TournebrocheAnatole France

Tradución de Ana Giráldez

de JacquesOs contos

Anatole FranceOs contos de Jacques Tournebroche

Versión galega de Ana Giráldez

A XACTANCIA DE OLIVIER

Despois de colle-lo caxato en Saint-Denis, o emperador Carlomagno e os seus doce compañeiros foron de peregrinación a Xerusalén. Axeonlláronse diante do sepulcro do Noso Señor e sentaron ante os trece púlpitos da gran sala na que se reuniran Xesús Cristo e os seus apóstolos co fin de celebra-lo santo sacrificio da misa. Despois marcharon a Constantinopla, desexosos de ve-lo rei Hugon, que fora coroado de novo pola súa magnificencia.

O rei recibiunos no seu palacio, no que debaixo dunha cúpula de ouro, paxaros mecánicos de rubís cantaban sobre matogueiras de esmeraldas.

O soberano fixo senta-lo emperador de Francia e os doce condes arredor da mesa rebordante de veados, xabarís, grous, gansos salvaxes e pavóns recubertos de pementa. Ofreceulles ós seus hóspedes viños de Grecia e de Asia en cornos de boi, e Carlomagno e os seus camaradas beberon todos estes viños en honor do rei e da súa filla Helena. Despois da cea, Hugon conduciunos ata a alcoba que lles fora asignada. O cuarto era redondo; unha columna, ergueita no medio, sostiña a bóveda. Endexamais viran algo tan fermoso. Xunto ás paredes, cubertos de ouro e púrpura, aliñábanse doce leitos; e un décimo terceiro, máis grande cós outros, alzábase preto da columna. Carlomagno deitouse nel, e os condes fixeron o propio nos outros. O viño que beberan quentáballe-lo sangue e facía que o cerebro lles botase fume. Como non podían concilia-lo sono, deron en xactarse, tal e como era costume entre os cabaleiros franceses, e xactáronse a porfía, demostrando a súa grande audacia. O emperador falou en primeiro lugar e dixo:

—Traédeme a cabalo o mellor cabaleiro do rei Hugon completamente armado. Izarei a miña espada e afundireina nel con tanta forza que ha partir helmo, cota, sela e cabalo, e cravarei a folla na terra a un pé profundidade.

Despois do emperador, xactouse Guillaume d'Orange dicindo:

—Collerei unha bóla de ferro das que case non poden soster nin sesenta homes xuntos e lanzareina con tanta forza contra o muro do palacio que se ha incrustar nel sesenta toesas1.

A continuación falou Oger de Dinamarca:

—Observade esa maxestosa columna que sostén a bóveda. Mañá arrincareina e fareina anacos coma se de palla se tratase.

Logo de oír isto, Renaud de Montauban botou por ela:

—Estimado conde Oger, mentres ti derruba-la columna, eu cargarei a cúpula sobre os ombreiros e levareina ata a beira do mar.

Gérard de Roussillon pronunciouse en quinto lugar e vangloriouse de que había arrincar de raíz el só, nunha hora, tódalas árbores do xardín real.

Interveu Aïmer despois de Gérard:

—Teño un chapeo máxico, feito de pel de foca, que fai invisibles as persoas. Heino poñer e mañá, cando o

rei Hugon estea a cear, comerei o seu peixe, beberei o seu viño, beliscarei o seu nariz, heino losquear, e como non saberá quen llo fixo, fará encarcerar e azoutar a tódolos seus serventes, e nós habemos rir.

Huon de Bordeos dixo:

—Eu son abondo áxil para aproximarme ó rei e cortarlle a barba e as cellas sen que se decate. É un espectáculo do que vos farei testemuñas maná. E non hei ter necesidade de ningún chapeo de foca.

Doolin de Mayence tamén alardeou, prometendo devorar nunha hora tódolos figos, tódalas laranxas e tódolos limóns das hortas do rei.

Logo falou o duque Naisme, dicindo así:

–Abofé que hei ir ó cuarto do festín e collerei copas de ouro, e lanzareinas tan alto que han caer na lúa.

Entón Bernard de Bravante alzou a súa potente voz:

—Eu farei algo mellor –dixo–. Escoitádeme, compañeiros. Sabedes que o río que transcorre por Constantinopla é longo, xa que alcanza a súa desembocadura despois de atravesar Exipto, Babilonia e o paraíso terrestre. Pois ben, hei saca-lo o río do seu leito e farei que asolague todo.

Dixo Gérard de Viane:

—Poñede en ringleira doce cabaleiros e farei que caian á vez valéndome tan só do ar da miña espada.

O conde Roland xactouse en duodécimo lugar da seguinte maneira:

—Collerei o meu corno, sairei da cidade, e soprarei con tanta forza que tódalas portas do lugar han quedar sen gonzos.

O único que non pronunciara palabra era Olivier. Que era novo e cortés, e o emperador apreciábao fondamente.

—Fillo –díxolle– ¿vós non queredes gabar?

—Con moito gusto, Sire –respondeu Olivier–. ¿Sabedes quen é Hércules de Grecia?

—Teño oído falar del –dixo Carlomagno–. Era un ídolo dos impíos, coma o falso deus Mahoma.

—Non, Sire –contestou Olivier–. Hércules de Grecia foi cabaleiro dos pagáns e rei dalgún reino. Era un home bo e ben formado. Ó chegar á corte dun emperador que tiña cincuenta fillas aínda virxes casou con todas elas a mesma noite, de maneira que á mañanciña do día seguinte tódalas mulleres quedaron ben satisfeitas e instruídas, aínda que non inxuriara a ningunha. Polo tanto, Sire, seguirei o exemplo de Hércules de Grecia para face-la miña xactancia.

—Olivier, meu fillo, non o fagades –exclamou o emperador–. Iso sería pecado. Eu coidaba que ese rei Hércules era un sarraceno.

—Sire –repuxo Olivier–, sabede que eu farei nunha noite e cunha doncela o que Hércules de Grecia fixo con cincuenta. E esa doncela será a princesa Helena, filla do rei Hugon.

—Moi ben –dixo Carlomagno–. Iso será honesto e cristián. Mais cometedes un erro, meu fillo, ó falar das cincuenta fillas do rei Hércules, xa que neste caso extremadamente complicado só vexo unha rapaza.

—Sire –dixo Olivier con dozura–, en realidade só existe unha, pero dareille tanta satisfacción que se dou proba do meu amor, á mañá seguinte haberá cincuenta cruces na parede. Esta é a miña xactancia.

Aínda estaba a falar o conde Olivier cando se entreabriu a columna que sostiña a bóveda. Esta columna

estaba oca e disposta de tal maneira que un home podía ocultarse comodamente alí e ver e oír todo. Isto era o que Carlomagno e os doce condes descoñecían, de xeito que se sorprenderon moito cando viron o rei de Constantinopla, pálido de cólera e cos ollos escintilantes.

O rei dixo cunha voz terrible:

—¿É así como recoñecéde-la hospitalidade que vos brindo, hóspedes descorteses? Xa hai unha hora que me ofendedes coas vosas insolentes xactancias. Mais sabede, Sire e cabaleiros, que se mañá non cumprides con tódalas vosas xactancias, farei que vos corten as cabezas.

Ó que dixo isto, meteuse de novo na fenda; e pechouse a abertura tras del sen deixar nin un risco. Os doce condes permaneceron mudos e abraiados durante algún tempo, sendo o emperador Carlomagno quen crebou o silencio.

—Compañeiros –dixo–, é verdade que as nosas afirmacións foron arriscadas e pode que dixesemos cousas que pagase a pena calar; bebemos moito viño e non fomos demasiado espelidos. E eu teño toda a culpa, dado que son o voso emperador e deivos mal exemplo. Mañá pensarei convosco na maneira de nos liberar desta perigosa situación; entrementres, convén que durmamos. Deséxovos unha boa noite. ¡Que Deus nos protexa!

Un momento despois, o emperador e mailos doce condes roncaban nos seus leitos de seda e ouro.

Erguéronse pola maña, aínda un pouco trastornados e crendo que todo fora un soño.

Pero os soldados viñeron apreixalos de contado para conducilos ó palacio co fin de que cumprisen a súa palabra diante do rei de Constantinopla.

—¡Veña, vamos! –dixo o emperador–, e oremos a Deus e á súa santa madre. Coa axuda da Nosa Señora conseguiremos cumprir coa nosa palabra facilmente.

Carlomagno ía de primeiro, cunha maxestosidade sobrehumana. E, chegados ó palacio do rei, Carlomagno, Naisme, Aïmer, Huon, Doolin, Guillaume, Ogier, Bernard, Renaud, Roland e mailos dous Gérards axeonlláronse, e coas mans xuntas dirixiron á Santa Virxe esta pregaria:

—Señora, ti que estás no Paraíso, repara na nosa situación; polo amor do reino da pureza, que é o voso reino, protexede ó emperador de Francia e os seus doce compañeiros e concedédelle-la forza necesaria para levar a bo fin tódalas súas xactancias.

Logo, puxéronse en pé reconfortados, cheos de coraxe e audacia; sabían que a Nosa Señora había escoita-la súa oración.

O rei Hugon, sentado no seu trono de ouro, díxolles:

—Chegou o momento de materializa-las vosas xactancias, e se non o facedes, farei que vos corten a cabeza. Así que ide de seguida ó lugar conveniente para facer esas grandes cousas das que vos vangloriastes con insolencia. Irán convosco os meus soldados.

Tras escoitar esta orde, dispersáronse seguidos de pequenas tropas de homes armados. Uns foron ó cuarto no que pasaran a noite, outros ós xardíns e as hortas. Bernard de Brabante marchou cara o río e Roland dirixiuse ás murallas. Todos eles facíano con moita valentía. Unicamente Olivier e Carlomagno permaneceron no palacio esperando. O primeiro agardaba polo cabaleiro que xurara fender e o segundo esperaba pola doncela coa que tiña que casar.

Ó cabo dun bocadiño, un rumor terrible, como aquel que lle anunciará ós homes a fin do mundo, chegou ata o cuarto do palacio, facendo tremelica-los paxaros de rubís sobre as matogueiras de esmeraldas, e sacudiu ó rei Hugon no seu trono de ouro. Era un ruído de murallas derrubadas e de mares que bramaban; un ruído no que sobresaía o son proveniente dun corno. Mentres, mensaxeiros chegados de tódolos recantos da cidade prostrábanse tremendo ós pes do rei, traendo estrañas novas.

—Sire –dicía un–, caeron de golpe sesenta toesas das murallas.

—Sire –dicía outro–, crebou a columna que sostiña o voso cuarto abovedado, e vimos que marchaba a cúpula cara ó mar coma se dunha tartaruga se tratase.

—Sire –dicía un terceiro–, o río, xunto cos seus navíos e os seus peixes, atravesa as rúas e vén bater contra os muros do palacio.

O rei Hugon, pálido de espanto, murmurou:

—Abofé que estes homes son feiticeiros.

—E ben, Sire –díxolle Carlomagno, sorrindo–, o cabaleiro polo que estou a esperar non dá chegado.

Hugon mandouno chamar e el acudiu. Era un cabaleiro moi alto e ben armado.

O bo do emperador cortouno en dous, tal e como asegurara que había facer.

E mentres ocorrían estas cousas, Olivier pensaba: «A intervención da Santísima Virxe faise patente nestas marabillas e observo sinais manifestas de que ela mostra o seu amor polo reino de Francia. O emperador e mailos seus compañeiros non imploraron en van á Nosa Señora, madre de Deus. Desafortunadamente, eu pagarei polos demais e cortaranme a cabeza. Pero non podo pedirlle á Virxe María que me axude a levar a cabo a miña xactancia, xa que esta é dunha natureza tal que sería indiscreto entremeter a Aquela que é o leito de pureza, a Torre de Almafí, a Porta pechada e a Horta arrodeada de sebes. E sen axuda celestial, teño medo de non dar feito aquilo do que me xactei.»

Mentres Olivier maxinaba isto, o rei Hugon díxolle con brusquidade:

—Conde, correspóndevos cumprir coa vosa promesa.

—Sire –respondeu Olivier–, espero con grande impaciencia a vosa filla a princesa, se é que vostede me fai o grande favor de ofrecerma.

—Iso é xusto –dixo o rei Hugon–. Vou enviárvola cun capelán para celebra-lo casamento.

Na igrexa, durante a cerimonia, Olivier matinaba: «Esta doncela é tan graciosa e fermosa, e sinto tantos desexos de beixala que xa non lamento terme xactado como o fixen».

Pola noite, despois da cea, a princesa Helena e mailo conde Olivier foron conducidos por doce damas e doce cabaleiros a un cuarto onde os deixaron sos.

Pasaron a noite no cuarto, e ó día seguinte os gardas conducíronos ante o rei Hugon, que estaba sentado no seu trono, acompañado dos seus cabaleiros. Preto del atopábanse Carlomagno e os condes.

—E ben, conde Olivier –preguntou o rei–, ¿levastes a cabo a vosa xactancia?

Olivier gardou silencio e o rei Hugon xa gozaba imaxinándose a si mesmo dando a orde de corta-la cabeza do seu xenro, xa que de tódalas xactancias foi a de Olivier a que máis desgusto lle causou.

—Respondede –berrou–. ¿Ousades dicir que levastes a cabo a vosa xactancia?

Nese momento, a princesa Helena, ruborizada e corrindo, dixo cos ollos cravados no chan e cunha voz débil pero clara:

—Si.

Carlomagno e mailos condes alegráronse moito oíndolle pronunciar á princesa esa palabra.

—Vaia –dixo Hugon–. Estes franceses teñen moita sorte. Estaba escrito que non cortaría a cabeza de ningún destes cabaleiros... Aproximádevos, meu xenro.

E tendeulle a man a Olivier, quen a beixou.

O emperador Carlomagno abrazou á princesa e díxolle:

—Helena, considérovos a miña filla e a miña nora. Viredes connosco a Francia e viviredes na nosa corte.

Despois, como tiña os seus beizos sobre as fazulas da princesa, murmuroulle:

–Falastes como tiñades que falar, como unha muller de bo corazón. Pero confiádeme un gran segredo; ¿Dixéste-la verdade?

Ela respondeu:

—Sire, Olivier é un home valoroso e cortés. Distraeume con tantas xentilezas e delicadezas que nin eu nin el poderiamos imaxinar xamais.

O rei Hugon alegrouse moito polas nupcias da súa filla e Carlomagno e os seus doce compañeiros volveron a Francia, levando con eles a princesa Helena.

O MILAGRE DA PEGA

I

A Coresma do ano 1429 presentaba unha marabilla no calendario, unha conxunción admirable, non soamente para tódolos fieis, senón tamén para os clérigos, instruídos na aritmética, xa que a astronomía, nai do calendario, era cristiá por aquel entón. No ano 1429, o Venres Santo cadraba co día da festa da Anunciación, de xeito que un mesmo día traía consigo a conmemoración dos dous misterios que comezaran e remataran a redención dos homes e superpoñía de xeito marabilloso a Xesús concibido no seo da Virxe a Xesús morrendo na cruz. Ese venres no que o misterio gozoso se axustaba con exactitude ó misterio doloroso recibira o nome de Gran Venres e celebrábase con festas solemnes no monte Anis, na igrexa da Anunciación. Había moito tempo que os papas concederan as Indulxencias Plenarias dun gran xubileo no antigo santuario, e o defunto bispo de Puy, Elie de Lestrange, obtivera do papa Martín o restablecemento desta romaría. Era un deses favores que os papas facían sempre cando se pedían segundo o establecido.

