1997ko udazkenean EAEn C serotaldekoen gaixotasun meningokozikoaren kontrako txertaketa orokorreko kanpaina egin zen. Diana-taldea izan zen 18 hilabete eta 20 urteko adinen arteko biztanleria. Txertaketa-kobertura orokorra %88,7-koa izan zen. HELBURUAK: 1. C serotaldekoen gaixotasun meningokozikoaren intzidentzia deskribatzea Bizkaian. 2. Bizkaiko txertaketa kanpainaren efektibotasuna ebaluatzea. METODOAK: Intzidentzi tasak kalkulatzeko Aitortu Beharreko Gaixotasunen Sistemaren datuak aztertu ditugu. Txertaketa-efektibotasuna kalkulatu dugu [1-(tasa txertatuengan / tasa ez-tzertatuengan) x 100] bezala. EMAITZAK: Bizkaian, 1.990 eta 1.992ko arteko urteetan, C gaixotasun meningokozikoaren intzidentzi tasak 0,4 eta 0,6/100.000 bizt. artekoak izan ziren. 1.993an tasa igon zen 1,5ra, eta gainditu zuen B gaixotasun meningokozikoarenak. Hurrengo urteetan C gaixotasunaren tasak gero eta gorago joan ziren, 1996ko urtean bere balio gehiengora heldurarte (3,8/100.000 bizt). Txertaketa kanpaina egin ta gero tasak berriro itzuli ziren haien oinarrizko mailetara. Hiru urtetan (1.998, 1.999 eta 2.000) neurtutako efektibotasun tasa gordina %90koa da. Bizkaian 27 kasu prebenitu direla kalkula dezakegu. ONDORIOAK: Txertaketa kanpaina egin ta gero, C gaixotasun meningokozikoaren inzidentzi tasak nabari jaitsi dira. Txertaketaren kanpainak efektibotasun handia izan du.

GAIXOTASUN MENINGOKOZIKOA. Aitortu Beharreko Gaisotasunak. Bizkaia. 1.990-2.000ko urteak

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20000

2

4

6

8Tasa /100.000

Orokorra B Taldea C Taldea

Orokorra 4,9 5,2 4,4 5,5 6,1 5,9 7,2 5,6 3,3 3,1 3,6B Taldea 2,4 2,5 1,8 1 0,7 1,1 0,9 1,1 1,8 1,9 1,6C Taldea 0,6 0,4 0,4 1,5 1,9 2,4 3,8 2,6 0,6 0,4 1

25. orrialdea

ALDE ETA AURKAKO FAKTOREAK OSASUN PREBENTZIORAKO XXX Aspaldidanik dakigunez, osasun ardatz nagusienetariko bat prebentzioa dugu (bizikalitatea obetzeko, gaixotasunari aurrea hartzeko, osasun sistema osasunari begira, gaitzari begira ordez, jartzeko; osasun gastuak murrizteko). Baina, Osasun langileok eta Sistema berak arazo handiak aurkitzen ditu, teoria hutsetik errealitatera joan behar duenean, arrazoi oso ezberdinengatik (azken finean osasun sistema eta prebentzioa bizi-ohiturekin aritzen baida). Zientzia, gizarte eta kultureko arlo ezberdinetik biltzen diren elementuak badira ere (edo obeto esanda ezderdintzen direlako), jarraian bi zati handienetan jarriko ditugu, bata bestearen aurre, prebentzioren konplexutasuna eszenatoki baten moduan irudikatzeko:

AURKAKOA ALDEKOA Denbora luze behar du. Bere teknika eta ikuspegi zabal eskatzen du. Bizi-usadioak aldatzeko faktore asko jokuan daude (giza, kultur eta ekonomikoak barne). Osasun hezkuntzan gaitz klinikoen alborapena ohi izan dugu. Momentuz ez dugu Osasun Sisteman "txekeo" indibiduala onartua. Ez dugu ikusten goiz prebentzioaren emaitzak ez eta errentagarritasuna; ez eta zuzenean lortutakoa (tetano gaitza hartu ez duena, bihotz jota suertatu ez direnak, e.a.). Osasun langilen eta pazienten mentalitate, jarrera eta erlazio aldaketa eskatzen du. Askotan gehiegizko zama asistentziala izanez, denbora libre ez dago beste zerbait handirik egin ahal izateko. Prebentzioan ez dago "konplazentzia" egiterik, ez eta etxera bisita egiteko eskatzerik edo larrialdietara joateko ordutegi librearen aukera; eta emaitzak laister ikusteko parada ez dagoenez, akaso ez da politikoki hainbesterako errentagarria.

Osasun orokorra eta integrala lortzeko bide funtsenzkoa. Zaintzen du osasuna, gaitza sortu aurretik edo sortu bezain laister, tratamentu paratzeko aukera dagoenean. Pertsonaren osasun potenzial maila duenari heltzeko gaia da. Guztioi "korresposabilizaitzen" gaitu osasunerako. Zenbait gaitz akutu (polio, B hepatitisa, e.a.), eta gaixotasun kronikorako (mendebaldeko gaitz multzo handiena) bide egokiena dugu. Etorkizuna begira merkea da oso. Osasun prebentiboa orokorki unibersalagoa da besteak baino. Talde lan-dinamika egokitzen du. Baztertzen du gaitzak medikuntza klinokoak erremedio aurkitu ez duenerako (HIES adibidea). Atal eta mail ezberdinak lotzen du osasun helburu baterako. Osasun errekurtsoak eta Osasun ikusmena berbideratzen ditu.

[POSTERRA]

26. orrialdea

GILTZURRUN TRANSPLANTEDUNERAKO INFEKZIO PREBENTZIOA XXX Transplantedunaren ezaugarri bereziak: inmunoeskasia farmakologiko egoeran dago eta edozein organo edo sisteman infekzioa sor daiteke, bereziki gernu, arnas aparatuko eta infekzio sakanabatu kasutan, beraz paziente hauetan infekzio prebentzioa derrigorrezkoa da, batez ere lehendabiziko epealdietan; infekzioaren iturri mikrobiologikoa kanpo edo gorputz berekoa izan daiteke (infekzio oportunista, alegia); sukarrak ez du beti adierazten infekzioa dagoenik, eta infekzioa izatekotan sukarrik gabeko edo infekzio atipikoa izan daiteke. Infekzio arriskuaren kronologia: - lehenengo hilean: estafilokoko aureus, enterobakterioak eta beste G- bazilo. - 2tik 4ra: zitomegalobirusa, legionella, nokardia, mikobakterioa, aspergillus eta

pneumocistis karinii. - 5tik aurrera: pneumokoko, kriptokoko, mikobakterioak. Infekzio prebentziorako neurri nagusiak: - transplantea egin aurretik, B hepatitisaren aurkako txertoa. - urteoro gripe kontrako txertoa. - bare gabeko pazientetan neumokoko kontrako txertoa. - hartzaile ZMBeko serologia- izanez, eta emaile serologia+koa kasutan,

ZMBgammaglobulina eta antibiral sendagaiak ematea beharrezkoa da. - kotrimoxazol pautatu lehenengo 6 hilabeterako, pneumocistisa eta gernu

infekzioaren arriskua kontutan izanik. - emailaren potentzialean analizatu eta aztertu: HIES, B eta C hepatitisa eta ZMB

serologia; odol, karkaisa eta gernu kultiboak. Emailea baztertzeko edo hartzaileari egokituko den terapia jartzeko, emaitza positiboa izatekotan.

- kirugia eta erizaintza teknika guztietan asepsi neurriak zorroztu. [POSTERRA]

27. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: GAIXOTASUNA ETA PREBENTZIOA Egileen izenak eta zentroa: XXX SARRERA Lantxo honetan “prebentzioari” buruzko gogoeta orokor, historiko-filosofiko bat aurkeztu dut. Gaixotasunaren aurrean prebentzio ekimenak ez dira gizarte modernoaren berezitasunak. Gaur egungo prebentzio mota nagusiak zientziaren eta estatu (potere antolakuntza) modernoaren garapenarekin zer ikusteko zuzena du. Gogoeta hau egiterakoan saiatzen naiz gure (euskaldunen) historia, ohitura eta literaturatik gai honi buruzko gogoeta eta planteamendu sakonak bilatzen eta agerian jartzen. EDUKINA Hiru atal nagusitan banatzen dut lantxoa: A) Prebentzioaren ikusmira historikoa: konjuro erritualak, kuarentena, txertoak. B) Prebentzioa eta gaixotasunaren kontzeptua: Axularren prebentzio-sistema; gaixotasunaren

kontzeptu modernoa (dominazioaren sistema) eta prebentzio zientifiko-teknikoa. C) “Arriskuaren gizartea” eta “globalizazioa” garaietan prebentzioaren kaosari nuruzko gogoetak. D) Hizkuntzaren osasunaren ikuspegi berri batek zer aporta dezake prebentzio ahaleginetan. ONDORIOAK Lantxo hau gonbidapena da. Prebentzioari buruz, gaixotasunari buruz, osasunari buruz, eta azken finean, gure izaerari buruz nagusi den pentsamendu bakarraren hesi estutik gure pentsamendua askatzeko gonbidapena. Gonbidapenaren ondorioak ezin dira aldez aurretik neurtu. Gonbidapena, ezer baino lehen, onartu egin behar da. Bestearen onarpena, berriz, osasunaren iturri funtsezkoena.

28. orrialdea

Poster 2: Reye sindromea petsona helduan. Autoreak: XXX Zentrua: XXX.

SARRERA:

Reye Sindromea sarritan ikus daiteke haurtzaroan, baina arraroa da pertsona

helduan. Reye Sindromea diagnostikatzeko entzefalopatia akutua, gorakadak,

transaminasen igoera eta hepatopatia baten datu histologikoak bildu behar dira. Nahiz

eta bere etiologia ezezaguna izan, sarritan infekzio biralak, beherakoak edo azetil

saliziliko azidoa izan daitezke gaitz hauen eragileak.

KASU KLINIKOA ETA EMAITZAK:

Gure ospitalera etorri zen 58 urteko emakume baten kasua aurkezten dugu.

Kuadro konfutsional bategaitik etorri eta 48 ordutara koman sartu zen. Transaminasa eta

amoniako kopurua mugez gora zeuden, likido zefalorrakideoa normala izanik. Gibeleko

biopsian esteatosi mikrobesikularra eta mikroskopia elektronikoan akats mitokondrialak

ikusten ziren. Tratamenduarekin eboluzioa ona izan zen, konortea berreskuratuz sei

egunen buruan. Gure gaixoak ez dauka gaitz neurologiko edo beste gibeleko gaitzen

daturik, eta Reye Sindromearen kriterioak betetzen ditu.

ONDORIOAK:

Konortearen alterazioak eta gibeleko funtzioa hondatuta dituen gaixo baten

aurrean, Reye Sindromea susmatu behar dugu beste etiologiarik aurkitzen ez badugu,

eta ikerketa histologikoa egin, diagnostikoa baieztatu eta tratamendua jartzeko.

29. orrialdea

‘Ohitura desegokiak erizaintzako ikasleengan’XXXSarrera: Erizaintza eskolako ikasleek dituzten ohitura desegokiak ikertu ditugu. Jasotako datu batzuk hauek dira: loaldi orduak, denbora faltaren sentipena, bazkaltzeko erabiltzen duten denbora, alkohola eta tabakoaren kontsumoa, eta alkohola edan ondoren kotxean edo motorrean ibiltzea. Ikasle hauek, etorkizunean osasun prebentzioan lan egingo dute, eta horretarako, norberak ohitura egokiak bereganatzea komenigarria da. Material eta metodoak: Ikerketa epidemiologikoa zeharkakoa. Biztanleria: Donostiako Erizaintzarako Unibertsitate Eskolako ikasleak. Lagina: 2000ko maiatzean eskolan zeuden ikasleak (273). Baztertze irizpidea: 25 urte baino zaharragoak. Behin betiko lagina: 228. % 91,7 emakumezkoak. Adina: 20,4. Datu bilketa: inkesta baten bidez. Emaitzak: Tabakoari buruz: %ko79,4ak inoiz tabakoa probatu du; %45,3ak erretzen du eta %28,3ak egunero erretzen du (bataz-bestekoa: 9,6 zigarro egunean). Alkoholari dagokionez: %ko98,2ak alkohola inoiz probatu du; eta kantitate txikia bada ere, %85,1ak gutxienez hilean behin edaten du; %69,5ak gutxienez astean behin; %69,2ak aste buru oro; %7,1ak ostegunero eta %2,2ak egunero. Inkestaren aurreko astean edan zuen ikasleak, 8,7 unitate alkohol edan zuen bataz-beste astean zehar. Lagunekin ateratzean, maiz edo beti: edaten du %49,1ak, mozkortzen da %9a eta edan ondoren gidatzen du %2,6ak. Edan duen gidari baten kotxean igotzen da, maiz edo beti %5,8a, eta batzuetan %23a. Loari buruz esan dezakegu: egunean 7,1 ordu lo egiten dutela bataz-beste, eta %78,1ak nahiko lo egiten ez duenaren pertzepzioa du. Bazkal ohiturei buruz: %23,3ak bazkaltzeko 15 minutu baino gutxiago erabiltzen du. Azkenik, orokorrean %89,9ak denbora falta hautematen du. Ondorioak: Erizaintza Eskolako ikasleen ohitura desegokien barne, ohitura arriskutsuak aurkitu ditugu. Ia hirutik batek, egunero erretzen du. Hamarretik bat, lagunekin ateratzen denean maiz edo beti mozkortzen da eta lautik bat, errepideko istripua izateko arriskuan jartzen da. Lautik batek, bazkaltzeko 15 minutu baino gutxiago erabiltzen du. Hamarretik bederatzik, gustuko gauzak egiteko denbora falta hautematen du. Osasun agenteak hezten ari garenez, ohitura eta jokabide horien prebentzioa, eskolan bultzatzea ezinbestekoa dela iruditzen zaigu.

30. orrialdea

BURNOUT SINDROMEA (1)

Funtsean neke psikiko-emozionalada, pertsonekiko kontaktu etengabeagatik. Ondorioak asko dira: lanarekiko jarrera negatiboa, errendimenduaren jaiste nabarmena dakarrena; pazientearenganako etsaitasun eta arroztea, yatrogenia arriskua eta geure buruaren imajina txarra, bai pertsonalki, bai profesionalki, eta depresio arrisku handia. Desegokitze sindromea da. Desoreka sortzen da gure itxaropenen, gizarte eta pazienteen eskarien eta gure gaitasunaren artean Hiru faktore nagusi: 1.- Nekez igartzen zaio. Zaila da bereiztea zer den lanbidearen berezko higadura eta zer sindromea. 2.-Ukatzeko joera Porrot pertsonal eta profesional gisa sentitzen da. Lankideak konturatzen dira aurrena eta “diagnostikoa” egiten. GUNE ETIOLOGIKOAK 1.- FAKTORE PERTSONALA

Zenbateraino ez datozen bat gure itxaropenak eta errealitatea, eta zein den honen eta haien arteko egokitze-gradua. Hiru itxaropen-mota ditugu: -Altruistak

Zaila da oreka heldua edukitzea itxaropen altruisten eta horien alderdi neurotikoen artean. Erraz pasa daiteke enpatiatik gurasokeriara, humanismotik mendekotasun patologikora, arduratik gehiegizko perfekzionismora. Gaur egun alderdi teknikoak, aurreztea…lehenesten dira, eta planteatzen diren bezala talka egiten dute giza alderdiekin. Balioak gutxietsi egiten dira esanez: gurasokeria, eskariaren kontrol falta… Sistemak ez ditu giza alderdiak lehenesten eta profesionala maiz dabil kontraesanetan. . -Profesionalak Gai sentitzeko:

a) Jakin behar da zer egin. Prestakuntza lanalditik kanpo egiten da batez ere, eta familiaren eta lanbidearen artean aukeratu beharrak erruduntasun sentimendua sortzen du.

b) Egitea posible izan behar da. Ikasitakoa aplikatzeko orduan presio asistentzial handia eta

burokratizazioa oztopo dira, eta frustrazioa eta gutxiagotasun sentimendua eragiten dituzte.

-Sozialak

Lorpen terapeutikoak albiste dira, eta horregatik mirariak exijitzen dizkigute.

Zabarkeria medikoei buruzko albisteak erasotzat bizi ditugu. Sozialki jazarriak eta txarki tratatuak senti gaitezke.

31. orrialdea

BURNOUT SINDROMEA (2) 2.-FAKTORE PROFESIONALA

- Etengabeko tratu zuzena paziente eta familiekin. “Tanta-jario emozionala”. Sufrimendutik hurbilago, parte-hartze emozional handiagoa.

- Aldakortasuna eta ziurgabetasun diagnostikoa . Sintomak, hasiera batean lausoak, larriak

litezkeen gaixotasunenak.

- Jokatzeko oso eremu zabala. Kontrolatzen ez dakigun egoerak ager dakizkiguke - Lanaren gehiegizko burokratizazioa. Gehiegizko burokraziak deskapitalizatu egiten gaitu

profesionalki, eta erabakiak hartzeko gaitasuna murrizten. 3.-ANTOLATZEAREN ETA ENPRESAREN FAKTOREAK

- Gehiegizko presio asistentziala. Gaixoarekin denbora gutxi, beraz, huts egiteko aukera gehiago. Agenda asistentzialaren gehienezko mugarik eza, urgentziak…Lanaren gaineko kontrol falta.

- Gehiegizko burokratizazioa. Sistemaren “idazkari” garen sentsazioa, eta gaixoaren

arazoak konpontzeko denbora gutxiago.

- Talde-lanean, benetan, gutxitan jarduten da, eta ez dago kontaktu-leku informalik; ardurak banatzeko orduan tentsio nabarmenak sortzen dira eta energia gastatzen, erraz sortzen dira azpitaldeak.

Honegatik guztiarengatik ez da helburu komun bat izaten, baizik eta asko; eztabaida antzuak eta oso nekagarriak gertatzen dira.

-Gerentziekin sintonia falta. Helburuei buruz, hurbiltzeko eta sintonian egoteko

zailtasuna. Ebaluazioak ez du bere helburu nagusia lortzen, zeina baita kalitate asistentziala hobetzeko modua bilatzea eta profesionalari zeregina hobetzeko ideia eta lanabesak ematea.

BURNOUT-a AURREIKUSTEKO PUNTU NAGUSIAK 1.- Norbere lana

Gure itxaropenak errealitateari egokitzeko lan pertsonala, helburu errealistekin. Emozioak maneiatzen prestatzea Bizitzaren arloen arteko oreka, lanak gainerakoak irents ez ditzan: familia, lagunak,

zaletasunak, atsedena, lana. 2.- Taldea

Talde-giro ona sustatzea: espazio eta helburu komunak. Lankideak konturatzen diren aurrenak dira eta laguntza-iturri handia izan daitezke. Emozioen gainean gogoetatzeko taldeak sortzea eta lankidetza sustatzea.

3.- Antolaketa - Enpresa

Kontrol faltaren eta kate-lanaren sentsazioa txikiagotu asistentzian. Ustekabeak txikiagotu. Burokrazia txikiagotu. Lanaldiaren barruan prestakuntza etengabea eta arautua. Gerentziekiko elkarrizketa eraginkorra. Helburuen gaineko hitzarmen

elkarrizketatua eta ebaluazioa feed-back konstruktiboarekin.

32. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (1)

70 hamarkadako bukaeran eta 80ko hasieran drogen kontsumoak euskal gizartean sortu zuen astindutik urrun dago. Fenomeno hori begien bistatik ezkutatu eta bere bilakaera arretaz ez jarraitzea ez dirudi zentzuduna denik. Egia da dagoeneko gizarteak ez duela dramatismo berarekin bizi drogen kontsumoak eta droga-mendetasunak berekin dakarren problematika korapilatsua. Egia da administrazio eta instituzio desberdinak eta mota guztietako giza mugimenduak mobilizatu zirela sortutako osasun- eta gizarte-arazoei erantzuteko, era guztietako programa prebentiboak garatu eta toxikomano ohiak gizarteratzeko, baita lan-munduan sartzeko neurriak jarri eta errekurtsoak eskaintzeko. Egia da osasun arloko profesionalek, hezitzaileek eta baita gurasoek ere drogei eta drogen efektuei buruz askoz informazio gehiago dutela, eta badakitela zer egin edo nora jo orientazio edo laguntza eske.

Aipatuko ditudan datoak “Drogak 2000”koak dira. 1992tik hona Droga-gaietarako Idazkaritzan burutzen ari den biurtekarietako bosgarrena izanik. Legebiltzarreko aginduaren izaerari hobeto erantzuteko asmoz, gure gizartean gehien erabiltzen diren drogen kontsumoaren eragin eta hedapenaren indize edo neurriak lortzeko metodologia hobetzen saiatu da, tabakoarekin eta alkoholarekin hasita, horiek baitira, jakina denez, gure gizartean gehien erabiltzen diren drogak.

Txostena 5 kapitulutan banatuta dago.

Lehenengoan, biztanleen denboraren erabilera aztertzen da. Tipologia bat ezartzen da erreferentzia-egun bietan burututako ekintza edo zeregin nagusien arabera. Ondoren, mota bakoitzaren profila eta tipologiaren faktore murrizgarriak deskribatzen dira.

Bigarren kapituluan, drogak gizartean duen irudiari buruzko gaiaz aritzen da: arazoaren perzepzioa eta horren garrantzia, droga-kontsumo mota bakoitzaren osasun-arriskuaren pertzepzioa.

Hirugarrenean, tabakoa kontsumitzeko ohitura aztertzen da: hedapena, intentsitatea, egun motaren araberako kontsumo-desberdintasuna, biztanleriaren zati batek tabakoa alde batera uztea, egungo erretzaileek tabakoa uzteko duten joera. Lehenengo aldiz era honetako txosten batean, tabako-kontsumoaren hastapen, ohitze eta ohitura galtzearen prozesua deskribatzeko hainbat neurri sintetiko azaltzen dira.

Laugarren kapituluan, alkohol-kontsumoari dagokion problematika aztertzen da, eta edari-zaleen hainbat tipologia ezartzen dira. Edateko ohiturak, lekuak, denborak eta abaguneak aztertzen dira, eta baita kontsumoaren motibazioari dagozkion aldeak ere.

Bosgarren kapituluan, psikofarmakoen eta legez kontrako drogen kontsumoaren hedapena autonomi erkidegoan aztertzen da, baita inguruan eta familian droga ilegalen kontsumoaren ondorioz sortutako egoera problematikoekiko biztanleen hurbiltasuna. Droga ilegalen erabilerarako faktore murrizgarriak bilatzen saiatu nahi da eta, horrekin batera, droga ilegalen kasuan droga legaletarako asmatutako neurketa-tresnen baliagarritasuna aztertzen da.

33. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (2)

DENPORA ASKEAREN ERABILERA

Denbora-erabileraren azterketaren bidez gizabanakoen tipologia zabal bat eratu ahal izan da. 15

mota desberdin sortu dira, nahiz eta horietako batean oso gizabanako gutxi egon.

Sortutako mota guztietatik, merezi du festazale eta “kalera aterazale” intentsibo gisa izendatutako biak nabarmentzea. Festazaleak laginaren % 1,15 dira, eta jaiegunetan biztanleen batezbestekoa baino denbora libre gehiago dutelako bereizten dira, lanegunetan denbora gutxiago badute ere. Beste alde batetik, asteburuetan kalera ateratzen denbora gehien ematen duen bigarren mota da, baina dantzalekuetara joaten denbora gehien ematen duenak. “Kalera aterazale” intentsiboek biztanleen % 5a osatzen dute, eta taberna, kafetegi edo pubetara joaten ematen duten denboragatik nabarmentzen dira.

Mota bi horiek, festazaleak eta kalera aterazale intentsiboak, gazteen taldeak eta nagusiki gizonezkoenak dira. Festazaleen hiru laurdena baino gehiago 25 urtetik beherakoak dira. Bostetik lau oraindik ezkongabeak dira, eta ikasleen proportzioa espero zitekeena baino lau bider handiagoa da, nahiz eta mota hau osatzen duten gehienak langileak diren. Ikasketa-maila biztanleen batez bestekoa baino altuagoa da, eta gehienak fedegabeak eta katoliko ez praktikatzaileak dira.

Kalera aterazale intentsiboen % 90a 35 urtetik beherakoa da, eta gehienek ezkongabe izaten jarraitzen dute (% 89), hain zuzen ere biztanle guztien ezkongabe-proportzioaren hirukoitza. Ikasketa-maila altua da, eta bakarrik mota batekoek gainditzen dute.

DROGA KONTSUMOARI EMATEN DIOGUN GARRANTZIA

Oso gutxi dira drogen kontsumoaren garrantzia ukatzen dutenak, baita droga legalena ere

1. Egoeragatik eta droga-mendetasunaren problematikaren bilakaeragatik kezkaturik dagoena biztanleen % 28,4ak osatzen du.

2. Problematikaren egoeragatik kezkaturik dagoena biztanleen % 31,7 a da, kontsumoa zertxobait igotzen ari dela uste badute ere, ezin daiteke esan kontsumoaren egoerak kezkatu egiten dituenik.

3. Axolagabea, arazoaz arduratzen ez dena oso kide gutxiko mota da, biztanleen % 7,5a besterik ez. Bai droga legalen bai ilegalen kontsumoan gehikuntza garrantzitsua ikusten badu ere, ez du kontsumoa bera arazotzat ikusten.

4. Tabakoa errugabetzen duena biztanleen % 11,3ak osatzen du. Alkoholaren eta droga ilegalen kontsumoa garrantzitsua dela uste du; ez, ordea, tabakoarena.

5. Droga legalak errugabetzen dituena laginaren % 8,8a biltzen da mota honetan. Droga legalen kontsumoak bakarrik kezkatzen du, eta kontsumo hori da, hain zuzen, hedatzen ari dela uste duten bakarra. Beste motetan gertatzen denaz bestera, alkoholaren kontsumoak tabakoarenak baino garrantzi gutxiago duela uste dute.

6. Arazoa ukatzen duena biztanleen % 12,4ak osatzen du. Ez du uste kontsumoak garrantzitsuak direnik, ezta kontsumoak gehitzen ari direnik ere.

34. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (3)

TABAKO ERRETZAILEAK

Ohiko erretzaileen motak nagusiki gizonezkoena izaten jarraitzen du, nahiz eta nagusitasun hori azkar desagertzen ari den. Orain dela urte bi ohiko erretzaileen % 59a gizonak ziren. Orain, % 56a baino ez dira. Abiadura horretan, 4 edo 6 urte barru ohiko erretzaileen erdiak emakumeak izango lirateke.

Ohiko erretzaile bakoitzak 110 zigarro inguru erretzen ditu astean, hau da, 15-16 egunean. Noizbehinkako erretzaileek, bere aldetik, batez beste 21 zigarro erretzen dituzte astean. Puruei dagokienez, oso gutxi kontsumitzen direla dirudi, ohiko erretzaile bakoitzak ez bailuke astean ezta puru bat erreko ere. Bitxia badirudi ere, beren burua noizbehinkako erretzailetzat jotzen dutenen kasuan asteko batez besteko puru-kontsumoa ohiko erretzaileena baino apur bat handiagoa da, nahiz eta desberdintasun hori esanguratsua izan ez (0,67 eta 0,62, hurrenez hurren)

15 eta 79 urte bitarteko bizilagunen bi herenak ez du erretzen; % 22,2ak egunean bederatzi zigarro baino gehiago erretzen ditu eta % 5,2ak 20tik gora.

ALKOHOLAREN KONTSUMOA 1.- Alkoholaren kontsumoari dagokionez tipologia berria sartu da. Tipologia horretan alde batetik maiztasuna, eta bestetik, astegunetan edo jaiegunetan edaten den hartuko dira oinarritzat. Sei mota desberdin daude:

1. Egunero edaten dutenak: Hauen barruan sartu dira ia egunero edaten dutela aitortzen dutenak.

2. Jaiegun guztietan edaten dutenak: Ia jaiegun edo asteburu guztietan edaten dutela aitortzen dutenak.

3. Jaiegun batzuetan edaten dutenak: Jaiegun edo asteburu batzuetan edaten dutenak.

4. Noizean behin edaten dutenak: Ospakizun berezietan edaten dutenak, gehien jota hilean behin.

5. Edale izanak: Gaur egun ez dute edaten, orain urte bete baino gehiago utzi zioten edateari.

6. Alkoholik edaten ez dutenak: Gaur egun ez dute alkoholdun edaririk edaten, eta lehen ere ez.

2.- Hainbat ikerketetan alderatutako joera baieztatzen da, hau da, alkoholdun edariak kontsumitzeko ohitura apurka-apurka aldatuz doala. Alkohola egunero edaten dutenen portzentajea beherantz doa, asteburuetan eta jaiegunetan edaten dutenen portzentajea, ostera, gorantz doa.

3.- Egunero edaten dutenak eta jaiegun guztietan edaten dutenak ia denak, gizonezkoak dira dira; jaiegun batzuetan edaten dutenei dagokienez, gizonezko eta emakumezkoen arteko portzentajea nahiko orekatua da.

4.- Edale izanak eta egunero edaten dutenak helduak dira, jaiegun eta asteburuetan edaten dutenak, ostera, gazteak dira; ñabardura bat: jaiegun eta asteburu guztietan edaten dutenak jaiegun batzuetan edaten dutenak baino gazteagoak dira.

35. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (4)

ALKOHOLAREN KONTSUMOA (2)

5.- Oso harreman estua dago alkohola eta tabakoa, cannabisa eta beste droga ilegal batzuen kontsumoaren artean. (berria) Zerk desberdintzen ditu jaiegunetan edaten dutenak?: cannabisa probatu izana. Oso arraroa da alkoholik edaten ez duenak probatu izana. Edale izan direnetatik, hamarretik batek bakarrik probatu du, eta noizean behin eta ia egunero edaten dutenen artean proportzioa zertxobait altuagoa da. Baina ia jaiegun guztietan edaten dutenen artean gehiagok probatu du canabisa eta horren deribatuak; aurreko bi portzentajeak baino hiru aldiz gehiago, %41,5 hain zuzen ere, eta jaiegun batzuetan edaten dutenen portzentajea baino %35 gehiago.

6.- 15 eta 79 urte bitartekoen laurden batek, azken 12 hilabeteetan gutxienez baten, larregi edan duela aitortu du; proportzio hori %30 baino gehiago da bakarrik edaleak hartzen baditugu kontuan.

7- Egunero zein jaiegunetan edaten dutenen heren bat, behin adin batera helduta, ohituraz aldatzen doa eta gutxiago edaten hasten da. Edaten duten guztiek, 22 eta 25 urte bitartean, nahiko gazterik bestalde, hartzen duten alkohol kopurua gutxitu egiten dute. Edaten dutenen %52 alkohol gutxiago kontsumitzen hasten da 26 urte egin baino lehen.

8.- Lagun-taldean ateratzen direnen %95ek lagun-taldearen presioak alkohol kontsumoarekin zerikusirik ez duela dio. Baina adin tarte baten eta presio mailaren azterketa egin ondoren, hauxe baieztatu egin ahal izan da: 15 eta 19 urte bitarteko gazteen %10ek alkohola kontsumitzeko presioa duela aitortu du. Neskak baino mutil gehiagok aitortzen du hori, baina presioa aitortzen duten neskek indar handiago ematen diote.

9.- 15 eta 79 urte bitarteko biztanleen %90 alkohola kontsumitzen hasitakoa da. Belaunaldi bakoitzean alkohola kontsumitzen hasteko prozesua amaituta dago 20 urte dituztenerako; edaten hasten diren biztanleen proportzioa %93-94 da. Proportzio hori 20 eta 49 bitarteko belaunaldi guztietan mantentzen da. Adin horretatik aurrera, edaten hasitakoen proportzioak behera egiten du apur bat. Behera egiten du batez ere belaunaldi horietako emakumeek gutxiago edaten dutelako.

36. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (5)

DROGA ILEGALAK

15 eta 79 urte bitarteko biztanleen laurden bat haxixa edo marihuana hartzen hasita dago. Gizonezkoen eta emakumezkoen arteko aldea nabarmena da: 10 gizonezkotik 3 hasita dago, eta emakumezkoen kasuan 10etik 2 dira

Marihuana kontsumitzen hasita daudenen %45, 18 urte egin baino lehenago hasi dira substantzia hori kontsumitzen. Droga ilegalen artean, marihuana da lehenengo hartzen hasten den droga. Ez zaigu arraro egiten beraz, porroa kontsumitzeak beste droga batzuei ateak irekitzea, porroak erretzea beste substantzia batzuk hartzearen aurretik doalako, derrigorrez horrek ez badauka zertan horrela izan behar ere.

Gazteak marihuana baino geroago hasten dira Speed, sintesi-droga eta LSDa kontsumitzen, eta ez dago euren arteko alde nabarmenik Nagusiagoak direnean hasten dira kokaina kontsumitzen; horrela, kokaina kontsumitzaileen artean, bakarrik %12,6 hasi zen kokaina kontsumitzen 18 urte bete baino lehen.

Biztanleen %13k bere bizitzako uneren batean sarritan kontsumitu ditu cannabisaren deribatuak. Proportzio hori %50 altuagoa da gizonezkoen artean emakumezkoen artean baino. 20 eta 24 urte bitartekoek kontsumitzen dute gehien, eta tarte horretan dauden gazteen %31k kontsumitzen ditu edo kontsumitu ditu sarritan porroak. Kontsumitzeko ohitura duten gehiago dago 20 eta 24 urte bitartekoen artean 25 eta 34 urte bitartekoen artean baino, eta droga hori kontsumitzen hasita zeudenen proportzioa txikiago izan arren, badirudi haxix kontsumoak gora egin duela azken urteetan

Droga ilegalen kontsumoa azaltzerakoan, hainbat aldagai izan daitezke kontuan. Kontuan izandako aldagai gehienak droga legal eta ilegalen kontsumoarekin zerikusia dute. Hala eta guztiz ere, aldagai batek ez du zerikusirik droga kontsumoarekin, aldagai hori, gainera, oso interesgarria da profesional talde zehatz batzuentzat eta hauxe da: bizi diren lurralde historikoa. Drogekin lotutako ohitura eta harremanei dagokienez Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan bizi direnak antzerako ohiturak dituzte.

Aldagai “sozio-geografikoen” artean adina da aipagarriena. Droga ilegalen kontsumoa arazo generazionala da. Egoera zibila, ikasketa-maila, lan-egoera edo erlijioa bezalako aldagaiek lotura estua dute droga kontsumoarekin. Droga ilegalen kontsumoa hedatuago dago ezkongabe edo formalizatu gabeko bikotekideen artean, ezkondu eta alargunen artean baino; irakaskuntza ertainetara edo unibertsitatera heldu direnen artean bakarrik lehen mailako ikasketak egin dituztenen artean baino gehiago; ikasle, langile eta langabetuen artean etxekoandre edo jubilatuen artean baino gehiago; ez sinestunen edo bakarrik Jaungoikoarengan sinestu arren elizkoiak ez direnen artean, katolikoak eta batez ere katoliko praktikanteen artean baino gehiago.

Droga ilegalak kontsumitzeko arriskua aurreikusi dezaketen beste faktore batzuen artean hauxe dago: denbora nola ematen dugun, eta batez ere astialdia nola ematen dugun. Droga ilegalak kontsumitzen dutenek ez dute denbora gehiago, baina denbora gehiago ematen dute kalean, astegunetan, zein jaiegunetan, zein asteburuetan. Era berean, 1. kapituluan denbora emateari buruz hitz egin dugunean, aurreikuspen faktoretzat hartu ditugu: sarritan kalean ibiltzen direnen %70,7k eta martxosotzat ditugun %68,2k noizbait probatu du droga ilegalen bat. Gogora ekarri behar da bakarrik biztanleen laurden batek probatu dituela droga ilegalak.

Droga ilegalekin zerikusia duen beste aldagai multzo bat droga legalak hartzeari eta larregi kontsumitzeari buruzkoa da. Normalean erretzen dutenak tabakoa erretzen ez dutenak baino probabilitate handiago dute droga ilegalak kontsumitzeko; probabilitate hori bost bider handiago da hain zuzen ere. Baina, gehiago erretzen direnean droga ilegalak probatu izateko probabilitate handiago badute ere, probabilitate hori ez da oso handia.

37. orrialdea

Lan-arriskuen prebentzioak bultzada handia izan du azken urte hauetan. Aldaketa horren ondorioz protekzionismotik prebentziora igaro da. Protekzionismoaren aldian, kaltetua nolabait sendatzea zen helburua, edo nolabaiteko konpentsazioa ematea. Gaurko joera, ordea, “lan-osasun” izen orokorraz ezagutzen duguna, irekiagoa izanik, lantokiko segurtasuna eta osasuna hobetzera dago zuzendurik eta, horretarako, arriskua gestionatuz, kaltea prebenitzearen alde egiten du. Sanitateak ere ezagutu du aldaketa hori. Hona etorrita, esan behar dut Osakidetzan gai hori jada 1992an hartu genuela kontuan, lan-osasuneko arriskuak prebenitzeko legea onartu baino hiru urte lehenago beraz, sindikatuekin izenpetu genuen lan-baldintzak arautzeko akordioan hain zuzen. Hala da; “Lan-osasuna” atalean prebentzioari lotutako gaiak landu genituen, eta horren ondorioz, eskuratu egin genituen akordioan jasotakoa betetzeko behar ziren giza baliabideen egitura eta baliabide materialak. Urte hartaz geroztik, lan-osasuneko unitateak dagozkien programak betetzen ibili dira. Programa hauek daude gaur egun dituzten oinarrizko jardueren artean: azterketa medikoei buruzko osasun-programak, hezkuntza sanitarioa, txertaketak, lan-istripuak eta lanbideko gaixotasunak, absentismoaren azterketa, prebentzioaren ergonomia, arriskuen ebaluazioak. Lan-arriskuak prebenitzeko legeak (1995) eta lege hori garatzen duen Prebentzio-zerbitzuen Erregelamenduak (1997) betebehar berriak ezarri dituzte prebentziozko jardueraren antolakuntzan, bai enpresaburuei bai herri-administrazioei dagozkienak. Horrela, Erregelamenduak lehengo enpresako zerbitzu medikoen egitura gainditu eta egitura berria herri-administrazioetara ere hedatzen du. Horren ondorioz, prebentzio-zerbitzua eratzea dakar, diziplina askotariko organo tekniko gisa. Zerbitzuak aholkua eta laguntza eman behar dizkie enpresaburuei eta langileei, eginkizun horien bidez langileen segurtasuna eta osasuna modu egokian babesteko. Guztiarekin ere, beharrezkoa da prebentzio-zerbitzua eratu aurretik gogoeta estrategiko bat egitea, gure indarrak eta ahuleziak aztertu eta Osakidetzak lan-osasunaren arloan jarraitu beharreko bideak zehazteko. Izan ere, Legea argitaratu baino lehen bageneukan egitura bat, eta egitura hori da gure abiaburua, nahiz ez ditugun ahazten Legeak ezartzen dizkigun betebeharrak, zalantzarik gabe, men egin behar diegu eta. Gogoetaren ondorioz, dokumentu bat egin dugu Osakidetzaren prebentzio arloko politika zehazteko. Politika horrek xedetzat izango du, lan-arriskuak prebenitzeko gestio-sistema integratu baten bidez, langileen segurtasuna eta osasuna sustatzea, lanpostuan bertan diharduten bitartean. Prebentzioko gestio-sistemaren zeregina, hain zuzen, prebentzio-jardueraren eten gabeko hobekuntza lortzea da. Prebentzio-jarduerak bere plangintza behar du. Plangintza abiarazteko, arriskuak zertan diren zehaztu eta arriskuak eurak ebaluatu behar dira; bestalde, arriskuak kontrolatzeko neurriak ere jaso behar dira plangintzan. Hartara, arriskuaren gestioak tokia izan behar du Osakidetzaren gestio orokorrean, eta horretarako prebentzioa integratu beharko da jarduera eta burutzen diren agindu guztietan. Lehenengo eta behin, prebentzioko erantzukizunak eta betebeharrak eman behar zaizkio Osakidetzaren lerro hierarkiko osoari. Urte honetarako jarri dugun helburuak jomuga bi ditu, politika hori hedatzea eta prebentzioa Osakidetzaren lerro hierarkikoan integratuko duten prozedurak erabakitzea. Horretaz gainera, lan-arriskuak prebenitzeko antolamendua ere zehaztu dugu, eta, horrela, arlo teknikoan giza baliabideak sarturik, asmoa daukagu aurten prebentzio-zerbitzua guztiz eraturik uzteko. Osakidetzak, beraz, bere prebentzio-zerbitzua izango du, eta segurtasun, higiene eta ergonomiako tekniko batzuez indartuko da. Aldaketa batean gaude murgilduta. Aldaketa horrek prebentzioaren kultura lan-jardueran osoan txertatzeari begiratzen dio, azken finean bide horretatik lortuko baita langileen segurtasuna eta osasuna lanpostuan bertan dihardutela sustatzea. Era berean, kultur aldaketa bat gertatzen ari da enpresaburuen politikan, kalitate-sistemak, ingurugirokoak eta arriskuak prebenitzekoak elkartzearen aldekoa. Horregatik, lan-arriskuen prebentzioa eguneroko enpresa-gestioan integratzea da bidea, lan-osasunak jorratu behar duen bidea hain zuzen.

