PRiNCJPESUPLEMENTO MENSUAL DE LA REVISTA, DESTINADO AL FOMENTO DEL VASCUENCE

DIPUTACION FORAL DE NAVARRA Franqueo concertadoN.° clasificador 34/60

Vocal Deiegado de la Seccidn de Lengua VascaPEDRO DIEZ DE ULZURRUN Zazpigarren urtea — Pamplona. Junio - 1972 - Ekaina — Iruha. 76 gn. zenbakia DIRECTOR: J. E. URANGA

Euskeraren hiztegi abera-tsena leku-izenena da; erde-raz «toponimia» esaten zaio-na. Lurrarekin hartu-eman es-tuan bizitu da, orai arte, gureherria; eta idazkitan adieraziez duen bere bizimoduarenberrj utzi digu inguruko gau-zen izenetan. Hitz argiak ba-tzutan, esaera oso eta jan-tzlan; gauza Nun traketsak,askotan, mila burubide sor-tzeko on direnak. Hitzak jateaherriarentzat, hizkiak galtzenjoatea da.

Nekazaritzatik bizi den gi-zonarendako garrantzi haun-dia du denbora onak eta txa-rrak; berdin artzaiarendako.Badaki aize idor eta ernarienberri eta hoien ezaugarriakinguruan ditu: Putterriko ai-zeak denbora ona dakar etagaztalak euria. Mendi tonto-rretako lainoska guziak ba--dute beren esaera: batekegoa du eta besteak euria.Ordularitako ere on dira haitztontor asko: hamarretako ha-rria esaten diote Huarte Ara-kil-en bati, iruzkiak orduhortan jotzen duela ta. Ez da-kigu neguko haia udako or-dua. Sanjuanetan badu iruz-kiak bide bat; eta Eguberri-tan motzagoa, mendi birentxori-bidean adierazten dena.Herri jakintza.

Basapistiak ere ba-dute le-ku-izenen liburu aberatseanzer-ikusi haundia: «Ahuntz--sare», «Axeri-zulota», «Artza-ren-baratza», «Erlategi» etaartegiak. Landaretatik dute,beste batzutan, lurraldeak be-ren izena: Elordi, Altzania,Urkimakurra eta Belardi. Men-ditan ba dira lepoak eta biz-karrak; arrate haundi eta txi-ksak; ateka eta sakanak; mu-no eta tontorrak; mendi etabasoak. Gaur askok ez daki-ten euskal geografia. Berdinlur meheak eta are-Iurrak; zu-riak eta beltzak, sietsak etalegarteak.

Sinesteak eta sineskeriak,zer esanik ez, utzi du leku--izen mordoa: kalbario lekuta laugarren kurutzea, SanAdrian eta Santa Marina; La-min-zulo ta akelarre, jentil--harri eta jentilen sukalde.Herri zahar baten bizibide-aren urratsak.

ALORBATZEA

Aurreramendu haundia izanda gure herritan «Concentra-cion parcelaria» deritzaionlur-batzea. Alor txikitan ez dagatzarenik ateratzen gaurkoegunean; batetik bestera joanetorrika galtzen zen eguna.Erreka ta bide, muga ta sasi,ezin zen tresna berriz ianikegin. Gaur, besterik da.

Baina, gauza hoberenak ereberen eragozpen txikiak badi-tuzte bizian. Leku-izenen al-detik asko galdu dute gureherriak: hemendik aurrerazortzigarren alorrak, bedera-tzigarrena du aide batetik,eta zazpigarrena bestetik; be-rrehungarrena izango du ez-kerrean eta auskolo zoin es-kubian. Leku-izenen liburuabaztartzen hasia da eta osolaister etxe inguruko lurrakez diote ezer esango gure ne-kazariei. Espetxean direnakbezala, zenbaki batekin izen-datuko dira beren izen mai-tagarria zuten lurrak. Izen na-gusiren bat edo beste (topo-nimia haundia) gordeko da;gainerakoak betiko ixilduko.

Ez da bihotzkada hutsa, eze t a e r e aurreramenduarenkontra joan nahia; galtzeradijoazen egazti-mota eta ba-sapistiei laguntzen zaien be-zalka ez ote zaiken herri-ja-kintza hau bildu eta baliatu?,Hizkuntza aldetik aztergarri,hiztegi aidetik muga gabekoarrobi aberatsa, begiramendu-rik haundiena merezi zuen la-

na. Bi edo hiru herritakoakbildu ditut nik eta, bakoitzeanzazpirehun hitzetik gora jasodut. Zer izango zen Naparroa-ko mila herritan lana hori eginbalitz?

Gure kezka honen deia en-tzunik, Iruneko adiskide ba-t z u e n laguntza aipagarriaukaiten hasia naiz. Hamar ha-mabi herritako lana laistereskutan izango dugu. Zerbaitda; baina Naparro guzirakoezer gutxi.

Hortik hasi beharko ginu-ke, gure izen aipatuenak zu-zentzera heltzeko. Ezin daesan zer astakeri latzak en-tzuten eta idazten diren: Al-tobizkar ez baino, Astabizkar

da Auhamendiko tontorrarenizen jatorra. Altxueta ez bai-no, Artxueta da Aralarkoa.

«ErroIdan harria», erakus-ten ziguten, txikitan, Aralarmendirakoan. Eta noizbaitekogizon ospetsu batek Beriain--menditik bere beso indartsuzbota zuela esan ere bai. Hanomen dauka esku haundi ba-ten ezaugarria. Eta nork dakizenbat burubideren bildumadakarkigun esaera horrek?Nungo liburu mardulak emandezaiguke hori bezalako esa-mesak duten ikasgai leheniturrikoa? Etnologia edo de-lako herri jakintzari etorkizunona sumatzen dakio. Kontu-ratzen al-gera zer bide jato-rrak ixten dizkiogun, leku-ize-nak eta beren esamesak gal-

tzean, herri baten arnasa az-tertu iezaken jakintzari?

Galdera bat egin nahi nukebakarrik: ez-jakinean gordezaigun aberastasuna galtzenutziko al-dugu ikasiok? Euro-pa aldeko arrobi jakingarrie-netakoa izango litzake gureherriaren bizia darion hizkun-tza xehe hau bilduko lukena.Leku-izenak beren argibideguziekin jaso behar lirake he-rriaren ahotik. Eta egitekotan,ienbaitlen; berandu delariknegarrik izan ez dedin.

J. M. Satrustegi

2 — P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —EKAINA

U S K A L H E R R I K O L E I O ALEHENENGO ZORTZIKOTEBERRIEN TXAPELKETAZANKOTZAN

Iruneko «Gaztedi» Elkargoak an-tolaturik ioan den Maiatzaren 28'-ean Zankotza (Sanguesa erderaz)-ko «Principe Enrique de Labrit»delako Teatroan goizeko amabi-etan «Nafarroa'ko Zortzikote Be-rrien Lehenengo Txapelketa» ospa-tu zan.

Teatroa telliaturaino beterik ze-goelarik sei «Otxote edo Zortzi-kote" ari izan ziran —bi emaku-mezkoak eta lau gizonezkoak— az-kenean honelako moduan geratu-rik:

Lehenbizikoa eta Txapelduna «SA-KANAKOAK» Etxarri Aranaztik eto-rriak.

Bigarrena: NORA Zankotzakoa--emakumezkoa.

Imgarrena: ANDRE MARI Etxa-rri-Aranaztarra-emakumezkoa.

Laugarrena: ATERBEA, Irunekoa.Bostgarrena: LAGUN ARTEA, Le-

kunberrikoa etaSeigarrena: ONGI ETORRI —Za-

ragozako «Nafar Etxe» delakoarena.Otxote guziak ongi egon ziran;

bere kantu guziak euskeraz abes-tu zituzten. Deneek Aita Olazaran'-ek prestatutako (armonizatutako)«Mendekoste Festetan>» kantua be-harrezkoa izan zuten. Hontaz gai-nera «Zortzikote>» bakoitzak bi kan-tu abestu zituen. SAKANAKOAKtaldeak «lllunabarra» eta «Festara».NORA'k «Aitak eta Amak» eta«Atsa thiiRthun». ANDRE MARI'kccSorgin dantza» eta «Ume ederbat». ATERBEA'k «Ortzeko izarra»eta «lllunabarra». LAGUNARTEA'k«Beti eskamak kentzen» eta «Umeeder bat», eta ONGI ETORRI'k «Txa-kolin» eta «Festara».

Otxoteen arinaldien bitartekoetanbertako Txistulariak eta dantzariakari izan ziran.

Juan Pedro Aramendia jaunakfesta zuzendu zuen —euskeraz etaerderaz— dena erakutsi eta zuzen-duz.

Mahiburukoak hauek izan ziran:Aurelio Sagaseta apez jauna, AitaJuan Maria Eskala Kaputxinoa etaJesus Urritza jauna.

Festa asi baino lehen Zankotza-ko Aita Kaputxinoen Elizaren AmaBirginari Otxote guziek «Agur Je-susen Ama» euskal kantu polit etaezagutua kantatu zioten eta ondo-rean bertako Aiuntamentuan Alka-te jaunak «agur eta ongi etorria»eman zizkien denei.

Egun zoragarri eta ezin ahaztu-tzekca Maiatzaren azken igandeadenontzako!

HERRI MEZA IRUtiAN

Pasatu den Maiatzaren 20'eanPentekoste bezperan Aita Jesuite-en Elizan arratsaideko zazpietanHerri Meza bat eman zuen.

Honekin laugarren aldiz Iruneanholako Meza izan dugu irunsemeok.

Herri Meza hau «EUSKO GAZ-TEDIAREN ALDE» eskeindu zan.

Euskaldun aunitz eta euskaltzalejator asko bildu ziran egun har-tan Aita Jesuiten Elizan Kristo etaElizarekin batean elkarturik gure«euskal gaztedia» gero eta euskal-dunago eta fededunago izan dedin.

LESAKA ETA "EUSKALKULTURA*

Gutxika gutxika Lesaka'ko he-rrian euskaltzaletasun giroa haun-diagotzen doha. Lehenbizikoz eus-keraz erakasteko klaseak antolatuziran; ondorean «lkastola» bat iri-

kitzeko pausoak ematen asiak diraeta orain «Euskeraz idatzitako ipuineta idazpenak» Sariketa eratu da.

«lkastola» izeneko LehenbizikoSariketa hau bertako «BETI GAZ-TE» Elkartearen «lakintza AldekoSailla»k prestatu du eta bere gainditu gorabera guziak. Nafarroko Di-putazioaren «Euskeraren aldekoSailla»k eman dizkio bere babes,laguntza eta kerizpea.

Sariketa hontan Lesakako nes-katto ea muttiko guziek parte aha!izan dute.

Gure goresmenak antolatzaileei.

LIBURU BERRIAK

MITXELENAREN IDAZIAN HAU-TATUAK deritzan liburu bat Erren-teriako seme den Luis Mitxelenahizkuntzalari iakintsu eta famatuakidatzi eta prestatu dituen lanik be-rezienak dauzkana atera berri da.

Liburu honen egilea iakinik ga-rrantzi haundikoa izanen dela esanbeharrik ez da. Liburu hontan ber-tan ezagunerazteko esaten den be-zala: «Liburu trinkoa eta mardulabezain gozoa eta ernagarria. Hitz

bakarrez esan dezadan MITXELE-NARENA! Berak egin du. Berak jo-rratu eta BATU du. Bere eskukobehatzetik pasa da hitz bakoitza».

Agerkari hau artzen dutenei eros-teko esaten diet zergatik oso in-teresgarria bait da. Aita Patxi Al-tunak izan da liburu hontan azal-tzen diran lanak aukeratu etabildu dituena. ETOR Editorialak ar-gitara eman du.

—oOo—LAN HAUTATUAK izentzat dau-

kan liburu berri bat LUR Editorialakargitara eman digu. Euskal liburu

hau ETXEBERR! Sarako zenarenada. Donostiko LUR euskai Edito-rialak urtean behin euskal klasikobaten liburu bat gure eskuetaraekartzen oi digu eta aurten LANHAUTATUAK Sara'ko herriko zanETXEBERRI arena da.

Saltzeko baiioa: Ehun pezetasuskribidoreentzat eta liburu dende-tan saltzekotan berrehun pezeta.

DISKO BERRIAK

LIZA R R A K O DULTZAINERUAKizeneko disko berri bat atera berrizaigu. Bere izenburuak ongi esannahi duen bezala disko honek Li-zarrako dultzainak jotako soinurikfamatuenak grabatuak dakarzkigu.

Duitzaina taldea Lazarraga aitaketa semeek osatzen dute. EDIGSAetxeak argitara eman du. Inaki Beo-bide jaunaren ardurapean eratu da.

ZUBEROA deitzen dan disko batere azaldu da arestin. Disko hon-tan Zubero Eskualde maite eta po-litaren kantu batzuk agertzen dira

denak herritik zuzen diskora era-manak inork landu eta konpondugabean.

Zuberoko herri txiki bateko ar-dotegi batean artzainak, nekaza-riak, basamutilak eta herriko bestegainerako jendeak afaltzen direla-rik beuren kantu bertsu eta ate-raldiak disko honek ekartzen diz-kigu. EDIGSA Etxe berberak argi-taratu du. Amazazpi kantu dene-tara grabatuak daude.