A romaría do Gran Venres atraeu unha multitude de peregrinos e comerciantes a Puy-en-Velay. Xa dende mediados de febreiro, os habitantes das rexións afastadas puxéronse en marcha desafiando o frío, a chuvia e mailo vento. Os máis camiñaban a pé, co caxato na man. Cando podían, estes peregrinos viaxaban en grupo, para que os salteadores de camiños, donos do monte, e os señores que cobraban peaxes na entrada das súas terras non os saqueasen e os roubasen. Como o país dos montes era particularmente perigoso, esperaban en cidades próximas como Clermont, Issoire, Brioude, Lyon, Issingeaux, Alais... a xuntarse nun grupo numeroso e logo remataban o seu camiño baixo a neve. Durante a Semana Santa, unha estraña multitude amoreábase nas montuosas rúas de Puy; feirantes do Languedoc, Provenza e Cataluña que levaban as súas mulas cargadas de peles, aceites, la, teas ou viños de España conservados en peles de cabra; señores a cabalo e damas en carros, artesáns e burgueses sobre os seus machos, coas súas mulleres e as súas fillas nas ancas, e tras deles a pobre multitude de peregrinos que ranqueando e coxeando, cun caxato na man e o saco ó lombo, refolgaba pola costa desigual, seguida polos rabaños de bois e de carneiros que levaban ás carnicerías.

Florent Guillaume atopábase apoiado contra o muro do bispado. O home era longo, seco e negro coma unha vide en emparrado no inverno, e comía cos ollos a peregrinos e gando.

—Velaí tes fermosas cabezas de gando –díxolle a Marguerite a palilleira.

E Marguerite, de crequenas sobre as súas bobinas, respondeulle:

—¡Abofé! Ben fermosas e ben gordas.

Ambos atopábanse na indixencia máis absoluta e tiñan moita fame. A xente dicía que era culpa deles. Isto era o que repetía, nese mesmo intre, sinalándoos co dedo, Pierre Grandmange, o tripeiro, na súa triparía.

—Sería un pecado –exclamaba–, dar esmola a estes pillabáns tan malvados».

Este tripeiro daría esmola, mais tiña medo de perde-la alma dándoa ós pecadentos, e tódolos burgueses de Puy tiñan os mesmos escrúpulos. Para ser veraces diremos que, sen dúbida, na súa tenra xuventude hoxe extinguida, Marguerite a dos palilleira non emulara a santa Lucía en pureza, a santa Ágata en constancia e a santa Catarina en intelixencia.

Florent Guillaume fora o mellor escribán da cidade. Durante moito tempo non houbo ninguén quen escribise as horas2 da Nosa Señora de Puy coma el, pero gustáranlle moito as festas e as comidas, e agora a súa man era menos firme e a súa vista era peor; xa non trazaba as letras con tanta firmeza sobre a vitela. Mesmo podería gaña-la vida instruíndo a aprendices no uso do buril de gravar, no presbiterio da Anunciación, onde se atopaba a imaxe da Nosa Señora, xa que era bo conselleiro e tiña experiencia, pero tivo a desgracia de pedirlle prestadas seis libras e cincuenta céntimos ó señor Jacquet Coquedouille e finalmente, despois de devolver en varios prazos oitenta libras e dez céntimos, aínda lle quedou a deber seis libras e cincuenta céntimos ó seu acredor, conta que os xuíces estimaran exacta, xa que Jacquet Coquedouille era bo aritmético. Esa foi a razón pola que a escribanía de Florent Guillaume no presbiterio da Anunciación foi vendida o sábado 5 de marzo, día de San Teófilo, e os beneficios foron para o señor Jacquet Coquedouille. Dende entón, o pobre escribán xa non tivo morada. Gracias á axuda de Jean Magne, o campaneiro, e protexido pola Nosa Señora, á que escribira as horas, pasaba a noite no campanario da catedral.

O escribán e maila palilleira tiñan grandes dificultades para vivir. Marguerite conseguíao por casualidade, posto que xa non era fermosa e a penas lle gustaba facer encaixes. Axudábanse un ó outro. Isto era o que a xente dicía para censuralos, pero sería mellor loalos. Florent Guillaume era culto. Como coñecía moi ben a historia da Santa Señora Negra de Puy e a orde das cerimonias da grande romaría pensara servir de guía ós peregrinos, imaxinando que había atopar alguén bastante piadoso para que lle dese algo de cear en agradecemento das súas fermosas historias. Pero os primeiros ós que lles ofreceu os seus servicios rexeitárono porque o seu traxe esfuracado non revelaba nin raciocinio nin clerecía, e ficou desenganado, triste e desalentado, apoiado contra o muro do bispado, onde ía un pouco de sol e onde se atopaba a súa amiga Marguerite, e dixo amargamente:

—Pensan que non son culto abondo para enumera-las reliquias e relata-los milagres da Nosa Señora. ¿É que cren que o meu maxín escapou polos buratos da miña roupa?

—Non é a intelixencia a que escapa polos buratos da roupa, senón a boa e natural calor –respondeu Marguerite–. Teño moito frío. É ben certo que homes e mulleres nos xulgan aínda pola roupa. Os galáns atoparíanme bastante fermosa se fose ataviada coma a condesa de Clermont.

Namentres, ó longo da rúa, diante deles, os peregrinos abríanse camiño con rudeza ata o santuario, onde debían recibi-lo perdón dos seus pecados.

—Seguramente afogarán dentro de pouco –dixo Marguerite–. Hai vintedous anos, no Gran Venres, morreron asfixiadas baixo o pórtico da Anunciación duascentas persoas. ¡Deus protexa as súas almas! ¡Que tempos aqueles, cando eu aínda era nova!

—Nada é máis certo. No ano do que falas douscentos peregrinos pasaron deste mundo ó outro por opresión

recíproca. E o día seguinte xa non se volveron ver por alí.

Mentres dicía isto, Florent Guillaume albiscou un peregrino moi groso que non ía pedi-la absolución con tanto fervor coma os demais e que movía os seus grandes ollos á dereita e á esquerda con aire confuso e temeroso. Florent Guillaume achegouse a el, saudouno con moita humildade e díxolle:

—Señor, ben se ve que sodes honesto e asisado e que non ides cara o perdón coma un cordeiro á carnicería tal e como o fan eles, co fociño baixo do rabo do anterior. Vós tedes mellores modais. Concedédeme a gracia de servirvos de guía e non vos arrepentiredes.

O peregrino, que resultou ser un fidalgo de Limoxes, respondeu en lemosino que a el non lle facía falta un pobre diaño, que iría só á anunciación para recibi-lo perdón da súa culpa, e púxose en marcha resoltamente. Mais Florent Guillaume botouse ós seus pés e, arrincando os cabelos, dixo:

—¡Alto, por Deus, por tódolos santos! Non deades un paso adiante, xa que se o facedes estariades morto, e vós non sodes un home que vaia sen pena nin dor cara á súa morte. Uns pasos máis por esa costa e estaredes morto; a xente afoga alá arriba. Xa son seiscentos os peregrinos que deixaron alí a alma. E iso é soamente un pequeno comezo. ¿Vós non sabedes, señor, que hai vintedous anos, no ano de gracia mil catrocentos sete, en tal día como hoxe e a esta mesma hora, baixo este pórtico, nove mil seiscentas trinta e oito persoas, sen contar as mulleres e os nenos, esmagáronse os uns ós outros e pereceron todos? Se vós tiveráde-la mesma sorte, señor, eu non me consolaría xamais, xa que vos aprecio desde que vos vin e sinto un súbito e violento desexo de dedicarme a vós.

O fidalgo lemosino ficara quedo e abraiado, e palidecera ó oír estas palabras e ó ver a este home arrincando os seus cabelos a mandas. No seu espanto, deu marcha atrás. Mais Florent Guillaume, axeonllado, retívoo por unha das lapelas da chaqueta.

—Non vaiades por aí, señor, non vaiades. Poderiades atoparvos con Jacquet Coquedouille e converteríavos en pedra. É mellor atopa-lo Basilisco que atopar a Jacquet Coquedouille. ¿Sabéde-lo que faredes se sodes prudente e intelixente como amosa a vosa faciana e queredes vivir durante moito tempo e salva-la vosa alma? Escoitádeme. Eu son bacharel. Ese día as santas reliquias serán paseadas pola rúas e as encrucilladas. Experimentaredes un gran consolo ó toca-los relicarios que conteñen a copa de cornalina da que bebeu o Neno Xesús, unha das ánforas das Vodas de Caná, o pano da Santa Cea e o Santo Prepucio. Se me credes, irémolos agardar á calor nun asador polo que pasarán sen falta.

E cunha voz persuasiva, sen solta-la lapela da chaqueta, dixo sinalando á palilleira:

—Señor, dádelle trinta centavos a esta muller de ben para que vaia mercar viño, xa que ela coñece o lugar adecuado.

O fidalgo lemosino, que era de natureza inxenua, deixouse guiar, e Florent Guillaume ceou un cuarto de ganso e levou os ósos para darllos á señora Ysabeau, que vivía con el na armazón do campanario; era a pega de Jean Magne, o campaneiro.

Pola noite atopouna sobre a trabe na que adoitaba durmir, preto do buraco do muro que lle servía de almacén; nel amoreaba noces, abelás, améndoas e froitos das faias. Como espertara ó sentilo chegar e batera as ás, saudouna con moita dozura e dedicoulle estas graciosas palabras:

—Pega piadosa, dama reclusa, paxaro claustral, monxa Margot con roupa de clarisa, paxariño da igrexa vestido de abadesa, ¡ave!

E, ofrecéndolle os ósiños ben envurullados nunha folla de verza, díxolle:

—Señora, preséntovo-las sobras dun bo xantar ó que me invitou un fidalgo de Limoxes. Os lemosinos son comedores de nabos, pero eu ensineille a este home a preferi-lo ganso do país ós nabos lemosinos.

Florent Guillaume non puido atopar ó seu lemosino nin a calquera outro viaxante que levase viático nin o día seguinte nin os demais días da semana, polo que xaxuou a solis ortu usque ad occasum. Marguerite a palilleira fixo o mesmo. Esta vez fixérono a propósito, xa que era Semana Santa.

II

O santo día de Pascua, o señor Jacquet Coquedouille, un importante burgués da cidade, miraba polo burato dunha contra da súa casa como os innumerables peregrinos pasaban pola rúa montuosa. Camiñaban contentos de teren gañado o seu perdón, e ó velos, a súa veneración pola Virxe Negra creceu aínda máis, xa que pensaba que unha señora tan visitada debía ser unha señora ben poderosa. Era vello e soamente tiña esperanzas postas en Deus, pero aínda dubidaba da súa salvación eterna, xa que lle recordaba que desvalixara sen piedade a viúva e o orfo moitas veces. Aínda acababa de roubarlle a Florent Guillaume a súa escribanía na insigne Nosa Señora. O home facía empréstitos con intereses que acababan sendo empeños. Non se podía argüír que fose usureiro, xa que era cristián e so se dedicaban á usura os xudeus e se cadra os lombardos e mailos cahorsinos. Jacquet Coquedouille roubaba de xeito diferente ó dos xudeus. El non dicía «Empréstovos cartos» como facían Xacobe3, Efraím4 e Manasés5, senón que dicía «Eu poño cartos para o voso negocio e comercio» que era ben distinto, xa que a usura e o préstamo con intereses estaban prohibidos pola Igrexa, pero o negocio era lícito e estaba permitido. Nembargantes, Jacquet Coquedouille tiña remordementos ó pensar que deixara a moitos cristiáns cheos de miseria e rodeados de desespero, e ó imaxina-la xustiza divina suspendida sobre a súa cabeza, e neste santo día de Pascua, tivo a idea de asegura-la protección da Nosa Señora para o Xuízo Final. Pensaba que ela había interceder por el no tribunal do seu Fillo divino se lle facía unha ofrenda especial. Dirixiuse ó gran cofre no que estaba gardado o seu ouro e despois de asegurarse de que a porta estaba pechada, abriu o cofre cheo de reais, de floríns, de libras esterlinas, de coroas de ouro, de marabedís, de escudos e de tódalas moedas cristiás e sarracenas. Suspirando, sacou doce dobras de ouro fino e púxoas sobre a mesa cuberta de balanzas, limas, cizallas, pesiños e libros de contas. Despois de fecha-lo cofre con tres voltas de chave, contou as dobras, volveu contalas, mirounas durante moito tempo con amizade e dirixiulles unhas palabras tan doces, elegantes, compracentes, modestas, xentís e corteses que máis que linguaxe humana semellaba música celestial.

—¡Ai, dobriñas! –suspiraba o bo do vello–; ¡ai, queridas moediñas!; ¡ai, as miñas queridiñas dobras de ouro fino!

E collendo as moedas entre os dedos con tanto respecto coma se do corpo do Noso Señor se tratase, púxoas sobre a balanza e asegurouse de que pesaban aproximadamente o que debían, aínda que estaban un pouco rebaixadas polos lombardos e os xudeus, xa que pasaran polas súas mans.

Despois disto faloulles con moita máis dozura ca antes:

—¡Ai, miñas queridas moediñas, miñas dobras xentís!, veña, que vos vou tosquiar, pero non pasaredes ningunha pena.

E collendo as súas grandes tesoiras rebaixou por aquí e acolá as moedas de ouro, como adoitaba facer con tódalas moedas antes de separarse delas, e recolleu coidadosamente os recortes nunha escudela xa a medio encher de anaquiños de ouro. Realmente quería darlle doce dobras á Santa Virxe pero non se consideraba dispensado de actuar como facía de cote. Despois de facer isto, foi buscar ó armario unha pequena bolsa azul bordada en prata que unha dama mesquiña de vida alegre lle deixara na súa miseria. El sabía que o azul e o branco eran as cores da Nosa Señora.

Durante ese día e o seguinte non ocorreu nada, pero a noite do luns para o martes tivo cambras e soñou que uns diaños lle tiraban dos pés. Entendeu este soño como unha chamada de Deus e da Nosa Señora, meditouno durante todo o día, e pola tarde marchou leva-la súa ofrenda á Santa Señora Negra.

III

A noite dese mesmo día, Florent Guillaume resignouse a volver á súa morada aérea. Xaxuara durante todo o día en contra da súa vontade, pensando que un bo cristián non debería xaxuar na semana gloriosa. Antes de deitarse no seu campanario foille pregar con devoción á Santa Señora de Puy. Esta atopábase no medio da igrexa, no lugar onde fora ofrecida o Gran Venres durante a veneración dos fieis. Era pequena e negra, e estaba coroada con xemas e envolvida nun manto resplandecente cuberto de ouro, pedras preciosas e

perlas, e tiña sobre os xeonllos o fillo que, negro coma ela, sacaba a cabeza por unha abertura do seu manto. Era a imaxe milagreira que San Luís recibira como agasallo do Sudán de Exipto e que el mesmo levara ata a igrexa de Anis. Tódolos peregrinos foran alí.

