ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O...

24
SUPLEMENTO DOMINICAL Diario de Ferrol Domingo | 20.09.2020 Año XXIII / Número 1.158 “Es el evento más lejano detectado” ALICIA SINTES, JEFA DEL GRUPO DE FÍSICA GRAVITACIONAL, HA PARTICIPADO EN LA DETECCIÓN DEL AGUJERO NEGRO QUE OBLIGARÁ A REVISAR LA TEORÍA DE CÓMO EVOLUCIONAN Y MUEREN LAS ESTRELLAS “LA NIETA DE PUSHKIN”, LOS RELATOS VIAJEROS DE RONALDO MENÉNDEZ LIBROS ROBERTO BENIGNI, QUE INTERPRETA A GEPETTO, ESTRENA SU “PINOCHO” SEIS AÑOS DESPUÉS DE LA MUERTE DE GUSTAVO CERATI RENACE “DE MÚSICA LIGERA” CINE MÚSICA Nordesía

Transcript of ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O...

Page 1: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTO DOMINICAL

Diario de FerrolDomingo | 20.09.2020

Año XXIII / Número 1.158

“Es el evento más lejano detectado”

ALICIA SINTES, JEFA DEL GRUPO DE FÍSICA GRAVITACIONAL, HA PARTICIPADO EN LA DETECCIÓN DEL AGUJERO NEGRO QUE OBLIGARÁ A REVISAR LA TEORÍA DE CÓMO EVOLUCIONAN Y MUEREN LAS ESTRELLAS

“LA NIETA DE PUSHKIN”, LOS RELATOS VIAJEROS DE RONALDO MENÉNDEZ

LIBROSROBERTO BENIGNI, QUE INTERPRETA A GEPETTO, ESTRENA SU “PINOCHO”

SEIS AÑOS DESPUÉS DE LA MUERTE DE GUSTAVO CERATI RENACE “DE MÚSICA LIGERA”

CINE MÚSICA No

rde

sía

Page 2: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

letr

asAt

lánt

icas

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

26 Illa Pexegueiro

Alfonso Pexegueiro

Recibo por man amiga un exemplar da nova edición da Viaxe á illa das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-

mario orixinal aparecera hai xa máis dun cuarto de século e tivo varias edicións, implementadas, ao longo destes anos. A presente é, con certe-za, a máis completa e case diría que de� nitiva, á vista dos moitos e moi valiosos materiais que incorpora.

Viaxe á illa das mulleres loucas é un dos títulos imprescindibles da poética galega das últimas décadas. O seu visionarismo, a espectacular torsión simbólica que nel se produ-ce, a miríade de lecturas e procesos de sincrético diálogo con poetas de todo tempo e lugar que condensa e, sobre todo, a poderosa palpitación vital e emotiva que traman os seus versos fan desta obra un dos cumes creativos do de Angoares e un dos libros que veñen marcando o rumbo da escrita recente.

A edición que agora ve luz mer-cé ao apoio incondicional do con-cello natal do autor engade ao tex-to primixenio non só interesantes addendas poéticas, senón tamén un importante número de paratextos que complementan, contextualizan e proxectan a vibrante escrita destes versos.

É o que acontece coas entregues palabras de saúda de Fernando Groba Bouza, concelleiro de Cultura e Lin-gua de Ponteareas, o que aínda se fai máis visible nalgúns textos explicati-vos sobre a súa poesía asinados polo propio Pexegueiro e tamén noutros materiais incluídos no libro, como os artigos de Clodio González Pérez, as cartas co crítico Mario Regueira ou a tradutora norteamericana Helen Lane e un completo dossier de pren-sa sobre o que se foi dicindo das dife-rentes edicións da obra, incluíndo a tradución dalgún texto, recensións varias e mesmo comentos ata agora inéditos.

De por parte, esta edición incorpo-ra tamén diversos textos a propósito das adaptacións escénicas e musi-cais do poemario e un cd que recolle a gravación da súa teatralización, recitacións e performances ao seu redor e varias entrevistas a Pexe-gueiro realizadas por María Solar e Xabier Fortes emitidas no telexornal de TVE2 e no programa Zig Zag Diario da TVG.

A maiores, esta nova entrega da Viaxe á illa das mulleres loucas, que recolle como cuberta a suxestiva ilustración que no seu día creara para a obra Antón Lamazares, incorpora gran cantidade de materiais grá� cos, entre eles cadros de Xaime Asensi, Guillermo Alonso Monroy, Amando González, Xavier Costa, Carlos Crego

mdedzdv

épOtcdtsv

VIAXE Á ILLA DAS MULLERES LOUCAS ALFONSO PEXEGUEIROConcello de Ponteareas

ARMANDO [email protected]

e Xosé Freixanes, caligrafías de Waad Merhej ou fotografías do autor e do seu mundo tiradas por Ana Corbillón, Pablo González, Lois López Rico ou Carlos Crego.

A Viaxe á illa das mulleres loucas xestouse entre 1979 e 1983, entre o rianxeiro Asados e a cidade olívica. Ía titularse, de primeiras, Triángulos do desexo, pero a esa súa paixonal pulsión sumouse logo a melancolía da infancia ida cabo do río Tea, nos Caboucos, pé dunha breve insua de misterios insondables para o rapaz que Pexegueiro foi e que o espo-reou a imaxinala como un territo-rio terriblemente máxico beira dos Caboucos, da Ceña e da Moscadei-ra.

O resultado foi que acabou apare-cendo por vez primeira en edición bilingüe galego-catalá na editoral Llibres del Mal en 1984, publicán-dose en castelán en 1986 e xa só en galego no 2004 en Galaxia. Longo periplo no que foi coñecéndose por moito lectorado e recibindo xusto recoñecemento pola crítica.

Non hai mellor escusa que esta magnífica edición para volver á Viaxe á illa das mulleres loucas e redescubrir unha escrita de fonda complexidade, que convida a unha relectura radical da realidade e da memoria e que codi� ca escenica-mente a visión dun mundo propio: Illa Pexegueiro.

Page 3: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020laEntrevista27

“Estamos solo al principio de lo que podemos detectar en el

espacio”

La menorquina Alicia Sintes lleva décadas deseando que su ciencia, la física, detecte un fenómeno que debería producirse cuando en la superficie de una estrella de neu-trones hay un ‘bache’ de apenas un milímetro de altura. Basta esa minúscula asimetría en la estrella para que esta, en su giro —miles de veces por segundo—, genere el equi-valente a una ola del mar, pero en el tejido del espacio-tiempo: una onda gravitacional. Ese tipo especí� co de ola espaciotemporal, nacida de la rotación salvaje de una estrella de neutrones, es el sueño de Sintes. Aún no se ha cumplido. Pero en los cinco años de existencia del observatorio internacional LIGO Avanzado sí se han detectado muchas otras ondas gravitacionales. “Es fascinante”, dice Sintes, con una expresión que repe-tirá muy a menudo en esta entrevis-ta. “Se ha inaugurado otra manera de observar el universo, la astronomía de ondas gravitacionales, que ayuda-rá a responder miles de preguntas y a descubrir nuevos fenómenos que hoy no podemos ni imaginar”, añade. La colaboración LIGO/Virgo ha anuncia-do uno de esos hallazgos imprevis-tos: un agujero negro con una masa 142 veces mayor que la del Sol, lo que lo convierte en el mayor jamás detec-tado. Además su nacimiento, que es justo lo que ha observado LIGO, se produjo tras la fusión de dos agujeros negros también raros, especialmente uno de ellos, que es en realidad un ‘bicho’ fuera de catálogo.

¿Por qué está causando tanto revuelo este hallazgo?Hemos detectado un evento muy interesante, primero porque es una fusión de agujeros negros que da lugar al agujero negro más masivo que tenemos, nunca habíamos obser-vado uno así. Y luego, porque nos

ALICIA SINTESFÍSICA TEÓRICA EN LA UNIVERSITAT DE LES ILLES BALEARS

proveniente del disco de acreción de una galaxia muy lejana que es com-patible con nuestra detección por la dirección, no tanto con la distancia. Pero las barras de error son grandes, así que podría ser.

¿Cuántas personas han participado en este hallazgo?En la colaboración LIGO/VIRGO tra-bajan unas 2.000 personas, así que es imposible decir cuántas han estado implicadas en este trabajo en concre-to. Es una cadena y todos cuentan. Nada sería posible sin, por ejemplo, el trabajo de quienes calibran el instru-mento. Puedo decir que Sascha Husa y David Keitel, investigadores en la UIB, ha participado en la revisión del artículo que presenta este trabajo, y que los modelos desarrollados en esta universidad han sido usados para interpretar la señal.

Durante mucho tiempo la detección de ondas gravitacionales se consideró una utopía. ¿Cuántas se han detectado des-de que empezó a funcionar LIGO?Desde 2015, en solo cinco años, se han detectado más de sesenta. Cada año ha sido revolucionario. Pron-to publicaremos el catálogo de las observaciones hasta marzo pasado, en que se cerró prematuramente el último período de operaciones por la pandemia.

También les ha afectado.Desde luego, como a todo el mundo. Uno de mis estudiantes de doctorado, Rodrigo Tenorio, fue a Estados Uni-dos a trabajar tres meses y solo pudo pasar dos semanas en el detector.

¿Cuándo reabrirá de nuevo?Pues ya para el siguiente periodo de observaciones, a principios de 2022.

¿Tan tarde?Es que entre los periodos de observa-ciones se cierra, para hacer mejoras. Por ejemplo, se aumenta la potencia del láser, se mejora el aislante sísmi-co…

hace replantearnos lo que sabemos sobre cómo se forman los agujeros negros, nos obliga a revisar los mode-los de colapso estelar.

¿Cuándo lo detectaron?Lo observamos el 21 de mayo de 2019 —sí, hemos tardado un año en anali-zar los datos—, pero no ocurrió enton-ces, sino hace 7.000 millones de años. Teniendo en cuenta que el universo tiene 14.000 millones de años, esto pasó hacia la mitad de su tiempo de existencia. Por entonces no existía el sistema solar, ni los planetas… Es fas-cinante. Es el evento más lejano que hemos detectado hasta ahora.

¿Por qué este hallazgo implica que tie-nen que revisar la teoría?Todos los agujeros negros que hemos observado hasta ahora son de dos clases: los estelares, que tienen una masa de hasta 100 veces la masa del Sol; y los supermasivos, que están en el centro de las galaxias y tienen de 100.000 masas solares en adelante. El agujero de 142 masas solares es el primero que detectamos en un ran-go intermedio. Es una clase nueva, demasiado grande como para for-marse por el colapso de una estrella, que es como se forman los agujeros negros estelares. Pero el misterio ata-ñe además a los agujeros negros pro-genitores, uno de 66 masas solares y otro de 85 masas solares.

Por favor explique cómo se forman los agujeros negros estelares.Cuando muere una estrella de mucha masa se produce una explosión de supernova y después un aguje-ro negro, que puede tener hasta 65 masas solares. Si la estrella inicial es realmente muy masiva, de más de 200 masas solares, los modelos dicen que cuando muere no hay una super-nova sino que se forma directamente un agujero negro, pero debe ser muy masivo, de más de 120 masas solares. Así que los modelos no saben cómo explicar la formación de agujeros negros de entre 65 y 120 masas sola-

MÓNICA SALOMONESinc

res. El de 66, ajustando los modelos, todavía se podría explicar; pero el de 85 es más difícil.

¿Y entonces?Entonces hay que revisar los modelos que describen la muerte de las estre-llas, el colapso estelar. Pero también puede ser que el de 85 masas solares, o tal vez ambos, sean ellos mismos producto de la fusión de dos agujeros negros más antiguos.

O sea, que sean agujeros negros de segunda generación.Eso es. Este hallazgo está abriendo la puerta a nuevas interpretaciones muy bonitas. Abre muchos interro-gantes, y más interesantes que los que abre la covid-19.

Han tardado un año en analizar los datos. ¿No puede ser que se hayan equi-vocado?No. Antes de publicar una detección la analizamos y la volvemos a analizar, más aún cuando se trata de un even-to como este. Además hace meses se publicó un trabajo de una obser-vación con telescopios que podría corresponder a nuestro evento, una señal que sería la contrapartida de lo que vemos nosotros. Si se con� rmara daría mucho de que hablar.

¿Quiere decir que se habría detectado la radiación electromagnética emitida durante la fusión de los dos agujeros negros?Con la detección de ondas gravitacio-nales estamos abriendo una nueva ventana al cosmos, una nueva mane-ra de hacer astronomía. Cuando los telescopios] observan el mismo fenó-meno que nosotros es emocionante, nos da una gran cantidad de infor-mación. Nos ocurrió por primera vez en 2017, pudimos ver la fusión de dos estrellas de neutrones con muchos instrumentos y fue precioso.

