(PARTE DE CULTIVOS HERBÁCEOS EXTENSIVOS) · 2012. 2. 3. · O xirasol. Antecedentes e orixe do...

ESCOLA POLITÉCNICA SUPERIOR Departamento de Producción Vexetal

Enxeñaría AGRONOMICA 4º Curso

Guía docente de:

CULTIVOS HERBÁCEOS

(PARTE DE CULTIVOS HERBÁCEOS EXTENSIVOS)

GUÍA DOCENTE

INDICE

1.- DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA 2.- SENTIDO DA MATERIA NO PERFIL DA TITULACIÓN 3..- OBXECTIVOS DA MATERIA E COMPETENCIAS A DESENVOLVER 4.- CONTIDOS 5.- METODOLOXÍA E ATRIBUCIÓN DE CRÉDITOS ECTS 6.- AVALIACIÓN

BENIGNO RUÍZ NOGUEIRAS

ESCOLA POLITÉCNICA SUPERIOR-LUGO

1.- DATOS DESCRITIVOS DA MATERIA Nome e código: 811403 CULTIVOS HERBÁCEOS Titulación: Enxeñeiro Agrónomo Carácter: Troncal, Anual Créditos: 5,5; 3 teóricos + 2,5 prácticos Curso: 4º Profesores que a imparten: Benigno Ruíz Nogueiras e Mª Belén Díaz Hernández Departamento ao que está asignada: Produción Vexetal Lugar onde se imparte: Escola Politécnica Superior, Lugar e horario de Tutorías: Pavillón I. - Despacho nº 8, P. B. superior: luns, mercores e venres de 10 a 12 h - Despacho nº 8, P. 1ª superior: martes e mércores, de 11 a 14 h PRERREQUISITOS Non ten prerrequisitos legais, nin está ligada a materias ponte ou chave. Sería moi

conveniente, mesmo deberían ser prerrequisito, en maior ou menor medida, materias

como Fitotecnia Xeral (Cultivos Herbáceos Extensivos e Intensivos son materias que

forman parte dun conxunto denominado Fitotecnia Especial, e que como ou seu nome

suxire, son unha aplicación especializada da Fitotecnica Xeral), Bioloxía, Química,

Xeoloxía, Edafoloxía e Climatoloxía. É importante ter habilidade de cálculo, ter nocións

de manexo de follas de cálculo (Excel, en particular), e de manexo de ferramentas de

traballo en campo e en laboratorio.

2.- SENTIDO DA MATERIA NO PERFIL DA TITULACIÓN

Polo seu carácter finalista e integrador dos coñecementos adquiridos ao longo da

carreira, estas materias necesitan das bases establecidas noutras materias troncais e

obrigatorias, como Bioloxía, Edafoloxía e Climatoloxía, Fisioloxía Vexetal, Fitotecnia

Xeral e Protección de Cultivos.

3.- OBXECTIVOS DA MATERIA E COMPETENCIAS A DESENVOLVER

Obxectivos: O obxectivo principal do ensino dos Cultivos Herbáceos

Extensivos é o de, apoiándose na Fitotecnia Xeral, que proporciona ao alumno

coñecementos científicos sobre os principios da produción de cultivos, en particular os

factores que limitan a produtividade dos sistemas agrícolas, así como as técnicas que

permiten optimizar o rendemento e minimizar o impacto ambiental da agricultura,

formar profesionais nas tecnoloxías necesarias para o manexo de cultivos, para o que

debe cumprir as seguintes premisas:

1. Aplicar os fundamentos ecofisiolóxicos da produción de cultivos que se deberon

deprender en Fitotecnia Xeral, e aos que se lles dará unha introdución ao comenzo

da materia.

2. Observar o impacto ambiental das prácticas agrícolas e establecer as estratexias que

permitan minimizalo, sen renunciar á rendibilidade da explotación agrícola.

3. Desenvolver no alumno aptitudes que o preparen para incorporarse ao sector

agrícola e adaptarse á súa continua evolución.

Competencias:

Xerais: Nesta materia preténdese mellorar varias competencias instrumentais,

sistemáticas e interpersoais. Dentro das instrumentais procederase á aprendizaxe

indirecta da comunicación verbal, manexo de textos en idiomas estranxeiros, toma de

decisións e uso de computadores. Nas sistemáticas fomentarase a xestión de obxectivos

e finalmente de entre as interpersoais farase especial fincapé no traballo en equipo, o

espírito crítico e a automotivación.

Específicas: Capacidade para a toma de decisións relativas ao manexo de

sistemas agrarios dos que forman parte os Cultivos Herbáceos Extensivos, e os Cultivos

Herbáceos Intensivos: Programación de rotacións dentro dun entorno sostible.

Implantación e toma de decisións ao respecto de calquera aspecto relacionado coa

implementación e manexo de calquera dos cultivos que integran estes grupos.

4.- CONTIDOS TEÓRICOS E PRÁCTICOS Un dos problemas cos que se enfronta o profesor de Fitotecnia Especial

(Cultivos Herbáceos ou Leñosos), nos programas que desenvolve nas carreiras de

Enxeñeiro Técnico Agrícola e na de Enxeñeiro Agrónomo, é o de elixir entre: a) un

programa tradicional que enumera e describe toda unha longa serie de cultivos,

estudando de cada un deles: sementeira, labores, fertilización, control de pragas e de

enfermidades, cultivares, aproximándose a unha enumeración de receitas e b) un

programa que, aínda que describe someramente numerosas especies, só profundiza,

desde o punto de vista ecofisiolóxico, nos cultivos máis importantes desde o punto de

vista económico, que tamén adoitan ser os máis estudados e, xa que logo, dos que se

dispón de maior información. Co estudo en profundidade destes cultivos-modelo, o

alumno poderá, mediante o uso de bibliografía, ampliar os coñecementos adquiridos de

calquera outra especie cultivada, estudada de forma máis esquemática ou ata non

contemplada no programa de teoría. Optouse no caso que nos ocupa por este último tipo

de programa.

O temario elaborouse seguindo consideracións agronómicas e botánicas,

primando as primeiras. Ademais, cada vez que a materia o permite, tratouse de

estruturar os temas de forma similar, co fin de que o alumno sistematice a abundante

información que se lle fornece, o que facilita a aprendizaxe. Así, os temas que tratan

dun cultivo en particular, desenvolvéronse da seguinte forma:

1) Introdución, que aborda os antecedentes e a orixe do cultivo.

2) Importancia do cultivo, utilización e condicionantes económicos.

3) Clasificación e descrición botánica da especie ou especies que interveñen

nese cultivo.

4) Descrición do ciclo e dos estadíos de desenvolvemento máis importantes.

5) Esixencias edafoclimáticas do cultivo nos seus diferentes estadíos de

desenvolvemento.