A igrexa estaba deserta e sombriza. As últimas ofrendas dos fieis estendíanse ós pés da Santa Señora Negra colocada sobre unha mesa alumeada por cirios. Alí víase unha cabeza, corazóns, mans, pés, peitos de prata, un barquiño de ouro, ovos, pans, queixos de Aurillac, e nunha escudela chea de dobras, de céntimos e de cuartos, unha pequena bolsa azul bordada en prata. O sacerdote que gardaba as ofrendas adurmiñaba xunta a mesa, nunha gran cadeira.

Florent Guillaume axeonllouse diante da santa imaxe e pregou para si esta oración: «Señora, se é certo que o santo profeta Xeremiadas, despois de mirarvos a través dos ollos do espírito antes da vosa concepción, tallou coas súas mans no cedro, á vosa semellanza, a santa imaxe ante a que estou axeonllado neste momento; se é certo que máis tarde o rei Tolomeo6, informado dos milagres feitos por esta santa imaxe, arrebatóullela ós sacerdotes xudeus, levouna a Exipto e depositouna no templo dos ídolos cuberta de pedras preciosas; se é certo que Nabucodonosor7, vencedor dos exipcios, apoderouse dela e incluíuna no seu tesouro, onde a atoparon os sarracenos cando tomaron Babilonia; se é certo que o Sultán a amaba no seu corazón por enriba de tódalas cousas e que a adoraba polo menos unha vez ó día; se é certo que o citado Sultán endexamais lla daría ó noso santo rei Luís se a súa muller, que era sarracena pero que adoptaba as normas de cabalería e proeza, non decidira regalarlla ó mellor home e cabaleiro de toda a cristiandade e finalmente, se como eu creo firmemente, esta imaxe é milagreira, Señora, permite que faga un milagre en favor do pobre home culto que tantas veces escribiu as vosas gabanzas sobre a vitela dos misais, que santificou as súas mans pecadoras trazando unha fermosa escritura con grandes letras vermellas ó comezo das frases, que escribiu As quince ledicias da Nosa Señora en lingua vulgar e en rimas para a consolación dos aflixidos. É unha obra piadosa. Reparade niso, Señora; non teñades en conta os seus pecados e dádelle de comer. Sería moi proveitoso para min e moi honorable pola vosa parte, xa que o milagre non lle semellase mediocre a calquera que saiba como é o mundo. Hoxe recollestes ouro, ovos, queixos e unha pequena bolsa azul bordada en prata. Señora, non envexo ningún destes dons que vos foron feitos, xa que os merecedes máis ca min. Nin sequera vos pido que me devolvades o que me roubou un ladrón chamado Jacquet Coquedouille, que é un dos cidadáns máis respectados da vosa cidade de Puy. Todo o que vos pido é que non me deixedes morrer de fame. E se me concededes este favor, compoñerei unha longa e fermosa historia sobre a vosa santa imaxe aquí presente.»

Esta foi a oración de Florent Guillaume. Ó lixeiro soprido da súa oración respondeu unicamente o apracible soprido do gardián durmido. O pobre escribán ergueuse e atravesou a nave sen facer ruído, xa que se volvera tan lixeiro que non se sentía camiñar, e subiu en xaxún a escaleira, que tiña tantos chanzos como días tiña o ano.

Mentres isto ocorría, a señora Ysabeau pasou por baixo do enreixado do claustro e entrou na igrexa. Os peregrinos escorrentárana, xa que a ela lle gustaban a paz e a soidade. Avanzou con prudencia, pousando lentamente unha pata diante da outra; parou e alongou o pescozo mirando a un lado e a outro con aire desafiante. Despois aproximouse á Señora Negra saltando con gracia e sacudindo a cola, e permaneceu inmóbil uns instantes, observando o gardián durmido, traspasando coa vista e co oído as sombras e o silencio, e logo, facendo un grande esforzo coas ás, saltou sobre a mesa das ofrendas.

IV

Florent Guillaume subira ó campanario para pasa-la noite. Ía frío. O vento entraba polos tornavoces e provocaba un canto de frautas e órganos que divertiría ós gatos ós bufos.

Pero esta non era a única incomodidade da morada. Desde o tremor de terra de 1427 que sacudira violentamente toda a igrexa, a agulla estaba a caer pedra por pedra e ameazaba con derrubarse completamente nunha tempestade. A Nosa Señora permitira este estrago por mor dos pecados da xente. Sen embargo, Florent Guillaume adormeceu, e isto era sinal de que tiña o corazón puro. Esqueceu os soños que tivo, mais pareceulle que unha dama dunha fermosura perfecta o bicaba na boca. Cando os seus beizos quixeron corresponder a este bico, tragou dous ou tres ranfoños que camiñaban pola súa faciana e que causaran a ilusión dos seus desexos adormecidos. Espertou e sentiu un ruído de ás sobre a súa cabeza e como era natural, creu que se trataba do diaño, xa que os diaños veñen atormenta-los homes en bandadas innumerables, sobre todo pola noite, pero a lúa crebara as nubes nese instante e puido recoñece-la señora Ysabeau e ver que empurraba co bico unha bolsa azul bordada en prata que intentaba introducir na fenda do muro que lle servía de almacén. Deixouna facer, e cando a pega abandonou o seu escondedoiro, subiu a

unha trabe, colleu a bolsa, abriuna, e decatouse de que contiña doce moedas de ouro que colgou da cintura mentres daba gracias á Santa Señora Negra de Puy, xa que el era versado nas Escrituras e tiña presente no espírito que o Señor alimentou ó seu profeta Elías por medio dun corvo, e de aí inferiu que a Santa Madre de Deus enviara doce dobras ó seu escribán, Florent Guillaume, por medio dunha pega.

Ó día seguinte, Florent e Marguerite a palilleira comeron unha escudela de callos, cousa que lles apetecía moito desde había moitos anos.

Así remata o milagre da pega. Quen o contou poderá vivir en paz, segundo os seus desexos, e tódolos bens han chegar a aqueles que o lean.

IRMÁN JOCONDE

Ós parisienses non lles gustaban os ingleses e aturábanos mal que ben. A xente rexoubou cando o duque de Bedford, despois dos funerais do defunto rei Carlos VI8, fixo levar ante el a espada do rei de Francia. Pero hai que sufri-lo que non se pode impedir. Ademais, o que non era inglés na gran cidade era borgoñón 9, naturalmente. ¿E que hai máis natural nos burgueses e especialmente nos cambiadores e nos comerciantes que admirar ó duque Filipe, príncipe de boa aparencia e o señor máis rico da cristiandade. Para os súbditos do pequeno rei de Bourges, home de triste figura, pobre e vehementemente sospeitoso de felonía en Montereau, non existía nada polo que alegrarse. Era un home desprezado, e os seus partidarios inspiraban espanto e terror. Dende había dez anos, facían persecucións nos arredores da cidade, roubando e saqueando. Sen dúbida, os ingleses e os borgoñóns non esnaquizaban de xeito diferente; cando o duque Filipe foi a París no mes de agosto de 1423, os seus homes de armas arrasaran os arredores, e iso que eran amigos e aliados. Pero estes soamente pasaran por alí; os gascón10, polo contrario, fixeron múltiples batidas. Roubaban todo o que atopaban, incendiaban as granxas e as igrexas, mataban a mulleres e nenos, forzaban doncelas e relixiosas e penduraban os homes polos polgares. En 1420 lanzáronse sobre a vila de Champigny como diaños enfurecidos e queimaron avea, trigo, ovellas, vacas, bois, nenos e mulleres. Actuaron do mesmo xeito e aínda peor en Croissy. Un home moi culto e moi importante da universidade dicía deles que facían todo o mal que se podía facer ou imaxinar, e que martirizaran a máis cristiáns ca Maximiano e Diocleciano11 xuntos.

Os habitantes de París tiveron moito medo ó coñece-la nova de que eses condenados gascóns entraran en Compiègne e tomaran as castelanías dos arredores. Eles crían que os vasalos do Delfín xuraran que se entraban en París habían matar a todo aquel que atoparse. Dicíase publicamente que o señor Carlos de Valois marchara da vila e abandonara os seus habitantes, grandes e pequenos, de tódalas clases sociais, homes e mulleres, e que prometera pasa-lo arado polo lugar onde estaba situada a cidade. A maioría dos habitantes críano, e por iso puxeron a cruz de Santo André sobre as súas roupas, para demostrar que estaban de parte dos borgoñóns. O seu odio e os seus temores medraron cando souberon que o irmán Richard e maila doncela Xoana conducían o exército de Carlos de Valois. Só coñecían a Xoana polos rumores das súas victorias en Orleáns, pero crían que vencera os ingleses coa axuda do diaño, por medio de feitizos e encantamentos. Os mestres da universidade dicían: «Os gascóns teñen con eles unha criatura en forma de muller. ¡O que é iso soamente o sabe Deus!» En canto ó irmán Richard, coñecíano ben, xa que viñera a París e había pouco tempo que escoitaran piadosamente os seus sermóns. O irmán Richard conseguira que renunciaran ós xogos de azar, cos que esquecían a bebida, a comida, e o servicio divino. Agora, ante a nova de que o irmán Richard cabalgaba cos gascóns e lles gañaba, por medio da súa verborrea, boas cidades como Troyes, na Champaña, pedíanlle a Deus e ós seus santos que o maldicise. Arrincaban dos seus chapeos as medallas de chumbo co santo nome de Xesús que o bo irmán lles dera, e como mostra do odio que lle tiñan, collían de novo os dados, as fichas de lotería, as damas e todos aqueles xogos ós que renunciaran por mor das súas exhortacións.

A cidade era forte, xa que nos tempos nos que o rei Xoán era prisioneiro dos ingleses, os habitantes de París, vendo os seus inimigos no centro do reino tiveron medo de que a súa cidade fose asediada e apresuráronse a poñela en estado de defensa rodeándoa de fosos e contrafosos. Os fosos, na marxe esquerda do río, foran cavados ós pés da antiga muralla. Na marxe dereita, os arrabaldes, moi fortes e ben construídos, case tocaban a cidade. Os fosos que cavaran encerraban unha parte destes arrabaldes, e o Delfín Carlos, fillo do rei Xoán, fixo construír de seguida unha muralla arredor destes fosos. Sen embargo, non se atopaban faltos de inquietudes, xa que o cabido da catedral se ocupara de poñe-las reliquias e o tesouro a cuberto dos inimigos.

O domingo 21 de agosto, un franciscano chamado irmán Joconde chegou á cidade; fixera a peregrinación dende Xerusalén e dicían que tivera abundantes revelacións sobre a fin do mundo que estaba próxima, tal e como ocorrera co irmán Vincent Ferrier e co irmán Bernardin de Siena. O franciscano anunciou que daría un primeiro sermón ós parisienses o martes seguinte, día de San Bartolomeu, no claustro dos inocentes.

A véspera dese día, máis de seis mil persoas pasaron a noite no claustro. As mulleres atopábanse sentadas sobre os seus talóns ó pé do púlpito no que el debía falar. Entre elas atopábase Guillaumette Dyonis, que era cega de nacemento e filla dun artesán que os gascóns mataran nos bosques de Boulogne-la-Grande. A súa nai fora raptada por un cabaleiro borgoñón e non se sabía o que fora dela. Guillaumette tiña entre quince e dezaseis anos e vivía nos Inocentes, da la que ela mesma fiaba. Non había na cidade mellor fiadeira ca ela. Ía e viña á cidade sen axuda e coñecía tódalas cousas tan ben coma os que poden ver. Como levaba unha vida boa e santa e xaxuaba con frecuencia, tiña predisposición para as visións e sobre todo tivera revelacións do apóstolo San Xoán sobre as revoltas do reino de Francia. Mentres ela recitaba as súas oracións ós pés do púlpito baixo a grande danza macabra, unha muller chamada Simone a Bardine, que estaba sentada no chan preto dela, preguntoulle se o bo padre viría pronto.

Guillaumette Dyonis non podía ve-lo vestido verde de cola nin o carapucho cornudo de Simone a Bardine. Sen embargo, decatouse de que aquela muller non levaba unha vida honesta. Ela sentía unha aversión natural polas mulleres que eran amantes dos homes e por aquelas que os homes chamaban as súas «amiguiñas», mais sabía por medio dunha revelación que hai que ter gran piedade delas e tratalas con misericordia. Esta foi a razón pola que lle respondeu con dozura:

—O bo padre virá axiña se así o desexa Deus. E nós non debemos lamentar ter que agardalo, xa que é sabio as oracións e mailos seus sermóns levan a xente á devoción, máis aínda cós do irmán Richard, que falou esta primavera neste mesmo claustro. Sabe máis ca calquera home do mundo sobre os tempos que han chegar e traerán estrañas marabillas. Creo que tiraremos moito proveito das súas palabras.

—Así Deus o queira –suspirou Simone a Bardine–. ¿E vós, non estades desgustada por ser cega?

—Non. Agardo ver a Deus.

Simone a Bardine empregou a súa capa como coxín e dixo:

—Todo é sorte e desgracia. Vivo ó final da rúa Saint-Antoine. É o lugar máis fermoso da cidade e o máis animado, xa que os mellores hoteis están na praza Baudet e nos arredores. Antes das guerras tiñamos pan quente, arenques frescos e pipotes cheos de viño de Auxerre. Os ingleses trouxeron a fame á cidade e xa non hai pan na paneira nin gavelas na cheminea. Os gascóns e os borgoñóns beberon o viño por quendas, e xa só queda na adega un viño cacholán feito con mazás e abruños. Nin os cabaleiros armados para os torneos, nin os peregrinos cubertos de cunchas e co caxato na man, nin os comerciantes coas súas mulas e os seus cofres cheos de coitelos ou de misais veñen xa buscando aloxamento e boa comida na rúa Saint-Antoine, e os lobos saen dos bosques e nos arrabaldes á tardiña devoran os nenos.

—Depositade a vosa confianza en Deus, respondeulle Guillaumette Dyonis.

—¡Amén! –repuxo Simone a Bardine–. Pero non vos contei o peor. O xoves anterior a San Xoán, ás tres da madrugada, viñeron topar coa miña porta dous ingleses. Como eu non sabía se viñan roubar, esnaquiza-los meus cofres e arcas por diversión ou facer calquera outra maldade, berreilles desde a miña ventá que continuasen o seu camiño, que eu non os coñecía e que non lles ía abrir. Entón petaron máis forte na miña porta, dicindo que a ían botar abaixo e que me ían corta-lo nariz e mailas orellas. Para para-lo estrépito, boteilles un pote de auga na cabeza; o pote escapoume das mans e escachou na caluga dun deles, con tan mala sorte que o matou. O seu compañeiro chamou ós sarxentos e eu fun conducida ó Châtelet e choéronme nun calabozo moi seguro, do que soamente puiden saír pagando unha gran suma de diñeiro. Atopei o meu fogar patas arriba dende o soto ata o faio; e dende entón, as cousas vanme peor día tras día. O único que me queda no mundo son os farrapos que levo postos. E no meu desespero vin escoita-lo bo pai, do que din que está cheo de consolo.