¿Es lo que ha ocurrido ahora?Los datos no cuadran del todo. Con el telescopio han observado un destello

Page 4: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

mái

sLib

ros

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

28

Logo de moitos anos, cin-cuenta talvez, andaba eu pola universidade de Santiago cando me des-lumbrara este libro (pri-meira edición, de 1961), volvo a Vilardevós (Edi-

torial Galaxia, Vigo, 2020). Volvo a Sil-vio Santiago, referente nidio na nosa literatura, como calquera outra preci-sada de libros que, como este, peten na porta con forza, abran as � estras da mañá a ese aire fresco imprescin-dible para nos osixenar, para que os leitores de fondo volvamos aprender que, ás veces, é na sinxeleza (aparen-te) onde esta o albo para que nel ba-tan as frechas. Por iso que, coido, non acerta o inmenso Otero Pedrayo, can-do no prólogo, tan amigable, tan de circunstancias, sinalaba que se trata dun libro “sen teorías, sen prehistoria, técnica nin rancor nin desdén”. Se cadra Santiago nin odia nin desdeña (mais manexa a retranca, o retrouso, con certos elementos) pero a súa téc-nica, a súa teoría, veñen tan implí-citas que non fai falla que se deixen ver con argumentos “ad usum”. Como diría JRJ “así es la rosa”, o que abon-da, nun libro e aí si que cadro co Mes-tre de Trasalba, irrepetible. Mais polo mesmo que ten de irrepetible “Wines-burg, Ohio”, de Sherwood Anderson,

De volta en Vilardevós

� cou no aire dese pequeno pobo de canto nos conta del o seu � llo. Que no propio libro, novela composta a base de contos, ás veces microrrelatos ou, simplemente, sensacións, lamenta que ao volver (do exilio americano logo dunha estadía portuguesa, Por-tugal a unha carreiriña de can de Vi-lardevós) apenas se deixen ver a xen-te que poboa este libro. Vivo. Un libro vivísimo tantos anos despois da súa primeira edición. Aquela que me con-fortara nos meus días da descoberta dunha literatura que sobrevivía he-roicamente á “longa noite de pedra”, definitivamente selada co carimbo poético dun outro autor ourensán, Celso Emilio Ferreiro, igualmente obrigado, outras as razóns, ao mesmo exilio venezolano sufrido por Silvio Santiago. Santiago andivera tamén por Cuba antes do retorno de� nitivo (morreu en Galicia, en 1974). Nunca cadrei con este autor, si, co seu libro. Que volve a mín agora coa forza pri-mitiva. E eu tan feliz. E por certo que veño de ler unnha novela estupenda doutro � llo de Vilardevós, Juan Ta-llón, “Rewind”. Un asunto retabular, ubicado en París. Pregúntome se este Tallón non terá que ver co personaxe homónimo do libro de Silvio Santia-go. Igual si, que en literatura, na vida, as cousas sempre acaban cadrando.

“Segue a facelo e apetece ir alá, ver canto � cou no aire dese pequeno pobo de canto nos conta del o seu � llo. Que no propio libro, novela composta a base de contos, ás veces microrrelatos ou sensacións,...”

VICENTE ARAGUAS

VILARDEVÓSSILVIO SANTIAGOEditorial Galaxia, 2020

VILARDEVÓS

referencia que me vén á mente ao voltar a “Vilardevós”. Porque ambos libros encadean xente e escenas cun personaxe como fío conductor: Geor-ge Willard, en Anderson, Manoliño, en Silvio Santiago. Sen dúbida os dous poden, e aínda deben, corresponder-se cos seus criadores. E isto é o que facilita o neocostumismo, arraiano co naturalismo, que ambos levan á práctica. Coa diferencia de que San-tiago leva máis lonxe a identi� cación local. Porque Vilardevós existe. Se-gue a facelo e apetece ir alá, ver canto

PARANGOLÉPABLO FIDALGO LAREOEd. Chan de Pólvora. Santiago de Compostela, 201915 euros

Por que os galegos somos conservado-res? E, ao mesmo tempo, por que se di de nós que somos ambiguos? Se somos un pobo atrasado, por que houbo familias tan emprendedoras como os Fernández? So-mos ou non celtas? Existiu ou non o Reino de Galicia? Por que a terra tivo tanta importancia e por que os campesiños foron acusados de maliciosos e litigantes? Por que somos un pobo emigrante e, ao mesmo tempo, unha fábrica de minis-tros? Cal foi o noso papel nas guerras? É o galego máis vulgar que outras linguas? E que importancia tivo aquel xantar entre Beiras e Fraga? Este libro intenta contes-tar a todas estas preguntas, sen anteolleiras ideolóxicas. Porque fai falta ter, por � n, respostas que nos sirvan a todos. Manuel Veiga Taboada (Monforte, 1960) é doutor en Ciencias Políticas e Socioloxía e licenciado en Ciencias da Información. En 1983 entrou a formar parte da redacción do semanario “A Nosa Terra”, periódi-co que dirixiu entre 2007 e 2010. No ano 2004 gañou o premio Xerais coa novela O exiliado e a primavera e, en 2006, o Manuel García Barros con Lois e Helena bus-cándose un día de tormenta. Outras obras súas son O profesor de vegliota, novela (Xerais, 2008), ou Do G ao Z. Dicionario indignado e humorístico (Xerais, 2012).

UNHA RISTRA DE PREGUNTAS

GALICIA CONTADA AOS NON GALEGUISTASMANUEL VEIGA TABOADAEdicións Xerais. Vigo, 202017,80 euros

Introdúcese entre as cousas. Tradúceas a un idioma ignoto. Ese idioma tamén é para el alleo, nada propio lle pertence. Sente o seu país como unha paisaxe que interpretar, algo que soamente pode absorver do mesmo xeito que as metáfosas absorven e condensan o senso das verbas. O poeta leva tanto tempo a cruzar fronteiras que agora tamén é un intruso na súa casa, no seu país, na súa lingua. Tradutor entre os diferentes mundos,dálle a quen le acceso a eles. Escribe coma se estivese ao outro lado do muro: a man atravesa a parede e redacta sen que o poeta saiba como son os signos que traza nun misterioso papel pautado por un estraño a quen non coñece nin en-dexamais ha coñecer. O autor é licenciado en Filoloxía Galega pola Universidade de Vigo e mestre en Política lingüística e plani� cación da lingua galega. Como narrador publicou obras de relato curto: Château Bobcat e Le pied de Julien Du-Puy, ambos os dous primeiro premio do certame Os Viadutos; e de novela: Non hai outro camiño (Xerais, 2016), Premio da crítica Española. Como poeta ten publicado coleccións, entre as que cómpre salientar Con gume de folla húmida (Sotelo Blanco, 2012), Premio Eusebio Lorenzo Baleirón, e A cadencia da fractu-ra (Xerais, 2017), Premio Manuel Lueiro Ray.

MIRAR E ESCRIBIR DESDE FÓRA

XENEALOXÍA DUN INTRUSOISAAC XUBÍNEditorial Galaxia. Vigo, 2020. 9,50 euros

Page 5: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020m

ásLibros29Ronaldo Menéndez:

entre viajes y recuerdos

Llevamos ya algunos años en los que poco o nada sabemos de la li-teratura cubana, ni de la que se escribe en la isla ni de la que se ges-ta en el exilio. A tal res-

pecto Madrid fue el destino elegido – alrededor de 2010 – por Ronaldo Menéndez, de cuyas novelas y rela-tos primeros guardo vivo recuerdo – empezando por El derecho al pa-taleo de los ahorcados (1997) – aun-que hace bastantes años que le per-dí la pista a este escritor, alineado con claridad y hasta con descaro en el sector de la oposición o disiden-cia frente al castrismo y a su enar-bolada revolución. La citada obra y otras posteriores como La piel de Inesa (1999) o Río Ombú (2008) me traen a la memoria, primero, la edi-torial Lengua de Trapo, a la que su narrativa está con frecuencia aso-ciada, y segundo, la constancia de la materia cubana en sus relatos y novelas, donde la realidad política y social, individual y familiar con-forma una panorámica tratada con radical acento crítico, enfocada con devastadora ironía y captada con intensa y muy directa inmediatez. El hambre, la pobreza, la basura y suciedad de calles, casas y barrios, la desesperanza frente a cualquier futuro mínimamente halagüeño, las trampas y falacias de credos y consignas de la dinámica política revolucionaria son motivos reitera-dos por el escritor que, sin embargo, se ve acuciado – entre nostálgico y triste y hasta burlón y descreído – por su memoria cubana, por sus vivencias habaneras.

La � gura del � orentino Américo Vespucio es una de las más controvertidas de los últimos siglos. A él se le ha acusado de apropiarse del “descubrimiento” –este término está ya supe-rado y convendría erradicarlo de� nitivamen-te para sustituirlo por otro más � el a lo que realmente sucedió entre � nales del siglo XV y la centuria siguiente– de un nuevo continente imponiéndole su nombre en detrimento del almirante español al que, por una simple regla cronológica, le correspondería tal mérito, Cristóbal Colón. A lo largo de todo este tiempo han sido muchos los historiadores, cientí� cos y escritores que se han ocupado de conocer la verdad sobre el bautismo de un nuevo con-tinente para los europeos. Uno de ellos fue Stefan Zweig, que en el ocaso de su vida dejó escrito este breve ensayo que ahora publica la editorial catalana Acan-tilado. En él, el genial escritor austriaco analiza toda la documentación y las pu-blicaciones hasta aquel momento sobre este “error histórico” para tejer un relato que, además de enfrentar los distintos posicionamientos, toma partido y exime a Vespucio de cualquier intento de arrogarse el mérito. Con su magní� co estilo –es uno de los grandes escritores del siglo pasado, sin duda– y su capacidad para transmitir al lector las emociones que siente él mismo, Zweig considera que la biografía de Vespucio no es la de un héroe ni la de un impostor, “sino sólo una comedia de azar en la que se vio envuelto sin saberlo”. Es cierto que fue él el primero que aseguró que esa masa de tierra tras el Atlántico no eran las Indias, sino un nuevo continente. Pero fueron otros, editores e impresores de la época, los que vieron la oportunidad y mezclando –con arte, eso sí– cartas y escritos varios, tanto suyos como de otros, publicaron los supuestos textos de Vespucio que cambiaron radicalmente la percepción del mundo. (X.F.)

ZWEIG Y EL LUGAR DE AMÉRICO VESPUCIO

Esto último se constata una vez más al leer La nieta de Pushkin (Ed. Páginas de Espuma, 2020) título que reúne una decena de textos de mar-cada condición autobiográfica en una permanente � ccionalización del “yo” del autor metido aquí a papeles de narrador y personaje. Estamos ante una serie de textos viajeros, a veces de itinerarios propios de turis-tas mochileros que van sin rumbo, a la que salga, con ligero equipaje a cuestas, sostenidos por la droga y la bebida. Viajes reales, exteriores, salvo el último, “Epílogo: un viaje en sentido contrario”, que es un viaje soñado, una pesadilla visionaria, alu-cinatoria; una fantasmagoría atroz de los cubanos muertos como balse-ros en sus fracasadas tentativas de fuga a las costas de Miami, del exilio, motivo reiterado en estas páginas y vinculado a su entorno familiar y a la evocación de la � gura paterna, par-ticularmente en “El viajero inmóvil” que inaugura el libro.

La India, Rusia, Perú, Francia y España son geografías de estas pági-nas viajeras donde hay recuerdos del escritor apenas principiante (su entrevista con Vargas Llosa en su casa limeña) y situaciones, anécdo-tas y peripecias típicas de la cotidia-nidad del camino. Vida y literatura se entrecruzan aquí, donde todo � uye en torno a la persona descubierta del propio escritor, que nos acerca a lec-turas y lectores, a un vivir con mucho de improvisación y aventura, con su dosis de acratismo y marginalidad y de posicionamientos ideológicos libertarios e individualistas. Entre líneas se percibe la personalidad de un hombre escéptico y descreído que sabe de su condición “torcida”, incó-moda e insatisfactoria en su relación con la existencia; con los hechos y personas, con la vida que él enfren-ta con hostilidad y sin complacencia alguna, entre la oposición y la denun-cia, entre la decepción y la pérdida.

Cumple satisfactoriamente La nie-ta de Pushkin el diagnóstico del mis-mo Ronaldo Menéndez sobre el libro de viajes como “colección de nom-bres que se imprimen a la piel de las páginas... y de ahí pasan indelebles a la memoria del lector.” Y lo hacen en una prosa que exhibe un notable componente intelectual y un acera-do � lo expresivo frente a lo ideoló-gico. Nos gusta este escritor, sobre todo, cuando habla y cuenta de Cuba. Nos interesa la perceptible inteligen-cia de su escritura y la profundidad desoladora de su mirada. Todo lo cual se dosi� ca en estos diez relatos que poseen muestras de su mejor talante narrativo.

Después de “El candidato y la furia”, un tra-bajo sobre cómo Donald Trump se convirtió en presidente de los Estados Unidos, el mu-gardés Argemino Barro presenta, también en la editorial La Huerta Grande, “Una his-toria de Rus”, en la que, partiendo de su ex-periencia como corresponsal en el Donbás ucraniano en la primavera de 2014, aborda los antecedentes de un con� icto larvado desde hace siglos. Barro regresa así a una de sus especialidades, que ese mismo año le valió, precisamente con su cobertura sobre la guerra de Ucrania, el premio “Belarus in focus” con un reportaje sobre el régimen de aquel país. El escritor retoma el género de la crónica para exponer, con una poco usual habilidad para sintetizar hitos y acontecimientos y relacionarlos, gracias a un excelente ejercicio de contexto, con las causas y también las consecuencias de una dialéctica irreconciliable, al menos por ahora: la del nacionalismo ucraniano, de corte pro-europeo, y la que representa, sobre todo en el este de Ucrania, la adhesión a Rusia. Arge-mino Barro vivió aquellos primeros meses de con� icto sobre el terreno. Su trabajo combina los testimonios de partidarios y militantes de ambos bandos –pero también de ciudadanos anónimos– con un relato histórico que permite al lector comprender las claves de esta guerra, desde la creación de la “Rus de Kyiv” por un pueblo escandinavo en el siglo IX que uni� có por primera vez a los eslavos orientales, hasta su pertenencia a la Unión Soviética. Sin duda, un libro recomendable, no solo para conocer los detalles del con� icto, sino, sobre todo, por la maestría con la que Barro compone este relato y que hace de él un alumno aventajado de la escuela que fundó el gran Kapuscinski. (X.F.)

MUCHO MÁS QUE UNA CRÓNICA DE LA GUERRA DE UCRANIA

LUIS ALONSOGIRGADO

LA NIETA DE PUSHKINRONALDO MENÉNDEZEditorial Páginas de Espuma

Page 6: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

páxi

naLi

tera

riaSUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

30

Con esta novela, Premio Blanco Amor, publicada pola Editorial Galaxia, Xesús Fraga entra de

pleno dereito na nómina dos grandes narradores.

Virtudes e misterios, e III

EDITORIAL PREGUNTA. ZARAGOZA 2020, 166 PÁGINAS.Como bien se aclara en el prólogo, estamos ante uno de los poe-tas aragoneses más “constantes, auténticos y personales”. En este libro se da una vuelta de tuerca a la poesía popular, que este autor logra llevar a su propia voz.

MEDULIA EDITORIAL. A CORUÑA, 2020. 50 PÁGINAS.Con esta obra, el autor de Noia ha sido galardonado con un cer-tamen que se consolida en Galicia, el Premio de Poesía Xosé Manuel López Ardeiro del Concello de Negreira. Ilustra la porta-da el artista coruñés Nito da Vila.

