Off - Asociación Escritoras-es Lingua GalegaInge Morath. A fotosíntese. No colexio...

PAG: FO75R01 -- EDI: FEB07

OffN°19

Investigación Off sobre o sistema nervioso. ¿Son as balas perdidas un sofisticadométododecontroldemográfico?Si,pero¿quelecciónpodemostirardavidasexualsecreta duna freira? Por exemplo, esta: o lobo é un arquetipo en perigo deextinción. O obxectivo final dos medios de comunicación é desprogramar oinconsciente colectivo e trocar cada imaxe primixenia por unha fotografíaautografada dalgún pallaso famoso ou dalgún famoso pallaso. Nas plateas doimperio austro-húngaro,os cortesáns rifan entre eles por ese pano que a princesadeixa caer discretamente tras de si. Algúns chegan incluso a darse de hostiasdespois dunha tertulia literaria onde se acaba de analizalo tamazo, disposición eforma dos embigos implicados. Unha verdade subliminar:a democracia é unestadoilusoriodamateria.Pódeseacreditarnosextraterrestres,napersistenciadaalma despois da morte, no rostro inxenuo de deus, pero non se pode crerlegalmente na existencia da mafia. Otecidocelulardosorganismosrecibeo nomedepanículo. Que moita xente descozeza esta palabra non implica que o tal tecidononexista.Benaocontrario,asúaexistenciaéundosalicercesdisoquechamamos,dun xeito optimista, a vida, palabra esta que moita xente cozeze, pero quedesprecia na mesma. Un enigma filosófico: ninguénviuxamáis cousa semellante.Onosoollarcomooinconscientecoledivo,estáaserreprogramadoenclavedesol.¿Fai bo tempoouéquexa non sentimos achuvia?Off declárasea favordetodososprivados dos santos sacramentos, que é unha forma de contestacióngastroduodenal contra o emprego sistemático da aspirina como método dealeccionamento político. ¿Barroco? Non,contrasentido. O eido é o lugar onde unhome ten dereito a tirarse os seus propios peidos. Este é o auténtico concepto daliberdade,unconceptogroseiroebocaporco,expresadonunripiocoirentoeinfeliz,mais coa virtude desatisfacer,a un tempo,o anceio lírico na cabeza e proclamaraverdadenocu.Estamosvivos,asíqueberremosaounísono:ivivaPadrón!

Última liza. Entrevista a Stanislaw Lem:"Cada unha das miñas reflexións críticasparecía mergullada en mel, envolta nunha autosatisfacción completamenteenganosaeparalizadora,echorreantedunxaropedesentimentospositivos"

Offcontactos:[email protected]

CARLOS sANTIAGO

Suplemento de O Correo Galego que aparece os soves. Coordinacion, A.R. Lopez e Soedade Nola.Deseño, Anton Lopo:Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto Rivadulls•E-mail.Rd1Belcorreogallego.es

Revista das letras 403

PAG: F07SR02 -- EDI: FEB07

IngeMorath

2 O Correo Galego 7/2/02 O Correo Galego 7/2/02 3

estaba en Venecia Inge Morath cando o solpor debuxou unceo incrible, unha luz indescritible, tanto que sen pensalochamou por teléfono a Cartier-Bresson a París: ‘‘Manda unfotógrafo inmediatamente!’’ A que foi a primeira muller daaxencia Magnum, á que se incorporou no 1953 da man domítico Robert Cappa, fotografaba o ceo, aquel instante im-posible de recuperar, tralo que retratou como ninguén associedades e os seus cambios, nas súas múltiples viaxespolos cinco continentes. A Santiago chegou cunha leicacolgada ó pescozo, aberta a preguntas– vital e intelixente,como era–, miúda, atlética e de ollos claros. Veu a Galiciaprimeiro nos anos cincuenta e logo en abril do 1998, tras fa-cer un Camiño de Santiago que a fascinara pola súa paisa-xe e espiritualidade. O mal tempo e a falta de peregrinos ólongo da súa viaxe pola Ruta Xacobea desde Saint-JeanPied obrigaron a Morath a xirar o seu obxectivo cara á xentede Compostela, os comercios, rúas, o punto de acollida doCamiño. Detalles do itinerario, como as frechas que preten-den guiar o camiñante e o perden ás veces, a actividade napraza de Abastos, a venda de gando en Salgueiriños ou asconversas baixo os soportais das rúas no núcleo históricodan forma ó seu Camiño de Santiago, unha mostra abertaun ano despois na Igrexa da Universidade de Compostela,ilustrada cun texto de Manolo Rivas, que definía as súasimaxes como ‘‘ecolóxicas’’. Dixo ir ‘‘ó encontro da imaxe’’–arquitectura e paisaxe– anque foi en Santiago onde atopou‘‘a vida’’. Morath fotografou tamén Irán, Rusia ou China, es-tudiou inclusochinésparacoñecermelloropaís,ecandoselle preguntaba ¿por que esa fascinación polo Camiño? con-testaba: ‘‘É moi difícil explicar por qué unha paisaxe ou unpaís te atrae máis ca outro pero volvo a España porque meencanta’’. Morath percorreu o mundo coa súa cámara e osseus traballos esenciais centráronse no que denominou

‘‘culturas nais’’, China, Rusia e España. Toda a súa obra xi-raba arredor da expresión. O Berbés de Vigo por Morath oigual que o mercado de gando de Compostela por Morathentran nese álbum ó completo cos retratos de Giacometti,Picasso, Joan Miró, Henry Moore, Marilyn Monroe, AudreyHepburn, Yves Saint Laurent, Jean Cocteau e o ambientecultural neoiorquino. Precisamente, fotografando cine co-ñeceu o seu marido, o dramaturgo Arthur Miller, encargadaxunto con Eve Arnold da rodaxe de Vidas rebeldes de JohnHouston, un filme interrompido varias veces para ingresaraMarilyn Monroe, casada con Miller, nun psiquiátrico. Mo-rath era testemuña e cando anos máis tarde se lle pregun-tou sobre a relación coa que fora a segunda muller do quefoi o seu marido apunta: ‘‘Eu son unha muller moi distinta aMarilyn. Ela era tráxica, sempre intentando aparentar queera feliz cando eraprofundamentedesgraciada.Teñounborecordo dela. Era unha muller moi cariñosa e boa, pero irre-mediablemente infeliz...Eu son máis independente, nuncafun unha carga’’, recóllese nun artigo asinado por Elsa Fer-nández-Santos con motivo do seu pasamento o pasadovernes 1 de febreiro. Miller foi compañeiro ata a morte e undos seus modelos máis retratados. Agora, a editorial OttoMüller-Verlang ten previsto publicar o libro de Morath NovaYork, que contén fotografías efectuadas neste inverno so-bre os ‘‘monumentos privados’’ que fixeron osneoiorquinostralo 11-S.

Nacida en Granz (Austria) en 1923, Inge Morath estudiouen Alemaña e Francia, onde traba amizade con Herni Car-tier-Bresson, do que foi axudante tras un período de apren-dizaxe durante o que tamén foi escritora e traductora. Senembargo, o seu gran lanzamento como reporteira chegou-lle en 1953, cando se converte na primeira muller en ingre-sar na axencia Magnum. As súas múltiples viaxes e o seuespecial interese polas artes deu lugar a ensaios fotográfi-cos para importantes revistas como Life, Holiday, Paou Vo-gue, pero sobre todo para os seus numerosos libros. Froitoda súa viaxe a Oriente Medio, por encargo de Holiday, foi olibro From Persia to Iran e da súa ampla cobertura en Espa-ña publicou Festa en Pamplona.

Retratista de personalidades como Pablo Neruda, HenryMoore, JoanMiró, JeanArpouAlexanderCalder (recollidosno volume Aperture portraits con textos do seu marido, Art-hur Miller, en 1986), Morath cubriu a producción de numero-sas películas, desde Muíño vermello ata The Uforgiven, pa-sando por cintas como Vidas rebeldes –durante a que co-ñecería a Miller, daquela casado con Marilyn Monroe– ouTaras Bulba.

Da súa unión con Miller xurdiu tamén unha estreita cola-boración que a levou a documentar numerosas montaxesteatrais da que el era o seu autor, incluídaMortedunviaxan-te en Pequín. Do matrimonio, naceu Rebecca, directora eguionista cinematográfica que casou co actor DanielDay-Lewis.