—Deus ámavos e por iso vos trouxo todo isto –dixo Guillaumette Dyonis.

Entón fíxose un gran silencio entre a multitude. O irmán Joconde aparecera no púlpito. Os seus ollos botaban lóstregos. Cando abriu a boca, a súa voz estalou coma o trono:

—Volvo de Xerusalén –dixo–, e como proba traio nestas alforxas rosas de Iericó, unha póla da oliveira baixo da cal o Noso Señor suou sangue e mais unha presa da terra do Calvario.

O irmán Joconde fixo un longo relato da súas peregrinacións e engadiu:

—En Siria, batín con xudeus que camiñaban en grupos; pregunteilles para onde ían e respondéronme: «Dirixímonos en masa a Babilonia, porque en verdade o Mesías naceu entre os homes, e el hanos deixa-la súa herdanza e hanos restablecer na terra de promisión». Deste xeito falaron os xudeus de Siria, mais a Escritura ensínanos que eses ós que eles chaman o Mesías é en realidade o Anticristo, do que se di que ha nacer en Babilonia, capital do reino de Persia, que será alimentado por Betsaida12 e hase establecer durante a xuventude en Coronaim. Esta é a razón pola que o Noso Señor dixo: «¡Vhe! ¡Vhe! tibi Bethsaïda. ¡Vhe! Coronaïm».

»O ano que vén, –engadiu o irmán Joconde–, traerá as máis grandes marabillas endexamais vistas.

»Os tempos están próximos. Naceu o home de pecado, o fillo de perdición, o malvado, a bésta saída do abismo, a abominación da desolación. Procede da tribo de Dan13, na que está escrito: ¡que Dan asemelle á cóbrega do camiño e á serpe do carreiro!

»Queridos irmáns, axiña veredes regresar á terra os profetas Elías e Enoc, Moisés, Xeremíadas e San Xoán Evanxelista. E velaí que se ergue o día da ira, que reducirá o século a po, segundo a testemuña de David e da Sibila. Está é a razón pola que debedes arrepentirvos, facer penitencia e renunciar ós falsos bens.

Ó escoita-las palabras do bo irmán saíron grandes suspiros dos peitos emocionados. E varios homes e mulleres estiveron a piques de desfalecer cando o predicador exclamou:

—Leo nas vosas almas que gardades na casa mandrágoras que vos farán ir ó inferno.

E era certo que moitos parisienses pagaban moito diñeiro polas mandrágoras a esas mulleres vellas que queren saber demasiado, e conservábanas nun cofre, coma se de ouro se tratase. Estas raíces máxicas tiñan o aspecto dun home pequeno moi feo, cunha deformidade estraña e diabólica. Vestíanas magnificamente, con liño fino e seda; e estas bonecas proporcionaban riquezas, froitos de tódolos males deste mundo.

E o irmán Joconde tronou contra os atavíos das damas dicindo:

—¡Quitade eses cornos e esas colas! ¿Non vos dá vergoña emperiquitarvos coma diabresas? Acendede grandes fogueiras nas rúas e queimade nelas os vosos reprobables atavíos da cabeza, recheos, maravallas, pezas de coiro e as baleas que levades baixo as vosas carapuchas.

Finalmente, suplicoulles con tanto celo e caridade que non perdesen as súas almas e que se sometesen ós designios do Señor que todos aqueles que o escoitaban choraban como madalenas. E Simone a Badine choraba máis ca ninguén outro.

Cando o irmán Joconde baixou do seu púlpito e atravesou o claustro e o osario, a xente axeonllábase ó seu paso. As mulleres ofrecíanlle os seus pequenos para que os bendicise ou facían que tocasen medallas e rosarios. Algunhas arrincaban fíos da súa roupa e poñíanos sobre as partes do seu corpo que tiñan enfermas, crendo que deste xeito habían sandar. Guillaumette Dyonis seguía ó bo pai con tanta facilidade coma se o vise cos seus ollos carnais. Simone a Bardine arrastrábase tras dela saloucando; quitara o seu carapucho cornudo e anoara un pano arredor da cabeza.

E os tres camiñaban deste xeito polas rúas nas que homes e mulleres, ó volver do sermón, acendían fogueiras diante das súas casas para queima-los atavíos e as mandrágoras. Cando chegaron á marxe do río, o irmán Joconde sentou baixo un olmo e Guillaumette Dyonis achegouse a el e díxolle:

—Padre, souben por medio dunha revelación que viñestes a este reino para restablece-la paz e a concordia. Eu tiven moitas revelacións sobre a paz do reino.

Simone a Bardine falou á súa vez e dixo:

—Irmán Joconde, eu vivía nun hotel na rúa Saint-Antoine, preto da praza Baudet, que é o barrio máis fermoso e máis rico de París; tiña un cuarto forrado con esteiras, capas feitas con tea de ouro e vestidos de martarañas que enchían tres grandes arcas; tiña tamén un leito de plumas, un aparador cheo de vaixela de estaño e un pequeno libro onde se mostraba a vida do Noso Señor en imaxes. Pero despois das guerras e dos saqueos que desolan o reino perdín todo. Os galáns xa non veñen divertirse á praza Baudet; agora veñen os lobos para come-los nenos. Os borgoñóns e mailos ingleses son tan malvados coma os gascóns. ¿Queredes que vaia convosco?

O monxe fitou en silencio as dúas rapazas durante algún tempo. E xulgando que fora o mesmo Xesús Cristo quen llas levara, recibiunas como as súas penitentes, e desde entón elas seguírono a todas partes. Tódolos días predicaba á xente, unhas veces nos Inocentes e outras na porta Saint-Honoré e no mercado de Les Halles. Pero non saía da fortaleza a causa dos gascóns, que facían batidas por todo o campo que arrodeaba a cidade. O irmán Joconde inducía as almas á piedade por medio da súa palabra, e no cuarto sermón que deu en París recibiu como penitentes a Jeanne Chastenier, dona dun vendedor de panos do Pont au Change, e outra muller chamada Opportune Jadoin, que curaba os enfermos no Hôtel-Dieu e xa non era moi nova. Do mesmo xeito, admitiu no seu séquito a un xardineiro da Ville-d'Evêque duns dezaseis anos chamado Robin, que mostraba nos pés e nas mans os estigmas da crucifixión e tiña grandes tremores en tódolos seus membros. Este mozo vía a Santa Virxe corporalmente, sentíaa falar e ulía os perfumes do seu corpo glorioso. Ela déralle unha mensaxe para o rexente de Inglaterra e para o duque de Borgoña.

Entrementres, a armada do señor Carlos de Valois entrou na cidade de Saint-Denis. E dende entón ninguén ousou saír xamais nin para vendimar nin para recoller nada nas hortas que cubrían a chaira situada ó norte da cidade. Todo ía máis caro día tras día. Os habitantes de París sufrían cruelmente e estaban moi enfadados porque se crían traizoados. De feito, dicíase que algunha xente, e particularmente os relixiosos, subornados polo señor Carlos de Valois, esperaban o momento de sementa-lo caos e de facer entra-lo inimigo nunha ondada de terror e de confusión. Obsesionados por esta idea, que pode que non fose totalmente falsa, os burgueses encargados da custodia das murallas facíanlles pasar un cacho desagradable ós homes de mala cara que atopaban preto das portas e dos que sospeitaban que lles facían signos ante os máis mínimos indicios ós gascóns.

O xoves 8 de setembro, os habitantes de París espertaron sen imaxinar sequera que serían atacados antes do día seguinte. Neste día celebrábase a Natividade de Santa Virxe, sendo costume garda-las festas do Noso Señor e da súa benaventurada nai nas dúas partes do reino.

Este santo día, os parisienses decatáronse á saída da misa de que malia a solemnidade da festa, os gascóns viñeran ante a porta Saint Honoré e plantaran lume no baluarte que defendía a cidade da entrada dos estraños, e anunciaron que as xentes do señor Carlos de Valois estaban co irmán Richard e coa Doncela Xoana, no mercado dos Pourceaux. Despois da cea, oíanse berros que chegaban dos dous lados das pontes estendéndose por toda a cidade: «¡Que Deus nos protexa! Os inimigos entraron, todo está perdido!» Estes clamores penetraban nas igrexas, nas que as xentes de ben cantaban vésperas. Ó oílos fuxiron aterrados e correron a encerrarse nos seus fogares. Os que berraban dese xeito eran os emisarios do señor Carlos de Valois, xa que naquel momento os homes do mariscal de Rais asaltaban o muro próximo á porta Saint-Honoré. Os gascóns levaran nas carretas grandes chamizas e caínzos para enche-los fosos e máis de seiscentas esqueiras para escala-la muralla. A Doncela Xoana, que non era como crían os borgoñóns, senón que polo contrario, levaba unha vida piadosa e gardaba castidade, puxo pé en terra e baixou a primeira ata un foso que se podía atravesar con facilidade, xa que estaba seco.

Pero un atopábase exposto en seguida ás grandes frechas que caían dos muros. E diante había un segundo foso moi grande cheo de auga. Esta era a razón pola que Doncela Xoana e os seus cabaleiros non podían facer nada. Xoana sondaba o gran foso coa súa lanza e berraba que tiraran chamizas.

Na cidade escoitábase o ruxir dos canóns e, ó longo das rúas, os burgueses corrían a medio vestir cara ós seus postos nas murallas tirando ó chan os meniños que ían recoller plantas de mostaza. Tendíanse as cadeas e recollíanse as barricadas; había un rebumbio moi grande por toda a cidade.

Pero nin o irmán Joconde nin os seus penitentes se decataban disto, xa que soamente se preocupaban de cousas eternas e consideraban un xogo a va axitación dos homes. Ían polas rúas cantando o «Veni creator Spiritus» e clamando «Orade, os tempos son chegados».

E deste xeito percorreron en grupo a rúa Saint-Antoine, que era moi frecuentada por homes, mulleres e nenos. Ó chegar á praza Baudet, o irmán Joconde separouse da multitude de habitantes e subiu ó padrón

que se atopaba ás portas do Hôtel de la Truie e que o señor Florimont Lecocq, dono do establecemento, empregaba para montar na súa mula máis facilmente. O señor Florimont Lecocq era sarxento no Châtelet e estaba de parte dos ingleses.

E dende o alto da pedra da Truie, o irmán Joconde dirixiuse ó pobo:

—Sementade, sementade, boa xente; sementade fabas en abundancia, porque Aquel que debe vir logo ha chegar.

Polas fabas que había que sementar, o bo irmán entendía as obras de caridade que conviña facer antes de que O Noso Señor baixase para xulgar a vivos e mortos no ceo. Polo tanto, era importante sementa-las obras sen demora, xa que a colleita sería axiña. Guillaumette Dyonis, Simone a Bardine, Jeanne Chastenier, Opportune Jadoin e Robin o xardineiro, dispostos arredor do relixioso, exclamaron:

—¡Amén!

Pero os burgueses, que ían tras deles formando unha gran multitude, aguzaron a orella e engurraron o cello, pensando que este relixioso anunciaba a entrada de Carlos de Valois na súa fermosa vila, pola que quería pasa-lo arado, ou polo menos iso era o que eles crían.

Namentres, o bo irmán proseguía co seu sermón evanxélico:

—Habitantes de París, sodes peor cós pagáns de Roma.

O ruído dos canóns da porta Saint-Denis mesturábase coa voz do irmán Joconde e trastornaba o corazón dos habitantes. A multitude berraba:

—¡Á morte cos traidores!

Neste mesmo intre, o señor Florimont Lecocq armábase no seu hotel e ó escoita-lo ruído baixou sen abrocha-las caneleiras. Cando viu o monxe sobre a pedra, preguntou:

—¿Que di este santo home?

Varias voces responderon:

—Di que o señor Carlos de Valois vai entrar na cidade.

—Está en contra dos habitantes de París.

—Quere enganarnos e traizoarnos, como fixo o irmán Richard, que nestes momentos cabalga cos nosos inimigos.

E o irmán Joconde respondeu:

—Non hai nin gascóns, nin borgoñóns, nin franceses, nin ingleses, só fillos da luz ou fillos das tebras. Vós sodes uns libertinos e as vosas mulleres unhas porfionas.

—¿Que dicides, apóstata? ¡Sodes un feiticeiro, un traidor! –exclamaba o señor Florimont Lecocq.

E, sacando a súa espada, chantou esta no peito daquel santo home. O home de Deus, pálido, aínda dixo cunha voz feble:

—Orade, xaxuade, facede penitencia e seredes perdoados, irmáns..

A súa voz afogou nun borbollón de sangue e caeu sobre o empedrado. Dous cabaleiros, Sir John Stewart e Sir George Morris, botáronse sobre o corpo e déronlle máis de cen puñaladas ouveando:

—¡Longa vida ó rei Henrique! ¡Longa vida ó Duque de Bedford! ¡A polo Delfín! ¡A pola doncela tola dos gascóns! ¡Ás portas! ¡Ás portas!

E corrían cara ás murallas, arrastrando con eles ó señor Florimont e a multitude de parisienses.

Entrementres, as santas mulleres e mailo xardineiro arrodeaban o cadáver ensanguentado. Simone a Bardine, prosternada na terra, bicaba os pés do bo irmán limpando o sangue cos seus cabelos soltos.

Pero Guillaumette Dyonis, en pé e cos brazos estendidos cara ó ceo, dixo cunha voz clara coma o son das campás:

—Miñas irmás Jeanne, Opportune e Simone, e ti, meu irmán Robin o xardineiro, vamos; os tempos son chegados. A alma do bo pai lévame da man e será a miña guía. Por iso é necesario que vós veñades comigo. E dirémoslles a aqueles que fan unha guerra cruel: «Abrazádevos, e se queredes servirvos das vosas armas, collede a cruz e ide loitar contra os sarracenos todos xuntos.» ¡Vamos, miñas irmás e meu irmán!

Jeanne Chastenier recolleu do chan unha frecha de madeira, rompeuna, e fixo con ela unha cruz que pousou sobre o peito do bo irmán Joconde. Despois, estas santas fillas, e con elas o xardineiro, seguiron a Guillaumette Dyonis, que os conduciu polas rúas, prazas e ruelas coma se os seus ollos visen a luz do día. Chegaron ós pés dunha muralla e subiron ó muro pola escaleira dunha torre que non estaba vixiada. Non houbera tempo de gornecela con paramentos de madeira, e elas andaban así, a descuberto. Foron cara a porta Saint-Honoré, que naquel momento estaba envolta en po e fume e estaba sendo asaltada polos homes do mariscal de Rais. As súas setas caían sobre as murallas e moitas eran lanzadas á auga do foxo grande. E a Doncela Xoana, en pé sobre o tellado de dobre vertente que separaba o foso grande do pequeno, dicía:

—Rendédevos ante o rei de Francia.