6) Compoñentes do rendemento.

7) Factores bióticos (xenéticos) e abióticos (ambientais) e técnicas de

explotación (marco, densidade, data de sementeira, regas e fertilización), que

poden ter repercusións sobre o rendemento.

8) Prácticas de cultivo: labores preparatorios, sementeira, fertilización, rega,

colleita (descrición, case cronolóxica, das técnicas).

9) Control das principais pragas e enfermidades.

10) Rotacións máis empregadas.

11) Calidade do produto cultivado.

12) Cultivares e liñas de investigación.

A materia de Cultivos Herbáceos tén dúas atendendo á natureza dos seus contidos tén

dúas partes diferenciadas:

- Cultivos Herbáceos Extensivos

- Cultivos Herbáceos Intensivos

Nesta guía abordaranse, polo de agora soamente os contidos de Cultivos Herbáceos

Extensivos

Para mellor estruturación da materia, deseñáronse bloques temáticos que

integran temas con contido afín.

4.1.- PROGRAMA DE TEORÍA (Parte de Cultivos Herbáceos Extensivos)

Bloque Temático I. Introdución aos Cultivos Herbáceos Extensivos

Tema 1. Introdución aos cultivos herbáceos extensivos. Concepto de cultivo extensivo.

Factores limitantes.

Tema 2. Clasificación dos cultivos herbáceos para o seu estudo. Especies vexetais máis

empregadas. Importancia e aproveitamento dos cultivos herbáceos extensivos: datos

estatísticos e series históricas.

Tema 3. Rotacións e alternativas de cultivos. As alternativas de cultivos herbáceos

extensivos. Inconvenientes do monocultivo e a necesidade da sucesión temporal de

diferentes especies na mesma parcela. Tipos de alternativas e rotacións. Formulación

dunha alternativa e dunha rotación. Factores técnicos e económicos nas alternativas e

nas rotacións. O cultivo asociado de diferentes especies en réxime extensivo: tipos de

asociacións, vantaxes e inconvenientes.

Bloque Temático II. Cerealicultura

Tema 4. Cerealicultura. Aspectos xerais. Clasificación da familia dos Cereais.

Antecedentes e orixe. Especies cultivadas e clasificacións. Morfoloxía. Esixencias

xerais dos cereais. Áreas de cultivo e importancia. Rotacións máis empregadas no

cultivo dos cereais.

Tema 5. Cereais de inverno. O trigo, o centeo. Antecedentes e orixe dos cultivos.

Importancia e utilización dos cultivos. Clasificación e descrición botánica das diferentes

especies cultivadas. Ciclo dos cultivos e estadíos de desenvolvemento. Esixencias dos

cultivos. Compoñentes do rendemento. Factores xenéticos, ambientais e derivados do

marco, densidade e data de sementeira que condicionan o rendemento. Prácticas de

cultivo: labores, sementeira, fertilización, rega e colleita. Control das principais pragas e

enfermidades. Rotacións de cultivo. Calidade das avenas, do centeo e do triticale.

Cultivares e obxectivos da mellora.

Tema 6. Cereais de verán. O millo. Antecedentes e orixe do cultivo. Importancia e

utilización do cultivo. Clasificación e descrición botánica. Millos híbridos. Ciclo do

cultivo e estadíos de desenvolvemento. Esixencias do cultivo. Compoñentes do

rendemento. Factores xenéticos, ambientais e derivados do marco, densidade e data de

sementeira que condicionan o rendemento. Prácticas de cultivo: labores, sementeira,

fertilización, rega e colleita. Control das principais pragas e enfermidades. Rotacións de

cultivo. Calidade dos millos. Cultivares e obxectivos da mellora.

Bloque Temático III. Leguminosas de Gran

Tema 7. As leguminosas de gran. Aspectos xerais. Clasificación da familia das

leguminosas. Especies cultivadas e clasificacións. Leguminosas de gran. Morfología.

Esixencias xerais das leguminosas. Áreas de cultivo e importancia. As leguminosas

como cultivos mellorantes: a fixación simbiótica de nitróxeno nas leguminosas.

Rotacións máis empregadas no cultivo das leguminosas de gran. Lugar nas alternativas.

Tema 8. As leguminosas de gran de verán. A soia. Antecedentes e orixe do cultivo.

Importancia e utilización do cultivo. Clasificación e descrición botánica. Ciclo do





cultivo. Calidade da soia. Cultivares e obxectivos da mellora.

Tema 9. As leguminosas de gran de verán. A faba. Antecedentes e orixe do cultivo.

Importancia e utilización do cultivo. Clasificación e descrición botánica. Ciclo do





cultivo. Calidade da faba. Cultivares e obxectivos da mellora.

Bloque Temático IV. Plantas Oleaxinosas

Tema 10. O xirasol. Antecedentes e orixe do cultivo. Importancia e utilización do

cultivo. Clasificación e descrición botánica. Ciclo do cultivo e estadíos de

desenvolvemento. Esixencias do cultivo. Compoñentes do rendemento. Factores

xenéticos, ambientais e derivados do marco, densidade e data de sementeira que

condicionan o rendemento. Prácticas de cultivo: labores, sementeira, fertilización, rega

e colleita. Control das principais pragas e enfermidades. Rotacións de cultivo. Calidade

dos aquenios de xirasol. Cultivares e obxectivos da mellora.

Bloque Temático V. Plantas Tuberosas

Tema 11. A pataca. Antecedentes e orixe do cultivo. Importancia e utilización do

cultivo. Clasificación e descrición botánica. Ciclo do cultivo e estadíos de

desenvolvemento. Esixencias do cultivo. Compoñentes do rendemento. Factores

xenéticos, ambientais e derivados do marco, densidade e data de sementeira que

condicionan o rendemento. Prácticas de cultivo: labores, sementeira, fertilización, rega

e colleita. Obtención de patacas de sementeira. Control das principais pragas e

enfermidades. Rotacións de cultivo. Calidade das patacas. Cultivares e obxectivos da

mellora.

DESENVOLVEMENTO DO PROGRAMA DE TEORÍA

Bloque Temático I. Introdución aos Cultivos Herbáceos Extensivos

Este primiero bloque temático trata temas de índole xeral, necesarios para a súa

posterior aplicación porque definen conceptos básicos para a materia (temas 1-3).

Nos temas 1 e 2, defínense os principais conceptos relacionados cos Cultivos

Herbáceos Extensivos: agricultura extensiva fronte á intensiva, principais factores

limitantes, especies botánicas ás que pertencen, utilización das colleitas. Estúdanse

tamén aspectos económicos como o rendemento agrícola e económico dunha

explotación extensiva, a organización do mercado e a política de axudas cara a este tipo

de explotacións na Unión Europea.

O tema 3 trata sobre as rotacións e alternativas de cultivos herbáceos extensivos.