Bi disko hauek Euskal Kulturaribegira txit egokiak dira.

Bi disko eskatzekotan zuzenbidehauetara idatzi: Inaki Beobide —Fe-rrerias-1. DONOSTIA.

IPAR AMERIKETARENEUSKALDUNAK

• Pete Zenarruza jaunak EuskaldunIpar Ameriketako semea dugu; be-re gurasoak euskaldunak ziran, Biz-kaitarrak alegia. Orain hilabete ba-tzu, iru edo, Euskal Herrian egonada bere gurasoen Lurra ezagutze-ko. Bere garaian jaun ospetsu ho-nen berri eman nuen, toki hontanberean.

Pete Zenarruza jauna Idaho'koEstaduaren Sekretarioa da; ez daberaz gizon ezezaguna Estadu ho-nen gizonik famatuenetatikoa bai-zik.

Gure Zenarruza Euskal Herrikoperiodiku guziei han prestatu du-ten «EUSKAL FESTA»-ren programabidaldu die —euskeraz eta ingle-seraz idatzita— hemengo euskal-dunok iakin dezagun eta bide ba-tez aha! dutenak hara joan dite-zen.

Euskal Festa hau Ekainaren 2-3eta 4 egunetan ospatu ziren. Aitz-kolariak, arrigoratzaleak bertsola-riak, soineko-sariketak, argazki nor-gehiagoketak eta abar izan ziran;Euskal Erregina ere hautatu zu-ten.

Idaho'ko Estaduan Nebada, Kali-fornia eta aide hartako Ipar Ame-riketan bezala euskaldun aunitz bi-zi dira eta euskaldun gisan sen-titzen dute. «EUSKOTARREN ABO-TZA izeneko agerkari bat argita-ratzen dute euskeraz eta ingele-seraz izkribitutakoa dena.

Bi zuzenbide jarri ditut ondoreaninork euskaldun maite hauekin na-hi baldin baditu ar-emanik izan:

MIREN REMENTERIA —BasqueStudies Ceniter— Office of HigherEducation-413 West Idaho Street.Boise. IDAHO 83702-USA.

Eta STATE OF IDAHO. Pete H.Cenarusa —Secretary of State—BOISE - IDAHO 83707.

Goraintziak Ipar Emeriketako eus-kaidunak, agur biotzez!

IKUSLE

OLIOAETAGATZA

Urtean bortz-sei aldiz bakarrik iaten ginuen etxean arroltzeanere aurtzaroan. Ez zen bikoitzkeriz, ez; ezin bertzean baizik.Gauz aunitz, eta beharrezkoak zirenak gainera, ekartzen zituenetxera gure ama onak arroltzetan truk. Beharko! Diru agorteakestutzen zen eta gaixoa!

Egun batez, amar urtekoa ni, etxe-zain utzi ninduten, guratsota gainerakoak lanera lasai ioateko.

«Oraintxe, oraintxe!» nion; eta oilo-kafiz oilo-kafi, arroltze bi-len abietu nintzen; eta bat, ederrena, artu ere -nuen pozik. Sukal--ondoko saskitxotik artzea baino estaliago zitzaidan amaren be-gientzat kafitik. Xaretoan zenbat zituen bilduak iakinik ere, ka-fietako berri nekez zekien, etzituen bada oiloen karakak lanto-kiraino entzuten ahal.

Agoa uretan sukalderatu, eta zirikatu nuen sua; zartaina ber-tan iarri; ta, nere ustean amak bezala, su-burdinaren izkin bateanioz, kaska on bat eman arroltzeari eta koskoaren barrenekoazartainera bota nuen: baina, ezkerreko eskuko beatz aundia ahatikkosko-artekan barnasko sartuz.

Amak etzuen orrelakorik egiten; ez eta, kaska ematean, xu-ringoaren erdia, nik bezala su-burdinean behiti zirriztaka erortzerauzten: harek emana, osoa izaten ginuen beti: nik autsitakoarenerditsua, beatzak eta su-burdinak ian zuten: bertze erditsua...

Zartainera erori bezein laister, zarraztako sendo bat sortu zen;eke beltz samin bat sukalde guzien zabaldu; eta zartaina, aun-ditsu zikin bat bere zorroaren erdian sortu balitzaio bezala, itsusibai itsusi gelditu! Naiko katazkak egin nituen, ezin garbituz.

Nere utsa non ote zegon iakin nahiean, lenbiziko besta aundiaetorri zitzaigunean, ongi ohartu nintzen, arroltzeak prixitzeko, amakibili zituen aratunat guzietan.

Sua zirikatu, nik bezala harek ere; zartaina su gainean, ber-din; arroltzeak zartainera ere (beatza gorringoan sartu gabe, bai),bota zituen. Baina, nik nereari eman ez nition bi gauz an ioanziren, bat aitzinetik, bertzea ondotik, zartainera: olio xorta batlehenik; gatz pikor xehe batzuk gero. Eta arroltzeak ez zirenzartainari lotzen, ez ere kixkaltzen. Putxukela hartan pil pil piligerikan pozik ibil-aldi bat egin ondoan, platerera, gure amakiagundu ta, plast erortzen ziren, «ian nazak oral!» erranez.

Oilo beraren arroltzeak ziren beharbada nik ondatutakoa taamak prestatutakoetatik bakarren bat. Nik ondatua... ori; ondatua:amak prixituak, bai goxoak!

oOo

Nere bizitzan maiz aski gogora eldu zait gertaeratxo au; la-gunurkoarekin gauzaren batean behar nuken gisan ibili izan eznaizetan batez ere. Leundu, goxatu eta goxotu lezaketen olioazeta gatzaz atzendu izen naizelako.

Batzukin edo bertzekin zerbaitetan ari ginanean, elkarrenganakoegizko maitasunak eta eramankizunak eskatzen diguten olio etagatz pixka, bakoitza bere orduan, gure aldetik iarri izan bagenu,ez ginuke gero norbaitsueri barkazioa eskatzen ibili beharrik.

Olioa, etzagon: gatza berriz, eskas edo geiegi: eta, goxo goxoaitzina eraman zitekena, zarraztako batek ondatuta utzi zuen; ekebeltz tartean kixkalita. Nola konpondu gero ondorio txarra?

Asieratik olioa; ari geranean, gatza. Eta olioaren, gatzaren,edo bien eskasian bagabiltz, bego arroltzea esku obeagoa duena-ren kontu. Aurkerietan erori gabe.

IBARRONDO

PREMIOUTERARIO«VASCUENCE»

DOTACION: 100.000 PESETASBASES:

I.—El Premio tiene por objeto es-timular y honrar a los navarrosescritores en vascuence, y coope-rar a la conservacion y practicadel idioma por la difusion de tex-tos que por su estilo y contenidosean apios a la comprension po-pular, textos que asimismo contri-buyen a un mejor conocimiento delpueblo navarro.

II.—Ei Premio se concedera porel sistema de Concurso regiamen-tado por estas Bases,

III.—Los trabajos, originaies eineditos, tendran libertad absolutaen e! tema, dentro de !o expre-sado en la Base I). Pueden in-cluirse temas pubiicados anterior-mente que contengan sustancia!ampliacion o actualizacion, o bientransformacion a efectos difusores,todo ello a juicio del Jurado.

Los autores buscaran despertarel interes popular causando siem-pre un efecto directa o indirec-tamente educativo.

Los trabajos podran ser espe-cialmente destinados a los ninos.Podran ser redactados en prosa oen verso. Se remitira version cas-tellana o al menos un resumen.

Podran ser individuales o colec-tivos.

IV.—Los trabajos tendran unaextension aproximada a las 100cuartiilas tipo holandesa y dobleespacio y podran ser acompanadosde material grafico.

V.—Se remitiran por cuadruplica-do, con lema y sobre de identifi-cacion, en el que se hara constare! nombre y la direccion del autoro autores, antes del 31 de diciem-bre de 1972. La remision se rea-lizara a la Caja de Ahorros Mu-nicipal de Pamplona en sus Ofici-nas Centrales. Los remitentes so-iicitaran recibo de entrega de laOficina de Correspondencia de laCaja.

VI.—El Jurado sera nombrado porla Academia de la Lengua Vasca yse constituira por 5 miembros, en-tre los cuales tres al menos serande condicion navarra aun cuandono sean academicos.

VII.—El fallo del Jurado tendralugar en el bimestre enero-febrerode 1973, publicandose los premiosen el mes de abril.

Vlii.—El Jurado no podra divi-de el Premio pero si declararlodesierto. Tambien podra proponeral Consejo de la Caja la conce-sion de menciones especiales conpremio en metalico.

IX.—El trabajo o trabajos pre-miados pasaran a propiedad de laCaja, quien se reserva los dere-chos de publicacion.

X.—La resoiucion de las cues-tiones que puedan piantearse co-mo consecuencia de estas Basesson de competencia del Consejode la Institucion.

EKAINA—1972 P R I N C I P E D E V I A N A

ARNAS

ARTEA GAURKO KULTURANEZ ULERTZETIK EZS1NISTERA

Gaurko artistek sortzen dituzte-nak, margazki edo irudi, gehienakjendeak ez ditu ulertzen! Hau holada. Esate baterako Picasso batenmargazkiri gure herrietako gizase-me askok ez dio deus aurkitzen,eta berdin Txillidaren eskultura ba-teri, nahiz Txillida hemengoa izan.Eta berdin gertatzen da besteekin.Ez dute ulertzen, baina oso onakdirela esaten zaie, millonak baliodituztela... eta sinisten dute; bai-na ez beti! Azpi-azpian zalantzatxiki bat gelditzen da marra okerhoriengatik hainbeste pagatzea ero-keria ez ote den, denak erotuakez ote dauden, eta majina bat txis-te egiten dira gai hontaz. Eta gal-dera bat datorkigu bereala: Iritxi-ko al da inoiz jenderik gehienaarte berri hau ulertzera? Ezin li-teke ezetz esan. Gainerakoan be-gira nola herrikoitu den orain ha-mar urte hain ulerkaitza zidurienmusika. Orain dozena bat urte paregiten genuen Beatles-en musikazdantzatzen dira gaur gure senidetxikiak.

FOTOGRAFIA ETASORTZAILE GOGOA

Fotografia agertu zenetik (etaorain margoduna ere arrunt zabal-du da) margolariei eginkizun batkendu zaie, ate bat hertsi. Direngauzak nolakoak diren edo ikusigenituenak nolakoak ziren jakitekoargazkia bezelakorik ez da! Lehenerregeek margolaririk onenak era-maten zituzten beren jauregietara,gaur lehendakariek edo politikoakberen argazki ofizialak zabaltzendituzte.

Margoketari, pinturari beste bidebat gelditzen zaio: sortzea; etaberdin eskulturari; ez gauzak, iza-kiak, «kopiatzea», baizik berriaksortzea, egitea. Hau beti egin duartistak, egia da; eta bestalde gaurere ez dezake ahaztu izanera, bai-na bere elburuak ezberdinak be-har dute.

EGOERA, PENTSAKERA,AZPI-EZAGUERA ETA ARTEA

Artea, edozein arte mota, zer-bait adierazteko da. Baina adieraz-tean hiru gune daude: Nork, norieta zertaz. Azkeneko hontan dagokakoa; eta bertan finkatzen da ar-tea. Hirugarren elemento hontan,bitartekoan lehendik beste bien(nork eta nori) ados egon beharbait dute. Gainerakoan batek esannahi duena besteak ez du ulertzen.Bien artean behar du batasun bat,lokarri bat bada ere. Pentsakera,ezagueraren ondorio bezela, logi-koa eta gizon bakarrarena ager-tzen zaigu... azpi-ezaguera (sub-konszientea) berriz arruntagoa, lo-gikarik gabea, baina garrantzitsua(batez ere borondatearen erabaki-etan). Eta artea eta artista, hemendabil ezaguera eta azpi-ezaguera-ren adierazpenen mugetan! Ez «po-!ita» edo «ederra» hitzen morroi.Hitz hauek berak adierazteko di-ren bitartekoetan sustraitzen baitdira.

KULTURA ETA ANTI-KULTURA

Bi egoera arrunt ez berdinetanjarriz gero bi gizaseme ez lukete

IT/AL

elkarrekin bitartekorik izango; bikulturatakoak izango lirake. Bainahau elkarte batean gertatzen badaeta gainera gune berean kulturaeta anti-kultura dira. Gaur hitzhauek esaten dira; lehen modanzegoen esatea: nahiz elkarrekinegon ez dute elkar ulertzen; ezdaukate deus berdinik, ez elburu,ez pentsakera, ez nahimen... an-tikulturan egotea «estrukturetansartu gabea» bezelatsu da, bainaezin mugatu ditezke behinere osozuzen holako egoerak.

HERRIKOI KULTURAEUSKAL KULTURA

Ideia hau mugatu nahiean, betihasi izandu dira berezkuntza bila,kulturen arteko ezberdintasunenbila. Nere ustez hasiera sakonagoa litzake beste hau: Zer atera-pide dauka gaur euskal kulturak?1) teknika berrietaz jabetzean, 2}beste kulturekin nahastean. Kultu-ra baten izatea ez bait da ezber-dintasunetatik daritzen. Eta gaine-ra «apparteid» kulturalak ezin iraunbait lezake.