38. orrialdea

1

1. SARRERA Geure herrialde eta Europa osoko osasun egoeraren diagnostikoa oso positiboa izanik osasun politikaren helburuak etengabe behar dute berriztatu. Gizarte bera eta gizabanako guztiak eboluzio prozesu bizi baten barne daudelako egoera aldakor horrek sortutako osasun behar guztiei aurre egiteko gai izan behar du osasun sistemak. Une honetan, gogoeta sinple bat egin eta gero, asistentzi sistemak abantaila nabarmena hartu diola prebentzio sistemari esan dezakegu. Eta hori neurri batean guztiz normala da. Baina datozen aldaketa demografikoak eta osasun beharrak kontuan izanik zera aurreratu daiteke: osasun eta ongi-izate akatsak haunditu egingo dira geure inguruan populazioaren zahartzea dela eta. Geure nagusiek denborari irabazitako urteen ezaugarriak menpekotasun eta adore falta izango balira, mesede kaxkarra egingo genieke bizitza luzapenaren kontu horrekin. Gauzak horrela, gaixotasun kronikoak eta ahalmen funtzionalen hondatze prozesuak mugatzeko beharra ezinbesteko helburua bilakatzen da. Ikerketa zientifikoaren eremuan faktore berri baten eragimen, zihurtasun eta aplikazioari buruzko ezagupen nahikoa dagoenean, erabili egin behar da modurik egokienean. Egun, soin aktibitatea segurantzaz agintzeko adina daturik badago. Beraz, neurri eraginkor, merke eta kontrolpean egin ezkero, arrisku gutxiko hau populazioan zabaldu egin behar da osasuna hobetzeko eta gaixotasun asko prebenitzeko. Jakina da honelako proposamen orokorrak abian jartzeko fisiopatologiaz kanpo bestelako kalkuloak ere beharrezkoak direla, hau da, ekonomikoak. Hildo horretatik, ariketak osasun faktore bezala ekar lezaken aurrezkia zenbatekoa den jakiteko hainbat erreferentzi daude argitaratuak azken hogei urteotan. Horien artean bada 2000. urteko Urrian argitaratuko artikulo esanguratsu bat. Bertan, Estatu Batuetako epidemiologo talde batek Estatu , osasun gastoen inkesta nazionalean oinarrituz, batazbesteko 66.000 pezetako aldea kalkulatu du urteko eta pertsonako fisikoki aktiboak eta sedentarioak direnen artean (Pratt eta al, 2000). Bestalde, soin ariketaren preskripzioaren alorrean dakiguna kirolariek sasoiaren hobekuntza lortzeko egiten duten entrenamendu zientifikoan oinarritzen da gehien bat. Gaixotasun batzuk prebenitzeko egin behar den ariketari buruz dakiguna berriz, askoz ere gutxiago da. Edonola, azkeneko ikerketen arabera, helburu horretarko behar den ariketa kopurua sasoia hobetu eta mantentzekoa baino askoz ere gutxiagokoa da. Azkenik, sarrerarekin amaitzeko, gai honetan nazioartean erreferentzi gisan onartzen diren bi dokumentu nagusi aipatu beharra dago. Adostasun dokumentuak dira eta ondoren biltzen diren datu gehienen iturriak . Alde batetik 1992. urtean burutu eta 1994. urtean argitaratutako ‘Torontoko Soin Aktibitatea, Sasoia eta Osasunean Bigarren Nazioarteko Konsensu Biltzarra’. Bestetik, 1996. urtean Estatu Batuetako Osasun eta Giza Serbiztuen Departamentuak argitaratutako errebisioa: “Physical Activity and Health, a report of the surgeon general” .

39. orrialdea

2

2. SOIN AKTIBITATEAREN INGURUKO KONTZEPTU BATZUK 1992. urtean Torontoko Kontsensu biltzarrean soin aktibitatea, osasunarekin loturiko sasoia eta osasun egoera faktore nagusi bezela hartu eta elkarri sortzen diren harreman eta eraginak deskribatzeko eredu bat proposatu egin zan. Eredu horretan faktore nagusi batzuk eta ondoko beste batzuk proposatu eta landu egiten dira. Ezer baino lehen nomenklaturari dagozkion kontzeptu batzuk argitu egingo dira, soin aktibitatearen eragina eta preskripzio egokia lortzeko baliogarriak izango direlakoan. (Shephard, Bouchard, 1994) 2.1. SOIN AKTIBITATEA Hezurdurako giharren eragipean egiten den edozein mugimendua da, oinarrizko energi gastoa haunditu egiten delarik. Oso definizio zabala da eta kontzeptu berean mugimendu mota guztiak sar daitekez, besteak beste ondorengo sailkapen laburrean aipatuak direnak . KONPETIZIO KIROLA. Mailaren arabera ekar lezaken onurekin batera, arriskuak era ugari sortarazten ditu: lesioak, gainentrenamendua (neke kroniko mota bat), estrés psikologikoa, dopajea edo elikadurarekin lotutako gaixotasunak sarritan lotzen dira goi mailako jarduerarekin. KONTROLATUTAKO SOIN AKTIBITATEA. Gimnasio ,polikiroldegi edo antzeko instalazioetan egiten diren maila desberdinetako saioetan ere errendimendu hobetzea izaten da helburu osasuna bera ere hobetzeko. Adinean mugarik gabeko jarduera da eta azpiegitura ea teknikoen beharra izaten da. LANAREKIN LOTURIKO SOIN AKTIBITATEA. Nahiz eta gutxi izan, badira oraindik lanbide batzuk nun energi gastoa oso haundituta dagoen. Are gehiago, batzutan, prestakuntza fisiko berezi bat eskatzen zaie lanpostu batzuetarako aurkeztu nahi direnei (suhiltzaile, poliziak, basozainak, etab) eta horrek prestakuntza luzea eta espezializatua eskatzen du. ETXEKO LANAK. Oso kapitulo zabala da eta energi gastoari dagokionean ahaztu ezinekoa. Aipamen berezia geure inguru honetan baserri edo antzeko bizilekuetan bizi dan jendearentzat. Eurak, eguneroko jardueran abere, solo eta etxeinguruak gobernatzeko lanetan gastu fisiko garrantzitsua egiten dute. EGITURATU GABEKO AKTIBITATEAK. Eguneroko bizimoduan hainbat ekintza egiten dira energi gasto garrantzitsuarekin, gehienak norneraren garraio sistemarekin: oinez ibili, bizikletaz ibili, eskilarak igo, etab. Hitzen esangureari buruz ere badago zeresanik: Europa aldean “kirola” hitza ea edozein soin aktibitate mota izendatzeko erabili ohi dugu . Estatu Batuetan, ordea, “kirola” hitza konpetizioko kirola adierazten du soilik eta erabat desberdindu egiten da beste manifestazio guztietatik. Aipaturiko mota guztien laburpen gisan eta, bereziki, prebentzioaren ikuspuntutik bada beste kontzeptu bat hemendik aurrera kontuan hartu beharrekoa: osasunaren hobekuntzarako soin aktibitatea. Hau da, epe ertain edo luzean osasuna hobetu egiten duen soin aktibitatea, beste kalte edo gaixotasunen arriskua ekidituz. Konpetizio jardueretatik aparte, hauxe da prebentzio mailan bultzatu behar den gogoeta nagusia. Norberak, norberaren ahalmenen arabera, tajuzko aktibitatea aurkitu behar du, arrisku gutxirekin eta kontrolpean egina ahalik eta osasun-etekin haundiena lortzeko.

40. orrialdea

4

3. SOIN AKTIBITATEAREN NEURRIAK Edozein pertsonari, osasuntsu zein gaixoa, soin aktibitate bat agintzeko orduan, honen ezaugarri nagusi batzuk argitu behar zaizkio ahalik eta eragimen haundiena lortzeko. Ez da nahikoa ariketa egin behar dela esatea. Soin aktibitatea zehaztu ahal izateko hiru parametrotan oinarritu behar da preskripzioa (ACSM, 1990). 3.1. INTENTSITATEA. Kirol entrenamenduaren oinarrietako bat banakako preskripzioa da. Hau da, ariketaren intentsitate berdinak eragin desberdina izango du pertsona desberdinetan eta bakoitzari dagokiona agindu behar zaio. Plano teorikoan intentsitatea neurri absolutoetan (watioak, abiadura,MET) edo erlatiboetan (goreneko bihotz maiztasunaren porzentaia edo goreneko oxigeno kontsumoaren porzentaia) adierazi daiteke. Ikuspuntu praktiko batez, hoberen erabil daitezken intentsitate indikadoreak bihotz maiztasuna eta norberaren intentsitate perzepzioa dira. BIHOTZ MAIZTASUNEAN OINARRITUTAKO PRESKRIPZIOA Jakina denez, erlazio lineala dago hariketa intentsitatea eta bihotz maiztasunaren artean. Bereziki, etengabeko eta iraupen luzeko hariketa denean, hau da, orokorrean, hariketa aerobiko bezala ezagutzen dena. Bihotz-arnaseko erresistentziaren hobekuntza lortzeko tarte zabal batean agindu ohi da lana goreneko bihotz maiztasuna erreferentzitzat harturik. Goreneko bihotz maiztasuna lortzeko metodo zuzenak eta ezuzenak erabil daitezke. Metodo zuzenen emaitzen ezean badira formula estandarizatuak horretarako. Jakina denez, erabilena hau da:

GBM= 220 – adina Aplikatzerakoan formularen bariabilitatea ere kontuan hartu behar da ±15 taupadetakoa izan daitekela gogoratuz. Erreferentzi hau oinarria dela, badira metodo desberdinak intentsitate egoki bat kalkulatzeko. Alde batetik Karvonen-en formula edo erreserbako bihotz maiztasunarena dago. Honek goreneko bihotz maiztasuna eta erreposoko bihotz maiztasunaren arteko diferentzia kalkulatu. Beraz, erreserbako bihotz maiztasunaren % 60-80 pertosna baten ahalmen funtzionalaren % 60-80-ri dagokiola ikusi da. Beste metodo batek goreneko bihotz maiztasunaren porzentai fijo bat erabiltzen du, horren % 70-85 ahalmen funztionalaren % 60-80-ri dagokiola oinarritzat harturik. Nahiz eta metodo bat edo bestea erabili, tarteka, hau da aldi bat pasatzen den bakoitzean agindutako erritmoa berriztatu egin behar da ordu arte gertatutako egokipenei begiratuta. Pentsatu beharra dago denborarekin eta entrenamenduarekin lan intentsitate berdina egiteko geroago eta bihotz maiztasun txikiagoa erabiliko dela. Aipatu azkenik, bihotz maiztasunaren kontrola egiteko badirela gaur egun merkatuan maila askotako tresna aproposak (pulsometro legez ezagunak). Erabilpena erreza da eta zenbait kasutan laguntza haundiko informazioa bildu dezakete soin aktibitatearen preskripzio egokiaren alde.

41. orrialdea

6

3.3. SARRITASUNA Faktore hau ere aurreko bien arabera antolatu beharra dago, aldi jakin bateko (astebetea, hilabetea) energi gasto osoaren hirugarren osagarria bait da. Hemen ere aukera sorta zabala da. Arestian adierazi den bezala eguneko 2-3 aldiz aritu edo asteko 3-5 aldiz aritu norberaren behar, posibilitate eta ahalmen funtzionalaren arabera planteatuko da. Zenbat eta sasoi eta ahalmen funtzional eskasagoa izan orduan eta saio labur eta errepikatuak gomendatu egokipen hobeagoa ematen da. Aldez aurretiko sasoia hobeagoa denan berriz, asteko hiru saioetako gutxienezko sarritasun bat aholkatzen da. Sesio batetik hurrengokora errespetatu beharreko tartea (errekuperazio osoa gertatu dadin) aktibitate motaren araberakoa izango da. Aparato lokomotorearen gainean eragin mekaniko zuzena duten ariketek errekuperazio aldi luzeagoa behar dute esate baterako. Hau ere planifikazio egokia lortzeko behar–beharrezko erizpidea dogu. 3.4. SOIN AKTIBITATE MOTA Osasunarekin loturik dagoen sasoia hobetzeko zein den aktibitate motarik onena eguneroko galdera da. Hemen ere erantzun bakar eta zehatza aurkitu beharrean norberari dagokiozan ezaugarri guztien analisiaren ondorio bat izan behar du. Hasieratik azpimarratu den bezala gizarte baldintzak, ekonomikoak, ingurugiroarenak, norberaren gustoak, muga anatomiko zein funtzionalak, helburu orokor ala espezifikoak besteak beste aztertu behar dira. Dena den, faktore guztien artetik badira bi gai honi buruzko errebisioetan era berezian aipatzen direnak: aritzen diren gihar talde kopurua eta aparato lokomotorearen gaineko karga zuzeneko aktibitateak diren ala ez (Jones et al, 1994). Gihar talde asko aritzea bilatu beharreko helburua da, bai bihotz-arnas erresistentziaren gaineko hobekuntza lortzeko, bai metabolismoaren egokipen nagusiak lortu ahal izateko. Bestalde, ariketak aparato lokomotorean eragin dezaken talka ere zaindu beharreko faktorea da. Horrela badira aktibitate asko gorputzaren kargapean egiten direnak, hau da, gorputzaren pisuari eutsiz beheko ataletan. Talde honetan daude oinez ibiltzea, korrika egitea, taldeko jolas eta kirol gehienak, tenisa, pilota, etab. Sarri askotan hezur, giltzadura eta gihar-tendoien gaineko kalteak mugatu egin dezake honako aktibitaten moduko jarraitutasuna. Bigarren multzo haundi batean kargarik gabeko aktibidadeak dira. Hauetan, aparato lokomotoreak ez du gorputz osoko pisurik jasan behar, beraz inpaktu gutxiagokoak dira. Adina dela edo loditasun baldintzak direla, besteak beste, garrantzi haundiagoa irabazten du faktore honek ariketaren aukeraketan.

42. orrialdea

8

4.5. II MOTAKO DIABETESA Soin aktibitatearen eragin prebentiboa insulina eta karbohidratoen metabolismoen gainean duen efektoagaitk lortzen da, batez ere, hezurdurako giharretan. Hori dela eta, II motako diabetesa izateko arriskua gutxitua dago fisikoki modu erregularrean aktiboak diren pertsonetan. 4.6. MINBIZIA Orain arte egindako ikerketen arabera koloneko minbiziarekin lotu daiteke soin aktibitatea. Beraz, soin jarduera erregularra egiten dutenek %20 eta 50-ren artean gutxitzen dute minbizi mota hau jasateko arriskua (Moore eta al, 1998). Bularreko minbiziarekin eta ernalki traktoan gertatzen diren minbizi mota batzuekin ere egin izan dira ikerketa batzuk baina ezin da oraindik ondorio garbiegirik atera. 4.7. SOIN AKTIBITATEAREN ARRISKUAK ETA AURKAKO EFEKTUAK Beste tresna terapeutiko gehienei gertatzen zaien antzera, soin aktibitateak ere ba ditu arriskuak. Sailkapenik errezenak bi eratako aurkako efektuak bereizten ditu: ortopedikoak eta ez ortopedikoak. AURKAKO EFEKTU ORTOPEDIKOAK Soin aktibitate programa bat hasi aurretik egiten den aholkularitza behar besteko egokia ez delako sarri askotan gihar, hezur eta giltzaduretako lesioak gertatzen dira. Ariketa mota, iraupen, intentsitate eta sarritasunezko agiriak behar beharrezkoak dira adituak ez diren lagunentzako. Horrez gain bestelako aholkuak ereazaldu behar dira: erabili beharreko materiala (oinetakoak modu berezi batean), ordutegiak, beroketa eta luzaketen ezinbesteko funtzioa besteak beste. Arazorik frekuenteenak behe ataletan ikusten dira.Giltzaduretako esginzeak, tendinitisak, oinetako minak, gerriko minak edota kokapen desberdinetan tendinitisak izaten dira. Nahiz eta arazo larriak ez izan, programa baten erregularitatea hondatu egin dezakete soin aktibitatearekiko sortu beharreko lotura progresiboa hautsiz. AURKAKO EFEKTU EZ ORTOPEDIKOAK Ezin da ahaztu ahalegin fisiko bat hainbat arazo organikoen eragilea izan daitekela. Arazo metabolikoak, hematologikoak, infekziosoak, bihotzekoak edo istripuak soin aktibitatearekin batera gertatu ohi dira eta bakoitzaren jarduerari dagokion arrisku hori ere neurriz hartu beharra dago. Esate baterako iraupen luzeko aktibitateak, are gehiago bero eta ezetasun haundiko baldintzetan, hipertermia elektrolitoen desoreka eta deshidratazioa eragin lezake hartu beharreko berhidratazio neurriak ez badira errespetatzen. Antzera gerta liteke hipotermiarekin ingurugiro baldintza berezietan egiten diren aktibitate batzuetan. Diabeteak jota diren pertsonetan eta ariketaren iraupen eta intentsitatea ez bada tajuz agintzen hipogluzemi arazoak sarri gerta daitezke. Bihotzari dagokionean, jakina da intentsidade haundiko ariketa fisikoak angina edo infartoaren eragile zuzenak izan daitezkela . Hori dela eta zenbait autoreek ariketaren paradoxa deskribatu egin dute soin aktibitatearen eragin positibo eta negatiboa kontraposizioan jarriaz.

43. orrialdea

10

Soin aktibitatearekin izandako experientziak ere aztertu beharrekoak dira. Askotan gazte garaian izandako kirol esperientziek jarraipen bat eragiten dute helduera garaian. Alderantziz gazte garaiko kirol esperientzi negatiboak ere ugariak dira eta hauek oztopatu besterik ez ute egiten geroan sustatu behar den portaera fisikoa. Hildo beretik azpimarragarria da nerabezaro garaian gertatzen den kirol uztea, bereziki nesketan. Hamairu edo hamalau urtearte eskolako kirol programetan parte hartu izanak ez du etorkizuneko portaera aktiboa zihurtatzen. Are gehiago, konpetizio kirolean tokirik ez dutenek (adin horretan selekzio prozesu naturala egiten da) soin aktibitatea behin-betiko uzteko ate zabal batetik pasatzeko erreztasun guztiak aurkitzen dituzte. 5.3. ESTRATEGIAK Osasuna hobekuntzarako soin aktibitatearen sustapena hiru norabideetan zabaltzen da funtsean. Alde batetik populazio orokorrera, bestetik arrisku taldeetara eta azkenik beharrezko diren ingurugiro baldintzetara. Populazio orokorrarekin egiten diren planteamenduak askotan banatu egiten dira azpizatiketa batzuetan. Beraz, adina, sexua edo baldintza ekonomikoen erizpideak kontuan hartzen dira taldekako lanarekin ekimenak buktzatzeko. Orokorki ere, soin aktibitate programak aurrera eramateko gune fisikoak ere behar dira eta horretan, eskolak, lantokiak edo osasun zentroak erabili ohi dira egindako saiakera gehienetan. Arrisku taldeak ugariak izaten dira. Osasun arazoak garatzeko arriskuak dituztenak, bihotzeko gaixotasunak izateko arrisku faktore batzuk biltzen dituztenak (hipertentsioa eta hiperkolesterolemia esate baterako) edo gaixotasun kroniko batez jota direnak talde horietako adibideak dira. Gaur egun sedentarioak diren pertsonak ere arrisku talde bezala onartzen dira eta programa berezietan sartzeko ahalegin egiten ari dira hainbat tokitan. Beste erizpide sozio-ekonomikoak kontuan harturik, pobreziatik gertu dauden taldeak, imigrazioaren ondorioz sortutako gutxiengo etnikoak edo adin ertaineko emakumeak ere talde berezietan sailkatuak daude hainbat lanetan. Estrategia orokorraren planteamendu honetan lehen mailako senndagileen papera ere azpimarragarria da. Zergaitik ez diren gai honetan murgiltzen aztertu ezkero honako arrazoiak aurkitu ohi dira: denbora falta, ordainketa eskasa, pertsonengan duten konfidantza eskasa eta hartzen diren neurrien eragimen eskasa besteak beste Ingurugiroaren baldintzen moldaketa beste eremu estrategikoa da , duda barik. Txirrindularitzaren praktika ahalbidetu bidegorriak eginez, oinez edo korrika ibiltzeko bideak eginez moldaketa horren adibideak besterik ez dira. Garraio publikoaren hobekuntzak ere, zeharka bada ere, eragin positiboa izango du bai kontaminazioaren aldetik baita aukera zabalagoak emango zaizkiolako gizabanakoari eguneroko ibilaldia nolakoa izango den aukeratzeko. Elakarketak, klubak eta taldeak eratzeko erreztasun materialak eta, zergaitik ez fiskalak ere ematea eragin positiboa izan dezake. Edifikazio araudietan ere zorrotza izan ezkero hobekuntzak lor daitezke: adibidez eskilarak toki izkutuetan jarri beharrean, erakargarriago direnetan jarri edo igogailuen erabilera mugatzea hainbat tokietan estrategi berriak izan daitezke planifikazio orokorraren barne. Orain arte aipatu den bezala. Ekintza eremuak ugariak dira eta gizarte osagari guztiei dagokie: administrazioan hasi eta pertsona bakoitzarino guztien behar koordinatuaren emaitza izango da gizarte osasuntsuago eta aktiboago ba lortzea.

44. orrialdea

3

2.2. SASOIA (‘FITNESSA’) Errendimendu fisikoa baldintzatu egiten duten egitura eta funtzioen egoera adierazi egiten du. Beraz, osasunaren erlaziionatzen den sasoia hainbat osagarri ditu, honako hauek garrantzitsuenak: • Bihotz-arnas funtzioa: oxigenoaren garraioa, bihotzaren funtzionaltasuna, biriken funtzioa

eta zaingorrietako presioa barne direlarik • Morfologia: gorputz masaren indizea, gorputz konposaketa, grasa kopurua eta banaketa,

hezurren dentsitatea eta giltzaduretako flexibilitatea • Giharretako osagarriak: indarra, erresistentzia eta potentzia • Osagarri motoreak: trebetasuna, koordinazioa, abiadura • Erregulazio metabolikoaren ahalmena: glukosaren tolerantzia, insulinaren sensibilitatea,

lipidoen metabolismoa eta sustratoak oxidatzeko ezaugarriak Sasoiaren osagarri desberdinen aipamenarekin batera beste ñabardura garrantzitsu bat ere badago. Sasoi mota desberdinek soin aktibitate mota desberdinak behar dituzte. Ikuspuntu praktiko batez eta arestian aipaturiko sasoi-osagarriak kontuan harturik bi sasoi mota nagusi daude osasunarekin loturiko sasoi kontzeptu nagusiaren barruan: Sasoi metabolikoa, gorputzaren grasa kopuruaren kontrolari dagokiona. Honetan ariketaren intentsitatean zehazki erreparatu beharrean garrrantsitsuagoa da energi gastu osoa haundia izatea. Bihotz-odolodietako sasoia, bihotzaren funtzioa eta odolodietako integritateari dagokiona. Honen gaineko eragin positiboa lortzeko nahiko intentsitateko soin aktibitatea burutu beharra dago. Ondoko puntuetan intentsitate preskripzioari buruzko xehetasun gehiago bilduko dira. 2.3. OSASUNA 1988. urteko Kontsensu Biltzarraren arabera zera da: gizakiaren arlo fisiko, psikiko zein sozialari dagokien etengabeko egoera, bi muturren artean aurkitzen dena. Mutur hauek osasun positibo eta osasun negatibo bezala ezagutzen dira. Osasun positiboa bizitzaz gozatzeko ahalmenarekin lotua dago baita dema berriei aurre egiteko gogoarekin. Osasun negatiboa, bestalde, morbiditatea eta aurretorriko mortalitatearekin erlazionatzen da. Gauzak horrela, osasunaren interpretazioak eta gizabanakoen osasun arriskuaren balorazioak ohiko gaixotasun ezatik aparte ere bestelako indikadore batzuen beharra dauka: osasunarekin loturiko sasoi egoerararen inguruko aholkularitza, aldi bateko gaixotasun edo gaixotasun kronikoei buruzko informazioa, lanari huts egitea, batazbesteko gizarte ekoizpena edo serbitzu medikuen erabilera agindutako medikazioa barne. Azkenik, soin aktibitatea, sasoia eta osasunaren arteko erlazio eredu orokorra ulertzeko beste motatako faktore batzuk ere kontuan hartu beharko lirateke. Horien artean bizimodua (soin aktibitatea beste faktore positiboekin elkartzea estrategiarik eraginkorrena da dudik gabe) , gizarte ingurua (baldintza eknomiko, politiko eta kulturalak barne direlarik) eta ingurugiroa (hotzberoa, hezetasuna, garaiera edo klima aldaketak kontuan izanda) ahaztu ezinekoak dira. Eta guztien gainetik genetikaren kontrola. Oraintxe dagokigun gai honetan ere bai. Egitura genetikoak soin aktibitateari dagokion erantzun fisiologiko desberdina baldintzatu egiten du, baita ere osasunarekin loturiko sasoiko faktore asko, bihotz-odolodietako gaixotasunarenak edo diabetesean dagoen ez ohiko erantzun metabolikoa.

45. orrialdea

5

AHALEGIN PERZEPZIOAN OINARRITUTAKO PRESKRIPZIOA Bihotz maiztasunaren kontrol zehatz bat egiteko bihotz maiztasuna bera hartzeko gutxienezko trebetasun bat behar da ala horretarako erabiltzen den tresneri berezia (pulsometroak). Duela zenbait urte autore batzuek zera proposatu zuten: pertsona baten perzepzio sistemaren heziketa bat egin ezkero korrelazio haundia egongo zela berak somatzen duen ahalegin perzepzioa eta parametro fisiologioko esanguratsu batzuen artean, besteak beste, goreneko oxigeno kontsumoa, bihotz maiztasuna , biriketako bentilazioa edo odol laktatoaren neurriak (Borg, 1998). Nola egin ? Soin aktibitate bat egin behar duen bati berak somatzen duen intentsitatea azaldu dezala eskatzen zaio. Horretarako aldez aurretik estandarizatutako zenbaki eskala bat ala esaldi adierazgarri batzuen laguntza izango du. (‘Rating of Perceived Exertion Scales, RPE scales’) Hainbat ikerketak eskala honen errepikagarritasuna demostratu egin dute maila fisiko desberdinetako jendearekin. Baita ikusi da metodoarekin erlaziorik izan ez dutenen artean % 5-10 azpibaloratu egiten dutela eskalaren lehenenego neurriak. Badirudi hiru entsaiu nahikoak direla balorazio akatsak gutxitu eta eskalaren emaitzak intentsitate kontrol sistema moduan erabiliak izan daitezen ahalbidetzeko. Pertsona osasuntsuetan eta hasierako eskala (6-20) erabilita bihotz maiztasuna norberaren somatutako perzepzioa bider 10 gehi 20-30 taupada erritmoari dagokio. Hau 12 eta 16 arteko perzepzio neurrietan gertatzen da eta hori goreneko bihotz maiztasunaren % 60 eta 85 arteko intentsitatearekin erlazionatzen da (0-10 eskalan aipaturiko neurri hau 4 eta 6 neurrien artean gertatuko litzateke). 3.2. IRAUPENA Gaixotasunik gabeko pertsonaren ahalmen funtzionala hobetzeko behar den soin aktibitatearen guneak –beroketa ta errekuperazioa alde batera utzita- 15 eta 60 minutu artekoko iraupena behar du. Soin estimuloaren aurrean gorputzak egiten duen erantzuna eta egokipena intenstitate eta iraupenaren biderkaduraren arabera gertatzen da (energi gastu osoa). Hau da preskripzioaren ikuspuntik intentsitatea eta iraupena alderantziz proportzionalak dira: zenbat eta intentsitate haundiagoa iraupen txikiagoa. Orokorrean, egokiagoak izaten dira iraupen haundiago eta intentsitate gutxiagoko sesioak lesioen arriskua gutxitu eta energi gastu nahikoa ziurtatu ahal izateko. Gaur egun 20-30 minutuko gutxienezko ekitaldiak agintzen dira halako erantzun bat bilatzeko. Dena den eta bakoitzaren gogo, denbora libre edo esperientziaren arabera ahal dira agindu saio laburragoak (10 minutu) baina egunean zehar tartekatuak hiru lau bider.

46. orrialdea

7

4. PREBENTZIO MAILAN SOIN AKTIBITATEAREN ERAGIN POSITIBOA DEMOSTRATUA DUTEN GAIXOTASUNAK Gaur egunean autore batzuek ‘sindrome hipozinetiko’ izenez ezagutzen dute gihar aktibitate eskasak dakarren ondorio fisiopatologiko sortari gorputzaren sistema nagusi gehienetan. Ondorengo puntuetan, labur bildurik, ondo planifikatutako soin aktibitatearen eragin prebentiboa jaso dezaketen patologiarik nagusienak laburtzen dira. Aipatzen direnak gai honetaz aritzen diren autoreen eta zehazki errebisio honen hasieran erreferntzi bezala aipatuak izan diren kontsentsu dokumentuetan adostuak eta onartuak daude.(Physical activity and health. A report of the surgeon general, 1996) 4.1.BIHOTZ-ODOLODIETAKO GAIXOTASUNAK Soin aktibitate erregularrak bihotz-odolodietako gaixotasunek orokorrean eragindako mortalitatea gutxitu egiten du eta bereziki koronarietakopatiek eragindakoak. Soin aktibitateak eragiten duen koronariopatiaren arriskuaren gutxiketa bizimoduarekin elkartzen diren beste faktoreen parekoa da, besteak beste erretzaile ez izatea. Hipertentsioaren garapena ere prebenitu egiten du, baita hipertensoen egoera hobetu ere. 4.2. HEZUR OSASUNA: OSTEOPOROSIAREN ETA ERORKETEN PREBENTZIOA Gazte garaian (hogeitamargarren hamarkada arte gutxi gora behera) elikadura eta soin aktibitatearen konbinaketa da onurarik haundiena eragiten duen faktorea hezurraren eraikuntzarako eta, ondorioz, hezur dentsitatea areagotzeko. Azken urteotako ikerketa batzuen arabera pubertaroaren aurreko adinak izan daitezke egokienak helbur hau lortzeko. Izan ere, gorputzaren kargapean egiten diren aktibitateak dirudite aproposenak (Nelson e a, 1994). Jakina da adin batzuetatik gora erorketak gertatzeko arriskua haunditu egiten dela. Hauek dakarren ezintasuna eta osasun gastoa kontuan izanda hainbat ikerketa burutu dira gai honetaz azkenengo urteotan eta badirudi indar entrenamenduak eta entrenamendu beste mota batzuek erorketak jasateko arriskua gutxitu eta, bidebatez, bizimodu independientea egiteko aukera ahalbidetu egiten duela (Feder et al. 2000). 4.3. OSTEOARTRITISA Soin aktibitate erregularra behar–beharrezkoa da giltzaduren egitura eta funtzioa mantentzeko baita giharren indarra ere. Osasuna hobetzeko behar den soin aktibitateak, bestalde, ez omen du hezur-giltzaduretako kalterik eragiten goi mailako konpetizio jarduera ez bezala. 4.4. LODITASUNA Epidemiologikoki lehen mailako arazoa bilakatzen ari da honako hau. Gainera, berez, arrisku faktorea da hainbat gaixotasun jasateko: bihotz-odolodietakoak, artrosiak, burmuin-odolodietakoak, minbizi mota batzuk eta arazo psikologikoak. Soin aktibitate eskasak dakarren kaloria kopuru gastu txikia loditasunaren fisiopatologiaren oinarrietako bat da. Gainera soin jarduera grasaren banaketaren gainean ere izaten du.

47. orrialdea

9

5. OSASUNAREN HOBEKUNTZARAKO SOIN AKTIBITATEAREN SUSTAPENA Osasunaren hobekuntzarako soin aktibitatearen konteptu berriak sasoiaren hobekuntzarako soin aktibitatearena gainditu egin. Azken honek intentsidade haundiko estimuloen beharra duen bitartean, osasuna hobetzeko erabilgai diren aktibitateak askoz ere zabalagoak eta ugariak dira (Bouchard et al, 1994). Gauzak horrela adin mugarik gabeko jarduera da. Une honetan sedentarioentzako zabaltzen ari den mezu orokorra zera da: “30 minutuetako soin aktibitatearen akumulazioa asteko egun gehienetan edo ahal izan ezkero, guztietan” (U.S. Surgeon General, 1996 ; Kilbran eta al. 1994). 5.1. OSASUNAREN HOBEKUNTZARAKO SOIN AKTIBITATEAREN EZAUGARRI NAGUSIAK Neurrizko intentsidade, sarritasun haundia, eguneroko aktibitateak izatea eta akumulazioa izan behar dute aktibitatearen ezaugarri nagusiak. Neurrizko aktibitate bezala batazbesteko 4-7 kkal minutuko eragiten duten horiek onartzen dira autore gehientsuen artean. Erritmo onean egindako pasioak, zikloturismoa ala igeriketa multzo honetan sar daitezke. Baita ere etxeko garbiketak edota solo edo lore-baratzeko apainketa. Edozein moduan, lehen argitu den bezala,aktibitatearen gastu osoa da faktorerik nagusiena, beraz, intentsitate, iraupen eta sarritasunaren arteko planifikaziorik egokia billatu behar da. Sarritasunari buruz, azken gomendioak, eguneroko jardueraren bidetik omen doaz. Hauxe izan liteke betetzeko baldintzarik zailena. Are gehiago horretarako egunero tarte berezi bat aurkitu behar bada eta gehiago oraindik aktibitate horrek desplazamenduren bat, erropaz aldaketa eta dutxaren beharra baldin badu. Horrexegaitik aktibitate espezifikoak bilatu beharrean gaurko demarik nagusiena zera da: aktibitatea sartu geure eguneroko bizimoduan. Eguneroko egin beharrak aztertu eta beraien artean txertatu neurrizko estimulo fisikoak helburu bat izan behar du sedentarioentzat. Eremu horretan klabeetako bat garraioen gaia da: eskilarak erabiliz, lanera joateko bidean 10-15 minutuko ibilaldiak egin (kotxea urrutiago utzi edo azken aurreko geltokian bajatuz) edo bizikleta gehiago erabili. Zeresanik ez, eguneroko lanak eskaera fisikorik izango balu, hortaz baliatzea ere estrategikoki oso positiboa izango litzateke. Akumulazioaren kontzeptuak azkenik zera adierazten du: posible dela egunean zehar iraupen laburreko (10-15 minutu) aktibitate fisikoak tartekatu egin daitezkela azken emaitza berdintsua lortuz. Ikuspuntu praktiko batez erizpide honek ere aukerak zabaldu egiten ditu eguneroko bizimoduan estimulo txikiak gehitzen joateko egunetik egunera progresio motel batean. 5.2. BIZIMODU AKTIBO BATEAN ERAGINEN BAT DUTEN FAKTOREAK Pertsona baten portaera soin aktibitatearekiko faktore askoren menpe dago. Batzuk pertsona berarekin lotuta, beste batzuk berari ez dagozkion faktoreak direlarik.(Dishman , Sallis, 1994) Faktore pertsonalei buruz egin diren ikerketetan ezaugarri demografiko positibo batzuk aurkitu dira.Besteak beste, gaztea izatea, arraza zuria, gizonezkoa izatea edo goi mailako ikasketak egin izana. Beste ezaugarri batzuk, berriz ergin negatiboa dute eta neurri horretan nagusiena denbora falta da. Pertsonatik kanpoko faktoreen artean ingurua dago. Gizarte ingurugiroa, kulturala Eta fisikoa ere baldintzatu egiten dute parte harztea. Gizarte ingurugiroarekin lotuta lagun eta senditartekoen laguntza da klabe bat. Profesionalen laguntza, ordea, beheragoko maila batean dago. Alor berean kontuan hartu beharra dago aktibitate mota aukeratzerakoan material espezifikoen beharra eta horrek suposatzen duen menpekotasuna ekonomikoki edo moda kontuetan. Gaur eguneko kulturaren barnean telebista eta ordenagailuen erabilpen orokorra ere sedentarismo faktorerik nagusienetakoak dira. Ingurugiro fisikoarekin loturik ere hainbat baldintzak aurki daitezke: instalazio egokien disponibilitatea, klima, kontaminazioa etab.

48. orrialdea

ELIKADURA ETA MINBIZIA (1) SARRERA:

Elikadurak organismoari izaki bizidunen metabolismoaren mantenimendu eta nutriziorako behar dituen gaiak

ematen dizkio. Nutrizioa adierazpen genetikoko faktore ezinbesteko bat da. Elikadura egoki batek nutrigaien ahoratze

orekatu bat determinatzen du eta genotipoaren adierazpen fenotipiko egokia.

Ikerketa epidemiologikoen emaitzei begira, elikadurak gutxi gora behera minbizien %33rekin zerikusia du.

Horrela, elikadurarekin lotutako faktoreen errepaso bat egingo dugu, gaisotasun neoplasiko bat izateko arriskua

haunditu edo murriztu egiten dutenak hain zuzen ere.

ARRISKUA HAUNDITZEN DUTEN FAKTOREEK:

- Gehiegizko edo gutxiegizko dieta desorekatuak.

- Gehiegizko kontsumo kalorikoa.

- Gehiegizko protein eta abere jatorrizko gantz kontsumoa.

- Alkohol kontsumoa.

- Kontserbazio egoera txarreko elikagaiak (mikotoxinak, aflatoxinak,…).

- Elikagai gehigarriak (koloranteak, kontserbagarriak, antioxidanteak, emulgenteak, azidotasun errregulatzaileak,

zapore indartzaileak, edulkoratzaileak,…).

- Produktu fitosanitarioen hondakin toxikoak (plagizidak, herbizidak, ongarriak,…).

- Gantz azidoen ahoratze desorekatua. Gantz azidoen kopuru desegokia, w 3, w 6 eta w 9 serietan dagokiena.

- Azukre findua eta bere eratorrien gehiegizko kontsumoa.

- Gutxiegizko zuntzaren ahoratzea, disolbagarria eta disolbaezina.

- Bitamina antioxidanteen eskasia (A, E eta C bitaminak).

- B taldeko bitaminen gutxiegizko ahoratzea (B1, B2, B3, B6, B12, azido folikoa,…).

- D bitaminaren urritasuna.

- Mineral gutxiegi hartzea: Ca, Mg, Fe, Zn, …

- Oligoelementuen falta: Se, Si, …

- Elikagaien kutsadura kimikoa (nitrosaminen deribatuak, dioxinak, talioa, …).

- Elikagaien kutsadura radioaktiboa.

49. orrialdea

ELIKADURA ETA MINBIZIA (2)

ARRISKUA MURRIZTEN DUTEN FAKTOREEK:

- Dieta orekatua.

- Alimentu osasungarriak, bere laborantza, kontserbazioa y kozinatua, iturburuko ur osasungarria.

- Ahoratze kaloriko egokia, pisu ideala egonkorra mantentzen duena.

- Fruta, barazki eta ortuari gordinak, eta labore integralen kontsumo oparoa.

- Kontsumo proteiko orekatua, abere eta landare jatorrizko proteinen artean.

- Karbohidrato konplexu eta zuntza disolbagarria eta disolbaezinaren kontsumo egokia.

- Flora eta heste ekosistemaren mantenimendua.

- Gantzen ahoratze egokia, kopuru eta kalitatean, gantz azido saturatu edo aseen (kalori guztien %8a), monoinsaturatu edo

monoaseen (kalori guztien %12a) eta poliinsaturatu edo poliaseen (kalori guztien %10a) proportzioa errespetatuz, eta baita w

3 eta w 6ren artean dagoena ere.

- Bitamina antioxidanteen ahoratze egokia (A, E, C).

- D bitamina eta B bitamina taldeko ahoratze egokia.

- Mineral kopuru egokia hartzea: Ca, Mg, Fe, Zn, …

- Oligoelementu beharren estaldura hobezina: Se, Si, Mn, Mo, …

- Fitonutrigaiak:

* Terpenoak:

* Fenoleak:

* Tioleak:

- Sulfuro alilikoak: alizina, ajoeneak, vinyl dithiins.