ESPASA LIBROS, 2020. 656 PÁGINAS.Gonzalo Pizarro, tras el asesinato de su hermano Francisco, encabeza una facción rebelde, enfrentada a la Corona y con el propósito de hacerse con el dominio de los riquísimos te-rritorios recién conquistados.

EDITORIAL UNIVERSITARIA. CHILE 2004. 132 PÁGINAS.Aunque publicado hace algunos años, este libro de poemas está de total actualidad pues su autor, destacado poeta mapuche, acaba de recibir el Premio Nacional de Literatura en Chile.

DE SUEÑOS AZULES Y CONTRASUEÑOSELICURA CHIHUAILAF

CANTARES Y PRESAGIOSJOSÉ VERÓN GROMAZ

DESDE ONDE NON NACEMANUEL LÓPEZ RODRÍGUEZ

EL REY DEL PERÚJUAN PEDRO COSANO

ECtea

CJ

MCtaMda

DDDDM

ESGenelrr

EEEJJJJJE

librosRecomendados

EAeme

C

XULIO VALCÁ[email protected]

dibilidade e empatía. Por todo o dito, a novela, unha das

máis importantes dos últimos anos, é un completo acerto. “Virtudes” é a cerna primixenia, os “misterios” resólvense e Xesús Fraga logra ade-mais o “milagre” de devolver á vida a personaxes que xa a perderon e en dotar de forza imperecedoira ao res-to, ao erixírense en materia literaria perdurábel.

Ilustración de Nito da Vila

Cabo da forza, contun-dencia e complexi-dade dos retratos femininos, nada des-merecen os retratos masculinos, entre os que destaca a � gura

senlleira de Antonio, Tito, o pai, do que o narrador traza unha semblan-za de� nida pola intelixencia, a sim-patía e o espírito perfeccionista.

Antonio sinala algúns dos momen-tos cimeiros da novela, como aquel no que sen abandonar as súas pre-ferencias musicais se interesa, ata facelas tamén súas, polas de Isabel, adaptándose aos gustos da súa noi-va por amor. O único derrotado nes-ta xeira de exitosos sobreviventes é Marcelino (Marcelo), a figura máis dolorosa e patética, quizais tamén a máis desvalida, fráxil e entrañábel. Finalmente, tamén Marcelino se sal-va a través do cariño, da comprensión e da indulxencia dos que o rodean.

Logo hai unha profusión de perso-naxes que semellan excesivos, xur-didos se cadra da necesidade de non esquecer a ninguén e de darlle a cota

de participación correspondente no corpus grandioso de “Virtudes e Mis-terios”, decisión que sendo razoable e xusti� cada no terreo dos afectos, é posíbel que non acade a condición de ‘necesaria’ no das estritas esixencias literarias.

De calquera maneira, Xesús Fraga constrúe unha novela de longo alen-to e intensidade, na que domina, pre-cisamente, a riqueza dos personaxes sobre o contexto histórico, que só aparece como pano de fondo: o clasismo paifoco, os postos outorgados “a dedo”, o caciquis-mo, as expectativas frustradas dos máis necesitados. Des-envolta por “Zonas”, con fotos ilustrativas, “Virtudes e Miste-rios” está ben resolta, sen caí-das notorias e con momentos maxistrais.

Un humor sutil e unha dis-tante ironía dotan de graza e de enxeño o texto (véxase a escena dos curas fumadores no cuarto do doente). E desde a perspectiva formal, a preci-sión da prosa, perfectamente trabada nos aspectos sintác-ticos e prosódicos, cunha total transparencia significativa, perfección estilística e emo-ción subxectiva, cabo do atina-do ritmo, a cadencia e o ‘sabor’ celmoso do idioma.

MilagreXesús Fraga ofrécenos unha historia real, ganduxada con datos obxectivos e con ache-gas recibidas de outros prota-gonistas, a base de lembran-zas, fotografías, pensamentos e sensacións. Un dos maiores acertos é a naturalidade expo-sitiva, o contar os feitos de

maneira limpa e directa, sen adornos nin retóricas e sobre todo sen cargar as tintas nin cara o haxiográ� co nin cara o enfático: os personaxes come-ten erros, no ambiente social abunda a dobre moral, o convencionalismo inmobilista e a beatería (pero tam-pouco se fai diso unha anatema), o auto de Antonio é un humilde Panda e está sucio…, honestidade narradora que dota ao conxunto da obra de cre-

Page 7: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020enDetalle31Benedetti, cien años y

unos versos después

H ace ya casi un siglo de casi todo, una nada. Te has hecho mayor en las pala-bras y ahora, cuando le habrías concedido cien años a la vida,

uno te celebra releyéndote, descen-diendo contigo, escalón a escalón, verso a verso, a las suburbios de la cotidianeidad o ascendiendo por las exageradas rampas del compromi-so ético. En ese recorrido te siento lozano, como si la inspiración hu-biese hecho un pacto con una rea-lidad permanente de actualidades viles, descarnadas y descastadas, contra las que hay que levantar la voz estentórea, con heridas pero sin rencores.

He tomado tú ejemplo y por eso sé que conviene escribir de las cosas sencillas, de la ciudad con sus esquinas, de las plazas, de los árboles. Recorrer rincones, recurrir a los sentimientos, retornar a los recuerdos. Hemos de hacerlo barrio a barrio, aldea a aldea, transitando de lo épico a lo vulgar cotidiano, discerniendo lo uno de lo otro, esto de aquello, hasta completar, con cadencia de herrero restaurador, la cadena de libertad que desde las algas, desde los lodos, nos permi-tirán alcanzar los algos, salvando a las gentes de las cosas, a lo real de lo imaginario, y no todo para nada sino todo para saberse a uno mismo, para conocer a las socieda-des que por no ser felices se hacen dictaduras y exilios y desexilios, y huellas imborrables de lo que uno quisiera que nunca hubiese sido, ni el Uruguay ni la patria de los galle-gos que lo encontraron buscando libertad o trabajo.

Sí, fuiste culpable y te condena-ron las palabras. Hermosas y musi-cales te aprisionaron, nunca ino-centes, como un ser comprometido y como un retratista � el que canta y lanza botellas al mar, con men-saje. Vidrios y letras traslucidos a los que introduces en la vigencia de un buzón del tiempo que todo lo traga, con salivas espesas, entre gri-tos melodiosos -“Hay pocas cosas/tan ensordecedoras/como el silen-cio”-, como un cuento desmesura-do y gris que, décadas más tarde, ha de contarse en un café, frente a la Universidad -ahora en las redes-, en momentos jóvenes, en los que todo se vive como un anhelo, una

Y, por eso, aquí estamos, des-tapando cual niños inocentes esa botella al mar que tú lanzaste, extra-yendo piedritas y socorros y alertas y caracoles. Transitamos por tus mensajes de esperanza. El mar es un azar, como la vida, ahora nos acerca tus palabras de nuevo, con cadencias reconocibles, entre tem-pestuosos coronavirus e islas de responsabilidad.

Hoy tus cartas de amor, hechas verso, son un informe de la ausen-cia física, pero casi nada ha cam-biado. “Lo peor del eco/es que dice las mismas/barbaridades”. Y todos nos miramos en lo que somos y nos encontramos en lo que diferimos, enmascarillados, sin besos arte-sanales siquiera, cual cualquieras creyendo tener todas las respuestas para las preguntas que ya cambia-ron. Pero te advierto con tus decires: “No vayas a creer lo que te cuentan del mundo (ni siquiera esto que te

posibilidad, un atisbo de esperanza, una utopía. “Las modas pasan, los escombros quedan”. Lo grave, admi-rado poeta, sigue sin ser el pecado original, y menos de un ateo evo-lucionado, “lo grave son las fotoco-pias”. Y lo urgente permanece como la revolución pendiente hacia lo humano.

Los presagios no descartan peores tiempos. Circulan el aire y su expectativa entre nosotros, los incurables de soledad, pero al menos sabemos que tú nos sigues queriendo. Nos indicaste al menos un camino: “No te rindas que la vida es eso,/Continuar el viaje,/Perseguir tus sueños,/Destrabar el tiempo,/Correr los escombros,/Y destapar el cielo./No te rindas, por favor no cedas,/Aunque el frío queme,/ Aun-que el miedo muerda,/Aunque el sol se esconda,/Y se calle el viento,/Aún hay fuego en tu alma/Aún hay vida en tus sueños.”

estoy contando) ya te dije que el mundo es incontable”. Hay algo que permanece: “El Norte es el que orde-na, con su ritual de acero y sus gran-des chimeneas”.

“Puede ser que el recuerdo nos olvide” y, entre tanto vagar y des-acierto, como en unos de tantos de tus haikus afortunados, “Me gustaría /mirar todo de lejos /pero contigo”.

Uruguay, tras José Mujica, sigue siendo la única o� cina del mundo que ha alcanzado la categoría de República. En este mundo globali-zado de mensajes confusos es nece-sario hacer un sitio a ideales como los plasmados en las canciones de Serrat en las que, gracias a ti, “El Sur también existe”.

Hoy te abrazo, querido Mario, no sin antes recoger y abrir la botella al mar, la única que no contiene ceni-zas de verdad y sí versos de alegría. Los ideologías son frágiles y no todos los seres son poetas.

ALBERTO BARCIELAPeriodista @albrtobarciela

Fotografía de mayo de 1999, en donde se ve a Mario Benedetti en su casa de Madrid/ M. HERNÁNDEZ DE LEÓN/EFE

Page 8: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

Rutas de pandemia: O Minho

E chegamos por fin á terceira, derradeira xa, destas entregas de “Ro-tas de pandemia”. Tres incursións que, aínda que breves e capricho-sas por se veren cir-

cunscritas ao imperioso ámbito da Covid-19, son mostra doutro xeito ben diferente de nos poder confor-tar, unha vez o receo por viaxes máis ambiciosas nos levaron a sermos máis imaxinativos, sen que o ánimo de desfrute decaese, pese ao infecto virus que, con mañas avesas, seme-lla espreitar por onde queira. Este verán de 2020, quizais o máis anó-malo dos que poidamos coñecer en moitos anos, despídese deste modo. Tres breves rotas pola nosa xeogra-fía máis inmediata, desde o lugar máis próximo (Ambroa e o Lambre), a outro máis afastado (a Costa da Mor-te), até chegar ao máis lonxe dos tres (o Minho portugués). Tres territorios en que o noso ánimo quixo beber de forma diferente, ollando coa mirada do viaxeiro que, curioso, desexa des-cubrir territorios, ben sexa por novos, ben até por seren vistos novamen-te. Porque a ollada, no � n de contas, nunca ha de ser a mesma, se esa an-sia virxinal por descortinar achados (paisaxes, arte, etnografía, gastrono-mía...) é o que en nós (pois humanos somos) prevalece.

A máis ou menos dúas horas e media de camiño, o noso obxec-tivo é a fermosa vila de Caminha, lugar onde faremos —ora como feito extraordinario destas tres rotas— unha noite nun bonito aldeamento nas aforas, non lonxe da batida praia de Moledo. O estuario do Minho, xun-to coa enigmática illa da Ínsua, co seu forte de São João e o seu Convento de Santa Maria, obsérvanos alí de fron-te. Do lado contrario, da outra marxe, o monte de Santa Tegra e a praia de Camposancos ao seu pé. A poboación de Caminha está amurallada, mais non é, a súa, unha muralla robusta, máis ben baixa, coa igrexa matriz, Nossa Senhora da Assunção, que olla (outrora seguro que con descon� an-za) para a veciña Galiza, xunto cun esporón de hornaveque. O templo, de feitío románico, sobre todo na plan-ta e interior cos seus arcos, ten ago-ra moito máis de renacentista e de manuelino, así como tamén é de dig-na admiración o seu bonito retablo barroco. Visitar a Praça do Terreiro, co seu belísimo chafariz, a Torre do

“Ai, cervos do monte, vin-vos pre-guntar,/ foi-s’o meu amigu’, e, se alá tardar,/ que farei, velidas”, canta o noso xograr Pero Meogo, nesta pri-meira estrofa da súa famosa canti-ga de amigo. Desde o Miradouro do Cervo, no monte máis alto de Vila-nova de Cerveira, un veado de gran tamaño esculpido en metal observa a foz do Minho. Cervo e auga entra-ñan simbolicamente dúas dimen-sións desa realidade poética ligada á virilidade, o encontro amoroso, así como á fecundidade, propicios para esta representación onírica. O lugar vén acompañado dunha lenda, a do Cervo-Rei, que decidiu un día fuxir dos homes para vivir libre e sen medo xunto á súa manda, vixiante desde esta fermosa atalaia coroada de penedos para así non se ver sor-prendido polos cazadores. E, certa-mente, non estaba falto de razón, pois desde aquí arriba as vistas son espectaculares, cun enormísimo raio de visión, sorprendente sobre todo cara á desembocadura do pai Minho, salpicado por poboacións e das dife-rentes illas que orlan o curso da súa bacía. Mesmo ao seu pé, é moi reco-mendábel probar sorte na terraza do bar da Lenta acompañado dun xeado ou dunha bebida, no espazo da praia fluvial e paseo do mesmo nome,

Relógio, ao tempo que deixándose ir polas xeitosas rúas da vila, resulta do máis pracenteiro.

A uns pouquiños quilómetros río arriba, Vilanova de Cerveira asóma-se sobre o Minho con discreción, tamén con restos de panos de mura-lla e contendo no seu alcázar medu-lar unha xeitosa Pousada Nacional (designación análoga ao noso Para-dor de Turismo), o cal non pode ser visitado por causa da Covid-19. A pra-ciña principal, chamada do Terreiro ou Praça da Liberdade, é encantado-ra, colmada de cafés e restaurantes, ademais de belos edi� cios, como o da Biblioteca Municipal, un antigo pazo brasonado. Alén diso, no verán toda esta parte da poboación e rúas adxa-centes, así como a que en forma de arco contorna co seu casarío o miolo central co seu castelo, se acha cheo de bonecos confeccionados con cro-ché, este ano con motivos musicais, instrumentos e até banda municipal completa, co seu director dirixíndoa sobre o seu quiosco para un audito-rio imaxinario. As grilandas que, de lado a lado, enfeitan a Rúa de César Maldonado e a de Costa Pereira, a súa prolongación, son igualmente moti-vos musicais (notas, instrumentos...) e coloridas. Fóra de portas, a omni-presenza do río, manso e caudaloso.

mentres vemos como as augas des-cenden e as canas dos pescadores se multiplican.