Os ingleses, espantados, abandonaran o alto do muro, deixando alí os seus mortos e os seus feridos. Guillaumette Dyonis ía a primeira, coa cabeza alta e o brazo esquerdo estendido diante dela; coa súa man dereita persignábase piadosamente. Simone a Bardine seguíaa de preto. Logo viñan Jeanne Chastenier e Opportune Jadoin. Robin o xardineiro camiñaba en derradeiro lugar, co corpo totalmente sacudido por un mal interior e mostrando os estigmas das súas mans. Cantaban cánticos, e Guillaumette, volvéndose primeiro cara a cidade e logo cara ós campos, dixo:

—Irmáns, abrazádevos uns ós outros. Vivide en paz e fabricade lamias para os carros co ferro das vosas lanzas.

A penas dixera estas palabras cando voaron cara a ela as inxurias e as frechas procedentes do camiño de rolda polo que desfilaba un grupo de burgueses, e do tellado de dobre vertente, polo que se apresuraban os gascóns que traballaban como xornaleiros.

—¡Porfiona!

—¡Traidora! ¡Feiticeira!

Mentres, ela exhortaba ás dúas partes a restablece-lo reino de Xesús Cristo sobre a terra e a vivir na inocencia e o amor, ata que, víctima dunha grande frecha na gorxa, cambaleou e caeu de costas.

Gascóns e borgoñóns escacharon a rir a porfía. Despois de bota-lo vestido sobre os pés, Guillaumette non fixo ningún movemento e entregou a alma murmurando o nome de Xesús. Os seus ollos inmóbiles e abertos tiñan un resplandor opalino.

Uns instantes despois da morte de Guillaumette Dyonis, os máis dos habitantes de París volveron ó muro e defenderon a súa cidade con rudeza. Xoana a Doncela foi ferida dun béstazo na perna, e os homes de armas do señor Carlos de Valois retiráronse á capela de Saint-Denis. Ninguén sabe o que lle ocorreu a Jeanne Chastenier e a Opportune Jadoin; nunca máis houbo novas delas. Simone a Bardine e Robin o xardineiro foron apreixados ese mesmo día polos burgueses que custodiaban os muros e entregados ó oficial que instruía o seu proceso. A Igrexa recoñeceu a Simone como herexe e púxoa a pan de dor e a auga

de angustia como saudable penitencia. Robin foi convicto de bruxería, perseverou no seu erro e foi queimado vivo na praza da Catedral.

A PICARDA, A PICTONA, A TURONESA, A LIONESA E MAILA PARISIENSE

O irmán Jean Chavaray, monxe capuchino, atopou un día co meu bo mestre, o padre Coignard, no claustro dos Inocentes, e faloulle do irmán Olivier Maillard, xa que acababa de escoita-los seus constructivos e burlescos sermóns.

—Hai boas pasaxes nestes sermóns –dixo o capuchino–, especialmente o das cinco damas e a alcaiota... Evidentemente, o irmán Olivier, que vivía baixo o reinado de Luís XI e que tiña unha linguaxe impregnada da rudeza da época, empregaba outras verbas. Pero o noso século quere que sexamos educados e decentes coas palabras que empregamos. E por iso eu emprego o termo alcaiota.

—Vós queredes designar deste xeito unha muller compracente que intervén nos asuntos de amor –respondeu o meu bo mestre–. En latín chamámoslle lena, conciliatrix, internuntiata lidibinum, internuncio das voluptuosidades. Estas mulleres beatas desempeñan os mellores oficios, pero fano por diñeiro, e isto fai que a xente non crea no seu bo corazón. Chamádelle á vosa "emparelladora", padre; o termo é familiar pero ten gracia.

—Fareino con moito gusto, padre –replicou o irmán Jean Chavaray–. Pero non é a miña; é a do irmán Olivier. Como ía dicindo, unha emparelladora que vivía na ponte des Tournelles, recibiu un día a visita dun cabaleiro que lle confiou un anel.

«É de ouro fino», díxolle o cabaleiro, «e ten un balaxe engastado. Se vós coñecedes mulleres de ben, ide dicirlle á máis fermosa de todas que o anel é seu se consente en vir á miña casa para face-la miña vontade.»

A emparelladora coñecía cinco damas fermosísimas que vira na misa; unha picarda, unha pictona, unha turonesa, unha lionesa e unha parisiense, que vivían en Île-de-France ou nos arredores. Primeiro petou na porta da picarda. Unha serventa abriu a porta pero a dama non quixo falar coa visitante; era unha dama honesta.

A emparelladora foi de seguida á casa da dama de Poitiers e pediu a súa man para o bo cabaleiro. Esta dama respondeulle:

—Rógovos que lle fagades saber ó que vos envía que se equivocou de enderezo e que eu non son a muller que el pensa.

«Esta pictona é honesta, pero menos cá primeira, por ter querer parecelo máis.»

A emparelladora dirixiuse entón á casa da dama de Tours e empregando a mesma linguaxe que coa anterior, mostroulle o anel.

—Para dicir verdade –dixo a turonesa–, este anel é fermoso.

—É voso se o queredes.

—Non o quero ó prezo que poñedes. O meu marido podería sorprenderme e daríalle un degusto que el non merece.

«Esta turonesa é fornicadora no fondo do seu corazón.»

A emparelladora foi entón á casa da dama de Lyon, que exclamou:

—Por desgracia, velliña miña, o meu marido é un celoso que me cortaría o nariz para me impedir que gañase este fermoso anel.

«Esta lionesa non vale nadiña.»

A emparelladora correu cara á casa da parisiense, que era unha tunante e respondeu descaradamente:

—O meu home vai ás súas viñas o mércores; dicídelle ó que vos envía que irei visitalo ese día.

Aquí temos, segundo o irmán Olivier, os graos do ben e do mal nas mulleres, dende a rexión de Picardía ata París. ¿Que pensades disto, señor Coignard?

O bo mestre respondeu:

—É unha gran cousa considera-los movementos destes pequenos seres na súa relación coa xustiza eterna. Eu non sei moito disto, pero coido que a lionesa, que tiña medo de que lle cortasen o nariz, valía menos cá parisiense que non temía nada.

—Non estou de acordo con vós en absoluto –replicou o irmán Jean Chavaray–. Unha muller que lle ten medo ó seu marido poderalle temer ó inferno. Pode que o seu confesor a induza á penitencia e a dar esmola, xa que finalmente é aí onde debemos chegar. ¿Mais que pode esperar un capuchino dunha muller que non ten medo de nada?

A LECCIÓN BEN APRENDIDA

Nos tempos de Luís XI vivía en París, nun cuarto forrado de esteira, unha burguesa chamada Violante, que era fermosa e ben feitiña toda ela. Tiña un rostro tan pálido que o mestre Jacques Tribouillard, doutor en dereito e cosmógrafo, adoitaba dicirlle:

—Ó ollarvos, madama, atopo crible e mesmo seguro o que escribiu Cucurbitus Piger nun escolio de Strabo, sabendo que a insigne cidade e universidade de París se chamaba noutros tempos Lutecia ou Leucecia, ou calquera outro vocábulo semellante que proviñese da palabra Leuké, é dicir, a Branca, por aquilo de que as damas de aquesta tiñan o peito coma a neve, mais non tan candorosa, brillante e branca coma a vosa, Madama.

Violante respondeu a isto:

—Para min xa abonda con que o meu peito non chegue a dar medo, coma o dalgunhas que eu coñezo. E se o amoso é por segui-la moda. Sería unha impertinencia face-lo contrario do que fan os demais.

A señora Violante casara na flor da súa xuventude cun avogado do Parlamento, un home moi agre e moi rudo á hora de cobrar ós desgraciados e polo demais un esmirrado e home de complexión feble; un home que semellaba máis dado a inspirar mágoa fóra da súa casa que pracer dentro dela. Este bo home prefería as bolsas de procesos á súa esposa, aínda que non estaban feitas coma ela, senón que eran gordas, informes e estaban infladas. O avogado pasaba as noites no andar superior da casa, e a señora Violante era bastante razoable para amar a un marido tan pouco amable. O mestre Jacques Tribouillard dicía que ela era moi intelixente, e que cría totalmente na fe conxugal, igual ca Lucrecia Borgia14. E expoñía como argumento que non puidera afastala dos seus deberes. Os homes de ben mantiñan unha dúbida prudente sobre este tema, considerando que o que permanece agachado só ha aparecer no Xuízo Final, e sabían que a esta dama gustábanlle moito as xoias e os encaixes, e que levaba ás reunións e ás igrexas vestidos de veludo, de seda e de ouro cubertos de martarañas; pero era xente demasiado honesta para decidir se, facendo

condena-los cristiáns que a vían tan fermosa e tan ben ataviada, ela non vendía a súa alma ó diaño por ningún deles. Finalmente botaron a cara ou cruz a castidade da señora Violante, e isto xa foi demasiado para o honor da dama. Para dicir verdade, o seu confesor, Jean Turelure, reprendíaa sen cesar.

—¿Vós credes, madama –dicíalle–, que a ditosa Catarina15 chegou ó ceo levando a vida que vós levades, mostrando o seu peito e facendo traer da cidade de Xénova puños de encaixe?

Era un gran predicador, moi severo coas feblezas humanas. Non perdoaba nada e cría ter todo feito cando o que facía en realidade era asusta-la xente. Ameazábaa co inferno por ter lavado a faciana con leite de burra. En definitiva, que a xente non sabía se lle puxera os cornos ó seu marido, e o señor Philippe de Coetquis dicíalle con gracia á honesta dama:

—¡Teña coidado, que é calvo e vaise arrefriar!

O señor Philippe de Coetquis era un cabaleiro de inmellorable aspecto e bo coma unha sota do nobre xogo de cartas. Coñecera a señora Violante unha tarde nun baile, e despois de bailar con ela ata ben avanzada a noite leváraa nas ancas do seu cabalo, mentres o avogado chapuzaba na lama e na auga dos arroios, baixo os fachos danzantes de catro lacaios bébedos. Neste baile e nesta cabalgada, o señor Philippe de Coetquis decatárase de que a señora Violante tiña a cintura redonda e a carne moi preta e moi firme. Amáraa de seguida. Como non podía finxir, dicíalle que a desexaba, que quería tela totalmente núa nos seus brazos, ó que ela respondeu:

—Señor Philippe, non sabedes con quen falades. Eu son unha dama virtuosa.

Ou ben:

—Señor Philippe, volvede mañá.

Entón volvía ó día seguinte, e ela dicíalle:

—¿Que se vos ofrece?

O cabaleiro sentíase moi desacougado e enfadado coas escusas que ela lle daba. Igual có mestre Tribouillard, estaba case convencido de que a señora Violante era unha Lucrecia, xa que é certo que tódolos homes asemellan por fatos. E hai que dicir que ela non só lle permitira bicala na boca, pero isto era soamente un leve entretemento e unha lixeira delicadeza.

Así estaban as cousas cando o irmán Jean Turelure tivo que marchar a Venecia por orde do seu superior, para predicar alí ós turcos, novamente conversos á verdadeira relixión.

Antes de marchar, o bo do irmán foise despedir da súa penitente e recriminoulle con máis severidade que de costume a vida licenciosa que levaba. Exhortouna profundamente a facer penitencia e instouna a poñer un cilicio na pel, remedio incomparable contra os malos desexos e medicina infalible para as criaturas propensas ós pecados da carne.

Ela díxolle:

—Bo irmán, non me pidades demasiado.

Pero el non a escoitou e ameazouna con ir ó inferno se non se emendaba. A continuación díxolle que faría con gusto os recados que ela lle encargase. Esperaba que a dama lle pregase traerlle algunha medalla bendicida, un rosario ou, aínda mellor, un pouco desa terra do Santo Sepulcro que os turcos traen de Xerusalén xunto con rosas secas e que venden os monxes italianos. Pero a señora Violante fíxolle esta petición:

—Meu bo irmanciño; xa que ides a Venecia, terra na que existen hábiles fabricantes de espellos, estaríavos moi agradecida se me trouxesedes un, o máis claro que poidades atopar.

O irmán Jean Turelure prometeulle satisface-lo desexo.

Durante a ausencia do seu confesor, a señora Violante levou a mesma vida ca antes. E cando o señor Philippe lle dicía: «¿Non sería unha boa idea amarnos?» ela respondía: «Vai moita calor. Comprobade no catavento se o aire non cambia.» E a xente de ben, que a observaba, desesperaba porque ela non lle poñía xamais os cornos ó seu marido. «Iso é pecado», dicían.

Á volta de Italia, o irmán Jean Turelure presentouse diante da señora Violante e díxolle que tiña o que ela desexaba:

—Mirádevos, madama.

E sacou de debaixo das súas roupas unha cabeza de morto.

—Madama, aquí téde-lo voso espello. Esta cabeza pertence á muller máis fermosa de Venecia. Ela foi o que vós sodes, e vós habedes semellar moito a ela.

A señora Violante, sobrepoñéndose á súa sorpresa e ó noxo que sentía, respondeulle ó bo padre con bastante firmeza que entendía a lección e que non deixaría de tirar proveito dela.

—Terei presente na miña alma, bo irmán, o espello que me trouxestes de Venecia, no que podo verme, non sen dúbidas, tal e como son no presente, pero tamén tal e como hei ser axiña. Prométovos emenda-la miña conducta tendo isto en conta.

O irmán Jean Turelure non esperaba tan bos propósitos e experimentou bastante satisfacción.

—Daquela, madama, decatádesvos vós mesma de que hai que cambiar de sentimentos. Prometédesme cambia-la vosa conducta de agora en adiante tendo en conta a idea que esta cabeza chuchada acaba de darnos. ¿Non llo prometedes a Deus tal e como mo fixestes a min?

Ela preguntou:

—¿É necesario?

El respondeu que o era.

—Entón fareino –dixo ela.

—Madama, iso é o establecido. Xa non podedes desdicirvos.

—Non me hei desdicir.

Despois de oír esta promesa, o irmán Jean Turelure abandonou o lugar ben contento e ía exclamando pola rúa:

«¡Isto vai ben! Coa axuda de Deus o Noso Señor, virei e empurrei ante a porta do paraíso a unha dama que ata agora, sen fornicar precisamente á maneira que di o profeta (c. XIV, v.18) empregaba para tenta-los homes o limo a partir do cal o Creador a formara co fin de servilo e adoralo. Ela deixará estes modais para adoptar outros mellores. Transformeina totalmente. ¡Deus sexa loado!»

Aínda ben non descendera a escaleira o do bo irmán, cando o señor Philippe de Coetquis subiu e petou suavemente na porta da señora Violante, que o recibiu cun aire risoño e conduciuno a un pequeno espacio illado ateigado de alfombras e coxíns no que el aínda non estivera, polo que augurou algo bo. O home ofreceulle améndoas confeitadas que tiña nunha caixa:

—Zugue, zugue, madama; son doces e azucradas, mais non tanto coma os vosos beizos.

A muller replicoulle que era van e un pouco parvo por loar un froito que non probara.