HiTZ BAT ZAHARTUKODENA: KULTURA

Gehiegi erabiltzen deiako, gaiz-ki erabiltzen da. Bere aide dauzkaestudio sakonak, Malinowsky-tikhasi eta Levy Strausseraino, Ba-randiaran ahaztu gabe... Baina hereaurka herrikoitze arruntagia^ Oraindela hogeitamar urte folklore hi-tzak, gaur kulturak esan nahi duenaesan nahi zuen... eta hasiak diradagoneko hor nonbait «kulturalis-ta» hitzari «folkloriko» hitzak duentankera txarra erasten.

Patxi Z.

Munduko Ohlartzunak

Maltaho giroa eta tonen JUIoraUMunduko bigarren guda ondo-

rean, Hitlerren Alemania eta Mus-soliniren Italia menperatuak zeu-denean, gudako irabazleak Maltanbildu ziren. Hain zuzen orain delahilabete batzuek Ingelesekin ezinkonponduaz ibili diren ugarte hor-tan bertan. Garai hartan oraindikIngalaterrako agintzapean zegoanugarte hori. U.S.A.-ko Roosbelt,Errusiako Stalin eta IngalaterrakoChurchill. Eta zer egiteko uste du-zute bildu zirela? Munda elkarrenartean zatitzeko...

Garai hartan (1945) Europa za-harra, hainbeste mendetan mun-duaren gidaria izandua dena hau-tsia zegoen, puskatua. Ba zidurienez zela gehiago goratuko. Bestal-de lehendabiziko munduko gudaondorean U.S.A. agertu zen bizko-rrenetakoa bezela eta bigarrenhontan berriz aide batetik berakguda irabazi eta bestetik batereurratua izan gabe, esate baterakoFranzia urratua izandu zen bezela.Berdintsu zegoen Errusia; beti Eu-ropako beste herrietatik aide ba-tera bizitua, bere iraultzaren on-dorean eta gerrate ikaragarri ha-ren ondorean munduan zerbait iza-teko prest. Ingalaterra berriz za-hartua zegoen... bere inperio izan-dutako puskak banaka banaka gai-duaz soin leproso bat baiitz bezela,bere zatiak galtzen.

Eta mapa batzuen aurrean jarri-rik mundua zatitu zuten, jainkotxobatzuek balira bezela... eta bi pus-ka egin. Bata, sortalde, Errusiareninfluenziapean. Sartaldea U.S.A.(eta Ingalaterra) nagusi zirela.Agintza honek zidurienez ba zuenarrazoizpide bat bi talde hauenideologian: batzuek marxistak eta

besteak gutxi gora behera demo-kratak edo holako zerbait.

Baina urteak pixkeka pixkekaazaidu digute egi osoa: Maltanegindako zatiketak askoz gehiagobegiratu zion agintza nahiari ideo-logiari baino. Aldi hartan nere us-tez ideologia erabili zen agintzanahia edo inperialismoaren aide,inperialismoaren serbitzurako. Ho-rrengatik ikusi ziteken Moskureninfluenziapeko nazio batzuek bainoaskoz sozialistagoak edo nahi ba-da nolabait marxistagoak zirela,beste sartaldeko batzuek.

Mundua erditik zatitze honenondorioa izandu zen «guda hotza»deitutakoa. Bi alderdi hoien ezinberezia. Muga ezin ezarrja... edobehintzat ezin finkatua; harontza-go eraman nahia; besteen berrijakin nahia.

Baina, Maranon-en idatzi zuenbezela, ez dute beti historia idaz-ten luma eskuan daukatela uste du-tenek. Eta aldi hontan ere berenurtetan munduko bi nagusi f.aiek(Roosbelt eta Stalin-ek) egin zu-ten zatiketak ez du hogei bat urtebesterik iraun. Egunero egunkarieniehenengo horrialdean ikusten di-tugun berriak hori adierazten di-gute. Europa berpiztu da, bereezur zaharretan oso elkarte indar-tsuak berriro marduldu dira. Etahauek bere indarrez jabetu dira...eta U.S.A.-ri ez diote beti adosegiten. Errusiari sortu zaio bes-talde Txinaren nortasun berezia,eta honek bere aldera eraman dituzenbait adi, esate baterako Alba-nia. Azaidu dira hirugarren mun-dua deitutako adi horiek guztiak...aide batera edo bestera joateariarrazoirik ikusten ez diotenak.

Gaur guda hotza bukatu da. Di-plomaziaren jokoarengatik... Eta di-plomazia behar da sal-erosketakoedo komerzioko beharrengatik...baina hajere mugak iraun dezaten--edo, ba dira beti bi edo hiru gu-da. Baina guda hauetan bi motadira, eta honera iritsi nahi nuengaurkoz, batzuek oraindik Mal-tako giroa adierazten dutenak; ho-nelako guda hauetan, nahiz itxu-raz beste batzuek gudan ari azpi--azpian eta atzetik beti bi «han-diak» izaten dira. Honelako gudahauen berezkuntzak esan behar ba-lira beti notizi bezela periodikoetandaudela esan beharko genuke: adi-bidez Viet-nam edo Sortalde er-dia... beti hauek dira mundukooihartzunak. Hemen burruka dabil-tzenak ordea ez dira bakarrik Viet--namgoak edo arabe-israeldarrak.Ez, ez! Hauetan Kremlingo mahainberean afaldu dutenak ari dira gu-dan! Gainerakoan ez lukete izangoguda hauek duten teknika: abia-zioa, artileria... ez bait dira gerri-Ila batzuek. Viet-namgo langileri-tzaren guda dela, edo inbasio ba-teri gogor egitea dela esatea, biekberdin dira gezurrak... eta hau de-nek ba dakite! Gezur «taktikoen»garaia aspaldian joan zen!

Ba dira beste guda batzuek:Kurdoena, Biafrakoa, Irlandakoa(hau oso berezia da bestalde nereustez, «informazioa» deiako bereindarrik handiena) Sudangoa, Uru-guaikoa Maltako girotik sortu ezdirenak. Hauek ez dira notizi; he-men hiltzen diranak bestelakoaknonbait!

Z.

Nik ez dakit zer esan nezaken Txema Aranazeriburuz. Hemen dauzkagu bere margazki batzuek. Bereadierazpen abstraktoak ematen dizkigu bideak, guk,geurok ikustean eta oldoztean barruan daraman egizati hori asmatzeko.

Hemen daukagu gizon bat bizi dena, begiratzeneta ikusten duena, gauzak sumatzen eta adieraztendituena... ahai duen bitartekoekin beren egoera osoan.Saiaera bat beste edozeinena bezain jatorra.

Oso interesgarria izan liteke ikustea nola artistaberri ugari hauek beren nahimena tankera exzeptikoxamar batean hartu beharra daukaten.

Interesgarria izan liteke baita ere jakitea zergatikhainbeste idazle eta artistek, batez ere herri oinpe-ratu eta atzeratutakoek uste duten alperrik ari di-reia eta tokitik kanpo eta baiiorik gabeak direla.Gure herrian ere ba liteke holako erruren bat izatea.

Hemengo margazki hauetan ba da jarrera bat: El-karte berri bat sortu beharra ikusten duen gizona-rena; gizaharreman berriak adierazi eta sortuerazidezazken artea ahal izango den elkartea.

Eta arte berri batez hitzegitean, behar bada sor-tzeko eta beraz jabetzeko era berri batzuek asmatubesterik ez dugu egiten; edo berdin dena bizimodutankera berri bat, kultur aberri bat mugatu.

Hona hemen eskuan daukenak eta bere buruaemateko prest dagoen gizonarentzat tokia!

Hona margazki hauek.

Oroitzen naiz eskatu genizkionean esan zigula ezzutela behar bada, askotarako balioko... bertan mar-gazki hauetan bi galdera dauzkate zidatzirik: ZER-GATIK?, NOIZ ARTE?

Manu Olazabal

KUTTUN

TTIKI

MAiTEA

ETXE

ZUK

GAUR NEKEZ

BAT EGINGO

ETA NIK

ALKAR

DAUKAT

ETA ZU

EGUN

EGUN

DEGUBATEAN

BATEAN

BIHOTZA

URRUTI

HAIN

BAINAN

HAIN

URBIL

URRUTI

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

NEKEZ

ZURE ESKUAK MAITATZEN

GOGOR

NERE IXILTASUNEAN

Manuel Olazabal

4 — P R 1 N C I I

B ertsolariekin zor

gertatzen da?

Zer? Bizi dira? Behar bada bertsoiariak bere herriaren aurreko egin-beharra, misioa amaituai dau? Betetzen du? Herriak bertsolaririk ez du nahi? Zergaitik? Sagardotegietako bertsoak kan-tatzen diralako bakarrik? Herriarentzat mensaje barririk ez dauka gaur bertsoiariak? Bertsolari gaz-terik ezak sortzen ete ditu problema honek?

Ni enaiz inor galdera honeri erantzun jator bat egiteko. Baina galdera sakonak eta bertso--zaleen artean bizi-biziak dira. Nik ez dakit nun diran txapeiketak, bertsolari gazteeri bultzada batemoteko; zer bide erabili den hortarako.

«Principe de Viana»-n bertan norbaitek bertsoiariak in.Gizkorik sendoen egozala inoan. Nere-tzat inoizkorik krisisik haundienean, ostera. Gaur ehun bertsolari badira, kontuak atera zenbat gel-dituko diran hemendik amar, amabost edo ogei urtera. Ogei urte ez dira asko, ta Euskal-erriakasko iraun behar dabeia dinogu. Hau sinistu ta nahi badogu ta bertsolaria herriko kultura batfherriaren zati bat eta herriko anima bizia da!a aitortu, atera kontuak herriaren «zati» hori krisise-an dagola, ta zatia badago, osoa ere... Bestaide, krisisa ezta, egun baten edo ila batean goiperaosrtzen, urtez-urte sortzen joan baizik. Ta guztiz jausi ezkero... Hil-obira.

Abel Enbeita

TXORIBAT

Uda berria dagopixka bat sartua;askotan entzuten dettxorien kantua,baiha ni bai naizelamutiko tontua,abi bat daukat etabera zapuztua.

2

Joan nintzan abiratxori-kume naian,lotan sartuta egongoziraden garaian;kolpia bota nionuste onenian,baina arrautz usteiakzeuden an abian.

— 3 —

Goiz-goizo jarri nintzanzaitzen ingurua,eta ikusi nuantxori modukoa;bazpare bota niondanba! ta tirua,gaixoa erori zanerdi maillatua.

_ 4 —

Egun artan izan zannere buruan jai,ta aske eman nionnik nere txoriai;animaii guziaktxori ura jan nai...,gorputza nik jan nun daburua katuai.

BIDE AUSIARI

Euskal bideak eta mendiakdira —nok uka?— zoragarriak!

Baina bideak apurtzen,eta mendiak zakartzen...

Gu aldiz gara ikus gureanmendiak blei-blei eder utsean

eta bideak txukunik,ertz eta barru dizdizik.

Euria goitik maiz yaku jaustenmendi-zugatzak indar-barritzen;

baina bideak, luperiz,dauskuz ondatzen ixuriz.

Aspaldi danik sendo euriata Trabaku'tik beera bidia,

bide kiskila, meiaska,yaku eratxi apurka.

Eta or dago saiets ausia,or dabiitzanen barregarria.

Ez dok ipuina, ez azti:abi! arduraz, bidazti.

Burdin-esia, arri-mokor batez da naikoa doanarentzat;

belbiliez joan, nai oinez,arrisku dogu aur-aurrez,

Euskal bideak, euska! bazterrak,berez zarie dizdiz-ederrak!

Alan be bear, noizpenka,arduradunen arreta.

Igotz

IRUIZARLARI:YOUNG, DUKETAMATTINGLY(1972-4-23)

Zertan zabiltz zu, Jon Young,ta zu, Txarles Duke,

Illargi gainez lokaauts-solo urdin arte?

Gizonak ba-dau senabere oskol barne;

olakorik ez dautzuegin orainarte.

Orra eidu zariesu-ziri bat abi,

egalari bizkorrakEli igarie iduri,

jakin naiean ortikzer daukagun berri.

Ausartak zare biok,dinotzuet egi.

Bide luzez ibilkiara ta onaka,

mendi, zelai ta trokakdozuez araka;

emen mailluaz jorikantxe barriz anka,

arri-koskor galantakzakura metaka.

Izar ori su-puzkaegoan unean

azal agertu zirantroskak pillatzean,

aurkitu nai dozuezabiltzen bidean

illargiak ze adindau bere izatean.

iru edo iau miilamilloi urteraino

ei ditue arriok.Ai bai arritzeko!

Illargia, ez lurraez dira atzoko!

Gora daigun biotzezJainkoa betiko.