- Glucosinolatoak.

- Isotiozianatoak, tiozianatoak.

- Indoleak.

- Sulfurofanoak.

- Alfa-lipoiko azidoa.

* Isoprenoideak

* Tokotrienoleak eta tokoferoleak.

* Ubikinona

* Kurkumina

* Klorofila

- Perretxiku sendagarriak:

- Belar adaptogenoak:

Euskal Herriko gazteen eredu dietetikoa determinatzen duten nutrizio ohiturak ez dira aurreko gomendazio

osasungarri eta babeslerekin bat etortzen, arlo guztietan. Hau guztiak, eskola adineko gazteekin egindako eskuhartze

dietetikoko programen garrantzia ulertzea eragiten du, akatsak zuzentzen laguntzeko, urtetan zehar osasuntsu mantentzeko eta

etorkizunean gaisotasunak ekiditeko.

50. orrialdea

ZAINBIDE PROIEKTUA

Proiektuaren zergatiak

− Istripuen datuak: − Hilkortasuna − Morbilitatea

− 1998an gurasoei egindako istripuei buruzko inkesta Proiektuaren helburua Interbentzioa, kontsultan

Kontseilua, Prochaskaren ereduari jarraituz. Portaera-aldakuntzaren etapen eredua

− Aurrekontenplazioa − Kontenplazioa − Aurreprestakuntza − Ekintza − Mantentzea

Portaera-aldakuntzaren etapen diagnostikoa:

− Istripuei buruzko familiaren arrisku errealak aztertzea − Gurasoen arriskuaren perzeptzioa baloratzea − Gurasoen portaera-aldakuntzaren etapa diagnostikatzea

Tratamendua

− Egiazko arriskuak azaltzea − Gurasoen egoera eta arazoak erraz azaltzen uztea − Gurasoek dakartzaten arazoei hurbiltasuna adieraztea − Arazoen kontrola gurasoen eskuetan ere ipintzea − Laburpena amaieran egitea

Interbentzioa egiteko erabiltzen diren tresnak:

− Profesionalen prestakuntza − Istriputasunari buruzko gidak − Portaera-aldakuntzaren etapak erregistratzea − Istripuen erregistroa

Emaitzak

− Istriputasun-datuak ez dira, oraindik , aldatu − Gurasoen portaera-aldakuntzaren diagnostikoak egiteak kontsultako lana errazten du − Prochaskaren eredua beste arlo anitzetan erabiltzen da − Interbentzioa aurretik planifikatu behar da, denbora mugatua dela kontutan hartuta

Etorkizuna

− Zainbide proiektua Lehen Mailako Atentzioari dagokion kontrato-programan sartu − Portaera-aldakuntzaren etapen eredua garatu beste promoziozko eta prebentziozko arlo

batzuetan

51. orrialdea

HAURDUNALDIAREN PREBENTZIOA GAZTAROAN (1) Gaztaroa trantsizio aldia da, eta OME-k esaten dauen moduan, hamar eta hogei urtetakoen tartean izaten da. Ezaugarririk nagusiak haurtzaro eta helduaroaren arteko garapen fisiko, mentala, soziala eta emozio-egoeraren tartean gertatzen dira. Emakumeen tartean gizonen tartean baino arinago jazotzen da. Arriskuak ez dauzkate kontutan hartzen eta arriskurako jarrerak onartzen dabez.

"niri ez jat pasatuko" HAURDUNALDIA GAZTAROAN Haurdunaldia gaztaroan, gehienetan nahi gabeko haurdunaldiak, gizarte arazoa izateaz gain, gaztearen egoera fisiko, emozionala eta ekonomikoa desegin dau eta honek etorkizunerako gaztearen bizitza osoa mugatuko dau. Estatuan, haurdunaldien portzentaiak haundiak dira ( 12,39/1000ko ). Portzentai horretatik, % 60-70a nahibako haurdunaldia da. Azken urte hauetan haurdunaldiaren tasa, egonkor iraun egiten dela emoten badau be, HBEen kopuruak igo egin dau. Bestetik adoleszenteek STGak hartzeko joera izaten dabez. ARRAZOIAK 1- Harreman sexualaren hasiera arina. • Faktore psikologikoak: Menarkia aurreratu egin da eta harremanak arinago hasten dira. • Familiako eredua : • Baldintza sozioekonomiko txarrak edo txikiak: baldintzak zenbat eta txarragoak izan, haurdun

kopurua handiagoa da. 2- Ez dabez antisorgailu-metodoak erabiltzen arrazoi honengaitik. • Aurreikuspen falta • Heziketa sexualaren falta • Ez dabez metodoak ezagutzen • Haurdun geratzeko aukeren ez jakintasuna. • Metodoak ezagutzeko zailtasuna HAURDUNALDIAREN ONDORIOAK Diagnostikoa berandu egiten da. Gurasoen erreakzioa inportantea da, zeren eta askotan erreakzioa biolentoa izaten da eta. Aukera bi bakarrik dagoz:

1. Haurdunaldiarekin jarraitu 2. HBE (Haurdunaldiaren borondatezko etendura)

1- Haurdunaldiarekin jarraitzen ba dabe: • Gehienetan gurasoen etxean jarraitzen dabe bizitzen. • Adopzioan emon: bigarren frakasoa, lehena haurdun egotea izan da. • Ezkondu: honek be bere ondorioak daukoz • - Gehienetan inposaketa izaten da

- Ikasketak lagatzen dabez - Hurrengo urtetan haurdun geratzen dira

2- HBE - 1994an Espainian adoleszenteen %30ak HBEa auketaru eban.

Aspalditik haurdunaldien portzentaiari eutsi egin bada be HBEarena igo egin dauala ematen dau. Kultura maila handikoak informazio gehiago daukie eta HBEa gehiagotan aukeratzen dabe.

- Diagnostikoa berandu egiten danez, honek zailtasun kopurua haunditzen dau. - Baliabide ekonomikoak dirala eta, arazo haundiak edukitzen dabez. - Halan eta guztiz, eta autore guztiak ados dagoz, HBEk haurdunaldiarekin jarraitzeak edo

adopzioan emoteak baino arazo gutxiago emoten dau.

52. orrialdea

HAURDUNALDIAREN PREBENTZIOA GAZTAROAN (2) PREBENTZIOA Haurdun kopuruak handitu egiten dira sexu heziketa eta antisorgailuaren informazioa ez diran emoten lekutan Lehen mailako prebentzioa Aldatu ezin dogun gauza asko dago: Menarkia, egoera sozioekonomiko txarra,familiako eredua,…… Baina gehienak aldatu ahal dira eta garrantzitzuenetariko bat informazioa izango da : Gurasoen informazioa Eskoletan ematen dan informazioa Gazte kontsultak Garrantsitzuak dira Suedian dagoen heziketa sexualaren egitaraua eta Holandan eta AEBetan egindako experientziak. Bigarren mailako prebentzioa: 1.- Antisorgailuaren metodoak eskura izatea:

honek izan behar dira: - aldakorrak - egokiak - errezak - merkeak

2.- Hurrengo eguneko pilula 3.- Haurdunaldiaren borondatezko etendura: Ru 486 HBE aspirazio bidez Hirugarren mailako prebentzioa: 1.- HBE eginda gero metodo batekin jarraitzea 2.- Behar ba dau, tratamendu psikologikoa eskura izatea 3.- Haurdunaldiarekin jarraitzen ba dau kontutan hartu behar da haurdunaldia arrisku handikoa izango dalako. OME - Osasunaren Mundu erakundea OMS HBE - Haurdunaldiaren borondatezko etendura IVE STG - Sexu bidez Transmititutako Gaixotasuna ETS

53. orrialdea

HONDURASEKO OSASU-SUSTATZAILEAK

SARRERA Mitch hurakanak 1998.eko azaroan Ertamerika suntsitu zuen eta bizi galerak eta kalte ekonomikoak

ugariak izan ziren. Herri hauek, katastrofe honen ondoren, suspertzeko urte asko behar izango dituzten.

Heríi kaltetuena Honduras izan zen, bere galera ekonomiko eta pertsonalak kalkulaezinak dira. Honegatik guztiagatik, O.P.-tik, gune honetan berreraikuntza proiektu bat egitearen beharra planteatu genuen. Ez ginen bakarrak izan baina laguntza guztia beharrezkoa zela pentsatu genuen eta gure harri-kozkorra ekani nahi izan ~~enuen.

Proiektu hau Honduraseko mendebaldean kokatua dagoen Santa departamentuan aurrera eraman zen. Honek 300.000 biztanle ditu, gehiengoa eta gehien bat kafegintza eta azukre-kanaberaren laborantzaz bizi dira.

HELBURUAK Barbarako landatarra, antolatzea.

Komunitateetan osasun-sustatzailez osatutako osasun-batzordeak Hauen Ñntzioa sendatzailea baino gehiago, prebentiboa eta hezitzailea izango da.

Osasun batzorde hauen bidez, Honduraseko sistema publikoko Lehen Mailako Atentzioa eta Osasun Sarea indartzea.

MATERIALA ETA METODOAK Trebakuntza ikastaroa emateko eta jasotzeko O.P.-ko boluntario profesionalak eta boluntario

hondurastarrak. Biztanleriaren morbilitate eta hilkortasun arrazoiak kontutan hartuta, ondorengo gaietan trebatzen zaie. ingurugiroa (ura, letrinak, zaborra...), bektoreek kutsatutako (~aixotasunak, elikadura eta amagandiko edoskitzea (zoritxarrez baita desnutrizioa ere), txertoak~ beherako akutuak~ arnas infekzio akutuak, sexu bidetik kutsatutako gaixotasunak, haurdunaldia, famili plangintza, larruazaleko gaixotasunak, lehenengo sorospenak eta medikamentuen oinarrizko ezaguera.

Trebakuntza emateko modua metodologia partehartzaile baten bidez izan da. talde-dinamikak, sozio-dramak, bakarkako eta taldekako praktikak, jokuak...

EMAITZAK Santa Barbarako 35 komunitate landatar eta hiritar desberdinetan, bere komunitateetan arriskuak

detektatzen eta gaixotasunak prebenitzen gai diren 110 osasun-sustatzaile.

Osasun-sustatzaileek bere komunitateeko arriskudun faktoreak detektatu eta arrisku-mapak landu, biztanleriaren erroldak, haurrak pisatu eta neurtu, eskola eta etxeak bisitatu, komunitateetan gai desberdinei buruzko hitzaldiak eta kanpainak antolatu eta abar luze bat egin dute

ONDORIOAK Beraiek bere osasunaren arduradunak eta autoreak izateak eta Honduraseko osasun sistema publikoaren

barnean lan egiteak duen garrantzia.

54. orrialdea

ZERGATIK, NOIZ ETA NOLA JARRI INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN? SARRERA

Ikastaro teoriko-praktiko honetan 2 motako diabetearen intsulinoterapiaren oinarriak aztertuko ditugu, 1 motako diabetearenak aparte utzita, azken hau endokrinologian arituen lana baita.

Tailer honen helburu nagusiak hiru galdera hauei erantzutea izango da: • ZERGATIK INTSULINA BERANDUEGI BAINO LEHEN 2 MOTAKO

DIABETEAN? • NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN? • NOLA JARRI? Horretarako eta batez ere lehenengo bi galderei erantzuteko, ezinbestekoa iruditu zait, oso

modu laburrean bada ere, 2 motako diabeteari buruzko hainbat puntu jorratzea, besteak beste: 2 motako diabetearen eta bere konplikazioen garrantzia eta morbimortalitatea, Europako Akordioak emandako irizpideak kontrol-helburuei dagokienez, eta, azkenik, diabetearen tratamendu dietetiko eta farmakologikoa. Honen ostean, azken galderari ekingo diogu, hau da, intsulina motak eta intsulina injektatzeko sistemak eta, azkenik, intsulinoterapia ezartzeko eta aldatzeko ereduak eta arauak. Saioari bukaera emateko, hainbat kasu praktikoei erantzuna ematen arituko gara danon artean.

Egun, inork ez du zalantzatan jartzen gluzemiaren kontrol egokiak diabetearen konplikazioen prebentzioan daukan garrantzia. Beraz, intsulinoterapiak, behar den kasuetan eta sasoiz ezarriz gero, gainontzeko baliabide terapeutikoekin batera gaixotasun honen konplikazioen agerpena eta bilakaera ekidi ditzake. Hori dela eta, Lehen Mailako Asistentzian aritzen garen guztiok ezagutu eta erabili beharko genuke, diabetearen prebentzioraren aurrean beranduegi ez badugu ibili nahi.

ZERGATIK INTSULINOTERAPIA BERANDUEGI BAINO LEHEN 2 MOTAKO

DIABETEAN?

55. orrialdea

DIABETEAREN EPIDEMIOLOGIA ETA MORBIMORTALITATEA

Diabetea, gaixotasun kronikorik frekuenteenetakoa izaten da, populazioaren %6ak jasaten duelarik (1.400.000 gaixo diabetiko estatu espainolean). Diabetiko hauen %50 diagnostikatu gabe egoten dira.

Ondoko irudian Espainian egindako azken prebalentzia-ikerketak agertzen dira:

<irudia>

Baina diabetearen garrantzia ez datza bakarrik prebalentzia altu honetan, sortarazten duen heriotza-tasan baizik. Orain dela gutxi UKPDS izeneko ikerketak erakutsi zuen moduan, 15 urte diagnostikatu eta gero diabetikoek %30eko gehiegizko heriotza-tasa azaltzen dute gainontzeko populazioarekin konparatuta.

Gehiegizko heriotza-tasa hau diabetearen ondoriozko konplikazioengatik izaten da eta zoritxarrez, konplikazio hauek ageriak izaten dira diagnostikatzeko momentuan kasuen %50an, hau da, ez bakarrik tratamendua, diagnostikoa ere beranduegi egiten da askotan, baina diabetearen diagnostiko lasterra ez da tailer honen helburua.

Hona hemen, UKPDS ikerketan topatutako konplikazioen prebalentzia diagnostikoaren momentuan. Harrigarria da, batez ere, erretinopatia eta normalak ez ziren elektrokardiogramen prebalentzia.

<irudia>

2 MOTAKO DIABETEAREN BILAKAERA UKPDS izeneko ikerketa 2 motako diabeteari buruz inoiz egindako lanik garrantzitsuena

dugu gaur egun. Bertan, tratamendu konbentzionala eta intentsiboa (kontrol-helburuak zorrotzagoak izanik azken honetan) zeramaten bi diabetiko talde izan ziren aztertuak 6-20 urtez. Tratamendu intentsiboa zeraman taldean Hemoglobina glikosilatua (HbA1c) puntu bat bajuagoa izan zen, talde bietan hemoglobina glikosilatuaren joera denborarekin batera igotzea bazen ere.

<irudia> 15 urte pasatu eta gero konplikazioak kasuen %60an agertu ziren, baina tratamendu

intentsiboa zeukan taldean diabetearekin erlazionaturik zegoen edozein prozesu izatearen arriskuaren jaitsiera %12koa izan zen.

<irudia> Laburpen gisa esan beharko genuke gaixo diabetikoaren kontrolean, hemoglobina

glikosilatuaren edozein jaitsiera, txikia izanda ere, gaixoaren onerako eta konplikazioen prebentziorako izaten dela.

Hori dela eta, lortu beharreko kontrol-helburuak zorrotzagoak izan beharko lirateke eta ez genuke denbora luze pasatu behar izango intsulina jartzeko, dieta eta ahozko antidiabetikoekin kontrol eskasa izanez gero.

NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN?

56. orrialdea

DIABETEAREN KONTROL-HELBURUAK (1999ko 2 Motako Diabeterako Europako Akordioa)

1999an Bruselasen 2 Motako Diabeterako Europako Akordio berria aurkeztu zen. Akordio berri honek, 1993koa ez bezala, kontrol-helburuak ezarri beharrean (kontrol ona, onargarria eta txarra) arrisku mailak ezartzen ditu, ondoko irudian azaltzen den moduan:

<irudia>

Lipido eta tentsio arterialari dagokienez, arrisku mailak ere erabiltzen dira Akordio berri honetan.

<irudia> Aurreko arrisku mailak interpretatzeko eta horren arabera erabakiak hartzeko gomendioak

honako hauek dira: <irudia>

DIABETEAREN TRATAMENDU DIETETIKOA ETA FARMAKOLOGIKOA

Lehenengo eta behin esan behar da heziketa diabetologikoa tratamendu mota guztien oinarri nagusia izaten dela.

Europako Akordioak mailakatutako tratamendua gomendatzen du, ondoko irudian agertzen den moduan.

<irudia> Honen arabera, intsulina hasieratik bakarrik erabili beharko zen oso sintomatiko dauden

gaixoengan (poliuria eta polidipsia bizia eta pisu galera). Gainontzeko kasuetan dieta eta soin aktibitatea izan beharko litzateke hasierako tratamendua eta helburuak lortu ezean tratamendu farmakologia ezarri beharko litzateke. Lehenengo farmakoak kale eginez gero bigarren eta agian hirugarren farmako bat gehitu egin beharko genuke.

Praktika klinikoan, tratamendu mailakatu honek denbora luze behar du eta askotan honek gaixoek gluzemia altuak jasan behar izatea suposatzen du. Ezinbestekoa da, beraz, maila bakoitzean gehienezko epe bat ezartzea hurrengo mailara pasatu baino lehen, askoz jota 3 hilabete baino gehiago luzatu gabe erabakiak.

* DIETA ETA SOIN AKTIBITATEA Jan neurri egokia gomendatzeko egin beharreko lehenengo pausua gaixoaren pisu

egokia kalkulatzea da eta horretarako Gorputzeko Masa Indizea (GMI) kalkulatu beharko dugu. Honen arabera, gure gaixoak pisu normala izango du, gehiegizko pisua izangodu edota gizena edo obesoa izango da. Ondoko irudian azaltzen da GMI erabilita nola kalkulatzen den pisu teorikoa:

<irudia>

Jan neurriaren kaloriak kalkulatzeko oso formula bereziak badaude ere, praktikan beharrak ondoko grafikoan agertzen dira, eta hauek dira gehienetan kontutan hartzen diren irizpideak:

<irudia> Tailer honen helburua, berriz, ez da dietari buruz aritzea eta horregatik gai honetan

ez dugu gehiagorik sakonduko. Bakarrik gogoraraziko dizuet gaur egunean karbonozko hidatroen edukia ez dela murriztu behar diabetikoengan eta batzutan sakarosa kantitate txikiak hartzea baimendu egiten dela, beste janari mota batekin batera eta beste karbonozko hidrato baten truke eginez gero.

Normalean 5 jatordu egitea aholkatzen da.

57. orrialdea

Soin aktibitateari dagokienez esan behar da oso gomendagarria dela 2 motako diabetean, modu erregular batean gauzatuta ehunetako intsulinarekiko sentsibilitatea hobetzen baitu.

Baina askotan dieta eta soin aktibitatearen emaitzak etsigarriak izaten dira benetan. Ondoko grafikoan azaltzen da 74 gaixo lodien GMIren bilakaera dieta eta soin aktibitatea gomendatu eta gero. Ikusten denez, GMIren batez bestekoa oso gutxi jaitsi zen urtebete burutu eta gero eta bigarren urtean hasierakoa baino altuagoa izan zen.

<irudia> Hitz batean, jan neurri hipokalorikoak eta soin aktibitateak hasiera batean lortzen ez

dutena, ez da lortuko tratamendu mota hauek luzatzeagatik. AHOZKO ANTIDIABETIKOAK

2 Motako Diabeterako Europako Akordioak ahozko antidiabetikoak aholkatzen ditu hemoglobina glikosilatua %6,5etik gora dagoenean edota gluzemia basala 110 mg/dl-tik gora dagoenean.

Ondoko taulan agertzen dira gaur egunean dauden ahozko antidiabetikoak, haien akzio-mekanismoa kontutan hartuta. Sulfonilureen kasuan 3 baino ez ditugu aipatu, sulfonilurea gehienen eraginkortasuna antzerakoa delako.

<irudia> 1993ko Europako Akordioan metforminarekin hastea gomendatzen zen gaixo lodien

kasuan eta sulfonilureekin pisu normala izanez gero. Behin erabaki hori hartu eta gero, algoritmo bat aholkatzen zen helburuen lorkuntzaren arabera.

Metformina eta sulfonilureei buruzko oinarrizko irizpide hauek gaur egun zalantzatan ez badira jartzen ere, 1999ko Akordio berriak farmako bakoitzaren ezaugarriak aipatzen ditu eta klinikoaren esku uzten du farmakoaren aukeraketa, obesidadearen kasuan metforminaren abantailak argi utzita.

Hiru dira nabarmentzen diren farmakoak, haien eraginkortasuna antzekoa delarik eta bakoitza bere indikazio bereziekin, besteak beste: sulfonilureak, metformina eta repaglinida. Gainontzekoak hasiera batean ez lirateke kontutan hartu beharko monoterapian behintzat, intsulinarekin batera edota beste farmakoekin batera erabilgarriak izan badaitezke ere.

<irudia> Habitualmente

Monoterapiak helburuak lortzen ez dituenean, farmakoen konbinaketak erabilgarriak izaten dira, baina kontutan hartuta erabakiak ezin direla gehiegi luzatu. Beraz, farmakoen konbinaketak errazionalak izan behar dira eta intsulinoterapiaren hasiera gehiegi luzatu gabe.

Farmakoak konbinatzeko modu bat ondoko grafikoan azaltzen da. Konbinaketa hauek ez dira 3 hilabete baino gehiago mantendu behar hemoglobina glikosilatua %7,5-tik behera egon ezean.

Aurreko guztia gainetik aztertu eta gero, hasieran luzatutako galderari erantzuna ematen saiatuko

gara: NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN?

58. orrialdea

2 motako diabetearen bilakaeran, denborarekin, ahozko antidiabetikoen bigarren mailako porrota ager ohi da. Egoera horretan, ordurarte dieta eta farmakoak erabilita ondo zihoan gaixoaren kontrola okertzen hasten da, farmakoen dosi maximoak ezarri arren, intsulinaren beharra nabaria egiten delarik. Honek ez du esan nahi farmakoek haien eraginkortasuna galdu egin dutenik, baizik eta diabetearen berezko historiaren joera intsulinaren jariapenaren etengabeko galera jasatea dela.

Esaten da antidiabetikoen bigarren mailako porrota tratatutako gaixo guztien %10ean ematen dela urtero.

Europako Akordioak ondoko gomendioa egiten du intsulinoterapiaren hasierari dagokionez: <irudia>

Honetaz aparte eta mailakatutako terapiaren irudian agertzen zen moduan, askotan intsulinoterapia ezarri behar da 2 motako diabetean diagnostikotik denbora laburrera sintomak oso biziak ba dira, batez ere pisu galera, edota zetonuria agertuz gero. Kasu hauek hasiera geldoko 1 motako diabeteak izango dira ziuraski.

NOLA JARRI INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN Lehenengo eta behin, dauden intsulina motak aztertuko ditugu, gero intsulina injektatzeko

sistemak eta, azkenik, intsulina-ereduak: INTSULINA MOTAK

Egun, estatu espainolean intsulinak ekoizten dituzten bi laborategik 40 izen komertzial baino gehiago kaleratu dituzte, baina orokorrean esan dezakegu intsulinak 3 taldetan sailka daitezkeela haien ekintza-espektroaren arabera:

• Intsulina azkarrak (hauen barruan intsulinaren analogoak sailkatu ditugu, baina momentuz 1 motako diabetean baino ez dira erabiltzen): Actrapid eta Humulina Regular

• Intsulina ertainak edo NPH: Insulatard eta Humulina NPH • Intsulina luzeak: Ultratard eta Humulina Ultralenta. Haien ekintza-espektroa ondoko grafikoan azaltzen da:

<irudia> Ikusten denez iraupena oso laburra izan daiteke (Humalog analogo azkarraren kasuan 3

ordutakoa da) edo oso luzea (24 ordutakoa intsulina luzeen kasuan). Kontutan hartu behar da, praktikan, intsulina ertainen iraupena 16 ordutakoa edo gutxiagokoa izaten dela eta gainera iraupena oso aldakorra izaten dela gizabanakoen artean eta gaixo berean faktore askoren arabera.

Ondoko irudian intsulina moten gainontzeko ezaugarri farmakozinetikoak agertzen dira: <irudia>

Egia esan, 2 motako diabetean erabiliko ditugun intsulina pauta guztietan bi intsulina mota baino ez dira erabiltzen:

• Intsulina azkarra (Actrapid edo Humulina Regular) • Intsulina ertaina NPH ( Insulatard edo Humulina NPH)

<irudia> Geroago ikusiko dugun moduan askotan bi hauen arteko nahasteak erabiltzen dira,

gehienetan nahaste hauek aurrez aldetik prestatuta datozela. Aurrez aldetik prestatutako intsulina nahaste hauetan intsulina azkarra eta ertainaren proportzioak ezberdinak izaten dira:

• Mixtard 10 eta Humulina 10/90: %10 intsulina azkarra eta %90 NPH • Mixtard 20 eta Humulina 20/80: %20 intsulina azkarra eta %80 NPH • Mixtard 30 eta Humulina 30/70: %30 intsulina azkarra eta %70 NPH • Mixtard 40 eta Humulina 40/60: %40 intsulina azkarra eta % 60 NPH • Mixtard 50 eta Humulina 50: %50 intsulina azkarrra eta %50 NPH Horren arabera eta adibide moduan, Mixtard 20 intsulinako 20 unitate erabiliz gero, intsulina

azkarreko 4 unitate eta NPH intsulinako 16 unitate injektatuko dugu.

59. orrialdea

INTSULINA INJEKTATZEKO SISTEMAK

Intsulina injektatzeko 3 modu ezberdin ditugu: • Xiringa eta bial konbentzionalak (kontzentrazioa 2001eko otsailaren 28tik aurrera 100

u.i/ml-koa da) • Aurrez aldetik kargatutako boligrafoak ( Novolet eta Humaplus ) • Lumentzako kartutxoak (Penfill eta BDPen) Azken bi hauen kontzentrazioa ere 100 u.i./ml-koa da.

Aukeratu beharreko sistema gaixoaren ezaugarrien arabera egoten da. Xiringa konbentzionalak askoz egokiagoak dira gaixo gazteentzako, batez ere 1 motako diabetearen kasuan, gaixo hauek haiek prestatutako intsulina nahasteak erabiltzen dituztelako askotan, dosia eta intsulinen arteko proportzioa maiz aldatzen dutelarik autokontrolaren emaitzen arabera.

2 motako diabetikoentzat, berriz, eta batez ere adinekoak badira, askoz errezagoa da aurrez aldetik kargatutako boligrafoak erabiltzea, gehienetan intsulinaren nahaste fijoak erabiltzen ohi baitituzte.

Hurrengo grafikoan azaltzen da 2 motako diabetikoekin burututako ikerketan-lan batean, intsulinako 14 u.i xiringa konbentzional batean 3 aldiz kargatzerakoan egindako akatsak. Diabetikoen %20ak baino ez zuten burutu prozesua pausu guztiak ondo eginda eta %60ak 2 pausutan baino gehiagotan egin zuten kale. %30ak baino ez zuten behar zen dosia kargatu eta harreman hestua aurkitu zen dosifikazioaren akatsak eta hemoglobina glikosilatuaren artean.

<irudia> Kartutxoz kargatzen diren lumak tarteko aukera bat izango litzateke, baina apur bat

egokiagoa 1 motako diabetiko gazteentzat. Kasu honetan gazteentzako ezabantaila nahasteak aldatzeko ezintasuna izango litzateke eta nagusientzako ezabantaila kartutxoa kargatzeko beharra.

Hala ta guztiz, azkenean gaixoak berak erabaki beharko du zein den nahiago duen sistema. <irudia>

60. orrialdea

INTSULINA EREDUAK Ez dago intsulina eredurik edozein gaixorentzat egokiena denik eta askotan, hasiera batean emaitzak onak zituen intsulina eredu batek, denborarekin aldatu egin behar da gaixo berean.

2 Motako Diabeterako Europako Akordioak kasu gehienetan 2 nahaste fijo erabiltzea aholkatzen du, gozaldu eta afaldu baino lehenago (hau da, Mixtard 20 edo Humulina 20/80 edota Mixtard 30 edo Humulina 30/70). Eredu hau geroago ikusiko dugu, baina gaur egun zalantzatan jartzen da eredurik onena denik gure herrian, kontutan hartuta jatordurik oparoena bazkaria izan ohi dela.

Bestetik, intsulinaren jariapenaren erreserba oso asaldatuta ez dagoenean Akordioak intsulina NPHko dosi bakarra gauean gomendatzen du gehi ahozko antidiabetikoak egunean zehar, baina Akordioak ez du argitzen nola neurtu erreserba hau.

Gluzemia basalak altuegiak direnean hemoglobinarekin konparatua NPHko bi dosi gomendatzen ditu gosaldu eta afaldu baino lehen, baina ez du inolako irizpiderik ematen esateko zer konsideratzen den gluzemia altua hemoglobinarekin konparatuta. NPHko bi dosi hauek izan dira orain arte gehien erabili den eredua. Beraz, Akordioak eredua aukeratzeko azalpen handirik ez du ematen. Bestetik, Europan eta Estatu Espainolean egindako azken ikerketetan, 2 NPH gauean eta goizean, multidosia eta NPHko dosi bakarra gauean konparatuta, emaitzak oso antzerakoak lortu ziren hemoglobina glikosilatuari dagokionez, baina NPHko dosi bakarra gauean erosoagoa da, gutxiago loditzen du eta eta hipogluzemia gutxiago eragiten ditu.

Horregatik, azken urteotan, mailakatutako intsulinoterapia gomendatzen da ondoko irudian azaltzen den moduan, eredurik errezenekin hasita (NPHko dosi bakarra gauean) eredurik konplikatuenak ezarri arte helburuak ez badira lortzen (intsulina azkarreko 3 dosi jatorduetan eta NPHko dosi bat oheratzean).

<irudia> Banan banan ikusiko ditugu intsulina eredu guzti hauek:

• NPH intsulinako dosi bakarra gauean Intsulinaren jariapena fisiologikoki gutxiagotzen da gauean eta hau diabetikoengan askoz

nabariagoa da. Intsulinaren jariapenaren erreserba ez badago oso asaldatuta gaixoaren jariapen bera nahikoa izan daiteke egunean zehar gluzemiei eusteko eta gaueko dosiak goizeko hipergluzemia kontrolatuko du.

<irudia> Eredu hau zein gaixo motatan izan daitekeen eraginkorra igertzeko autore batzuek

intsulina eredua erabaki baino lehen esaten diete gaixoei gluzemia kapilarrak neurtzeko etxean (autoanalisia) gozaldu eta afaldu baino lehen 2 aldiz astean 2 edo 3 astetan eta emaitzen arabera honako algoritmoa erabiltzen dute:

<irudia> Gaueko NPH dosi bakarra helburuak lortzeko nahikoa ez bada antidiabetikoak jar

daitezke egunez: sulfonilureak, metmorfina edota repaglinida. Agian Euskal Herrian NPHko dosia oheratu baino lehen ez du zentzu handirik afaria

oso berandu egiten baita eta horregatik beste eredu bat proposatu da: Nahaste fijo baten dosi bakarra afaldu aurretik.

<irudia>

61. orrialdea

• NPH intsulinako 2 dosi, gosaldu eta afaldu aurretik Hauxe izan da orain arte gehien erabili den eredua. Pauta hau aurreko ereduak kale

egitean erabiliko dugu edota hasiera batetik, algoritmoan ikusi dugun moduan, gluzemia basalak oso altuak badira.

<irudia> Honela gaueko intsulinak gluzemia basala kontrolatuko du eta goizekoa egunean

zeharrekoa. Askotan eredu hau eraginkorra bada ere, ezabantailak baditu: - Zaila izaten da gosaldu osteko eta afaldu osteko gluzemiak kontrolatzea. - Ez da oso eredu malgua. Bazkaldu osteko hipergluzemia kontrolatzeko askotan

hipogluzemia bat eragin behar da afaldu baino lehen eta hipogluzemia hau eragin ezean altu egon daiteke gluzemia bazkaldu ostean eta afaldu aurretik.

Hau ekiditzeko nahaste fijoak erabil daitezke gluzemia posprandialak kontrolatzeko, gosaldu aurretik edota afaldu aurretik, autoanalisiaren arabera: • Intsulina nahasteak (10/90, 20/80, 30/70...) gosaldu edota afaldu aurretik

<irudia>

Irudian nahastea gosaldu eta afaldu aurretik erabili da, baina gosarian bakarrik edota afarian bakarrik erabil daiteke autoanalisiaren arabera.

Eredu honek gosaldu eta afaldu osteko hipergluzemiak kontrolatuko ditu, baina aurreko ereduaren ezabantailaren bat badu, malgutasunaren falta bazkal osteko hipergluzemia kontrolatzeko eta hipogluzemien arriskua handiagotzen du goizaren erdian.

Hala ta guztiz, hauxe da Europako Akordioak kasu gehienetan aholkatzen duen eredua eta praktikan gaur egun gehien erabiltzen dena.

Eredu honen ezabantailak gainditzeko, kontrola nahikoa ez denean multidosia erabili beharko da: • Multidosia

Hauxe da 1 motako diabetean erabiltzen den eredua eta baita 2 motako diabetean gainontzeko ereduak erabilita kontrol-helburuak lortzen ez direnean.

Multidosi honetan gehienetan intsulina azkarreko 3 dosi erabiltzen dira gosaldu, bazkaldu eta afaldu aurretik eta NPHko dosi bat oheratu baino lehenago (bigarren afaria egin eta gero).

. <irudia>

Honela, gaueko NPHak gluzemia basala kontrolatzen du eta intsulina azkarrekin

hipergluzemia pospandrialak kontrolatzen dira. Gainera, gaixoak heziketa diabetologiko nahikoa jaso badu autoanalisiaren arabera eta egingo duen soin aktibitatea eta jango duenaren arabera intsulina azkarren dosifikazioa alda dezake.

Daukan ezabantaila nagusia Euskal Herrian bazkaria eta afariaren artean denbora luzen pasatu ohi dela izaten da eta askotan intsulinak ezin ditu kontrolatu afaldu aurreko hipergluzemiak.

Hau konpontzeko beste NPH dosi bat jar daiteke intsulina azkarrarekin batera bazkaldu

baino lehen (edota nahaste fijo bat). <irudia>

62. orrialdea

Behin erabakitato eredua eta dosia ezarritakoan, gainontzeko bisitetan dosiak autoanalisiaren arabera aldatuko egingo dira. Dosi egokia zehaztu arte kontsulten frekuentzia areagotu beharko da edota gaixoari kontaktu-telefono bat eman beharko zaio.

Ondoko irudian agertzen dira itnsulinaren dosia doitzeko kontutan hartu behar diren arauak: Ondoko irudian azaltzen da noiz pasatu behar den maila batetik bestera intsulina eredu bat erabilita kontrola nahikoa ez bada.

<irudia> NPH intsulinako edo nahaste bateko dosi bakarra gauean erabiltzen ari bagara (edo

antidiabetikoekin batera) eta 25 unitate baino gehiago behar badira kontrolatzeko, printzipioz, hurrengo intsulina eredua erabiliko beharko zen, hau da, NPH intsulinako bi dosi gosaldu eta afaldu aurretik eta behin eredu honekin egin beharreko aldaketak guztiak burutu eta gero posprandialak altu jarraitzen badira, 2 nahaste erabili beharko lirateke gosaldu eta afaldu aurretik.

NPH intsulinako 2 dosi erabiliz gero, hona hemen algoritmo bat, oso modu errez batean, dosia doitzeko. Kontutan hartu kontrolatu beharko dugun lehenengo gluzemia goizekoa dela eta behin hau normalizatutakoan, afaldu aurretikoa.

<irudia> Dosiak doitu arte algoritmoa astero burutu beharko litzateke. .

1. KASUA Kontrol gluzemikoak azkar egin du okerrera

Tekniko administratiboa den 52 urteko gizon bati, orain dela urtebete diabetikoa zela esan zioten, lantegiko azterketa medikoa egitean. Orduantxe gluzemia basala 151 mg/dl-koa zen.

Lantegiko sendagileak dieta normokalorikoa aholkatu zion, bere pisua egokia baitzen eta berak nahiko ondo bete zuen agindutakoa, kilo bat ere ez loditu gabe.

Hilabete batzuk beranduago zure kontsultara joan da honako emaitzak dituelarik: gluzemia 178 mg/dl, HbA1c %7,9 eta Kolesterola 260 mg/dl. Ez du pisurik galdu ezta irabazi ere. Taila 168 cm, Pisua 65 kg. 2,5 mg glibenklamida errezetatu dizkiozu egunean bitan eta animaliengatiko koipetan pobrea den jan-neurria gomendatu.

Hurrengo kontsultan (8 aste beranduago) honako emaitzak daude: gluzemia 210 mg/dl, HbA1c %8,4 eta Kolesterola 270 mg/dl. 3 kilo galdu ditu. Guzti honegatik glibenklamidaren dosia igo diozu (5 mg egunean hirutan) eta 20 mg lovastatina jarri diozu.

6 aste beranduago pisu gehiago galdu du eta, arduratuta, kontsultara itzultzen da: Pisua: 59 Kg TA: 120/70 Gluzemia basala: 272 mg/dl Glukosuria: ++ HbA1c: %8,9 Kolesterola: 221 mg/dl

1) Aldaketaren bat egingo zenuke gaixo honen tratamenduan? 2) Zein eta zergatik?

63. orrialdea

2. KASUA

Arazoak dituen etxeko andra bat 58 urteko etxeko andra honeri diabetea diagnostikatu zioten orain dela 9 urte

koleziztektomia bat egitean. Orduantxe GMI 31-koa zen (Pisua 80 kg eta Taila 164 cm). Hasiera batean dieta hipokalorikoa jarri zioten (1200kcal). Etxean bere senarra eta bi

semeentzako bazkaria prestatu behar zuen egunero, baina bi txandatan semeak gizona baino beranduago baitzetozen. Hala ta guztiz, berak beti baieztatu du dieta oso ondo betetzen zuela eta arratsaldero ibiltzera joaten zen lagunekin ordu erdi gutxi gora behera.

Dietarekin zegoen bitartean batez besteko hemoglobina glikosilatuak %7,8-koak ziren, gluzemia basalak 150-180 mg/dl eta horregatik orain dela 7 urte bere medikuak glibenklamida errezetatu zion 2,5 mg egunean bitan hasita. Bere pisua orduantxe 78,5 kg-koa zen.

Orain dela 3 urte 15 mg glibenklamida hartzen zegoela, honako emaitzak zituen: HbA1c %8, gluzemia basalak 180 mg/dl, kolesterola 270 mg/dl, Triglizeridoak 181 mg/dl, HDL 45 mg/dl eta TA 160/95. Sendagileak metformina jarri zion (850mg egunean hirutan), baina berak askotan pilula bakarra edota bi baino ez zituen hartzen tripetako ondoeza eragiten ziotelako.

Denbora horretan 2 kilo galdu zituen eta saiatu egin zen erizainak hainbat aldiz azaldutako dieta egiten.

Orain dela 4 hilabete hospitalean ingresatu zuten miokardioko infartuak jota, baina nahiko ondo errekuperatu zen. Orain oso ondo sentitzen da. Ospitalean zegoela autokontrola egiten erakutsi zioten.Orain ondoko emaitzak dituzu zure kontsultan:

Pisua: 76 kg HbA1c: %8,8 TA: 150/95 Kolesterola: 280 mg/dl Triglizeridoak: 190 mg/dl Mikroalbuminuria: 82mg/24ordu

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

235 263 203 257 167 245 198 242 191 243 189 232 222 274 190 258 173 261

1) Zure ustez, egokia izan da tratamendua? Zergatik? 2) Orain, aldaketaren bat egingo zenuke? Nola?

64. orrialdea

3. KASUA

Bere arazoak konpontzen ez dituen etxeko andra bat Gure etxeko andra honek 59 urte ditu. Badira 10 urte diabetikoa dela eta orain dela urtebete intsulina

jarri zioten (Nahaste baten dosi bakarra afaldu aurretik eta ahozko antidiabetikoak). Intsulinarekin hasi baino lehen dieta hipokalorikoa eta ahozko antidiabetikoen dosi maximoak

hartzen egon zen, kontrola nahiko eskasa izan zelarik. Orduantxe bere pisua 75 kg-koa zen. Orain, Mixtard 20 Novolet intsulinako 24 unitate hartzen ditu afaldu baino lehen eta 5 mg

glibenklamida gosaldu, bazkaldu eta afaltzean. Azken kontsultan emaitzak honako hauek dira: Pisua: 78 Kg HbA1c: %8

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

174 200 132 211 175 214 182 234 140 198 181 263 154 192 185 174 154 252

1) Zer egingo zenuke?