Seguindo despois o curso da estrada N-13, río arriba aínda, pode-mos continuar cara á localidade de Monção. O Minho vaise estreitando a medida que o remontamos. Pouco a pouco, despois de deixar atrás a atractiva cidade de Valença, a rexión vai espazando o seu hábitat. Moito menos poboado que a faixa de terri-torio anterior, temos que agardar até Monção para nos achar cunha vila de certa entidade. Por fronte, do outro lado do río, temos Salvaterra. Vixian-te desde o alto dun promontorio, o burgo portugués garda integramen-te a muralla defensiva, dunha altura considerábel agora, en tanto o Minho discorre alá abaixo. Unha pasarela de madeira, cunha conexión a través dun pasadizo, condúcenos á aba que descende até a marxe mesma do leito � uvial. Un busto do poeta João Ver-de, nacido nesta localidade, observa o seu poema, escrito sobre uns azu-lexos, colocados nun muro que envol-ve o casarío. <<Vendo-os assim tão pertinho,/ a Galiza mail’o Minho,/ são como dois namorados/ que o rio traz separados/ quasi desde o nascimen-to./ Deixá-los, pois, namorar/ já que os pais para casar/ lhes não dão consen-timento>>, pertencente ao seu libro “Ares da Raia”, publicado en Vigo en 1902. Linda visión raiana, para quen o río Miño une máis do que separa por medio desa lingua matriz común.

Xa imos de regreso para Ferrol. Agárdannos dúas horas e media de camiño. Primeiro, atravesamos a ponte internacional que liga Monção con Salvaterra de Miño. Anos atrás, un pequeno transbordador tirado por cables —podía transportar varios automóbiles, alén de pasaxeiros— facía a pasaxe entre ambas as loca-lidades. Desde o 29 de marzo de 1995, o mesmo ano do acordo de Schengen que eliminaba as fronteiras europeas, entraba en funcionamento esta vía de comunicación, moito máis � uída, entre os dous territorios veciños. Tan pronto a cruzamos, tomamos pola estrada PO-510 e a case 15 km apa-ñamos a AP-9 que nos levará de volta para a casa. Unha visita relampo ao Portugal máis próximo, ao Minho. Unha rota frutífera, callada de vilas xeitosas e xentes amábeis, dunha gastronomía xenerosa e un maxesto-so río que fai parte arterial de todos nós, aquén e alén, para se fundir no Atlántico, so a custodia do monte de Santa Tegra, da Ínsua e a acolledora Caminha, e co que chegamos así ao � nal do verán e das nosas “Rotas de pandemia”, mostra doutro xeito dife-rente de nos poder confortar.te

rmar

doLe

me

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

32

HENRIQUE DACOSTA

Page 9: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020hablandoconBanting33

“La vida es sueño” di-ría Pedro Calderón de la Barca. Y lo que sí es cierto es que no siempre le prestamos toda la atención que debe-

ríamos a esta actividad tan cotidiana.La mayoría de los adultos necesi-

tan de siete a ocho horas de sueño todas las noches, pero no siempre duermen todo lo necesario. Es posi-ble que, de vez en cuando, tengan dificultades para dormir debido a problemas como el estrés, problemas de salud y medicamentos, demasia-das horas de trabajo, la luz, los ruidos, beber alcohol o comer muy cerca de la hora de acostarse.

MARTA PÉ[email protected]

Un vaso de leche y a la cama

Las alteraciones más frecuentes del sueño son insomnio, apnea del sueño (interrupciones de la respira-ción durante el sueño), síndrome de las piernas inquietas (una sensación de hormigueo o picazón en las pier-nas) o narcolepsia (crisis de sueño durante el día).

Las pesadillas, los terrores noctur-nos o el sonambulismo, hablar mien-tras se duerme, los golpes, orinarse en la cama o rechinar los dientes son formas de problemas del sueño llamados parasomnias. Existen tra-tamientos para la mayoría de los pro-blemas del sueño.

Eso sí, quedarse dormido durante el día, roncar o emitir sonidos de aho-go mientras se duerme o sensaciones raras en las piernas sería causa para recomendar acudir al médico en bus-ca de unas pautas.

Los fármacos para dormir pueden tomarse bajo la prescripción de un

Los adultos necesitan alrededor de ocho horas de sueño, pero no siempre duermen lo necesario. Problemas como el estrés, la luz, los ruidos o el

alcohol pueden causar insomnio.

médico y debe hacerse por periodos cortos para evitar dependencia de los mismos. Además, pueden limitar la capacidad para conducir automó-viles durante la mañana siguiente después de haberlos consumido, así como producir otros síntomas poco comunes como reacciones alérgicas graves, hinchazón grave de la cara, etcétera.

Dormir bienA continuación, se detallan algunos consejos para dormir bien.

El primero es que debe procurar acostarse y levantarse siempre a la misma hora. El hábito le ayudará a dormir. No se acueste ni intente dor-mir hasta que no tenga sueño.

Asimismo, intente no dormir durante el día. Por la mañana, limite el tiempo de permanencia en la cama si no duerme. No utilice su dormitorio

durante el día. También es recomen-dable que haga ejercicio diariamente a primera hora del día. No practique ejercicio justo antes de acostarse.

Otra regla que seguir es tomar una exposición adecuada a la luz solar durante el día. Se deben evitar comi-das copiosas a la hora de acostarse, pero tampoco se debe acostar uno con hambre; un vaso de leche tibia puede ayudar a conciliar el sueño.

El perjudicial tabaco puede supo-ner que el sueño empeore si se deci-de dejarlo aunque luego habrá una mejoría signi� cativa.

Hay que consumir solo cafeína por las mañanas y en cantidades limitadas. Asimismo, no es recomen-dable beber alcohol, al menos cuatro horas antes de acostarse. La ingesta excesiva de alcohol (aunque produce somnolencia) es una causa frecuente de despertares nocturnos.

Finalmente, se debe mantener la habitación en condiciones óptimas para dormir (sin ruidos, temperatura alrededor de 20º o sin exceso de luz) y realizar rituales antes de irse a la cama (cepillarse los dientes, lavar-se). Un baño caliente siempre ayuda a relajarse.

Con insomnio no hay que deses-perarse porque no hay males que no tengan solución.

Los fármacos para dormir deben tomarse en periodos cortos para evitar dependencia

Hay que procurar acostarse y levantarse siempre a la misma hora ya que el hábito ayuda a dormir I AEC

Page 10: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

López-Casanova na súa “Casa Grande”

Poucos días antes do con� namento recibín Diario da Casa grande (ed. PEN-Galicia. Col. Arte de trobar, 2019) de Arcadio López-Casa-nova. Era a súa última

entrega poética e aínda segue ó meu carón acompañándome en sucesi-vas relecturas. É un macrotexto de ausencias, de memorias e relembros para este tempo orfo e medoñen-to de escuros paisaxes no que non brillan as cores da esperanza. Con-sidero que o libro de Arcadio é unha obra total, compiladora de todo o seu corpus temático, nun formalismo no que se asenta a materialidade da fermosura, esa luzada que estoura nas formas, na palabra e no ritmo. Un libro extraordinario que resume metafórica e memorialisticamente o sentir espiritual do poeta.

Nunha autopoética (1990) afir-ma o escritor que “o foco de todo o seu mundo poético está na viven-cia e na representación da desfeita e das perdas como identi� cadores do vivir humano”. Creo que estes son os mesmos eixes temáticos do seu Diario, incardinados nun longo peregrinar existencial, vello tópico para situalos no tempo e no espa-zo, nese Eu doente e personal con-temporáneo que se transcende nun simbolismo con ecos míticos e onde a palabra expresa máis que o que di. O autor metaforiza esa travesía. Atopamos imaxes potentes para as lembranzas dun tempo, ese camiño de encontros e desencontros. Hai unha dinamicidade argumental que vertebra o seu camiñar desde a saí-da da Casa Grande ao retorno a ela. E a voz do pai, “aquel peito ardido de dor que dicía o seu nome” seguirá resoando no vento escuro da noite interior. O poeta recolle, a modo dun diario, aqueles intres biográ� cos que marcan unha intimidade magoada e dorida, e como non, tamén, ás veces, gozosa e alegre. No texto � úe coma un río oculto a perda da inocencia, dos soños e da graza. Forzas revol-tas e escuras que arrastran impara-bles a ese Home deposuído que bota de menos a morneza das habita-cións e ós seres queridos que habi-taban a Casa Grande, mentres fóra a neve esborralla a paisaxe na chaira da nada.

O libro consta de cinco partes: un pórtico e un epílogo que encerran o núcleo temático, dividido en Pre-

formal e o resplandor distante dun-ha luzada.

Sinalo, brevemente, algunhas características. O valor do ritmo como formante fundamental e orga-nizador do libro-poema. O ritmo é a forma en movemento que moldea o texto outorgándolle esa vibración do sentimento, feito música, que Tinia-nov chama a semántica da conno-tación, a esa significación miste-riosa que vai do corazón do poema ó corazón do lector. Outro elemento

senzas (intres vividos), Celebracións (recordos vivenciais) e Revelacións (o mundo de afora descuberto). A estrutura do libro que comeza “in medias res” é un longo percorrido desde a saída da Casa, onde atopa-mos un Eu cheo de soños e ilusións ao retorno da mesma Casa Grande á Morada dese mesmo Eu co desen-gano nos petos da alma. Esta viaxe ten a circularidade dun periplo sinalado polas derrotas, pero dentro desa circularidade hai perfección

capital é a presencia dunha paisaxe real, cos seus topónimos configu-rando a Terra do Páramo. Descrición meticulosa dun espazo fondamente amado e vivido polo poeta, que a vez se transforma nun ámbito universal para cada lector que sente no íntimo esa angustia ou desolación da trave-sía interior polos camiños da vida. E por último, engado as parellas de símbolos opostos que constelan a narración diarística. Luz /sombra e os seus derivados son unha cons-tante cargada de signi� cación emo-cional que reforzan o significado último da súa escritura memorialís-tica.

Diario da casa Grande recopila as claves temáticas da súa obra nuns textos de estrutura perfecta e lingua fermosamente sobria. Caligrafías das alma nuns versos para ler, reler e non esquecer.ou

tras

Letr

asSUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

34

“‘Creo que estes son os mesmos eixes temáticos do seu Diario, incardinados nun longo peregrinar existencial, vello tópico para situalos no tempo e no espazo, nese Eu doente e personal contemporáneo que se transcende nun simbolismo con ecos míticos e onde a palabra expresa máis que o que di. O autor metaforiza esa travesía. Atopamos imaxes potentes para as lembranzas dun tempo, ese camiño de encontros e desencontros...”

Arcadio López Casanova

XAVIER CARRO

Page 11: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020todoSalud35

Las perspectivas actuales de evolu-ción de la pandemia por COVID-19 no son halagüeñas. Se han superado los 30 millones y medio de casos de con-tagio por el coronavirus en el mundo y se alcanza el millón de muertes derivadas de la infección vírica. En España se comienza a hablar de una segunda oleada y algunos políticos huyen de la palabra confinamien-to, pero se llevan a cabo de forma selectiva en poblaciones enteras. En la Comunidad de Madrid se lleva a cabo el con� namiento selectivo en 37 zonas, afectando a más de 800.000 personas. Las costuras del binomio pandemia y economía se empiezan a romper. Las esperanzas siguen pues-tas en las vacunas, pero la seguridad de la salud es primordial. Se ha reanudado la actividad escolar con carácter presencial y ya empie-zan a clausurarse unidades escolares y algunos colegios en todo el país. Otros países han adoptado medidas desde el verano, participando toda la comunidad educativa y existe � exi-bilidad entre la escuela virtual, híbri-da o presencial. En Nueva York se ha retrasado el inicio escolar de carácter presencial, por la situación de trans-misión comunitaria. El plan de la ciu-dad de reabrir escuelas en un modelo híbrido, con instrucción presencial y remota había sido anunciado por la baja tasa de infecciones del verano, pero no puede llevarse a cabo en la actualidad. Las familias del alumna-do viven la incertidumbre de la situa-ción con preocupación. Las consideraciones de los CDC (Centros para el Control y Preven-ción de Enfermedades), de Estados Unidos, para el funcionamiento de las escuelas durante la Pandemia del COVID-19 sobre el espectro de riesgo, implica aplicar un modelo de aprendizaje e implementación de estrategias de mitigación compro-badas. El riesgo de propagación del COVID-19 en las escuelas aumenta a medida que se va pasando de la instancia virtual a la híbrida y luego a la presencial. El riesgo más alto se produce cuando: los estudiantes y maestros tienen solo clases , activi-

dades y eventos con la modalidad de escuela presencial; los estudiantes se mezclan libremente entre clases y actividades, compartiendo objetos sin restricciones; cuando los estu-diantes, maestros y otros empleados no adoptan o no tienen obligación de adoptar medidas para protegerse y proteger a otras personas, como el uso de las mascarillas, el distancia-miento social y los hábitos de higie-ne de manos; y las tareas de limpieza y desinfección de áreas de contacto frecuente no tienen un cronograma regular. Por fortuna este escenario no se produce en España. Los riesgos van disminuyendo si el personal del cole-gio y el alumnado adopta las medidas de protección, las tareas de higiene y desinfección funcionan con crono-grama regular y las modalidades de exposición van disminuyendo con el paso de modalidad híbrida hasta lle-gar a la modalidad virtual. Se recomienda disponer de Pla-nes de Operaciones de Emergen-cia, desarrollando un protocolo para monitorear los datos del COVID-19 a nivel local, en su comunidad, para tomar decisiones acerca de los cam-bios en las estrategias de mitigación y ayudar a determinar si podrían ser

CARLOS PIÑEIRO DÍAZ (*)

necesarios los cierres de las escue-las. Se han establecido indicadores de ayuda dinámica para las escuelas, que re� ejan los límites de los CDC con respecto al riesgo de introduc-ción y transmisión del COVID-19 en las escuelas. En relación con las medidas de ven-tilación de la escuela, se debe con-siderar la mejora o la actualización del sistema de ventilación y adoptar otras medidas para aumentar la cir-culación de aire puro y reducir posi-bles contaminantes en la escuela. Las recomendaciones se basan en la Guía de operaciones en edi� cios durante la pandemia del COVID-19 de la American Society of Heating, Refrigeration and Air-Conditioning Engineers (ASHRAE) con guías espe-cí� cas sobre directrices para escue-las y universidades. Las medidas de mejora incluyen el aumento de la ventilación exterior, con cautela en las zonas de contaminación y si las condiciones climáticas lo per-miten, se aumenta el ingreso de aire fresco del exterior abriendo venta-nas y puertas, valorando los riesgos de salud o seguridad en cada caso. El uso de ventiladores para poten-ciar la efectividad de las ventanas

abiertas es factible, pero exige una colocación estratégica de los ven-tiladores en modo de extractor, sin generar grandes corrientes de aire en las habitaciones. Se debe reducir la ocupación en las áreas en las que no se puede aumentar la ventilación exterior. Hay que garantizar que los sistemas de ventilación funcionen correctamente y propicien una cali-dad de aire aceptable en el interior, de acuerdo con el nivel de ocupación de cada espacio. Siempre que sea posible, aumentar el � ujo de aire en los espacios ocupados. El HVAC (que engloba la ventilación, calefacción y aire acondicionado) exige unas nor-mas de evaluación y seguimiento exhaustivo y hay que garantizar que los extractores de aire de los baños funcionen con capacidad total cuan-do la escuela está ocupada. Un siste-ma de ventilación/� ltración de par-tículas de alta e� ciencia, portátiles, pueden ayudar a optimizar la puri-� cación del aire, en áreas de riesgo más alto. Nada debe quedar para la improvisación y hay que seguir pla-nes y cronogramas elaborados pre-viamente.