Definiranse e analizaranse os diversos sistemas de cultivo, para situar a práctica de

rotacións e alternativas de cultivos herbáceos. Estudaranse os problemas que ocasiona o

monocultivo, como o maior esquilme do solo que provoca a necesidade de incrementar

achéguelos de abonos químicos, a maior incidencia de pragas e enfermidades que

ocasiona un incremento das cantidades de pesticidas necesarias para o seu control, e un

maior risco económico (malas colleitas ou baixos prezos por excedentes). Abordaranse

os aspectos técnicos que se deben ter en conta para expor unha rotación e unha

alternativa de cultivos. Tamén se estudará o efecto positivo para manter a fertilidade do

solo, de forma sostible, dos cultivos de coberteira, e para reducir a contaminación con

nitratos das capas freáticas dos catch crops (Karlen e Sharpley, 1993). En zonas

semiáridas, aínda que o barbeito siga tendo interese para reservar auga procedente da

pluviometría dun ano agrícola para un cultivo do ano seguinte baixo condicións de

secaño, este deixase de ter sentido económico de non ser pola política de retirada de

terras levada a cabo pola PAC.

Doutra banda, abórdanse os cultivos asociados, que nos países desenvolvidos

foron perdendo importancia ao longo do século XX, debido principalmente á dificultade

da súa mecanización, sobre todo a colleita. Teñen pouca cabida na visión produtivista

coa que se concibiron os cultivos herbáceos durante estas últimas décadas

(monocultivo, poucos cultivares e alto índice de mecanización), pero poderían recobrar

parte da súa importancia baixo o enfoque sostible que se lles quere dar na actualidade

aos sistemas de produción agrícolas nos países da nosa contorna.


A Cerealicultura comprende os temas: 4-6. Sitúanse ao principio, debido á

importancia que teñen os cereais na agricultura mundial (ocupan na actualidade

aproximadamente a metade da superficie arable do globo, e 4 especies da familia das

gramíneas -trigo, arroz, millo e cebada- proporcionan máis da metade da produción

agraria; FAO, 1998), e ademais, porque son os cultivos dos que se ten un maior

coñecemento. Destas gramíneas depende unha parte substanciosa da alimentación

humana. Os cinco primeiros cultivos en produción total mundial, cando consideramos a

biomasa media anual cultivada, son cereais. A enorme importancia que se lles dá non

cabe só imputala ao seu valor como alimento, senón que se debe tamén á súa facilidade

de cultivo, colleita, transporte e almacenamento. Ademais, a resposta dos cereais ao

clima é bastante plástica. Dentro dos sistemas agrícolas, a especial importancia que

sempre tiveron os cereais, fixo que gran parte do esforzo investigador realizado en

agricultura centrouse neles e, por isto, son os cultivos para os cales máis avanzaron as

ciencias agronómicas.

O tema 4 aborda o estudo dos cereais en xeral, comezando por revisar as

características botánicas e biolóxicas da gran familia das Gramíneas á que pertencen,

para estudar a continuación a súa orixe, as especies cultivadas e a súa clasificación, as

áreas de cultivo, os factores que afectan á produción, e en xeral aqueles aspectos

morfológicos e agronómicos comúns a todos os cereais.

Segue o tema 5 que trata do trigo (Triticum spp.) e o centeo. O trigo é o

primeiro cereal pola súa importancia cuantitativa. É o cereal de inverno máis estudado

e, xa que logo, ao mostrar os logros alcanzados con el, indícase a traxectoria que debe

seguirse co resto de cereais que non foron tan investigados. Nos últimos tempos, a

investigación sobre o trigo diminuíu debido aos problemas de excedentes que

experimenta a maioría dos países desenvolvidos con este produto, así como á dificultade

de exportar por falta de compradores solventes.

A diferenza do millo e do sorgo, o trigo, ao ser unha especie de metabolismo C3,

e ter un cero de vexetación próximo a 0 ºC, crece ben durante as tempadas frías da

primavera e do outono, cando a evapotranspiración do cultivo é relativamente baixa,

debido ao pequeno déficit de presión de vapor que se rexistra durante este período do

ano. Isto favorece unha maior eficiencia no uso da auga e, xa que logo, o cultivo

presenta unhas esixencias hídricas moderadas (Condon e Hall, 1997).

Pola súa banda, o cultivo do centeo (Secale cereale L.) localízase nas zonas máis

frías, pola súa latitude e altitude, debido á súa elevada resistencia ás baixas

temperaturas. Está especialmente adaptado a zonas de pH acedo, pero o despoboamento

das zonas marxinais de montaña, a desaparición da panificación familiar e a preferencia

polo pan de trigo aceleraron o seu retroceso nos países mediterráneos. Outra causa do

abandono deste cultivo, apropiado para zonas de solos pobres, foi a mellora da

fertilidade dos solos, e a modificación da súa pH que permitiu a introdución doutros

cereais.

Dentro dunha tendencia decrecente, continúa tendo unha importancia notable en

Galicia, sendo aquí o segundo cereal, e o primeiro de inverno, cunha produción de

45.000 t en 1995 (MAPA, 1997). Cultívase principalmente nas provincias de Lugo e

Ourense.

A primeira planta fértil de triticale obtivoa en Alemaña Rimpau en 1888 (López

Bellido, 1991) e considérase o primeiro cereal feito polo home. As súas características

son intermedias entre as do trigo (xénero Triticum) e as do centeo (xénero Secale),

especies parentais de cuxo cruce se orixinou, co que resulta menos esixente có trigo, e

adáptase a solos acedos. Progresivamente, conseguíronse cultivares de menor porte

cuxas sementes non xerminan na espiga. Desde mediados dos anos 70, os rendementos

de triticale e a calidade proteica das súas sementes superan aos do trigo (Varughese et

ao., 1987), sobre todo en condicións subóptimas.

O estudo dos cereais de verán céntrase, por razóns similares ás que se expuxeron

para o trigo, co millo (Zea mays L.)na lección 6. O mecanismo polo que esta especie

fixa CO2 (metabolismo C4) permítelle alcanzar índices de crecemento moi elevados

cando as condicións do medio son favorables, pero circunscriben o ciclo a épocas do

ano con temperaturas non inferiores a 10ºC.

A pesar de ser unha especie de metabolismo C4, o millo é un cultivo moi

sensible ao déficit hídrico, diminuíndo o seu índice de colleita a medida que se

incrementa a falta de auga.

Este cultivo foi sometido a diversos procesos de mellora que fixeron aumentar

considerablemente ou seu rendemento: A xeralización do uso de herbicidas permitiu

xuntar moito máis as liñas de cultivo; xa que logo aumentar a densidade de sementeira.

En linea con esta práctica, produciuse unha adaptación ás novas condicións, como son

plantas de menor altura, con follas máis verticais e sen capacidade de afillamento.