Igotz

BEPTVHEURI mn HIM (is

Gizonak iutuz jantzirik,binan, makur, ixilik.Begiak erdi itxita.Betuletan malko erosi bidindilizka.Aurpegiak...Aurpegiak ezkutatuta,eurenak ez diranainork igarri ez daian.Aurpegi elizkoiak.Santuei ostuak...Beatai eskatuak...

Ta danak ixilik.Ta danak apal.Zenbat otso, zenbat azeriardi narruen azpian!gizon itxuraz...ta gizonak ba doazBa doaz geldiro, binan...

Erdian daroeeuren izerdien frutua:«zerraldo apaina».Gainealarrosa ta ikurrinez eder.Barmangoseak aragia jan deutsenIau azur argal.Barruanazai mehe bat jantzi daukenIau azur otz.Barruanzu, Biafra.Zu goseak iruntsita,

gorrotoak janda,zigorrak ebagita,askatasun ezak zapalduta.

Zu gizonen piztitasunakzatituta,gizonen azaluskeri baltzakitota,gizonen arrokeri,egoismo ta anbizioakzulatuta.

Zu zeure etxean oinperatuta,zeure askatasunean lotuta,zeure eskubidean ilda.

Zu... Barruan.

Ta horra...Zapaldu zaituenak eurak.Zulatu zaituenak eurak.II zaituenak eurak...

Eurak zaroez ilobiraeurak, sentimentuz urtzen!negarrez, ilun, elizkoi!saminak aulduta!

Azaluskeri negargarria!!!Entzun, mesedez,lutudun gizonok.Entzun, munduazeuon eskuetan dozuenok,Entzun, bost aurpegidunmozolook.

Jaso buruok!Ardi narruok kenduta erakutsizuen arrizko bihotzok.

Bai. Zueri dinotsuet:Nun euki zenduen

lutu bigun hori,zuen jantziakmenpekoaren odolezgorritzean?

Nun gaidu iatzuensentimentu horiazpikoaren zotina entzutean?

Nun gorde zenduezannegar malko horreekzigortuaren begiak bustitzean?

Nun eskegi zenduenaurpegi ilun ta elizkoi hori,ilaren sabel gaineanbarre egitean?

Nun utzi zenduenbihotz zabal horierrugabearen bihotzazulatzean?

Nun egon zineen?Nun herri hori iltean?

Ez erantzun. Ez!Otso alaruak urten ez dakizuenardien be ordez.ardien be ordez.Ez erantzun,azal erosi horren barruanzuen narru baltzailaren odolezgorri ikusi ez daidan.Ez erantzun.

Jarraitu aurrera.Obiratu gorpu hori.Baina etortzean esannorenaizango dan urrengoa.Bai.Esan,aurpegi barriak erostendirurik bota ez daizuen...Beharrezkoa da dirua.Gorpu gehiago ilobiratzeko.Beharrezkoa da,il zorian dagonaribetiko bizia emoteko.Beharrezkoa,minez dagonaminik bako lotan jartzeko...Bai. Beharrezkoa.

Baina beharbadazuen apaltasunakez deutsue iztenzuen aurpegia,inork ikusi ez deutsuenaurpegi eder hori,inori erakusten...

Parkatu nere ez jakina.Agur, Biafra!Ez zara lehenengoa.Azkena???

AGUR!

Jon Enbeita

GOTZON ERRIANEgi indarrak dei dagist mendiaren

goitikAn, gizon batek eukan egia bizirik.

Mainu da zinaldari, gotzon il ezkero,Onen lorratz garbia ikusten argiro.

Zure oroimen garra indartsu bizi da;Etxerik etxe zabiltz, beti, on eginda.

Nor zihan zu mendian? Guztienanaia!

Lenen jakituria, gizon izatia.

Gizona izango zinan gizonen artean,Gizontasuna dozu gogo oroimenean.Basetxe bakotxean dozu altara bat,Ta ango nausi, gazteen bjotzak

zuretzat

Zer maite izan zenduan, gotzonabadea?

Zeurea zan erria, mainuko jendea.

Maitasuna itzi zendun, ixuri alean,Zeu, pozez, bizi zinan lurraren

gainean.

Zertzuk esan zenduzan abadebizitzan?

Egia ta zuzentza maite izanzenduzan.

Maite zendun egia azaldu zenduan,Erriak bidezko zan egia artu eban.

Gem il egingo zinan, bai, garbi--garbirik;

Erria zeugaz dozu, maitatzen,bizirik.

Egin zendun guztia ta zure irudiaGaur samurrago dira, gotzon

abadea.

Paulin

V I A N A— 5

B E R T S O B E R R I A KNafarroa-ko bi Apaiz Jaunek izenpetutako eskutitz edo karta bat artu

det. Eskutitz ortan esaten didate ia, arren, Euskaltzaindiak lenengo aldizBertso Paperen Sariketa antolatu zuanean, nik, Sariketa artarako jarrinituan bertsoak «Principe de Viana-n» argitaratu al nezazkean eta zen-batgarren saria irabazi nuan. Lenengoa eman zidaten. Ara, ondorenbertsoak. Bertso batek edo bestek zerbait «sermoilarh> kutsu ba-dute.Ikasi ta abestu gogoz.

«Pepita barru ortanmaitasunik ez da.Txit fina etzeralalendik nuan kezka,bertan bukatzen deguamorezko festa...Beste bat billatzekolibre zaude, neska»!

Donosti-n jakin ditutPepitan berriakPepitan berriak,benetan gerta diratxit penagarriak.Dirutan erosi dugizon eibarriakamerikano maitzur,engaihagarnak...Neskatxa galdu digudiru-egarriak!

Agur bein betirakogure maitasunagure maitasuna,zerorrek aia nai tabukatu dezuna.Nere kontsejua da:«Ez izan iizuna,animak izan dezanbere osasuna,diruz etzazu salduzuk garbitasuna»!

Munduan zertarakoengano ta gezurengano ta gezur,zer bukaera degunba-dakigu ziur.Urte batzuk pasatadanok auts eta lur,edertasunak utzizmunduari agur!Garaiz izan gaitezenJainkoaren bildur!

— 10 —

Zenbat tranposa dagonoraingo munduanoraingo munduanbizi nai lutekenakmarkesa moduan.Txorakeria gainezdezute buruanezin errendituriklangillen onduan.Ez dezute pentsatzeneriotz orduan!

Pepita arro dabi!algara ta parrezaigara ta parrez,iaixter bide ortatikseguro negarrez.Aspertzen asi bai daindiano zarrez,naiz gainezka ibiliurre ta zillarrez...Diruz egoki bainanmaitetasunik ez!

Azken bertsoan agureginik Pepitaieginik Pepitai,egiak esan etagelditzen naiz lasai.Arpegi ematekoprestu nago nun nai,deitu nai dezuneanjuango nazazu, bai.Joxe gelditzen zaizuabixu orren zai.

Ibai-Ertz

Orra bertso paperakneronek ateraneronek atera,ez danikan ez natorbertan esatera.Neskatx polit batekinamorez asera,naiz gero berak saiduJudas-en antzera,txalogarria ez daPepitan jokera.

2

Tratatzen asi ginanpozikan gaztetanpozikan gaztetan,itzak pasa gmuztanerriko festetan.Esan nion: «Naukazuamorez benetan,ez nazazu edukiolako penetan».Baietza eman zidanorduantxe bertan.

3

Urrengo jaierakoegin gendun pianaegin gendun plana,nai baino obetogoatera zan dana.«Amoriyua daukat,Joxe, zuregana».Ez ai-da au Pepitaesan zenduana?Mingainez legun bainanazpitikan iana.

Sei illabete barruDonostira juanDonostira juan,kozihan eta jostenikasi nai zuan.Beste asrno batzuekzinuztan buruansusmo txar bat neroneklaixter artu nuan...Amaika orrelakoba-dabil munduan!

3

Igandez alkarrekinkarta astelenezkarta astelenez,astero ez juatekoneronei esanez.Gastu asko zegoiaSgandero juanez,ta bera leporainozebillela ianez,askoz obe nuelapuxka baten juan ez!

— 6 —

Karta artu ordukonere errespuestanere errespuesta;

NERE JAIOTERRIARI

4

Naparruako erri baterijartzera nua bertsuak,danak merezi ditun erriya,ain ditu txoko goxuak;pake santuan bizitzen diralau aidetako auzuak,bana zer pensatutzen ote duAma Euskera gaxuak?

2Izenez Lesaka deitzen zaioesan nai nuan erriya,dana mendiyaz inguraturikortxe daukagu jarriya;berez bertakua danentzakoikustia pozgarriya,nik ere ortxe ikusi nuaniendabiziko argiya. -

3Zazpi urtekin aldegin nuanezagun danak utzita,bana sortu nitzan erriyantzatbenere ez nago antzita;gure euskera ordun zegoanguztiya lorez jantzita,bana gaur negarra egin leikeainbat erdara ikusita.

Lengo batian izandua naizni sortu nitzan erriyan,eta aiton batzuak bakarrakgure euskara garbiyan;gazte guziyak erdaraz berrizgu sortu ginan erriyan,lotsagarrizko pena artu nuannere biyotzan erdiyan.

. 5Ni mutil koskorra nintzanianeunero Eskoiko zubira,eta ni bezelaxe geio'rean ibiliyak badira;pensamentuan jarri ezkerozer datorren memorira:ia erriya biurtu ieikeniengo izkuntza garbira.

— 6 —Ai, agintari agurgarriyak,ementxe nator eskian:ardiyak ere banatzen diraartzayik ez ikustian,gero negarra alperrikan dadenbora asko juatian,euskeran aide saia zaiteztezuen bizitza guztian!

7Gure Lesaka mudatu zaigu,dana dago aundituta,aurrerapenak olako gauzakmundun egiten ditu-ta;ainbeste etxe ein dituzteerri dana berrituta,eta jendea laster da noskibertan ezin kabituta.

_ 8 —Fabrika aundi bat egitekonola artu zuten idia,eguneroko ogiya sortzekooiakuak biar dia;bertan naikua osatzen ez takanpotik dator jendia,ointzat erdara ona da banaguk maita zagun guria.

gArratzubiko pesta izaten zanurtero San Permihetan,ni ere prankotan juan izan naizamonaren besuetan;orain eztakit ori egiten danaspalditako urtetan,zar da gaztiak dantzatzen ziranberen erriko pestetan.

— 10 —Aitan aldeko aitona nuanLesakan jaio ta aziya,eta amona berriz omen zanSunbillatik etorriya;Erreunteneko basarri ortanezkondu eta jarriya,eta bertatik mugitu gabeazi zuten familiya.

— 11 —Nere amaren aita ta amabiyak ziran Lesakarrak;oik bezelaxe asko izan dira,noski eztira bakarrak;lau seme ta lau alaba azitzenegin zituzten indarrak,asko ez bana oraindik erebadira Sueltotarrak.

— 12 —Lesakar batek bertso batzuekguztizko borondatian,berriz bisita bat egingo detorrelakoren batian;nere kabiya ikusitzen detLesaka aldera juatian,une gozo batzuek pasatuznere sorterri maitian.

AROZAMENA'K JARRIYAK

JOANES OTXJLLDE

(1814-1897)Borddele napartarra ta Etxahun zuberotarraren inguruan ezin deza-

kegu ahaztu Otxalde bidarraitarra. Otxalde, orain gizaldi erdi bezela,atertu gabe erriz erri bertsolari ibillia degu. Oxobi zanak: «Herrikopesta, tobera, eztei, pilota-partida ta gainontzeko bilkurarik, etzan be-rrogei urtean izan, Baigorri'tik Maule'ra, Otxalde bertsolaria gabe». Bea-rrekoa zan, antza, bidarraitarraren jarduna olango batzarretan.

Bidarrai'n jaio zan 1814-9-28'an. Bere gurasoak: Joanes eta Juana.1832'an, orduan bizi zitzaigun Aiherre erritxoan ezkondu zan Mari Pey-douevan'ekin; 26 urtekin zaintzaille edo guarda kargua artu zuen, etabere zaintzan ara ta ona ibilli zitzaigun gero ta ziago zijoan sendiare-kin: amaika seme-alaba izan zituan. 1866'an utzi zuen bere zaintza--kargua. Ta arrezkero, bertsolaritzari emana bizi izan zan; Abbadie jau-nak eraturiko euska! jaietan ainbat sari jaso zituen: Sara'n bi, Maule'nbat, eta Donibane Garatzi'n beste bat. Ameriketan ere egon zan, Gua-leguay (Argentina)'n. Bidarrai'n il zan 1897-12-13'an, 83 urteko zala.

Auek dira Otxalde'ren bertso-lanik ederrenak: «Lurreko ene bizia»,<-Makiia», «Amodioa zer den», «Beskoitzeko pestetan». «Pepa ta Koakin»,«Xanxundegiko zakurra», «Zahar gazten arteko parabola», «Suplebant batderauku», «Kilo-egilearen kantuak» (Sara'n, 1878'an, sariztatua), «Zaldizaharra», «Soidadu ondoan» (Sara'n, 1868'an, sariztatua), «Berantekourrikiak» (Maule'n, 1880'an, sariztatua), «Azparneko eiizan 1883-an», «Ma-dalen Larra!de» (Donibane-Garatzi'n, 1894'an, sariztatua), «Kantu berriak»,«Napoleonni», «Carnot presidentaren heriotzea», «!risarri-ko Toberetakokantuak 1885-an eta «lrunako Ferietan».