(*) El autor es médico de Familia, Magis-ter en Salud Pública y divulgador cientí� co.

La sociedad ha aprendido a convivir con el COVID-19, tras haber pasado un período de con� namiento y haber adoptado diversas medidas como el uso de las mascarillas, el distanciamiento físico y el lavado de manos, pero no parece

su� ciente. Nuevos modelos de convivencia se han convertido en reto, incluso habiéndose limitado los derechos básicos con el objetivo colectivo social de controlar las consecuencias del coronavirus. El rebote epidémico está presente

Modelos de convivencia con el Covid-19 (10)

COBERTURA INFORMATIVA SOBRE PANDEMIAS (XXI)

Page 12: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

enFo

togr

amas

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

36Spartan Fitnes Center, el gimnasio completo de Caranza

Alberto Fidalgo es uno de esos emprendedores que decide ponerle al mal tiempo buena cara, y por eso se animó en plena pandemia a abrir su propio gimnasio tras años trabajando como empleado

para otros. Vio la oportunidad en las instalaciones que ocupó el Ritmos en calle Ejercito Español número 3, en el barrio de Caranza, y después de unas reformas para acondicionarlo con todas las medidas de seguridad e higiene, abrió el lunes 7 de septiembre bajo el nombre de Spartan Fitness Center. El horario será de 9.00 a 23.00 horas de lunes a viernes y los sábados de 10.00 a 14.00 horas. En Spartan además del asesoramiento como entrenador personal, Alberto y su equipo nos ofrecen actividades relacionadas con la musculación y el fitness y también otras tan demandadas como es TRX, zumba, pilates, muay-thai, jiu-jitsu, hit, tabata, jumping, circuito funcional... para las que cuenta con un gran espacio donde poder realizarlas con distancia de seguridad y con la medidas de higiene. Spartan es una buena opción sin duda para ejercitarnos y sentirnos como en casa.

Page 13: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020enFotogram

as37

Vuelta al cole con las mascarillas puestas

Diferente, extraño, atípico y, sobre todo, incierto y muy complicado. El uso de mascarillas, la configuración de las clases en grupos estables de

convivencia que no se pueden relacionar con otros grupos la delimitación de espacios en los patios para la hora del recreo; el desdoble de aulas o las entradas escalonadas para evitar aglomeraciones forman parte de las nuevas rutinas escolares.

Page 14: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

enDe

talle

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

38 A veces nos cuesta solicitar ayuda para no sentir la incomodidad, miedo o malestar que nos produce pedirlo, o porque no queremos que la otra persona se sienta obligada. Pero hay maneras

de hacer peticiones efectivas que fomenten la colaboración con los demás, teniendo en cuenta sus necesidades. Ser positivo, especí� co y � exibles son las claves para hacer peticiones.

Si quiere algo, ¡pídalo!

SALUD

¿Cómo conseguir una comunicación e� caz, dominada por la voluntad de entendimiento? ¿Cómo expresarse con asertividad y con� anza, incluso en situaciones complicadas? ¿Cómo encontrar nuestra propia voz, hablar con honestidad y desprendernos de los patrones de comunicación inconscientes?

“De la calidad de nuestros diá-logos depende en buena parte la calidad de nuestra vida. Pero cada intercambio pone en juego expec-tativas, pensamientos, experiencias pasadas, necesidades y hábitos pro-pios y ajenos, que pueden boicotear el acto comunicativo”, señala Oren Jay Sofer, entrenador acreditado de Comunicación No Violenta.

“Para tener diálogos cercanos y sinceros, y mantener la calma en conversaciones difíciles, debemos ser conscientes de nuestros senti-mientos y necesidades durante la comunicación, de nuestros pensa-mientos y creencias y de nuestra manera de escuchar y hablar”, señala el autor de “Di lo que quieres decir”.

Condicionamientos mentalesY una parte importante de “decir lo queremos decir” consiste “en pedir aquello que queremos, algo que a menudo se ve impedido por nuestros propios condicionamientos menta-les”, según Sofer.

“No quiero ser una molestia. Pre-� ero no ser una carga”. “Puedo arre-glármelas, no pasa nada”. “No es para tanto. No quiero que se sientan obligados…”. Estas son algunas de las frases a las que recurrimos habi-tualmente para justi� carnos mental-mente y evitar dar el paso de pedir expresamente algo a alguien.

“En una conversación, las peticio-nes hacen avanzar las cosas paso a paso al favorecer el entendimiento y proponer soluciones que puedan ser válidas para todos. Además, nos ayu-dan a centrarnos en lo que importa”, señala Sofer. “Sin embargo, a veces parece más fácil echarse una carga al hombro y arreglárselas solo, que intentar enfrentarse a la incomodi-dad, el miedo o el malestar que nos produce pedir ayuda”, asegura.

“Nuestras intenciones pueden ser sinceras, porque no queremos ‘de ver-dad’ que los demás se sientan obliga-

dos. Respetamos su autonomía, su tiempo y sus energías y queremos que se sientan libres de decirnos que no”, señala. “Pero estos valores no nos impiden hacer peticiones. De hecho nos permiten hacer peticiones ver-daderamente efectivas que fomen-tan la colaboración”, enfatiza.

Para Sofer, “hacer una petición consiste en encontrar un modo de suplir una necesidad. Pedir es reco-nocer nuestra interdependencia. Y puede que hayamos tenido experien-cias que nos hayan llevado a pen-sar que pedir lo que necesitamos es peligroso, humillante o inútil, y nos decimos a nosotros mismos: ¿para qué molestarse? O quizá hayamos aprendido que la ayuda de los demás siempre lleva aparejadas intenciones ocultas o ataduras”, añade.

Asimismo, la creencia en mitos culturales como la idealización de la autosu� ciencia o del logro indivi-dual, pueden limitar aún más nuestra capacidad de buscar apoyo, de acuer-do a este experto.

Para Sofer “dar, recibir y compar-tir, es uno de los impulsos más bellos, elementales y naturales del ser humano y produce alegría, placer y agrado. En lugar de ser una carga, las necesidades pueden ser un don”.

Dar y recibirEste experto propone unos sencillos ejercicios psicológicos y claves para hacer peticiones que fomenten la colaboración con los demás teniendo en cuenta sus necesidades:.

El ser humano siente el impulso de colaborar

MARÍA JESÚS RIBASFotos: EFE / Campaign Creators

en Unsplash

Recuerde un momento concreto en el que ayudó a alguien no porque se sintiera obligado sino porque que-ría. Piense en cómo se sintió enton-ces al hacerlo y como se siente ahora al recordarlo. ¿Y cómo se habría sen-tido si se hubiera enterado de que esa persona necesitaba su ayuda pero no la había pedido?

A continuación, recuerde algún momento en que necesitó ayuda y alguien se la prestó, sintiendo que es persona quería ayudarle de verdad y no por obligación. ¿Qué sintió al reci-bir su apoyo? ¿Qué siente ahora al recordarlo?

Por último, y tras comprender lo que se siente al dar y al recibir libre-mente, ¿Qué le impide pedir ayuda cuando la necesita…?

Sofer recalca un principio esen-cial que le trasmitieron cuando tenía veinte años: “si quieres algo, pídelo”.

“Hacer peticiones claras es bas-tante poco corriente. Pero si no le decimos a alguien con claridad lo que queremos, la otra persona tendrá que adivinarlo o responder como le plaz-ca, corriendo el riesgo de que se tome lo que le decimos en un sentido com-pletamente distinto al que queríamos darle”, re� exiona.

Recomienda ser lo más claros posible respecto a qué es lo que que-remos y por qué. “Terminar un enun-ciado con una petición permite que los demás sepan de inmediato cómo pueden ayudarnos y nos da una idea concreta de cómo podemos hacer avanzar la conversación. Además

nos permite ser más creativos para conseguir que la petición surta efec-to”, apunta.

“Es revelador ver el efecto que surte hacer peticiones, pero hay que tener presente que una petición es una pregunta acerca de la disposición de otra persona a realizar una acción concreta para suplir una necesidad propia, y que di� eren de una exigen-cia”, indica.

“Cuando somos incapaces de tener en cuenta las necesidades de los demás, hacemos exigencias. Esto sucede debido a nuestra incapacidad para respetar la autonomía, el tiempo, las energías y la libertad de que nos diga NO, la otra persona, así como de encajar las posibles respuestas que nos ofrezca”, apunta.

Claves para pedirLas peticiones son estrategias, sirven para calibrar la disposición del otro a ayudarnos o a aceptar nuestra estra-tegia. Y para dejar esto claro, convie-ne que sean de carácter… .

1.- Positivo. Enunciando lo que queremos, en lugar de aquello que NO queremos.

2.- Específico. Efectuando una petición concreta y factible, en lugar de una vaga o abstracta.

3.- Flexible. Sugiriendo una forma de avanzar en el diálogo, con apertu-ra de ideas y sin exigir nada.

“Hacer una petición puede ser arduo, pero las anteriores claves permiten desarrollar las habilidades para conseguirlo”, señala.

Page 15: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020todoM

úsica39

“La idea fue darle un regalo al públi-co en estos días complicados por la pandemia y qué mejor que un clá-sico que ha tras-

cendido generaciones y que signi� ca tanto para tanta gente”, a� rma el can-tautor panameño Emilio Regueira, quien tuvo la idea de homenajear al grupo argentino con su banda de ska Los Rabanes.

“El ska es el género que hace puente entre el rock y la música urbana que está de moda ahora”, aña-de Regueira, quien convocó además al artista chileno Beto Cuevas para protagonizar la parte vocal y a Randy Ebright, baterista del grupo mexica-no Molotov, para acompañarle.

ALICIA CIVITAFotos: EFE

“De música ligera” renace tras seis años sin Cerati

“Después de Gustavo Cerati, Beto tiene la voz más icónica del movi-miento del rock en español y fue una gran alegría cuando dijo que sí. El resultado fue todo lo que soñamos y más”, subrayó.

Regueira no ha sido el único que se ha deshecho en elogios, pues Cuevas ha confesado a Efe que se “emocionó mucho con la idea de participar en esta versión de ‘De música ligera’”. “Es una canción que me marcó y que sé que forma parte de la vida de mucha gente”, destaca.

Justamente, durante la videolla-mada ambos artistas han compartido anécdotas, re� exiones sobre el futuro del rock en español y sus preocupa-ciones por los efectos de la pandemia del coronavirus en la industria del entretenimiento, además de expresar su “admiración” por Soda y Cerati.

Este último murió el 4 de septiem-bre de 2014, tras pasar cuatro años en coma a consecuencia de un acciden-te cardiovascular.

Seis años después de la muerte del líder de la legendaria banda argentina Soda Stereo, Gustavo

Cerati, los integrantes de La Ley, Molotov y Los Rabanes han publicado una nueva versión en ska de la icónica “De música ligera”, una canción que, según han comentado a Efe, les marcó en su vida y carrera.

“Entre todos estamos buscando la forma de celebrar el rock en español y mantener la conexión con el públi-co y llevarla más allá de los concier-tos digitales, que son buenos pero no es lo mismo”, indica Regueira.

El pasado hecho presenteEsta versión modernizada de “De música ligera” nació de la misma semilla que inspiró a la banda pana-meña a lanzar su interpretación de “Guantanamera” al principio de la cuarentena y “Yo solo quiero” de Roberto Carlos en junio, en colabora-ción con Los Pericos de Argentina.

“La meta es acompañar a la gente y más con canciones como estas, que son como meterse en la máquina del tiempo”, explica Regueira.

Fue lo mismo que le pasó a Cuevas cuando recibió la música para incluir su voz: “Me acordé de la primera vez que escuché ‘De música ligera’. Está-bamos comenzando con La Ley y nos impactó el sonido tan so� sticado que había alcanzado Soda, no solo con

esa canción, sino con todo el disco ‘Canción animal’”, desvela el artista. “Nos picó el espíritu de competen-cia. No de una mala manera, sino que nos motivó a mejorar con la meta de algún día hacer algo así”, recuerda.