4. KASUA Pisuzko igeltzeroa

60 urteko igeltzero bati diabetea orain dela 15 urte diagnostikatu zioten. Bere ama ere diabetikoa zen. Egunero 20 zigarro erretzen ditu eta txikito batzuk hartzen ditu bazkaldu baino lehen.

Bera betidanik izan da loditxoa, bere ama ere lodia zen eta ondo jatea gustatzen zaio. Askotan dieta hipokalorikoa egiteko aholkatu bazaio ere, berak ez dio inoiz garrantzirik eman oso ondo sentitzen zelako. Hasierako 10 urtetan bere gluzemia basalak 110 – 155 mg/dl-koak ziren eta metformina baino ez zuen hartzen, egunean 850 mg hirutan.

Orain dela 5 urte glibenklamida ezarri zioten, Osasun Zentrora etorritako mediku berriak hemoglobina glikosaluta eskatu ziolako, %8-koa izanik. 1.700 kcal-ko dieta eman zioten, baina berak ezin zuen jasan lan gogorra egiten baitzuen eta inoiz zorabioak eta ondoezak sentitzen baitzituen.

Momentu honetan glibenklamida gehi meformina hartzen ditu (dosi maximoak) eta azken boladan 4 kilo galdu ditu eta gauean 3 aldiz altxatzen da txisa egitera. Emaitzak honako hauek dira:

Pisua: 85 kg Taila: 163 cm Gluzemia basala: 270 mg/dl HbA1c: % 9,4 Kolesterola: 255 mg/dl HDL: 40 mg/dl Triglizeridoak: 322 mg/dl TA: 140/85

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

252 301 253 353 274 315 248 294 222 297 265 282 264 310 243 217 194 204

1) Honako emaitzen aurrean, zein da hartuko zenuen lehenengo erabakia? 2) Horretaz aparte, beste zerbait egingo zenuke?

65. orrialdea

3. KASUA Zoratzeko moduko kontrolak

68 urteko emakumea, etxeko andra, orain dela 10 urte diabetikoa da. Orain dela 10 hilabete intsulina jarri zioten: NPHko 23 u.i. gehi intsulina azkarreko 8 u.i. gosaldu baino lehen eta NPHko 15 u.i. gehi azkarreko 6 u.i. afaldu aurretik. Berak nahasten ditu intsulina mota biak xiringa batean.

1400 kcal-ko jan neurria eginez azken 8 astetan 3 kg galdu ditu. Pisua: 72 kg eta Taila: 153 cm. HbA1c: %7,8.

Egunean zehar eta ordu ezberdinetan izerdia eta zorabioa nabaritu ditu, azukrea hartu eta gero desagertzen direlarik.

Holako kontrolak ekartzen dizkizu kontsultara:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

36 301 124 173 36 161 234 272 161 265 230 125 123 122 34 93 164 233

1) Autoanalisiaren emaitzen aurrean, zein da azpimarratuko zenukeen ezaugarria? 2) Zergatik gertatzen da hori zure ustez? 3) Zein izango litzateke konponbidea?

4. KASUA 63 urteko emakumeak, diabetikoa orain dela 5 urte, intsulina hartzen du orain urtebete (Insulatard NPH

Novolet 30-0-22). Pisua: 57 kg, Taila: 162 cm, HbA1c: % 7,9. Kontsultara etorri da honako autokontrolekin:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

145 260 132 198 123 245 149 291 143 189 131 278 128 237 112 175 141 280

1) Zein aldaketa egingo zenuke?

5. KASUA 61 urteko gizonak, diabetikoa orain dela 11 urte, intsulina erabiltzen du orain 3 urte, NPHko 18 u.i.

gosaldu baino lehen eta 10 u.i afaldu baino lehen. Bere pisua egokia da bere altuerarako, ez dauka inolako sintomarik eta azken HbA1c % 7.6-koa da. Hona hemen kontrolak:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

123 178 100 146 239 203 142 191 93 178 278 201 114 200 87 197 283 198

1) Aldaketaren bat egingo zenuke? 2) Zein eta zergatik?

66. orrialdea

¿ Txetaketa ondoko azken kontrola noiz

izan da ?

¿B Hepatitisaren

aurkako txertoa

jarri didate ? ¿ PPD-a j arri didate ?

¿ Antitetanikoaren aurkako txertoa jarri didate ?

¿ PPD—a,

positiboa ala

negatiboa

izan da ?

¿ Barizela

eduki dut?

¿ Zein da nire

txertaketa ondoko egoera?

¿ Errubeola

dela eta , zein

da nire egoera

inmunologikoa

Zelan nago...

Non nago...

???

Espacio para el mensaje. Para causar un mayor impacto, escriba dos o tres frases.

Título

B HEPATITISA TETANOA TBKDOSIA DATA DOSIA DATA TXERTAKATA

ONDOKOA DOSIA DATA DOSIA DATA TXERTOA JARRITA BCG BAI EZ

DATA NU/L PPD DATA: P N KPPD DATA:PPD DATA:PPD DATA:PPD DATA:

Rx TORAX BAI DATA: EZHURRENGO KONTROLA HURRENGO DOSIA KIIMIOPROFILAXIA BAI DATA: EZ

P: POSITIBOA N: NEGATIBOA K: KONVERTSIOA

GRIPEA ERUBEOLA

TXERTOA JARRITA DATA:

INMUNITATEA DATA:

BARIZELA

INMUNITATEA BAI EZ

Osakidetza Servicio vasco de salud

BILBO ESKUALDEA - LAN-OSASUNEKO UNITATEA UNIDAD DE SALUD LABORAL - COMARCA BILBAO

INGURUNE SANITARIOKO PERTSONALEKO

TXERTAKETA KARTILLA

ABIZENAKIZENA

��Bilboko Eskualdeko Lan Osasuneko Unitatekoak ingurune sanitarioko pertsonal osorako interesgarria izango zelakoan, beharrezkoa den informazioa era eroso batean eraman ahal izateko, honekin batera doakizun kartila egitea erabaki genuen

¡¡¡ Dena

daukat

ordenatuta!!

67. orrialdea

Zaintzailearen sindromeari aurrea hartzea XXX. XXX. Sarrera Etxeetako Osasun Laguntzako protokoloa aurrera eramateko orduan, nabari gelditzen da zaintzaileek beren gain hartzen duten zama fisikoa eta emozionala, haien osasunean eragin kaltegarria sortu dezakeena. Oinarrizko Osasun Laguntzako Taldeak, beraz, lehentasuna eman nahi dio populazio talde horri, lan-taldeak eginez eta prestakuntza ariketak antolatuz. Helburuak Zaintzaileen osasun biopsikosoziala hobetzea. Norberak bere burua zaintzeko ahalmenak garatzea. Metodoak Talde lana 7 saiotan banatu da; horietako bakoitza bi ordukoa izan da, astean behin, eta sei hilabeteren buruan beste saio bat izan da, jarraipenekoa. Denetara, 13 lagun izan dira, 40 eta 65 urte bitartekoak; denek ere sei hilabete baino gehiago zeramaten zaintzaile nagusi bezala eta antzeko prestakuntza zuten. Metodologian, berriz, “burdinsarea”, kasu praktikoak, azalpenak eta eztabaida, eta, azkenik, ebaluaketa erabili dira. Emaitzak Ebaluaketa bi zatitan egin da. Lehenbizikoa talde lanaren ondoren, eta ikastaroa, plangintza eta edukiak baloratu dira. Bigarrena, berriz, sei hilabeteren buruan, norberaren osasunean aldaketarik izan den eta landutako teknikarik erabili ote duten jakiteko asmoz. Ikastaro bukaeran jaso diren emaitzek hauxe azaltzen dute: parte-hartzaileentzat ikastaroa eta edukiak onak edo oso onak izan dira eta plangintza, berriz, egokia edo oso egokia. Sei hilabete ondoren, ez dute inongo osasun aldaketarik nabaritu, osasuntsu daude, eta gainera, batzuek esaten dute orain hobeki daudela. Komunikazio eraginkorreko teknikei, estrategiei, bizitzeko asmoei eta abarrei buruz, gehienek hauxe diote: noizbait horietakoren bat erabili dutela. Ondorioak Irakasle taldearen ustez, ikastaroaren edukiak parte-hartzaileen osasuna zaintzen eta hobetzen lagundu du eta zaintzailearen sindromeari aurrea hartzen dioten teknikak erabili dituzte.

68. orrialdea

BIDE ZENTRALETAKO KONPLIKAZIOEN PREBENTZIOA XXX. XXX. SARRERA:Kateter benotsu zentralen sarketa ohiko prozedura da ospitaletan. Ezaguna da konplikazioak sor daitezkeela. Horrexegatik garrantzitsua izango da ezagutzea zeintzu diren eta nola txikitu haien intzidentzia. HELBURUA: Gure asmoa kateter zentraletako kokapenaren konplikazioak izendatu eta beren prebentzioa gogoraraztea da edozein espezialitateko osagileei. EMAITZAK:

Zein bidetik gertatuko da gehien? Noiz?

Zer egin prebenitzeko?

Ziztada arteriala

*Iugular edo Femorala +++ *Pultsuaz gidatuz arteria bi hatzamarrez alderatu

Bertoko hematoma

*Iugular edo Femorala+++ (ziztada arteriala ugariagoa delako) *Koagulazio nahasketa bada

*Koagulazioa konpondu *Ziztada arteriala bada ⇒ Presioa egin *Alde bietako lepoko hematoma badago ⇒ ⇒ KONTUZ!!arnasbidearen konpromisua

Malposizioa *Edozein sarreratik *ASKOTAN

*Rx egin puntaren kokapen zuzena baieztatzeko *Subklabia bidetik ⇒ gida sartzean gaixoaren burua ziztadari begira jarri

Disrritmiak *Edozein sarreratik *Gida edo kateterra atrium edo bentrikuloan sartzean

*Aurretik, gaixoa monitorizatu *Neurtu kateterraren luzapena intrakabitarioa ez uzteko *Arritmia sortzen bada, zenbait zm atera arin

Neumotoraxa *Subklabia bidetik (±4%) *Iugular bidetik oso arraroa *Beste bideetatik EZ

*Kontroleko erradigrafia egin *Handia bada edo arnas konpromisua badago ⇒ Pleurecatha jarri

Hemotoraxa *Arraroa koagulazioa ondo badago.

*Drenaje-hodia jarri *Koagulazioa konpondu

H

a s

i e r

a k

o

k o

n p

l i k

a z

i o

a k

Airearen enbolismoa

*Edozein sarreratik *Beti ebita daiteke

*Manipulatzerakoan, kateterra itxita mantendu

Infekzioa *Femoral bidea da “zikinena”, baina

edozein sarreratik sortu daiteke *Septizemia nosokomialaren 2. kausa*Jatorria: -Perfusio sistema barnean

-Azaleko germen saprofitoak -Fibrina sarean dauden germenak

*Asepsia neurriak eduki jarri eta mantentzerakoan *Kotoizko aposito esterilak aldatu 48 orduro *Egun gehiago ⇒ ↑↑arriskua ⇒ ⇒ 4-5 egunero gida erabiliz kateterra aldatzea gomendatzen da (kendutakoaren puntaren kultiboa egin)

Tronbo-enbolismoa

*Edozein kateterrekin *Pisu molekular baxuko keparina eman (profilaktikoa)

G e

r o

k o

k

o n

p l i

k a

z i

Isuri perikardikoa

*Edozein sarreratik *Oso arraroa baina larria da

* Punta ereflexio perikardiko gainean kokatu *Maiz aldatu nutriziorako erabiltzen bada

ONDORIOAK: Edozein bidetik, kateter zentrala jartzerakoan oso garrantzitsua izango da bai teknika bai sor daitezkeen konplikazioen prebentzioa eta tratamendua ezagutzea.

69. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: PRESIOAGATIKO ULTZERAK Egileen izenak eta zentroa: XXX. SARRERA Presio iraunkor batek sortutako ultzerak dira eta bere sorburua iskemikoa da. Iskemia hau sortzeko bi plano gogor egon behar dira (hezurra eta ohea, hezurra eta sunda...). Egoera normal batean kapilare batek jasan dezakeen presioa 16-33 mmHg-takoa da. Denborari dagokionez 45 minututik gorako zifrak arriskutsuak dira. Presioak odol gabe uzten ditu kapilareak egoera hipoxiko bat sortuz eta ondorioz azidosia. Azidozi honen eraginez zelulek sustantzia basoaktiboak sortzen dituzte, non hauek azaleko mikrozirkulazioaren aldaketak eragiten dituzten. Ultzera mota hauek berezko zeinu batzuk agertzen dituzte, hala nola: mina, usai txarra, pus isuriketa, zelulitisa, abszesoa, osteitisa, artritisa, hezur hausdura, sepsia eta shock septiko. Hauen sailkapenean lau maila desberdintzen ditugu. Lehengoan larruazalean ez dago hausdurarik. Bigarrenean dermis eta epidermiseko lesioak ageri dira. Hirugarrengoan ultzera aponeurosis-erarte hel daiteke eta laugarrengoan hezur edo/eta giharreak lesiona ditzazke. HELBURUA Arazo honen tratamendu egokiena PREBENTZIOAN datza. Gure helburu nagusia hauek ez agertzea izango litzateke, honek dakarren onura guztiekin. METODOAK Presioagatiko ultzerak ager ez daitezen lehenik eta behin hauek sortarazten dituzten fenomenoen gain egingo dugu lan: - Presioa desagertarazi edo gutxitu egingo dugu. -Azaleko zainketa eta garbiketa egokienak egingo dira. - Arrisku faktoreak eta zeinuak behatu behar dira. - Pazientearen egoera aztertuko dugu bere osotasunean. - Inkontinentzia egoeretan buru belarri aritu beharko da. EMAITZAK Gaur eguneko egoeran presioagatiko ultzeren portzentaiak gora egin du pazientearen adina goraka baitoa. Hauen prebentzioak osasunarengan eta pazientearen egoerarengan onurak dakartza alde batetik. Bestetik gastu ekonomikoa asko igotzen da behin agertuz gero eta tratatu behar ezkero. Espainia mailako hospitaleetan presioagatiko ultzeren prebalentzia %1´2 eta %11´8 tarteetan mugitzen dira.Bestalde, nazioarteko bibliografian agertzen diren datuak pixka bat altuxeagoak dira:3% eta %16 tartean. Ebakuntza kirurgikoa aldadagai bezala hartuz gero, paziente kirurgikoen %20´6ak ultzera hauek agertzen dituzte,%15´7 agertzen direlarik paziente ez kirurgikoetan. Desberdintasun honek ordea ez du adierazgarritasun estatistikorik. Presioagatiko ultzeren intzidentzia ere aldakorra da agertzen diren lekuen arabera, hala nola:Sakroan %39 an azaltzen dira,orpo eta maleolotan %26an, ipurmasailean %11´1ean, bizkarrean %9´3an,aldaketan %7an eta ukondo eta okzipital hezurrean %3´7an. Larritasun mailaren arabera, batez ere lehen mailakoak agertzen dira %50 batean. Bigarren mailakoak %42,6 ean azaltzen direlarik eta hirugarren mailakoak % 7´4ean. Ultzera gehien agertzen diren gaixotasunen artean arnasketaren arazoak aurkitzen ditugu, traumatismo kraneoenzefalikoak jarraituz eta hauen atzean bihotzeko gaixotasunak daudelarik. ONDORIOAK - Inmobilizatua dagoen pertsona batean presioagatiko ultzerak arazo garrantzitsuenetako bat da. - Gehien agertzen diren lekuak: sakroa, iskiona eta orpoak. - Arazo hau sahiesteko lehenik eta behin arriskuan dagoen pazientea identifikatzea izango litzateke eta ondoren prebentziorako bideak jartzea. - Pertsona gutxi egoteak hauen intzidentzia igotzen dute. - Hauek agertzea kontrol indikatibotzat hartzen dira. - Ultzeren tratamendu onena PREBENTZIOAN datza

70. orrialdea

Gonokokoak eragindako infekzioen / Infekzio gonokozikoen ezaugarri epidemiologikoak, 2000. urtean, Bilboko Sexu-transmisioko Gaixotasun (STG) Zerbitzuan XXX. XXX. Sarrera Sexu-transmisioko gaixotasunak (STGak) nahiko prebalenteak dira gure ingurunean. Prebentzio-neurriak oso garrantzitsuak dira bere frekuentzia gutxitzeko. STGei buruzko ikerketa epidemiologikoen bidez gaixotasun hauen prebentzioa, diagnostikoa eta tratamendua hobe ditzakegu. Helburua Gure inguruan diagnostikatu diren gonokozien ezaugarri epidemiologikoak ezagutzea. Metodoak Bilboko STG Zerbitzuan, 2000. urtean diagnostikatutako gonokozia kasu guztien atzeranzko ikerketa. Bizkaiko biztanlego osoa hartzen duen zerbitzu honetan azterketa hauek egiten dira: uretra, faringe, bagina eta ondeste-exudatu laginen ikerketa mikroskopiko eta mikrobiologikoak (gonokoko, klamidia, mikoplasma, trikomona, herpes, onddoak eta Gardnerella vaginalis ikertuz). Gainera, Giza Inmunoeskasiaren Birus (GBI), sifili eta hepatitisen serologiak egiten dira. Emaitzak 2000.ean, 733 laginetatik 34tan (%5) infekzio gonokozikoa diagnostikatu zen eta 1999an, 631 laginetatik 14tan (%2). Diagnostikoa 28 kasutan kultiboz eta 6 kasutan Gram-ez lortu zen. Danak ziren gizonezkoak, bi emakumezko izan ezik; %65 homosexualak eta %35 heterosexualak. Adinaren batezbestekoa 33 urte zen. 34etatik, %20 aurretiaz ezagututako GIB + ziren. Aurkitu ziren patologiak: 17 uretriti, 3 proktiti, 2 zerbiziti eta 17 infekzio asintomatiko (11 faringean eta 6 ondestean). Bost kasutan aldibereko beste infekzio batzuk zeuden: 2 kondiloma, herpes bat eta sifili bat. Ondorioak STG Zerbitzuan azkeneko urteetan ikusitako gonokozien gorakada biztanlegoan ematen ari denaren islada izan daitekenez, STGen prebentzio eta kontrol ahaleginak handitu egin beharko lirateke. Arrisku-praktikak dituzten pertsonengan infekzio gonokoziko asintomatikoen ugaritasunak STGen bilaketa aktibo batera bultzatzen du. Aldibereko infekzioak ematen direnez, STGen ikerketa erabatekoa izatea komenigarria da. Infekzio faringeoek, nahiz eta asintomatikoak izan, ahozko sexu-harremanen bidez STGak transmititzeko arriskua adierazten dute. Azkeneko urteetan homosexualen artean infekzio gehiago topatzeak, sexu-praktika seguruak gutxitzen ari direla agerian jarri dezake.

71. orrialdea

Prebentzio zerbitzu klinikoak Euskal Herriko Erkidego Autonomoan: maiztasuna eta faktore determinatzaileak XXX. Sarrera Hipertentsio arteriala eta hiperkolesterolemia arrisku-faktore nagusi dira gaixotasun kardiobaskularrerako. Ebidentzien arabera, faktore hauen kontrolak arrisku kardiobaskularraren gutxitzean eragina izan dezake. Helburuak eta metodoak Euskal Erkidego Autonomoko 1997ko Osasun Inkesta oinarritzat hartuta, erkidegoko populazioaren egoera aztertu da lan honetan. Horretarako Prebenztio Zerbitzu Klinikoen erabileraren maiztasuna eta asoziaturiko faktoreak, batez ere, presio arterialaren eta kolesterolemiaren neurketak ikertu dira, 15 urtetik gorako pertsona instituzionalizatu gabeetan. Aldagai soziodemografikoek eta osasunari lotutako bizimoduek, presio arterial eta kolesterolemiaren neurketen maiztasunean duten eragina neurtu da, hau da, asoziazio gordina eta independientea dagoen ikertu da. Modu berezian aztertu dira: genero-alborapena, aldakuntza geografikoak, heziketa maila eta bizi ohiturei lotutako arrisku-faktore kardiobaskularrak egotea (tabakoa, alkohola eta jarduera fisikoa). Litezkeen asoziazio hauen ikerketa, osasun zerbitzuen erabileraren erakusle diren premia eta beharrizanaren arabera ( adina, osasun subjetiboa eta lehen mailako atentzioko medikuarekin kontsultak) doitu aurretik eta ostean egin da. Emaitzak Emaitzetan zera azaltzen da, populazioaren hein adierazgarri bati ez zaiola presio arterial eta kolesterolemia neurketarik egin azken urtean. Hau ez datorke bat elkarte zientifikoen gomendioekin eta asistentzia kliniko prebentiboan hobetzeko aukerak leudekela adieraz dezake. Itxaron bezala, presio arterial eta kolesterolemia determinazioak gehiago dira adinean gora goazenean eta hautemandako osasun egoeraren gaiztotzearekin. Beraz, zerbitzuen erabileran datzaten beharrizan adierazleekin asoziatzen da. Adin, heziketa maila, bizileku probintzia, tabako eta alkohol kontsumo, jardun fisiko eta hautemandako osasunaren arabera doitu ondoren, emakumeei gizonei baino maiztasun gutxiagoz neurtzen zaie presio arteriala eta kolesterolemia. Proportzio handiagoan neurtu da presio arteriala Gipuzkoako bizilagunengan Araba eta Bizkaikoengan baino. Determinazioen maiztasuna heziketa mailarekin handitu egiten da. Ondorioak Emaitza hauen bidez, ondoriozta genezake jardun prebentibo hauetan genero-alborapena, desberdintasun geografikoak eta desberdintasun sozioekonomikoak gertatzen direla. Presio arterialaren eta kolesterolemiaren neurketa ez da modu adierazgarrian asoziatzen bizimoduari lotutako arrisku-faktore kardiobaskularrekin. Beraz, jarduera hauek ez daude egokituta arrisku kardiobaskularraren mailari, adina salbu. Presio arterial eta kolesterolemiaren determinazioak medikuari egindako kontsulta kopuruarekin igotzen dira. Aurkikuntza honek, hein handi batean itxarotekoa, edozein delako topaketa klinikotan edo sendatzailetan, jarduera prebentiboen erabilera modu oportunistan bultzatzen du. (Zer esan nahi du negritaz dagoenak? : edozelako topaketa kliniko edo sendatzailetan jarduera prebentibo oportunista bultzatu behar dela?)

72. orrialdea

SUSPERTU, NERABEZAROAN PREBENTZIOA

XXX. XXX.

1) Sarrera Orain dela ia 10 urte Gizakia Helburu Programa jaio zen drogaren arazoari aurre egiteko. Orduezkero drogomenpekotasunak eta drogeen erabilpenak asko aldatu dira eta errealitate ezberdin horiei erantzuna emateko programa berriak sortu dira. SUSPERTU 1997ko otsailean jaio zen, sustantziak kontsumitzen hasitako 14-20 urte bitarteko gazteentzat. Gazte hauen kontsumoa aisiari oso lotuta egoten da eta gehienetan ez da desestruktura handirik egoten. Suspertu, gazte hauentzat, gaur egun “prebentzio seinalatua” deitzen den programa bat da.

2)Helburuak

Programan gazte bakoitzaren “Arrisku eta Babes Faktoreak” ikertzen dira. Hau da, zeintzuk diren gazte bakoitzaren kontsumoarekin arazoak edukitzeko probabilitateak gehitzen dituzten faktoreak (arrisku faktoreak) edo zeintzuk gutxitzen dituztenak (babes faktoreak). Faktore hauek perstsonalak, familiarrak, sozialak etab. izan daitezke.

3)Metodoa

Suspertu programaren helburu garrantzitsuena arrisku faktoreak gutxitzea eta babes faktoreak gehitzea da. Programara datozten gazte gehienak bere familiarekin bizi dira eta familia arrisku edo babes faktore garrantzitsua da. Honegatik Suspertu programan gazteekin eta bere familiekin, batez ere gurasoekin, lan egiten da.

Honez gain, programak “modelo biopsikosozial edo integratzailea” proposatzen du, hau da, pertsona, sustantzia eta ingurugiroa kontutan hartzen duena.

4)Emaitzak Amaitzeko Suspertu programaren datu batzuk ikus ditzakegu: 1997-1999 arteko gazte eta gurasoen mugimenduak: Informazioak Sarrerak Kontaktu

berriak Sarrerak Irteerak Utzierak Deribazioak Beste irteerak

Gazteak 177 137 41 36 14 4 Gurasoak 201 136 65 24 3 2

Kontsumoaren aldetik, 1999ko datuekin, estadistikoki gutxi gora behera zein adinetan hasten diren sustantzi ezberdinen kontsumoak erakusten ditugu:

ALKOHOLA (13,76)TABAKOA (13,12)

CANNABISA (14,42)LSD (15,69)

SPEED (15,62) EXTASIS (15,68)

KOKAINA (16,69)

73. orrialdea

EUNATE Substantzia bizigarrien menpe daudenentzako tratamendua

XXX.

XXX.

1) Sarrera EUNATE, substantzia bizigarrien menpe daudenei zuzendutako tratamendu programa bat da. 1997 eta 1998. urteetan droga bizigarrien kontsumoaren ondoriozko arazoak ugaltzen ari zirela ikusirik (kokaina, anfetamina, speed-a, diseinuko drogak...), 1999ko hasieran jarri zen abian, Nafarroako “Gizakia Helburu” Fundazioaren babespean. 2)Helburuak Programa hau drogamenpekotasunaren eta horren tratamenduaren azterketa BIOPSIKOSOZIALean oinarritzen da. Drogamenpekotasunaren ebaluazioa eta esku-hartzea ikuspegi askotatik egiten da (mediko-biologikoa, psikologikoa, gizarte-hezkuntzakoa...) eta horretarako hainbat baliabide erabiltzen dira, ikuspuntu eklektiko batetik abiatuta. Tratamendu honetan garrantzitsua da bizigarrien menpekotasunen azpian dauden prozesu neurobiologikoak ezagutzea —kokainaren “craving” kontzeptuari heltzeko, esate baterako, oso baliagarria da—, bizigarrien menpe daudenen abstinentzia sindromea nola eraman jakitea eta adikzio hori dutenen alterazio neuropsikologikoak ezagutzea; horiek guztiak ezagutu eta kontrolatuz gero, errekuperazio prozesua eragingarriagoa izanen da, zalantzarik gabe. 3) Metodoak ESKAINTZEN DITUEN ZERBITZUAK 1. Drogei buruzko informazio-gunea, Droga guztiei buruzko informazioa ematen da bertan

—substantzia bizigarrei buruz zehatzago—, bai drogak hartzen dituztenei, bai horien familiakoei, lagunei eta interesatu guztiei.

2. Banakako tratamendu programak, norberaren beharrei egokituak, etengabeko segimendua dutenak, kontsumotik datozen arazoei eta erabiltzaile bakoitzaren egoera partikularrei heltzeko.

3. Taldekako tratamendu programak, abstinentziari eusteko, prebentzioa lantzeko, gizarte-laguntza eskaintzeko eta bizi-estiloak aldatzeko.

4. Programaren erabiltzaileen familiako kideentzako eta ingurukoentzako orientazioa eta aholkularitza, tratamenduaren oinarrizko datuak eta egoki laguntzeko bideak azaltzeko.

5. Erabiltzaileentzako orientazioa eta aholkularitza aisialdiaren arloan, gizartean hobeki integratze aldera.

4)Emaitzak

1999 2000 Egondako pertsonak 34 43 Adinaren media (Rango) 26.97 (19-47) 26.12 (18-39) Asteroko Kontsumoaren media (RANGO)

5,02 gr (0.5-21)

5.33 (1-25)

Kontsumoaren urteak 6.18 (D.T.=4,68) 7.95 (D.T.=4,62) Kontsumoa... Egunero Astebururo Hilabetero

15 (%44) 15 (%44) 4 (%12)

22 (%54) 16 (%39) 3 (%7)

Izandako tratamenduak Bai Ez

22 (%65%) 12 (%35%)

27 (%63) 16 (%37)

Arazo Psikiatrikoak Drogak

14 (%64) 11 (%50) (N=22)

14 (%52) 19 (%70)

74. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: BIZKAIKO IKASTETXE BATEAN EGINDAKO GOSARIAREN AZTERKETA ETA EBALUAZIOA Egileen izenak eta zentroa: XXX SARRERA: Ikerketa askok frogatzen dutenez, goizean goiz haurrek eta gazteek hartzen duten janaria eskasa da. Elikatze desegoki horiek ondorio larriak ekar ditzateke, besteak beste, eskola-etekinaren jaitsiera eta egunero beharrezkoa den elikagai-kopurua betetzeko zailtasuna. Hori dela eta honako azterketa hau egin genuen. HELBURUAK: Ikastetxeren ikasleek egindako gosaria neurtu (kuantifikatu) Egungo zientzia-gomendioen arabera haien egokitasuna aztertu

METODOAK: Gosariak inkestaren bitartez aztertzen dira. Inkesta hauek ikasleei zuzen nahiz haien gurasoei edo arduradunei telefonoz egiten zaie. Azterketa egiteko, 841 ikasleetatik 100 aukeratzen dira zoriz, sexu eta adinaren araberako proportzionaltasuna mantenduz. Jasotako datuetan energia eta elikagai kopurua kalkulatzeko, Mataix eta laguntzaileen “Tablas de composición de alimentos” erabili dugu (1.998 eta aurrekoak). Osagarri gisa, Moeiras eta laguntzaileen taulak hartu ditugu, baita Osasun eta Kontsumoa ministerioarenak ere. EMAITZAK: Ikasleen gosaria aztertu ondoren, batez besteko ekarpen energetikoa 391,91±180,2 Kcal.etakoa dela aurkitu dugu. Adinaren arabera, 6 urte baino gutxiago dutenen artean batez besteko elikatze-kopurua 334,333±166,77 Kcal.etakoa da (345,19±167,9 mutikoena eta 312,63±173,67 neskatoena). Elikatze-kopuru honek gomendatutakoaren %20 suposatzen du. 6 eta 8 urte bitartekoen artean, berriz, batez besteko elikatze-kopurua 318,87±120,97 Kcal.etakoa da (319,83±170,02 mutikoena eta 318,22±86,85 neskatoena); hau da, gomendatuko elikatze-kopuruaren %16. 9 eta 12 urte bitarteko mutikoek hartutako elikatze kopurua 421,96±126,52 Kcal.etakoa da; neskatoena, berriz, 354,78±93,42 Kcal.etakoa. Suposatzen duena, hurrenez hurren, gomendatuko elikatze kopuruaren %16 eta %15. 12 urte baino gehiago dutenen artean, mutikoen elikatze-kopurua 545,92±238,54 Kcal.etakoa da; neskatoena berriz, 405,47±203,64 Kcal.etakoa; hau da, gomendatukoaren %20 eta %16 hurrenez hurren. Gosariaren portzentaje-banaketa honako hau da: karbohidratoak %50; proteinak %11 eta lipidoak %38, gantz-azido saturatuak elikatze-kopuru guztiaren %22,46 izanik. Batez besteko zuntz elikatze-kopurua 1,2±1,02 Kcal.etakoa da. ONDORIOAK: Gosari urriak: %25 baino gutxiago adin guztietan. Gosari eskasak ia-ia ikasleriaren %75an. Asteburuetan elikatze-kopurua apur bat hobetzen da, denbora gehiago ematen da

eta. Hamaiketako elikatze kopurua ere oso eskasa da

75. orrialdea

GARUN ISTRIPU AKUTUAREN ARRISKU FAKTOREAK. GURE DATUAK ETA MANEIUA EZAGUTZEN 1.- Sarrera Ugariak izaten dira, gure ingurunean, garun istripu akutuak eta hauxek gertatzeko arrisku faktoreak ere. Beraz eta besterik gabe, gure inguruneko arrisku faktoreen datuak ezagutu, istripu motak, bilakaera eta zer nolako prebentzioa egiten dugun aztertu nahi izan dugu. 2.- Helburuak Gure ingurunean, garun istripu akutuaren (GIA) arrisku faktoreak, istripu motak, bilakaera eta alta garaian eraman zuten tratamenduak aztertu eta deskribatzea. 3.- Metodoak Gipuzkoako Ospitalean, 1999. Urteko lehen sei hilabeteetan GIA diagnosiarekin ingresaturiko gaixoen azterketa transbersal deskriptiboa egin dugu. Datuak Clinic-etik jasoak izan dira eta Epiinfo sistemarekin izan dira landuak. Azterturiko datuak honakoak izan dira: adina, sexua, arrisku faktoreak, GIA mota, bilakaera eta alta garaian eraman zuten tratamendua. 4.- Emaitzak Barne Medikuntza, neurozirugia, eta neurologian ingresaturiko 133 gaixoren datuak aztertu ziren, behin-behineko garun iskemia, garun enbolismo, garun tronbosi, arteria zerebralaren hertsiketa, araknoideazpiko odoljario, garezur barneko odoljario eta karotida arteriaren hertsiketa eta diagnosiekin ingresaturikoak. Batezbesteko adina 71 urtetakoa zen, 46 eta 96 urte tartean (69 gizonezkoengan eta 73 emakumezkoengan). Sexuari dagokionez %54,8 gizonezkoak ziren eta %45,1 emakumezkoak. Arrisku faktore garrantzitsuenak honakoak izan ziren: HTA %54,9 (emakumezkoak %54), aurikuletako fibrilazioa %28,5 (gizonezkoak %63), tabako erretzaileak %23,3 (gizonezkoak %96,7), aurretik behin-behineko garun iskemia izandutakoak %20,3 (gizonezkoak %66,6), DM %19,5 (gizonezkoak%65,3), karotidaren hestuketa %11,3 (gizonezkoak %80), duela gutxi bihotz infartu akutua pasa izana %6 (gizonezkoak %87,5), ezker bentrikuluaren hipertrofia %5,2 (gizonezkoak %85,7 ), mitral estenosia %3 (sexubakoitzeko %50), eta ahozko antisorgailuak, koagulazioaren asaldurak eta homozisteina % 0,75an. Garun iztripu ugarienak honakoak izan ziren: garun tronbosia %52,6, behin-behineko garun iztripua %24, garun enbolia %12, garun odoljarioa %9,7 eta araknoideazpiko odoljarioa eta hipoperfusioa %0,75 bakoitza. Bilakaerari begira, mugimendu-arrastoak %38,3k izan zituzten, goi mailako funtzioen-arrastoak %23,3k, sentsibilitate-arrastoak %4,5ek; hilik %15,8 gertatu ziren eta %36k ez zuen ondorio txarrik izan. Azkenik, alta garaian eramandako tratamenduari dagokionez, generazio berriko antiagregatzaileak %70,5k zuten, %13,3k Aspirina, %5,3k Heparina eta %8,9k ahozko antikoagulatzaileak. Horrez gain, neurobabesleak%9an, hipertentsioaurkakoak %54an eta errehabilitazioa %27an gomendatu ziren. 5.- Ondorioak Orokorrean, gure lanetik eratorritako datuak bat datoz aurretik argitaraturik diren datuekin. Batezbesteko adina 71 urtetakoa da, sexu arteko ezberdintasun esanguratsurik gabe, nahiz eta gizonezkoengan arrisku faktoreak ugariagoak izan. Tratamenduari dagokionez, bereziki generazio berriko antiagregatzaileak erabiltzen direla ikusi dugu. Aldiz, errehabilitazioa, bizi kalitatean ekar dezaken onura kontuan izanik, gutxi erabiltzen dela ikusi dugu.

76. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA Komunikazioaren izenburua: Alkoholarekin Erlazionatutako Arazoen Prebentzioa Ospitale Orokor Batean. Egileen izenak eta zentroa: XXX . SARRERA Alkoholaren gehiegizko kontsumoaren ondorio kaltegarrriak soberan ezagunak dira. Alkoholaren kontsumoa egunerokotasunaren egoera askotan ikasitako ohitura bat da, eragile sozial, pertsonal eta beste motatako eragileek sortutako hotsuneak betetzen saiatezen delarik. Bestalde, gizarteak alkoholarekiko duen onarpenak osasunarentzako kaltegarri diren elementuak ezkutuan mantentzea errazten du. Lan talde desberdinengatik frogatua izan da edale mota desberdinengan ebakuntzak egitea onuragarria dela(1,2). Erizpide honek bultzatuta eraman dugu aurrera aurkezten dizuegun programa. HELBURUAK

Helburu orokorrak: Alkolarekin zerikusia duen arazoen atzemate goiztiarra. Alkohola edateak dakartzan ondorio txarren ulertzea erreztea eta ezagutaraztea. Ospitale barnean abstinentzi gertaeren prebentzioa egitea.

Programaren ebaluaketa, bai telefonoz bai eskutitzez, lehenengo kontaktutik urtebetetzera egingo da. Epe luzera orientatua dagoen programa bat da. METODOAK

1. Arazoen atzematea eta diagnosia. Bi sarrera puntu daude etzemateak egiteko: - Psikiatria zerbitzuko larrialdiak. - Ospitale orokorreko larrialdi zerbitzuak. Diagnosia ezaugarri desberdinetan oinarritzen da: - Edari unitate estandarra. - Markatzaile biologikoak. 2. Tratamendua. - Abstinentziaren eta konplikazioen tratamendua. - Desintoxikazio eta deshabituazioa. - Bilakaera egokia eragozten duten gaixotasun psikiatrikoen tratamendua.

EMAITZAK (2000 -10tik 2001- 2ra)

PERTSONA KOPURUA EDALE MOTA (ARRISKUAREN ARABERA) 63 53 G 10 E Txikia 9 Tartekoa 10 Haundia 44

Abstinentziarako Tratamendua 23 AUKERATUTAKO EBAKUNTZA

Telefonozko Kontrola 13 Eskutizko kontrola 7 Tratamendua 6 Besteak 37

ONDORIOAK − Gaixoak gure eginkizunetarako lagungarri eta ulerkor agertu dira, gure eskaintzekiko oso interes handia erakutsiz. − Gaixoen ospitale barneko eramatea errazagoa eta egokiagoa izan da. − Gaixoen bilakaerak konplikazio gutxiago eduki ditu. BIBLIOGRAFIA 1. Kristenson H, Ohlin H, Hulten-Nosslin M. Identification and intervention of heavy drinkers in middle-aged: results and

follow-up of 24 - 60 months of long-term study with randomized controls. J Alcohol Clin. Exp. Res. 1983; 203 - 209. 2. Babor TF. A cross-national trial of brief interventions with heavy drinkers. Am J Public Health 1996; 948 - 955.

77. orrialdea

ALDATU PROGRAMAREN DESKRIPZIO BAT XXX Sarrera Geure sozietatean alkoholari loturiko arazoak oso garrantzitsuak dira. Alkohola,

drogarik zabaleena da, eta honen kosto sozialak oso inportanteak dira. Arazo honi aurre egiteko, Gizakia Helburu Fundazioaren eskutik 1997an Aldatu

programa sortu zen. Bere helburu orokorra alkoholarekin izandako arazoak gainditzea da. Hortarako, bai menpekotasuna duen pertsonari, bai famili edo laguneei laguntza eskertzen zaie.

Helburuak Programaren helburua abstinentzia edo arriskurik gabeko kontsumoa da.

Arriskurik gabeko kontsumo bat proposatzeko, aurreko diagnostiko bat egin behar da. Epe-luzerako tratamendua da eta bai talde-terapia bai bakarkako lana erabiltzen da.

Metodologia Entzun eta helbideratze Zerbitzuarekin hasten da tratamendua. Hemen

tratamenduaren eskaerak ikertzen dira. Eskaera egokitzat baloratzen bada, hurrengo urratsara pasatzen da. Ezegokia baloratzen bada, deribazio bat proposatzen da.

Erabiltzailearekin, entrebista indibidualak antolatzen dira hiru arlo ezberdinak ikertzeko: medikua, psikologikoa, eta hezgarria. Era berean, talde sesioak erabiltzen dira: estrukturatuak edo terapeutikoak, eta ez-estrukturatuak edo hezgarriak: aisialdarako, eta lana aurkitzeko edo lanerako hezkuntza.

Famili eta lagunekin bakarkako sesioak izaten dira, helbideratze eta laguntza emateko. Familia eta lagunen interbetzioa oso baliotsua da drogomenpekotasunen arloan, eta zuzenki, alkoholari lotutako problemetan.