A súa obra foi obxecto de numerosas exposicións e re-trospectivas en distintos museos do mundo, entre elas asque con motivo do seu 75 aniversario lle dedicou NovaYork.

sOEDADE nOIA E aNTONIO rODRÍGUEz

Chamábase Inge Morath e naceu en Austria, en 1923. Foi a primeira muller en entrar nacélebre Axencia Magnum. Namorada de España, onde pasou varias temporadas, Mo-rath encontrou no Camiño de Santiago unha vía de expresión artística e espiritual. Froitodesta experiencia, son as fotografías que hoxe reproducimos en rEVISTA dAS lETRASpor cortesía da Universidade de Santiago, que no ano 1999 lle dedicou unha exposición.


Sobre aalmasensible4 O Correo Galego 7/2/02 O Correo Galego 7/2/02 5

‘Rabanal del Camiño’ (León)

Torre de Saint Jacques, en París

Os Pireneos de Navarra

na súa Anatomía da melancolía, Robert Burton(1577-1640), que foi bibliotecario no Christ Chur-ch College de Oxford, distingue dúas compoñen-tes fundamentais na alma sensible: a aprehensi-va e a motriz. ‘‘Polo poder aprehensivo percibi-mos as especies das cousas sensibles –presen-tes e ausentes– e retémolas da mesma maneiraque se imprime un selo na cera. Pola motriz, ocorpo desprázase externamente dun lado a ou-tro ou móvese internamente por medio dos espí-ritos e do pulso’’. No que atinxe á facultade apre-hensiva, Burton diferencia os sentidos externos,que serían os cinco de sempre, pero tamén, sese quere, o da titilación de Scalígero, e os senti-dos internos, que serían tres: o sentido común, aimaxinación e a memoria. Poderíase concibir aalma como a tea animada en continuo tecer, dossentidos externos e internos. Unha antiga cren-za, moi común e querida no universo do mundocampesiño, era a da transmigración das almas.Manifestación viva da nosa terra galega é a quexira ó redor do culto a Santo André de Teixido,cara a onde as almas peregrinan en forma de pe-quenos animais, ós que é necesario respectarporque son almas e incluso poden ser da propiafamilia. Gústame moitísimo esacrenza tanpopu-lar e creo que pode servir de construcción tan in-tuitiva como intelixente para explicar moitas cou-sas ás que a linguaxe convencional non é capazde chegar.

Primeiro coñecín parte das súas fotos. Des-pois coñecina a ela e á súa cámara. Ó falar da al-ma sensible e da transmigración dealmas falode



Gallipienzo, en Navarra

Confrades da Dolorosa, en Logroño

Ponte da Magdalena, en Pamplona

Catedral de León

Inge Morath. A fotosíntese. No colexio explicá-bannos como un proceso natural, dunha natura-lidade mecánica, o metabolismo vexetal. Peroese traballo da luz sobre a materia sempre tivopara min unha dimensión e milagre, sen que osprofesores conseguisen, senón ó contrario, des-pexar con fórmulas ou misterio. Ese momento fe-cundo da célula e da luz era a máis típica repre-sentación, unha representación festiva, do quechamamos creación. Imaxinemos agora a vidahumana, desde a paisaxe do rostro ata aquelaspaisaxes onde o que chama a atención (nostal-xia ou desolación) é a súa ausencia. Imaxinemosagora a luz, como un ser difuso ás escuras. Eimaxinemos, por último, que alguén con algo naman, que é unha prolongación da mirada, conse-gue fixar ese momento. Velaquí cando apareceen escena Inge Morath.

Eu nunca vira antes a fotosíntese da vida coamarabillosa sinxeleza que se plasma nalgunhasdestas fotos.

Para que as almas queden retratadas na cá-mara de Inge Morath antes foi necesario que a al-ma de Inge Morath transmigrase a esa cámara,cos seus sentidos externos e internos. Alí está amirada e tamén a memoria, o oído e o sentido co-mún. E están o olfato, o tacto e o gusto alimen-tando a imaxinación. E por iso a cámara de IngeMorath é un refuxio universal, unha cabana depastor solitario aberta, para o amparo de todo omundo.

Son fotografías da alma sensible. Quen as faié unha alma, a de Inge Morath, transmigrada ácámara, pero unha alma que se esvaece para re-coñecerse nos demais e deixarlles un lugar deacollida.

Díxose que o fotógrafo é un ladrón de almas easí é visto por xente que ó saberse retratada, sesabe explotada, agredida, colonizada, como unfilón máis de recursos. Inge Morath non rouba al-mas. Transmigran. Agóchase na cámara comonun amado e nostálxico lugar. Ou desdóbransepara seren antes e despois.

Hai fotografías que empezan e acaban. As deInge Morath non acaban nunca, porque son o re-sultado e o comezo dunha historia. Parece quetodas se tomaron nunha especie de Grande Es-tación, onde o tempo fai unha parada para collerun feixe de luz.

En Santiago, Inge comentou con humor algoque lle quedou moi gravado. A idea do desbaldi-



Manjarín

Peregrino en Santiago

Igrexa de Santiago, en Vilafranca Montes de Oca, Burgos

Cerca de San Felices

mento aplicado á fotografía pero que é unha me-táfora de moitas parvadas contemporáneas. Re-feríase a eses fotógrafos que usan a cámara co-mo unha metralladora ou como unha batedora,gastando sen parar quilómetros de película, se-xa o obxectivo un pavo real ou unha autoridade.Contaba Inge como cando se fundou Magnum ti-ñan os carretes contados para cubrir acontece-mentos certamente históricos. Cada disparo tiñaque ser útil. Esixía un sentido económico, no me-llor sentido da palabra, unha administración dotempo e da luz.

Ela traballou e traballa así. Coa condensacióne co desbaldimento efémero. Van Gogh tiña quepelexar cada gramo de pigmento. A imaxinaciónrespondía a unha necesidade íntima e rendía ómáximo. E a necesidade tiraba da imaxinaciónpara ter ás e transmigra-lo lenzo.

Como en tantos outros niveis da creación, undos peores inimigos da fotografía é a retórica, apedantería, o ruído, a contaminación hiperpro-ductiva. A cámara, nesa disposición, está desal-mada. É un instrumento-vampiro que estraga to-do canto toca. Unha infantiloide e terrible indus-tria de nadas. Parece que loitan contra o tempo ea luz, que odian esa materia prima como a unobstáculo. É unha especie de fotografía transxé-nica, un desbaldimento froito da bio-perversida-de.

A fotografía de Inge Morath é ecolóxica. Nonfalo, claro, de temas senón dunha maneira deproducir que é crear. A fotosíntese. Un momentode vida que permanece na película coa súa áu-rea non para morrer senón para revivir con máisintensidade. Sentimos fronte a estas fotos o mo-mento fecundo no que os sentidos externos secruzan cos internos e brindan unha migalla dehistoria que é sempre presente, de pasado queestá inconcluso, á nosa disposición, para rein-ventar, como un abalorio da humanidade.

Nadine Gordimer fala diso que chamamos al-ma como Zona Secreta. É necesario, di, non pro-fanala. E iso é o que está facendo desde hai moi-tos anos Inge Morath. Retratar, sen profanar, asalmas, a Zona Secreta.

Pasará o tempo, cambiará a luz, e as fotos deInge latexarán como corazóns en celo na póladunha bidueira.



No Cebreiro

Bonaval

Tenda de zocos en Santiago

Feira do gando en Compostela

Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A•R. Lopez e Soedade Noia.Deseño, Anton Lopo:Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto [email protected]

Globalización, aquí e agora


Panatletas da globalidadeO atletismo da globalidade está tal vez por escribir aínda. Se seguennecesitando titáns do mundo sincronizado, almas de alta capacidadeno tema da coexistencia. Xa que a existencia está exiliada do seu ser¿como coexistimos alomenos cunha xigantesca sociedade deindividuos soltos, con centos de millóns de individuos sen raíz? Estaobsesiva preocupación está detrás do auxe espectaculardo deporte eha de ter, así mesmo, o seu correlato olímpico. A superestrela dosestadios ha de exudar a salvar a distancia que se precipita entre ospobres límites da existencia humana e o imaxinario mundial. Igualque as figuras do recente cine plagado de efectos especiais, ha de ser oexemplo encarnado da tecnoloxía, os modelos dunha humanidade queé, en si mesma, desde as súas veas e nervos, global. Coa vedette dodeporte quérese globalizar a médula do home de carne e óso,tendéndose unha ponte entre o cidadán de a pé e a abstracción damaquinaria planetaria, que debe resultar as ser posible entrañable.En todo caso, no sinistra, no "orwelliana". En simetría con outrasestrelas, o deportista debe cumprir un dobre papel: representante daglobalidade entre a xente e representante do humano na globalidade.E naturalmente cabe, para cubrir esta necesidade, certa diversidade deestilos. A carón duns ídolos deslumbrantes e agresivos, sobrevivenpersonaxes máis discretas, tímidas, igualmente adoradas. Vénnos ámemoria, por exemplo, aquel modo tan peculiar que tiña Indurain deestar e non estar na area pública, cunha torpeza e un turbamento casecampesiños. Pero, obviamente, non todos os líderes do Tour son así demodestos, así de inmunes ó estrelato.