Outro factor que contribuíu moito ao incremento dos rendementos do millo é a

consecución de híbridos adaptados a un gran número de rexións agroclimáticas.

En España, o cultivo do millo realízase tanto en zonas áridas (millo de regadío,

onde se empregan grandes insumos e alcánzanse grandes rendementos) como en zonas

húmidas. Así, na Cornixa Cantábrica o cultivo orientado cara á produción de gran

destínase esencialmente ao autoconsumo, estando pouco difundido o emprego de

híbridos, e moi limitado o de insumos. As densidades de plantas empregadas para a

produción de millo gran en Galicia é aproximadamente de 6-6,5 pl m-2, pero estas

densidades non sempre son as óptimas para conseguir uns máximos rendementos

(Campo Ramírez, 1999). Como un dos principais efectos negativos de seméntaa a altas

densidades é o aumento do encamado, e debido a que as condicións climáticas galegas

favorecen este fenómeno, un dos criterios principais da mellora do millo en Galicia foi a

resistencia ao encamado (J. Moreno, comunicación persoal).

Bloque Temático III. Leguminosas de gran

Outro importante grupo de cultivos é o das leguminosas (Fabáceas), sobre todo

as cultivadas para a produción de gran. Son a principal fonte vexetal de proteínas, pero

tamén teñen importancia polo achegue de carbohidratos e lípidos, utilizándose tanto

para a alimentación directa do home, como para a do seu gando.

O bloque temático relativo a esta familia (temas 7-9), estrutúrase de forma

similar ao dedicado aos cereais. Estudaranse dúas importantes leguminosas de verán: a

soia pola súa importancia agrícola e económica a nivel mundial, e a faba, polo seu

importante papel na alimentación e en particular por ser o principal cultivo deste tipo

en Galicia

A lección 7 é de introdución. Nela repásanse a clasificación botánica, as

características morfológicas das Papilonáceas, a súa importancia económica e agrícola,

e descríbense os principais estadíos de desenvolvemento. Tamén se estuda a

importancia das leguminosas nas alternativas de cultivo, a súa capacidade

rexeneradora de solos empobrecidos e a necesidade de inocular con Rhizobium no caso

dalgunhas especies.

O interese que tiñan estes cultivos, pola súa capacidade fixadora de nitróxeno,

foi diminuíndo coa aparición, na década dos 50, de abonos nitrogenados derivados do

petróleo. Desde entón, o uso das leguminosas nas rotacións de cultivo foi decrecendo

progresivamente.

O elevado contido proteico destas plantas conleva unha menor produción

potencial; ademais, son cultivos con rendementos moi variables, en función das

condicións climáticas. Todo isto contribuíu ao abandono da súa produción e á redución

do esforzo investigador (exceptuando o caso da soia), en comparación co dedicado aos

cereais. No entanto, o inxente déficit de proteínas para a alimentación animal que

padece a Unión Europea, que provoca importacións masivas de soia (de EEUU, Brasil e

Arxentina), renovou durante a década dos 80 o interese polas leguminosas de gran na

Unión Europea, e estas coñeceron un auxe relativo ata principios dos 90, estendéndose o

cultivo da soia e doutras leguminosas en Europa. Máis recentemente, coa crise das

"vacas tolas" volve á actualidade a conveniencia de incentivar este tipo de cultivos.

Por outra banda, o recoñecemento das virtudes da dieta mediterránea, na que as

leguminosas de gran desempeñan un papel destacado, potenciou tamén o

redescubremento destas especies.

A tendencia nos países máis desenvolvidos de achegar os seus sistemas agrícolas

ás directrices que sinala a agricultura sostible e ecocompatible, fai resaltar a importancia

que están adquirindo as rotacións de cultivo nas que se inclúen leguminosas, xa que,

pola súa capacidade fixadora de nitróxeno atmosférico, a dose de fertilización de

nitróxeno pódese baixar de xeito notorio.

A soia (Glycine max (L.) Merr. ), lección 8, é, debido á súa importancia

económica, a leguminosa máis estudada. Obtivéronse cultivares de lonxitude de ciclo e

sensibilidade ao fotoperíodo tan diferentes, que é posible cultivar soia desde a península

de Iucatán ata Canadá. En Europa a aparición de cultivares dos grupos de madurez 000

e 00 permitiu que o cultivo expándase cara ao norte.

En zonas como o interior de Galicia, onde a estación de crecemento é curta, a

obtención de elevados rendementos está condicionada á elección da lonxitude de ciclo

adecuada e, sobre todo, á data de sementeira (Ruíz Nogueira, 1999; Sau et ao., 1999), xa

que debe producirse o enchido das vainas cando tanto a radiación solar como a

temperatura son elevadas.

As fabas (Phaseolus vulgaris L.), lección 9, cultívanse fundamentalmente para a

alimentación humana. Dentro do inter-cropping, que potencia a agricultura sostible,

cabe destacar a asociación faba-millo. En Galicia e América Central practicouse desde

antigo nunha modalidade de cultivo asociado: a cana do millo serve de titor a cultivares

de xudía de crecemento indeterminado nos bordos da parcela mentres que no centro

desta seméntanse cultivares de crecemento determinado. Ademais do efecto positivo da

asociación cereal-leguminosa, este tipo de manexo permite optimizar a eficiencia no uso

da radiación (EUR) do sistema, aproveitando as diferenzas do metabolismo fotosintético

da especie C4 (millo) e da C3 (faba) (Vandermeer, 1990). Esta práctica adoece dun

problema: a dificultade da súa colleita mecánica. A pesar de que está en recesión como

en xeral ocorre con todas as leguminosas, a faba segue a ter unha grande importancia

relativa en Galicia: Segue a ocupar a maior superficie de cultivo de todo ou Estado e

segue tamén a ser unha das comunidades onde se obten a maior produción total.

Bloque Temático IV. Plantas oleaxinosas

O xirasol (Helianthus annuus L.), lección 10, é unha especie que desde o

principio da década dos 70, foi cobrando cada vez maior importancia no noso país. En

Europa, o cultivo do xirasol estendeuse cara ao norte grazas á obtención de cultivares de

ciclo curto.

O seu gran desenvolvemento radicular, así como certa capacidade de axuste

osmótico, confírenlle unha boa adaptación á seca. Nas campiñas do sur de España, a

rotación trigo-xirasol é amplamente dominante. Ao ano seguinte de cultivar trigo

seméntase xirasol, a finais de febreiro ou principios de marzo. Non se achega ningún

tipo de abono ao cultivo porque, grazas ás súas raíces profundas (ata 4 metros en solos

de baixa impedancia), consegue recuperar parte do nitróxeno que, por lixiviación,

quedou fóra de alcance das raíces do trigo.