Emaitzak Aldatu programaren datu batzuk:

1998 1999 2000 Izandako pertsonak 41 87 115 Deribazioak 4 2 2 Informaciones 50 65 2 Familias en seguimiento continuo 23 27 51 Programan jarraitzen dira (abenduaren 31an) 22 47 Altas Voluntarias 9 23 29 Altas Terapéuticas 0 0 8 Sartu berriak 22 50 63 Bersartuak 2 2 6 Tratamenduari ezetzak 0 15 9

%87a tratamendua hasten da. Datu hau oso garrantzitsua da mota hontako tratamenduetan. Programaren ebaluaketa orokor bat gure egitasmoa da.

78. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA Komunikazioaren izenburua: OSASUNGINTZAKO PROFESIONALEN PAPERA TORTURAREN PREBENTZIOAN. Egileen izenak eta zentroa: XXX

Azkeneko hamarkada hontan, gero eta ardura gehiago sortzen dio Nazioarteko Komunitateari giza eskubideen defentsa eta babesarekiko medikuen konpromezu aktiboaren beharrak, batez ere torturari dagokionez. Tortura ez da Hirugarren Munduko aberrietan soilik ematen den fenomenoa. Estatu batzutan atxilotu askoren kontra erabiltzen bada ere, bestetan aldiz, Espainian alegia, torturako salaketak arrisku handiko populazioan metatzen dira. Hau da, atxiloketa inkomunikatuetan. Komunikazio honen helburua, giza eskubideen babesean eta torturaren prebentzioan diharduten osasungintzako profesionalen experientzia berrikustea da. 1-. Arlo psikologikoa: ondorio psikologikoak ikertu dira, trauma-ondoko sintomatologiaren nagusitasuna ikusiz. 2-. Tortura metodoen azterketa: Kolpeak, itomena eta mehatxuak dira gehien salatu diren metodoak. Tortura sexualaren prebalentzia haundiagoa da emakumeen artean. Tortura metodo desberdinen inzidentzia, atxiloketa egin duen Gorputz polizialari lotuta dago. 3.- Txosten medikuen azterketa: Ikertutako txosten medikuetatik %32tan agertzen da torturaren aztarna fisikorik. Entzutegi Nazionalaren mediku forenseen txostenak berrikusi dira, kalitatearen exkasia ondorioztatuz. 4.- Gihar estriatuaren kontrako antigorputzen ikerketa tortura fisikoa salatu duten atxilotuengan. 5-. Torturaren ebaluaketa mediko-legalean jarraitu behar diren pausuak eta protokoloa: medikuaren identifikazioa, atxilotuaren testigantzaren erregistroa, azterketa fisikoa, azterketa psikologikoa, froga osagarriak, ebaluaketa eta ondorioak 6-. Peritaiak eta Nazioarteko beste erakunde batzuekin elkarlana.

79. orrialdea

OSPITALE OROKOR BATEAN PRODUKTU BIOLOGIKODUN TRESNEK ERAGINDAKO “HELMEN PERKUTANEO” MOTAKO ISTRIPUAK (ZIZTADA-EBAKI) XXX SARRERA 1990. hamarkadaren hasieratik produktu biologikoren baten helmenean egondako istripuen erregistroa ezarri zen. Bere helburu nagusiak honako hauek dira: 1. Ustekabeko helmen-egoteen kopurua zenbatzea eta istripurik ohikoenak zeintzuk diren zehaztea. 2. Sarrien nahasitako tresnak eta jarduera ezartzea. 3. Helmen-iturriak ezagutzea eta ondorioz, arriskua balioestea. 4. Prebentzio-neurriak proposatzea eta beraiek ebaluatzea. 5. Istripua dokumentatua izatea legearen ikuspuntutik. Oraingo erregistroa 1995eko abenduan jarri zen abian. METODOA Azken bost urteetako istripu guztiak jasotzen dira, beti ere produktu biologiko baten helmen perkutaneoa izan dutenak: adina, aintzinatasuna, lanbidea, sexua, txanda, lan- -kontratuaren mota, gertatu den lekua eta modua, kausa eragilea, serologia-iturria, istripua izandakoaren izena, profilaxia. Datuak EPINETAC izeneko programan sartu ziren eta gero estatistika deskriptiboa SPSS 9.0rekin egin zen. EMAITZAK (312 istripu) • Sexua: Gizonezkoak: %22 / Emakumezkoak: %78 • Adina: 36,1 ± 8, 37 urte • Lan-txanda: goizez: %68 / arratsaldez: %22 / gauez: %10 • Lan-kontratuaren mota: Finkoa: %55 / Aldi baterakoa: %37 / Obra-kontratak: %1 / Ikasleak: %7 • Kategoriaren araberako banaketa: Kategoria Medikua

k BAME ERIZ. LAG. TEL Garbitzail

ea Zeladorea Ikaslea

Istripu- kop.

51 17 157 28 6 26 5 19

Langileak urteko

225 52 324 210 28 64 78 12*

Intzidentzia-tasa

%22,7 %32,7 %48,5 %13,3 %21,4 %40,6 %6,4 %158

Helmen-iturriaren serologia 71 istriputan ezezaguna izan da, eta positiboa 34 kasutan. CHB CHB + BHB BHB BHB + GIB GIB GIB + CHB 22 kasu Kasu 1 3 kasu Kasu 1 2 kasu 5 kasu Infekzioaren prebalentzia birus hauetako bakoitzarentzat: CHB: %11,2 BHB:% 2,1 GIB: % 3,3 Prebalentzia hau populazio orokorrarena baino handiagoa da, adierazten diren istripuak aldez aurretik arriskurik handiena dutenak direla pentsarazten digu honek. Gure seriean CHB motako serokonbertsio bat gertatu da profesional sanitario batengan; honek % 3,6 ± 3,51ko intzidentzia-tasa ekartzen du. Ez da GIB edo BHB motako konbertsiorik izan (Istripua izandakoetatik %86 txertoa hartutakoak dira). ONDORIOAK: • 5 urtetan 312 istripuren berri eman da eta beraiek bereziki ospitaleko jarduerarik handieneko garaian gertatu

dira. • Iturri-pazienteengan, batez ere CHB eta GIB dutenengan, prebalentzia handiagoa izatearen arrazoia aldez

aurretik arriskua duten istripuak gehiagotan adierazten direla izan daiteke. • Gaitzak harrapatuenak erizainak izan dira. Gainera, erizaintzako ikasleengan intzidentzia oso garrantzitsua

izan da. • Prebentzioko estrategiak ikertu behar dira pertsonal gazteenarentzat, bereziki erizaintzako ikasleentzat. • Serokonbertsioko kasu bakarra chb motakoa izan da, mediku batengan eta kalibre lodiko orratzarekin.

Intzidentzia-tasa %3,6 ± 3,51koa da (%95eko KT: %0 – 10,8). • Prebentzioa abiatu behar da lan-prozedura ziurragoen ezarpenetik, arretazko neurri unibertsalen betetze

zorrotzetik eta BHB txertoa orokortzetik. • 1 mm. argi baino gehiagoko elementu hutsen erabilpena barne hartzen duten prozedurek

lehentasunezkoak izan behar dute segurtasun-metodo eta -elementuak ezartzeko orduan.

80. orrialdea

IKTERIZIA JAIOBERRIARENGAN GLUKOSA-6-FOSFATO DESHIDROGENASAREN ESKASIAREN ONDORIOZ

XXX. Sarrera: Hematietako glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasia X kromosomari loturiko nahasketa da, zenbait talde etnikotan maizago agertzen dena. Aurkezpen klasikoa bi eratan gertatu ohi da: alde batetik, anemia hemolitiko akutu eragindakoa edo episodikoa (zenbait gai kimikok eta patologiak eragindakoa, hain zuzen), eta, beste aldetik, anemia hemolitiko kroniko ez-esferozitikoa. Jaioberriarengan ikterizia moduan ager daiteke. Kasu klinikoak: 1. kasua:

Garaiz eta adin gestazionalari egokitutako pisuaz jaio berri zen gizonezkoa ikteriziagatik ingresatua izan zen, 54 ordu zituela. Bilirrubina 25 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %55ekoa. Aurrekari familiarrak: ama mulatoa, jaioberri-garaiko ikterizia eta noizbehinkako ikterizia konjuntibala izan zituena. Etengabeko fototerapia intentsiboa ezarri zitzaion. Ingresuko lehen 48 orduetan bilirrubinaren balorea 27,7 mg/dl-ra igo eta hematokritoa %35eraino jaitsi zen. Alta ematerakoan, bilirrubina 3,5 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %38koa. Azterketa hematologikoak glukosa-6-fosfato deshidrogenasa entzimaren eskasia partziala utzi zuen agerian, hodi-barneko osagaia zeukan anemia hemolitikoarekin batera. 2. kasua:

Garaiz eta adin gestazionalarekiko pisu eskasaz jaio berri zen gizonezkoa ikteriziagatik ingresatua izan zen, 5 ordu zituela. Bilirrubina 8,8 mg/dl-koa zen, eta hematokritoa %65ekoa. Aurrekari familiarren artean, amaren familiako 2 osabak glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasiaren diagnostikoa zutela nabarmendu behar da. Ingresatzerakoan, etengabeko fototerapia intentsiboa ezarri zitzaion. Bilirrubinaren balorerik altuena, ingresutik 6 ordutara, 9,5 mg/dl-koa izan zen, hematokritoa %42raino jaitsi zitzaiolarik. Azterketa hematologikoak glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren erabateko eskasia utzi zuen agerian. Haur-Hematologiako kontsultetan jarraipena izan du 10 urtetan, zenbait odol-transfusio behar izan duelarik, krisi hemolitikoak direla eta. Ondorioa: Glukosa-6-fosfato deshidrogenasaren eskasiak gutxitan eragiten du jaioberri-garaiko ikterizia gure inguruan.

81. orrialdea

FISTULA TRAKEOESOFAGIKO ISOLATUA JAIOBERRIARENGAN XXX. Sarrera: Fistula trakeoesofagikoa hestegorri eta trakearen arteko lotura da. Era isolatuan, gutxitan agertzen da, anomalia trakeoesofagikoak dituztenen %4a suposatuz. Kasu klinikoa: 39 asteko haurdunaldia eta adin gestazionalarekiko pisu eskasa (2530 g) izan zuen emakumezko jaioberri baten kasua aurkezten dugu. 24 ordu zituela, ingresatua izan zen Jaioberrientzako Unitatean, gorako, abdomeneko distentsio eta arnas distressagatik. Ingresuko proteina C-erreaktiboa 3,2 mg/dl-koa izanik, eta torax-abdomeneko erradiografian aerofagia eta eskuineko goi-lobuluan kondentsazioa zituelarik, dieta absolutu eta bena-barneko sueroterapia eta antibioterapia ezarri zitzaion.. Aho-bidez zein zunda nasogastrikoaren bidez elikatzen saiatzean eztul-, zianosi- eta atragantamentu-krisiak izan zituen. Beraz, esofagograma egin eta bertan zera aurkitu zen: T3 mailako fistula trakeoesofagiko isolatua, errefluxu gastroesofagikoa eta eskuineko goi-lobuluko neumonia aspiratiboa. Ebakuntza kirurgikoan fistula lotu eta moztu zen. Ebakuntza-ondoko 11garren egunean alta eman zitzaion, aho-bideko elikadura arrakastaz berrezarri ondoren. Ondorioak: Fistula trakeoesofagiko isolatua entitate bitxia da. Jaioberri-garaian eztul-, zianosi- eta atragantamentu-krisiak agertu ohi dira; arnas aparatuko infekzio errepikariak izan daitezke ume handiagoarengan gertatzen diren aurkikuntzak.

82. orrialdea

BAKTERIEMIAK ETA SEPTIZEMIAK ZERBITZU MEDIKOETAN XXX 1.- Sarrera Lehenengo ta behin gure kasuistika ezagutu nahi izan dugu, bakteriemia eta septizemietan. Berauen ezaugarri epidemiologiko, mikrobiologiko eta klinikoen aurrean, faktore eragileak ezagutu nahi izan ditugu, lehen eta bigarren mailako prebentzioa bideratze asmotan. 2.- Helburuak

1) 1999.an zehar Gastroenterologia, Neumologia eta Barne Medikuntzak zerbitzuetan, Larrialdi Zerbitzuak onarturiko bakteriemia guztien ezaugarri klinikoen, mikrobiologiaren eta epidemiologiaren ikerketa egitea. 2) Aurretik zituzten gaixotasunak aztertzea (intrintsekoak), gaitza edukitzea errezten dutenak, eta bestalde, gaitza errezten duten arrisku faktoreak aztertzea (estrinsekoak), hala nola, prozedurak, drogak edo iatrogenia. 3) Hilkortasun zergaitiak aztertzea 4) Tratamenduak berrikustea. METODOAK: Ikerketa retrospektiboa egin zen, 260 ohe dituen Ospitalean 1999.ko ekaina eta abendua bitartean Larrialdi Zebitzutik onartutako bakteriemia guztien gainean. Bilaketa aktiboa egin zen odol hazkuntza positiboak bilatuaz Mikrobiologiako Laborategian eta Datu Base konputerizatua erabiliaz honako kodeekin: bakteriemia, septizemia sepsia eta shock septikoa. EMAITZAK: 56 kasu aurkitu ziren 56 gaixotan 1999.an zehar. Inzidentzia, zerbitzu hauetan onartutako 1000 gaixotik 21,1 koa izan zen. %59 gizonezkoak ziren. Bataz besteko adina 73,3 urtekoa; emakumezkoen bataz besteko adina 75 urtekoa zen eta gizonezkoena 71,2 koa. Bataz besteko ospitaleko egonaldia 14 egunekoa izan zen, gizonezko eta emakumezkoetan antzekoa izanik. Gaixoen %91 Barne Medikuntzan egon ziren. Arrisku faktoreak gaixoen %82an ageru ziren. Arrisku faktore intrinsekoak Diabetes Mellitusa (%30), Biriketako Gaixotasun Obstruktibo Kronikoa (%18), behazun xixkuko harriak edukitzea (%16) izan ziren. Arrisku faktore estrinsekoak ordea duela gutxi ospitalean egon izana (%9), inmunosupresoreak (%7), terapia antibiotiko luzea (%5). Infekzio fokuak: Iraiz aparatua (%27), arnas aparatua (%25), sabela (%23). Odol hazkuntzetan hazitakoak: E.Coli (%34), Staph. Aureus (%23), polimikrobianoa (%5,3). Klinikoki: %86ak tenperatura 38°C tik gora izan zuen, hotzikarak %50, 12000tik gorako leukozitosia %41 eta ezkerrera desbideraketa %45. Hilkortasuna %19,6koa izan zen diagnostiko klinikoarekin erlazio garbirik gabe eta sexuari dagokionez ezberdintasun esanguratsurik gabe. Hildakoen %81 75 urtetik gorakoak ziren. Guztiek arrisku faktore intrinsekoak zituzten. Gehien erabili ziren antibiotikoak Penizilina Beta-laktamikoak izan ziren (%53,5), Zefalosporinak (%39), Amoxi-Kalabulanikoa (%36), Aminoglikosidoak (%10). Konbinaturiko antibiotikoen politerapia %70 erabili zen eta monoterapia %30an. E.Coli-ak, sentsibilitateari jarraiki, zainetik emaniko Zefalosporinak jaso zituen kasu gehienetan, Staph Aureus-ak Kloxazilina eta Streptokokoek Zefalosporinak. Larrialdi Zerbitzuan bakteriemia susmoa izan eta berehala, odol hazkuntzak atera ziren eta zainetik emaniko antibiotikoak jarri ziren. ONDORIOAK:

1) Bakteriemia Ospitalean sarritan agertzen den arazoa da. 2) Gaixo gehienek arrisku faktoreak dituzte. 3) Iraitz aparatua eta E.Coli izan ziren sarritasun handiena izan zuten sarbide eta bakterioa. 4) Adina eta arrisku faktoreek baldintzaturik, hilkortasun handia du bakteriemiak. 5) Sarrien erabiltzen diren tratamenduak, Penizilinak eta politerapia dira.

83. orrialdea

BAPATEKO HERIOTZAREN PREBENTZIOA ANTITAKIKARDIAKO DESFIBRILAGAILUARENEN BIDEZ KARDIOPATIA ESTRUKTURALA GABEKO TAKIKARDIA BENTRIKULAR POLIMORFIKOA DUTEN PAZIENTEETAN. XXX SARRERA: Bapateko heriotza kardiakoa (BHK) da kardiopatia duten gaixoetan arazo kardiako baten sintomak hasi eta ordu bateko epean gertatzen den ezusteko heriotza. %90 kasuetan kardiopatia iskemikoa (KI) dago oinarrean. BHKgaz errelazionatutako beste kardiopatia mota batzuk dira: miokardiopatia hipertrofikoa (atleta gazteetan agertzen den kausa garrantzitsuena), miokardiopatia dilatatua, eskuineko bentrikuloaren displasia arritmogenikoa, miokarditisa, bihotzaren gaixo elektriko primarioak (QT luze kongenitoaren sindromea, Brugadaren sindromea, esfortzuzko takikardia bentrikular polimorfikoak eta fibrilazio bentrikular idiopatikoa), Wolff-Parkinson-White sindromea, gaixo neuromuskularrak eta farmako eta sustantzia arritmogenikoak (antiarritmikoak, antidepresiboak, antibiotikoak, antihistaminikoak, diuretikoak, kokaina, ea.). BHK eragiten duten arritmia kardiakoak izaten dira takiarritmia bentrikularrak (takikardia bentrikularra eta fibrilazio bentrikularra), bradiarritmiak eta erritmo sinusala (disoziazio elektro-mekanikoa). Gaur egun, hiru prebentzio-neurri ezberdin ditugu: farmakoak (antiarritmikoak eta beste mota batekoak), sustrato anotomiko arritmogenoaren ablazioa (kirurgiaz edo erradiofrekuentziaren kateterraz) eta antitakikardiako desfibrilagailu inplantagarria (ADI). BHK dutenen artean talde berezi bat aurkitzen da: kardiopatia estrukturalarik gabeko alterazio elektriko primarioa dutena da. Arritmia kardiako hilgarria takikardia bentrikular polimorfikoa edo fibrilazio bentrikularra izaten da. Anomalia elektrikoak oiñarri genetikoa du, bera izanik bihotzaren zelulen elektrolitoen trukaketa kaltetzen duena, normalki sodio kanal mailan ematen dena. Gaur egun BHK prebenitzeko daukagun metodo bakarra ADI bat jartzea da. Pronostikoari buruz esan ahal dugu gaixoen heren batetan eta lehen bi urteko epean BHK errepikatzen dela, nahiz eta farmako antiarritmikoak hartu eta sintomarik gabe egon. Alderantziz, ADI bat jarri ezkero, mortalitatearen tasa hutsa da. ESPERIENTZIA: 1995 urteko Urtarrillatik 2000 ko Abendurarte, Gurutzeta ospitaleko kardiologia serbitzuan 85 ADI jarri dira takikardia bentrikular gaiztoei aurre egiteko. 14 kasutan ez zegoan kardiopatia estrukturalarik (azterketa fisikoa, analitika, toraxeko erradiografia, ekokardiografia eta koronariografia normalak). Batazbesteko adina 43 urte zan (17 eta 70 urteren arteko mugak) eta heuretatik 6 emakumeak izanik. 14 gaixo hoien artean, 4 kasutan helburua profilaktikoa izan zan Brugada sindromea zutelako (eskuma aldeko His adarraren erabateko blokeoa eta milimetro bat baino geiagoko ST segmentuaren igoera V1 eta V3 arteko deribazioetan). Beste 10 kasuetan arritmia sinkopagarri bat izateagaitik jarri zan. Azken multzo hau era honetan bana dezakegu: 2 Leenhart sindromegaz (“torsades de pointes” akoplamiento laburragaz), 6 fibrilazio bentrikular primariogaz eta 2 takikardia bentrikular polimorfikoagaz. 10 gaixo hauei 2 urte inguruko jarraipena egin ondoren, 3 kasutan berriz arritmia bentrikular gaiztoa agertu dela ikusi dogu. ONDORIOAK: Gure esperientzia BHKren prebentzioan ADIren bidez kardiopatia estruktural gabeko arritmia bentrikular gaiztoak dutenen gaixoetan korroboratzen du gai honi buruz literaturan agertzen dena: paziente gazteak dira, arritmia bentrikular gaiztoa errepikatzeko arriskua altua da (%30etan) eta ADI jarriz gero hilkortasunaren tasa hutsa da.

84. orrialdea

BIHOTZEKO ARRITMIA GAIZTOEN TRATAMENDU MEKANIKOA: DESFIBRILATZAILE AUTOMATIKO EZARGARRIAREN (DAE) ZEREGINA GAUR EGUN. XXX HELBURUA: Bihotzeko arritmia gaiztoen tratamenduan DAEren zeregina ezagutzera ematea. GAIXOAK eta METODOAK: 1994tik 2000ko abendua bitartean, Arantzazuko Ospitalean DAE baten beharra izan duten gaixo guztien zeharkako estudio prospektiboa. ALDAGAIAK: Adina, sexua, bihotzeko gaixotasuna bi taldetan banatua: iskemikoa eta dilatatua, bihotzaren funtzioa NYHAren sailkapenaren arauera eta EF kontuan hartuta, eta ondorengo 72 hilabetetan egindako jarraipenean DAEak emandako desfibrilazio egokiak eta gaixo hauen hilkortasuna. EMAITZAK: Aukeratutako epean, 77 gaixok DAE baten beharra izan zuten gure ospitalean, bataz besteko adina 62 urtetakoa izanik (gazteenak 26 urte, zaharrenak 79). % 87a gizonezkoak ziren eta % 13a emakumezkoak. Bihotz gaixotasun artean sarrien eman dena iskemikoa da, %62a osatuz, dilatatu-idiopatikoak gainontzeko % 38ª direlarik. Bihotzaren funtzioa sailkatzeko, NYHA-k emandako erizpideen arauera zatituak izan ziren gaixoak: Lehenego klasean % 10a, bigarren klasean % 56a eta hirugarren klasean % 34a . Bestalde, EF kontuan hartuta bataz bestekoa % 37koa izan zen (% 15 gutxienak - % 76 gehienak). Desfibrilatzailea ezartzeko arrazoiak 1 taulan azaltzen dira:

Mantendutako takikardia bentrikular monomorfikoa

% 65

Fibrilazio bentrikularra % 14 Mantendutako takikardia bentrikular polimorfikoa. % 17 Brugadaren sindromea. % 4

1. Taula 72 hilabetetako jarraipena aztertuaz: % 55ak desfibrilazio egoki bat jaso zuen gutxienez, eta % 45ak ez zuen tratamendu mekanikoaren beharrik izan. Hilkortasunari dagokionez, % 87ak bizirik jarraitzen zuen. ONDORIOAK: DAEak bihotzeko arritmia gaizto mota batzuei aurre egiteko sortutako tratamendu egokia dirudi.

85. orrialdea

REBASKULARIZAZIO AZKARRA MIOKARDIOKO INFARTU AKUTUAN (MIA).

XXX 1. Sarrera: ST segmentuaren igoera duten MIAetan hilkortasuna gutxitzeko neurri nagusia rebaskularizazio azkarra da, bai fibrinolisiaren bidez, bai angioplastiaren bidez. Rebazkularizazio hau zenbat eta azkarrago egin, orduan eta emaitza hobeak lortzen dira. Lan honekin Gipuzkoan ematen diren MIAetan rebaskularizazio azkarraren erabilera aztertu nahi da. 2. Materiala: Gipuzkoako Aantzazuko Amaren Ospitalean 2000ko ekainaren 15etik abenduaren 15era Zainketa Intentsiboetako Unitatean (ZIU) izan diren 143 gaixoen datuak. 3. Metodoa: Gaixo hauen historia klinikoak aztertuz ondorengo datuak bildu dira: hilkortasun orokorra, hilkortasuna rebaskularizaturiko gaisoetan, hilkortasuna rebaskularizatu gabeko gaisoetan, rebaskularizazio-portzentaiak, ez rebaskularizatzeko arrazoiak, rebaskularizazioan ematen diren atzerapenak. 4. Emaitzak: ST segmentuaren igoera duten MIAk %14,52ko hilkortasun orokorra du: rebazkularizazio azkarra izan duten gaisoengan %5ekoa da; izan ez dutenengan berriz %20,5ekoa. Rebaskularizaturiko gaisoen portzentaia %60koa da, %53 fibrinolisiaren bidez, %7 angioplastiaren bidez. Galduriko %40tik %25a laguntza medikoa eskatzean emaniko atzerapenaren ondorioz gertatzen da. Lehen monitorizaziotik rebaskularizazioa egiten den bitarteko denbora ordubete baino gehiagokoa da 565ean, bai Arantzazuko Amaren Ospitalean, bai eskualdeetako ospitaletan, denbora honek 40 minututakoa izan beharko lukeenean. 5. Ondorioak: Rebaskularizazio azkarrak hilkortasunaren jeitsiera nabarmena erakusten du. Rebaskularizazio-tasa %60koa da, %25ean hobe litekeena laguntza medikoa azkar eskatuz gero. Ospitaleetan ere denbora gehiegi pasatzen da lehen monitorizaziotik rebaskularizaziora.

86. orrialdea

Poster 1: Mycoplama Pneumoniaeren adierazpena neurologi sisteman. Autoreak: XXX Zentroa: XXX

SARRERA:

Mycoplasma pneumoniaeren infekzioak zenbait arazo neurologikoekin

erlazionatu dira, nerbio-sistema zentralaren zein periferikoaren gain eraginez. Nagusiki

deskribatutako kasuak entzefalitisa, meningitisa, sakanbanatutako entzefalomielitis

akutua, polineuritisa, neuritis kraneala, zeharkako mielitisa eta miositis akutua izan dira.

Mycoplasma pneumoniaeren infekzio akutuarekin erlazionatutako arazo neurologikoak

garatu dituzten lau kasu kliniko aurkezten ditugu.

KASU KLINIKO ETA EMAITZAK:

-21 urtetako gizonak, eskuin neumonia baten ostean, bost egunetara, neuritis

kraneak anizkoitza agertu zuen.

-22 urtetako emakumea, katarru prozesu baten osteko hamargarren egunean

polimiositisa garatu zuena.

-64 urtatako gizona, bronkiotako katarru prozesu baten ondoren, hamabost

egunetara, Guillain–Barré Sindrome bat garatu zuena.

-23 urtetako gizona, neumonia bat izatetik hamar egunetara eskuin begiko

neuritis optikoa eta mielitis akutua garatu zituen.

Paziente guztiek Mycoplasma pneumoniaeren aurkako serologia positiboa agertu zuten.

ONDORIOAK:

Paziente hauek Mycoplasma pneumoniaearengatik eragindako arnas-aparatuko

infekzio baten barruan konplikazio neurologikoak garatu zituztenez, germen hau beraien

sortzaile kontsideratu behar genuke. PCR teknikak, kasu hauetan arazo neurologikoak

germenak nerbio sistema inbaditu edo mekanismo inmunologiko batengatik

bideratutako erantzuna ote den argitzen lagunduko luke.

87. orrialdea

Tituloa : Inolako prebentziorik ez. Egilea: XXX. Sarrera . Honen bitartez preso dauden pertsonen egoera aztertu nahi nuke. Lehenik eta behin esan behar dut halako egoeran arrisku-faktoreak izugarriak direla eta bigarrenik, prebentziorako behar duten autonomia petsonala oso zaila dela. Euskal Herriak bizi duen egoera dela eta, biztanlegoaren kopuru garrantzitsu bat espetxeetan bizi da eta urte luzeetarako. Honetaz gain, osasun eskubidea guztiontzat ezinbestekoa dela kontuan hartzen badugu, osasuneko profesionalen artean gai hau kezkagarria izan beharko litzateke. Helburuak. Espetxeetan bizi duten egoeraren erradiografia egitea. Presoen artean ohikoak diren gaisotasunen prebentzioaren beharra. Metodoak Espetxeetako egoera aztertzea. Alde batetik, Euskal Herrikoa eta bestetik, Espainako eta Frantziako estatukoak. Espetxeetako gaixotasunen erregistroa aztertzea. Emaitzak Kartzelatik ateratzen den preso ohiaren osasun egoera aztertzea. Ondorioak Zer aldatu beharko genukeen benetako prebentzioa, baldintza sanitarioak eta osasun autonomia lortzeko.

88. orrialdea

TXIRRINDULARI ETA FUTBOLARIEN ODOL PARAMETROEN DIFERENTZIAK EGILEEN IZENAK XXX ZENTROA-K (Ez idatzi helbiderik). Zerbitzua, Departamentua: Basurtuko Instituto Medikua, Medikuntza eta Odontologi Fakultatea, Euskal Herriko Unibertsitates LABURPENA: 1.- Sarrera: Iraupen luzeko kirolarietan sarritan odol parametroen asaldurak agertzen dira. Batez ere, burdinaren metabolismoaren adierazle diren parametroak (hemoblobina, hematokrito, ferritina etab.). Balio hauek baxu direnean errendimendua gutxiagotzen da. Badirudi hori ez dela beste motatako kiroletan gertatzen, adibidez futbolean. 2.- Helburuak Txirrindulari eta futbolari talde biren odol parametroak konparatzea. 3.- Metodoak 15 txirrindulariz (batazbesteko 17 urte, tartea 15-20), eta beste 19 futbolariz (21 urte, tartea 18-25) osaturiko talde biren denboraldi batetan egindako odol analisiak. 4.- Emaitzak Hiru txirrindulari sintomadun zegoen (astenia, nekea, indar gabezia). Anemia makrozitikoa zuen batek, hemoglobina eta ferritina baxu besteak, eta hirugarrenak ferritina baxua. Kirolari ez sintomadunen artean txirrindulari batek anemia normozitiko zuen eta futbolari batek anemia mikrozitikoa. Txirrindulariek plaketa, plaketen batazbesteko bolumena, basofilo eta kolesterol maila altuago zuten, eta burdina berriz baxuagoa(p<0.05). Hala ere, balore guztiak normaltasunaren barruan zeuden. Hematie maila baxuegia txirrindulari bik izan zuten. Hemoglobina 14 g/dL baino baxuago txirrindulari bik eta 5 futbolarik izan zuten (guztira %20.6a). Futbolari batek hematokritoaren %50 balorea baino altuago izan zuen (%51.4). txirrindulariak futbolariak Guztira Ferritina <minimoa 7(%50) 2(%10) 9(%26) <60ng/ml 10(%60) 6(%31) 16(%47) <100ng/ml 12(%80) 12(%63) 24(%70) Txirrindulari sintomadunen batezbesteko ferritina baxuagoa zen (28.66ng/ml) ez sintomadunekin konparatuz (60.09ng/ml), baina hau ez zen estadistikoki adierazgarria izan. Transferrina eta burdina kasu guztietan normalak izan ziren. Bost txirrindularik hartzen zituzten burdin suplementuak, hauen emaitzak normalak izan ziren. Eosinofilia 10 kasutan agertu zen (7 txirrindulari) eta linfozitosia txirrindularien erdiak izan zuen. 5.- Ondorioak -Txirrindulari gazteen artean gehiago, baina futbolarietan baita ere, odol parametro asaldurak agertzen dira. -Bost kasutan anemia agertu zen, hoietatik bi sintomagabekoak. -Txirrindularien erdiak zuen ferritina maila baxuegia, eta gehienek (%80) iraupeneko kirola egiteko gomendatzen dena baino baxuago. -Badirudi iraupeneko kirolek plaketa eta basofiloetan duten eragina ezberdina dela beste kirol mota batzurekin konparatuz. -Nahiz eta sintomagabeak izan, beharrezkoa da odol analisiak denboraldian zehar egitea, batez ere iraupen luzeko kirolarietan.

89. orrialdea

AZTERKETA MEDIKOAK FUTBOLARIETAN EGILEEN IZENAK (Izenaren iniziala eta abizenak). Aurkeztuko duenaren izena azpimarratu XXX ZENTROA-K (Ez idatzi helbiderik). Zerbitzua, Departamentua: Basurtuko Instituto Medikua, Medikuntza eta Odontologi Fakultatea, Euskal Herriko Unibertsitatea LABURPENA: 1.- Sarrera Kirolari eskolar, federatu eta unibertsitarioetan azterketa medikoak egitea legez derrigorrezkoa da, baina ez da beti gertatzen. Gainera, azterketa horren minimoak ere argitu gabe daude oraindik. Aspalditik azterketa mediko espezifikoak, explorazio minimo batzuekin ezartzea nahi izan da. 2.- Helburuak Futbolari talde batetan egindako azterketa medikoa deskribatzea. 3.- Metodoak 59 futbolari: 36 kadete maila (A, n=17 eta B, n=19 taldeak) eta 23 gazte maila, batezbesteko adina 15.54, tartea 14-18. 4.- Emaitzak Antropometria: Pisua (kg) Altuera (cm) BMI Kadete maila B 56.19* 1.68† 19.75‡ Kadete maila A 67.15* 1.75 21.92‡ Gazte maila 75.71* 1.78† 23.62‡ *†‡P<0.05 -BMI: Gazte maliako batek >25 izan zuen; kadete A-n batek <20 eta kadete B-an 10ek. Sistema Kardiobaskularra: -Tentsio arteriala: gazte bik 160/80 mmHg eta 155/70 mmHg izan zuten, mediku generalera bidali genituen. -Auskultazioa: Lau soplo sistoliko funtzional azaldu ziren. -EKG: Gazte batek T uhin negatiboa DI, DII, DIII, aVF, V3-V6ra izan zuen, eta kadete batek zalantzazko delta uhinak izan zituen.. Biak kardiologora agindu ziren. Lehenego kasuan ekografia eta esfortzu froga normalak izan ziren. V1 deribazioan Hiss-en Balaren eskumako adarraren 13 (%22) blokeo ez oso egon ziren eta beste horrenbeste QRS konplexuaren hozka, luzera normalarekin. D3 deribazioan T uhin negatiboa 12 kasutan agertu ziren (%20). Sistema muskulueskeletikoa: -12 jokalarik eskoliosia izan zuen eta kadete batek zifosia, guztietatik lauk tratamendua zeukaten. -9 gazte mailakoek (%39) genu varoa izan zuten eta 5 kadetek (%13.8), guztira %23,7k 5.- Ondorioak -Sistema muskulueskeletikoan agertzen diren aldaketak dira ugarienak, aipatzekoa %20ak eskoliosia izan zuela azterketa fisikoan. -Genu varoa %23 jokalarik izan zuen, gazte mailakoetan agertzen zen proportzioa haundiagoa zen. -Hipertentsioa kirolari gazteetan ere ager daiteke. -EKG-ak informazio garrantsitsa ematen digu: kasu bitan behintzat EKG patologikoak aurkitu ziren. Bestalde, V1-ko aldaketa txikiak eta DIII-n T negatiboa sarritan agertzen da. -Nahiz eta jokalari gazte eta osasuntsuak izan patologiak aurkitu egiten dira azterketa mediko espezifiko hauetan, beraz, derrigorrez egin beharko lirateke, minimo batzuk ezarriz.

90. orrialdea

KOMUNIKAZIOAREN LABURPENA

Komunikazioaren izenburua: C SEROTALDEKOEN GAIXOTASUN MENINGOKOZIKOAREN EGOERA BIZKAIAN, TXERTAKETA KANPAINA ETA GERO. Egileen izenak eta zentroa: XXX Zaintze Epidemiologikoa. Bizkaiko Lurralde Zuzendaritza. Osasun Saila.

SARRERA: Meningitia eta infekzio meningokozikoko bestelako mota inbaditzaileak gizarte-alarma handia sortzen dute. Sarri gertatzen ez badira ere, ia beti haurren artean gertatzen dira, eta heriotza-arriskua eta itzulezinezko ondorioak izaten dituzte. Gure inguruan, eta orokorrean Europa guztian, gehien sortzen den meningokokoa B serotaldekoa da. Euskal Autonomi Erkidegoam 1993ko urtean C meningokokoaren maila igon egin zuen, eta 1996ko urtean bere maila gorenera heldu zen. Horregatik, 1997ko udazkenean EAEn C serotaldekoen gaixotasun meningokozikoaren kontrako txertaketa orokorreko kanpaina egin zen. Diana-taldea izan zen 18 hilabete eta 20 urteko adinen arteko biztanleria. Txertaketa-kobertura orokorra %88,7-koa izan zen. HELBURUAK: 1. C serotaldekoen gaixotasun meningokozikoaren intzidentzia deskribatzea Bizkaian. 2. Bizkaiko txertaketa kanpainaren efektibotasuna ebaluatzea. METODOAK: Intzidentzi tasak kalkulatzeko Aitortu Beharreko Gaixotasunen Sistemaren datuak aztertu ditugu. Txertaketa-efektibotasuna kalkulatu dugu [1-(tasa txertatuengan / tasa ez-tzertatuengan) x 100] bezala. EMAITZAK: Bizkaian, 1.990 eta 1.992ko arteko urteetan, C gaixotasun meningokozikoaren intzidentzi tasak 0,4 eta 0,6/100.000 bizt. artekoak izan ziren. 1.993an tasa igon zen 1,5ra, eta gainditu zuen B gaixotasun meningokozikoarenak. Hurrengo urteetan C gaixotasunaren tasak gero eta gorago joan ziren, 1996ko urtean bere balio gehiengora heldurarte (3,8/100.000 bizt). Txertaketa kanpaina egin ta gero tasak berriro itzuli ziren haien oinarrizko mailetara. Hiru urtetan (1.998, 1.999 eta 2.000) neurtutako efektibotasun tasa gordina %90koa da. Bizkaian 27 kasu prebenitu direla kalkula dezakegu. ONDORIOAK: Txertaketa kanpaina egin ta gero, C gaixotasun meningokozikoaren inzidentzi tasak nabari jaitsi dira. Txertaketaren kanpainak efektibotasun handia izan du.

GAIXOTASUN MENINGOKOZIKOA. Aitortu Beharreko Gaisotasunak. Bizkaia. 1.990-2.000ko urteak

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 20000

2

4

6

8Tasa /100.000

Orokorra B Taldea C Taldea

Orokorra 4,9 5,2 4,4 5,5 6,1 5,9 7,2 5,6 3,3 3,1 3,6B Taldea 2,4 2,5 1,8 1 0,7 1,1 0,9 1,1 1,8 1,9 1,6C Taldea 0,6 0,4 0,4 1,5 1,9 2,4 3,8 2,6 0,6 0,4 1

91. orrialdea

ALDE ETA AURKAKO FAKTOREAK OSASUN PREBENTZIORAKO XXX Aspaldidanik dakigunez, osasun ardatz nagusienetariko bat prebentzioa dugu (bizikalitatea obetzeko, gaixotasunari aurrea hartzeko, osasun sistema osasunari begira, gaitzari begira ordez, jartzeko; osasun gastuak murrizteko). Baina, Osasun langileok eta Sistema berak arazo handiak aurkitzen ditu, teoria hutsetik errealitatera joan behar duenean, arrazoi oso ezberdinengatik (azken finean osasun sistema eta prebentzioa bizi-ohiturekin aritzen baida). Zientzia, gizarte eta kultureko arlo ezberdinetik biltzen diren elementuak badira ere (edo obeto esanda ezderdintzen direlako), jarraian bi zati handienetan jarriko ditugu, bata bestearen aurre, prebentzioren konplexutasuna eszenatoki baten moduan irudikatzeko:

AURKAKOA ALDEKOA Denbora luze behar du. Bere teknika eta ikuspegi zabal eskatzen du. Bizi-usadioak aldatzeko faktore asko jokuan daude (giza, kultur eta ekonomikoak barne). Osasun hezkuntzan gaitz klinikoen alborapena ohi izan dugu. Momentuz ez dugu Osasun Sisteman "txekeo" indibiduala onartua. Ez dugu ikusten goiz prebentzioaren emaitzak ez eta errentagarritasuna; ez eta zuzenean lortutakoa (tetano gaitza hartu ez duena, bihotz jota suertatu ez direnak, e.a.). Osasun langilen eta pazienten mentalitate, jarrera eta erlazio aldaketa eskatzen du. Askotan gehiegizko zama asistentziala izanez, denbora libre ez dago beste zerbait handirik egin ahal izateko. Prebentzioan ez dago "konplazentzia" egiterik, ez eta etxera bisita egiteko eskatzerik edo larrialdietara joateko ordutegi librearen aukera; eta emaitzak laister ikusteko parada ez dagoenez, akaso ez da politikoki hainbesterako errentagarria.