Los Rabanes también estaban germinando en esa época y queda-ron “impactados” la primera vez que vieron el video de la canción en MTV Latino. “Estábamos en nuestro pueblo y los vimos en una de esas televisio-nes que había que ponerle papel alu-minio a la antena para que captaran la señal. Estábamos listos para salir y nos quedamos mesmerizados al verlos con sus pelos largos y dando vueltas sobre una plataforma girato-ria. Pero más aún, al ver a un trío de rock en español como éramos noso-tros en MTV”, añade en referencia a Christian Torres y Javier Saavedra, sus compañeros en Los Rabanes.

“De música ligera” es también uno de los temas más versionados del rock en español. Este año, la banda del regional mexicano Los Sebastia-nes la transformó en una canción norteña, en 1996 el grupo brasileño Paralamas do Sucesso la cantó en portugués y hasta la agrupación juve-nil RBD la hizo suya en 2005.

El tema, compuesto por Gustavo Cerati y Zeta Bosio, fue descrito por Chris Martin, el líder de la banda británica Coldplay, que también lo versionó, como “el tema de rock que mejor de� ne la identidad de Latino-américa, y el más representativo”.

“Hay que mantener la conexión con el público; los conciertos digitales son buenos, pero no es lo mismo”

Page 16: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

brom

uroC

atód

ico

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

40

Al año, 1.2 millones de crímenes vio-lentos se cometen en Estados Unidos. Violaciones, ase-sinatos, asaltos a mano armada, ro-

bos… 1,2 millones de actos donde el civismo salta por los aires, por múl-tiples motivos sociales, y se produ-ce esa quiebra definitiva, para los implicados, de lo que conocemos como derechos fundamentales y, en general, civilización.

Estados Unidos, desde siempre, y con cierto placer morboso en lo mejor de su � cción, ha sido un país violento. A sangre y fuego se les arre-bató, genocidio incluido, estas tierras a sus pobladores originales. A sangre y fuego se enfrentaron sus dos mode-los de vida fundamentales, el Norte urbanita que es motor del mundo y supuesta abanderada de la diversi-dad y la igualdad de oportunidades y la vida más apacible del Sur agrario, más apabacible, sí, pero sin remilgos para marcar unas brutales diferen-cias entre sus pobladores.

De estos contrastes y de ahondar en cada una de las idiosincrasias de las regiones en Estados Unidos han surgido, como decía, historias extraordinarias sobre la violencia en Estados Unidos. Érase una vez en América, Arde el Mississipi, Ameri-can History X, American Psycho, La Puerta del Cielo, El Padrino, Mystic

Nación del crimenRiver, El Irlandés, No es país para viejos… Una lista verdaderamente interminable en la que lo violento es tuétano de la experiencia; el rojo de la bandera del país que retrata.

La última película de Antonio Campos, El diablo a todas horas, se integra en esta tradición. No logra, digámoslo ya, estar a la altura de las enormes ambiciones que atesora, ni más ni menos que ser una cuenta más de esa memorable lista que citá-bamos. Pero, desde luego, es un soplo de aire no fresco, sino turbio, enrare-cido, que nos devuelve lo esencial de la gran � cción americana. Un fresco de perdedores acomplejados por la imposibilidad de rozar el sueño ame-ricano y as� xiados por una pobreza e ignorancia desoladoras.

Lo mejor de la película subyace en la idea de su estructura. Tenemos tres lugares, descritos al detalle en su bri-llante, prólogo, donde se entrecruza-rán, fundamentalmente, las vidas de tres familias en dos momentos que dividen el grueso de la trama, 1957 y 1965. Dentro de esos lugares, que se corresponden con el retrato más sórdido del Sur, veremos todo tipo de crímenes y calamidades cometi-dos y sufridos por los protagonistas. Estupro, asesinatos, robos, suicidios, enfermedades… No hay lugar para la esperanza en estas vidas.

Campos, muy hábilmente, apro-vecha un capricho anacrónico, rodar en celuloide, para lograr una textura densa, estancada, en sus imágenes. El celuloide, al contrario que el forma-to digital, añade una muy pertinente imperfección a las imágenes cuan-do de hablar de vidas tan fallidas se

trata. El que los escenarios permitan largos planos en la foresta, por la que vagan los protagonistas como almas errabundas, acentúa ese gran acierto visual de la dirección de la fotogra-fía y la puesta en escena para trans-mitirnos, más allá de las palabras o interpretaciones, cómo se siente esa américa del sur.

El diablo a todas horas es una película de actores y es una película que demuestra, y tranquiliza saberlo, que hay recambio generacional para ese reparto avejentado que aún nos regala obras imprescindibles como El Irlandés. El amplio surtido de ros-tros de El irlandés, muchos de ellos que ya nos resultan muy familia-res, están alcanzando el necesario grado de madurez para enfrentarse a películas así, que no solo ponen a prueba su capacidad de interpretar con carisma, como ocurre en una de superhéroes de Marvel, sino sus apti-tudes para sostener a un personaje

en secuencias donde aparentemente no ocurre nada. Todos pasan con nota este trance, sin que haya realmente nadie que eclipse a los demás.

¿Qué le falta, entonces, a El diablo a todas horas para resonar con esas grandes obras de lo violento en Amé-rica? Pues, a mi juicio, dos cosas. Una: una trama que cuaje bien el con� ic-to íntimo de los personajes y, como dicen los anglosajones, la big picture; de El Padrino a Érase una vez en Amé-rica o La puerta del cielo, las grandes heridas de la nación logran resonar en la peripecia, en lo que les ocurre a los personajes; El diablo a todas horas no consigue, por más que prometa su prólogo, enhebrar bien ese tan jugoso transfondo del Vietnam y la contra-cultura de los 60 con lo sufrido por sus personajes. El segundo pero, tal vez, es más esencial. No hay ningu-na escena en El diablo a todas horas realmente memorable, ninguna cum-bre que descolle sobre el tono medio de la cinta. Y todas estas grandes películas cuentan con momentos así; escenas que, en sí mismas, encierran un todo, sea ese Vietnam encerra-do en un motel de Apocalypse now o el ensañamiento de fusiles sobre el cuerpo de Christopher Walken en La puerta del cielo. No hay ninguna escena de ese nivel en la película de Campos. No hay siquiera el intento de lograrla.

Con todo, es una película notable para un realizador muy joven, solo cuenta 37 años aún, que demuestra en este � lm estar deseoso de apostar por un cine denso, incómodo y exi-gente. No es poco. Pero hay que subir más alto para estar con los grandes.

ÁNGEL LUIS SUCASAS

Page 17: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020cineTeatro

41

Fotograma de la película del niño de madera

Desde que en 1940 Walt Disney estrenara la película “Pinocho”, basada en el libro de Carlo Collodi “Las aventuras de Pino-cho” (1883), numero-

sas adaptaciones le han seguido, la mayoría de ellas animadas.

Ahora, el director italiano Matteo Garrone vuelve a las verdaderas raí-ces de la historia de Pinocho con una película de acción real impregnada de fantasía y misterio, y que cuenta con Roberto Benigni en el papel de Gepetto, tras haber hecho de Pinocho en su propia película en 2002.

“Uno para todos” Del retrato de la corrupción de “B (de Bárcenas)” (2015), su opera prima, el pamplonica David Ilundain man-tiene su mirada comprometida en su segundo largometraje, “Uno para todos”, un homenaje a la � gura del maestro que protagoniza el catalán David Verdaguer.

Ilundain ha vuelto a inspirarse en los periódicos para contar la historia de un maestro interino que llega de nuevas a un pueblo aragonés como tutor de un grupo de sexto de prima-ria y debe reintegrar a un niño enfer-mo en el aula.

“Knight of cups” Aunque es de 2015, la película de Terrence Malick no había llegado a estrenarse en España hasta ahora,

Otras dos películas com-pletan la oferta de la car-telera esta semana. Una es “L’Ofrena”, en la que el documentalista y pro-

ductor Ventura Durall ha retomado la dirección de � cción tras “Las dos vidas de Andrés Rabadán” (2008) con este maridaje entre la tragedia griega y el thriller psicológico.

“L’Ofrena” (“La ofrenda”) es la histo-ria de un antiguo amor de adolescen-cia que acabó mal y de los intentos

El Pinocho de Benigni es el estreno de la semana

que lo hace gracias a la distribuidora Avalon –que también tiene previsto rescatar este otoño “Song to song”– y simultáneamente en plataformas.

La cinta cuenta la historia de Rick (Christian Bale), un guionista millo-nario pero infeliz, que intenta buscar el sentido del amor y la vida a través de un viaje espiritual por relaciones de su pasado. Completan el reparto Natalie Portman, Cate Blanchett y Antonio Banderas.

“Sin olvido” Tras su paso por la Berlinale llega

a España esta película del director eslovaco Martin Sulík que cuenta la historia de Ali Ungar, un intérprete de 80 años que viaja hasta Viena en busca del ex o� cial nazi que podría haber ejecutado a sus padres en Eslo-vaquia.

Se trata del último trabajo del conocido director checo Jirí Men-zel, ganador de un Oscar por el � lme “Trenes rigurosamente vigilados” y fallecido el pasado 5 de septiembre, que esta vez se había puesto también delante de la cámara como coprota-gonista del � lme.

Terror psicológico en dos películas españolas, “L’Ofrena” y “Urubú”

de él, años después, por reescribir la historia.

Son Jan (Álex Brendemühl), Rita (Verónica Echegui) y Violeta (Anna Alarcón) y la trama transcurre en dos tiempos –con ‘� ashback’– y narrada desde sus tres puntos de vista.

“Urubú” La ópera prima Alejandro Ibáñez, hijo del querido y recientemente fallecido Chicho Ibáñez Serrador, es un home-naje expreso al director de la famosa

Guillermo del Toro y Robert Zemeckis

preparan versiones del cuento pero el más rápido fue el italiano

“¿Quien puede matar a un niño?” que Ibáñez concibió a raíz de que su padre enfermara.

“Urubú” es una historia de terror psicológico que acaba adentrándose en territorios más sangrientos con una familia atrapada en medio de la Amazonia.

El propósito del protagonista (Car-los Urrutia) al viajar a Brasil es con-seguir fotogra� ar al urubú albino, un pájaro del que no se tienen registros en libertad.

Viggo Mortensen, Johnny Depp o Matt Dillon des� larán en carne y hueso y otros, como Woody Allen o Aaron Sorkin, lo harán de forma telemática pero el 68 Festival Internacional de Cine de San Sebastián, que termina el próximo sábado, tiene garantizadas sus dosis de estrellas y títulos pese a las incertidumbres de la pandemia.

“Cine de Barrio” comenzará temporada con nueva presen-tadora, Alaska, quien tomará el relevo el 26 de septiembre de manos de Concha Velasco, que se despide después de casi una década al frente del programa, que este 2020 cumple 25 años en emisión.

La Academia de Cine Española estudia los 58 largometrajes, 22 más que el año pasado, que a aspiran a representar a España en la 93 edición de los Óscar entre los que están “Las niñas” (Pilar Palomero), “Adú” (Salva-dor Calvo) o “Akelarre” (Pablo Agüero). El 6 de octubre, la Aca-demia dará a conocer los tres � lmes preseleccionados entre los títulos estrenados entre el 1 de octubre de 2019 y el 31 de diciembre de 2020.

VIGGO MORTENSEN, JOHNNY DEPP O MATT DILLON ESTARÁN EN SAN SEBASTIÁN

ALASKA RETOMA EL TESTIGO DE CONCHA VELASCO AL FRENTE DE “CINE DE BARRIO”

LA ACADEMIA ESPAÑOLA ELEGIRÁ CANDIDATA A LOS ÓSCAR ENTRE 58 FILMES

Page 18: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

gam

eOve

rSUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

42JUEGOS

NAy, el verano, sin duda una de las épocas favoritas para todo el mun-do, desde los niños que se libran del colegio durante

meses hasta los adultos que consi-guen unas pequeñas dosis de des-canso, donde todo el mundo puede disfrutar de tiempo libre, buen tiem-po, sol, y el frescor de la playa. Sin embargo, como todos sabemos, 2020 está siendo un año muy duro, lo que está causando que esta maravillosa estación esté siendo muy diferente para muchos. Por ello los videojue-gos están siendo la mejor vía de es-cape para poder disfrutar sin tener que ir a ningún lado, en caso de que no sea posible hacerlo. De momen-to en términos de lanzamiento para todas las plataformas está siendo espectacular, pero llama la atención no solo el hecho de que el género de rol japonés esté volviendo a su edad dorada, es que 3 de los mejores vi-deojuegos de 2020, aparte de ser de dicha clasi� cación, son un lavado de cara de los títulos que más nos impactaron en dicho ámbito y que hicieron las delicias de los usuarios durante decenas y cientos de horas.

En primer lugar, tenemos Perso-na 5 Royal, la reedición de uno de los mejores videojuegos del legendario año para la industria que fue 2017, en un título que es la oportunidad perfecta tanto para los que no cata-ron este juegazo en su momento, como para los que se quedaron con ganas de más: no solamente es el primer Persona en recibir una tra-ducción completa a nuestro idioma, sino que contiene un tercio más de contenido, con nuevas mazmorras, nuevos personajes, una importante ampliación de la historia y decenas de nuevos temas musicales, hacien-do un imprescindible todavía más redondo de lo que ya era, cuyo único defecto es ser casi tan largo como la historia interminable.

En segundo lugar tenemos la pri-mera parte de uno de los remakes más esperados de todos los tiempos, y es que todavía resuena la ilusión y la emoción que vivimos en 2015 cuando Square Enix presentaba el regreso de uno de sus videojuegos más emblemáticos, ese que nos introdujo a esa fantasía � nal hace ya 23 años en la primera Playsta-tion y que hizo historia, ahora con una versión que revisa la historia y la jugabilidad, adaptándola a la actualidad pero manteniendo las

Los mejores JRPG/rol para disfrutar este verano

VICTORIA D. [email protected]

Desarrolla: Monolith SoftDistribuidora: NintendoGénero: Rol, JRPGModos de juego: Un jugadorDi� cultad: MediaDuración: 50 horas mínimo, 100 para el 100%Plataforma: Nintendo SwitchPrecio: 59,95 €

Desarrolla: Square EnixDistribuidora: Koch MediaGénero: Rol, JRPGModos de juego: Un jugadorDi� cultad: MediaDuración: 40 horas mínimo, 80 para el 100%Plataforma: PS4Precio: 59,95 €

Desarrolla: AtlusDistribuidora: Koch MediaGénero: Rol, JRPGModos de juego: Un jugadorDi� cultad: MediaDuración: 100 horas mínimoPlataforma: PS4Precio: 59,95 €

XENOBLADE CHRONICLES DEFINITIVE EDITION

FINAL FANTASY VII REMAKE

PERSONA 5 ROYAL

bases más importantes, todo con un despliegue técnico notable, aunque los cambios no serán del agrado de todo el mundo, en especial de los más � eles.