Bloque Temático V. Plantas tuberosas

A pataca (Solanum tuberosum L.), lección 11, é un cultivo de gran importancia,

en particular en Galicia, porque o clima da Cornixa Cantábrica, de temperaturas suaves

na primavera e no verán (o que favorece a tuberización), fai desta zona de España a de

maior produción potencial. A auga é un factor determinante pola alta sensibilidade do

cultivo ao déficit hídrico: a produtividade en secaño é inferior á metade da produción

potencial da zona (van Keulen e van Diepen, 1990). Isto demostra a rendibilidade da

rega do cultivo ata en zonas consideradas como húmidas no contexto de España.

Os agricultores galegos adoitan regar con pouca frecuencia e con elevadas doses

de rega unitaria. Isto permite o desenvolvemento dun déficit hídrico relativo entre regas

e un arrastre de parte dos nutrientes máis móbiles cara aos horizontes profundos. Este

último fenómeno vese favorecido polas texturas lixeiras dos solos de Galicia. Xa que

logo sería conveniente establecer criterios de rega de fácil utilización polo agricultor

para aumentar a eficiencia no uso da auga de rega e un maior aproveitamento dos

fertilizantes nitroxenados.

4.2.- PROGRAMA DE PRÁCTICAS (parte de Cultivos Herbáceos

Extensivos)

Práctica 1. Sementeira.

Consta de dúas sesións, de tres horas cada unha, que dan lugar á maior parte do resto de

prácticas de campo. No outono, a finais do inverno e na primavera, seméntanse no

campo de prácticas da EPS pequenas parcelas de diferentes cultivares dos cultivos que

abarca o programa. Previamente calculouse a dose de sementeira e de fertilización de

fondo. Seméntaa realízase cunha sementadora experimental monolínea. Aplícase un

herbicida postemerxencia, e ao longo do ciclo realízanse os fertilizacións de coberteira e

os tratamentos fitosanitarios oportunos.

Práctica 2. Identificación de sementes de cultivos herbáceos extensivos.

Determinación do peso específico, da humidade e do peso de 1.000 sementes. Probas de

xerminación.

Práctica 3. Observación e identificación dos diferentes estadíos de desenvolvemento

dos principais cultivos herbáceos extensivos.

Seguimento fenolóxico das parcelas implantadas no campo de prácticas. No caso dos

cultivos de verán, só se seguirán no campo os primeiros estadíos de desenvolvemento.

Diferenciación de especies en estadíos iniciais e de planta adulta.

Práctica 4. Seguimento da dispoñibilidade de auga dun cultivo. Con medicións

gravimétricas, pola técnica de TDR e polas lecturas de tensiómetros. Manexo de

tensiómetros en cultivos herbáceos extensivos.

Práctica 5. Visita á Comarca da Limia en Ourense. Elíxese este destino, porque é o

máis claro expoñente da agricultura extensiva en Galicia. Alí os alumnos poderán

percorrer explotacións de secaño, de regadío, observando os principais cultivos da zona

(sobre todo, a rotación cereal/patacas), así como outros que se pretenden ofrecer como

alternativa, e que están sendo experimentados por axentes de Extensión Agraria na

Comarca.

DESENVOLVEMENTO DO PROGRAMA DE PRÁCTICAS Con estas prácticas correspondentes a distintos cultivos e técnicas agronómicas,

preténdese que os alumnos completen os coñecementos que se lles impartiu nas clases

teóricas.

Tenderase a que o desenvolvemento dos programas de teoría e de prácticas

estean sincronizados xa que, ambos os tipos de ensino son complementarios e

imprescindibles para chegar a coñecer e comprender os Cultivos Herbáceos Extensivos.

Tamén, non senso de “tocar” máis de preto a materia, é de destacar que boa cantidade

destas prácticas desenvolverase directamente en parcelas de cultivo. Ou primeiro factor

non que se mergulla ou estudante é a flexibilidade na programación das prácticas en

función das circunstancias meteorolóxicas, que condicionan tanto a posibilidade

material de saír ao campo (debido a inclemencias: por exemplo precipitacións), como a

necesidade de ter unhas condicións non só minimamente axeitadas para servir de

soporte á instalación dun determinado cultivo.

Para complementar a formación práctica dos alumnos, realizaranse 2 viaxes para

polos en contacto coa realidade dos sistemas de produción extensivos de Galicia

4.3.- BIBLIOGRAFÍA

BIBLIOGRAFÍA BÁSICA

Evans, L.T. (ed.) 1975. “Crop physiology: some case histories”. Cambridge University Press, Cambridge.

Guerrero, A. 1999. “Cultivos herbáceos extensivos”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Loomis, R.S. y Connor, D.J. 1992. “Crop Ecology: Productivity and Management in Agricultural Systems”. Cambridge University Press, Cambridge.

Lopez Bellido, L. 1991. “Cultivos herbáceos. Vol. I. Cereales”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Metcalfe, D.S. y Elkins, D.M. 1980. “Crop production: principles and practices”. Macmillan Publishing Co., Nueva York.

Milthorpe, F.L. y Moorby, J. 1979. “An introduction to crop physiology”. Cambrige University Press, Cambridge.

Muslera Pardo, E. y Ratera García, C. 1991. “Praderas y forrajes: producción y aprovechamientos”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Summerfield, R.J. and Roberts, E.H. (eds). 1985. “Grain legume crops”. Collins, Londres.

Urbano, P. 1992. “Tratado de fitotecnia general”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Urbano, P y Moro, R. 1992. “Sistemas agrícolas con alternativas y rotaciones de cultivo”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

BIBLIGRAFÍA COMPLEMENTARIA

Bloque Temático I. Introducción aos Cultivos Herbáceos Extensivos

Altieri, M.I. 1984. “Agroecología. Bases científicas de la agricultura rotación”. Cetal Ediciones, Santiago de Chile .

Boote, K., Bennett, T.R., Sinclair, T.R. y Paulsen, G.M. (eds) 1994. “Physiology and determination of crop yield”. American Society of Agronomy, Crop Science Society of America and Soil Science Society of America, Madison, Wisconsin.

Cadenas, A. 1995. “Agricultura y desarrollo sostenible”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Combe, L. y Picard, D. (eds) 1994. “Le point sur: élaboration du rendement des principales cultures annuelles”. INRA Éditions, Paris.

Cubero, J.I. y Moreno, M.T. (eds). 1983. “Leguminosas de grano”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Dinauer, R.C., Eastin, J.D., Haskins, F.A., Sullivan, C.Y. y van Bavel, C.H.M. (eds) 1969. “Physiological aspects of crop yield”. American Society of Agronomy, Crop Science Society of America, Madison, Wisconsin.

Doorenbos, J. y Pruitt, W.O. 1988. “Las necesidades de agua de los cultivos”. FAO, Roma.