IGNACIO cASTRO

Revista das letras 404


Outromundo

tamén éposible


Os países occidentais, nomeadamente Estados Unidos, están construídos sobreideoloxías que, teoricamente, se alicerzan na igualdade anque as propias es-tructuras destes países produzan e reproduzan desigualdades tanto nestes mes-mos países como no estranxeiro. Nun mundo que é cada vez máis global, a cha-mada ós principios morais universais é unha chamada á coherencia. Sen em-bargo, son moitos os que se preguntan para quén é esa coherencia ou contraquén. Especialmente preocupante resulta para numerosos colectivos que esacoherencia sexa unha especie de metro-patrón que divide o mundo en doushemisferios ideolóxicos: os que están de acordo ou os que non. Un metro-patrónque marca a fronteira entre o ben e o mal e que, sobre todo, serve para lexitimarcampañas de negación da identidade ós que pensan de xeito diferente. Frontea este autoproclamado ‘pensamento único’, colectivos, asociacións e partidospolíticos reuníronse a primeiros de febreiro na cidade de Porto Alegre, en Brasil,para debateren as alternativas para conseguir o outro ‘mundo posible’. rEVISTAdAS lETRAS contribúe ó debate publicando as últimas reflexións sobre a globali-zación, as súas perversións e as súas eivas.


Ante o continuoempeoramento dascondicións de existencia dospobos, nós, os movementossociais de todo o mundo,reunímonos no II Foro SocialMundial en Porto Alegre contrao neoliberalismo e a guerra

Outro mundo


somos diversos –mulleres e homes, novos e adultos, campe-siños e campesiñas, mariñeiros, cidadáns, os e as traballa-doras, desempregadas, estudiantes, profesionais, migran-tes, pobos indíxenas e xente de todas as crenzas, cores eorientacións sexuais. A diversidade é a nosa forza e a súaexpresión é a base da nosa unidade. Somos un movementode solidariedade global, unido na nosa determinación paraloitar contra a concentración da riqueza, a proliferación dapobreza e a destrucción do noso planeta. Estamos cons-truíndo un sistema alternativo e usamos camiños creativospara promovelo. Estamos construíndo unha alianza ampla apartir das nosas loitas e a resistencias contra o sistema ba-seado no patriarcado, o racismo e a violencia, que privilexiaos intereses do capital sobre as necesidades e as aspira-cións dos pobos.

Este sistema supón un drama cotián, onde millóns de mu-lleres, pícaros e anciáns morren por fame, falta de atenciónmédica e enfermidades que se poden previr. Familias entei-ras son obrigadas a abandonar os fogares a consecuenciade guerras, dos impactos provocados pola imposición de

modelos de desenvolvemento modernizadores, a perda dassúas terras agrícolas, os desastres ambientais, o desempre-go, o debilitamento dos servicios públicos e a destrucción dasolidariedade comunitaria. Tanto no Sur coma no Norte loi-tas combativas e resistencias reivindican a dignidade da vi-da.

Os acontecementos do 11 de setembro marcaron un cam-bio dramático. Despois dos ataques terroristas, que conde-namos completamente, así como condenamos os demaisataques sobre poboación civil noutras partes do mundo, oGoberno dos Estados Unidos e os seus aliados promoveronunha resposta militar masiva. En nome da ‘‘guerra contra oterrorismo’’, vulneráronse dereitos civís e políticos en todo omundo. A guerra de Afganistán, na que se empregaron mé-todos terroristas, estase expandindo a outras frontes. Non émáis que o inicio dunha guerra global permanente que con-solida a dominación do goberno dos Estados Unidos e dosseus aliados. Esta guerra revela a cara brutal e inaceptabledo neoliberalismo. Satanízase o Islam, ó tempo que se exa-cerba intencionadamente o racismo e a xenofobia. E os me-dios de comunicación e a información promoven un ambien-te belicista, dividindo o mundo en ‘‘bos’’ e ‘‘malos’’. A oposi-ción á guerra é unha parte constitutiva da nosa loita.

A situación de guerra continúa desestabilizando a rexióndo Oriente Medio, dando pretextos para a represión contra opobo palestino. Mobilizarse solidariamente coa xente de Pa-lestina e as súas loitas pola autodeterminación do seu pobofronte á brutal ocupación promovida polo Estado israelí éunha das tarefas fundamentais do movemento. Isto é vitalpara a seguridade colectiva de todos os pobos na rexión.

Outros feitos confirman tamén a urxencia da nosa loita. EnArxentina, a crise financieira froito do fracaso da política deaxuste estructural do FMI e unha débeda crecente xeraronunha crise social e política. Esta criseprovocouprotestases-pontáneas entre as clases traballadoras e medias, contesta-da con represión que provocou mortes, cambios no gobernoe novas alianzas entre diferentes grupos sociais. Coa forzados cazolazos, o pobo esixiu a satisfacción das súasdeman-das.

A quebra da transnacional Enron exemplifica abancarrotada economía de casino e a corrupción de empresarios e polí-ticos, deixando os e as traballadoras sen emprego nin pen-sións. Esta transnacional operaba con empresas fantasmase fraudulentas nos países en desenvolvemento e os seusproxectos provocaron a expulsión de pobos enteiros dassúas terras e promoveron a privatización da electricidade eda auga.

O goberno dos Estados Unidos de América, na súa cobizapor protexer os intereses das súas grandes empresas, ne-gouse con arrogancia a respectar os acordos de Quioto so-bre o quencemento global, os Tratados Antimísiles e Antiba-lísticos, a Convención sobre a Biodiversidade, a Conferen-cia da ONU contra o racismo e a intolerancia, a proposta dereducir as armas pequenas e outros tratados internacionaisque demostran unha vez máis queounilateralismodosEsta-dos Unidos subvirte os esforzos de atopar solucións multila-terais a problemas globais.

En Xénova, o G-8 fallou completamente no seu labor auto-asignado dun goberno global. Ante a resistencia e a masivamobilización popular, respondeuse con violencia e repre-sión, denunciando como criminais a quen se atreveu a pro-testar. Non obstante, non lograron amedrentar o noso move-mento.

E todo isto dáse nun contexto de recesión mundial. O mo-delo económico neoliberal está destruíndo de xeito crecenteos dereitos e condicións de vida dos pobos. Empregandocalquera método para protexer o valor das súas accións, astransnacionais realizan despidos masivos, reducen salariose pechan empresas, espremindo a derradeira pinga de san-gue dos traballadores e das traballadoras. Os gobernos en-frontados á crise económica responden con privatizacións,recorte de gastos sociais e reducción de dereitos laborais.Esta recesión amosa a mentira do neoliberalismo e as súaspromesas de crecemento e prosperidade.

O movemento global pola xustiza social e a solidariedadeenfróntase a enormes retos: a súa loitapolapazeosdereitossociais implica superar a pobreza, a discriminación, a domi-nación e obriga a traballar por unha sociedade sustentable.

Os movementos sociais condenamos a militarización daresolución de conflictos, a proliferación de guerras de baixaintensidade, así como as operacións militares expostas noPlan Colombia como parte da iniciativa rexional andina, oPlan Puebla Panamá, o tráfico de armas e o incremento dosgastos militares. Os bloqueos económicos contra pobos enacións, en particular contra Cuba pero tamén Iraq e outrospaíses e o aumento da represión contra sindicalistas e acti-vistas.

Apoiamos a loita sindical das e dos traballadores formaiseinformais e apoiamos os sindicatos comprometidos na loitapola defensa dunhas condicións dignas de traballo e devida,os dereitos xenuínos de organización, folga, e o dereito a ne-gociar contratos colectivos nos distintos niveis para lograrequidade nos soldos e condicións de traballo entre mullerese homes. Rexeitamos a escravitude e a explotación dos ne-

nos. Apoiamos as súas loitas en contra da flexibilización,subcontratación e despidos, e demandamos novos dereitosinternacionais que regulen o emprego das compañías trans-nacionais e as súas empresasasociadas,enparticular, ode-reito de sindicarse e dispoñer de contratos colectivos de tra-ballo.