En tercer y último lugar, tenemos que hablar de uno de los videojue-gos de culto de Nintendo, una joya de culto del catálogo de Wii que ha sido rescatado tras recibir su segun-

da entrega hace 3 años: obviamente hablamos de Xenoblade Chronicles, que recibe una edición definitiva donde no solo renuevan su aparta-do artístico y grá� co para que vaya acorde con lo que vimos con Chro-nicles 2, sino que incluye nuevo contenido argumental y jugable, con hasta un epílogo de unas vein-te horas extra. Fácilmente la mejor

versión que podemos encontrar, con única pega que a nivel de ren-dimiento podría ser mejor en modo portátil.

Una nueva edad de oro para los juegos de rol clásicos donde las obras más importantes demuestran que todavía pueden sorprender y encandilar al público adaptándose a la actualidad.

Page 19: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

NATALIA ALCAYDE@Natalialcayde

Me encuentro con el “corazón partío” entre la digitali-zación y la pre-sencialidad. De-bido al Covid-19, la necesidad de la

distancia social hace que se impida celebrar desfiles de la forma acos-tumbrada. Compartir experiencias con otras personas de manera segura ahora es un lujo.

Para el mundo de la moda, la vuel-ta de las pasarelas en versión pre-sencial tardará en llegar y cuando se retomen no veremos más esos front rows en los que no cabía un al� ler entre famosa y famosa; las listas de invitaciones se reducirán drástica-mente.

• En Nueva York, la mayoría de los diseñadores han renunciado a des� lar.

• Londres ha partido su programa-ción en tres: la digital, la física y la “� gital”, es decir un combo de las dos anteriores.

• Milán tendrá 24 des� les presen-ciales y 28 digitales.

• París será una mezcla entre des-� les tradicionales y digitales.

Necesitamos protagonizar más momentos, es imprescindible la riqueza sensitiva que nos perdemos si nos quedamos solo con lo que nos ofrece ser espectadores vía strea-ming. La moda no va a renunciar a la que hasta ahora ha sido su razón de ser.

Mientras tanto, lo digital se in� l-trará en todos los aspectos de nues-tra vida y de esta manera ha tenido que hacerlo la Escuela de Moda For-marte en A Coruña celebrando el pri-mer des� le en formato virtual que se realiza en Galicia.

En el des� le participaron un total de 18 alumnos del centro con sus res-pectivas colecciones y tuve la suerte de presenciarlo y comentarlo. Sin embargo, el des� le no tuvo público pero podrá verse en su página web a través de la plataforma de vídeos rei-na de internet. Destaco sin duda las cinco colecciones de sus alumnas recién graduadas, con cinco lecturas cuyo hilo conductor inspiracional fue el Amazonas.

• Colección Arinae, de Rebeca Fuentes. Inspirada en las aves del Amazonas, Arinae mezcla telas so� s-ticadas con un estilo urbano.

• Colección Belladona, de Adriana Calo. Belladona se inspira en las � o-res de la selva amazónica. Vestidos de tul y gasa con plisados y volantes.

• Colección Marú, de Alba Vázquez. La colección se centra en el problema de la deforestación e incendios. Uti-liza tonos verdes con importancia del negro como símbolo de la noche. Prendas oversize sin género.

Des� les en la era “Figital”SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

43

deModa

gía (tatuajes, pinturas y bailes) que ha re� ejado en su colección.

Los alumnos de segundo curso presentaron pequeñas coleccio-nes inspiradas en canciones de Beyoncé, quiero nombrar a cada uno de ellos por su excelente tra-bajo, originalidad y buen hacer: Néstor Caamaño, Andrea Gómez, Fran Basteiro, Andrea Naveira, Ana María Vázquez, Inés Barreiro, Nata-lia Bardanca, Laura Araujo, Jenni-fer Pacheco, Patricia Cajal, Davor

• Colección Selva entrecalada, de Ana María Vázquez. Frondosidad de la selva, superposiciones en la vegetación inspiran a la investiga-ción de diferentes técnicas de tela-res tradicionales. Emplea una com-binación de colores entre los tonos verdes, rosas, marrones y azules creando una armonía con el traje artesanal.

• Colección Kayapó, de Aida Román. Inspirada en el mundo indí-gena de la tribu Kayapó y su simbolo-

Gómez, Adriana Varena y María Santiso.

Ellos seguramente no se imagi-naban que serían protagonistas en la nueva era “� gital” que nos ha tocado vivir siendo parte del primer des� le de tales características en Galicia. Sin embargo, han puesto su granito de are-na para reinventar la moda que está por venir. No perdáis de vista sus nom-bres, ellos serán la moda del futuro y no tienen problema en reinventarse para ello. Para muestra, un botón.

1- Diseño de un alumno de segundo año de la Escuela de Moda Formarte de A Coruña; 2, 3, 5, 6 y 7 Fotos de las colecciones de alumnas de tercer curso que se gradúan este año; 4- Natalia Alcayde comenta los des� les con (izq a dch) Fernando Suárez, director de Formarte, Jennfer Nun antigua alumna y Ferdy Torrealba diseñador y creador de ByFerdy.

1 2

3 4 5

6 7

Page 20: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

enDe

talle

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

44 Son famosos y reconocidos mundialmente por sus trabajos en la gran pantalla o en la música pero, bajo esos talentos públicos, tenían otro un poco más oculto: el ingenio, la capacidad de desarrollar

grandes inventos. Hedy Lamarr, Michael Jackson, Prince o Marlon Brando son, salvando las distancias, son algunos de los Thomas Edison del “artisteo”.

Reconocidos artistas y también inventores

SOCIEDAD

Estos son algunos ejemplos de can-tantes y actores, famosos por sus profesiones principales, pero que engrosaron la lista de personas que vieron su nombre escrito sobre un registro de patentes.

HEDY LAMARRLa actriz Hedy Lamarr (Austria, 1914- EEUU 2000) fue conocida en su época más por su belleza y su vida personal que por su intelecto.

Lamarr se hizo famosa mundial-mente como un gran estrella de la Metro Goldwyn Mayer (MGM), como una gran dama del cine, pero el celu-loide se le quedaba corto.

Cuenta el diario británico The Guardian que esta actriz, nacida en Viena (Austria), en sus ratos libres entre escena y escena de los roda-jes ponía su ingenio a trabajar y que se quedaba despierta por las noches inventando, dado que era una apasio-nada de la ciencia.

En plena II Guerra Mundial, en el año 1940, un submarino alemán acabó con un carguero británico. A raíz de ese evento, Lamarr se propu-so crear una especie de sistema de comunicación secreto para guiar tor-pedos debajo del agua sin que fuesen detectados.

Con su amigo, el pianista y com-positor musical George Antheil, ideó lo que ahora se conoce como tecnolo-gía de espectro expandido, precurso-ra nada más y nada menos que de las comunicaciones inalámbricas como la WIFI.

Cuenta la Enciclopedia Británi-ca que, a � nales de la década de los noventa del pasado siglo, la actriz fue � nalmente reconocida por este invento, cuya patente consiguió en 1942, pero que expiró en 1959.

MICHAEL JACKSONEn los últimos años, Michael Jack-son, también conocido como el “Rey del pop”, su vida estuvo más relacio-nada con denuncias de pederastia que con su trabajo musical. Un docu-mental de HBO sacó a la luz, en 2019, el relato de dos hombres que asegu-raban haber sufrido abusos sexua-

les cuando eran niños por parte del reconocido artista. Pero antes de este capítulo, cuando solo se hablaba de su música, Jackson creó un meca-nismo para poder inclinarse sobre el escenario de manera que parecía desa� ar la propia gravedad.

El movimiento lo realizaba duran-te su canción del año 1987, “Smooth Criminal”. Al principio lo hacía con cables sujetados a su cintura, pero era muy engorroso para enganchar-se y desengancharse con la ayuda de los bailarines.

El cantante ideó un dispositivo que se instalaba en sus zapatos y en los de los bailarines y que se anclaba en el suelo para que la inclinación pro-gramada fuese posible. Este invento del artista fue patentado en 1992.

PRINCEPensar en Prince es pensar en su mayor éxito, “Purple Rain”, y en una de sus grandes actuaciones en el descanso de la � nal del “Super Bowl” en 2007, mientras llovía con fuerza sobre el estadio.

Michael Jackson ideó un dispositivo que se instalaba en sus zapatos y se anclaba en el suelo para poder inclinarse en el escenario que tanto popularizó.

MANUEL NORIEGAFotos: EFE

1

Page 21: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

Su hija, María Isabel Pomar Crespo; nietas, Marta y Paola López Pomar; nietos políticos, Manuel Piñeiro y Severo Viñuales; bisnietos, Lua, Lucia y Juan; hermanos, José (✝), Gumersindo (✝), Ramón (✝), Dolores y Manuel Pomar Abal; hermanos políticos, Manuel Magariños, Ángeles Zurita, Enrique Reinoso y María Pérez; sobrinos, primos y demás familia.

RUEGAN una oración por el eterno descanso de su alma y la asistencia a la conducción del cadáver, que se celebrará HOY DOMINGO, con salida del Tanatorio San Roque (Caldas) a las CINCO Y MEDIA DE LA TARDE, hasta la iglesia parroquial de SANTA MARÍA DE PORTAS, donde se celebrará el funeral de cuerpo presente y posteriormente se procederá al traslado de sus restos mortales al Cementerio Parroquial, favores por los cuales les anticipan gracias. Sala velatoria: Tanatorio San Roque- sala Nº2Nota: Siguiendo los consejos de las autoridades sanitarias como prevención de la propagación del Virus COVID-19 (Coronavirus), se agradece que eviten las condolencias presenciales, pudiendo hacerlo a través de la web www.pompasfunebres-europeas.es. El aforo máximo en las salas velatorias está limitado a 30 personas.

Portas, 20 de septiembre de 2020 Pompas Fúnebres Europeas

(Viudo de Doña Digna Crespo Reinoso)Falleció el sábado día 19 de septiembre de 2020, a los 91 años de edad, confortado con los Santos Sacramentos.

● D.E.P. ●

EL SEÑOR

✝ Don Servando Pomar Abal

aA Coruña, 20 de septiembre de 2020 Pompas Fúnebres, S.A.

Falleció el día de ayer, confortado con los Santos Sacramentos, a los 74 años de edad.●D.E.P. ●

EL SEÑOR

✝ Don Arturo Vilas Román

Su familia. Ruega una oración por el eterno descanso de su alma. Misa de cuerpo presente: hoy, a las once de la mañana, en la iglesia parroquial de Santiago de O Burgo (Culleredo). A continuación, recibirá sepultura en el cementerio parroquial Virgen del Carmen - O Burgo (Cambre). Nota: La salida del hogar funerario se efectuará a las once menos cuarto de la mañana. Hogar funerario Nº 9 - Plaza Palloza.

aSoandres (A Laracha), 20 de septiembre de 2020 www.tanatoriosgrupobergantinos.com

(Viuda de Eliseo García Suárez)Falleció el día de ayer, a los 88 años de edad, confortada con los AA.EE. ●D.E.P. ●

LA SEÑORA

✝ Doña América Carrillo Gómez

Su familia. Ruega una oración por su alma. Conducción del cadáver hoy domingo con salida del tanatorio a las cinco y media de la tarde. Funeral de cuerpo presente y sepelio a continuación en la iglesia y cementerio parroquiales de San Pedro de Soandres. Tanatorio de Laracha: velador N° 2.

aMuxía, 20 de septiembre de 2020 www.tanatoriosgrupobergantinos.com

(Juan da Carballa)Falleció el día de ayer, a los 63, años de edad, confortado con los AA.EE. ●D.E.P. ●

EL SEÑOR

✝ Don Juan Luis Romero Canosa

Su familia. Ruega una oración por el eterno descanso de su alma. Conducción del cadáver, domingo día 20, a las cuatro y media de la tarde salida del tanatorio. Sepelio en el cementerio vecinal de moraime y a continuación se celebrará misa cantada en la iglesia de San Xulián de Moraime. Tanatorio de Muxía, velador N° 3.

aCabanas, 20 de septiembre 2020 S.F. Vilar do Colo

(Viuda José Ramón López Fornos)Falleció el día de ayer, a los 89 años de edad, confortada con los SS.SS. ● D.E.P. ●

LA SEÑORA

✝ Doña Mª Dolores Brage Fabal

Su familia. Ruega una oración por su eterno descanso. Sepelio: hoy domingo. Salida del cortejo fúnebre: a las seis y cuarto de la tarde. Iglesia y cementerio: parroquiales de San Martín do Porto. Funeral: de cuerpo presente. Tanatorio Vilar do Colo, sala Nº 1 (Fene). Pésames: [email protected]

aFerrol, 20 de septiembre de 2020 www.albia.es

(Chucho)Falleció el día de ayer, a los 82 años de edad, habiendo recibido los Santos Sacramentos. ● D.E.P. ●

EL SEÑOR

✝ Don Jesús Cupeiro Puentes

Su familia.Sepelio: mañana lunes, con salida de la capilla ardiente a las once menos cuarto de la mañana.Cementerio: municipal de Catabois. Funerales: a continuacion del sepelio en la iglesia parroquial de San Pablo. Capilla ardiente: Tanatorio-Crematorio Albia Ferrol, sala Nº 2.

aGolmar (A Laracha), 20 de septiembre de 2020 www.tanatoriosgrupobergantinos.com

Falleció el día de ayer, a los 89 años de edad, confortado con los AA.EE.●D.E.P. ●

EL SEÑOR

✝ Don Ramón Carnota Souto

Su familia. Ruega una oración por su alma. Conducción del cadáver, hoy domingo, con salida del tanatorio a las cuatro de la tarde. Se celebrará una misa de cuerpo presente y sepelio a continuación en la intimidad familiar. Iglesia y cementerio parroquiales de San Benito de Golmar. Tanatorio de Laracha: velador N° 3.

laG

ale

ría

45

El Ideal GallegoDOMINGO,

20 SEPTIEMBRE DE 2020

Page 22: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

elIn

vent

ario

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020

46 El antifaz con cascos para dormir mejor

PAPELERA CON DISEÑO DE SACAPUNTAS

Tanto si el espacio de trabajo está fuera como si teletrabajas desde casa, esta original papelera de diseño con forma de gigantesco sacapuntas dará un punto de color a tus jornadas laborales.De luminoso y brillante color rojo, ayudará a mantener tu escritorio limpio y ordenado al tiempo que marca la diferencia en la decoración.La papelera sacapuntas es un diseño de Oscar Torrent para la � rma barcelonesa Balvi y está fabricada con materiales resistentes y de gran durabilidad. Por 14,95 euros en curiosite.es.