Egli, D.B. 1998. “Seed biology and the yield of grain crops”. CAB International, Wallingford, Reino Unido.

Evans, L.T. (ed.) 1983. “Fisiología de cultivos”. Editorial Hemisferio Sur, Buenos Aires.

Fageria, N.K., Baligar, V.C. y Jones, C.H. 1997. “Growth and mineral nutrition of field crops”. Marcel Dekker, Nueva York.

FAO 1981. “Agricultura: horizonte 2000”. FAO, Roma.

FAO 1998. “El estado de la agricultura y al alimentación en 1997”. FAO, Roma.

Font-Tullot, I. 1984. “Atlas de la radiación solar en España”. Instituto Nacional de Metereología, Madrid.

Forbes, J.C. y Watson, R.D. 1992. “Plants in Agriculture”. Cambridge University Press, Cambridge.

Francis,A.C., Flora, C.B. y King, L.D. (eds) 1990. “Sustainable agriculture in temperate zones”. John Wiley & Sons, Nueva York.

García Torres, L. y González Fernández, P. (eds) 1997. “Agricultura de conservación. Fundamentos agronómicos, medioambientales y económicos”. Asociación Española Laboreo de Conservación/Suelos Vivos, Córdoba.

Gardner, F. P., Pearce, R. B. y Mitchell, R. L. 1985. “Physiology of crop plants”. Iowa State University Press, Ames, Iowa.

Greenland, D.J. y Gregory, P.J. (eds) 1997. “Land resourses: on the edge of the malthusian precipice?” CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.

Hanks, J. y Ritchie, J.T. (eds). 1991. “Modeling plant and soil systems”. American Society of Agronomy, Agronomy monograph nº 31, Madison, Wisconsin.

Hargrove, W.L. 1988. “Cropping strategies for efficient use of water and nitrogen”. American Society of Agronomy, Madison.

Hatfield, J.L. y Karlen, D.L. (eds) 1994. “Sustainable agriculture systems”. Lewis Publishers, Boca Raton, Florida.

Hay, R.K.M. y Walker, A.J. 1989. “An introduction to the physiology of crop yield”. Longman Scientific & Technical, Nueva York.

Hill, G.D. y Langer, R.H.M. 1991. “Agriculture plants”. Cambridge University Press, Cambridge.

Hodges, T. 1991. “Predicting crop phenology”. CRC Press, Boca Raton, Florida.

Hunt, R. 1990. “Basic growth analysis”. Unwin Hyman, Boston.

Investigación y Ciencia (monografía). 1978. “Alimentación y agricultura”. Labor, Barcelona.

ITCF 1990. Guide pratique de défense des cultures. Paris.

ITCF 1994. Jachères. Dossiers perspectives agricoles. Paris.

ITCF 1996. Mauvaises herbes des cultures. Paris.

Jiménez Díaz, R.M. y Lamo de Espinosa, J. (eds) 1998. “Agricultura sostenible”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Jones, J.G. (ed.) 1993. “Agriculture and the environment”. Ellis Horwood, Nueva York.

Kropff, M.J., Teng, P.S., Aggarwal, P.K., Bouma, J., Bouman, B.A.M., Jones, J.W. y van Laar, H.H. (eds) 1997. Applications of system approaches at the field level. Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, Holanda.

Lampkin, N. 1998. “Agricultura ecológica”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Lemaire, G., Gastal, F. y Plénet D. 1995. Dynamics of N uptake in plant canopies. Use of crop N status index in crop modelling. En: Diagnostic procedures for crop N management. Lemaire, G. Y Burns, I.G. (eds). Les colloques de l’INRA nº 82, INRA Éditions, Paris.

MAPA 1998. “Anuario de estadística agraria”. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación, Madrid.

MAPA 1998. “La agricultura, la pesca y la alimentación española en 1998”. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación, Madrid.

Maroto Borrego, J.V. 1998. “Historia de la agronomía”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

McDonald, M.B. y Copeland, L. 1997. “Seed production: principles and practices”. Chapman & Hall, Nueva York.

Parry, M. 1990. “Climate change and world agriculture”. Earthscan.

Penning de Vries, F.W.T., Jansen, D.M., ten Berge, H.F.M. y Bakema, A. 1989. “Simulation of ecophysiological processes of growth in several annual crops”. Pudoc, Wageningen.

Reuter, D.J. y Robinson, J.B. (eds). 1997. “Plant analysis: an interpretation manual”. CSRIO, Australia.

Ritson, C. y Harvey, D. (eds) 1998. “The common agricultural Policy”. CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.

Rosenberg, N.J., Blad, B.L. y Verma, S.B. 1983. “Microclimate. The biological environment”. John Wiley & Sons, Nueva York.

Rosenzweig, C., Hartwell Allen, L., Harper, L.A., Hollinger, S.E. y Jones, J.W. (eds) 1995. “Climate change and agriculture: analyse of potential international impacts”. ASA Special Publication nº 59, ASA, Madison, Wisconsin.

Russell, G., Marshall, B.Jarvis, P.G. 1990. “Plant canopies: their growth, form and function”. Cambridge University Press, Cambridge.

Sinclair, T.R. y Gardner, F.P. (eds) 1998. “Principles of ecology in crop plants”. CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.

Singh RP., Parr, J.F., Stewart, B.A. 1990. “Dryland agriculture. Strategies for sustainability”.. Advances in Soil Sciences vol. 13, Springer Verlag, Berlin.

Smith,C.W. 1995. “Crop production. Evolution, history and technology". John Wiley & Sons, Nueva York.

Steinmetz, H. 1992. “Plant production: illustrated dictionary in six languages”. Verlag Josef Margraf, Berlin.

Sumpsi, J.M. y Vicente Barceló, L. 1996. “La agricultura española y los acuerdos del GATT”. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación, Madrid.

Tanji, K.K. y Yaron, B. 1994. “Management of water use in agriculture”. Springer Verlag, Berlin.

Thornley, J.H.M. 1998. “Grassland dynamics: an ecosystem simulation model”. CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.

Thornley, J.H.M. y Johnson, I.R. 1990. “Plant and crop modelling. A mathematical approach to plant and crop physiology”. Oxford University Press, Oxford.

Tudge, C. 1988. “Food crops for the future”. Blackwell Publishing, Oxford.

Vicente Barceló, L., Compés, R., García Álvarez-Coque, J.M. y Tió, C. 1995. “ Organización económica de la agricultura española”. Fundación Alfonso Martín Escuredo.

Villar Mir, C. y Carbonell Sebarroja, J. 1996. “La agricultura europea y la política agraria comunitaria”. Ministerio de Agricultura, Pesca y Alimentación, Madrid.

Wallace, D.H. y Yan, W. 1998. “Plant breeding and whole-system crop physiology. Improving adaptation, maturity and yield”. CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.