A política neoliberal empúrranos a unha maior pobreza einseguridade. Pobreza e inseguridade que xera tráfico e ex-plotación de mulleres e nenos, que condenamos enerxica-mente e empurra a millóns de seres humanos á emigración,vendo negadas a súa dignidade, libertade, dereitos e legali-dade, polo que demandamos o dereito ó libre movemento, áintegridade física e a un estatus legal nos países de traballo.Defendemos os dereitos dos pobos indíxenas e o cumpri-mento do Convenio 169 da OIT.

Os países do Sur pagaron moitas veces a súa débeda ex-terna. Unha débeda ilexítima, inxusta e fraudulenta, que fun-ciona como un instrumento de dominación privando as per-soas dos seus dereitos humanos fundamentais e coa únicametadeaumentarausura internacional.Esiximosasúacan-celación incondicional, así como a reparación das débedashistóricas, sociais e ecolóxicas. (...)

Os pobos teñen o dereito a alimentos sans e permanentessen organismos xeneticamente modificados. A soberaníaalimentaria no ámbito nacional, rexional e local é un dereitohumano básico.

O cumio de Doha confirmou a ilexitimidade da OMC. A su-posta Axenda de Desenvolvemento só defende interesestransnacionais.MedianteunhanovaRoldadenegociacións,esta institución avanza no seu obxectivo de converter todoen mercadoría. Para nós os alimentos, os serviciospúblicos,a agricultura, a saúde, a educación e os xenes nonpodenserpatentados. Rexeitamos calquera tipo de comercio e paten-tes sobre a vida. A OMC perpetúa esta axenda, no eido pla-netario, mediante tratados de libre comercio rexional e acor-dos sobre investimentos. Mediante a organización de pro-testas, amplas manifestacións e plebiscitos contra o ALCA,os pobos denunciamos estes acordos como unha recoloni-zación da rexión e a destrucción dos dereitos e valores fun-damentais sociais, económicos, culturais e ambientais.

Chamamos a reforzar a nosa alianza mediante o impulsode mobilizacións e accións comúns pola xustiza social, orespecto dos dereitos e liberdades, a calidade de vida, aequidade, o respecto e a paz.

...............................................................................................................................Texto final dos movementos sociais reunidos en Porto Alegre.


O segundo foro de PortoAlegre ratificaba algo xarecoñecido como ideário noprimeiro: o suxeitotransformador do mundo édiverso e plural mais tamén ométodo de traballo e, polotanto, o xeito de facer ascousas era igualmente nova

É posible


milleiros de voces entoaron, o dia cinco de fe-breiro en Porto Alegre, a un só ritmo de sam-ba esta cantiga: "Un outro mundo é posíbelse a xente quixer". Remataron asi as xorna-das de traballo, debate, de seminários, deconferéncias, de testemuñas. As sesións fo-ron unha posta en comun sobre temas comoo direito á auga, á saúde, á educación, á ali-mentación, á paz, á erradicación da violén-cia e á non discriminación. Neste grande fo-ro democrático, falando en línguas diferen-tes, as ideas eran as mesmas: xustiza so-

cial, direitos humanos, paz, democracia, di-versidade, povos-nacións, soberania.

[Suxeitotransformador]

O segundo foro de Porto Alegre ratificaba al-go xa recoñecido como ideário no primeiro:o suxeito transformador do mundo é diversoe plural mais tamén o método de traballo e,polo tanto, o xeito de facer as cousas eraigualmente nova. A alegría, a felicidade, aesperanza baseadas no diálogo e a utopia,buscada sempre pola humanidade comomeio de vida mellor, eran o método de traba-llo en Porto Alegre. Quizais o sol do verán, avexetación frondosa do estado gaucho, aalegria de viver das xentes de Porto Alegrese nos transmitia aos e ás que ali estaba-mos. No estado de Roo Grande do Sul máisde 100 concellos, e tamén o próprio governodo estado, viven dia a dia na prática as ideasque elabora e transmite ao mundo o ForoSocial Mundial: participación popular e soli-dariedade para a construcción dun mundoen paz.

Esta alternativa real e prática valoran-naainda máis os seus homes e mulleres xa queteñen en frente un estado, o arxentino, ondeaparece o rostro dramático máis visíbel doneoliberalismo feroz que a globalizaciónpropón. Este II Foro Social Mundial tivo ta-mén nas suas sesións de traballo un foro

parlamentar, un foro de responsábeis de go-vernos locais co obxectivo de conseguir queas cidades sexan espazos democráticos deconvivéncia e xustiza social e un foro da mo-cidade.

Ali estivemos máis de 80.000 persoas doscinco continentes e no que as mulleres ocu-pamos un papel preponderante. Traballa-mos con rigor e seriedade, aprendimos arespeitarnos e querernos mellor na nosa di-versidade. Cumpre agora que esta sementede froito na esperanza viva de construir unoutro mundo e que as persoas sexan os su-xeitos do seu destino. Mentres camiñamosaté o 2003, nova cita do Foro en Porto Ale-gre, cumpre aplicar o espíritu da palabra notraballo cotiá.

eENCARNA oTERo

.................................................................................................................Neste texto, Encarna Otero, delegada do BNG no II Foro Social Mundialde Porto Alegre, pasa revista á súa experiencia no foro. O resto dos textosque forman este monográfico teñen distinta procedencia. O de James Pe-tras procede das reflexións formuladas na pasada edición da Semana deFilosofía de Pontevedra, recollidas nun libro por Xerais, ó igual que os deBarreiro Rivas, Herminio Barreiro e Miguelanxo Prado. O de Taibo provénda presentación do seu libro ‘Cien preguntas sobre el nuevo desorden’. Ode Arundhati Roy é unha reflexión da escritora incluída na revista virtualrebelion.org. O de Chomsky está incluído no seu libro ‘Estados Canallas’(Paidós) mentres que o partado das organización galegas foi elaboradopor Soedade Noia e Antonio Rodríguez. A contraportada é unha traduc-ción ó galego dun parágrafo do libro do filósofo galego Ignacio Castro, titu-lado ‘La explotación de los cuerpos’ (Debate).


James Petras: A realidadedo imperialismo continuousó que é máis disimulada

‘‘No período anterior á revolución bolchevique de outubro de 1917, o impe-rialismoentendíasecomoosistemaeuroamericanododominiocolonialdeÁfrica,AsiaeLatinoamérica.Osestadoscoloniaiseocapitaleuroamerica-no e xaponés traballaron man a man para conquistaren terras e pobos. Ospaíses dominantes aceptaron a súa designación de poderes imperiais co-mounsignodeprestixio,pertencentesaunGranPoder.Despoisdasrevo-lucións comunistas, oagromardosmovementosde liberaciónnacionaleoesmorecemento dos poderes imperiais fascistas, a etiqueta imperialistaquedoudesacreditada.Asociábaseconpillaxeedominación.Pordeferen-ciaássensibilidadesdemocráticasdeOccidente,eacausadasrevoltasnoTerceiro Mundo, a práctica do imperialismo disfrazouse e emerxeu un no-vo vocabulario de réximes poscoloniais, países en vías de desenvolve-mento e países desenvolvidos. A realidade do imperialismo continuou, sóqueagorasevolveumáisdisimulada.

Hoxe en día o exercicio das intervencións militares imperiais imita o pa-sado. Durante o período colonial, a ocupación e saqueo euroamericanodos continentes xustificábase coa desculpa de levar a civilización occiden-tal. Hoxe as guerras de agresión e ocupación militar xustifícanse coa des-culpadeserenmisiónshumanitarias.Nopasado,omito imperialeraodes-cubrimento de novas terras; hoxe o mito de invasión mediante invitación(enviada por clientes locais). No pasado, piratas, aventureiros e oficiais decomercio subornaron, engaiolaron e recrutaron a xefes locais e líderes detribospara traizoarenasúaxenteecolaborarenco imperio.Hoxeendíaasaxencias de intelixencia participan en operacións encubertas nas queadestran exércitos de mercenarios, montan gobernos no exilio e provenosdun guión onde declaran a súa nacionalidade e afirman o seu dereito á au-todeterminación. O que os ideólogos imperiais consideran autodetermina-cións nacionais lexítimas é a ruptura de nacións e a creación de miniréxi-mesclientelaresdependentesdo imperio.Osmovementosnacionais ilexí-timos son aqueles que afirman a súa independencia do imperio. No pasa-do, as ordes relixiosas e as autoridades coloniais comprometéronse coadoutrinamento ideolóxico dos pobos escravizados. Hoxe os medios demasas, o sistema de educación superior, easorganizaciónsnongoberna-mentais financiadas polo imperio xunto coa propaganda do Vaticano pro-porcionan a mensaxe ideolóxica que describe a subordinación como mo-dernización, a recolonización como globalización e a especulación finan-ceiracomoaerada Información.Hoxe,adiferenciadopasado,opoder im-perial penetra en cada área xeográfica e en todos os aspectos da vida so-cioeconómica. As multinacionais e os bancos participan na dominaciónnon só dos productos, mercados financeiros, as redes de comercio inter-nacional e as máis importantes do doméstico, senón tamén na manipula-ción xenética de comida, a producción de masas e a mercadotecnia dosproductos culturais. Os altos mandos das forzas armadas dos países so-metidos proveñen dos cuarteis xerais de Euro-América. O signo de éxitocultural e educativo é ser certificado, recoñecido e financiado polos líderesculturaisnoscentrosculturaisdo imperioeuroamericano.O imperialismoéunfenómenoconmoitas facetas’’.