ANILLO COLGANTE Y LUZ PARA EL BOLSO

SHINE & DINE parece un anillo de diamantes deslumbrante de gran tamaño, pero es una herramienta dos en uno. Si necesitamos algo de luz, solo hay que activar la piedra preciosa LED para localizar rápidamente el brillo de labios. Si lo que hace falta es un lugar para colgar el bolso, el aro se abre para convertirse en un práctico gancho. Cada anillo está equipado con dos pilas de botón reemplazables. Solo hay que retirar el protector de la batería. Por 20 dólares en genuinefred.com.

COJÍN DE MASAJE CERVICAL

Alivia ligeros dolores musculares y combate el estrés con este cojín masajeador diseñado para adaptarse a la zona cervical. Tan fácil de usar como colocarlo alrededor del cuello y pulsar el botón de encendido. Cuenta con dos niveles de vibración, su diseño es ergonómico y está fabricado con elastano forrado con tejido polar, suave y confortable. También se puede colocar en otras zonas del cuerpo además de las cervicales, como los hombros, brazos y piernas. Por15,95 euros en curiosite.es.

Hay personas que se pasan la vida en u lu-cha con el sueño. El sueño asombroso de niños ahora parece un recuerdo lejano y totalmente inal-

canzable. The Hypnos proporciona las herramientas necesarias para recuperarlo.

Los auriculares para dormir Hyp-nos ayudan a reducir en gran medida el tiempo dedicado a esperar a que llegue el sueño, dormirse y quedarse dormido hasta la mañana y a desper-tar sintiéndote lleno de energía sin el aturdimiento que viene con una mala noche de sueño.

El antifaz con cascos para dormir fue diseñado por una persona con el sueño ligero para brindar comodi-dad y ayuda a quedarse dormido sin esfuerzo, ideales para dormir, viajar, meditar y obtener ese tiempo de rela-jación que todos necesitamos.

Solo hay que conectarlos a su dispositivo a través de Bluetooth en segundos (instrucciones incluidas) y reproducir nuestro audio favorito

para inducir el sueño (audiolibros, podcasts, meditaciones guiadas o sonidos ambientales como el mar o una lluvia suave) y acurrucarse en la cama para quedarse dormido en minutos.

Para lograrlo, es necesario aña-dir tres ingredientes para un sueño increíble: que no haya luz exterior ni sonidos irregulares que distraigan (casas crujien-tes, ronquidos o compañeros de casa ruidosos) y un cuarto fresco. La compra de un par de auriculares Hypnos Sleep nos lleva a tener andados dos tercios del camino.

Hypnos ayuda a conseguir una-respiración lenta, una frecuencia cardíaca y presión arterial más bajas, calma el sistema nervioso, alivia la tensión muscular, reduce el estrés y la ansiedad y activa la liberación de hormonas favorables al sueño como la serotonina mien-tras reduce las hormonas que sofo-can el sueño como el cortisol.

Más información en la página web klibh.com.

ros,as o mararse

mido

ña-un z

s

na-nciamásoso,

SEPARADOR E ILUMINADOR DE LIBROS

Esta luz para libros ha sido diseñada como un robot futurista que se sentará felizmente e iluminará las páginas mientras leemos. Simplemente hay que colocar sus brazos sobre las páginas que estamos leyendo y sus ojos iluminarán la página. Esta luz, que también sirve como separador, es un gran regalo para cualquier persona a la que le guste leer por la noche o para que pueda seguir leyendo hasta altas horas sin molestar a su compañero de dormitorio. Por 14,99 dólares en animicausa.com.

Page 23: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

SUPLEMENTODOMINICAL20 DE SEPTIEMBRE DE 2020elInventario47El sofá para humanos y

perros

comunican entre sí. Además, a través de los

diseños de M.pup tratan de con-cienciar a la gente de la grave

situación de los perros abandonados y los problemas medioambientales y de las formas que están explorando para tratar de resolver estos proble-mas. El sofá se puede encontrar a la venta en Amazon.

Hay muchas formas divertidas y únicas de integrar una cama para perros en nues-tro hogar. Este nuevo sistema que acaba-mos de encontrar co-

loca una cama para perros en el re-posabrazos de un sofá, de forma que todos puedan estar tranquilamente compartiendo la sala sin que haya un gran desorden ni peleas por el sitio.

Se llama Dog House Sofa y fue creado por el diseñador Seungji Mun, como parte de una nueva línea de muebles para mascotas para la mar-ca coreana M.pup. Desde la parte delantera, parece que el sofá solo tie-ne un reposabrazos de madera extra grande, pero cuando se ve desde un lateral, es posible ver que hay un área abierta con un fondo acolchado para que uno o dos perros más pequeños se acurruquen y puedan disfrutar de la siesta.

Este sofá-cama para perros está diseñado de manera que un cachorro pueda entrar y salir del extremo del reposabrazos o a través de otra entra-da secreta más pequeña, que está al

otro lado hacia el asiento, desde donde pueden pasar instantá-neamente del sofá de los humanos al de los perros.

M.pup diseña productos que mejo-ran la armonía entre humanos y mas-cotas y los convierte en productos. Y a través de los productos, comparten sus emociones y sentimientos y se

Aquellos amantes de la cocina, de hornear tartas y preparar bizco-chos de choco-late estarán más que acostumbra-

dos a separar la yema del huevo, pero no lo estarán tanto de ver la clara del huevo convertida li-teralmente en los mocos de este separador, algo que les sacará una sonrisa cada vez que lo hagan.

Basta con introducir el huevo en esta graciosa cabeza, inclinar-la suavemente hacia adelante y la nariz hace el resto: la clara del huevo se � ltra por la nariz en este gracioso espectáculo visual. Por 10,90 euros en smyla.es.

El separador de yemas que transforma la

clara en mocos

Si está buscando hacer un trabajo de costura rápido en un par de pantalones rotos, o un dobladillo en un ves-tido, lo más probable es que dedique unos

10 minutos a tratar de pasar el hilo a través de la pequeña aguja.

Hacen falta los ojos de un águila para ver por donde la cosa, , asumien-do que las águilas tienen tan buena vista miope como hipermétrope. Pero siempre hay una solución: este dis-positivo de enhebrado automático de agujas hará todo el trabajo. Para usar la máquina, simplemente hay colo-

El aparato para enhebrar agujas de forma automática

car la aguja en el ori� cio de la parte superior, poner el hilo a lo largo de la ranura y, con solo presionar un botón, el extremo del hilo pasa por el ori� cio de la aguja y estará listo para coser.

El dispositivo de enhebrado auto-mático de agujas es ideal para hilos difíciles o para aquellas personas que simplemente tienen problemas de vista, por ver mal o simplemente por ir cumpliendo años, o manos tem-blorosas, lo que pone bastante cues-ta arriba dejar una aguja lista para empezar a coser

El dispositivo se puede encontrar por un precio de 9,11 dólares en oddi-tymall.com.

KIT PARA AMANTE DE LA BICI

Bike Buddy es el compañero perfecto y el regalo más adecuado para los entusiastas del ciclismo. Contiene una herramienta múltiple, esco� nas de metal, palanca de neumáticos, parches, pegamento y llave de tornillo. Todo alojado en una pequeña lata práctica para que no se pierda nada y poder tenerlo a mano en cualquier momento. Más información en la página web de � zzcreations.com.

DADO PARA ELEGIR COMIDA

Di adiós a las peleas por la comida para pedir con la pareja o en reuniones de amigos dejando la decisión en manos del azar con este original (y práctico) dado. En cada una de las seis caras del dado aparece un icono de diferentes tipos de comida rápida: pizza, hamburguesas, pollo frito, comida oriental, brochetas, tacos... solo hay que tirar el dado y dejar que la suerte tome la decisión. Por 5,95 euros en curiosite.es.

Page 24: ordesía€¦ · das mulleres loucas de Alfonso Pexegueiro que publica o Concello de Ponteareas. O poe-mario orixinal aparecera hai xa máis ... libro recomendable, no solo para conocer

20 de septiembre de 2020

Diario de FerrolAño XXIII / Número 1.158SUPLEMENTO DOMINICALN

ord

esí

a

Ha seguido los pa-sos de su abuela, madre y tía, dando continuidad a la saga familiar en la televisión. Alejan-dra Rubio y María

Teresa Campos se entrevista mutua-mente esta semana en exclusiva en la revista ¡HOLA! y hablan de las polémi-cas que persiguen a la familia. En la revista, abuela y nieta protagonizan un excepcional reportaje en la casa que la veterana comunicadora posee a las afueras de Madrid, en el que analizan su tirón en el mundo digital y conver-san sobre el buen momento que atra-viesa la familia.

“Procuras no ponerte a los pies de los caballos. Eres muy cuidadosa en decir cosas que puedan ir en tu contra. Yo soy más echada para adelante” comenta la veterana presentadora a la hija de Terelu. “Me das muchos con-sejos y me corriges mucho la forma de hablar. No te gustan las coletillas y te fijas mucho en la dicción”, confiesa Alejandra a su abuela. Aprovechan la ocasión para responder a todas las polémicas que persiguen a su familia, como su defensa a Rocío Carrasco en los problemas con Rocío Flores o

la existencia del hermano anónimo de Terelu y Carmen Borrego.

En la revista “Semana”, los gran-des protagonistas son los duques de Huéscar, que se han convertido en padres primerizos después de dar la bienvenida a la pequeña Rosario, que además será la próxima duquesa de Alba. Sofía Palazuelo y Fernando Fitz-James posan para presentar a la recién nacida, Rosario, tan solo unos días después de que esta llegara al mundo. Será la cuarta mujer en la historia que lleve el título de duquesa de Alba,

Por último, Ana Obregón protagoni-za la portada de ‘Diez Minutos’, a los cuatro meses del fallecimiento de su

hijo Aless, la actriz acudió al cementerio a recordarle y, rota de dolor, afirmó “que se volverían a abrazar” Ana llegó de negro riguroso y acompañada de sus hermanas, Celia y Amalia, que no la dejan ni a sol ni a sombra. Éstas prefirieron quedarse en un segundo plano, mientras Ana depositaba un ramo amarillo en la tumba. [¡HOLA!/DIEZ MINUTOS/SEMANA]

De izquierda a derecha: Ana Obregón, que fue a visitar la tumba de su hijo a los cuatro me-ses de su muerte; María Teresa Campos y Alejandra Rubio, y Sofía Palazuelo y Fernando Fitz-James, con su hija, Rosario.

Seguir adelanteMaría Teresa Campos y su nieta, los duques de Húescar y su hija y

Ana Obregón, rota de dolor, son los protagonistas de las revistas esta semana

Máxima y Guillermo de Holanda son de lo más fotogénicos. Ahora, en bicicleta. Ataviada con una pamela, gafas de sol y unos stilettos, la destreza de Máxima atravesando la provincia de Fryslân es impresionante. Los Reyes han querido promover el futuro de este lugar, que se basará en la sostenibilidad, el sector agrícola y la cultura de Frysk. [EFE]

MÁXIMA Y GUILLERMO, A POR EL TOUR

Unas imágenes cómplices han puesto en peligro el matrimonio de Antonio David, al que los rumores acusan de haber sido infiel a Olga Moreno con la reportera Marta Riesco, del programa de Ana Rosa Quintana. Él asegura que es solo una compañera de trabajo y su mujer le apoya: lo ha defendido y se lo ha tomado a broma. [SEMANA]

RUMORES DE INFIDELIDAD DE ANTONIO DAVID CON LA REPORTERA MARTA RIESCO

Bertín Osborne ha reñido en su nuevo programa en Canal Sur, El Show de Bertín, a Enrique Ponce, del que dijo que no le ha gustado su manera de actuar en su relación con Ana Soria y que haya humillado a Paloma Cuevas. [LECTURAS]

EL TIRÓN DE OREJAS DE BERTÍN A ENRIQUE PONCE

aVoces

La Familia Real británica no deja de poner cortafuegos a la presencia pública del príncipe Andrés, relegado de las celebraciones del centenario de su padre, que tendrán lugar en junio. Los rumores apuntan a que el exmarido de Sarah Ferguson podría perder el título de alteza real, que aún ostenta a pesar de no trabajar ya para la Corona. El duque de York se retiró de la vida pública en noviembre de 2019 tras conceder una entrevista en la que intentó, sin éxito, aclarar su relación con Jeffrey Epstein. [¡HOLA!]

Paz Padilla ha vuelto imparable. La presentadora volvió al trabajo tras perder a su marido, Antonio Juan Vidal, en julio víctima del cáncer. Lo hizo con fuerzas después de haberse tomado el descanso necesario hasta entender su nueva realidad. La gaditana dio a Jorge Javier Vázquez y ‘Sábado Deluxe’ una de sus entrevistas más íntimas y profundas y días después recuperaba su puesto en ‘Sálvame’ Ahora, suma otro reto al reincorporarse a las grabaciones de las semifinales de ‘Got Talent España’. [LECTURAS]

El príncipe Andrés, a punto de perder el título de Alteza Real

Paz Padilla vuelve al trabajo después de la desgracia