El respondeu oportunamente bicándoa na boca.

Ela non se enfadou e dixo soamente que era unha muller de honor. O home loouna e aconselloulle que non encerrarse ese honor nun lugar tan particular, xa que alí podería ser alcanzado e seguramente o había alcanzar de seguida.

—Intentádeo –dixo ela dándolle pequenos lapotes coa palma rosada da súa man.

Pero el xa era un experto en tomar todo o que desexaba. Ela berrou:

—¡Non quero! ¡Fóra, fóra! Señor, non faredes iso. ¡Meu amigo..., meu corazón...! Morro.

E cando ela rematou de suspirar e de expirar dixo con gracia:

—Señor Philippe, non vos vangloriedes de terme tomado pola forza ou por sorpresa. Se tivestes de min o que desexabades é por vontade propia, e soamente me defendín o necesario para ser vencida conforme ós meus desexos. Querido amigo, son vosa. Se a pesar da vosa bondade, pola que estiven atraída nun principio, eu desprezara a vosa amizade e non vos concedera aínda o que acabades de tomar sen o meu consentimento é porque non reflexionara nisto; eu non me sentía premida polo tempo, e somerxida nunha mol indolencia, non tiraba ningún ben da miña xuventude e da miña beleza. Pero o bo irmán Jean Turelure deume unha valiosa lección; ensinoume o prezo do tempo. Despois mostroume unha cabeza de morto e díxome: «Isto é o que vós seredes axiña». De aí tirei a idea de que hai que andar lixeira en face-lo amor e encher ben o espacio de tempo que nos foi destinado para iso.

Estas palabras e os aloumiños cos que a señora Violante as acompañou persuadiron ó señor Philippe de que debía empregar ben o tempo e actuar de novo no seu honor e beneficio, para o pracer e gloria da súa amante, e de multiplica-las probas certas que debe dar todo bo e leal servidor nunha ocasión semellante.

Despois disto, a dama deixouno marchar. Volveuno acompañar ata a porta, bicouno con gracia nos ollos e díxolle:

—Amigo Philippe, ¿a que fixemos ben seguindo os preceptos do bo irmán Jean Turelure?

O PASTEL DE LINGUAS

Satán estaba deitado no seu leito de cortinas flamexantes. Os médicos e mailos boticarios do inferno viron que tiña a lingua branca e diagnosticaron que sufría debilidade de estómago, así que lle mandaron tomar unha comida nutritiva e dixestiva a un tempo.

Satán declarou que só tiña apetito para comer un manxar terrestre que as mulleres preparan moi ben nas súas reunións; un pastel de linguas.

Os médicos conviñeron en que nada podería ir mellor para o estómago do rei. Ó cabo dunha hora, Satán foi servido, pero atopou o manxar eslamiado e insípido.

Mandou chama-lo xefe de cociña e preguntoulle de onde viña aquel pastel.

—De París, señor, e está moi fresco. Cociñárono doce comadres esta mesma mañá no barrio do Marais, na ruela dunha parturiente.

—Agora comprendo por qué está insípido –repuxo o príncipe dos infernos–. Non o trouxestes da casa das boas artesás. As burguesas preparan o mellor que poden estes manxares, pero carecen de finura e fáltalles elegancia. As mulleres normais fano aínda peor. Para conseguir un bo pastel de linguas hai que ir buscalo a un convento. Non hai como as vellas relixiosas, que saben engadir tódolos ingredientes necesarios: boas

especias de rancor, tomiño de maledicencia, fiúncho de insinuacións e loureiro de calumnia.

Esta parábola está sacada dun sermón do bo padre Gillotin Landoulle, capuchino indigno.

SOBRE UNHA HORRIBLE PINTURA

Sobre unha horrible pintura que foi vista nun templo e de varios cadros moi pacíficos e amorosos que o sabio Filemón16 pendurara no seu estudio e sobre un fermoso retrato de Homero que o tal Filemón apreciaba máis que calquera outra pintura.

Filemón confesou que na acritude da súa idade temperá e no cumio da súa verde primavera foi presa dun furor homicida que o invadiu ó ver un cadro de Apeles17 que naquel entón estaba pendurado nun templo. Este cadro representaba a Alexandre18 propinándolle uns fortes golpes a Darío, o rei dos persas, mentres que arredor destes dous reis, soldados e capitáns matábanse uns ós outros con gran furia e con moito empeño. A devandita obra tiña fermosos xogos de luces e era moi real. E non podía mirala ninguén, aínda que estivese na madurez da súa vida, sen resultar incitado a ferir e matar xente pobre e inocente polo único pracer de levar un arnés tan rico e cabalgar en cabalos tan lixeiros como facían eses covardes naquela batalla, xa que o emprego destes cabalos e das armas prouguía ós mozos. Isto foi o que sentira o tal Filemón. E dicía que dende entón deixou de ver eses retratos de guerras como costume e razón e que detestaba demasiado as crueldades para aínda por riba ter que sufrilas finxidas e falsas.

E adoitaba dicir que un home honrado e intelixente debía estar moi ofendido e escandalizado a causa destas armaduras e paveses terroríficos e a causa desta raza que Homero chamaba corithaiole debido á fealdade horrorosa do seu morrión, e que as imaxes deses soldados eran verdadeiramente deshonestas e contrarias ós bos e apracibles costumes; os moi impúdicos non atopaban nada no mundo que fose máis imprudente có homicidio; e eran tan lascivos coma se escorregasen con crueldade, e isto era o peor, xa que excederse lascivo con dozura non é un mal demasiado grande.

Este Filemón dicía que era demasiado honrado, decente, exemplar e púdico para mostrar en pintura, escultura ou calquera outro fermoso artificio os exemplos da idade de ouro, graciosas doncelas e rapaces entrelazados segundo o desexo da natureza, ou aínda outra imaxe pracenteira, como a duna ninfa rindo deitada. E sobre o seu fermoso sorriso un fauno que collía un acio de uva negra.

E dicía que era posible que a idade de ouro soamente florecese no xentil espírito dos poetas e que os primeiro seres humanos, rudos e imbéciles, non a coñeceran, e deste xeito, se non era crible que el estivera no comezo do mundo, sería desexable que estivese na fin, e que mentres agardaba, de boa gana nola daría en imaxe.

E el dicía que era tan lamacento como dicía Virxilio dos cans "cagados" nas súas Xeórxicas; luxábanse os cans de lama, amosaba asasinos, borrachos, libertinos, soldados, conquistadores e ladróns comportándose de xeito lixoso e desleal e pobres diaños abandonados no po que comían ata rebentar e un desgraciado que caera e tentaba erguerse pero que non podía facelo por causa do peso do casco dun cabalo sobre as súas mandíbulas e aquel que mira pateticamente como cortaran o seu pendón coa súa man, como é sutil e cuasi-celeste facer semellar encantos, caricias, delicadezas, bondades, deidades e os amores das ninfas cos faunos nos bosques. E dicía que non existía ningunha maldade nestes corpos nus, xa que estaban abondo vestidos con gracia e fermosura.

O tal Filemón tiña no seu despacho unha pintura marabillosa na que se vía un fauno novo que, tirando dunha lixeira tea cunha man cautelosa, descubría o ventre dunha ninfa durmida. Era visible que isto lle proporcionaba pracer e semellaba dicir: «O corpo desta deusa tan nova é tan doce e tan refrescante que deixa a fonte que transcorre na sombra do bosque nun segundo plano. ¡Recibídeme, regazo compracente, coxas abrancazadas, sexo umbroso tan horrible e favorable!» Os meniños con ás que voaban por debaixo deles observábanos entre risos, mentres que as damas e mailos homes, que levaban chapeos de flores, bailaban sobre a herba temperá.

E o citado Filemón tiña outras fermosas pinturas no seu gabinete, unha das máis especiais era o retrato dun bo doutor no seu estudio que escribía sentado na mesa á luz das candeas. Este estudio estaba cheo de gnogmóns e de astrolabios, instrumentos empregados para medi-los movementos dos astros. Esta era unha ocupación moi loable e enchía o espírito de pensamentos sublimes e dun amor moi puro a Venus e Urano. No chan do estudio había unha gran serpe e un crocodilo, por seren estas unhas pezas extraordinarias e moi necesarias para o estudio da anatomía. E o devandito doutor tamén contaba cos libros dos mellores filósofos da antigüidade e os tratados de Hipócrates, e servía de exemplo ós homes novos que gracias ó seu traballo quixesen aprender tantas boas doutrinas e grandes segredos como el tiña so o seu chapeo.

E o dito Filemón tiña, nun lenzo resplandecente coma un espello, un retrato de Homero concibido como un home vello e cego, coa barba florida coma o espiño branco e as tempas cinguidas polas ínfulas sagradas do deus Apolo, que o amara entre tódolos homes. E ó ver a este bo velliño, pensaba que ía abri-los seus beizos ben sonoros.

OS GALANOS DA SEÑORITA DE DOUCINE

O un de xaneiro pola mañá, o bo do señor Chanterelle saíu a pé do seu hotel da rúa Saint-Marcel. Tiña frío e camiñaba con mágoa e dificultade polas rúas frías e enchoupadas por causa da neve derretida. Deixara a súa carroza por espírito de mortificación, e volvérase moi atento coa saúde da súa alma dende que enfermara. Vivía afastado da xente e das multitudes, e soamente visitaba a súa sobriña, a señorita de Doucine, de sete anos de idade. Chegou á rúa Saint-Honoré mal que ben, apoiado sobre o seu bastón, e entrou na tenda da señora Pinson, no Panier fleuri. Podían verse moitos xoguetes para nenos, expostos para o un de xaneiro do ano 1696, e tiña dificultade para moverse no medio de bailaríns autómatas e bebedores, das matogueiras con paxaros que cantaban, dos expositores ateigados de figuras de cera, de soldados vestidos de branco e azul aliñados para a batalla e das bonecas, unhas vestidas de damas e outras de serventas, xa que a desigualdade, establecida polo mesmísimo Deus nas condicións humanas, mostrábase incluso nas inocentes figuras.

O Señor Chanterelle escolleu unha boneca vestida coma a princesa de Savoia na súa chegada a Francia o 4 de novembro. Estaba peiteada con cocas e fitas e levaba posto un corpiño moi ríxido bordado en ouro e unha saia de brocado cun sobretodo realzado por broches de perlas. O Señor Chanterelle sorriu ó pensar na ledicia que lle causaría á Señorita de Doucine cunha boneca tan fermosa, e cando a Señora Pinson lle entregou a princesa de Savoia envolvida en papel de seda, un lampo de sensualidade pasou pola súa amable cara, que estaba fraca por mor do sufrimento, pálida a causa do xaxún e descomposta polo medo ó inferno.

Deulle as gracias á señora Pinson con amabilidade, puxo a princesa baixo o brazo e marchou arrastrando a perna cara á casa da señorita de Doucine, pois sabía que ela o había esperar cando espertase.

No curruncho da rúa de L'Arbre Sec atopou o señor Spon, home de gran nariz que descendía ata o seu peitoral de encaixe.

—Bos días, señor Spon –díxolle–; deséxovos un bo ano e pídolle a Deus que todo suceda segundo os seus desexos.

—¡Ai señor!, non faledes dese xeito –dixo o señor Spon–. A miúdo, Deus fai realidade os nosos desexos como castigo. Et tribuit eis petitionem eorum.

—É ben certo que non sabemos discerni-los nosos verdadeiros intereses –respondeu o señor Chanterelle–. Eu son un exemplo disto, aí onde me vedes. Nun principio estaba en que a enfermidade que padezo dende hai dous anos era un mal, e hoxe decátome de que é un ben, xa que me retirou da abominable vida que levaba nos espectáculos e nas compañías. Esta enfermidade, que me creba as pernas e me anubra o cerebro é unha gran marca da bondade que Deus tivo comigo. Señor, ¿por que non me facéde-lo favor de me acompañar ó Roule para leva-lo galano de primeiro de ano á miña sobriña, a señorita de Doucine?

Ó que oíu estas palabras, o señor Spon alzou os brazos e berrou con forza:

—¿Como? ¿Oín ben, señor Chanterelle? ¿Non sodes un pouco libertino? ¿Como pode ser, señor, que levando unha vida santa e retirada, vexa de súpeto que caedes nos vicios do século?

—Desgraciadamente, eu non pensaba que caera neles –respondeu o señor Chanterelle tremelicando–, e por iso teño de saber unha cousa. ¿É tan malo ofrecer unha boneca á señorita de Doucine?

—É terrible –respondeu o señor Spon–. E iso que ofrecedes hoxe a esa simple nena non se debería chamar boneca, senón máis ben ídolo e figura diabólica. ¿Non sabedes que o costume dos galanos de primeiro de ano é unha superstición reprobable e un vestixio repugnante do paganismo?

—Non o sabía –dixo o señor Chanterelle.

—Sabede entón –dixo o señor Spon–, que este costume provén dos romanos, que vendo algo divino en tódolos comezos, divinizaban o comezo do ano; de maneira que, actuar coma eles é facerse idólatra. Señor, vós facedes galanos ó xeito dos adoradores do deus Xano. Rematade e consagrade a Xuno o primeiro día de cada mes, como fan eles.

O señor Chanterelle tiña grandes dificultades para manterse en pé, e por esta razón pediulle ó señor Spon que o collese do brazo, e mentres camiñaban, o señor Spon seguiu dicindo:

—¿Credes que téde-la obriga de facer galanos porque os astrólogos fixaron o un de xaneiro como comezo do ano? ¿E que necesidade tedes de aviva-la tenrura dos vosos amigos nesta data? ¿É que esta tenrura expira co ano? ¿É que vos sería un bo prato cando a recobrasedes por medio de adulacións e de dons funestos?

Señor –respondeu o bo señor Chanterelle, apoiado sobre o brazo do señor Spon e esforzándose por axusta-lo seu paso inseguro ó do impetuoso compañeiro–; señor, antes da miña enfermidade eu non era máis que un miserable pecador; só me preocupaba de trata-los meus amigos civilizadamente e de determina-la miña conducta conforme ós principios da probidade e do honor. A Providencia dignouse sacarme deste abismo e eu gobérnome dende a miña conversión polos consellos do meu director. Mais fun bastante superficial e van para non preguntarlle acerca dos galanos do un de xaneiro. Señor, o que vós me dicides, coa autoridade dun home excelente tanto polos costumes como pola doutrina, confúndeme.

O señor Spon repuxo:

—Efectivamente, vouvos confundir e aclarar, mais non o hei facer coas miñas luces, que son febles, senón coas dun gran doutor. Sentade sobre este fito.

E ó chegar á esquina dunha porta cocheira, o señor Chanterelle acomodouse o mellor que puido e o señor Spon sacou do seu peto un pequeno libro encadernado en pergameo, abriuno, folleouno e parou nunha pasaxe que se puxo a ler en alto rodeado de desenfeluxadores, camareiras e pinches que acudiran en oíndo as súas voces.