Herminio Barreiro: ‘‘Hai otemor de que as culturas

sucumban e desaparezan’’‘‘Á vista das protestas en contra da Organización Mundial de Comercio edo Fondo Monetario Internacional está claro que agroma unha correntederevoltasedepensamentoradicalquepondemanifestoorexeitamentoao sistema, ou cando menos a demanda de reformas de certa profundi-dade que teñen que ver coa visión da cidadanía respecto do reparto da ri-queza, da conservación do medio e dos dereitos sociais (educación, tra-ballo, saúde, cultura), que non desexan ver convertidos en mercadorías.SegundoJuliettBeck(coordinadoradoProxectoDemocraciaGlobaleor-ganizadora das protesrtas contra o BM e FMI), estes movementos teñencomoobxectivoderrubaromitodequeestasinstituciónsbaseadasnopa-go de impostos alivian a pobreza do planeta e contribúen ao desenvolve-mento dos países pobres. De feito, di a Sra Beck, nos últimos 50 anos osproxectos do BM levaron á destrucción do ecosistema e causaron un su-frimento incalculable, mentres que as políticas do FMI acentuaron a po-breza ao requiriren recortes nos servicios sociais para cumprir cos pro-gramas económicos establecidos e están a converter os países subde-senvolvidos en colonias das corporacións multinacionais, servíndose deman de obra barata e sen límites nousodos recursosnaturais.Estesmo-vementos aspiran a democratizar a economía para que os afectados po-las políticas económicas poidan facerse escoitar na procura dun desen-volvemento sostido. Claro está é difícil opoñerse ao proceso globalizadorporque implicaría a inútil pretensión de negar a realidade, pero do que sise podeestarencontraédoxeitoconcretonoqueseestáa levaráprácti-ca.Épreciso levaracabounhaanáliseprofundadetodasassúasfacetase manterse especialmente atento e crítico coas posibles consecuenciasnegativasdaglobalización talecomoestáaproducirnocampodaecono-mía, pero tamén no da política e no da cultura. Ademáis dese plano eco-nómico, que para algúns é o máis importante, hai outros ámbitos nos quese están a producir efectos negativos no marco da globalización, taménproducen incertidume e conflictos e teñen que ver máis especificamenteco ámbito da cultura. Referímonos, concretamente á creación de novosescenarios de comunicación e interacción para os individuos en canto areordenacióndoespacioedotempo;cambiosqueteñenquevercoasno-vastecnoloxíasaplicadasácomunicacióneádifusiónedistribucióndain-formación que están a alterar substancialmente a experiencia vital daspersoas. Ademais estas mudanzas van afectar, ou ao menos así o perci-beaxente,ácohesiónsocial,á integraciónmoraldasociedade,áposibili-dade de quedar atrás ou á marxe dos cambios das interrelacións huma-nas, e por suposto, a aquilo que ten que ver coa comunidade e as identi-dadesdiferenciadas.Acultura,desdeunpuntodevistaamplo, fai referen-cia aos modos de vida e ás pautas de comportamento, aos valores e nor-mas dos individuos dentro dunha sociedade e establece pontes entre opasado, presente e futuro. A cultura é un elemento de integración, deidentificación, de cohesión e mesmo de diversidade, e a preocupaciónxorde do temor de que sometidas á presión uniformizadora da globaliza-ción,asculturas locais, rexionaisenacionaissucumbanedesaparezan.

Barreiro Rivas: ‘‘O procesoglobalizador impónsenos

dun xeito inexorable’’‘‘Sen rendérmonos de todo á novidade dos fenómenos que subliñan ocambio do milenio, é evidente, sen embargo, que o actual proceso deglobalización ten algunhas características que lle son propias, e quenos permiten sentilo e analizalo como algo singular. E nese senso de-bemosdestacarasseguintes:1.Osnovosepotentes instrumentos tec-nolóxicos do cambio, que permiten superar a velocidade das transfor-macións culturais e obrigan a antepoñer a facticidade dos procesos áexpresa vontade dun cambio real (Clarke, 1996; Castells, 1996). 2.Unhaobrigada inserciónnoscambiosquecaracterizanotránsitodomi-lenio (Giddens, 1997), xa que non é posible, en termos racionais, abs-traerse totalmente a este proceso. 3. A íntima coherencia entre a es-tructura do proceso productivo (mundialización económica) e a estruc-tura do cambio cultural (globalización cultural, política e social) que,ademais de fortalecer o proceso, alenta unha interpretación da globali-zación como instrumento vicario dos intereses económicos (Geroge,2000; Jarauta, 2000). 4. Unha crecente desigualdade inherente ao sis-tema, que, afectando a todos nalgúns aspectos, favorece de feito aspoucas sociedades que teñen suficiente capacidade para investiren entecnoloxía e para aplicaren as súas vantaxes ao proceso productivo(Gurtov, 1990). 5. Unha forte incidencia das tecnoloxías no mundo dacomunicación e da cultura, que determina unha desactivación progre-siva dos tradicionais elementos de autoidentificación e diferenciaciónsocial, e unha consecuente sensación de homoxeneización culturalque opera en detrimento das comunidades máis febles e dos gruposminoritarios (Borja e Castells, 1998). 6. Unha substantivación concep-tual da globalización, que deixa de ser percibida como síntoma paraconverterse nunha explicación etiolóxica do proceso. A percepción sin-crónica do fenómeno globalizador, que é analizado, impulsadoe instru-mentado ideoloxicamente, resólvese con frecuencia nunha inversióndarelacióncausalentreoscambioseconómicoseoscambiossociopo-líticos. Coas características expresadas, a globalización preséntase-nos como o contexto inexorable do próximo chanzo histórico. Lonxe deser amigable como unha opción determinada entre outros vieiros posi-bles, consciente ou subconscientemente aceptada por amplísimossectores sociais, o proceso de globalización impónsenos de forma ine-xorable, como unha consecuencia directa de certos cambios, previa-mente asumidos, que xa se teñen operado nas estructuras producti-vas, nos modelos de intercambio de bens e servicios e nas ferramentastecnolóxicasmasivamenteempregadasnoprocesodecomunicacióneda información. Por iso hai que ser conscientesdopoucosensoqueteno debate sobre globalización en tanto que alternativa de progreso men-tresseafianzaanecesidadedeanalizarosefectosque teráaglobaliza-ciónsobreas identidadescolectivas,ouquéconsecuenciapodeprodu-cir o que xa se albisca como unha drástica reducción da pluralidade es-tructuraldassociedades (Ramonet,2000).