Bidarraitar onen kantu asko, alere, galduak dira. Zentzunez molda-tuak denak. Kantu berriak dalakoan, adibidez, Euskalerria goratzen diguahapaldi biribilletan.

Berrogei mende huntan, Euskal-Herrietan,Jende bera bizi da ainitz guduketan;Etsaiak izan dira, bainan aiferretan,Beren ezurrak utzi dituzte lur hauetan.

Erkul'en pare ziren kantabre zaharrak,Bihotzez ezti eta bertutez azkarrak;Oro izitu ditu ek zuten indarrak;Amorrik ez du egin nehoiz menditarrak.

Tankera ontan borobildu zizkigun bertso-mordoak. Ari askotariko gaiakerabillirik ere, beti agertzen zaigu jrudimen azkardun. Lapurtarrak oidutenez, gainera, musika gozozko doinua zeukan bere bertsoak oiuka-tzeko.

A. O.

Ume

subnormalakPaper bat irakurtzen nengoia,

josi ezin nituan burutasunak izanditut nere barman. «Sub-normalen»eguna zala inoan paper harek. Fa-mili askori bere baitan ikutukoeutson eguna. Baina nere buruta-sunaren galderak sakonera cloaz.Problema honek ezer edo gitxi iku-tuak diraia uste dot eta derriorra-ren indarrez didarka dagozan pro-blemak. Inok ezin daike uste izanherri bakoitzaren problema ez da-Sa, ; famili bakoitzaren1 ezbeharradala, bakarrik. •

Zergaitik ume horreik laguntzagabe? Zergaitik etxe ta edukazioberezirik ez? Zergaitik euskaidu-nari erderaz emon edukazioa? Iz-kuntza bi ikasteko kapaz ez diraiadinoe ta erdera irakatsi... Euske-rak ez ahal dauka erderak besteaberastasun ta erreztasun beharbezela etxeak eratuta? Edo ez dau-kagu euskaldun mediku ta irakas-lerik? Ume horrek ez ahal daukieherriko ohiturak bizitzeko eskubi-derik?

Galdera asko, baina, problemaserio bat. Lehen semearekin nai-koa samindurik dagon famili ba-teri nortasuna kentzea ez ete daetxean erdera egitea?

Euskaldun guraso guztiak alkar-tu. Seme gaixoentzat etxe ta edu-kazio euskaldunak eskatu. Etxeaneuskeraz egin, merezi dabe. Ge-hiago maite izango zaitue; urragoizango zaitue ta obeto ulertuko zai-tue. Elkartu, eskatu ta euskerazegin! Derrigorra da.

Abel Enbeita

6 — P R I N C I P E D E V I A N A 1972 — EKAINA

[Chino-lso eskualdun tronpatuelf guretronpatzailearij Emanals 1971n.

AIREA: Suiet eder bat cleklaratzen dut gaztek etsenplu hartzeko1)Bertsu berriak egin ditzagun publiko baita suietaAbertitzia hemen garbiki anitzen desira baiat;Eskualdun bat atera zauku orotarik desonestaKanpotik eder iduri gatik, barnetik ez da prudenta.

2)Eskandala hau gertatua da hemen Chino-ko herrianSuiet nausia ezaguna du joandeneko aspaldian,Kopeta zuri irri filusa beti bere presentzianEz-ginakien zer malezia zeraukan bere barnian.

3)Gainera jakin nola enplea gurekilan maleziaBuildin zaharra hutsikan zuen balio ttipian jarria,Hura berrituz eginen zuela aise negozio hobiaBalnan hartako etzuen aski bere sekuritatia.

4)Sekuritate eskasa eta buildina ezin errentaPentsatu zuen nola engaha Eskualdun ignoranta;Orduan zauku diru galdatzen abiatu bortaz bortaGisa hortara bururatzeko Madelena Restauranta.

5)Axola gabe kontzientzian dener diru galdeginezIntresa haundi emanen zuela lorioski hitzemanez;Gero urte bat pasat eta pagatzeko dirurik ezNota berriak eman dauzkigu gure intresain ordainez.

6}Esplikatzeko orai garbiki egin deraukun tratiaLehenik ama kendu dau eta gero ondotik umia;Dudarik gabe aitzinetikan zuen ontsa planatiaGuk emanekin aise gizendu zauku holako urdia.

7)Guri eskerrak finitu zuen Restaurante bat propiaUrte bat eta erdiz izan du negozio nahi guzia;Jan-edariak kario salduz; Zorra beti ahantziaBerak badaki norat joandin han egin irabazia.

8)Probisione, jan-edariak, ez dituela pagatuLangile zonbait modu berian pagatzeko utzi ditu,Guk eman diru eta intresak oraino oro zor dituHoriek bere kontzientzian, kiebra dauku dekiaratu.

9)Gauza anitzak faltatu dira kiebra egin ta onduanZer gizona den juja ditake obratu duen moduan;Ez du merexi konda dezagun jende onesten lerruanSainduagorik badago anitz duda gabe infernuan.

10)Kontsentak ere badituela beraren jendakietanSolas hau ere entzuten dgu orai leku guzietan;Ontasun zonbait ere emanik bai horien izenetanDudarik gabe profitatzeko berak hurran egunetan.

11)Enganatzale traidoria, barnez faltsu ta urdinaArrazoin gabe traitu gaitzu, guk zu lagundu zaituna;Oroitu zaite jinen zauzula zuretzat ere egunaGoranen orok segur badute ondotik beherapena.

12)Egiak hemen emaiten tugu ikasia dugun gisanFamilia duzu sainduen pare ardurenian elizan;Jainko legia disimulatuz orai traidore gisanJuads-ek ere Jesus baitzuen hola engahatu izan.

13)Judas-en pare zira guretzat orai debru mutur zuriGrado hoberik gure ganikan ez baitukezu merexi;Holakorikan ez da gertatu nihun EskualduneriZorrak pagatu arte ez duzu gutarik barkamendurik.

14)Zure konduta zabaldua da deia eremu haundianHemengo zonbait Estado eta gainera Eskual herrian;Gerta bazinte itotzen ari itsasoaren erdianEz ginezake nihundik eman zuri laguntza ordian.

15)Kantu hauk hola eman ditugu ukan ditugun odretanBai hemeretzi ehunak eta hiruogoi ta hamekan;Omore onez kanta ditzagun Eskualdunek orotanKontent ez denak eman ditzala arrapostiak berritan.

16)Michel Irigoin dugu oraiko suiet ontako nausiaDonazaharre Legarretenian sortua den axeria;Kalifornian galdu du orai sekulako ohoriaEstonaturik utziak gaitu, ezagun jende guzia.

(ZUEN ZERBITZARI - ESKER JAINKOARI)

EUSKALTZAINDIKO BATZARRA

PlLOTA TXAPELKETA

Joan den maiatzaren 26an Eus-kaltzaindiak bi batzar egin zituen:bata berezia, goizean, eta besteaarrunta, arartsaldean, biak Donos-tian, Gipuzkoako Diputazioaren Jau-regian.

Bilkura berezian bi pundu ukituziren: finanziatze asmoa eta Are-naza laguntzailearekiko zensura--botoa. Finanziatze asmoa onartuaizan zen. Bigarren punduari buruz,idazkari jaun San Martinek berak(zensura botoa eskatu zuenak, ale-gia), boto hori jaso egin zuen. On-doren, salakuntzan bana-banakairakurriz, punduz-pundu egin zuenberoien deskargua, argitasun ego-kiak emanez. Euskaltzaindiak ahofcatez San Martin jaunari Idazka-ri bezala egin duen lanagatik bereonginahi eta eskerrona agertzeaerabaki zuen, beragan jarrita duenfidantzia osoa berritzen diolarik.

Arratsaldeko batzar arruntean,berriz:

—Goizeko bilkuraren berri emanzen.

—Libumzaiii den Alfonso Irigo-yen jaunak etxera diren liburu etaagerkarien berri eman zuen.

—K. Santamaria jaunak txostenbat irakurri zuen euskal hiztegianalegiko bat antoiatzeaz, Hiztegihau gaztelaniaz Casares-ek etafrantsesez Laurosse-k eginik dute-nen gisakoa izango litzake. Txos-tenean hiztegi honen hitz buruak,hitz sailak, adigarriak eta abaraztertu ziren.

—Lan-batzorde bat izendatu zenlege gizonek behar duten hizteginoberezia prestatzeko. "Colegio deAbogados de Guipuzcoa" delako el-kargoaren nahi bati men eginezhartu du Euskaltzaindiak hiztegi-no hau osatzeko ardura.

—Aifabetatze Batzorderako izen-dapen berri batzuk egin ziren. Ai-fabetatze ikastaroen Araudian zen-bait pundu hobekiago lotzeko bes-te bilkura bat egingo da.

—"Larreko" idazlearen omenezAuritzen batzar agiri bat egitekoabait da, Irigaray eta Lizundia jau-nei hortaz arduratzeko eskatu zi-tzaien.

(Euskaltzaindiko Prensa Bu-legoaren Agiria)

ARRUABARRENA, 22;AROTZENA, 19

Apirilaren 30-ean Bergara-ko fron-toian bigarren mallakoen Finala jo-katu zuten eta orain badugu Txa-peldun berria. Arruabarrena gipuz-koarra eta Arotzena nafartarra ariizanak dia eta bi gazte hauen ar-teko gudukaldia aski atakatua etajendearen gogokoa gertatu da. Aro-tzena aranaztarra gogor hasi zeneta partida bere aide darama 15-2eta 17-4. Trabesak ere bere aide1.000-60 ri eta badirudi partidak ezduela kolorerik. Gero gauzak itzu-likatu ziren eta orduan Arruabarre-na-ren aldia. Honek kolpe bateztanto andana bat eginik urbiltzenzaio 12-17. Gero Arotzenak bestebi pundu 12-19 eta hortan geldi-tuko da. Arruabarrenak emeretzi-garrenean berdinduko dio eta az-kenik partida irabazi 22-19. Arrua-barrena Txapeldun. Zorionak.

Arotzenak Txapela ea ea bereeskuetan zaukelarik igesi zitzaionArrua barrena-ren buru ganera joa-nik. Suerte txarra aranaztarrarena.Arruabarrenak erakutsi du plazagi-zon bat dela eta Txapela mere-zimendu guziekin irabazi duela.

RETEGI, 22;BERGARA, 10

Mayatzaren 11-ean eta Bergaranere, final-erdiko partida Bergaraeta Retegi-ren artean. Partida ho-nek arrabots aundia sartu zuen,bi pilotari hoiek eikarren kontrabehin ere aritu ez zirelakotz etahortaz ganera Txapelketako final--erdia zelakotz. Frontoia bete be-tea eta partida hasi aurretik tra-besak Retegi-ren aide. Lehenbizikosakea erasundarri suertatu eta or-duan ta gehiago bere aide 200--120ri oihu egiten zutela.

Partida gisa hontan joan zen:[Lehenbiziko zenbakia edo nume-roa Retegi-rena.

Retegi-rentzat bi lehenbiziko pun-duak 2-0 (trabesak 200-80ri) Gero

Bergarak berdindu 2-2 (trabesak200-140ri). Retegik beste bat etaondotik Bergarak bestea 3-3. Geroberriz berdin 5-5 (trabesak 100--80ri). Etxaiartarrak hiru bere aide5-8 (trabesak 100 duro Bergara--ren aide). Gero 6-8, 6-9, 7-9, 8-9eta 8-10. Erasundarra berotu da,izerditzen hasia eta denbora be-rean indartzen. Etxaiartarrak bainogehiago jotzen du eta bat-bateannausitu zaio hamargarren punduanberdindurik 10-10. Hortik goiti Re-tegi yaun ta yabe eta trabesak1.000-80ri. Bergara bere hamarga-rren tantoan geldituko da eta Re-tegi zuzen zuzen hogeitabigarrene-rano 14 pundu lerro lerro eginik22-10. Retegi irabaztale. Zorionak.

Partidak 47 minutu iraun du. Bienartean 200 joaldi. Saketik Retegik2 tanto eta Bergarak 1.

Retegik merezimondu guziekinirabazi du, sasoiean dago erasun-darra eta Txapela eskuratzekoprest. Bergarak egin-aha! guziakegm zituen baina erasundarrarenaurrean burua makurtu behar.

Orain Azken-Partida edo FinalaMayatzaren 28-an «Anoeta» fron-toian, Lajos eta Retegi zein-gehia-goka. Nor Txapeldun?

RETEGI TXAPELDUN

Mayatzaren 28-an jokatu beharrazuten Retegik eta Lajos-ek Txapel-ketako Azken-Partida edo Finalaeta behin ere gertatu ez dena ger-tstu zaigu horaintxe.

Txapelketako partida guzietan be-:a\a lehenik behar ziren pilotakaukeratu, zaretoan emezortzi pilo-ta klasean klasekoak eta hoietatikpilotari bakotxak bi autatu beha-rrak.