«Os que nos horrorizamos coas festas dos xudeus e nos parecen estraños os seus sabbats, as súas lúas novas e mailas solemnidades que lle gustaban a Deus noutros tempos, familiarizámonos coas saturnais e as calendas de xaneiro, coas matronais e as festas de brumario. Os galanos pasan dunhas mans a outras, os agasallos voan por todas partes; hai xogos e banquetes en tódolos lugares. Os pagáns cumpren mellor coa súa relixión, xa que evitan solemnizar calquera das nosas festas por medo a semellar cristiáns, mentres que nós non tememos semellar pagáns cando celebrámo-las festas súas.»

—¿Entendedes? –engadiu o señor Spon–. É Tertuliano19 o que fala deste xeito e o que fai que a vosa conducta indigna pareza chegada do máis profundo de África. Tertuliano di: «Os galanos pasan dunhas mans a outras, os agasallos voan por todas partes; hai xogos e banquetes en tódolos lugares. Solemnizade-las festas dos pagáns». Non teño o honor de coñece-lo voso confesor. Pero estrémezome ante a idea do abandono no que vos deixa, señor. ¿Estades seguro polo menos de que o día da vosa morte, cando aparezades ante Deus, El ha estar á vosa beira para botar sobre o voso confesor os pecados que este vos teña deixado cometer?

Despois de dicir esto, meteu de novo o libro no peto e marchou cun andar anoxado, seguido de lonxe polos

desenfeluxadores e os pinches, todos estrañados.

O bo do señor Chanterelle ficou só coa princesa de Savoia sobre o seu fito, e como pensaba que se expoñía ás penas do inferno eterno por darlle unha boneca á súa sobriña, a señorita de Doucine, meditaba os misterios insondables da relixión.

As súas pernas inseguras dende había varios meses negábanse a sostelo, sendo todo o desgraciado que pode ser neste mundo un home de boa vontade.

Xa había algúns minutos que ficaba encol do fito, na súa miseria, cando se acercou a el un capuchino e díxolle:

—Señor, facede algún agasallo ós pequenos irmáns que son pobres, polo amor de Deus.

—¿Que di, padre? –retrucou o señor Chanterelle exaltado–. ¿Vós sodes relixioso e pedídesme galanos?

—Señor –respondeu o capuchino–, o bo San Francisco quixo que os seus fillos se alegrasen con simplicidade. Dádelle ós capuchinos algo para facer unha boa comida neste día, co fin de poderen sufrir con ledicia a abstinencia e o xaxún o resto do ano (agás domingos e festas, evidentemente).

O señor Chanterelle fitou ó relixioso con sorpresa:

—¿Non temedes, padre, que o costume dos galanos do un de xaneiro sexa funesto para o alma?

—¡Non! Non temo tal.

—Este costume provén dos pagáns.

—Os pagáns tiñan ás veces bos costumes. Deus permitía que un chisco da súa luz traspasase as tebras da Xentilidade. Señor, aínda que rexeitéde-los galanos de primeiro de ano, non rexeitéde-los nosos pobre nenos. Nós criámo-los nenos abandonados. Con este escudo mercarei un muíño de papel e unha torta para cada un. Posiblemente, eles daránvo-lo único pracer da toda a súa vida, pois que non están destinados a ter moitas alegrías na Terra. O seu riso subirá ata o ceo, xa que cando rin, os nenos loan ó Señor.

O señor Chanterelle puxo a súa bolsa, bastante pesada, na man do miúdo padre e ergueuse do seu fito murmurando as palabras que acababa de escoitar:

—Cando rin, os nenos loan o Señor».

Despois, coa alma serena e paso firme, foille leva-la princesa de Savoia á señorita de Doucine, a súa sobriña.

A SEÑORITA ROXANE

O meu bo mestre, o padre Jérôme Coignard, levárame cear á casa dun dos seus antigos condiscípulos, que vivía nunha bufarda da rúa Gît-le-Coeur. O noso anfitrión, premonstratense sapientísimo e bo teólogo, rifara co prior do seu convento porque escribira un libriño no que relataba as desgracias da señorita Fanchon; despois disto fíxose xerente dun café na Haia. De volta a Francia, vivía a duras penas dos sermóns que compoñía con moita doutrina e elocuencia. Despois da cea, lérano-las desgracias da señorita Fanchon, que viñan a se-la orixe das súas propias, e a lectura durara bastante tempo. Eu estaba fóra co meu bo mestre; era unha noite de verán marabillosamente morna que me fixo concibir rapidamente a verdade das fábulas antigas que se refiren ás debilidades de Diana, e sentir que é natural empregar no amor as horas prateadas

e mudas. Fíxenlle esta observación ó abade Coignard, que repuxo que o amor é causa de grandes males.

—Tournebroche, fillo –díxome–, ¿non acabades de escoitar da boca deste bo premonstratense que por ter amado a un sarxento recrutador, a un dependente do señor Gaulot, tendeiro na Truie-qui-file, e ó fillo pequeno do tenente criminal Leblanc, a señorita Fanchon tivo que ir ó hospital? ¿Gustaríavos ser ese sarxento, ese dependente ou esa criatura de criminal?

Eu respondín afirmativamente. O meu bo mestre agradeceume esta confesión e recitoume uns versos de Lucrecia para convencerme de que o amor é contrario á tranquilidade dunha alma verdadeiramente filosófica.

Falando deste xeito, chegaramos á praza do Pont-Neuf. Cos cóbados apoiados no parapeto, mirámo-la gran torre do Châtelet, negra baixo a lúa.

O meu bo mestre dixo suspirando:

—Habería moito que dicir sobre esta xustiza das nacións educadas nas que as vinganzas son máis crueis có mesmo crime. Eu non creo que estas torturas e estas penas que os homes impoñen ós homes sexan necesarias para a conservación dos Estados, posto que de vez en cando se suprimen algunhas das crueldades legais sen prexuízo para a República. E eu adiviño que as severidades que se manteñen non son máis útiles cás que xa se deixaron atrás. Pero os homes son crueis. Vinde, amigo meu; dóeme pensar que os desgraciados velan baixo estes muros rodeados de angustia e desespero. A idea dos seus pecados non me impide compadecelos. ¿Quen de nós é xusto?

Proseguímo-lo noso camiño. A ponte estaba deserta, exceptuando un mendigo e unha mendiga que se atoparan alí e se anicaran nunha das medias lúas, sobre o chan dun chafariz. Semellaban bastante ledos de comparti-las súas miserias, e cando pasamos preto deles pensaban en calquera outra cousa que non fose pedi-la nosa caridade. Nembargantes, o meu bo mestre, que era o home máis compasivo do mundo, botóulle-lo único ochaviño que lle quedaba no peto do pantalón.

—Eles han recolle-la nosa esmola –dixo– cando se decaten de novo do seu desamparo. ¡Queira Deus que non disputen a moeda con demasiada violencia!

Seguiámo-lo noso camiño sen atopar a ninguén máis, cando divisamos unha señorita que camiñaba con moita resolución polo peirao des Oiseleurs. Apertámo-lo paso para observala máis de preto e vimos que tiña unha cintura fina e un cabelo louro no que se reflectían os raios da lúa. A rapaza vestía como unha burguesa da cidade.

—Mira esa rapaza tan fermosa –dixo o cura–. ¿Como é que anda soa pola rúa a estas horas?

—É certo –dixen–, iso non adoita acontecer nas pontes despois do toque de queda.

A nosa sorpresa transformouse nunha viva inquietude cando a vimos descender ata a marxe do río por unha pequena escaleira que empregaban os mariñeiros. Corremos cara a ela, pero semellaba non oír. Parou na beira da auga, que era bastante caudalosa. O ruído xordo da corrente sentíase a distancia. Permaneceu inmóbil un intre coa cabeza ergueita e os brazos colgando, en actitude de desespero. Despois, inclinando o seu xentil colo, levou as mans ás fazulas e mantívoas tapadas uns segundos baixo os dedos, e de seguida apañou a saia con brusquidade e remangouna co xesto dunha muller que se vai tirar ó río. O meu bo mestre e mais eu alcanzámola cando collía o impulso funesto e tiramos dela para atrás. Ela debateuse nos nosos brazos, e como a marxe estaba moi sucia e esvaradía polo limo das augas (xa que o Sena comezaba a minguar), pouco faltou para que o abade Coignard non fose arrastrado polo río. Eu escorreguei, mais a fortuna quixo que os meus pés atopasen unha raíz que me serviu de apoio, mentres mantiña abrazados ó mellor dos mestres e a aquela rapaza desesperada. Esta quedou sen forzas, e axiña se deixou caer contra o peito do abade Coignard, de xeito que os tres xuntos puidemos subir de novo á marxe. O abade sostiña a rapaza delicadamente, con esa gracia natural que o caracterizaba, e conduciuna ata o pé dunha gran faia onde había un banco de madeira no que a sentou.

El sentou tamén, e díxolle:

—Señorita, non teñades medo. Non digades nada aínda, pero sabede que tedes un amigo cabo de vós.

A continuación, o meu mestre virou cara a min e díxome:

—Tournebroche, fillo, debémonos alegrar de ter levado a bo fin esta estraña aventura. Pero esquecín o meu chapeo alí, na marxe do río. Ese chapeo que, case despoxado do seu galón e gastado de tanto uso, non deixaba de protexe-la miña cabeza maltratada pola idade e o traballo do sol e da chuvia. Fillo, vai ver se aínda está no lugar onde caeu. E se o atopas, tráeo canda min, suplícocho, e busca unha fibela dos meus zapatos que tamén perdín. Eu ficarei preto desta rapaciña e velarei polo seu repouso.

Corrín cara ó lugar do que viñamos e fun bastante afortunado para atopar alí o chapeo do meu bo mestre, mais non puiden dar coa fibela. O certo é que non a busquei con moito tino, xa que na miña vida vira ó meu mestre con máis dunha fibela nos zapatos.

Cando cheguei de novo á faia, atopei á señorita no mesmo estado en que a deixara; sentada, inmóbil, coa cabeza apoiada contra a árbore. Decateime de que tiña unha beleza perfecta. Levaba un manto de seda moi limpo adornado con encaixes, e nos pés tiña uns zapatos de tacón con fibelas que reflectían os raios da lúa.

Eu non deixaba de observala, e de súpeto abriu os seus ollos moribundos e, fitando ó señor padre Coignard e mais a min cunha mirada aínda velada, dixo cunha voz apagada pero cun ton que me pareceu o dunha boa persoa:

—Señores, aprecio o que fixestes por min cun sentimento de humanidade, pero non vos podo demostra-la miña ledicia, xa que a vida á que vós me devolvestes é un mal odioso e un cruel suplicio.

Ó oír estas palabras, o meu bo mestre, cunha cara que expresaba compaixón, sorriu con dozura, porque non cría que a vida puidese ser odiosa para unha persoa tan nova e tan fermosa.

—Filliña –díxolle–, as cousas son diferentes dependendo da proximidade ou da distancia con que se miren. Non é o momento de entristecerse. Facede o que fago eu. No estado ó que me reduciu o tempo insultante, soporto a vida. Nela teño como praceres traducir do grego e cear nalgunhas ocasións con xente honesta. Mirádeme, señorita, e dicídeme se consentiriades vivir nas mesmas condicións ca min.

Ela fitouno; os seus ollos case se animaron e sacudiu a cabeza. Despois, volvendo á súa tristeza e desolación dixo:

—Non hai no mundo unha criatura máis desgraciada ca min.

—Señorita –respondeu o meu bo mestre–. Eu son discreto por natureza e porque así o require o meu traballo; non quixera descubri-lo voso segredo. Mais ben se ve no voso rostro que sufrides unha pena de amor. E ese é un mal do que escapamos. Eu mesmo fun ferido por el, pero diso xa hai moito tempo.

O cura colleulle a man, deulle mil mostras de simpatía e a continuación pronunciou estas palabras:

—Agora só teño mágoa dunha cousa e é que non podo ofrecervos un lugar onde pasa-lo resto da noite. A miña morada atópase bastante lonxe, nun vello castelo onde traduzo un libro grego na compaña deste rapaz chamado Tournebroche que vedes aquí.

En efecto, naquel momento viviamos no Castelo de Sablons, pertencente ó señor d´Astarac. O castelo estaba situado na vila de Neuilly e estabamos ó servicio dun importante apuntador que tivera unha morte tráxica.

O meu bo mestre engadiu:

—Non obstante, señorita, se vós sabedes dalgún lugar ó que eu vos puidese levar, estaría encantado de acompañarvos.

A rapaza respondeu que estaba conmovida por tanta xenerosidade e que vivía na casa dunha parente onde podía chegar cando quixese, pero que non quería volver antes de que albease, para non perturba-lo soño da xente e por medo de experimentar demasiada dor ó ve-los obxectos que lle eran familiares.

Mentres pronunciaba estas palabras non deixaba de chorar.

O meu bo mestre díxolle:

—Señorita, por favor. Dádeme o voso pano de man e eu enxugaréivo-los ollos. Despois conducireivos, mentres esperámo-lo día, cabo dos piares do mercado de abastos onde sentaremos comodamente ó abrigo do sereno.

A rapaza sorriu cos ollos cheos de bágoas e dixo:

—Non quero darvos tanta mágoa. Proseguide o voso camiño, señor, e sabede que levades toda a miña gratitude.

Emporiso, a señorita pousou a man sobre o brazo que lle tendía o meu bo mestre, e os tres xuntos emprendémo-lo camiño cara ó mercado de Les Halles. A noite refrescara moito. O ceo comezaba a ter unha cor leitosa, as estrelas facíanse máis pálidas e máis pequenas. Oiámo-los primeiros carros dos horticultores que rodaban cara ó mercado impulsados polo paso lento dun cabalo adurmiñado. Cando chegamos ós piares, collemos sitio no oco dun soportal no que había unha imaxe de San Nicolás sobre un chanzo de pedra. O padre Coignard tivo a precaución de cubri-lo chanzo co seu abrigo antes de facer que sentase nel a señorita.

Alí, o meu bo mestre falou dalgúns temas de xeito agradable e alegre, e fixo isto adrede, co fin de aparta-las imaxes funestas que podían asalta-la alma da nosa compañeira á que lle dixo que aquel encontro fora o máis fermoso que tivera na súa vida e que había gardar dunha persoa tan entrañable un recordo fermoso, sen querer preguntarlle o seu nome e a súa historia.

Quizais o meu bo mestre pensaba que a descoñecida desvelaría o que el non lle preguntaba. Ela comezou a chorar de novo, exhalando grandes suspiros, e dixo:

—Señor, trabuqueime cando respondín con silencio á vosa bondade. Non teño medo de contárvo-la verdade. Chámome Sophie T*** e estades no certo; a traizón dun amante demasiado querido levoume ó desespero. Se xulgades que a miña dor é desmesurada é que ignorades ata onde chegaban a miña confianza e a miña cegueira e que non coñecéde-lo soño encantador do que acabo de ser arrincada.