Osasun orokorra eta integrala lortzeko bide funtsenzkoa. Zaintzen du osasuna, gaitza sortu aurretik edo sortu bezain laister, tratamentu paratzeko aukera dagoenean. Pertsonaren osasun potenzial maila duenari heltzeko gaia da. Guztioi "korresposabilizaitzen" gaitu osasunerako. Zenbait gaitz akutu (polio, B hepatitisa, e.a.), eta gaixotasun kronikorako (mendebaldeko gaitz multzo handiena) bide egokiena dugu. Etorkizuna begira merkea da oso. Osasun prebentiboa orokorki unibersalagoa da besteak baino. Talde lan-dinamika egokitzen du. Baztertzen du gaitzak medikuntza klinokoak erremedio aurkitu ez duenerako (HIES adibidea). Atal eta mail ezberdinak lotzen du osasun helburu baterako. Osasun errekurtsoak eta Osasun ikusmena berbideratzen ditu.

[POSTERRA]

92. orrialdea

GILTZURRUN TRANSPLANTEDUNERAKO INFEKZIO PREBENTZIOA XXX Transplantedunaren ezaugarri bereziak: inmunoeskasia farmakologiko egoeran dago eta edozein organo edo sisteman infekzioa sor daiteke, bereziki gernu, arnas aparatuko eta infekzio sakanabatu kasutan, beraz paziente hauetan infekzio prebentzioa derrigorrezkoa da, batez ere lehendabiziko epealdietan; infekzioaren iturri mikrobiologikoa kanpo edo gorputz berekoa izan daiteke (infekzio oportunista, alegia); sukarrak ez du beti adierazten infekzioa dagoenik, eta infekzioa izatekotan sukarrik gabeko edo infekzio atipikoa izan daiteke. Infekzio arriskuaren kronologia: - lehenengo hilean: estafilokoko aureus, enterobakterioak eta beste G- bazilo. - 2tik 4ra: zitomegalobirusa, legionella, nokardia, mikobakterioa, aspergillus eta

pneumocistis karinii. - 5tik aurrera: pneumokoko, kriptokoko, mikobakterioak. Infekzio prebentziorako neurri nagusiak: - transplantea egin aurretik, B hepatitisaren aurkako txertoa. - urteoro gripe kontrako txertoa. - bare gabeko pazientetan neumokoko kontrako txertoa. - hartzaile ZMBeko serologia- izanez, eta emaile serologia+koa kasutan,

ZMBgammaglobulina eta antibiral sendagaiak ematea beharrezkoa da. - kotrimoxazol pautatu lehenengo 6 hilabeterako, pneumocistisa eta gernu

infekzioaren arriskua kontutan izanik. - emailaren potentzialean analizatu eta aztertu: HIES, B eta C hepatitisa eta ZMB

serologia; odol, karkaisa eta gernu kultiboak. Emailea baztertzeko edo hartzaileari egokituko den terapia jartzeko, emaitza positiboa izatekotan.

- kirugia eta erizaintza teknika guztietan asepsi neurriak zorroztu. [POSTERRA]

93. orrialdea

Komunikazioaren izenburua: GAIXOTASUNA ETA PREBENTZIOA Egileen izenak eta zentroa: XXX SARRERA Lantxo honetan “prebentzioari” buruzko gogoeta orokor, historiko-filosofiko bat aurkeztu dut. Gaixotasunaren aurrean prebentzio ekimenak ez dira gizarte modernoaren berezitasunak. Gaur egungo prebentzio mota nagusiak zientziaren eta estatu (potere antolakuntza) modernoaren garapenarekin zer ikusteko zuzena du. Gogoeta hau egiterakoan saiatzen naiz gure (euskaldunen) historia, ohitura eta literaturatik gai honi buruzko gogoeta eta planteamendu sakonak bilatzen eta agerian jartzen. EDUKINA Hiru atal nagusitan banatzen dut lantxoa: A) Prebentzioaren ikusmira historikoa: konjuro erritualak, kuarentena, txertoak. B) Prebentzioa eta gaixotasunaren kontzeptua: Axularren prebentzio-sistema; gaixotasunaren

kontzeptu modernoa (dominazioaren sistema) eta prebentzio zientifiko-teknikoa. C) “Arriskuaren gizartea” eta “globalizazioa” garaietan prebentzioaren kaosari nuruzko gogoetak. D) Hizkuntzaren osasunaren ikuspegi berri batek zer aporta dezake prebentzio ahaleginetan. ONDORIOAK Lantxo hau gonbidapena da. Prebentzioari buruz, gaixotasunari buruz, osasunari buruz, eta azken finean, gure izaerari buruz nagusi den pentsamendu bakarraren hesi estutik gure pentsamendua askatzeko gonbidapena. Gonbidapenaren ondorioak ezin dira aldez aurretik neurtu. Gonbidapena, ezer baino lehen, onartu egin behar da. Bestearen onarpena, berriz, osasunaren iturri funtsezkoena.

94. orrialdea

Poster 2: Reye sindromea petsona helduan. Autoreak: XXX Zentrua: XXX.

SARRERA:

Reye Sindromea sarritan ikus daiteke haurtzaroan, baina arraroa da pertsona

helduan. Reye Sindromea diagnostikatzeko entzefalopatia akutua, gorakadak,

transaminasen igoera eta hepatopatia baten datu histologikoak bildu behar dira. Nahiz

eta bere etiologia ezezaguna izan, sarritan infekzio biralak, beherakoak edo azetil

saliziliko azidoa izan daitezke gaitz hauen eragileak.

KASU KLINIKOA ETA EMAITZAK:

Gure ospitalera etorri zen 58 urteko emakume baten kasua aurkezten dugu.

Kuadro konfutsional bategaitik etorri eta 48 ordutara koman sartu zen. Transaminasa eta

amoniako kopurua mugez gora zeuden, likido zefalorrakideoa normala izanik. Gibeleko

biopsian esteatosi mikrobesikularra eta mikroskopia elektronikoan akats mitokondrialak

ikusten ziren. Tratamenduarekin eboluzioa ona izan zen, konortea berreskuratuz sei

egunen buruan. Gure gaixoak ez dauka gaitz neurologiko edo beste gibeleko gaitzen

daturik, eta Reye Sindromearen kriterioak betetzen ditu.

ONDORIOAK:

Konortearen alterazioak eta gibeleko funtzioa hondatuta dituen gaixo baten

aurrean, Reye Sindromea susmatu behar dugu beste etiologiarik aurkitzen ez badugu,

eta ikerketa histologikoa egin, diagnostikoa baieztatu eta tratamendua jartzeko.

95. orrialdea

‘Ohitura desegokiak erizaintzako ikasleengan’XXXSarrera: Erizaintza eskolako ikasleek dituzten ohitura desegokiak ikertu ditugu. Jasotako datu batzuk hauek dira: loaldi orduak, denbora faltaren sentipena, bazkaltzeko erabiltzen duten denbora, alkohola eta tabakoaren kontsumoa, eta alkohola edan ondoren kotxean edo motorrean ibiltzea. Ikasle hauek, etorkizunean osasun prebentzioan lan egingo dute, eta horretarako, norberak ohitura egokiak bereganatzea komenigarria da. Material eta metodoak: Ikerketa epidemiologikoa zeharkakoa. Biztanleria: Donostiako Erizaintzarako Unibertsitate Eskolako ikasleak. Lagina: 2000ko maiatzean eskolan zeuden ikasleak (273). Baztertze irizpidea: 25 urte baino zaharragoak. Behin betiko lagina: 228. % 91,7 emakumezkoak. Adina: 20,4. Datu bilketa: inkesta baten bidez. Emaitzak: Tabakoari buruz: %ko79,4ak inoiz tabakoa probatu du; %45,3ak erretzen du eta %28,3ak egunero erretzen du (bataz-bestekoa: 9,6 zigarro egunean). Alkoholari dagokionez: %ko98,2ak alkohola inoiz probatu du; eta kantitate txikia bada ere, %85,1ak gutxienez hilean behin edaten du; %69,5ak gutxienez astean behin; %69,2ak aste buru oro; %7,1ak ostegunero eta %2,2ak egunero. Inkestaren aurreko astean edan zuen ikasleak, 8,7 unitate alkohol edan zuen bataz-beste astean zehar. Lagunekin ateratzean, maiz edo beti: edaten du %49,1ak, mozkortzen da %9a eta edan ondoren gidatzen du %2,6ak. Edan duen gidari baten kotxean igotzen da, maiz edo beti %5,8a, eta batzuetan %23a. Loari buruz esan dezakegu: egunean 7,1 ordu lo egiten dutela bataz-beste, eta %78,1ak nahiko lo egiten ez duenaren pertzepzioa du. Bazkal ohiturei buruz: %23,3ak bazkaltzeko 15 minutu baino gutxiago erabiltzen du. Azkenik, orokorrean %89,9ak denbora falta hautematen du. Ondorioak: Erizaintza Eskolako ikasleen ohitura desegokien barne, ohitura arriskutsuak aurkitu ditugu. Ia hirutik batek, egunero erretzen du. Hamarretik bat, lagunekin ateratzen denean maiz edo beti mozkortzen da eta lautik bat, errepideko istripua izateko arriskuan jartzen da. Lautik batek, bazkaltzeko 15 minutu baino gutxiago erabiltzen du. Hamarretik bederatzik, gustuko gauzak egiteko denbora falta hautematen du. Osasun agenteak hezten ari garenez, ohitura eta jokabide horien prebentzioa, eskolan bultzatzea ezinbestekoa dela iruditzen zaigu.

96. orrialdea

BURNOUT SINDROMEA (1)

Funtsean neke psikiko-emozionalada, pertsonekiko kontaktu etengabeagatik. Ondorioak asko dira: lanarekiko jarrera negatiboa, errendimenduaren jaiste nabarmena dakarrena; pazientearenganako etsaitasun eta arroztea, yatrogenia arriskua eta geure buruaren imajina txarra, bai pertsonalki, bai profesionalki, eta depresio arrisku handia. Desegokitze sindromea da. Desoreka sortzen da gure itxaropenen, gizarte eta pazienteen eskarien eta gure gaitasunaren artean Hiru faktore nagusi: 1.- Nekez igartzen zaio. Zaila da bereiztea zer den lanbidearen berezko higadura eta zer sindromea. 2.-Ukatzeko joera Porrot pertsonal eta profesional gisa sentitzen da. Lankideak konturatzen dira aurrena eta “diagnostikoa” egiten. GUNE ETIOLOGIKOAK 1.- FAKTORE PERTSONALA

Zenbateraino ez datozen bat gure itxaropenak eta errealitatea, eta zein den honen eta haien arteko egokitze-gradua. Hiru itxaropen-mota ditugu: -Altruistak

Zaila da oreka heldua edukitzea itxaropen altruisten eta horien alderdi neurotikoen artean. Erraz pasa daiteke enpatiatik gurasokeriara, humanismotik mendekotasun patologikora, arduratik gehiegizko perfekzionismora. Gaur egun alderdi teknikoak, aurreztea…lehenesten dira, eta planteatzen diren bezala talka egiten dute giza alderdiekin. Balioak gutxietsi egiten dira esanez: gurasokeria, eskariaren kontrol falta… Sistemak ez ditu giza alderdiak lehenesten eta profesionala maiz dabil kontraesanetan. . -Profesionalak Gai sentitzeko:

a) Jakin behar da zer egin. Prestakuntza lanalditik kanpo egiten da batez ere, eta familiaren eta lanbidearen artean aukeratu beharrak erruduntasun sentimendua sortzen du.

b) Egitea posible izan behar da. Ikasitakoa aplikatzeko orduan presio asistentzial handia eta

burokratizazioa oztopo dira, eta frustrazioa eta gutxiagotasun sentimendua eragiten dituzte.

-Sozialak

Lorpen terapeutikoak albiste dira, eta horregatik mirariak exijitzen dizkigute.

Zabarkeria medikoei buruzko albisteak erasotzat bizi ditugu. Sozialki jazarriak eta txarki tratatuak senti gaitezke.

97. orrialdea

BURNOUT SINDROMEA (2) 2.-FAKTORE PROFESIONALA

- Etengabeko tratu zuzena paziente eta familiekin. “Tanta-jario emozionala”. Sufrimendutik hurbilago, parte-hartze emozional handiagoa.

- Aldakortasuna eta ziurgabetasun diagnostikoa . Sintomak, hasiera batean lausoak, larriak

litezkeen gaixotasunenak.

- Jokatzeko oso eremu zabala. Kontrolatzen ez dakigun egoerak ager dakizkiguke - Lanaren gehiegizko burokratizazioa. Gehiegizko burokraziak deskapitalizatu egiten gaitu

profesionalki, eta erabakiak hartzeko gaitasuna murrizten. 3.-ANTOLATZEAREN ETA ENPRESAREN FAKTOREAK

- Gehiegizko presio asistentziala. Gaixoarekin denbora gutxi, beraz, huts egiteko aukera gehiago. Agenda asistentzialaren gehienezko mugarik eza, urgentziak…Lanaren gaineko kontrol falta.

- Gehiegizko burokratizazioa. Sistemaren “idazkari” garen sentsazioa, eta gaixoaren

arazoak konpontzeko denbora gutxiago.

- Talde-lanean, benetan, gutxitan jarduten da, eta ez dago kontaktu-leku informalik; ardurak banatzeko orduan tentsio nabarmenak sortzen dira eta energia gastatzen, erraz sortzen dira azpitaldeak.

Honegatik guztiarengatik ez da helburu komun bat izaten, baizik eta asko; eztabaida antzuak eta oso nekagarriak gertatzen dira.

-Gerentziekin sintonia falta. Helburuei buruz, hurbiltzeko eta sintonian egoteko

zailtasuna. Ebaluazioak ez du bere helburu nagusia lortzen, zeina baita kalitate asistentziala hobetzeko modua bilatzea eta profesionalari zeregina hobetzeko ideia eta lanabesak ematea.

BURNOUT-a AURREIKUSTEKO PUNTU NAGUSIAK 1.- Norbere lana

Gure itxaropenak errealitateari egokitzeko lan pertsonala, helburu errealistekin. Emozioak maneiatzen prestatzea Bizitzaren arloen arteko oreka, lanak gainerakoak irents ez ditzan: familia, lagunak,

zaletasunak, atsedena, lana. 2.- Taldea

Talde-giro ona sustatzea: espazio eta helburu komunak. Lankideak konturatzen diren aurrenak dira eta laguntza-iturri handia izan daitezke. Emozioen gainean gogoetatzeko taldeak sortzea eta lankidetza sustatzea.

3.- Antolaketa - Enpresa

Kontrol faltaren eta kate-lanaren sentsazioa txikiagotu asistentzian. Ustekabeak txikiagotu. Burokrazia txikiagotu. Lanaldiaren barruan prestakuntza etengabea eta arautua. Gerentziekiko elkarrizketa eraginkorra. Helburuen gaineko hitzarmen

elkarrizketatua eta ebaluazioa feed-back konstruktiboarekin.

98. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (1)

70 hamarkadako bukaeran eta 80ko hasieran drogen kontsumoak euskal gizartean sortu zuen astindutik urrun dago. Fenomeno hori begien bistatik ezkutatu eta bere bilakaera arretaz ez jarraitzea ez dirudi zentzuduna denik. Egia da dagoeneko gizarteak ez duela dramatismo berarekin bizi drogen kontsumoak eta droga-mendetasunak berekin dakarren problematika korapilatsua. Egia da administrazio eta instituzio desberdinak eta mota guztietako giza mugimenduak mobilizatu zirela sortutako osasun- eta gizarte-arazoei erantzuteko, era guztietako programa prebentiboak garatu eta toxikomano ohiak gizarteratzeko, baita lan-munduan sartzeko neurriak jarri eta errekurtsoak eskaintzeko. Egia da osasun arloko profesionalek, hezitzaileek eta baita gurasoek ere drogei eta drogen efektuei buruz askoz informazio gehiago dutela, eta badakitela zer egin edo nora jo orientazio edo laguntza eske.

Aipatuko ditudan datoak “Drogak 2000”koak dira. 1992tik hona Droga-gaietarako Idazkaritzan burutzen ari den biurtekarietako bosgarrena izanik. Legebiltzarreko aginduaren izaerari hobeto erantzuteko asmoz, gure gizartean gehien erabiltzen diren drogen kontsumoaren eragin eta hedapenaren indize edo neurriak lortzeko metodologia hobetzen saiatu da, tabakoarekin eta alkoholarekin hasita, horiek baitira, jakina denez, gure gizartean gehien erabiltzen diren drogak.

Txostena 5 kapitulutan banatuta dago.

Lehenengoan, biztanleen denboraren erabilera aztertzen da. Tipologia bat ezartzen da erreferentzia-egun bietan burututako ekintza edo zeregin nagusien arabera. Ondoren, mota bakoitzaren profila eta tipologiaren faktore murrizgarriak deskribatzen dira.

Bigarren kapituluan, drogak gizartean duen irudiari buruzko gaiaz aritzen da: arazoaren perzepzioa eta horren garrantzia, droga-kontsumo mota bakoitzaren osasun-arriskuaren pertzepzioa.

Hirugarrenean, tabakoa kontsumitzeko ohitura aztertzen da: hedapena, intentsitatea, egun motaren araberako kontsumo-desberdintasuna, biztanleriaren zati batek tabakoa alde batera uztea, egungo erretzaileek tabakoa uzteko duten joera. Lehenengo aldiz era honetako txosten batean, tabako-kontsumoaren hastapen, ohitze eta ohitura galtzearen prozesua deskribatzeko hainbat neurri sintetiko azaltzen dira.

Laugarren kapituluan, alkohol-kontsumoari dagokion problematika aztertzen da, eta edari-zaleen hainbat tipologia ezartzen dira. Edateko ohiturak, lekuak, denborak eta abaguneak aztertzen dira, eta baita kontsumoaren motibazioari dagozkion aldeak ere.

Bosgarren kapituluan, psikofarmakoen eta legez kontrako drogen kontsumoaren hedapena autonomi erkidegoan aztertzen da, baita inguruan eta familian droga ilegalen kontsumoaren ondorioz sortutako egoera problematikoekiko biztanleen hurbiltasuna. Droga ilegalen erabilerarako faktore murrizgarriak bilatzen saiatu nahi da eta, horrekin batera, droga ilegalen kasuan droga legaletarako asmatutako neurketa-tresnen baliagarritasuna aztertzen da.

99. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (2)

DENPORA ASKEAREN ERABILERA

Denbora-erabileraren azterketaren bidez gizabanakoen tipologia zabal bat eratu ahal izan da. 15

mota desberdin sortu dira, nahiz eta horietako batean oso gizabanako gutxi egon.

Sortutako mota guztietatik, merezi du festazale eta “kalera aterazale” intentsibo gisa izendatutako biak nabarmentzea. Festazaleak laginaren % 1,15 dira, eta jaiegunetan biztanleen batezbestekoa baino denbora libre gehiago dutelako bereizten dira, lanegunetan denbora gutxiago badute ere. Beste alde batetik, asteburuetan kalera ateratzen denbora gehien ematen duen bigarren mota da, baina dantzalekuetara joaten denbora gehien ematen duenak. “Kalera aterazale” intentsiboek biztanleen % 5a osatzen dute, eta taberna, kafetegi edo pubetara joaten ematen duten denboragatik nabarmentzen dira.

Mota bi horiek, festazaleak eta kalera aterazale intentsiboak, gazteen taldeak eta nagusiki gizonezkoenak dira. Festazaleen hiru laurdena baino gehiago 25 urtetik beherakoak dira. Bostetik lau oraindik ezkongabeak dira, eta ikasleen proportzioa espero zitekeena baino lau bider handiagoa da, nahiz eta mota hau osatzen duten gehienak langileak diren. Ikasketa-maila biztanleen batez bestekoa baino altuagoa da, eta gehienak fedegabeak eta katoliko ez praktikatzaileak dira.

Kalera aterazale intentsiboen % 90a 35 urtetik beherakoa da, eta gehienek ezkongabe izaten jarraitzen dute (% 89), hain zuzen ere biztanle guztien ezkongabe-proportzioaren hirukoitza. Ikasketa-maila altua da, eta bakarrik mota batekoek gainditzen dute.

DROGA KONTSUMOARI EMATEN DIOGUN GARRANTZIA

Oso gutxi dira drogen kontsumoaren garrantzia ukatzen dutenak, baita droga legalena ere

1. Egoeragatik eta droga-mendetasunaren problematikaren bilakaeragatik kezkaturik dagoena biztanleen % 28,4ak osatzen du.

2. Problematikaren egoeragatik kezkaturik dagoena biztanleen % 31,7 a da, kontsumoa zertxobait igotzen ari dela uste badute ere, ezin daiteke esan kontsumoaren egoerak kezkatu egiten dituenik.

3. Axolagabea, arazoaz arduratzen ez dena oso kide gutxiko mota da, biztanleen % 7,5a besterik ez. Bai droga legalen bai ilegalen kontsumoan gehikuntza garrantzitsua ikusten badu ere, ez du kontsumoa bera arazotzat ikusten.

4. Tabakoa errugabetzen duena biztanleen % 11,3ak osatzen du. Alkoholaren eta droga ilegalen kontsumoa garrantzitsua dela uste du; ez, ordea, tabakoarena.

5. Droga legalak errugabetzen dituena laginaren % 8,8a biltzen da mota honetan. Droga legalen kontsumoak bakarrik kezkatzen du, eta kontsumo hori da, hain zuzen, hedatzen ari dela uste duten bakarra. Beste motetan gertatzen denaz bestera, alkoholaren kontsumoak tabakoarenak baino garrantzi gutxiago duela uste dute.

6. Arazoa ukatzen duena biztanleen % 12,4ak osatzen du. Ez du uste kontsumoak garrantzitsuak direnik, ezta kontsumoak gehitzen ari direnik ere.

100. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (3)

TABAKO ERRETZAILEAK

Ohiko erretzaileen motak nagusiki gizonezkoena izaten jarraitzen du, nahiz eta nagusitasun hori azkar desagertzen ari den. Orain dela urte bi ohiko erretzaileen % 59a gizonak ziren. Orain, % 56a baino ez dira. Abiadura horretan, 4 edo 6 urte barru ohiko erretzaileen erdiak emakumeak izango lirateke.

Ohiko erretzaile bakoitzak 110 zigarro inguru erretzen ditu astean, hau da, 15-16 egunean. Noizbehinkako erretzaileek, bere aldetik, batez beste 21 zigarro erretzen dituzte astean. Puruei dagokienez, oso gutxi kontsumitzen direla dirudi, ohiko erretzaile bakoitzak ez bailuke astean ezta puru bat erreko ere. Bitxia badirudi ere, beren burua noizbehinkako erretzailetzat jotzen dutenen kasuan asteko batez besteko puru-kontsumoa ohiko erretzaileena baino apur bat handiagoa da, nahiz eta desberdintasun hori esanguratsua izan ez (0,67 eta 0,62, hurrenez hurren)

15 eta 79 urte bitarteko bizilagunen bi herenak ez du erretzen; % 22,2ak egunean bederatzi zigarro baino gehiago erretzen ditu eta % 5,2ak 20tik gora.

ALKOHOLAREN KONTSUMOA 1.- Alkoholaren kontsumoari dagokionez tipologia berria sartu da. Tipologia horretan alde batetik maiztasuna, eta bestetik, astegunetan edo jaiegunetan edaten den hartuko dira oinarritzat. Sei mota desberdin daude:

1. Egunero edaten dutenak: Hauen barruan sartu dira ia egunero edaten dutela aitortzen dutenak.

2. Jaiegun guztietan edaten dutenak: Ia jaiegun edo asteburu guztietan edaten dutela aitortzen dutenak.

3. Jaiegun batzuetan edaten dutenak: Jaiegun edo asteburu batzuetan edaten dutenak.

4. Noizean behin edaten dutenak: Ospakizun berezietan edaten dutenak, gehien jota hilean behin.

5. Edale izanak: Gaur egun ez dute edaten, orain urte bete baino gehiago utzi zioten edateari.

6. Alkoholik edaten ez dutenak: Gaur egun ez dute alkoholdun edaririk edaten, eta lehen ere ez.

2.- Hainbat ikerketetan alderatutako joera baieztatzen da, hau da, alkoholdun edariak kontsumitzeko ohitura apurka-apurka aldatuz doala. Alkohola egunero edaten dutenen portzentajea beherantz doa, asteburuetan eta jaiegunetan edaten dutenen portzentajea, ostera, gorantz doa.

3.- Egunero edaten dutenak eta jaiegun guztietan edaten dutenak ia denak, gizonezkoak dira dira; jaiegun batzuetan edaten dutenei dagokienez, gizonezko eta emakumezkoen arteko portzentajea nahiko orekatua da.

4.- Edale izanak eta egunero edaten dutenak helduak dira, jaiegun eta asteburuetan edaten dutenak, ostera, gazteak dira; ñabardura bat: jaiegun eta asteburu guztietan edaten dutenak jaiegun batzuetan edaten dutenak baino gazteagoak dira.

101. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (4)

ALKOHOLAREN KONTSUMOA (2)

5.- Oso harreman estua dago alkohola eta tabakoa, cannabisa eta beste droga ilegal batzuen kontsumoaren artean. (berria) Zerk desberdintzen ditu jaiegunetan edaten dutenak?: cannabisa probatu izana. Oso arraroa da alkoholik edaten ez duenak probatu izana. Edale izan direnetatik, hamarretik batek bakarrik probatu du, eta noizean behin eta ia egunero edaten dutenen artean proportzioa zertxobait altuagoa da. Baina ia jaiegun guztietan edaten dutenen artean gehiagok probatu du canabisa eta horren deribatuak; aurreko bi portzentajeak baino hiru aldiz gehiago, %41,5 hain zuzen ere, eta jaiegun batzuetan edaten dutenen portzentajea baino %35 gehiago.

6.- 15 eta 79 urte bitartekoen laurden batek, azken 12 hilabeteetan gutxienez baten, larregi edan duela aitortu du; proportzio hori %30 baino gehiago da bakarrik edaleak hartzen baditugu kontuan.

7- Egunero zein jaiegunetan edaten dutenen heren bat, behin adin batera helduta, ohituraz aldatzen doa eta gutxiago edaten hasten da. Edaten duten guztiek, 22 eta 25 urte bitartean, nahiko gazterik bestalde, hartzen duten alkohol kopurua gutxitu egiten dute. Edaten dutenen %52 alkohol gutxiago kontsumitzen hasten da 26 urte egin baino lehen.

8.- Lagun-taldean ateratzen direnen %95ek lagun-taldearen presioak alkohol kontsumoarekin zerikusirik ez duela dio. Baina adin tarte baten eta presio mailaren azterketa egin ondoren, hauxe baieztatu egin ahal izan da: 15 eta 19 urte bitarteko gazteen %10ek alkohola kontsumitzeko presioa duela aitortu du. Neskak baino mutil gehiagok aitortzen du hori, baina presioa aitortzen duten neskek indar handiago ematen diote.

9.- 15 eta 79 urte bitarteko biztanleen %90 alkohola kontsumitzen hasitakoa da. Belaunaldi bakoitzean alkohola kontsumitzen hasteko prozesua amaituta dago 20 urte dituztenerako; edaten hasten diren biztanleen proportzioa %93-94 da. Proportzio hori 20 eta 49 bitarteko belaunaldi guztietan mantentzen da. Adin horretatik aurrera, edaten hasitakoen proportzioak behera egiten du apur bat. Behera egiten du batez ere belaunaldi horietako emakumeek gutxiago edaten dutelako.

102. orrialdea

DROGEN KONTSUMOA ETA PREBENTZIOA (5)

DROGA ILEGALAK

15 eta 79 urte bitarteko biztanleen laurden bat haxixa edo marihuana hartzen hasita dago. Gizonezkoen eta emakumezkoen arteko aldea nabarmena da: 10 gizonezkotik 3 hasita dago, eta emakumezkoen kasuan 10etik 2 dira

Marihuana kontsumitzen hasita daudenen %45, 18 urte egin baino lehenago hasi dira substantzia hori kontsumitzen. Droga ilegalen artean, marihuana da lehenengo hartzen hasten den droga. Ez zaigu arraro egiten beraz, porroa kontsumitzeak beste droga batzuei ateak irekitzea, porroak erretzea beste substantzia batzuk hartzearen aurretik doalako, derrigorrez horrek ez badauka zertan horrela izan behar ere.

Gazteak marihuana baino geroago hasten dira Speed, sintesi-droga eta LSDa kontsumitzen, eta ez dago euren arteko alde nabarmenik Nagusiagoak direnean hasten dira kokaina kontsumitzen; horrela, kokaina kontsumitzaileen artean, bakarrik %12,6 hasi zen kokaina kontsumitzen 18 urte bete baino lehen.

Biztanleen %13k bere bizitzako uneren batean sarritan kontsumitu ditu cannabisaren deribatuak. Proportzio hori %50 altuagoa da gizonezkoen artean emakumezkoen artean baino. 20 eta 24 urte bitartekoek kontsumitzen dute gehien, eta tarte horretan dauden gazteen %31k kontsumitzen ditu edo kontsumitu ditu sarritan porroak. Kontsumitzeko ohitura duten gehiago dago 20 eta 24 urte bitartekoen artean 25 eta 34 urte bitartekoen artean baino, eta droga hori kontsumitzen hasita zeudenen proportzioa txikiago izan arren, badirudi haxix kontsumoak gora egin duela azken urteetan

Droga ilegalen kontsumoa azaltzerakoan, hainbat aldagai izan daitezke kontuan. Kontuan izandako aldagai gehienak droga legal eta ilegalen kontsumoarekin zerikusia dute. Hala eta guztiz ere, aldagai batek ez du zerikusirik droga kontsumoarekin, aldagai hori, gainera, oso interesgarria da profesional talde zehatz batzuentzat eta hauxe da: bizi diren lurralde historikoa. Drogekin lotutako ohitura eta harremanei dagokienez Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan bizi direnak antzerako ohiturak dituzte.

Aldagai “sozio-geografikoen” artean adina da aipagarriena. Droga ilegalen kontsumoa arazo generazionala da. Egoera zibila, ikasketa-maila, lan-egoera edo erlijioa bezalako aldagaiek lotura estua dute droga kontsumoarekin. Droga ilegalen kontsumoa hedatuago dago ezkongabe edo formalizatu gabeko bikotekideen artean, ezkondu eta alargunen artean baino; irakaskuntza ertainetara edo unibertsitatera heldu direnen artean bakarrik lehen mailako ikasketak egin dituztenen artean baino gehiago; ikasle, langile eta langabetuen artean etxekoandre edo jubilatuen artean baino gehiago; ez sinestunen edo bakarrik Jaungoikoarengan sinestu arren elizkoiak ez direnen artean, katolikoak eta batez ere katoliko praktikanteen artean baino gehiago.

Droga ilegalak kontsumitzeko arriskua aurreikusi dezaketen beste faktore batzuen artean hauxe dago: denbora nola ematen dugun, eta batez ere astialdia nola ematen dugun. Droga ilegalak kontsumitzen dutenek ez dute denbora gehiago, baina denbora gehiago ematen dute kalean, astegunetan, zein jaiegunetan, zein asteburuetan. Era berean, 1. kapituluan denbora emateari buruz hitz egin dugunean, aurreikuspen faktoretzat hartu ditugu: sarritan kalean ibiltzen direnen %70,7k eta martxosotzat ditugun %68,2k noizbait probatu du droga ilegalen bat. Gogora ekarri behar da bakarrik biztanleen laurden batek probatu dituela droga ilegalak.

Droga ilegalekin zerikusia duen beste aldagai multzo bat droga legalak hartzeari eta larregi kontsumitzeari buruzkoa da. Normalean erretzen dutenak tabakoa erretzen ez dutenak baino probabilitate handiago dute droga ilegalak kontsumitzeko; probabilitate hori bost bider handiago da hain zuzen ere. Baina, gehiago erretzen direnean droga ilegalak probatu izateko probabilitate handiago badute ere, probabilitate hori ez da oso handia.

103. orrialdea

Lan-arriskuen prebentzioak bultzada handia izan du azken urte hauetan. Aldaketa horren ondorioz protekzionismotik prebentziora igaro da. Protekzionismoaren aldian, kaltetua nolabait sendatzea zen helburua, edo nolabaiteko konpentsazioa ematea. Gaurko joera, ordea, “lan-osasun” izen orokorraz ezagutzen duguna, irekiagoa izanik, lantokiko segurtasuna eta osasuna hobetzera dago zuzendurik eta, horretarako, arriskua gestionatuz, kaltea prebenitzearen alde egiten du. Sanitateak ere ezagutu du aldaketa hori. Hona etorrita, esan behar dut Osakidetzan gai hori jada 1992an hartu genuela kontuan, lan-osasuneko arriskuak prebenitzeko legea onartu baino hiru urte lehenago beraz, sindikatuekin izenpetu genuen lan-baldintzak arautzeko akordioan hain zuzen. Hala da; “Lan-osasuna” atalean prebentzioari lotutako gaiak landu genituen, eta horren ondorioz, eskuratu egin genituen akordioan jasotakoa betetzeko behar ziren giza baliabideen egitura eta baliabide materialak. Urte hartaz geroztik, lan-osasuneko unitateak dagozkien programak betetzen ibili dira. Programa hauek daude gaur egun dituzten oinarrizko jardueren artean: azterketa medikoei buruzko osasun-programak, hezkuntza sanitarioa, txertaketak, lan-istripuak eta lanbideko gaixotasunak, absentismoaren azterketa, prebentzioaren ergonomia, arriskuen ebaluazioak. Lan-arriskuak prebenitzeko legeak (1995) eta lege hori garatzen duen Prebentzio-zerbitzuen Erregelamenduak (1997) betebehar berriak ezarri dituzte prebentziozko jardueraren antolakuntzan, bai enpresaburuei bai herri-administrazioei dagozkienak. Horrela, Erregelamenduak lehengo enpresako zerbitzu medikoen egitura gainditu eta egitura berria herri-administrazioetara ere hedatzen du. Horren ondorioz, prebentzio-zerbitzua eratzea dakar, diziplina askotariko organo tekniko gisa. Zerbitzuak aholkua eta laguntza eman behar dizkie enpresaburuei eta langileei, eginkizun horien bidez langileen segurtasuna eta osasuna modu egokian babesteko. Guztiarekin ere, beharrezkoa da prebentzio-zerbitzua eratu aurretik gogoeta estrategiko bat egitea, gure indarrak eta ahuleziak aztertu eta Osakidetzak lan-osasunaren arloan jarraitu beharreko bideak zehazteko. Izan ere, Legea argitaratu baino lehen bageneukan egitura bat, eta egitura hori da gure abiaburua, nahiz ez ditugun ahazten Legeak ezartzen dizkigun betebeharrak, zalantzarik gabe, men egin behar diegu eta. Gogoetaren ondorioz, dokumentu bat egin dugu Osakidetzaren prebentzio arloko politika zehazteko. Politika horrek xedetzat izango du, lan-arriskuak prebenitzeko gestio-sistema integratu baten bidez, langileen segurtasuna eta osasuna sustatzea, lanpostuan bertan diharduten bitartean. Prebentzioko gestio-sistemaren zeregina, hain zuzen, prebentzio-jardueraren eten gabeko hobekuntza lortzea da. Prebentzio-jarduerak bere plangintza behar du. Plangintza abiarazteko, arriskuak zertan diren zehaztu eta arriskuak eurak ebaluatu behar dira; bestalde, arriskuak kontrolatzeko neurriak ere jaso behar dira plangintzan. Hartara, arriskuaren gestioak tokia izan behar du Osakidetzaren gestio orokorrean, eta horretarako prebentzioa integratu beharko da jarduera eta burutzen diren agindu guztietan. Lehenengo eta behin, prebentzioko erantzukizunak eta betebeharrak eman behar zaizkio Osakidetzaren lerro hierarkiko osoari. Urte honetarako jarri dugun helburuak jomuga bi ditu, politika hori hedatzea eta prebentzioa Osakidetzaren lerro hierarkikoan integratuko duten prozedurak erabakitzea. Horretaz gainera, lan-arriskuak prebenitzeko antolamendua ere zehaztu dugu, eta, horrela, arlo teknikoan giza baliabideak sarturik, asmoa daukagu aurten prebentzio-zerbitzua guztiz eraturik uzteko. Osakidetzak, beraz, bere prebentzio-zerbitzua izango du, eta segurtasun, higiene eta ergonomiako tekniko batzuez indartuko da. Aldaketa batean gaude murgilduta. Aldaketa horrek prebentzioaren kultura lan-jardueran osoan txertatzeari begiratzen dio, azken finean bide horretatik lortuko baita langileen segurtasuna eta osasuna lanpostuan bertan dihardutela sustatzea. Era berean, kultur aldaketa bat gertatzen ari da enpresaburuen politikan, kalitate-sistemak, ingurugirokoak eta arriskuak prebenitzekoak elkartzearen aldekoa. Horregatik, lan-arriskuen prebentzioa eguneroko enpresa-gestioan integratzea da bidea, lan-osasunak jorratu behar duen bidea hain zuzen.

104. orrialdea

1

1. SARRERA Geure herrialde eta Europa osoko osasun egoeraren diagnostikoa oso positiboa izanik osasun politikaren helburuak etengabe behar dute berriztatu. Gizarte bera eta gizabanako guztiak eboluzio prozesu bizi baten barne daudelako egoera aldakor horrek sortutako osasun behar guztiei aurre egiteko gai izan behar du osasun sistemak. Une honetan, gogoeta sinple bat egin eta gero, asistentzi sistemak abantaila nabarmena hartu diola prebentzio sistemari esan dezakegu. Eta hori neurri batean guztiz normala da. Baina datozen aldaketa demografikoak eta osasun beharrak kontuan izanik zera aurreratu daiteke: osasun eta ongi-izate akatsak haunditu egingo dira geure inguruan populazioaren zahartzea dela eta. Geure nagusiek denborari irabazitako urteen ezaugarriak menpekotasun eta adore falta izango balira, mesede kaxkarra egingo genieke bizitza luzapenaren kontu horrekin. Gauzak horrela, gaixotasun kronikoak eta ahalmen funtzionalen hondatze prozesuak mugatzeko beharra ezinbesteko helburua bilakatzen da. Ikerketa zientifikoaren eremuan faktore berri baten eragimen, zihurtasun eta aplikazioari buruzko ezagupen nahikoa dagoenean, erabili egin behar da modurik egokienean. Egun, soin aktibitatea segurantzaz agintzeko adina daturik badago. Beraz, neurri eraginkor, merke eta kontrolpean egin ezkero, arrisku gutxiko hau populazioan zabaldu egin behar da osasuna hobetzeko eta gaixotasun asko prebenitzeko. Jakina da honelako proposamen orokorrak abian jartzeko fisiopatologiaz kanpo bestelako kalkuloak ere beharrezkoak direla, hau da, ekonomikoak. Hildo horretatik, ariketak osasun faktore bezala ekar lezaken aurrezkia zenbatekoa den jakiteko hainbat erreferentzi daude argitaratuak azken hogei urteotan. Horien artean bada 2000. urteko Urrian argitaratuko artikulo esanguratsu bat. Bertan, Estatu Batuetako epidemiologo talde batek Estatu , osasun gastoen inkesta nazionalean oinarrituz, batazbesteko 66.000 pezetako aldea kalkulatu du urteko eta pertsonako fisikoki aktiboak eta sedentarioak direnen artean (Pratt eta al, 2000). Bestalde, soin ariketaren preskripzioaren alorrean dakiguna kirolariek sasoiaren hobekuntza lortzeko egiten duten entrenamendu zientifikoan oinarritzen da gehien bat. Gaixotasun batzuk prebenitzeko egin behar den ariketari buruz dakiguna berriz, askoz ere gutxiago da. Edonola, azkeneko ikerketen arabera, helburu horretarko behar den ariketa kopurua sasoia hobetu eta mantentzekoa baino askoz ere gutxiagokoa da. Azkenik, sarrerarekin amaitzeko, gai honetan nazioartean erreferentzi gisan onartzen diren bi dokumentu nagusi aipatu beharra dago. Adostasun dokumentuak dira eta ondoren biltzen diren datu gehienen iturriak . Alde batetik 1992. urtean burutu eta 1994. urtean argitaratutako ‘Torontoko Soin Aktibitatea, Sasoia eta Osasunean Bigarren Nazioarteko Konsensu Biltzarra’. Bestetik, 1996. urtean Estatu Batuetako Osasun eta Giza Serbiztuen Departamentuak argitaratutako errebisioa: “Physical Activity and Health, a report of the surgeon general” .