Acevedo, E. Fereres, E., Giménez, C. Srivastava, J.P. (eds) 1991. “Improvement and management of winter cereals under temperature, drought and salinity stress”. Proceedings of an InternationalWorkshop, 26-29 octubre 1985.INIA, Madrid.

Aldrich, S.R., Scott, W.O. y Hoeft, R.A. 1986. “Modern crop production”. A & L Publication, Champaign, Illinois.

Ashraf, M., Akbar, M. Y Salim, M. 1994. Genetic improvement in physiological traits of rice yield. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

Bernicot, M.H. y David, H. 1999. Blé tendre: quelle variété choisir. Perspectives Agricoles, 246: 27-77.

Bingham, J., Riley y Johnson, R. 1981. “Wheat”. Chapman and Hall, Londres.

Bland, B.F. 1971. “Crop production. Cereals and legumes”. Academic Press, Londres.

Briggs, D.E. 1978. “Barley”. Chapman and Hall, Londres.

Cativelli, L, Delogu, G., Terzi, V. y Stanca, A.M. 1994. Progress in barley breeding. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

Chapman, S.R. y Carter, L.P. 1976. “Crop production: principles and practices”. Freeman & Co., San Francisco.


Cook R.J. y Veseth, R.J. 1991. “Wheat health management”. APS Pess, St. Paul. Minesota.

Doggett, H. 1988.“Sorghum”. Longman, Londres.

Duncan, W.G. 1975. Maize. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Evans, L.T. (ed.) 1983. “Fisiología de cultivos”. Editorial Hemisferio Sur, Buenos Aires.

Evans, L.T., Wardlaw, I.F. y Fischer, R.A. 1975. Wheat. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Fageria, N.K., Baligar, V.C. y Jones, C.A. 1997. “Growth and mineral nutrition of field crops”. Marcel Dekker, Nueva York.

FAO 1986. Uso óptimo de los fertilizantes para cereales. FAO Fertilizantes y nutrición vegetal, Roma.

Gallagher, E.J. (ed.) 1984. “Cereal production”. Butterwords and Co., Londres.

Gooding, M.J. 1997. “Wheat production and utilization: systems, quality and the environment”. CAB International, Wallingford, Oxon, Reino Unido.

Hay, R.K.M. y Walker, A.J. 1989. Temperate cereals. En: “An introduction to the physiology of crop yield”. Hay, R.K.M. y Walker, A.J.. Longman Scientific & Technical, Nueva York.

INRA 1986. “Les rotations céréalières intensives”. Lavoisier, Paris.

INRA 1991. “La physiologie du maïs”. Paris.

ITCF 1991. “Le maïs ensilage”. Paris.

ITCF 1993. “Diagnostic des accidents du blé tendre”. Paris.

ITCF 1993. “Le blé tendre: marché, débouchés, techniques culturales, récolte et conservation”. Paris.

ITCF 1993. “Les stades du blé”. Paris.

ITCF 1993. “Maladies des blés et des orges”. Paris.

ITCF 1994. “Le triticale: du débouché à la culture”. Paris.

ITCF 1995. “Contrôle de la qualité des céréales et protéagineux. Guide pratique”. Paris.

ITCF 1995. “Ecophysiologie du blé: de la plante à la culture”. Paris.

ITCF 1995. “Le maïs: innovations, environnement, débouchés”. Paris.

ITCF 1995. “Le riz: du débouché à la culture”. Paris.

ITCF 1998 “Variétés de céréales: principales caractéristiques”. Paris.

ITCF 1999 “Substances de croissance: comprendre leur mode d’emploi”. Paris.

Jugenheimer, R.W. 1976. “Corn. Improvement, seed production, and uses”. John Wiley and Sons, Nueva York.

Llanos, M. 1984. “El maíz: su cultivo y aprovechamiento”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Mathre, D.E. (ed.) 1997. “Barley diseases”. APS Press, St. Paul. Minesota.

Murata, Y. y Matsushima, S. 1975. Rice. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Navarra Agraria 1998. Monográfico sobre cereales de invierno. nº 110.

Picard, D. (ed.) 1991. “Physiologie et production du maïs”. INRA,Paris.

Slafer, G.A., Satorre, E.H.. y Andrade, F.H. 1994. Increases in grain yield in bread wheat from breeding and associated physiological changes. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

Sprague, G.F. y Dudley, J.W. (eds) 1988. “Corn and corn improvement”. American Society of Agronomy, Publication nº18, Madison, Wisconsin.

Srivastava, J.P., Pordceddu, Acevedo, E., Varma, S. (eds) 1987. “Drought tolerance in winter cereals”. Proceedings of an InternationalWorkshop, 27-31 octubre 1985. John Wiley & Sons, Nueva York.

Stoskopf, N.C. 1985. “Cereal grain crops”. Reston. Publishing Co., Reston, Virginia. ITCF 1994. “L’orge brassicole: du débouché a la culture”. Paris.

Tollenaar, M., McCullough, D.E. y Dwyer, L.M. 1994. Physiological basis of the genetic improvement of corn. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

White, D.G. (ed.) 1999. “Compendium of corn disiases”. APS Pess, St. Paul. Minesota.

Wiese, M.V. 1987. “Compendium of wheat deseases”. Webster, R.K. y Gunnell, P.S. (eds) 1992.

Williams, J.T. (ed.) 1995. “Cereals and pseudocereals”. Chapman and Hall, London.

Bloque Temático III. Leguminosas de Gran

Allen, O.N. y Allen, E.K. 1981. “The leguminosae. A source book of characteristics, uses and nodulation”. MacMillan, Madison, Wisconsin.

Bland, B.F. 1971. “Crop production. Cereals and legumes”. Academic Press, Londres.

CETIOM 1987. “Les accidents du soja”. Paris.

CETIOM 1999. “Soja”. Paris.


Cubero, J.I. y Moreno, M.T. (eds). 1983. “Leguminosas de grano”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Duke, J.A. 1980. "Handbook of legumes of world economic importance". Plenum Publishing Co., Nueva York.


Frederick, J.R. y Hesketh, J.D. 1994. Improvement in soybean: physiological attributes. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

Hall, R. 1991 (ed.) “Compendium of bean diseases”. APS Press, St. Paul. Minesota.

Leguminosas de Grano. 1992. “I jornadas técnicas sobre leguminosas de grano”. E.U.I.T.A. Palencia. 28-30 de septiembre de 1992. Universidad de Valladolid. Junta de Castilla y León.

Maroto, J.V. 1995. “Horticultura herbácea especial”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Mateo Box, J.M. 1960. “Leguminosas de grano”. Salvat Editores, Barcelona.

McGee, D.C. 1993. “Soybean diseases. A reference source for seed technologists”. APS Press, St. Paul. Minesota.