Pilota guziak probatu ondorenLajos-ek bere gogoko pilotik etze-la eta arras koleratua joan zen.Biaramonean gaztietu zuen gaxozegoia ta ez zuela finala jokatzenaha!. Sortu zen nahaskundea etaqauzak etziren oso garbi agertzen.Federazioneko Aintzindariek egindute bilgura eta bai erabakia har-tu ere. Retegi Txapeldun izendatu.

Federazioak erabaki hori hartudueneko bere arrazoiak izango ditu.Beti ere Retegi Txapeldun. Zorio-nak.

Nahasmendu hauek badakarrateondorio eta bai eztabaida aserko-rrak ere. Gauzak mofdatuko aha!dira? Hau saitsa!

M. I.

Eukaristiaren MirariaPatierno'n

Patierno deritzan, Italiako Napo-les ondoan Eukaristiaren jai aun-diak egiten dituzte aurten. Korra-do Ursi, Napolesko Goi-gotzai (ar-zobispoak) Mirari aundi baten bi-garren eunurtea jaieztatu nai izandu bere eliz-barruti guziak.

1772'an Patiernoko parrokitik, bikopoi, osti sagaratuekin ostu eginzituzten. llbeltzaren (Urtarrilla) 27,an ostu; eta otsaillaren 24'tik 28'ra,inguruko zelai batean arkitu zituz-ten. Lurpean, lur utsez estalirikegon ziran ostiak; gahean agertzenziran argi arrigarriz azaldu ziran,baino oso-osorik, garbi-garbi, eze-ren utsik edo akatsik gabe. Otsai-llean 200 urte agerturik; eta gaur-daho egin-berriak balira bezala.

Mirari orren berria, aurren-aurre-na, Alfonso Maria. Ligoriotar Go-tzai santuak eman zuan. Onek be-e «Ragguaglio» liburuan onela zion:«Besteek esan bezate nai dutenagertatu dana oso egizkotzat dau-kat nik, eta argatik argitara emannai dut guzientzat. Alegia, adierazinai dudan mirariak, gizoneko sihis-tamena besterik ez duala merezi:giza-sihistamenezkotan, ezda bestebat nik adieraziak baino sihistegeiago merezi duanik NapoleskoGotzaitegian egin dan azterpenabaino ardura (Arreta) aundiagozegiha ezin diteke izan. Egiztatza-lle, ez emakume sihiskorrena, bai-zik 17 gizon galtzadun eta apaize-na; auzlanzin-pean (juramentuz),berak beren begiz ikusi dutena esanbaidute. Gertatuari dagozkion atze--aurre guziak egiaren aldeko itxuradute ta gertatua, ezagutu alean,ziur-ziurra egiten dute. Argatik, nikuste, ori irakurtzen duen edozeinere, ez duala sihistakaitz izan nai-ko, baizik aldareko Sakramentu gu-ziz Santuaren aintzarako jakiteaeman naiko dua!a».

Alfonso santuak 77 urte zituan

ori idaztean. Zillegiztilari (mora-lista) ospetsu ta misiolari asko iku-sia, 17775'an Santa Ageda Goiti'koGotzai, buru erne ta begi zorrotzez-ko gizon ondua zan, eta beronekargatik zion: Plures sunt visionesfalsae quam vere: goi-ikusketa ge-zurrezkoak, egizkoak baino geiagodira». Ta onek egiztatu zuan mi-rari ori.

Gertaera onen garbitasuna egite-ko Napoles'ko Goi-gotzaitegiak 17lekuko ikusle, biziera ta mota gu-zietakoak, auzia garbitzera deitu-rik, N a poles'en, beren Ikastolburu(universidadejko iru Teologo ta bes-te iru lrakasle_ ezarri zituan Ianortan. Bi urte t'erdiz gauza zearoazterturik, erabaki au eman zuan:«Ainbeste motetako argien agerke-ta eta Zatitxoak (Ostiak) lurpeanoso-osorik irautea, ez dezakeguizatezko egibidez adierazi eta be-rezko indarrez goragokoa da; orren-gatik mirarizko gauzatzat artu beardugu». Irakasleak: Giuseppe Mel-chiorre Vatro, Domenico Cotugno,D. Giovanni M. della Torre.

Mirariaren egia oraindik zalan-tzan ez zed in gel ditu, Zatitxo (osti)oiek berak aztertu erazi zitzaizkionNapoles bereko giza-fisiolojiko Stu-di'an irakasle zegoan Pietro deFranciscis jaunari. Ardura (arreta)sundiz egindako azterpenaren azke-nean, auxe idatzi zuan berak:«Orain esandako saioaldian, I enaburubidez (jakinbidez) uste zan ata aurretik esana, oso-osorik egiz-tatzen du. Gogoan artu bear da,ba, ta okerkaitza bezal, ostu ta 27egunen buruan, 1772'ko otsailleanarkitu ziran osti sagaratuak, oso--osorik eta garbi-garbi lurpean irau-tea, uste izan bear da, alegia, gu-re jakintzaz ikasitako ta saio gu-zien aurkakoa (kontrakoa) dala tageroztik gertaera guziz berezia».

Eukaristiaren Patierno'ko mira-

rian, agerian dago, ba, Jainkoareneskua. Orduko ta gaurko kristauonsihizmena bizkortzeko egiha tagaurdaho dirauana.

Mirari onek asko poztutzen gai-tu, beronek egiztatzen baidu Eli-za k beti erakutsi izan diguna: Ogi-aren itxura pea n Kristo'ren Gorputzberbera, egiazkoa ta berezkoa da-goala Sagarako itzak Apaizak esanezkero. Liburu Santuak (Itun be-rriko liburuak), Elizaren ao-jakin-tzak, eta bere irakasguntza uts-ezi-hak beti erakutsia, egiztatzen zai-gulako. «Spettabilissimo Miracalo»Mirari ikusgarri baino ikusgarria-goa deitu dute.

Beronek egiztatzen digu Mezon-doan, gure Jauna, Meza ematekoanbezalaxe, ogi itxura galdu gabe, be-re Gorputz eta izate osoz ostianoagoaia, Orduan Mezan bezalaxegurtu, eskerrak eman, barkazioa es-katu ta ordaintzezko zerbait eske-ni dezaiokegula ta egin bear dio-gula gure Jaun Sakramentupekoari.

Napoles'ko Goi-Gotzaiak argatik,bere eliz-barruti guzirako Eukaris-tiaren urte izentatu du aurtengoa,1772'go Mirariak gaurdaiho dirau-lako osti beraietan, batere zartugabe.

Jainkoaren jakinduri ta esku gu-ziaidunak egin duan Mirariak, piztubeza Euskal-Errian ere AldarekoJaunaganako maitetasuna.

«L'Osservatore Romano'k otsai-Her en 19'an ekarri du luze, or da-kuszuena, S. Alfonso M. De'Ligu-ori e i! Miracofo di Patierno» sai-liean.

Intza'r Damaso An.

EKA1NA — 1972 P R I N C I P E D E V 1 A N A

BAZTANBETSOLARiAK

Mayatzaren 21-ean bertsolari bes-ta eder bat ospatu dugu Elizondon.Besta hontan bost bertsolari ariizanak dira: MATTIN, LASARTE,LAZKANO, AGIRRE eta hoien ar-tean gure herriko bertsolaria KLE-MENTE. Antxitoneko trinketea betebetea ikusi dugu, hor ageri da baz-tandarrak bertsozaleak direla etagure kobiariak maite dituztela. Kan-taldia atsegingarria izandu zen, gaipolitak eta jendearen gogokoak,denak bazituztela nondik lotu.

Besta hau Nafarroako Diputazioko«institucion Principe de Viana» renlaguntzarekin egina da eta bildudena Elizondo-ko Ikastolarako izanda. Zorionak bertsolarieri eta gu-re eskerrik beroenak entzule gu-zieri.

TRINKETEAN

Elizondo-ko Antxitoneko trinke-tean pilota txapelketa bat egin du-te, paletaz eta gomazko pilotare-kin. Xapelgo hontan hamabi bikoteari izanak dira eta denak baztan-darrak. Joan den igande Mayatza-ren 28-ean Azken-Partida edo Fi-nala jokatu zuten, hortarako pi-lota besta eder bat antolatu zu-telarik. Lehenik esku-huska. Mugi-ro eta Ospital Alzuguren anaienifonfra. Parti da poTit- bat egin 6n-jdoren, Alzuguren anaiak garai 22-10.Bigarren partida ere eskuz, Tran-jtxe eta Maisterrena, Danboriena etaiEtxebeste-ren kontra. Trantxe etaIMaisterrena irabaztale 35-27. Azke-•jnik Finala Urrutia eta Txatxin aidejbatetik eta Ameztoy eta AlejandroiGalarregi bertzetik. A z k e n e n g o

•;hauek gazteak emeretzi urtekoak:eta bertzeak berrogeitik gorakoak.Partida atakatua eta zaharrek ira-bazi 40-33.

Zorionak aurtengo Txapelduneri;eta beste gainerako piiotarieri ere.

Ta kitto. Bai, orixe: herriko se-mea, Lesakan iaioa ta bere sort--herria maite duen ezkero. Herri-gizona: herriarekin bizi baita ta

M. IZETA

LESAKA

loan den igande hontan, Teie-iBote ostatuko «Pena Vergara» Al-karteak bere urteroko bestaldia an-tolatu zuen, aurten lesakar semeden Santiago irigoien-i omenaldittipi bai eskeiniaz.

Ta, nor da ba Santiago hau?Herriko-Etxeko estadistikak digu:

: Santiago Irigoyen Igoa, Pedro etaBarbara-en semea, 1913-ko urrilla-ren 24-an Lesakan iaioa, sortzez on-darrabitarra den Margarita Munoz--ekin ezkondua... Estadistika otzakez gaitu geiago argitzen

Nor dan Santiago? Hitz batez:iesakar herri gizon txistulari bat.

herria baidu elburutzaz bere egi-nalatan. Ta txistularia: soinularitrebea, 13 urteko mutikoa zen ez-

. ksroztik- A&.^X&z^iesakar ,,txistu-larien gidari eta eredu jatorra. H

Bai, 45 urtez bere txistuen atzje-tik, kalez-kale, herriko giro jatb-rrari eutsi beharrez; 45 urtez hse-rriko txistulari. Horrengaitik izahdugu gogoko jaialdi honen aldefoasmo hau. Ez baizan, ez zuen aiabehar behintzat, Santiago Irigoieri-iegiten zioten omenaldia bakarrik,baizik Santiagoren bitartez, Lesa-kako txistuari egiten genion ome-naldi bat. '

«1927 urtean hasten nintzan mp-sikaren lehenbiziko gora-beherakikasten, Pepito Sarobe nuelarik ira-kasle. 13 urteko haur mukozoa nin-tzela oraindik, lesakar txistulari tal-dearen buru arkitu nintzan. LuisTaberna organista paregabiaren eS-kutik hasia nauzute trebetzen...Gaur Sesakar gaztetxo mordo bateitxistua irakatsi beharrez nabil. Ba-nan ez txistu bakarrik, era bereanbaita txistuen egin behar sakonaherrian, gauatik goizera galtzen arizaigun euskal giro baten alde», di-gu Santiagok.

Lehengo igande hortan «PenaVergara»k jaialditxoa antolatu zuen.Goiz-goiztik txistulariak kalez-kale.Goiz-erdi aldera, Bidasoko txape!-dun izandutako piilotari zaharre;nsaio ikusgarria: Lizardi eta Txope-rena, iantziarrak, Fagoaga ta Bitti-ri lesakarren aurkan. Bapo. Ondb-tik, berriro, Santiago ta bere txis-tulari taidearen eginaldi alaia, «Pb-

Pasatu den Maiatzaren 28'ean Baztan'go Klub Deportivo De-lakoak Elizondo'ko seme jator den Mariano Izeta Eiizalde jaunariongi irabazita eta merezitutako Omenaldi biotzkorra eskeindu zion.

Trinkete moduko Pelota lokuaren Amargarren Txapeiketarenazken partiduakin batera Izeta maiteari Baztan-go ElkartearenZuzendaria den Julio Iturralde jaunak zilarrezko plaka bat, Antxi-toneko Trinketea jendez bete zegolarik, eman zion.

Ondorean Ohorezko bazkana izan zan eta azkenean gure osoiagun eta lankide on den Marianok, euskeraz esandako hitz leguneta sentikorrez, artutako omenaldia denei eskertu zuen.

Guk ere Mariano Izetari, gurea bezin berea den agerkari hon-tatik, zorionak ematen dizkiogu biotzez. Segi aurrera MarianoEuskal Herriaren aide!

na Vergara»koak bazkaltzera bilduziranean, dana akitu zan iendearen-tzat, illunabar arte. Ta hori baipenagarri izan zala, arratsalde osoa«iarrugorritan» uztea. Goizeko girohari eutsi egin behar zitzaion illun-du arte, iendea egun osoan ber-tan geatu zedin. Ziurki, datorrenurtean, egun honekin, Tele-BotekoMartzelinok zerbait asmatuko dulaarratsalderako; dantza batzuk, edosoka-tira dala, edo... zerbait.

Dana dala, franko egokia izanzan omenaldia.