105. orrialdea

2

2. SOIN AKTIBITATEAREN INGURUKO KONTZEPTU BATZUK 1992. urtean Torontoko Kontsensu biltzarrean soin aktibitatea, osasunarekin loturiko sasoia eta osasun egoera faktore nagusi bezela hartu eta elkarri sortzen diren harreman eta eraginak deskribatzeko eredu bat proposatu egin zan. Eredu horretan faktore nagusi batzuk eta ondoko beste batzuk proposatu eta landu egiten dira. Ezer baino lehen nomenklaturari dagozkion kontzeptu batzuk argitu egingo dira, soin aktibitatearen eragina eta preskripzio egokia lortzeko baliogarriak izango direlakoan. (Shephard, Bouchard, 1994) 2.1. SOIN AKTIBITATEA Hezurdurako giharren eragipean egiten den edozein mugimendua da, oinarrizko energi gastoa haunditu egiten delarik. Oso definizio zabala da eta kontzeptu berean mugimendu mota guztiak sar daitekez, besteak beste ondorengo sailkapen laburrean aipatuak direnak . KONPETIZIO KIROLA. Mailaren arabera ekar lezaken onurekin batera, arriskuak era ugari sortarazten ditu: lesioak, gainentrenamendua (neke kroniko mota bat), estrés psikologikoa, dopajea edo elikadurarekin lotutako gaixotasunak sarritan lotzen dira goi mailako jarduerarekin. KONTROLATUTAKO SOIN AKTIBITATEA. Gimnasio ,polikiroldegi edo antzeko instalazioetan egiten diren maila desberdinetako saioetan ere errendimendu hobetzea izaten da helburu osasuna bera ere hobetzeko. Adinean mugarik gabeko jarduera da eta azpiegitura ea teknikoen beharra izaten da. LANAREKIN LOTURIKO SOIN AKTIBITATEA. Nahiz eta gutxi izan, badira oraindik lanbide batzuk nun energi gastoa oso haundituta dagoen. Are gehiago, batzutan, prestakuntza fisiko berezi bat eskatzen zaie lanpostu batzuetarako aurkeztu nahi direnei (suhiltzaile, poliziak, basozainak, etab) eta horrek prestakuntza luzea eta espezializatua eskatzen du. ETXEKO LANAK. Oso kapitulo zabala da eta energi gastoari dagokionean ahaztu ezinekoa. Aipamen berezia geure inguru honetan baserri edo antzeko bizilekuetan bizi dan jendearentzat. Eurak, eguneroko jardueran abere, solo eta etxeinguruak gobernatzeko lanetan gastu fisiko garrantzitsua egiten dute. EGITURATU GABEKO AKTIBITATEAK. Eguneroko bizimoduan hainbat ekintza egiten dira energi gasto garrantzitsuarekin, gehienak norneraren garraio sistemarekin: oinez ibili, bizikletaz ibili, eskilarak igo, etab. Hitzen esangureari buruz ere badago zeresanik: Europa aldean “kirola” hitza ea edozein soin aktibitate mota izendatzeko erabili ohi dugu . Estatu Batuetan, ordea, “kirola” hitza konpetizioko kirola adierazten du soilik eta erabat desberdindu egiten da beste manifestazio guztietatik. Aipaturiko mota guztien laburpen gisan eta, bereziki, prebentzioaren ikuspuntutik bada beste kontzeptu bat hemendik aurrera kontuan hartu beharrekoa: osasunaren hobekuntzarako soin aktibitatea. Hau da, epe ertain edo luzean osasuna hobetu egiten duen soin aktibitatea, beste kalte edo gaixotasunen arriskua ekidituz. Konpetizio jardueretatik aparte, hauxe da prebentzio mailan bultzatu behar den gogoeta nagusia. Norberak, norberaren ahalmenen arabera, tajuzko aktibitatea aurkitu behar du, arrisku gutxirekin eta kontrolpean egina ahalik eta osasun-etekin haundiena lortzeko.

106. orrialdea

4

3. SOIN AKTIBITATEAREN NEURRIAK Edozein pertsonari, osasuntsu zein gaixoa, soin aktibitate bat agintzeko orduan, honen ezaugarri nagusi batzuk argitu behar zaizkio ahalik eta eragimen haundiena lortzeko. Ez da nahikoa ariketa egin behar dela esatea. Soin aktibitatea zehaztu ahal izateko hiru parametrotan oinarritu behar da preskripzioa (ACSM, 1990). 3.1. INTENTSITATEA. Kirol entrenamenduaren oinarrietako bat banakako preskripzioa da. Hau da, ariketaren intentsitate berdinak eragin desberdina izango du pertsona desberdinetan eta bakoitzari dagokiona agindu behar zaio. Plano teorikoan intentsitatea neurri absolutoetan (watioak, abiadura,MET) edo erlatiboetan (goreneko bihotz maiztasunaren porzentaia edo goreneko oxigeno kontsumoaren porzentaia) adierazi daiteke. Ikuspuntu praktiko batez, hoberen erabil daitezken intentsitate indikadoreak bihotz maiztasuna eta norberaren intentsitate perzepzioa dira. BIHOTZ MAIZTASUNEAN OINARRITUTAKO PRESKRIPZIOA Jakina denez, erlazio lineala dago hariketa intentsitatea eta bihotz maiztasunaren artean. Bereziki, etengabeko eta iraupen luzeko hariketa denean, hau da, orokorrean, hariketa aerobiko bezala ezagutzen dena. Bihotz-arnaseko erresistentziaren hobekuntza lortzeko tarte zabal batean agindu ohi da lana goreneko bihotz maiztasuna erreferentzitzat harturik. Goreneko bihotz maiztasuna lortzeko metodo zuzenak eta ezuzenak erabil daitezke. Metodo zuzenen emaitzen ezean badira formula estandarizatuak horretarako. Jakina denez, erabilena hau da:

GBM= 220 – adina Aplikatzerakoan formularen bariabilitatea ere kontuan hartu behar da ±15 taupadetakoa izan daitekela gogoratuz. Erreferentzi hau oinarria dela, badira metodo desberdinak intentsitate egoki bat kalkulatzeko. Alde batetik Karvonen-en formula edo erreserbako bihotz maiztasunarena dago. Honek goreneko bihotz maiztasuna eta erreposoko bihotz maiztasunaren arteko diferentzia kalkulatu. Beraz, erreserbako bihotz maiztasunaren % 60-80 pertosna baten ahalmen funtzionalaren % 60-80-ri dagokiola ikusi da. Beste metodo batek goreneko bihotz maiztasunaren porzentai fijo bat erabiltzen du, horren % 70-85 ahalmen funztionalaren % 60-80-ri dagokiola oinarritzat harturik. Nahiz eta metodo bat edo bestea erabili, tarteka, hau da aldi bat pasatzen den bakoitzean agindutako erritmoa berriztatu egin behar da ordu arte gertatutako egokipenei begiratuta. Pentsatu beharra dago denborarekin eta entrenamenduarekin lan intentsitate berdina egiteko geroago eta bihotz maiztasun txikiagoa erabiliko dela. Aipatu azkenik, bihotz maiztasunaren kontrola egiteko badirela gaur egun merkatuan maila askotako tresna aproposak (pulsometro legez ezagunak). Erabilpena erreza da eta zenbait kasutan laguntza haundiko informazioa bildu dezakete soin aktibitatearen preskripzio egokiaren alde.

107. orrialdea

6

3.3. SARRITASUNA Faktore hau ere aurreko bien arabera antolatu beharra dago, aldi jakin bateko (astebetea, hilabetea) energi gasto osoaren hirugarren osagarria bait da. Hemen ere aukera sorta zabala da. Arestian adierazi den bezala eguneko 2-3 aldiz aritu edo asteko 3-5 aldiz aritu norberaren behar, posibilitate eta ahalmen funtzionalaren arabera planteatuko da. Zenbat eta sasoi eta ahalmen funtzional eskasagoa izan orduan eta saio labur eta errepikatuak gomendatu egokipen hobeagoa ematen da. Aldez aurretiko sasoia hobeagoa denan berriz, asteko hiru saioetako gutxienezko sarritasun bat aholkatzen da. Sesio batetik hurrengokora errespetatu beharreko tartea (errekuperazio osoa gertatu dadin) aktibitate motaren araberakoa izango da. Aparato lokomotorearen gainean eragin mekaniko zuzena duten ariketek errekuperazio aldi luzeagoa behar dute esate baterako. Hau ere planifikazio egokia lortzeko behar–beharrezko erizpidea dogu. 3.4. SOIN AKTIBITATE MOTA Osasunarekin loturik dagoen sasoia hobetzeko zein den aktibitate motarik onena eguneroko galdera da. Hemen ere erantzun bakar eta zehatza aurkitu beharrean norberari dagokiozan ezaugarri guztien analisiaren ondorio bat izan behar du. Hasieratik azpimarratu den bezala gizarte baldintzak, ekonomikoak, ingurugiroarenak, norberaren gustoak, muga anatomiko zein funtzionalak, helburu orokor ala espezifikoak besteak beste aztertu behar dira. Dena den, faktore guztien artetik badira bi gai honi buruzko errebisioetan era berezian aipatzen direnak: aritzen diren gihar talde kopurua eta aparato lokomotorearen gaineko karga zuzeneko aktibitateak diren ala ez (Jones et al, 1994). Gihar talde asko aritzea bilatu beharreko helburua da, bai bihotz-arnas erresistentziaren gaineko hobekuntza lortzeko, bai metabolismoaren egokipen nagusiak lortu ahal izateko. Bestalde, ariketak aparato lokomotorean eragin dezaken talka ere zaindu beharreko faktorea da. Horrela badira aktibitate asko gorputzaren kargapean egiten direnak, hau da, gorputzaren pisuari eutsiz beheko ataletan. Talde honetan daude oinez ibiltzea, korrika egitea, taldeko jolas eta kirol gehienak, tenisa, pilota, etab. Sarri askotan hezur, giltzadura eta gihar-tendoien gaineko kalteak mugatu egin dezake honako aktibitaten moduko jarraitutasuna. Bigarren multzo haundi batean kargarik gabeko aktibidadeak dira. Hauetan, aparato lokomotoreak ez du gorputz osoko pisurik jasan behar, beraz inpaktu gutxiagokoak dira. Adina dela edo loditasun baldintzak direla, besteak beste, garrantzi haundiagoa irabazten du faktore honek ariketaren aukeraketan.

108. orrialdea

8

4.5. II MOTAKO DIABETESA Soin aktibitatearen eragin prebentiboa insulina eta karbohidratoen metabolismoen gainean duen efektoagaitk lortzen da, batez ere, hezurdurako giharretan. Hori dela eta, II motako diabetesa izateko arriskua gutxitua dago fisikoki modu erregularrean aktiboak diren pertsonetan. 4.6. MINBIZIA Orain arte egindako ikerketen arabera koloneko minbiziarekin lotu daiteke soin aktibitatea. Beraz, soin jarduera erregularra egiten dutenek %20 eta 50-ren artean gutxitzen dute minbizi mota hau jasateko arriskua (Moore eta al, 1998). Bularreko minbiziarekin eta ernalki traktoan gertatzen diren minbizi mota batzuekin ere egin izan dira ikerketa batzuk baina ezin da oraindik ondorio garbiegirik atera. 4.7. SOIN AKTIBITATEAREN ARRISKUAK ETA AURKAKO EFEKTUAK Beste tresna terapeutiko gehienei gertatzen zaien antzera, soin aktibitateak ere ba ditu arriskuak. Sailkapenik errezenak bi eratako aurkako efektuak bereizten ditu: ortopedikoak eta ez ortopedikoak. AURKAKO EFEKTU ORTOPEDIKOAK Soin aktibitate programa bat hasi aurretik egiten den aholkularitza behar besteko egokia ez delako sarri askotan gihar, hezur eta giltzaduretako lesioak gertatzen dira. Ariketa mota, iraupen, intentsitate eta sarritasunezko agiriak behar beharrezkoak dira adituak ez diren lagunentzako. Horrez gain bestelako aholkuak ereazaldu behar dira: erabili beharreko materiala (oinetakoak modu berezi batean), ordutegiak, beroketa eta luzaketen ezinbesteko funtzioa besteak beste. Arazorik frekuenteenak behe ataletan ikusten dira.Giltzaduretako esginzeak, tendinitisak, oinetako minak, gerriko minak edota kokapen desberdinetan tendinitisak izaten dira. Nahiz eta arazo larriak ez izan, programa baten erregularitatea hondatu egin dezakete soin aktibitatearekiko sortu beharreko lotura progresiboa hautsiz. AURKAKO EFEKTU EZ ORTOPEDIKOAK Ezin da ahaztu ahalegin fisiko bat hainbat arazo organikoen eragilea izan daitekela. Arazo metabolikoak, hematologikoak, infekziosoak, bihotzekoak edo istripuak soin aktibitatearekin batera gertatu ohi dira eta bakoitzaren jarduerari dagokion arrisku hori ere neurriz hartu beharra dago. Esate baterako iraupen luzeko aktibitateak, are gehiago bero eta ezetasun haundiko baldintzetan, hipertermia elektrolitoen desoreka eta deshidratazioa eragin lezake hartu beharreko berhidratazio neurriak ez badira errespetatzen. Antzera gerta liteke hipotermiarekin ingurugiro baldintza berezietan egiten diren aktibitate batzuetan. Diabeteak jota diren pertsonetan eta ariketaren iraupen eta intentsitatea ez bada tajuz agintzen hipogluzemi arazoak sarri gerta daitezke. Bihotzari dagokionean, jakina da intentsidade haundiko ariketa fisikoak angina edo infartoaren eragile zuzenak izan daitezkela . Hori dela eta zenbait autoreek ariketaren paradoxa deskribatu egin dute soin aktibitatearen eragin positibo eta negatiboa kontraposizioan jarriaz.

109. orrialdea

10

Soin aktibitatearekin izandako experientziak ere aztertu beharrekoak dira. Askotan gazte garaian izandako kirol esperientziek jarraipen bat eragiten dute helduera garaian. Alderantziz gazte garaiko kirol esperientzi negatiboak ere ugariak dira eta hauek oztopatu besterik ez ute egiten geroan sustatu behar den portaera fisikoa. Hildo beretik azpimarragarria da nerabezaro garaian gertatzen den kirol uztea, bereziki nesketan. Hamairu edo hamalau urtearte eskolako kirol programetan parte hartu izanak ez du etorkizuneko portaera aktiboa zihurtatzen. Are gehiago, konpetizio kirolean tokirik ez dutenek (adin horretan selekzio prozesu naturala egiten da) soin aktibitatea behin-betiko uzteko ate zabal batetik pasatzeko erreztasun guztiak aurkitzen dituzte. 5.3. ESTRATEGIAK Osasuna hobekuntzarako soin aktibitatearen sustapena hiru norabideetan zabaltzen da funtsean. Alde batetik populazio orokorrera, bestetik arrisku taldeetara eta azkenik beharrezko diren ingurugiro baldintzetara. Populazio orokorrarekin egiten diren planteamenduak askotan banatu egiten dira azpizatiketa batzuetan. Beraz, adina, sexua edo baldintza ekonomikoen erizpideak kontuan hartzen dira taldekako lanarekin ekimenak buktzatzeko. Orokorki ere, soin aktibitate programak aurrera eramateko gune fisikoak ere behar dira eta horretan, eskolak, lantokiak edo osasun zentroak erabili ohi dira egindako saiakera gehienetan. Arrisku taldeak ugariak izaten dira. Osasun arazoak garatzeko arriskuak dituztenak, bihotzeko gaixotasunak izateko arrisku faktore batzuk biltzen dituztenak (hipertentsioa eta hiperkolesterolemia esate baterako) edo gaixotasun kroniko batez jota direnak talde horietako adibideak dira. Gaur egun sedentarioak diren pertsonak ere arrisku talde bezala onartzen dira eta programa berezietan sartzeko ahalegin egiten ari dira hainbat tokitan. Beste erizpide sozio-ekonomikoak kontuan harturik, pobreziatik gertu dauden taldeak, imigrazioaren ondorioz sortutako gutxiengo etnikoak edo adin ertaineko emakumeak ere talde berezietan sailkatuak daude hainbat lanetan. Estrategia orokorraren planteamendu honetan lehen mailako senndagileen papera ere azpimarragarria da. Zergaitik ez diren gai honetan murgiltzen aztertu ezkero honako arrazoiak aurkitu ohi dira: denbora falta, ordainketa eskasa, pertsonengan duten konfidantza eskasa eta hartzen diren neurrien eragimen eskasa besteak beste Ingurugiroaren baldintzen moldaketa beste eremu estrategikoa da , duda barik. Txirrindularitzaren praktika ahalbidetu bidegorriak eginez, oinez edo korrika ibiltzeko bideak eginez moldaketa horren adibideak besterik ez dira. Garraio publikoaren hobekuntzak ere, zeharka bada ere, eragin positiboa izango du bai kontaminazioaren aldetik baita aukera zabalagoak emango zaizkiolako gizabanakoari eguneroko ibilaldia nolakoa izango den aukeratzeko. Elakarketak, klubak eta taldeak eratzeko erreztasun materialak eta, zergaitik ez fiskalak ere ematea eragin positiboa izan dezake. Edifikazio araudietan ere zorrotza izan ezkero hobekuntzak lor daitezke: adibidez eskilarak toki izkutuetan jarri beharrean, erakargarriago direnetan jarri edo igogailuen erabilera mugatzea hainbat tokietan estrategi berriak izan daitezke planifikazio orokorraren barne. Orain arte aipatu den bezala. Ekintza eremuak ugariak dira eta gizarte osagari guztiei dagokie: administrazioan hasi eta pertsona bakoitzarino guztien behar koordinatuaren emaitza izango da gizarte osasuntsuago eta aktiboago ba lortzea.

110. orrialdea

3

2.2. SASOIA (‘FITNESSA’) Errendimendu fisikoa baldintzatu egiten duten egitura eta funtzioen egoera adierazi egiten du. Beraz, osasunaren erlaziionatzen den sasoia hainbat osagarri ditu, honako hauek garrantzitsuenak: • Bihotz-arnas funtzioa: oxigenoaren garraioa, bihotzaren funtzionaltasuna, biriken funtzioa

eta zaingorrietako presioa barne direlarik • Morfologia: gorputz masaren indizea, gorputz konposaketa, grasa kopurua eta banaketa,

hezurren dentsitatea eta giltzaduretako flexibilitatea • Giharretako osagarriak: indarra, erresistentzia eta potentzia • Osagarri motoreak: trebetasuna, koordinazioa, abiadura • Erregulazio metabolikoaren ahalmena: glukosaren tolerantzia, insulinaren sensibilitatea,

lipidoen metabolismoa eta sustratoak oxidatzeko ezaugarriak Sasoiaren osagarri desberdinen aipamenarekin batera beste ñabardura garrantzitsu bat ere badago. Sasoi mota desberdinek soin aktibitate mota desberdinak behar dituzte. Ikuspuntu praktiko batez eta arestian aipaturiko sasoi-osagarriak kontuan harturik bi sasoi mota nagusi daude osasunarekin loturiko sasoi kontzeptu nagusiaren barruan: Sasoi metabolikoa, gorputzaren grasa kopuruaren kontrolari dagokiona. Honetan ariketaren intentsitatean zehazki erreparatu beharrean garrrantsitsuagoa da energi gastu osoa haundia izatea. Bihotz-odolodietako sasoia, bihotzaren funtzioa eta odolodietako integritateari dagokiona. Honen gaineko eragin positiboa lortzeko nahiko intentsitateko soin aktibitatea burutu beharra dago. Ondoko puntuetan intentsitate preskripzioari buruzko xehetasun gehiago bilduko dira. 2.3. OSASUNA 1988. urteko Kontsensu Biltzarraren arabera zera da: gizakiaren arlo fisiko, psikiko zein sozialari dagokien etengabeko egoera, bi muturren artean aurkitzen dena. Mutur hauek osasun positibo eta osasun negatibo bezala ezagutzen dira. Osasun positiboa bizitzaz gozatzeko ahalmenarekin lotua dago baita dema berriei aurre egiteko gogoarekin. Osasun negatiboa, bestalde, morbiditatea eta aurretorriko mortalitatearekin erlazionatzen da. Gauzak horrela, osasunaren interpretazioak eta gizabanakoen osasun arriskuaren balorazioak ohiko gaixotasun ezatik aparte ere bestelako indikadore batzuen beharra dauka: osasunarekin loturiko sasoi egoerararen inguruko aholkularitza, aldi bateko gaixotasun edo gaixotasun kronikoei buruzko informazioa, lanari huts egitea, batazbesteko gizarte ekoizpena edo serbitzu medikuen erabilera agindutako medikazioa barne. Azkenik, soin aktibitatea, sasoia eta osasunaren arteko erlazio eredu orokorra ulertzeko beste motatako faktore batzuk ere kontuan hartu beharko lirateke. Horien artean bizimodua (soin aktibitatea beste faktore positiboekin elkartzea estrategiarik eraginkorrena da dudik gabe) , gizarte ingurua (baldintza eknomiko, politiko eta kulturalak barne direlarik) eta ingurugiroa (hotzberoa, hezetasuna, garaiera edo klima aldaketak kontuan izanda) ahaztu ezinekoak dira. Eta guztien gainetik genetikaren kontrola. Oraintxe dagokigun gai honetan ere bai. Egitura genetikoak soin aktibitateari dagokion erantzun fisiologiko desberdina baldintzatu egiten du, baita ere osasunarekin loturiko sasoiko faktore asko, bihotz-odolodietako gaixotasunarenak edo diabetesean dagoen ez ohiko erantzun metabolikoa.

111. orrialdea

5

AHALEGIN PERZEPZIOAN OINARRITUTAKO PRESKRIPZIOA Bihotz maiztasunaren kontrol zehatz bat egiteko bihotz maiztasuna bera hartzeko gutxienezko trebetasun bat behar da ala horretarako erabiltzen den tresneri berezia (pulsometroak). Duela zenbait urte autore batzuek zera proposatu zuten: pertsona baten perzepzio sistemaren heziketa bat egin ezkero korrelazio haundia egongo zela berak somatzen duen ahalegin perzepzioa eta parametro fisiologioko esanguratsu batzuen artean, besteak beste, goreneko oxigeno kontsumoa, bihotz maiztasuna , biriketako bentilazioa edo odol laktatoaren neurriak (Borg, 1998). Nola egin ? Soin aktibitate bat egin behar duen bati berak somatzen duen intentsitatea azaldu dezala eskatzen zaio. Horretarako aldez aurretik estandarizatutako zenbaki eskala bat ala esaldi adierazgarri batzuen laguntza izango du. (‘Rating of Perceived Exertion Scales, RPE scales’) Hainbat ikerketak eskala honen errepikagarritasuna demostratu egin dute maila fisiko desberdinetako jendearekin. Baita ikusi da metodoarekin erlaziorik izan ez dutenen artean % 5-10 azpibaloratu egiten dutela eskalaren lehenenego neurriak. Badirudi hiru entsaiu nahikoak direla balorazio akatsak gutxitu eta eskalaren emaitzak intentsitate kontrol sistema moduan erabiliak izan daitezen ahalbidetzeko. Pertsona osasuntsuetan eta hasierako eskala (6-20) erabilita bihotz maiztasuna norberaren somatutako perzepzioa bider 10 gehi 20-30 taupada erritmoari dagokio. Hau 12 eta 16 arteko perzepzio neurrietan gertatzen da eta hori goreneko bihotz maiztasunaren % 60 eta 85 arteko intentsitatearekin erlazionatzen da (0-10 eskalan aipaturiko neurri hau 4 eta 6 neurrien artean gertatuko litzateke). 3.2. IRAUPENA Gaixotasunik gabeko pertsonaren ahalmen funtzionala hobetzeko behar den soin aktibitatearen guneak –beroketa ta errekuperazioa alde batera utzita- 15 eta 60 minutu artekoko iraupena behar du. Soin estimuloaren aurrean gorputzak egiten duen erantzuna eta egokipena intenstitate eta iraupenaren biderkaduraren arabera gertatzen da (energi gastu osoa). Hau da preskripzioaren ikuspuntik intentsitatea eta iraupena alderantziz proportzionalak dira: zenbat eta intentsitate haundiagoa iraupen txikiagoa. Orokorrean, egokiagoak izaten dira iraupen haundiago eta intentsitate gutxiagoko sesioak lesioen arriskua gutxitu eta energi gastu nahikoa ziurtatu ahal izateko. Gaur egun 20-30 minutuko gutxienezko ekitaldiak agintzen dira halako erantzun bat bilatzeko. Dena den eta bakoitzaren gogo, denbora libre edo esperientziaren arabera ahal dira agindu saio laburragoak (10 minutu) baina egunean zehar tartekatuak hiru lau bider.

112. orrialdea

7

4. PREBENTZIO MAILAN SOIN AKTIBITATEAREN ERAGIN POSITIBOA DEMOSTRATUA DUTEN GAIXOTASUNAK Gaur egunean autore batzuek ‘sindrome hipozinetiko’ izenez ezagutzen dute gihar aktibitate eskasak dakarren ondorio fisiopatologiko sortari gorputzaren sistema nagusi gehienetan. Ondorengo puntuetan, labur bildurik, ondo planifikatutako soin aktibitatearen eragin prebentiboa jaso dezaketen patologiarik nagusienak laburtzen dira. Aipatzen direnak gai honetaz aritzen diren autoreen eta zehazki errebisio honen hasieran erreferntzi bezala aipatuak izan diren kontsentsu dokumentuetan adostuak eta onartuak daude.(Physical activity and health. A report of the surgeon general, 1996) 4.1.BIHOTZ-ODOLODIETAKO GAIXOTASUNAK Soin aktibitate erregularrak bihotz-odolodietako gaixotasunek orokorrean eragindako mortalitatea gutxitu egiten du eta bereziki koronarietakopatiek eragindakoak. Soin aktibitateak eragiten duen koronariopatiaren arriskuaren gutxiketa bizimoduarekin elkartzen diren beste faktoreen parekoa da, besteak beste erretzaile ez izatea. Hipertentsioaren garapena ere prebenitu egiten du, baita hipertensoen egoera hobetu ere. 4.2. HEZUR OSASUNA: OSTEOPOROSIAREN ETA ERORKETEN PREBENTZIOA Gazte garaian (hogeitamargarren hamarkada arte gutxi gora behera) elikadura eta soin aktibitatearen konbinaketa da onurarik haundiena eragiten duen faktorea hezurraren eraikuntzarako eta, ondorioz, hezur dentsitatea areagotzeko. Azken urteotako ikerketa batzuen arabera pubertaroaren aurreko adinak izan daitezke egokienak helbur hau lortzeko. Izan ere, gorputzaren kargapean egiten diren aktibitateak dirudite aproposenak (Nelson e a, 1994). Jakina da adin batzuetatik gora erorketak gertatzeko arriskua haunditu egiten dela. Hauek dakarren ezintasuna eta osasun gastoa kontuan izanda hainbat ikerketa burutu dira gai honetaz azkenengo urteotan eta badirudi indar entrenamenduak eta entrenamendu beste mota batzuek erorketak jasateko arriskua gutxitu eta, bidebatez, bizimodu independientea egiteko aukera ahalbidetu egiten duela (Feder et al. 2000). 4.3. OSTEOARTRITISA Soin aktibitate erregularra behar–beharrezkoa da giltzaduren egitura eta funtzioa mantentzeko baita giharren indarra ere. Osasuna hobetzeko behar den soin aktibitateak, bestalde, ez omen du hezur-giltzaduretako kalterik eragiten goi mailako konpetizio jarduera ez bezala. 4.4. LODITASUNA Epidemiologikoki lehen mailako arazoa bilakatzen ari da honako hau. Gainera, berez, arrisku faktorea da hainbat gaixotasun jasateko: bihotz-odolodietakoak, artrosiak, burmuin-odolodietakoak, minbizi mota batzuk eta arazo psikologikoak. Soin aktibitate eskasak dakarren kaloria kopuru gastu txikia loditasunaren fisiopatologiaren oinarrietako bat da. Gainera soin jarduera grasaren banaketaren gainean ere izaten du.

113. orrialdea

9

5. OSASUNAREN HOBEKUNTZARAKO SOIN AKTIBITATEAREN SUSTAPENA Osasunaren hobekuntzarako soin aktibitatearen konteptu berriak sasoiaren hobekuntzarako soin aktibitatearena gainditu egin. Azken honek intentsidade haundiko estimuloen beharra duen bitartean, osasuna hobetzeko erabilgai diren aktibitateak askoz ere zabalagoak eta ugariak dira (Bouchard et al, 1994). Gauzak horrela adin mugarik gabeko jarduera da. Une honetan sedentarioentzako zabaltzen ari den mezu orokorra zera da: “30 minutuetako soin aktibitatearen akumulazioa asteko egun gehienetan edo ahal izan ezkero, guztietan” (U.S. Surgeon General, 1996 ; Kilbran eta al. 1994). 5.1. OSASUNAREN HOBEKUNTZARAKO SOIN AKTIBITATEAREN EZAUGARRI NAGUSIAK Neurrizko intentsidade, sarritasun haundia, eguneroko aktibitateak izatea eta akumulazioa izan behar dute aktibitatearen ezaugarri nagusiak. Neurrizko aktibitate bezala batazbesteko 4-7 kkal minutuko eragiten duten horiek onartzen dira autore gehientsuen artean. Erritmo onean egindako pasioak, zikloturismoa ala igeriketa multzo honetan sar daitezke. Baita ere etxeko garbiketak edota solo edo lore-baratzeko apainketa. Edozein moduan, lehen argitu den bezala,aktibitatearen gastu osoa da faktorerik nagusiena, beraz, intentsitate, iraupen eta sarritasunaren arteko planifikaziorik egokia billatu behar da. Sarritasunari buruz, azken gomendioak, eguneroko jardueraren bidetik omen doaz. Hauxe izan liteke betetzeko baldintzarik zailena. Are gehiago horretarako egunero tarte berezi bat aurkitu behar bada eta gehiago oraindik aktibitate horrek desplazamenduren bat, erropaz aldaketa eta dutxaren beharra baldin badu. Horrexegaitik aktibitate espezifikoak bilatu beharrean gaurko demarik nagusiena zera da: aktibitatea sartu geure eguneroko bizimoduan. Eguneroko egin beharrak aztertu eta beraien artean txertatu neurrizko estimulo fisikoak helburu bat izan behar du sedentarioentzat. Eremu horretan klabeetako bat garraioen gaia da: eskilarak erabiliz, lanera joateko bidean 10-15 minutuko ibilaldiak egin (kotxea urrutiago utzi edo azken aurreko geltokian bajatuz) edo bizikleta gehiago erabili. Zeresanik ez, eguneroko lanak eskaera fisikorik izango balu, hortaz baliatzea ere estrategikoki oso positiboa izango litzateke. Akumulazioaren kontzeptuak azkenik zera adierazten du: posible dela egunean zehar iraupen laburreko (10-15 minutu) aktibitate fisikoak tartekatu egin daitezkela azken emaitza berdintsua lortuz. Ikuspuntu praktiko batez erizpide honek ere aukerak zabaldu egiten ditu eguneroko bizimoduan estimulo txikiak gehitzen joateko egunetik egunera progresio motel batean. 5.2. BIZIMODU AKTIBO BATEAN ERAGINEN BAT DUTEN FAKTOREAK Pertsona baten portaera soin aktibitatearekiko faktore askoren menpe dago. Batzuk pertsona berarekin lotuta, beste batzuk berari ez dagozkion faktoreak direlarik.(Dishman , Sallis, 1994) Faktore pertsonalei buruz egin diren ikerketetan ezaugarri demografiko positibo batzuk aurkitu dira.Besteak beste, gaztea izatea, arraza zuria, gizonezkoa izatea edo goi mailako ikasketak egin izana. Beste ezaugarri batzuk, berriz ergin negatiboa dute eta neurri horretan nagusiena denbora falta da. Pertsonatik kanpoko faktoreen artean ingurua dago. Gizarte ingurugiroa, kulturala Eta fisikoa ere baldintzatu egiten dute parte harztea. Gizarte ingurugiroarekin lotuta lagun eta senditartekoen laguntza da klabe bat. Profesionalen laguntza, ordea, beheragoko maila batean dago. Alor berean kontuan hartu beharra dago aktibitate mota aukeratzerakoan material espezifikoen beharra eta horrek suposatzen duen menpekotasuna ekonomikoki edo moda kontuetan. Gaur eguneko kulturaren barnean telebista eta ordenagailuen erabilpen orokorra ere sedentarismo faktorerik nagusienetakoak dira. Ingurugiro fisikoarekin loturik ere hainbat baldintzak aurki daitezke: instalazio egokien disponibilitatea, klima, kontaminazioa etab.

114. orrialdea

ELIKADURA ETA MINBIZIA (1) SARRERA:

Elikadurak organismoari izaki bizidunen metabolismoaren mantenimendu eta nutriziorako behar dituen gaiak

ematen dizkio. Nutrizioa adierazpen genetikoko faktore ezinbesteko bat da. Elikadura egoki batek nutrigaien ahoratze

orekatu bat determinatzen du eta genotipoaren adierazpen fenotipiko egokia.

Ikerketa epidemiologikoen emaitzei begira, elikadurak gutxi gora behera minbizien %33rekin zerikusia du.

Horrela, elikadurarekin lotutako faktoreen errepaso bat egingo dugu, gaisotasun neoplasiko bat izateko arriskua

haunditu edo murriztu egiten dutenak hain zuzen ere.

ARRISKUA HAUNDITZEN DUTEN FAKTOREEK:

- Gehiegizko edo gutxiegizko dieta desorekatuak.

- Gehiegizko kontsumo kalorikoa.

- Gehiegizko protein eta abere jatorrizko gantz kontsumoa.

- Alkohol kontsumoa.

- Kontserbazio egoera txarreko elikagaiak (mikotoxinak, aflatoxinak,…).

- Elikagai gehigarriak (koloranteak, kontserbagarriak, antioxidanteak, emulgenteak, azidotasun errregulatzaileak,

zapore indartzaileak, edulkoratzaileak,…).

- Produktu fitosanitarioen hondakin toxikoak (plagizidak, herbizidak, ongarriak,…).

- Gantz azidoen ahoratze desorekatua. Gantz azidoen kopuru desegokia, w 3, w 6 eta w 9 serietan dagokiena.

- Azukre findua eta bere eratorrien gehiegizko kontsumoa.

- Gutxiegizko zuntzaren ahoratzea, disolbagarria eta disolbaezina.

- Bitamina antioxidanteen eskasia (A, E eta C bitaminak).

- B taldeko bitaminen gutxiegizko ahoratzea (B1, B2, B3, B6, B12, azido folikoa,…).

- D bitaminaren urritasuna.

- Mineral gutxiegi hartzea: Ca, Mg, Fe, Zn, …

- Oligoelementuen falta: Se, Si, …

- Elikagaien kutsadura kimikoa (nitrosaminen deribatuak, dioxinak, talioa, …).

- Elikagaien kutsadura radioaktiboa.

115. orrialdea

ELIKADURA ETA MINBIZIA (2)

ARRISKUA MURRIZTEN DUTEN FAKTOREEK:

- Dieta orekatua.

- Alimentu osasungarriak, bere laborantza, kontserbazioa y kozinatua, iturburuko ur osasungarria.

- Ahoratze kaloriko egokia, pisu ideala egonkorra mantentzen duena.

- Fruta, barazki eta ortuari gordinak, eta labore integralen kontsumo oparoa.

- Kontsumo proteiko orekatua, abere eta landare jatorrizko proteinen artean.

- Karbohidrato konplexu eta zuntza disolbagarria eta disolbaezinaren kontsumo egokia.

- Flora eta heste ekosistemaren mantenimendua.

- Gantzen ahoratze egokia, kopuru eta kalitatean, gantz azido saturatu edo aseen (kalori guztien %8a), monoinsaturatu edo

monoaseen (kalori guztien %12a) eta poliinsaturatu edo poliaseen (kalori guztien %10a) proportzioa errespetatuz, eta baita w

3 eta w 6ren artean dagoena ere.

- Bitamina antioxidanteen ahoratze egokia (A, E, C).

- D bitamina eta B bitamina taldeko ahoratze egokia.

- Mineral kopuru egokia hartzea: Ca, Mg, Fe, Zn, …

- Oligoelementu beharren estaldura hobezina: Se, Si, Mn, Mo, …

- Fitonutrigaiak:

* Terpenoak:

* Fenoleak:

* Tioleak:

- Sulfuro alilikoak: alizina, ajoeneak, vinyl dithiins.

- Glucosinolatoak.

- Isotiozianatoak, tiozianatoak.

- Indoleak.

- Sulfurofanoak.

- Alfa-lipoiko azidoa.

* Isoprenoideak

* Tokotrienoleak eta tokoferoleak.

* Ubikinona

* Kurkumina

* Klorofila

- Perretxiku sendagarriak:

- Belar adaptogenoak:

Euskal Herriko gazteen eredu dietetikoa determinatzen duten nutrizio ohiturak ez dira aurreko gomendazio

osasungarri eta babeslerekin bat etortzen, arlo guztietan. Hau guztiak, eskola adineko gazteekin egindako eskuhartze

dietetikoko programen garrantzia ulertzea eragiten du, akatsak zuzentzen laguntzeko, urtetan zehar osasuntsu mantentzeko eta

etorkizunean gaisotasunak ekiditeko.

116. orrialdea

ZAINBIDE PROIEKTUA

Proiektuaren zergatiak

− Istripuen datuak: − Hilkortasuna − Morbilitatea

− 1998an gurasoei egindako istripuei buruzko inkesta Proiektuaren helburua Interbentzioa, kontsultan

Kontseilua, Prochaskaren ereduari jarraituz. Portaera-aldakuntzaren etapen eredua

− Aurrekontenplazioa − Kontenplazioa − Aurreprestakuntza − Ekintza − Mantentzea

Portaera-aldakuntzaren etapen diagnostikoa:

− Istripuei buruzko familiaren arrisku errealak aztertzea − Gurasoen arriskuaren perzeptzioa baloratzea − Gurasoen portaera-aldakuntzaren etapa diagnostikatzea

Tratamendua

− Egiazko arriskuak azaltzea − Gurasoen egoera eta arazoak erraz azaltzen uztea − Gurasoek dakartzaten arazoei hurbiltasuna adieraztea − Arazoen kontrola gurasoen eskuetan ere ipintzea − Laburpena amaieran egitea

Interbentzioa egiteko erabiltzen diren tresnak:

− Profesionalen prestakuntza − Istriputasunari buruzko gidak − Portaera-aldakuntzaren etapak erregistratzea − Istripuen erregistroa

Emaitzak

− Istriputasun-datuak ez dira, oraindik , aldatu − Gurasoen portaera-aldakuntzaren diagnostikoak egiteak kontsultako lana errazten du − Prochaskaren eredua beste arlo anitzetan erabiltzen da − Interbentzioa aurretik planifikatu behar da, denbora mugatua dela kontutan hartuta

Etorkizuna

− Zainbide proiektua Lehen Mailako Atentzioari dagokion kontrato-programan sartu − Portaera-aldakuntzaren etapen eredua garatu beste promoziozko eta prebentziozko arlo

batzuetan

117. orrialdea

HAURDUNALDIAREN PREBENTZIOA GAZTAROAN (1) Gaztaroa trantsizio aldia da, eta OME-k esaten dauen moduan, hamar eta hogei urtetakoen tartean izaten da. Ezaugarririk nagusiak haurtzaro eta helduaroaren arteko garapen fisiko, mentala, soziala eta emozio-egoeraren tartean gertatzen dira. Emakumeen tartean gizonen tartean baino arinago jazotzen da. Arriskuak ez dauzkate kontutan hartzen eta arriskurako jarrerak onartzen dabez.

"niri ez jat pasatuko" HAURDUNALDIA GAZTAROAN Haurdunaldia gaztaroan, gehienetan nahi gabeko haurdunaldiak, gizarte arazoa izateaz gain, gaztearen egoera fisiko, emozionala eta ekonomikoa desegin dau eta honek etorkizunerako gaztearen bizitza osoa mugatuko dau. Estatuan, haurdunaldien portzentaiak haundiak dira ( 12,39/1000ko ). Portzentai horretatik, % 60-70a nahibako haurdunaldia da. Azken urte hauetan haurdunaldiaren tasa, egonkor iraun egiten dela emoten badau be, HBEen kopuruak igo egin dau. Bestetik adoleszenteek STGak hartzeko joera izaten dabez. ARRAZOIAK 1- Harreman sexualaren hasiera arina. • Faktore psikologikoak: Menarkia aurreratu egin da eta harremanak arinago hasten dira. • Familiako eredua : • Baldintza sozioekonomiko txarrak edo txikiak: baldintzak zenbat eta txarragoak izan, haurdun

kopurua handiagoa da. 2- Ez dabez antisorgailu-metodoak erabiltzen arrazoi honengaitik. • Aurreikuspen falta • Heziketa sexualaren falta • Ez dabez metodoak ezagutzen • Haurdun geratzeko aukeren ez jakintasuna. • Metodoak ezagutzeko zailtasuna HAURDUNALDIAREN ONDORIOAK Diagnostikoa berandu egiten da. Gurasoen erreakzioa inportantea da, zeren eta askotan erreakzioa biolentoa izaten da eta. Aukera bi bakarrik dagoz:

1. Haurdunaldiarekin jarraitu 2. HBE (Haurdunaldiaren borondatezko etendura)

1- Haurdunaldiarekin jarraitzen ba dabe: • Gehienetan gurasoen etxean jarraitzen dabe bizitzen. • Adopzioan emon: bigarren frakasoa, lehena haurdun egotea izan da. • Ezkondu: honek be bere ondorioak daukoz • - Gehienetan inposaketa izaten da

- Ikasketak lagatzen dabez - Hurrengo urtetan haurdun geratzen dira

2- HBE - 1994an Espainian adoleszenteen %30ak HBEa auketaru eban.