Osman, A.E., Ibrahim, M.H. y Jones, M.A. (eds). 1990. “The role of legumes in the farming systems of the mediterranean areas”. Kluwer Acad. Publ., Dordrecht, Paises Bajos.

Panalli, G. y Graham, P.H. (eds) 1997. “Improvement of grain legumes”. Field Crops Research. Special Issue.

Pate, R.J. 1975. Pea. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Plancquaert, P. y Haggar, R. (eds) 1988. “Legumes in farming systems”. Kluwer. Acad. Publ., Dordrecht, Paises Bajos.

Shibles, R.M., Anderson, I.C. y Gibson,A.H. 1975. Soybean. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Summerfield, R.J. (ed.) 1988. “World crops: cool season food legumes”. Kluver Academic Publishers, Dortretch.

Van Schoohaven, A. y Voysest, O. (eds) 1991. “Common beans: research for crop improvement”. CAB International, Cambridge.

Venturi, G. y Amaducci, M.T. 1988. “La soja”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Wilcox, J.R. (ed.) 1987. “Soybean: improvement, production and uses”. American Society of Agronomy, Madison, Wisconsin.

Bloque Temático IV. Plantas Oleaxinosas

Alba, A. y Llanos, M. 1990. “El girasol”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

CETIOM 1992. “La physiologie du tournesol”. Paris.

CETIOM 1998. “Guide de l’expérimentation tournesol”. Paris.

CETIOM 1999. “Colza d’hiver”. Paris.

CETIOM 1999. “Tournesol”. Paris.


Murata, Y. y Matsushima, S. 1975. Rice. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Röbelen, G., Downey, R.H. y Ashri, A. (eds). 1989. “Oil crops of the world”. McGraw-Hill Publishing Co., Nueva York.

Sadras, V.O. y Villalobos, F.J. 1994. Physiological characteristics related to yield improvement in sunflower (Helianthus annuus L.). En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.

Weiss, E.A. 1983. “Oilseed crops”. Longman, Londres.

Bloque Temático V. Plantas Tuberosas

Alonso Arce, F. 1996. “El cultivo de la patata”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid

Burton, W.G. 1989. “The potato”. Longman Scientific & Technical, Nueva York.

Caldiz, D.O. 1994. “Genetic improvement and associated physiological changes in the potato. En: Genetic improvement of field crops. Slafer, G.A. (ed.). Marcel Dekker, Nueva York.


Dean, B.B. 1994. “Managing the potato production system”. Food Product Press, Binghamton, Nueva York.


Harris, P.M. (ed.) 1992. “The potato crop”. Chapman and Hall, Londres.

Hay, R.K.M. y Walker, A.J. 1989. Potatoes. En: An introduction to the physiology of crop yield. Hay, R.K.M. y Walker, A.J (eds). Longman Scientific & Technical, Nueva York.

ITCF 1995. “Implantation de la pomme de terre”. Paris.

ITCF 1995. “La culture de la pomme de terre de conservation”. Paris.

ITCF 1995. “Récolter en préservant la qualité”. Paris.

ITCF 1996. “Production raisonnée de la pomme de terre”. Paris.

ITCF 1996. “Stockage et conservation de la pomme de terre.” Dossier Perspectives Agricoles. Paris.

ITCF 1997. “Implantation de la pomme de terre” . Paris.

ITCF 1997. “Pomme de terre. Irrigation”. Paris.

ITCF 1997. “Variétés de pomme de terre de consommation”. Paris.

ITCF 1998. “D’un produit de qualité a la qualité de la production”. Paris.

ITCF 1999. “Protection de la pomme de terre”. Paris.

Maroto, J.V. 1989. “Horticultura herbácea especial”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Moorby, J. y Milthorpe, F.L. 1975. Potato. En: “Crop physiology: some case histories”. Evans, L.T. (ed.). Cambridge University Press, Cambridge.

Nonneccke, I.L. 1989. “Vegetable production”. Van Nostrand Reinhold, Nueva York.

Rouselle, P, Robert, Y. y Crosnier, J.C. (eds) 1996. “La pomme de terre” INRA Éditions, Paris.

Rouselle, P, Robert, Y. y Crosnier, J.C. (eds) 1999. “La patata”. Ediciones Mundi-Prensa, Madrid.

Rowe, R.C. (ed.) 1993. “Potato health management”. APS Press, St. Paul. Minesota.

Salunkhe, D.K. y Kadam, S.S. 1991. “The potato”. CRC Press, Boca Raton, Florida.

5.- METODOLOXÍA E DISTRIBUCIÓN DAS CARGAS DE

TRABALLO EN ECTS Nas clases de teoría, ou numero de alumnos é suficientemente alto como para

non poder prescindir da lección maxistral, anque se procurará que a participación do

alumno sexa a maior posible.

Como medios de apoio á docencia empregarase o encerado, o retroproxector e

programas informáticos como Power Point.

Nas horas de seminarios proporase a realización de traballos en grupo, en total,

dous por alumno

Haberá prácticas en laboratorio, en campo, e viaxes de prácticas. Os grupos de

laboratorio e de campo serán reducidos.

Distribución de créditos ECTs

Materia de 5,5 créditos : 3 teóricos e 2,5 prácticos Parte Cultivos H. Extensivos: 1,5 teóricos e 1,25 prácticos ECTs = 225 horas de traballo do alumno (2,75 x 25 = 68,75)

Actividades

Tempo presencial Factor

Tempo persoal Total

Clases teóricas 15 1,5 22.5 37.5

Clases prácticas

Laboratorio 2 1 2 4 Campo 3 1 3 6 Viaxes 7,5 0.5 3.75 11.25 Seminario: Traballo en grupo 2 3 6 8

Debates Titorías Exames 1,5 0 0 1,5 Revisión

Total 31 37.25 68.25

6.- AVALIACIÓN

O sistema de avaliación que se utiliza é un proceso continuo dende que se inicia

a docencia da materia, que se estrutura coas probas que se detallan no seguinte cadro

Cadro de avaliación

Tipo de avaliación

Momento de realización

Función

Contido

Exames parciais Finais de cada cadrimestre

Orientadora, eliminatoria de materia

Teoría. Algún suposto práctico

Prácticas de clase e traballos

Durante ou curso

Orientadora, Motivadora

Supostos prácticos, resolución de problemas

Exame final

Final de segundo cadrimestre

Selectiva

Teoría. Algún suposto práctico

(PARTE DE CULTIVOS HERBÁCEOS EXTENSIVOS) · 2012. 2. 3. · O xirasol. Antecedentes e orixe do...

Documents

Transcript of (PARTE DE CULTIVOS HERBÁCEOS EXTENSIVOS) · 2012. 2. 3. · O xirasol. Antecedentes e orixe do...