Santiago: Omenaldi ttipi hone-kin, Lesakako herriak, Pena Ver-gararen bitartez, eskertzen zaituzurekin ta zure txistu «sorginga-rriakin» igaro edo pasatu ditunahinbat ordu aiaiak. Eutsi hortanSantiago, eta jarraitu urte aunitzezgure kaleak alaitu ta euskal zale-tasunez betetzen.

Antxon

URDIAINDANTZARIAK

Hirurogei dantzari, dantzari askodira. Ordu asko behar dira bostsei urteko haurren anka txikiekingauza onik egiteko. Baina lehena-go haundiekin egin zen lana:

"Orai dala urte bat in genduendantzari taldea. Lehebizian muti-koak ez zuten nahi dantzari iza-tea. Gero berotu ziran eta hasi.Danoin artien gauonetako festabat prestatu genduen eta oso ede-rra izan zan. Atsaldean Olentzeroegin genduen: gurdi gainean txa-bolatxo bat eta barruen Ama Bir-jina, San Jose eta Haurtxoa. Atze-tik dantzariak fan gindan. Gerogau erdiko mezan gauza polit batdantzatu genduen. Lehenbizian jen-deak gaizki hitzegiten zuen baina,gue ustez, gero oso kontentu ge-ratu zan. Kanpotar asko egon zanMezan*'.

Haundien taldeak ikasten ditu le-henik dantzak eta gero haurtxoenlau taldeak zuzentzen dituzte berek.

"Korputz egunean herriko haur-txoen lehen Jaun hartzea izan zan.Gu, ordu arte ginen dantzari taldebakarra, laguntzen fan gindan.Hau ikusi ta nesaki ta mutiki txi-kiak dantzak ikasten hasi nahi izanzuten; eta guk, orduan, binaka har-tu genduzen haietako zortzina. Etaberdin mutikoak. Hola sortu zirantxikien talde guziak".

Ikasi dituzten dantza gehienakUrdiaingoak dira, edo bestela, be-rentzako asmatuak izan dira. Ber-takoak dira: «Giza dantza», etaarin-arin «Aitziber»; Urdiaingo kan-tu zaharrekin eginak «lkurrin dan-tza" eta fandango «Burunda». Etahemengo neskateendako e g i n a ,«Arrabei dantza», arkuekin dantza-izen dutena. Hau da San Fermine-tan «Anaitasuna» estadioan berekatera zutena:

"Gure lehenbiziko ateraldia izanzan. San Ferminetan eta Naparro-ko dantzari hoberenekin sartu gin-duzen. Egun polit polit bat izanzan. Bi dantza egin ginduzen: Ur-diaingo "Giza dantza" eta Arra-ras-ek geutako egin zuen "Arran-bel dantza". Egun guztia nan pa-satu genduen".

Aurten herriko festak gutxitanbezelakoak izan zirela, zioten za-har eta gazteak. San Pedroko erro-merian ez zigun behar bezela la-gundu denborak. Biramoneko jasoegin zuen:

"Banok fan gindan erromeria. Ez(tan jende asko inguratu lurrainustik zegon ta; bana, umore onaez zan falta. Bazkaitera etxera eto-rri gindan eta lauetan berriz joan.Atsaldean denbora jaso zuen etaondo pasatu genduen. Bigarrenegunean zan danok plazan dantzaegin genduena".

Plaza bete dantzari txiki eta da-nak herritarrak, edozeini gustatze-ko moduko gauza izan zan

"Gero Altsasuko festetan besteateraldi bat. Guk San Ferminetanbezela, txikiak ere Arranbel dan-tzarekin atera ziren goizean pla-zan eta atsaldean frontoian".

Hau izan da iehenbiziko urteanegin dana: gure ustez poleki da.Eta zuen ustien?

Maria Lourdes Galarza,Nati Ochoa,Juana Maria Galarza

AZPARREN, MENDI SAKONEAN

Azparren'go Andra Mari(Aida Argazkia)

Bizpairu kilometrora, Oroz Be-telu'tik aldapa gora joanta men-di sakonean arkitzen degu Ar-tzibar'ko errixka au.

Erria ta inguruak politak dira.Baigura mendia andik bertan da-go, bere 1472 metroekin. Men-diz ere ba dago bidea Abau-rrea gainera joateko. Garai ba-tean gizarteko artuemanak bi-de ortatik egiten ziran.

Eliza ez da nolanaikoa, osoederra baizik; arrizkoa, amairugarren gizaldikoa. San Martinizena darama. Bataio ponteaederra du, erromanikoa, indaraundikoa, arrizko pelota batzuenantzekoak ba ditu. Baita guru-tzea ziliarrezkoa oso ona dau-ka eliza onek, amasei garrengizaldikoa.

Parroki onek ba ditu bitxi ede-rrak, ugari ta oso onak. Nun-bait, obispadokoak Iruna'ra era-mateko beldurra zuten ta erre-tore etxean museo baten an-tzera gela bat antolatu dute bi-txi guztiekin; amabirgina batgotikoa; beste bi amabirginakamasei garrengoa bat eta bes-tea gotikoa, baita ere San Mi-gel bat emezortzi garren gizal-dikoa.

Ain ondo antolatuta dagongela erretore etxean arkitzenda. Apaiza ez da errian bizi taetxe au utsik daukate. Tokia

bai dala egokia ikastola batenaurrentzat udarako lekua anto-latzeko.

Etxe ortan ere, erritar guz-tientzat jarria daukate edantokibat. Bakoitzak bere giltza dau-ka ta artzen du bear duna ber-tan ordafia utziaz.

Erri ingurua, basoz josita da-go. Errixka onek ia urtero men-diko egurrakin 300.000 pezetabiltzen ditu. Diru orrek[n_ erriosoa apaindua daukate ta beardituzten tresna guztiak erosten.Orain berriz beldurtuta daude.Zortzi sendi bizi dira ta urteroerria ustutzen dijoa. Etxe ba-tzuetan guraso zarrak bakarrikgelditzen dira. Iru sendi edofamili baino gutxiago izan ez-kero, erriak bertako basoareneskubideak galtzen dituzte taorduan Diputazioak artzen ditubere gain. Ori ez gertatze arrenta basoak diru asko ematendualako pensatzen asi dira ezote litzaken bidezkoa, Andalu-ziatik sendi batzuek errira bi-zitzera ekartzea. Ez dago gaizkipensatua. Gaur Naparroko errix-ketan gertatzen ari dana iku-sita, gogoa ematen du Afrika'tikbeltzak ekartzea, gainerakoanNaparroko baillara saillak basa-mortuak biurtuko zaizkigu.

Erri ontako etxeak oso ede-rrak dira. Barrenean aurrerapensartuak dituzte.

Etxeen izenak ere alakoak,ederrak eta oso euskaldunak;Ramonena, Paskualena, Seme-txiki, Iriarte, Irigoien, Iturri taBeroki.

Oso gutxi arte egiten zaneuskeraz. Gaurko gizon ta ema-kumeak aurtzaroan e u s k e r aetxe guztietan entzuten zuten.Oraindik esaera ta itz asko di-tuzte gogoan.

Oraindala ogeita amar urteerriko artzaiari entzuten omenzioten oiuka asten zanean:«ABREAK, ABREAK... EKIZA bi-dera... edo ERREKA bidera...»

Garai berdintsuan, Garizumaigandean mutillak etxez etxe es-ke zebiltzen eta «ITXAUSAGA»esaten zuten ta intxaurrak bil-zen zituzten.

Erri auek, naiz aberatsakizan, oso gutxi beren aide egindalako, iltzera dijoaz.

LATXAGA

Azparren, Artzibar'ko errixka (Aida Argazkio)

SALDIASSAN JOSE LANG1LLE

Maiatzaren ieenengo egunean,<'ianaren» eguna egiten da munduguzian. Langiileak, egun orretan,lanik ez dute egiten.

Gure errian, Leitzeko «fabrika-ra» joaten diranak, ara joan gabegelditu ziran. Ola ospatu zuten SanJose iangiilearen eguna.

Erriko yendiek, berriz, alor-lane-tan ari nai, eta etzuten biderikizan, denbora deia medio. Baiio,gabean, al zutenak, Mezara etorriziran.

Lana, Jaungoikoak egin duen gau-zarik onena da. Lanaren bidez, gi-zona gizondu egiten da, Jaungoi-koa serbitzen du eta lagun-proji-moari laguntzen dio.

EGUALDI TXARRAK

Aspaldietako urteetan, ez du aur-

ten bezin Uda-berri txarrik. Api-rillaren 21'ean, errian elurra eginzuan. Maiatzeko illabetean bein ba-no asi izan du, naiz ez paratuerrian. Inguruko mendi guziek, egunauek arte, zuri-zuriak egon dira.Maiatzaren lendabiziko ogei-aidi gu-zia oso txarra egin zun. Atertugabe beti euria, mendietan elurrazanpa-zanpa eta il-nai zuen aizeotza bazter guzietan. Ez ustean be-zala egunen bat ona egiten ba-zuen, biramonean txarra berriz.

Maiatzaren azkeneko egun auekoso polita doazi. Yendea oso po-zik ari da bere lanetan.

Naiz euri asko egin, lurrak etzau-den txarrak. Sumatu gabe, lau egu-nez, egin dira erizioak. Batzuek on-garriek ateratzen ari dira. Badirairauli aurretik ateriak ere. :

Beste batzuek, belarretan asi di-ra. Inundik ere aurten belar urteona izanen da.

T. O.

P R I N C I P E D E V I A N A 1972 —EKAINA

Gixarte Gaiak

LESAKAN GAINDIAski ongi dakigu euskaldunok non dagoen Lesaka iria; bai eta

ezagutu ere Lesakaren xarma eta ederra. Aunitzentzako —ni barnenagoela— euskalherriko iri politenetarik da; politena ez bada.

Guztiok izanen dugu begien bixtan, segur, Lesakaren ikuspe-gia; bada, oral aldatu da. liar aldean, pabelloi izigarri haundi batzuagertzen dira; ia herriaren bezainbateko zabalera artuz, harenitxura zeharo aldatzen dutenak. Bertako lantegi haundi batenemendioak dira, ampiiazioak (Zalain-zoko auzoan egiterat doazinakaipatu gabe). Eta tenore da lot nakion gaiari.

Diotenez, hartan egiten diren produktoek salmenta haundiaomen dute, eta lantegia —holakoetan ohi den bezala— goiti arida. Hainbat non, hura haunditu beharretan baidaude; eta aipatuemendioak orai dauden guneak baino askoz haundiagoak dira.

Bertan, milla bat langille dabiltza. Horien arten zenbait eko-nomista, injeniur, perito eta bestelako tekniko; gehienak, langillexeheak dira, espezialistak edo kualifikaziorik gabekoak. Ez daindustria aurreratu eta moderno horietakorik, eta, beraz, ez dubesterik behar. Segi dezagun aintzina.

Inguru hartan, denok dakigun bezala, orai arteinoko bizi-mol-derik edatuena eta abantxu bakarra nekazalgoa izan da. Orai ere,jende frango bizi da hartatik; bainan, industria hura irian kokatuzenez geroztik, egia da asko direla lantegian dabiltzanak. Ez lan-gille utsak bilakatuz; erdi nekazari eta erdi langille izanez bai-zik, aunitz behinik-behin; Euskalherrian zehar usu gertatu denantzera.

Bainan goazen lantegi horren haunditzeak dakarzkien ondorioeriburuz; batzu, lantegiak berak molda lezazkeanak; besteak, berriz,bestelako elkargoen esku daudezinak. Dugun ikus.

Deusetaz mintzatzen asi baino lehen, gauza bat. Nik ez dakitnola onartu den ampliazio horiek horren iriaren gainean egitea;izigarrikeria bat deritzait. Lesaka gaur egun itota bezala ager-tzen da; lantegiak itota. Karriken gaindi zabiltzalarik, non-nahitikagertzen zaizkitzu tegi izigarriak, iria irentsi nahiez bezala.

Dudik eta gabe, honek bakarrik Lesakaren itxura eta bizi-giroazeharo ditu aldatzen. Eta barnago autsiki gabe itxura bakarrikbaldin bada, nonbait horl

Bainan hartaz, urrengotarako ikastea ez ezik, guti egiten ahaldugu jadanik. (Konturatuz bakarrik, Zalain-zoko auzoan oraindikegin gabe dauden tegiak beharbada zuzen litazkeala). Eginak egin,goazen oraindik aidean dauden gauzeri buruz; izatekotan deus,haietan izanen baida.

Bururat datorkizun lehenbiziko gauza horrelako alimaleko tegiberrien ikustean zera da, nortzuk izanen ote diren langilleak;edo obe errateko nongoak. Orai artio millaren bat bazebiltzaten,haiek bukatzen direnetik goiti bostehun inguru gehiago beharkoomen dira; eta hau, jendeketa gaitza da. Lesakarako sobera, segur;ez baida bertan Ian egin clezakean hainbeste jenderik. Hortikarestion aipatu kezka. Eta afera honek ezinago garrantzi haundiaclu guretako, hain gara herri ttipia. Lehen ere aski axolagabeizan gara afera hautan Bizkaia eta Gipuzkoan, orai berdin astekoNafarroan. Ehunka etortzen bazaizkigu kanpotik lanketa, gu baisuntsituko garela, eta ez lanak itota preziski.