Aspalditik haurdunaldien portzentaiari eutsi egin bada be HBEarena igo egin dauala ematen dau. Kultura maila handikoak informazio gehiago daukie eta HBEa gehiagotan aukeratzen dabe.

- Diagnostikoa berandu egiten danez, honek zailtasun kopurua haunditzen dau. - Baliabide ekonomikoak dirala eta, arazo haundiak edukitzen dabez. - Halan eta guztiz, eta autore guztiak ados dagoz, HBEk haurdunaldiarekin jarraitzeak edo

adopzioan emoteak baino arazo gutxiago emoten dau.

118. orrialdea

HAURDUNALDIAREN PREBENTZIOA GAZTAROAN (2) PREBENTZIOA Haurdun kopuruak handitu egiten dira sexu heziketa eta antisorgailuaren informazioa ez diran emoten lekutan Lehen mailako prebentzioa Aldatu ezin dogun gauza asko dago: Menarkia, egoera sozioekonomiko txarra,familiako eredua,…… Baina gehienak aldatu ahal dira eta garrantzitzuenetariko bat informazioa izango da : Gurasoen informazioa Eskoletan ematen dan informazioa Gazte kontsultak Garrantsitzuak dira Suedian dagoen heziketa sexualaren egitaraua eta Holandan eta AEBetan egindako experientziak. Bigarren mailako prebentzioa: 1.- Antisorgailuaren metodoak eskura izatea:

honek izan behar dira: - aldakorrak - egokiak - errezak - merkeak

2.- Hurrengo eguneko pilula 3.- Haurdunaldiaren borondatezko etendura: Ru 486 HBE aspirazio bidez Hirugarren mailako prebentzioa: 1.- HBE eginda gero metodo batekin jarraitzea 2.- Behar ba dau, tratamendu psikologikoa eskura izatea 3.- Haurdunaldiarekin jarraitzen ba dau kontutan hartu behar da haurdunaldia arrisku handikoa izango dalako. OME - Osasunaren Mundu erakundea OMS HBE - Haurdunaldiaren borondatezko etendura IVE STG - Sexu bidez Transmititutako Gaixotasuna ETS

119. orrialdea

HONDURASEKO OSASU-SUSTATZAILEAK

SARRERA Mitch hurakanak 1998.eko azaroan Ertamerika suntsitu zuen eta bizi galerak eta kalte ekonomikoak

ugariak izan ziren. Herri hauek, katastrofe honen ondoren, suspertzeko urte asko behar izango dituzten.

Heríi kaltetuena Honduras izan zen, bere galera ekonomiko eta pertsonalak kalkulaezinak dira. Honegatik guztiagatik, O.P.-tik, gune honetan berreraikuntza proiektu bat egitearen beharra planteatu genuen. Ez ginen bakarrak izan baina laguntza guztia beharrezkoa zela pentsatu genuen eta gure harri-kozkorra ekani nahi izan ~~enuen.

Proiektu hau Honduraseko mendebaldean kokatua dagoen Santa departamentuan aurrera eraman zen. Honek 300.000 biztanle ditu, gehiengoa eta gehien bat kafegintza eta azukre-kanaberaren laborantzaz bizi dira.

HELBURUAK Barbarako landatarra, antolatzea.

Komunitateetan osasun-sustatzailez osatutako osasun-batzordeak Hauen Ñntzioa sendatzailea baino gehiago, prebentiboa eta hezitzailea izango da.

Osasun batzorde hauen bidez, Honduraseko sistema publikoko Lehen Mailako Atentzioa eta Osasun Sarea indartzea.

MATERIALA ETA METODOAK Trebakuntza ikastaroa emateko eta jasotzeko O.P.-ko boluntario profesionalak eta boluntario

hondurastarrak. Biztanleriaren morbilitate eta hilkortasun arrazoiak kontutan hartuta, ondorengo gaietan trebatzen zaie. ingurugiroa (ura, letrinak, zaborra...), bektoreek kutsatutako (~aixotasunak, elikadura eta amagandiko edoskitzea (zoritxarrez baita desnutrizioa ere), txertoak~ beherako akutuak~ arnas infekzio akutuak, sexu bidetik kutsatutako gaixotasunak, haurdunaldia, famili plangintza, larruazaleko gaixotasunak, lehenengo sorospenak eta medikamentuen oinarrizko ezaguera.

Trebakuntza emateko modua metodologia partehartzaile baten bidez izan da. talde-dinamikak, sozio-dramak, bakarkako eta taldekako praktikak, jokuak...

EMAITZAK Santa Barbarako 35 komunitate landatar eta hiritar desberdinetan, bere komunitateetan arriskuak

detektatzen eta gaixotasunak prebenitzen gai diren 110 osasun-sustatzaile.

Osasun-sustatzaileek bere komunitateeko arriskudun faktoreak detektatu eta arrisku-mapak landu, biztanleriaren erroldak, haurrak pisatu eta neurtu, eskola eta etxeak bisitatu, komunitateetan gai desberdinei buruzko hitzaldiak eta kanpainak antolatu eta abar luze bat egin dute

ONDORIOAK Beraiek bere osasunaren arduradunak eta autoreak izateak eta Honduraseko osasun sistema publikoaren

barnean lan egiteak duen garrantzia.

120. orrialdea

ZERGATIK, NOIZ ETA NOLA JARRI INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN? SARRERA

Ikastaro teoriko-praktiko honetan 2 motako diabetearen intsulinoterapiaren oinarriak aztertuko ditugu, 1 motako diabetearenak aparte utzita, azken hau endokrinologian arituen lana baita.

Tailer honen helburu nagusiak hiru galdera hauei erantzutea izango da: • ZERGATIK INTSULINA BERANDUEGI BAINO LEHEN 2 MOTAKO

DIABETEAN? • NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN? • NOLA JARRI? Horretarako eta batez ere lehenengo bi galderei erantzuteko, ezinbestekoa iruditu zait, oso

modu laburrean bada ere, 2 motako diabeteari buruzko hainbat puntu jorratzea, besteak beste: 2 motako diabetearen eta bere konplikazioen garrantzia eta morbimortalitatea, Europako Akordioak emandako irizpideak kontrol-helburuei dagokienez, eta, azkenik, diabetearen tratamendu dietetiko eta farmakologikoa. Honen ostean, azken galderari ekingo diogu, hau da, intsulina motak eta intsulina injektatzeko sistemak eta, azkenik, intsulinoterapia ezartzeko eta aldatzeko ereduak eta arauak. Saioari bukaera emateko, hainbat kasu praktikoei erantzuna ematen arituko gara danon artean.

Egun, inork ez du zalantzatan jartzen gluzemiaren kontrol egokiak diabetearen konplikazioen prebentzioan daukan garrantzia. Beraz, intsulinoterapiak, behar den kasuetan eta sasoiz ezarriz gero, gainontzeko baliabide terapeutikoekin batera gaixotasun honen konplikazioen agerpena eta bilakaera ekidi ditzake. Hori dela eta, Lehen Mailako Asistentzian aritzen garen guztiok ezagutu eta erabili beharko genuke, diabetearen prebentzioraren aurrean beranduegi ez badugu ibili nahi.

ZERGATIK INTSULINOTERAPIA BERANDUEGI BAINO LEHEN 2 MOTAKO

DIABETEAN?

121. orrialdea

DIABETEAREN EPIDEMIOLOGIA ETA MORBIMORTALITATEA

Diabetea, gaixotasun kronikorik frekuenteenetakoa izaten da, populazioaren %6ak jasaten duelarik (1.400.000 gaixo diabetiko estatu espainolean). Diabetiko hauen %50 diagnostikatu gabe egoten dira.

Ondoko irudian Espainian egindako azken prebalentzia-ikerketak agertzen dira:

<irudia>

Baina diabetearen garrantzia ez datza bakarrik prebalentzia altu honetan, sortarazten duen heriotza-tasan baizik. Orain dela gutxi UKPDS izeneko ikerketak erakutsi zuen moduan, 15 urte diagnostikatu eta gero diabetikoek %30eko gehiegizko heriotza-tasa azaltzen dute gainontzeko populazioarekin konparatuta.

Gehiegizko heriotza-tasa hau diabetearen ondoriozko konplikazioengatik izaten da eta zoritxarrez, konplikazio hauek ageriak izaten dira diagnostikatzeko momentuan kasuen %50an, hau da, ez bakarrik tratamendua, diagnostikoa ere beranduegi egiten da askotan, baina diabetearen diagnostiko lasterra ez da tailer honen helburua.

Hona hemen, UKPDS ikerketan topatutako konplikazioen prebalentzia diagnostikoaren momentuan. Harrigarria da, batez ere, erretinopatia eta normalak ez ziren elektrokardiogramen prebalentzia.

<irudia>

2 MOTAKO DIABETEAREN BILAKAERA UKPDS izeneko ikerketa 2 motako diabeteari buruz inoiz egindako lanik garrantzitsuena

dugu gaur egun. Bertan, tratamendu konbentzionala eta intentsiboa (kontrol-helburuak zorrotzagoak izanik azken honetan) zeramaten bi diabetiko talde izan ziren aztertuak 6-20 urtez. Tratamendu intentsiboa zeraman taldean Hemoglobina glikosilatua (HbA1c) puntu bat bajuagoa izan zen, talde bietan hemoglobina glikosilatuaren joera denborarekin batera igotzea bazen ere.

<irudia> 15 urte pasatu eta gero konplikazioak kasuen %60an agertu ziren, baina tratamendu

intentsiboa zeukan taldean diabetearekin erlazionaturik zegoen edozein prozesu izatearen arriskuaren jaitsiera %12koa izan zen.

<irudia> Laburpen gisa esan beharko genuke gaixo diabetikoaren kontrolean, hemoglobina

glikosilatuaren edozein jaitsiera, txikia izanda ere, gaixoaren onerako eta konplikazioen prebentziorako izaten dela.

Hori dela eta, lortu beharreko kontrol-helburuak zorrotzagoak izan beharko lirateke eta ez genuke denbora luze pasatu behar izango intsulina jartzeko, dieta eta ahozko antidiabetikoekin kontrol eskasa izanez gero.

NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN?

122. orrialdea

DIABETEAREN KONTROL-HELBURUAK (1999ko 2 Motako Diabeterako Europako Akordioa)

1999an Bruselasen 2 Motako Diabeterako Europako Akordio berria aurkeztu zen. Akordio berri honek, 1993koa ez bezala, kontrol-helburuak ezarri beharrean (kontrol ona, onargarria eta txarra) arrisku mailak ezartzen ditu, ondoko irudian azaltzen den moduan:

<irudia>

Lipido eta tentsio arterialari dagokienez, arrisku mailak ere erabiltzen dira Akordio berri honetan.

<irudia> Aurreko arrisku mailak interpretatzeko eta horren arabera erabakiak hartzeko gomendioak

honako hauek dira: <irudia>

DIABETEAREN TRATAMENDU DIETETIKOA ETA FARMAKOLOGIKOA

Lehenengo eta behin esan behar da heziketa diabetologikoa tratamendu mota guztien oinarri nagusia izaten dela.

Europako Akordioak mailakatutako tratamendua gomendatzen du, ondoko irudian agertzen den moduan.

<irudia> Honen arabera, intsulina hasieratik bakarrik erabili beharko zen oso sintomatiko dauden

gaixoengan (poliuria eta polidipsia bizia eta pisu galera). Gainontzeko kasuetan dieta eta soin aktibitatea izan beharko litzateke hasierako tratamendua eta helburuak lortu ezean tratamendu farmakologia ezarri beharko litzateke. Lehenengo farmakoak kale eginez gero bigarren eta agian hirugarren farmako bat gehitu egin beharko genuke.

Praktika klinikoan, tratamendu mailakatu honek denbora luze behar du eta askotan honek gaixoek gluzemia altuak jasan behar izatea suposatzen du. Ezinbestekoa da, beraz, maila bakoitzean gehienezko epe bat ezartzea hurrengo mailara pasatu baino lehen, askoz jota 3 hilabete baino gehiago luzatu gabe erabakiak.

* DIETA ETA SOIN AKTIBITATEA Jan neurri egokia gomendatzeko egin beharreko lehenengo pausua gaixoaren pisu

egokia kalkulatzea da eta horretarako Gorputzeko Masa Indizea (GMI) kalkulatu beharko dugu. Honen arabera, gure gaixoak pisu normala izango du, gehiegizko pisua izangodu edota gizena edo obesoa izango da. Ondoko irudian azaltzen da GMI erabilita nola kalkulatzen den pisu teorikoa:

<irudia>

Jan neurriaren kaloriak kalkulatzeko oso formula bereziak badaude ere, praktikan beharrak ondoko grafikoan agertzen dira, eta hauek dira gehienetan kontutan hartzen diren irizpideak:

<irudia> Tailer honen helburua, berriz, ez da dietari buruz aritzea eta horregatik gai honetan

ez dugu gehiagorik sakonduko. Bakarrik gogoraraziko dizuet gaur egunean karbonozko hidatroen edukia ez dela murriztu behar diabetikoengan eta batzutan sakarosa kantitate txikiak hartzea baimendu egiten dela, beste janari mota batekin batera eta beste karbonozko hidrato baten truke eginez gero.

Normalean 5 jatordu egitea aholkatzen da.

123. orrialdea

Soin aktibitateari dagokienez esan behar da oso gomendagarria dela 2 motako diabetean, modu erregular batean gauzatuta ehunetako intsulinarekiko sentsibilitatea hobetzen baitu.

Baina askotan dieta eta soin aktibitatearen emaitzak etsigarriak izaten dira benetan. Ondoko grafikoan azaltzen da 74 gaixo lodien GMIren bilakaera dieta eta soin aktibitatea gomendatu eta gero. Ikusten denez, GMIren batez bestekoa oso gutxi jaitsi zen urtebete burutu eta gero eta bigarren urtean hasierakoa baino altuagoa izan zen.

<irudia> Hitz batean, jan neurri hipokalorikoak eta soin aktibitateak hasiera batean lortzen ez

dutena, ez da lortuko tratamendu mota hauek luzatzeagatik. AHOZKO ANTIDIABETIKOAK

2 Motako Diabeterako Europako Akordioak ahozko antidiabetikoak aholkatzen ditu hemoglobina glikosilatua %6,5etik gora dagoenean edota gluzemia basala 110 mg/dl-tik gora dagoenean.

Ondoko taulan agertzen dira gaur egunean dauden ahozko antidiabetikoak, haien akzio-mekanismoa kontutan hartuta. Sulfonilureen kasuan 3 baino ez ditugu aipatu, sulfonilurea gehienen eraginkortasuna antzerakoa delako.

<irudia> 1993ko Europako Akordioan metforminarekin hastea gomendatzen zen gaixo lodien

kasuan eta sulfonilureekin pisu normala izanez gero. Behin erabaki hori hartu eta gero, algoritmo bat aholkatzen zen helburuen lorkuntzaren arabera.

Metformina eta sulfonilureei buruzko oinarrizko irizpide hauek gaur egun zalantzatan ez badira jartzen ere, 1999ko Akordio berriak farmako bakoitzaren ezaugarriak aipatzen ditu eta klinikoaren esku uzten du farmakoaren aukeraketa, obesidadearen kasuan metforminaren abantailak argi utzita.

Hiru dira nabarmentzen diren farmakoak, haien eraginkortasuna antzekoa delarik eta bakoitza bere indikazio bereziekin, besteak beste: sulfonilureak, metformina eta repaglinida. Gainontzekoak hasiera batean ez lirateke kontutan hartu beharko monoterapian behintzat, intsulinarekin batera edota beste farmakoekin batera erabilgarriak izan badaitezke ere.

<irudia> Habitualmente

Monoterapiak helburuak lortzen ez dituenean, farmakoen konbinaketak erabilgarriak izaten dira, baina kontutan hartuta erabakiak ezin direla gehiegi luzatu. Beraz, farmakoen konbinaketak errazionalak izan behar dira eta intsulinoterapiaren hasiera gehiegi luzatu gabe.

Farmakoak konbinatzeko modu bat ondoko grafikoan azaltzen da. Konbinaketa hauek ez dira 3 hilabete baino gehiago mantendu behar hemoglobina glikosilatua %7,5-tik behera egon ezean.

Aurreko guztia gainetik aztertu eta gero, hasieran luzatutako galderari erantzuna ematen saiatuko

gara: NOIZ JARRI BEHAR DA INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN?

124. orrialdea

2 motako diabetearen bilakaeran, denborarekin, ahozko antidiabetikoen bigarren mailako porrota ager ohi da. Egoera horretan, ordurarte dieta eta farmakoak erabilita ondo zihoan gaixoaren kontrola okertzen hasten da, farmakoen dosi maximoak ezarri arren, intsulinaren beharra nabaria egiten delarik. Honek ez du esan nahi farmakoek haien eraginkortasuna galdu egin dutenik, baizik eta diabetearen berezko historiaren joera intsulinaren jariapenaren etengabeko galera jasatea dela.

Esaten da antidiabetikoen bigarren mailako porrota tratatutako gaixo guztien %10ean ematen dela urtero.

Europako Akordioak ondoko gomendioa egiten du intsulinoterapiaren hasierari dagokionez: <irudia>

Honetaz aparte eta mailakatutako terapiaren irudian agertzen zen moduan, askotan intsulinoterapia ezarri behar da 2 motako diabetean diagnostikotik denbora laburrera sintomak oso biziak ba dira, batez ere pisu galera, edota zetonuria agertuz gero. Kasu hauek hasiera geldoko 1 motako diabeteak izango dira ziuraski.

NOLA JARRI INTSULINA 2 MOTAKO DIABETEAN Lehenengo eta behin, dauden intsulina motak aztertuko ditugu, gero intsulina injektatzeko

sistemak eta, azkenik, intsulina-ereduak: INTSULINA MOTAK

Egun, estatu espainolean intsulinak ekoizten dituzten bi laborategik 40 izen komertzial baino gehiago kaleratu dituzte, baina orokorrean esan dezakegu intsulinak 3 taldetan sailka daitezkeela haien ekintza-espektroaren arabera:

• Intsulina azkarrak (hauen barruan intsulinaren analogoak sailkatu ditugu, baina momentuz 1 motako diabetean baino ez dira erabiltzen): Actrapid eta Humulina Regular

• Intsulina ertainak edo NPH: Insulatard eta Humulina NPH • Intsulina luzeak: Ultratard eta Humulina Ultralenta. Haien ekintza-espektroa ondoko grafikoan azaltzen da:

<irudia> Ikusten denez iraupena oso laburra izan daiteke (Humalog analogo azkarraren kasuan 3

ordutakoa da) edo oso luzea (24 ordutakoa intsulina luzeen kasuan). Kontutan hartu behar da, praktikan, intsulina ertainen iraupena 16 ordutakoa edo gutxiagokoa izaten dela eta gainera iraupena oso aldakorra izaten dela gizabanakoen artean eta gaixo berean faktore askoren arabera.

Ondoko irudian intsulina moten gainontzeko ezaugarri farmakozinetikoak agertzen dira: <irudia>

Egia esan, 2 motako diabetean erabiliko ditugun intsulina pauta guztietan bi intsulina mota baino ez dira erabiltzen:

• Intsulina azkarra (Actrapid edo Humulina Regular) • Intsulina ertaina NPH ( Insulatard edo Humulina NPH)

<irudia> Geroago ikusiko dugun moduan askotan bi hauen arteko nahasteak erabiltzen dira,

gehienetan nahaste hauek aurrez aldetik prestatuta datozela. Aurrez aldetik prestatutako intsulina nahaste hauetan intsulina azkarra eta ertainaren proportzioak ezberdinak izaten dira:

• Mixtard 10 eta Humulina 10/90: %10 intsulina azkarra eta %90 NPH • Mixtard 20 eta Humulina 20/80: %20 intsulina azkarra eta %80 NPH • Mixtard 30 eta Humulina 30/70: %30 intsulina azkarra eta %70 NPH • Mixtard 40 eta Humulina 40/60: %40 intsulina azkarra eta % 60 NPH • Mixtard 50 eta Humulina 50: %50 intsulina azkarrra eta %50 NPH Horren arabera eta adibide moduan, Mixtard 20 intsulinako 20 unitate erabiliz gero, intsulina

azkarreko 4 unitate eta NPH intsulinako 16 unitate injektatuko dugu.

125. orrialdea

INTSULINA INJEKTATZEKO SISTEMAK

Intsulina injektatzeko 3 modu ezberdin ditugu: • Xiringa eta bial konbentzionalak (kontzentrazioa 2001eko otsailaren 28tik aurrera 100

u.i/ml-koa da) • Aurrez aldetik kargatutako boligrafoak ( Novolet eta Humaplus ) • Lumentzako kartutxoak (Penfill eta BDPen) Azken bi hauen kontzentrazioa ere 100 u.i./ml-koa da.

Aukeratu beharreko sistema gaixoaren ezaugarrien arabera egoten da. Xiringa konbentzionalak askoz egokiagoak dira gaixo gazteentzako, batez ere 1 motako diabetearen kasuan, gaixo hauek haiek prestatutako intsulina nahasteak erabiltzen dituztelako askotan, dosia eta intsulinen arteko proportzioa maiz aldatzen dutelarik autokontrolaren emaitzen arabera.

2 motako diabetikoentzat, berriz, eta batez ere adinekoak badira, askoz errezagoa da aurrez aldetik kargatutako boligrafoak erabiltzea, gehienetan intsulinaren nahaste fijoak erabiltzen ohi baitituzte.

Hurrengo grafikoan azaltzen da 2 motako diabetikoekin burututako ikerketan-lan batean, intsulinako 14 u.i xiringa konbentzional batean 3 aldiz kargatzerakoan egindako akatsak. Diabetikoen %20ak baino ez zuten burutu prozesua pausu guztiak ondo eginda eta %60ak 2 pausutan baino gehiagotan egin zuten kale. %30ak baino ez zuten behar zen dosia kargatu eta harreman hestua aurkitu zen dosifikazioaren akatsak eta hemoglobina glikosilatuaren artean.

<irudia> Kartutxoz kargatzen diren lumak tarteko aukera bat izango litzateke, baina apur bat

egokiagoa 1 motako diabetiko gazteentzat. Kasu honetan gazteentzako ezabantaila nahasteak aldatzeko ezintasuna izango litzateke eta nagusientzako ezabantaila kartutxoa kargatzeko beharra.

Hala ta guztiz, azkenean gaixoak berak erabaki beharko du zein den nahiago duen sistema. <irudia>

126. orrialdea

INTSULINA EREDUAK Ez dago intsulina eredurik edozein gaixorentzat egokiena denik eta askotan, hasiera batean emaitzak onak zituen intsulina eredu batek, denborarekin aldatu egin behar da gaixo berean.

2 Motako Diabeterako Europako Akordioak kasu gehienetan 2 nahaste fijo erabiltzea aholkatzen du, gozaldu eta afaldu baino lehenago (hau da, Mixtard 20 edo Humulina 20/80 edota Mixtard 30 edo Humulina 30/70). Eredu hau geroago ikusiko dugu, baina gaur egun zalantzatan jartzen da eredurik onena denik gure herrian, kontutan hartuta jatordurik oparoena bazkaria izan ohi dela.

Bestetik, intsulinaren jariapenaren erreserba oso asaldatuta ez dagoenean Akordioak intsulina NPHko dosi bakarra gauean gomendatzen du gehi ahozko antidiabetikoak egunean zehar, baina Akordioak ez du argitzen nola neurtu erreserba hau.

Gluzemia basalak altuegiak direnean hemoglobinarekin konparatua NPHko bi dosi gomendatzen ditu gosaldu eta afaldu baino lehen, baina ez du inolako irizpiderik ematen esateko zer konsideratzen den gluzemia altua hemoglobinarekin konparatuta. NPHko bi dosi hauek izan dira orain arte gehien erabili den eredua. Beraz, Akordioak eredua aukeratzeko azalpen handirik ez du ematen. Bestetik, Europan eta Estatu Espainolean egindako azken ikerketetan, 2 NPH gauean eta goizean, multidosia eta NPHko dosi bakarra gauean konparatuta, emaitzak oso antzerakoak lortu ziren hemoglobina glikosilatuari dagokionez, baina NPHko dosi bakarra gauean erosoagoa da, gutxiago loditzen du eta eta hipogluzemia gutxiago eragiten ditu.

Horregatik, azken urteotan, mailakatutako intsulinoterapia gomendatzen da ondoko irudian azaltzen den moduan, eredurik errezenekin hasita (NPHko dosi bakarra gauean) eredurik konplikatuenak ezarri arte helburuak ez badira lortzen (intsulina azkarreko 3 dosi jatorduetan eta NPHko dosi bat oheratzean).

<irudia> Banan banan ikusiko ditugu intsulina eredu guzti hauek:

• NPH intsulinako dosi bakarra gauean Intsulinaren jariapena fisiologikoki gutxiagotzen da gauean eta hau diabetikoengan askoz

nabariagoa da. Intsulinaren jariapenaren erreserba ez badago oso asaldatuta gaixoaren jariapen bera nahikoa izan daiteke egunean zehar gluzemiei eusteko eta gaueko dosiak goizeko hipergluzemia kontrolatuko du.

<irudia> Eredu hau zein gaixo motatan izan daitekeen eraginkorra igertzeko autore batzuek

intsulina eredua erabaki baino lehen esaten diete gaixoei gluzemia kapilarrak neurtzeko etxean (autoanalisia) gozaldu eta afaldu baino lehen 2 aldiz astean 2 edo 3 astetan eta emaitzen arabera honako algoritmoa erabiltzen dute:

<irudia> Gaueko NPH dosi bakarra helburuak lortzeko nahikoa ez bada antidiabetikoak jar

daitezke egunez: sulfonilureak, metmorfina edota repaglinida. Agian Euskal Herrian NPHko dosia oheratu baino lehen ez du zentzu handirik afaria

oso berandu egiten baita eta horregatik beste eredu bat proposatu da: Nahaste fijo baten dosi bakarra afaldu aurretik.

<irudia>

127. orrialdea

• NPH intsulinako 2 dosi, gosaldu eta afaldu aurretik Hauxe izan da orain arte gehien erabili den eredua. Pauta hau aurreko ereduak kale

egitean erabiliko dugu edota hasiera batetik, algoritmoan ikusi dugun moduan, gluzemia basalak oso altuak badira.

<irudia> Honela gaueko intsulinak gluzemia basala kontrolatuko du eta goizekoa egunean

zeharrekoa. Askotan eredu hau eraginkorra bada ere, ezabantailak baditu: - Zaila izaten da gosaldu osteko eta afaldu osteko gluzemiak kontrolatzea. - Ez da oso eredu malgua. Bazkaldu osteko hipergluzemia kontrolatzeko askotan

hipogluzemia bat eragin behar da afaldu baino lehen eta hipogluzemia hau eragin ezean altu egon daiteke gluzemia bazkaldu ostean eta afaldu aurretik.

Hau ekiditzeko nahaste fijoak erabil daitezke gluzemia posprandialak kontrolatzeko, gosaldu aurretik edota afaldu aurretik, autoanalisiaren arabera: • Intsulina nahasteak (10/90, 20/80, 30/70...) gosaldu edota afaldu aurretik

<irudia>

Irudian nahastea gosaldu eta afaldu aurretik erabili da, baina gosarian bakarrik edota afarian bakarrik erabil daiteke autoanalisiaren arabera.

Eredu honek gosaldu eta afaldu osteko hipergluzemiak kontrolatuko ditu, baina aurreko ereduaren ezabantailaren bat badu, malgutasunaren falta bazkal osteko hipergluzemia kontrolatzeko eta hipogluzemien arriskua handiagotzen du goizaren erdian.

Hala ta guztiz, hauxe da Europako Akordioak kasu gehienetan aholkatzen duen eredua eta praktikan gaur egun gehien erabiltzen dena.

Eredu honen ezabantailak gainditzeko, kontrola nahikoa ez denean multidosia erabili beharko da: • Multidosia

Hauxe da 1 motako diabetean erabiltzen den eredua eta baita 2 motako diabetean gainontzeko ereduak erabilita kontrol-helburuak lortzen ez direnean.

Multidosi honetan gehienetan intsulina azkarreko 3 dosi erabiltzen dira gosaldu, bazkaldu eta afaldu aurretik eta NPHko dosi bat oheratu baino lehenago (bigarren afaria egin eta gero).

. <irudia>

Honela, gaueko NPHak gluzemia basala kontrolatzen du eta intsulina azkarrekin

hipergluzemia pospandrialak kontrolatzen dira. Gainera, gaixoak heziketa diabetologiko nahikoa jaso badu autoanalisiaren arabera eta egingo duen soin aktibitatea eta jango duenaren arabera intsulina azkarren dosifikazioa alda dezake.

Daukan ezabantaila nagusia Euskal Herrian bazkaria eta afariaren artean denbora luzen pasatu ohi dela izaten da eta askotan intsulinak ezin ditu kontrolatu afaldu aurreko hipergluzemiak.

Hau konpontzeko beste NPH dosi bat jar daiteke intsulina azkarrarekin batera bazkaldu

baino lehen (edota nahaste fijo bat). <irudia>

128. orrialdea

Behin erabakitato eredua eta dosia ezarritakoan, gainontzeko bisitetan dosiak autoanalisiaren arabera aldatuko egingo dira. Dosi egokia zehaztu arte kontsulten frekuentzia areagotu beharko da edota gaixoari kontaktu-telefono bat eman beharko zaio.

Ondoko irudian agertzen dira itnsulinaren dosia doitzeko kontutan hartu behar diren arauak: Ondoko irudian azaltzen da noiz pasatu behar den maila batetik bestera intsulina eredu bat erabilita kontrola nahikoa ez bada.

<irudia> NPH intsulinako edo nahaste bateko dosi bakarra gauean erabiltzen ari bagara (edo

antidiabetikoekin batera) eta 25 unitate baino gehiago behar badira kontrolatzeko, printzipioz, hurrengo intsulina eredua erabiliko beharko zen, hau da, NPH intsulinako bi dosi gosaldu eta afaldu aurretik eta behin eredu honekin egin beharreko aldaketak guztiak burutu eta gero posprandialak altu jarraitzen badira, 2 nahaste erabili beharko lirateke gosaldu eta afaldu aurretik.

NPH intsulinako 2 dosi erabiliz gero, hona hemen algoritmo bat, oso modu errez batean, dosia doitzeko. Kontutan hartu kontrolatu beharko dugun lehenengo gluzemia goizekoa dela eta behin hau normalizatutakoan, afaldu aurretikoa.

<irudia> Dosiak doitu arte algoritmoa astero burutu beharko litzateke. .

1. KASUA Kontrol gluzemikoak azkar egin du okerrera

Tekniko administratiboa den 52 urteko gizon bati, orain dela urtebete diabetikoa zela esan zioten, lantegiko azterketa medikoa egitean. Orduantxe gluzemia basala 151 mg/dl-koa zen.

Lantegiko sendagileak dieta normokalorikoa aholkatu zion, bere pisua egokia baitzen eta berak nahiko ondo bete zuen agindutakoa, kilo bat ere ez loditu gabe.

Hilabete batzuk beranduago zure kontsultara joan da honako emaitzak dituelarik: gluzemia 178 mg/dl, HbA1c %7,9 eta Kolesterola 260 mg/dl. Ez du pisurik galdu ezta irabazi ere. Taila 168 cm, Pisua 65 kg. 2,5 mg glibenklamida errezetatu dizkiozu egunean bitan eta animaliengatiko koipetan pobrea den jan-neurria gomendatu.

Hurrengo kontsultan (8 aste beranduago) honako emaitzak daude: gluzemia 210 mg/dl, HbA1c %8,4 eta Kolesterola 270 mg/dl. 3 kilo galdu ditu. Guzti honegatik glibenklamidaren dosia igo diozu (5 mg egunean hirutan) eta 20 mg lovastatina jarri diozu.

6 aste beranduago pisu gehiago galdu du eta, arduratuta, kontsultara itzultzen da: Pisua: 59 Kg TA: 120/70 Gluzemia basala: 272 mg/dl Glukosuria: ++ HbA1c: %8,9 Kolesterola: 221 mg/dl

1) Aldaketaren bat egingo zenuke gaixo honen tratamenduan? 2) Zein eta zergatik?

129. orrialdea

2. KASUA

Arazoak dituen etxeko andra bat 58 urteko etxeko andra honeri diabetea diagnostikatu zioten orain dela 9 urte

koleziztektomia bat egitean. Orduantxe GMI 31-koa zen (Pisua 80 kg eta Taila 164 cm). Hasiera batean dieta hipokalorikoa jarri zioten (1200kcal). Etxean bere senarra eta bi

semeentzako bazkaria prestatu behar zuen egunero, baina bi txandatan semeak gizona baino beranduago baitzetozen. Hala ta guztiz, berak beti baieztatu du dieta oso ondo betetzen zuela eta arratsaldero ibiltzera joaten zen lagunekin ordu erdi gutxi gora behera.

Dietarekin zegoen bitartean batez besteko hemoglobina glikosilatuak %7,8-koak ziren, gluzemia basalak 150-180 mg/dl eta horregatik orain dela 7 urte bere medikuak glibenklamida errezetatu zion 2,5 mg egunean bitan hasita. Bere pisua orduantxe 78,5 kg-koa zen.

Orain dela 3 urte 15 mg glibenklamida hartzen zegoela, honako emaitzak zituen: HbA1c %8, gluzemia basalak 180 mg/dl, kolesterola 270 mg/dl, Triglizeridoak 181 mg/dl, HDL 45 mg/dl eta TA 160/95. Sendagileak metformina jarri zion (850mg egunean hirutan), baina berak askotan pilula bakarra edota bi baino ez zituen hartzen tripetako ondoeza eragiten ziotelako.

Denbora horretan 2 kilo galdu zituen eta saiatu egin zen erizainak hainbat aldiz azaldutako dieta egiten.

Orain dela 4 hilabete hospitalean ingresatu zuten miokardioko infartuak jota, baina nahiko ondo errekuperatu zen. Orain oso ondo sentitzen da. Ospitalean zegoela autokontrola egiten erakutsi zioten.Orain ondoko emaitzak dituzu zure kontsultan:

Pisua: 76 kg HbA1c: %8,8 TA: 150/95 Kolesterola: 280 mg/dl Triglizeridoak: 190 mg/dl Mikroalbuminuria: 82mg/24ordu

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

235 263 203 257 167 245 198 242 191 243 189 232 222 274 190 258 173 261

1) Zure ustez, egokia izan da tratamendua? Zergatik? 2) Orain, aldaketaren bat egingo zenuke? Nola?

130. orrialdea

3. KASUA

Bere arazoak konpontzen ez dituen etxeko andra bat Gure etxeko andra honek 59 urte ditu. Badira 10 urte diabetikoa dela eta orain dela urtebete intsulina

jarri zioten (Nahaste baten dosi bakarra afaldu aurretik eta ahozko antidiabetikoak). Intsulinarekin hasi baino lehen dieta hipokalorikoa eta ahozko antidiabetikoen dosi maximoak

hartzen egon zen, kontrola nahiko eskasa izan zelarik. Orduantxe bere pisua 75 kg-koa zen. Orain, Mixtard 20 Novolet intsulinako 24 unitate hartzen ditu afaldu baino lehen eta 5 mg

glibenklamida gosaldu, bazkaldu eta afaltzean. Azken kontsultan emaitzak honako hauek dira: Pisua: 78 Kg HbA1c: %8

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

174 200 132 211 175 214 182 234 140 198 181 263 154 192 185 174 154 252

1) Zer egingo zenuke?

4. KASUA Pisuzko igeltzeroa

60 urteko igeltzero bati diabetea orain dela 15 urte diagnostikatu zioten. Bere ama ere diabetikoa zen. Egunero 20 zigarro erretzen ditu eta txikito batzuk hartzen ditu bazkaldu baino lehen.

Bera betidanik izan da loditxoa, bere ama ere lodia zen eta ondo jatea gustatzen zaio. Askotan dieta hipokalorikoa egiteko aholkatu bazaio ere, berak ez dio inoiz garrantzirik eman oso ondo sentitzen zelako. Hasierako 10 urtetan bere gluzemia basalak 110 – 155 mg/dl-koak ziren eta metformina baino ez zuen hartzen, egunean 850 mg hirutan.

Orain dela 5 urte glibenklamida ezarri zioten, Osasun Zentrora etorritako mediku berriak hemoglobina glikosaluta eskatu ziolako, %8-koa izanik. 1.700 kcal-ko dieta eman zioten, baina berak ezin zuen jasan lan gogorra egiten baitzuen eta inoiz zorabioak eta ondoezak sentitzen baitzituen.

Momentu honetan glibenklamida gehi meformina hartzen ditu (dosi maximoak) eta azken boladan 4 kilo galdu ditu eta gauean 3 aldiz altxatzen da txisa egitera. Emaitzak honako hauek dira:

Pisua: 85 kg Taila: 163 cm Gluzemia basala: 270 mg/dl HbA1c: % 9,4 Kolesterola: 255 mg/dl HDL: 40 mg/dl Triglizeridoak: 322 mg/dl TA: 140/85

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

252 301 253 353 274 315 248 294 222 297 265 282 264 310 243 217 194 204

1) Honako emaitzen aurrean, zein da hartuko zenuen lehenengo erabakia? 2) Horretaz aparte, beste zerbait egingo zenuke?

131. orrialdea

3. KASUA Zoratzeko moduko kontrolak

68 urteko emakumea, etxeko andra, orain dela 10 urte diabetikoa da. Orain dela 10 hilabete intsulina jarri zioten: NPHko 23 u.i. gehi intsulina azkarreko 8 u.i. gosaldu baino lehen eta NPHko 15 u.i. gehi azkarreko 6 u.i. afaldu aurretik. Berak nahasten ditu intsulina mota biak xiringa batean.

1400 kcal-ko jan neurria eginez azken 8 astetan 3 kg galdu ditu. Pisua: 72 kg eta Taila: 153 cm. HbA1c: %7,8.

Egunean zehar eta ordu ezberdinetan izerdia eta zorabioa nabaritu ditu, azukrea hartu eta gero desagertzen direlarik.

Holako kontrolak ekartzen dizkizu kontsultara:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

36 301 124 173 36 161 234 272 161 265 230 125 123 122 34 93 164 233

1) Autoanalisiaren emaitzen aurrean, zein da azpimarratuko zenukeen ezaugarria? 2) Zergatik gertatzen da hori zure ustez? 3) Zein izango litzateke konponbidea?

4. KASUA 63 urteko emakumeak, diabetikoa orain dela 5 urte, intsulina hartzen du orain urtebete (Insulatard NPH

Novolet 30-0-22). Pisua: 57 kg, Taila: 162 cm, HbA1c: % 7,9. Kontsultara etorri da honako autokontrolekin:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

145 260 132 198 123 245 149 291 143 189 131 278 128 237 112 175 141 280

1) Zein aldaketa egingo zenuke?

5. KASUA 61 urteko gizonak, diabetikoa orain dela 11 urte, intsulina erabiltzen du orain 3 urte, NPHko 18 u.i.

gosaldu baino lehen eta 10 u.i afaldu baino lehen. Bere pisua egokia da bere altuerarako, ez dauka inolako sintomarik eta azken HbA1c % 7.6-koa da. Hona hemen kontrolak:

Gosaldu aurretik

Gosaldu ostean

Bazkaldu aurretik

Bazkaldu ostean

Afaldu aurretik

Afaldu ostean

123 178 100 146 239 203 142 191 93 178 278 201 114 200 87 197 283 198

1) Aldaketaren bat egingo zenuke? 2) Zein eta zergatik?

132. orrialdea