Prado: Os efectos perversosnon desaparecerán pormanternos fóra de xogo

‘‘Se entramos nas consideracións económico-sociais, coñecemosxa exemplos dadondo para temermos os efectos perversos desteproceso globalizador. Na cabeza de todos están conceptos comouniformación, colonización cultural, control económico multinacio-nal... É fundamental, por suposto, ser conscientes destes perigos.Pero sería absurdo negar que eses procesos están en marcha xadesde moito antes de producirse a revolución tecnolóxica que pro-piciou o que hoxe chamamos globalización. Estas vías mundiais decomunicación poden servir para propoñer aos cidadáns dos paísesdesenvolvidos unha ética xusta cara ás relacións cos países pobres(por exemplo) ou para aletargar as mentes con productos banaisque favorezan a consolidación dunha masa social acrítica. Podenfacilitar a reafirmación de culturas minoritarias ou servir de nova víade colonización para as culturas poderosas. Non é problema da glo-balización, senón da catadura ética de votantes e gobernantes, dacapacidade que teñamos como sociedade para asumirmos a res-ponsabilidade do uso correcto desas teconoloxías, e da capacida-de de control que queiramos aceptar para limitarmos o desmedido ecego apetito do xa hexemónico sistema capitalista. A batalla é vella.As novas ferramentas poden servir para fins contrapostos. É res-ponsabilidade da sociedade que as crea darlles un uso correcto.Precisaremos de algo máis de tempo para termos unha certa pers-pectiva, pero, polo que levamos visto, o carácter anárquico e dificil-mente controlable deste novo sistema de comunicación faino incó-modo para o sistema e, aparentemente, favorecedor da diversida-de. Desde un enfoque estratéxico, Galiza non pode perder a capaci-dade de uso desas novas ferramentas. O abismo que se abrirá en-tre os países que incorporen estas novas tecnoloxías e os que que-den descolgados fará parecer ridículo o que xa xurdiu entre paísesindustrializados e os que ficaron como productores de materias pri-mas. Galiza ten nestas tecnoloxías unha importante oportunidadede afirmarse como realidade sociocultural e de minimizar un illa-mento no que, por razóns xeográficas, estivo tradicionalmente su-mida. (...). Desde o punto de vista da creación, sendo como somosunha cultura minoritaria, a renuncia á que vai ser principal canle decomunicación dos vindeiros decenios, equivalería á práctica desa-parición ou ao confinamento dentro das nosas fronteiras como me-ra anécdota ou curiosidade etnográfica. Sen esquecer que, comocase sempre, as novas tecnoloxías e os novos medios de comuni-cación traen aparellados novas formas de creación e novos sopor-tes culturais e artísticos. Se non hai creadores galegos que poidan equeiran utilizar eses novos soportes e que desenvolvan o seu traba-llo dentro desas novas linguaxes, achegando os nosos particularesxeitos de utilizalas, teremos un novo e dramático baleiro que enga-dir ao noso currículo cultural.



Taibo advirte dese ‘‘cabalodesbocado que escaparáó control e ós intereses’’

O escritor Carlos Taibo cuestiona abertamente a orde internacional con-temporáneanoseunovoensaiosobreaglobalizaciónneoliberal,queoau-tor define como ‘‘un cabalo desbocado que vai escapar ó control e ós inte-reses’’ dos que hoxe se benefician dese proceso. Cien preguntas sobre elnuevo desorden, publicado por Punto de lectura, reflexiona sobre o proce-so de globalización de forma ‘‘pedagóxica’’, e analiza ‘‘‘non só a globaliza-ción económica’’ senón os grandes fluxos das relacións internacionais ‘‘demaneira crítica’’, dixo o autor. Con este novo ensaio, Taibo quere subliñarqueaglobalización ‘‘nonproducemáisvantaxes,senónque ratificaalgúnsdos fluxos máis negativos que coñecemos ó longo do século XX’’. ‘‘É unhareflexión que pretende acercarse ó coñecemento da política internacionale os seus problemas, como son a globalización, a posición hexemónicados EEUU ou a pobreza’’, entre outros, destaca o escritor. Carlos Taibo re-coñece que a súa nova entrega contén unha ‘‘lectura política radical desesproblemas, quizais de forma moi nesgada e comprometida, que cuestionaabertamente a orde internacional contemporánea’’. ‘‘Se o planeta manténas regras imperantes lanzámonos a un panorama tétrico e non só para osquepadecerontradicionalmenteasregrasdoxogo’’,denunciaTaibo.Oes-critor advirte que se entregará ás xeracións futuras un mundo ‘‘manifesta-mente inhabitable’’, polo que opina que hai que articular movementos quedesde a sociedade civil ‘‘cambien moitos dos fluxos dominantes. Hai queestablecer regras do xogo obxectivas que impidan que unha potencia co-mo EEUU se atribúa o dereito ilimitado de intervención sen restricción encantoósmétodos,o tempoouooespacio’’,afirmaoescritor,eengadequeé necesario ademais aumentar ‘‘sensiblemente’’ os fluxos de axudas dospaísesdesenvolvidosóTerceiroMundo.Oproblemagravedeexplotaciónlaboral, a falta de horizontes de futuro,eenúltimo termoapercepciónxeralde que asnosassociedadesson inxustas,explicaoescritor, provocanqueparte dos cidadáns busquen consolo en actividades como o alcol ou o xo-go. ‘‘Non produce unha situación explosiva senón de desidia nun gran nú-mero dos individuos’’, reclama o autor, dado que a maior parte da poboa-ción ‘‘pasa e non lle importan cuestións como a guerra de Afganistán, queconsideramoiafastada’’.Asociedadeestá ‘‘moipouco ligadaamostrarad-hesións ou rexeitamentos por nada’’. Os movementos de resistencia glo-bais ‘‘nútrense de persoas de máis de 40 anos e menos de 20’’, di Taibo,paraquen ‘‘haiunhaxeraciónque irrompe,queempezaaromperunpoucoconesta lóxicadadesidia’’equemanifesta ‘‘outro tipode inquietudesepre-ocupacións’’. A mala imaxe dos grupos antiglobalización ‘‘está cambian-do’’, sinala o escritor, xa que a prensa está asumindo o papel de que ‘‘ten aresponsabilidade de trasladar unha mensaxe distinta ó resto da socieda-de’’. ‘‘Fálasedaviolenciadosmovementosantiglobalización’’,destacaTai-bo, e eso permitiu que desde determinados círculos mediáticos ‘‘se demo-nice colectivamente a estes grupos e se esquezan da violencia que provo-can os estados’’. Respecto dos nacionalismos Taibo cre que estes proce-sos ‘‘están inevitablemente unidos’’, debido a que ‘‘fronte a unha globaliza-ción arrasadora que xera uniformidades, son razoables movementos deresistenciaqueprocurenmanterenpé identidadesculturais’’.

Arundhati Roy:¿Deixámolo nas

mans dos expertos?‘‘¿Qué é a globalización? ¿Para qué serve? ¿Qué lle vai facer a un paíscomo a India, no que a desigualdade social foi institucionalizada no sis-tema de castas durante séculos? Un país no que 700 millóns de perso-asvivenenáreas rurais.Noqueun80%dapropiedadedaterraéenpe-quenasgranxas.Noque300millónsdepersoassonanalfabetas.¿Vansacar a India do boedo estancado da pobreza, do analfabetismo e dofanatismo relixioso mediante a corporativización e a globalización daagricultura, da subministración de auga, da electricidade e das mate-rias primas esenciais? ¿É de verdade o camiño futuro o desmantela-mento e a subhasta da complicada infraestructura do sector público,desenvolvido con cartos públicos durante os últimos cincuenta anos?¿Vai pechar a globalización a brecha entre os privilexiados e os desfa-vorecidos,entreascastasaltaseascastasbaixas,entreoseducadoseos analfabetos? ¿Ou vai darlles ós que xa teñen unha vantaxe de sécu-losunhaamigablemandeaxuda?.

¿Ten que ver a globalización coa ‘‘erradicación da pobreza do mun-do’’ ou é unha variedade mutante de colonialismo, operada por controlremotoedixital?Sonpreguntas inmensas,polémicas.Asrespostasva-rían segundo se proceden das aldeas e dos campos da India rural, dasbarriadas e chabolas da India urbana, das salas de estar da florecenteclase media ou das salas de directorio das grandes empresas. Actual-mente a India produce máis leite, máis azucre e máis cereais alimenti-cios que nunca antes. E a pesar diso en marzo do 2000, xusto antes davisita do presidente Clinton á India, o goberno indio levantou as restric-cións de importación de 1.400 materias primas, incluíndo leite, cereais,azúcre, algodón, té, café e aceite de palma. Esto apesardo feitodequehabíaabundancianomercadodestesproductos.

Desde o 1 de abril de 2001 –o díados (Santos) Inocentes [nospaísesanglosaxóns], segundo os termos do seu acordo coa OrganizaciónMundial de Comercio, o goberno indio tivo que reducir as súas restric-cións cuantitativas de importacións. O mercado indio xa está inundadode importacións baratas. Anque a India é tecnicamente libre para ex-portar os seus productos agrícolas, na práctica a maior parte non podeser exportada porque non corresponde ós ‘‘estándares ecolóxicos’’ doPrimeiroMundo. (...)Necesitamos ‘‘comercio,nonaxuda’’ éoberrouni-ficador dos cabezas da nova Aldea Global, cos seus cuarteis nas bri-llantes oficinas da OMC. Os nosos colonizadores británicos desembar-caron na nosas praias hai uns séculos, disfrazados de comerciantes.Todos recordamos a East India Company. Esta vez, o colonizador ninsiquiera precisa unha presencia simbólica branca nas colonias. Ospre-sidentes de compañías e os seus homes non necesitan molestarsepercorrendo os trópicos, arriscándose a contraer malaria, diarrea, terunha insolación ou sufrir unha morte prematura. Non ten que manterunexército ou unha policía, ou preocuparse por insurreccións e motíns.Poden terassúascoloniaseboaconciencia.