Egia erran, afera hau ez daiteke asieratik baizik molda; ibil--bide jator batzu eta finkatuz. Hori da egin beharko litzakeanabeti; bainan, berant badaberant, orai ere zerbait egiten ahal da.Bidasoa eskualdean aski jenderik badago lanik gabe dabillena,edo kanporat jo behar duena egurketa, serbitzari gisa eta bestesuertez. Nafarroa osoan zer erranik ez.

Bestalde, nahiz kualifikazio maillak ugariak ez izan, lantegihorretan beharko diren tekniko eskasak eskualdean bertan aurkilitazke. Hango gazte aunitz Irun alderat baidoazi tekniko eta ad-ministratibo ikastetxetarat; bai eta Beran eta ElizGndon daudeneskola profesionaletarat ere. Horra jende sailla jabetua, ezitua;ban Ian egin lezakeana.

Eskualdearen aberasteko baldin bada, ez du bestela izan be-har; eta nahi izanez gero, hori atxeman daitekean gauza da,puska haundi batean. Lotsatu gabe lau birigarrok azalduko dituz-ten betiko lelokin: lanak denentzako behar lukeala izan, «gizoneneskubideak», eta abar. Ongi dakigu gero horrelakoen azpitan zer--nolako ezpata datzan; gizonen eskubideak denek omen dituzte,denek, euskaldunok salbu alajaiha!

Garrantziko gai honi bukaera emateko, derradan bakarrik herriguztiek kontu haunditan duten arazoa dela; aski da behatzeanola zaintzen dituzten mugak eta jende-sartzeak (kolore batekoekzein bestekoek). Bada guk —betikoa— are kontu haundiagotanbehar dugu ibilli.

Bainan goazen aintzina, kezkak ez baidira han bakarrik gel-ditzen.

Garbi ikusten da Lesaka aziko dela. Aide batetik, haren ugaltzenormala dela medio; bestetik, jende sail bat gero eta gehiagoLesakarat joanen delakotz bizitzerat. Honek finean, zera errannahi du, etxalde berrik eraiki beharko direla. Gaurgero egin diraillun eta itsus horietako batzu; bainan ez gehiegi zorionez. Orain-dik Lesakak Lesaka izaten dirau. Bainan eraiki behar direnak egi-terakoan, kasu. Lehenbizik, ezinbestezkoa da urbanizazio jator batantolatzea; eta horretarako badakigu ameka arazo artu behar di-rela kontuan (atzendu gabe naturaleza zaintzea; Onin, hain errekagarbi zena, pozoindurik heldu da jadanik). Hura antolatu eta gero,etxe txukunen eraikitzeko, badute arkitektoek eta kontratisteknon ikus, bai eta zer ikas ere.

Gure indar eta ahaleginak hortaratuz, gure esku legoke zer-baiten erdiestea; aiegia, Lesaka iri its eta zatar horietakorik ezbilakatzea. Ez litzake guti alafede.

Gutienez, eginik dago herrian barna sartu gabe zorioneko erre-bidea; bidenabar, Oihartzunerakoa dena. Beharrik, zeren, oraintsuartio bezala karrikak errebidetuz, giroa pozointzen zoan, arra-botsa eta zikina goiti, eta bake eta osasuna beheiti; ez lasaita-sunik, ez eta haur-jostaketarik ere. Honek, nere iduriko, premiabizi a zuen.

Bestaldetik, jendearen ugaltzearekin baterat etxerik ez ezik,suerte guztiko serbitzuak ere haunditu eta egokitu beharko dira;eskolategitik aste. Eta honi gagozkiola, arazo larri bat: noizkoikastola? Euskeraren etorkizuna nehun baldin badatza, pedagogia--bidetan baida.

Eta bukatzerat noa. Dakusagun bezala, aski lanik badago egi-teko; segur gaude guk baino obeki dakitela lesakarrek, bai etahaien denen xuritzeko izanen duten buruausteen berri ere. Dudikgabe, Lesakaren ainizinatzea eta aberastea, nehundik heldukobada Ian eginez izanen da, eta hori bakarrik lesakar guztiak ar-duratuz eta elkargoak uztarturik arituz lanean gertatuko da. Horida benetako ekintza; uste baino askoz aurrerakoi eta sakonagoa.llsuarena eginez ez da deus aurreratzen, naski, eta bai aunitzgaltzen; ohart gaitezen tenore deno. Bestela hainbat gaixto zure,Lesaka; hainbat gaixto pure.

ANKO SENDOA

Lizardi'ren mugarriak eta zenbeif zuenakMutikoka!, «errax» idaztearena,

bai auzi alfer-gogaitgarria!Zertxobait nik idaztea aski, Do-

neztebeko apeztegian «errax-zai-llaz», eleta sortzeko.

Herriarekin ogeita geiago urteeman dituteiako, besterik gabe, gu-re abade jaunok, euskerarik erre-zenaren jabe direlako uste zozoandituzute.

«Errax», «Erraz», «Errex», «Errez»,oi! zein leio aspergarria!

Txirrita, Muxika (Gregorio), Jau-regi, iru idazie oetan, ea nor au-keratu behar zen mugarri bakartzat,LizardiVen denboretako (1933), be-roenetako auzi bat zenuten.

Txirritaren mugarria, auta zuenLizardi'k ipurdiperako. Edo, berdindena, ERREZTASUNARENA.

Ez ordea, Txirritaren mugarrizkanpoko mugarri denak ukatuaz.Behar ainbat eserleku eskatuaz bai-zik.

Entzun haren itzak: «NI Txirritazalea nazue, ta argatik lengoan na-go. Ez det uste euskal-literaturarenauzia ain errez erabaki ditekenik(...). Nere iritzia izan da beti, ezinagindu ditekela mugarri oietako ba-kar bat ibiltari guzien deskantsu--arritzat.

«Ni, guziok ezagutzen nazue,errez purrukatua naiz, ta argatikTxirrita-arria daukat aukeratua. Igur-tzian besteak baho leunduagoa da--ta, atsegihago zait.

«{...) Ta nere galdera au da:bidearen erosoarentzat zer da obe-rena: mugarri bakarra egotea, edoyendeak eskatu-ala izatea?

«Txirrita'renean yende geiagokeseri nai dula, ta arriak ez ditulaartzen... Beyondeiela. Mugarri urazabaldu, alki luze biurtu, era artarabesteetara baho idazie geiagok ida-tzi, ta kito. Baha beste mugarriguziak ateratzea bidegabea litzake.

«(...) Ail Ez nik bezela egingoba lute: bertsotan naiz itz zelaiez,nik barrena yalkitzea, ta Bedaiora-hoko guziak mara-mara yabetzea,guzia bat izaten baital

«Denak ez dira, orde, artarakoak.Berez bear du Billabonakoa. Ta gau-zaez oeri, zer egin bear zaie? Uka-tu egingo al diegu, beren erakomugarri lakartxo bat bederik bi-c'ertzean sartzea?»

Honeraino, Lizardi'k. Bere den-boko idazleei Lizardi'k ukatzen ezzienik, Ez beharko diguzute ukatuzuek egungoei; ots: mugarri la-kartxoren bat bederik, bidertzeanezartzea.

Mugarri lakartxoren bat bederik,diot. «Errax» idaztea, ez baita gu-ziena. Hortarako, berez behar Bi-llabonakoa, Lizardi'k zionez.

Orratik (bizkitartean), ez dut us-te Lizardi'k bere buruaz egia oso-rik dionik.

Barrena yaikitzea aski zuela Be-daiorainoko guziak bere bertsoezeta itz iauz mara-mara jabetzeko?Ez horrelakorik nik uste, zenbateta Lizardi zen.

«Biotz-Begietan», Lizardi'ren poe-ma aundiareri ERREZTASUNAZ, be-daiotarrei ez baino, Doneztebekoapeztegikoei galdetzea otu (okurri-tu) zait.

«Biotz-Begietan», «erraxa» egina! zaizue? Bai? Zorionak!

Agur " Principede Viana" EuskalAldizkari orria

Naparroa zarreko euskal orria:lilero artzen zaitut, ze pozgarria!Aunamendietako gure izkuntz

[zarrada euskaldunentzako bizia ta

[indarra.

«Vianako Printzipea», biotzez maite[zaitut.

Naparroako anaien mensajea zera.Zazpi anai anaiok denok bat bat

[egindagizaldi ta gizaldiz gu biziko gera.

Agur Naparroako euskal aldizkariaAunamendietako benetako anaia.

Biotzez opa dizut jaraitu zazu!a:indartu ta zabaldu beti gure

[izkuntziaTa betiko salbatu gure euskeria

M.B.A.

Poema hori irakurtzean, «ORIXE»-ren erdaS-itzulpenik ez dudala gai-du aldamenetik ez dizuet izkuta-tuko nik.

«Biotz-Begietan», euskal-poemarikgorengoenaz, egin nezaizkizuekegalde muitzo batzuek, Lizardi'ren«Errsxtasunari» buruz; Ixilik nagon,ordea. Eta, naiten zuhur.

Uste ez bezelako erantzunen bat

jaso beharra ere, inoiz ikusi dengauza da-ta.

Gauza bi, gogo emanarazi nahinituen bakarrik: Bata, erreztasunkontua, ez deia dirudien bezain«erraxa»; bigarrena, berriz, Billa-bonakoa ez denari, bere erako mu-garri lakarra bidertzean ezartzen,utzi behar zaiola.

Nik nere aldetik, gogorik obe-renez eseriko nituzke nere ipur--mami eskasak, zuek, zeren errax-tasunarekin, ipiniko zenizkigutenmugarri legunetan.

Nirea bezelako ipur-mami beratx,doi-doiari, besteiako atseginezkoalitzakioke zuen mugarriaren igur-tzi leguna!

Gaitzak berek ere, mesede ede-rrik ba'luteke! Gaur eguneon, apez--jendeak, galtzetan eralgi beharduena, ez uste izan gero, txan-txetan artzeko kontua denik!: «Ezlitzake ez, nere gaurko jardunarenfruiturik eskasena, Lizardi'ren«ERREZTASUNA» ikastea

Lizardi'renak (erreztasunak, ale-gia), gure «ERRAXTASUNATIK» be-giratuko ginduzke.

(P.D.) DORRAUKO apez jauna:barka zaidazu, zure «arrazoiaren»aurka, erabili nuen nere «erraxkeria». lojikaren aldekoa zeran alde-tik.

Batez ere. BarojaVen gordinkeria, «erraxagi» ekarri nuen.

«Suaviter in modo», ahaztu nuen.

Premin Ixurko

Euskal izenak (XVIII)

NORA

Euskal izenen biia dabiltzenakhemen dute izen bat atseginaeta oso gutxi zabaidua. Zango-tzako ibai ondoan, eskubi alde-tik dago bere baseiiza. Burniz-ko zubitik gertu. XIII edo XIVgarren mendeko Andra Marl ba-ten izena da.

Garai batean jarraile gehiagoba omen zuen. fbaiako arris-kuen zaindaritzat zeukaten. UrezIratiko egurra jeisten zuten gi-zonak, haren esku jartzen omenziren. Izan ere, txarra izan be-har zuen heuren lanerako al-derdi hura. Baita ere igarikanzebiitzen haurrak ez hitotzekootoitz egiten zioten. UretakoAma da, beraz, Nora-ko AmaBiriina.

Mina hartzekoa izan bai itz as-kotan egingo zuen negar, gai-xoak. Jarrita dago eta altzoanzuken haurra; zuken esaten dut,kendu bai zioten eta ezkerrekobesoan ezarri. Haurraren lekuabeste egur puskaren batekinbsrdindua du; eta orai duenhaurra ez da bere hura. Ezinsinetsia. Hori aski ez dela, jan-tzi egiten omen zuten; eta hainzuzen, jantziak ongi etortzekoeginak izango dira ebakuntza lo-tsagarri hoiek.

1694-koa da baseiiza. Osogaizki zaindua egoten zela az-ken urtetan entzun dut nunbait.Ez dakit berritua duten.

Lege gizonen aldetik eragoz-penik ez du izen honek. Iruhenez diote oztoporik ezartzen; etanunbait trabarik sortuko baiitzrAndra Marirena bai da, nekehaundirik gabe aurrera ateralaike.

Beste izen batzuk sartu ezinditugun bitartean baliatu ditza-gun sarrera dutenak. Nora inoizentzun ez zutenak izango dirairakurletan; eta hau bezala bes-te asko eta asko. Ditugunakzabaltzea da egiteko bat; etaentzundakoak erabiltzea bestea.Noia nahi dela, esnatzen ba di-joa jendea. Laister euskal izengiroa nagusituko da gure karri-ketan. Euskal izena daramanakeuskeraz hitzegitea askotxo es-katzea ez bada! Gaurkotz be-hintzat bai.

Saraitzuko ibailarien otoitza-euskeraz entzun zuen Nora-koAmak arrera ona izan dezalaoraiko euskaldunetan.

SAG!

«Navasal» Graflkak. A. Adoain, 1 - Iruna - D. L NA 319-64