Despois levantou os seus fermosos ollos e mirando ó padre Coignard e mais a min proseguiu:

—Señores, eu non son a muller que este reencontro nocturno me fai parecer ós vosos ollos. O meu pai era comerciante. Por causa do seu traballo marchou a América e á volta pereceu nun naufraxio coas súas mercadorías. Á miña nai afectoulle tanto esta perda que morreu de tristura e deixoume, cando eu aínda era nena, cunha tía que quedou encargada de criarme. Fun sensata ata o momento que coñecín o home que me fixo sentir un amor capaz de causarme ledicias inexplicables seguidas deste desespero no que me vedes sumida.

Ó pronunciar estas palabras, Sophie agachou os ollos no pano e despois proseguiu suspirando:

—A súa posición social estaba tan por encima da miña que soamente podía aspirar a pertencerlle en segredo. Eu vangloriábame de que me sería fiel. El dicía que me amaba e convencíame sen sentir mágoa ningunha. A miña tía coñecía os nosos sentimentos e non se opoñía a eles, xa que a facía feble o agarimo que sentía por min e a posición do meu amado infundíalle respecto. Durante un ano vivín unha felicidade que acaba de rematar nun intre. Esta mañá veume buscar á casa da miña tía, onde vivo. Eu estaba chea de malos presentimentos, xa que mentres me peiteaba crebara un espello que el me regalara. A miña inquietude foi maior cando vin a súa cara desencaixada. Ai, señor, ¿é que existe peor sorte cá miña?

Os seus ollos enchéranse de bágoas que ocultou baixo as pálpebras e deste xeito puido remata-lo seu relato, un relato que ó meu mestre tamén lle parecía conmovedor, pero non tan singular como ela cría.

—Anuncioume friamente e con certo apuro que o seu pai mercara un negocio e que el marchaba ó exército, mais a súa familia esixíalle que casase coa filla dun administrador de finanzas antes de marchar, xa que esta alianza era de proveito para a súa fortuna e habíalle proporciona-los bens suficientes para mante-lo seu

rango e desempeñar un bo papel en sociedade. E o moi traidor, sen dignarse sequera observa-la miña palidez, engadiu, coa doce voz coa que me fixera mil xuramentos de amor, que os seus novos compromisos non lle permitirían verme máis, polo menos durante algún tempo. Díxome que seguiría a ser amigo meu, e tendéndome unha bolsa, rogoume que aceptase os cartos que me ofrecía como recordo do tempo que pasaramos xuntos.

»Señores, non minto cando digo que endexamais quixen escoita-las ofertas que me fixo repetidamente, nas que me ofrecía roupas, mobles, vaixela, unha señorita de compañía e sacarme da casa da miña tía, onde vivía con moita estreiteza, para aloxarme nun pequeno hotel bastante limpo que tiña no Roule. Eu cría que só debiamos estar unidos polos sentimentos e estaba orgullosa de non ter del máis que algunhas xoias que tiñan como único valor a súa orixe. A vista daquela bolsa que me tendía indignoume e deume a forza para escorrentar coa miña presencia o impostor que nun só intre me dera razóns para coñecelo e desprezalo. El sostivo a miña mirada indignada sen turbación e aseguroume con toda a tranquilidade do mundo que eu non entendía nada das obrigas coas que ten que cumprir un home da súa posición, e engadiu que esperaba que máis tarde, cando reinase a calma, eu había xulgar mellor os seus procedementos. E metendo de novo a bolsa no peto, aseguroume que xa buscaría a maneira de facerme chega-lo contido daquela, de xeito que eu non puidese rexeitala. E con esta idea intolerable, coa que cría estar en paz comigo, colleu a porta que lle mostrei sen mediar palabra. Cando fiquei soa, sentín unha tranquilidade que me sorprendeu a min mesma e que chegou porque estaba decidida a morrer. Vestinme con tino, escribinlle unha carta a miña tía para pedirlle perdón pola mágoa que lle ía causar ó morrer e saín da cidade. Vaguei toda a tarde e parte da noite, atravesando rúas cheas de xente ou desertas sen sentir fatiga ningunha e retardando a execución do meu designio para facela máis segura gracias ás sombras e á soidade.

»Pode ser tamén que por mor dalgunha debilidade, me gustase acariña-la idea da miña morte e proba-la triste ledicia da miña liberación. Ás dúas da mañá baixei á marxe do río. Señores, xa coñecéde-lo resto; vós arrincástesme da morte. Agradézovo-la vosa bondade sen alegrarme dos seus efectos. Sempre hai rapazas abandonadas no mundo. Desexaría que non existise ningunha máis.

Despois de dicir isto, Sophie calou e comezou a chorar de novo.

O meu bo mestre colleulle a man cunha delicadeza extrema.

—Filliña –díxolle–, sentín un tenro interese mentres narrabáde-la vosa historia e recoñezo que é dolorosa. Pero podo discernir que o voso mal é curable. Ademais de que o voso amante a penas merecía as atencións que vós lle prestastes, e que se mostrou insensible, egoísta e bruto, decátome de que o voso amor por el soamente era unha inclinación natural e o efecto da vosa sensibilidade, e o obxecto desta última importaba menos do que vós imaxinades. O que había de excepcional e de excelente neste amor proviña da vosa parte, e nada está perdido, xa que a orixe permanece. Os vosos ollos, que colorearon cos matices máis fermosos unha figura sen dúbida bastante vulgar, non deixarán de facer chegar aínda máis lonxe os raios dunha ilusión encantadora.

O meu bo mestre aínda falaba e deixaba correr entre os seus beizos as palabras máis fermosas do mundo sobre as confusións dos sentimentos e os erros dos namorados. Pero mentres o facía, Sophie, que despois duns intres deixara cae-la súa fermosa cabeza sobre o ombreiro do mellor dos homes, quedou durmida placidamente. Cando o padre Coignard se decatou de que a rapaza conciliara o sono, felicitouse por ter pronunciado unhas palabras adecuadas para transmiti-lo acougo e a paz a unha alma que sufría.

—Hai que recoñecer –dixo–, que as miñas palabras teñen unha propiedade beneficiosa.

Para non enturba-lo sono da señorita Sophie tomou mil precaucións e obrigouse a falar con normalidade, co medo razoable de que o silencio a espertase.

—Tournebroche, fillo –díxome–, tódalas súas miserias esvaeceron ó mesmo tempo cá súa consciencia. Considerade que todas eran imaxinarias e que eran froito do seu pensamento e considerade tamén que estaban causadas por algunha clase de orgullo e de soberbia que acompañan o amor e o fan cruel. Ó cabo, se amasemos con humildade e non pensasemos en nós mesmos, ou soamente cun bo corazón, estariamos satisfeitos do que recibimos e non considerariámo-lo desprezo unha traizón. E se despois de ser abandonados, aínda permanecese o amor, esperariamos tranquilamente a empregalo dun xeito que prouguese a Deus.

Como comezaba a amencer, o rechouchío dos paxaros elevábase tanto que non deixaba oí-la voz do meu bo mestre, mais el non se queixaba.

—Escoitemos a eses paxaros –dixo–. Fan o amor con máis intelixencia cós homes.

Sophie espertou no día branco da mañá e eu admirei os seus fermosos ollos que a fatiga e maila dor rodearan dunha fina nácara. Semellaba un pouco reconciliada coa vida e non rexeitou unha cunca de chocolate que o meu bo mestre lle obrigou a tomar en Mathurine, a fermosa chocolatería do mercado.

Pero a medida que esta pobre señorita recobraba a razón, inquietábase por algunhas dificultades das que non se decatara ata entón.

—¿Qué dirá a miña tía? ¿E que lle direi eu? –exclamaba.

Esta tía vivía fronte a Santo Eustaquio, a menos de cen pasos dos piares de Mathurine. Levamos alí a súa sobriña. E o padre Coignard, que tiña un aire bastante venerable a pesares do seu zapato sen fibela, acompañou a fermosa Sophie á casa da súa señora tía, á que lle contou o seguinte:

—Tiven a boa sorte –dixo–, de atopa-la vosa sobriña no momento preciso no que estaba a ser atacada por catro ladróns armados con pistolas, e chamei á garda cunha voz tan forte que os ladróns marcharon pola ruela, pero non foron abondo veloces para escapar dos sarxentos que por unha gran casualidade acudiron á miña chamada. Estes apreixaron ós bandoleiros despois dunha difícil loita. Eu tomei parte, señora, e pensei que perdía o meu chapeo nela. Despois disto, a vosa sobriña, os catro ladróns e mais eu fomos conducidos ante o tenente do criminal, que nos tratou con bondade e retívonos ata hoxe no seu gabinete para escoita-la nosa testemuña.

A tía respondeu con sequidade:

—Señor, agradézovos que sacaséde-la miña sobriña dun perigo que, a dicir verdade, non é o que unha rapaza da súa idade debe temer máis cando se atopa soa pola noite nunha rúa de París.

O meu bo mestre non respondeu, pero a señorita Sophie dixo con moito sentimento:

—Tía, asegúrovos que o señor cura salvoume a vida.

Uns meses despois desta estraña aventura, o meu bo mestre fixo a viaxe fatal a Lyon, viaxe na que non alcanzou o seu destino, xa que foi asasinado indignamente; eu sentín a inconcibible dor de velo expirar nos meus brazos. As circunstancias desta morte non teñen relación co tema que trato aquí; tiven coidado de mantelas á marxe; son memorables e non creo que as esqueza nunca. Podo dicir que esta viaxe foi desafortunada en tódolos sentidos, xa que despois de perde-lo mellor dos mestres, fun abandonado por unha muller que me amaba, e só me amaba a min e a súa perda afectoume despois de vivi-la do meu bo mestre. É un erro crer que un corazón golpeado por un cruel mal se volve insensible ós novos golpes de sorte, senón que polo contrario, sofre coas desgracias máis pequenas. Esta é a razón pola que cheguei a París nun estado de abatemento difícil de imaxinar. Pero unha tarde que me fun a divertir ó teatro de La Comédie, onde representaban Baiaceto, que é unha magnífica obra de Racine, eu gozaba da fermosura encantadora e do talento orixinal da actriz que representaba o papel de Roxana. Expresaba a paixón da personaxe cunha naturalidade admirable, e sentín calafríos cando oín que dicía nun ton uniforme e sen embargo terrible:

Escoitade, Baiaceto, sinto que vos amo.

Non deixei de contemplala todo o tempo que estivo en escena nin de admira-la beleza dos seus ollos baixo unha fronte pura coma o mármore e que estaba coroada por unha cabeleira empoeirada chea de perlas. A súa estreita cintura, na que levaba o miriñaque con elegancia, deixou unha forte impresión no meu corazón. Gocei tanto admirando a esa persoa tan adorable que ela acercouse a min para recitar varias pasaxes importantes do seu papel. E canto máis a vía, máis me convencía a min mesmo de que xa a tiña visto, pero non era quen de lembrar nada dese primeiro encontro.

O meu veciño, que ía moito ó teatro, informoume de que esa fermosa actriz era a señorita B***, o ídolo do

patio de butacas, e engadiu que lle gustaba tanto a cidade coma o teatro, que o señor duque de La*** a puxera de moda e que axiña había eclipsar á señorita Lecouvreur.

Unha vez que rematou o espectáculo, estaba a piques de me erguer da miña butaca cando unha doncela me trouxo unha tarxeta na que lin estas palabras escritas a lapis:

«A señorita Roxane espéravos na súa carroza diante da porta do teatro.»

Eu non podía crer que esa tarxeta fose para min e pregunteille á señora de compaña que ma trouxera se non se trabucaría de destinatario. Ela respondeume:

—Para terme equivocado de destinatario cómpre que vós non sexades o señor Tournebroche.

Eu corrín cara á carroza, que se atopaba parada diante do teatro, e alí, baixo unha carapucha de satén negro, recoñecín á señorita B***.

Ela acenoume que entrase, e cando estiven preto dela dixo:

—¿Non recoñecedes a Sophie, á que salvastes da morte na marxe do Sena?

—¿Como?, ¿Vós? Sophie... Roxane... Señorita B***, ¿é posible?..

O meu desconcerto era moi grande, pero ela semellaba consideralo sen desgustarse.

—Vinvos nun curruncho do patio de butacas –dixo–. Recoñecinvos de seguida e actuei para vós e por iso a actuación foi boa. ¡Estou tan leda de vervos de novo!..

Preguntoume polo padre Coignard, e cando lle dixen que o meu bo mestre perecera desgraciadamente verteu unhas bágoas.

Logo dignouse contarme os principais acontecementos da súa vida:

—A miña tía –díxome–, zurcía os encaixes da señorita de Saint-Remy, que como sabedes é unha excelente actriz. Pouco tempo despois desa noite na que vós fostes compasivos comigo fun leva-los encaixes á casa da señorita de Saint-Remy. Esta dama díxome que tiña unha faciana interesante, pediume que lese uns versos e xulgou que eu era intelixente, así que me fixo tomar leccións. Estreeime no teatro o ano pasado, expreso as paixóns que eu sentín e o público opina que teño talento. O Duque de La*** fai gala dunha extrema amizade comigo e creo que endexamais me ha causar ningunha tristura, xa que aprendín a non lles preguntar ós homes mais do que é qué poden ofrecer. Nestes intres espérame para cear; teño que ir canda el.

E como leu a contrariedade nos meus ollos repuxo:

—Pero díxenlle á miña xente que tomasen o camiño máis longo e que fosen paseniño.

Notas:

1. N. da T.: Antiga medida de lonxitude empregada en Francia antes da adopción do sistema métrico, que equivalía a 1,949 m.

2. N. da T.: Oracións nas que se recitan as diversas partes do breviario. 3. N. da T.: Patriarca hebreo, fillo de Isaac e de Rebeca. 4. N. da T.: Segundo fillo de Xosé. Deu nome a unha das doce tribos de Israel. 5. N. da T.: Decimoterceiro rei de Xudea, fillo de Ezequías. 6. N. da T.: Tolomeo III, rei de Exipto nos anos 305-283 a.C. Devolveulle a Exipto moitas das imaxes

sagradas que lle arrebataran os persas. 7. N. da T.: Rei de Babilonia.

8. N. da T.: Rei de Francia (1380-1422). Foi o primeiro rei que ostentou o título de Delfín desde o seu nacemento. O seu irmán Luís I era Duque de Orléans e erixiuse en rexente de feito.

9. N. da T.: Natural da rexión de Borgoña. 10.N. da T.: Natural da rexión da Gascuña. 11.N. da T.: Emperadores romanos. 12.N. da T.: Localidade de Palestina. 13.N. da T.: Personaxe bíblico, fillo de Jacob e de Bilhá. 14.N. da T.: Esposa de Tarquino Colatino, parente do rei de Roma Tarquino o Soberbio. Segundo a

tradición espertou unha forte paixón en Sexto, fillo do rei. Aldraxada, tomou por testemuñas o seu pai e o seu home e matouse cun puñal.

15.N. da T.: Santa Catarina de Siena, que viviu entre os anos 1347 e 1380 e foi canonizada en 1461. 16.N. da T.: Poeta grego da «Comedia Nova» (361 a.C.-262 a.C.). 17.N. da T.: Pintor grego do século III a.C. 18.N. da T.: Alexandre Magno 19.N. da T.: Apoloxista e teólogo (Cartago, 155-220 d.C.)