Varios colectivosmobilízanse dende Galiciapor unha Europa alternativaDistintas organizacións galegas levan desde hai tempo esculcan-do estratexias que poidan inverter o camiño da globalización. En-tre elas, figura a Plataforma Galega por unha Europa Alternativa,constituida por mor da reunión de ministros do Interior da UE enCompostela, e Attac-Galicia, de recente creación. Tamén a aso-ciación cultural Redes Escarlata ofrecen na súa páxina web rede-sescarlata.org manifestos, información diversa e unha entrada so-bre a súa postura respecto da globalización. Attac-Galicia en con-creto denunciou, en vésperas da inauguración do Cumio de Com-postela e como resultado dos debates e reflexións de Porto Alegre,o gran perigo da globalización: ‘‘a creación de dous mundos: un dericos e outro para os demais’’. Entre algunhas das medidas de At-tac, figura a solicitude de erradicación de paraísos fiscais como osMónaco, Andorra, Xibraltar e as Illas Caimán. De Porto Alegre, sa-lientaron puntos fundamentais que acentúan as diferencias entreos estamentos, como a desigualdade existente no acceso ás no-vas tecnoloxías, a necesidade da negociación da débeda externa,así como a protección do medio ambiente e dos recursos naturais,aspecto este último que atopou na negativa de Estados Unidos aasinar o protcolo de Quioto un das súas máis radicais ameazas.Outro dos puntos que preocupa especialmente a Attac é a delicadasituación que está a vivir o sistema político occidental que, en pala-bras dos representantes da organización ‘‘cada vez ten menoscredibilidade fronte á cidadanía, que cuestiona permanentementetodas as institucións’’. É un sistema que se achega ‘‘a un punto pe-rigoso porque acrecenta a polarización e a globalización’’. O me-llor expoñente da actual situación que está a vivir o planeta seríaArxentina, ‘‘testemuño de cargo do capitalismo actual, ó que se lleimpón unha orientación económica que a leva ó desastre’’. Unhadinámica, en calquera caso, que preocupa tanto a Attac como áspropias Redes Escarlata polo anuncio que supón do recorte das li-berdades. Tamén con motivo da reunión de Ministros de Interior eXustiza –ata o venres en Compostela– un grupo de escritores e in-telectuais galegos quixeron manifestar a través dunha carta aber-ta a súa preocupación ‘‘polo recorte que as liberdades individuais ecolectivas terán no futuro coa xustificación de previr e penalizar ac-tividades como o terrorismo’’. Académicos como, o filólogo AntónSantamarina ou o teólogo Torres Queiruga, os catedráticos deUniversidade Xosé Luis Barreiro Barreiro, Xusto Beramendi, Mar-cial Gonsar, o pedagogo Herminio Barreiro, o intelectual galeguis-ta Isaac Díaz Pardo ou o dramaturgo Vidal Bolaño, son algúns dosque remitiron esta carta respaldada por un cento de sinaturas. (Nafoto, o avogado Óscar Fernández Refoxo, o escritor Xosé ChaoRego, o profesor Marcial Gondar e o dramaturgo Roberto Vidal Bo-laño)

Noam Chomsky volvesobre o imperio da forza

en ‘Estados Canallas’‘‘Un punto de partida: as debatidas exposicións de liberdade e dereitos,ou soberanía, e a medida en que deben validarse. ¿Son inherentes áspersoas de carneeósoousóseaplicanapequenossectoresderiquezae privilexios? ¿Ou aplícanse incluso a construccións abstractas comocorporacións ou capital ou Estado? No século pasado a idea de queesas entidades tiñan dereitos especiais, por riba dos daspersoas, foide-fendidacon firmeza.Osexemplosmáisprominentessonobolchevismo,o fascismo e o corporativismo privado, que é un xeito de tiranía privatiza-da.Dousdestessistemascolapsáronse.Oterceiroestávivoeflorecentebaixo o estandarte do Non Hai Ningunha Alternativa: non hai alternativaós sistemas emerxentes de mercantilismo corporativizadoestataldisfra-zado con diferentes mantras, tales como globalización e libre comercio.Hai un século, durante as primeiras etapas da corporativización de Esta-dos Unidos, estas cuestións debatianse con bastante franqueza. Osconservadores de hai un século denunciaban o procedemento, descri-bindo a corporativización como un ‘‘regreso ó feudalismo’’ e como ‘‘unxeito de comunismo’’, analoxía que non é totalmente inaxeitada. Unhasorixes intelectuais semellantes teñen as ideas neohegelianas sobre osdereitos das entidades orgánicas, xunto á crenza na necesidade de darunha administración centralizada ós sistemas caóticos, como os merca-dos, que estiveran fóra de control. Vale a pena recordar que, na actual-mentechamada ‘‘economíade libremercado’’,unhapartemoi importan-tede transaccións transfronteirizas(quesonchamadas,porerro,comer-cio), probablemente o 70%, ten lugar en realidade dentro de instituciónscon xestión centralizada, dentro de corporacións e alianzas corporati-vas, se incluímos as externalizacións (outsourcing) e outros mecanis-mos de administración. Eso sen mencionar outras distorsións de merca-do radicais de todo tipo. A crítica conservadora –observen que estouusando o termo conservadorensentido tradicional;esesconservadoresdeixaron practicamente de existir – tivo eco no extremo do espectro libe-ral/progresista de principios do século XX. Quizais o principal expoñentedaposición liberal/progresista foraJohnDewey,ogran filósofosociales-tadounidense cunha obra que estivo centrada, en gran medida, na de-mocracia. Dewey sostiña que as formas democráticas teñen poucasubstanciacando ‘‘avidadopaís’’–producción,comercio,mediosdeco-municación– está dirixida por tiranías privadas nun sistema que chamou‘‘feudalismo industrial’’ no que os traballadores están subordinados áxestión empresarial e a política se converte na ‘‘sombra proxectada po-las grandes empresas sobre a sociedade’’. Observen que estaba expre-sando ideas que eran moeda corrente entre os traballadores moitosanos antes. E o mesmo ocorría co seu chamamento a reemprazaro feu-dalismo industrial por unha democracia industrial autoxestionada. Re-sulta interesante o feito de que os intelectuais progresistas que estabana favor do proceso de corporativización estiveran máis ou menos deacordoconestadescrición’’.


113I~ revis

AUIREM%111PM~

, 11§b 7.15 O


OffN° 20

Off proclama esta semana o seu alegato a favor da sorpresa, a distracción e oescepticismo. Corpos que perdestes os vasos remos, almas que fitastes ao lonxetodas as explosións futuras: avasalar, asoballar, aldraxar, tiranizar, oprimir,vexar, subxugar, verbos amputados do diccionario que a realidade reclamapara amosarse verosímil. Pero non. As seZoronas ofrecen tazas de te a catro milpolicías e o tempo, di algún pallaso, corre en contra da nosa sociedade. Aquelesque prometeron guiarnos borran da nosa memoria as amadas ficcións queforon o noso berce e abrazan a Barba Azul baixo as serenas cedeiras. O ventoamaina e os nihilistas reescriben a nosa historia xeral ao servicio do mermoogro. Breogán reparte as últimas bombonas de butano e quéixase domalestado dos ascensores. É todo o que resta do maelstrom, do neboeiroprimixenio. Daí saímos nós e aí adoitábamos recargar as pilas. Off recúsase acrer, a acreditar esta colmena suicida. Pero o seu espirito salvaxe aínda ama,aínda quere abrir os ollos e loitar, así que fica como bálsamo e como veleno,como gume da barbarie necesaria e lóstrego da civilización posible. Ospróximos caníbais erguen fachos na noite e anuncian a sua inminente descidasobre as cidades e os centros comerciais. Preparemos a casa para recibilos...aprenderemos algo do seu instinto natural. Procurade á muller lobo aínda quevos morda.

Última liña. Entrevista aClarissa Pinkola Estés."Comose ve,cada grupo e cadacultura ten o seu propio depredador psíquico natural e sabemos, pola historia,que nas culturas hai certas épocas coas que o depredador se identifica exercendono seu ámbito unha soberanía absoluta, ata que o número dos incrédulos faisetan grande que obriga a mudar o curso dos acontecementos..."

CARLOS SANTIAGO

Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A.R. Lopez e Soedade Noia-Deseño, Anton Lopo: Maquetacion, Caree Botana. Fotografia, Chico Miras e ChicoSeoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto [email protected]


Citanohipermercado2 O Correo Galego 21/2/02 O Correo Galego 21/2/02 3

O temor de que a crise ideolóxica e económica do 11-S puidese desbaratar AR-CO 2002 non se cumpriu: a feira madrileña de arte contemporánea volveu baterrécords de asistencia e de vendas. Tamén se consolidou ARCO no panoramacomo o prototipo de feira de galeristas en sintonía co mercado, precisamenteno momento en que o mercado está a difuminar aínda máis as barreiras que po-derían separalo da arte. Cun espacio de máis coidado deseño que facilitaba acirculación dos visitantes (case 200.000), ARCO deu mostras de camiñar cara aun espectáculo de masas, co pequeno coleccionista como principal alicerce eescasa participación de galerías internacionais de altos voos. A fotografía vol-veu ocupar boa parte dos stands pero, ó contrario de edicións anteriores, seme-lla que a imaxinación está comezando a debuxar un panorama de aburrimentoe de rutina entre os fotógrafos. A práctica erradicación da pintura e a irrupciónno panorama do net-art son só algunhas das características máis significativasda 21 edición de ARCO, onde os galeristas galegos rexistraron unha boa acolli-da e onde se presentou socialmente ó público internacional o Museo de ArteContemporánea de Vigo (MARCO), que entrará en funcionamento o vindeiromes de outubro.



A fotografía, a máis poderosa das inconas de ARCO

Stand da galería VGO de Vigo, con obras de Xoán Anleo

A espectaculiridade, unha das apostas de ARCO 2002

Obra de Ana Teresa Ortega na galería Bacelos de Vigo

‘Javivi, el coche’, de Pilar Albarracín, un dos ‘projects romms’ máis espectaculares da feira

éinnegable que o capitalismo neoliberal ex-cita, deslumbra, hipnotiza, fascina, anes-tesia, arrebata, desborda... Incansable,vehemente, pertinaz, morboso... A súaapoteose (as grandes superficies comer-ciais, os centros polivantes de merca, asfeiras) provoca no consumidor (o que an-tes fora un espectador ou un cidadán)unha especie de catarse, de saciedadeque –en moitos casos– cae no mesmocampo léxico da saturación: saciedade esaturación unidos pola máxima do atibo-rre e o atiborre acarexado pola plenitude.Non, xa non se trata que os andeis ou osstands exhiban maior ou menor númerode productos (anque o número sexa o ca-non e a clave que decodifica a realidadeactual) ou que os productos sexan de ma-ior ou menor calidade: sobre o propio pro-ducto, debe prevalecer a impresión deque ó alcance das nosas mans temos to-do o imaxinable e esixible, sobre todo oque nunca supoñiamos (ou soñamos)queexistía. De aí, a súa eficacia, o seu éxito:non só é capaz de definir o que existe: ta-mén o que podería existir, revertido destexeito nun ámbito máis da súa posesión.

ARCO (a Feira de Arte Contemporánea

de Madrid) é fiel a estes principios e nasúa 21 edición demostra que, a pesar dosires e vires do coleccionismo, sabe per-fectamente adaptarse ás necesidades domercado: nunca a feira madrileña diversi-ficou con tanta efectividade a súa oferta,atal que –ó contrario de edicións anterio-res– nesta do 2002 resulta imposible de-terminar qué soporte ou qué expresiónprevalece por riba doutras: se nos dousúl-timos anos a fotografía era raíña indubita-ble, desta volta resulta imposible entroni-zala sen acodir ó foto finish: a competen-cia písalle as calcadelas.

Esta dificultade vén dada porque, pro-bablemente, a forma creativa actual–bas-tardeada polo mercado e as teses políti-cas da postmodernidade– non pode defi-nirse ou caulificarse polas súas técnicasou os seus soportes, senón polo seu con-texto. E aquí, tal vez, si: aquí tal vez en-contrariamos un fío conductor que nospermitiría coñecerosvieirosque transitaomercado da arte e, por extensión, boa par-te dos creadores que hoxe son alguén ne-se mercado: aí, inevitablemente, enfron-támonos á narratividade. Contar, contar,contar, contar, contar... Por riba de todo,contar... Contar nunha sociedade que sealicerza no principio básico e insoslaiablede que só o que conta algo pode ser escoi-tado. Porque, tal vez, o fusilamento daHistoria con maiúsculas deixou un baleiroque só pode encherse coa narración, coninnumerables historias que, desespera-damente, proporcionan o sedante da con-tinuidade vital e,ómesmo tempo,neutrali-cen a maior contradicción da dinámicacontemporánea: a imperiosa necesidadeda mobilidade nun mundo no que nadadebe moverse, no que nada pode mover-se, no que a eternidade é esta –nin máisnin menos– e o futuro responde á cone-xión previsible dos bucles do destino.

[Narratividade]Narratividade que define exactamente amáis difundida e omnipresente forma decreación das últimas décadas: a publici-dade, apontoada pola fiestra con maiornúmero de receptores de hoxe en día: atelevisión, e secundada polo gran espec-táculo do cine, máis que nunca ancoradona publicidade como referente. Nesasclaves, a narratividade invádeo todo, in-cluída a arte plástica, que na fotografíaencontra o vehículo idóneo para entablar



Un momento de descanso no maratón da feira

Fotografía da polémica performance que Zhang Huan realizou en Compostela, un dos grandes éxitos da galería Cotthen de Barcelona

un diálogo fructífero co resto das lingua-xes audiovisuais e aproveitar estas can-les narrativas no potencial do seu merca-do. Así, ata, mesmo, contaminar o restodos soportes plásticos –seducidos poloéxito e receptividade da foto– e arrinconara abstracción –por exemplo– na súa gla-ciación de silencio. Tamén –porexemplo–o hiperrealismo, incapaz de competir coaeficacia audiovisual se non é retrotraén-dose ós campos –admirados popular-mente, é certo– da artesanía e a técnica.

En ARCO 2001, deste xeito, moi poucaabstracción, escaso minimalismo –outro-ra mimado na feira madrileña–, desapari-ción na práctica do hiperrealismo e a erra-dicación da pintura como sinal de identi-dade da plástica, iso sen perder o referen-te de que todo ten cabida na feira e, de fei-to, todo debe estar representado para queas ausencias non sexan a desculpa de in-cómodas sospeitas. Pola contra, en AR-CO 2001, concesións á arte máis compra-cente: sobreabundancia de flores, deconxuntos multicores, de figuración cro-mática entrañable que non incomoda ecumpre as expectativas da masificación:a maioría nunca debe sentirse exluída: fo-ron case 200.000 visitantes (un trece porcento máis ca na edición anterior) e astransaccións lixeiramente máis volumino-sas que no 2001.

[Inflexión]Na forza creadora da fotografía, sen em-bargo, detéctanse puntos de inflexión,atenazada pola banalización dos conti-dos, a repetición dos recursos ou a sacra-lización do seu soporte: o triunfo do sopor-te sobre a creación: a fascinación que osoporte exerce sobre o espectador, con-sagrando antes que a propia obra o feitode que a obra sexa unha fotografía. A in-flexión tampouco importa: as pegadas dafotografía xa son imborrables no mercadoe a súa revolución de narratividade pása-lle o testemuño a unha forma de produc-ción máis sofisticada: a redeounet-art.EnARCO 2002, as obras virtuais tiveron, porvez primeira, un protagonismo singularcon ciberchill-out, onde esta nova expre-sión (algúns dos seus teóricos prefiren fa-lar de ‘‘utopía’’ no canto de ‘‘virtualidade’’)deixou patente que a posmodernidade–tan inimiga das vangardas– pode conci-bir as súas propias ‘‘formas de choque’’. Eutilizamos ‘‘formas de choque’’ –como tra-

sunto de vangarda na versión do militaris-mo competitivo– porque a net-art (de en-trada) non ten entre os seus obxectivos‘‘vender’’ tal e como se entendeu ata ago-ra, principalmente porque a net-art tratade desterrar o concepto de artista e ins-taurar unha nova forma de creación unidaestreitamente á producción: artista e obrade arte desaparecen e, no seu lugar, xor-de unha especie de operario que non tra-balla con obras orixinais: o seu productoson ‘‘iconas’’ multirreproducidas, peronon copias: son, simplemente e en por si.

Nos últimos anos, o posmodernismo foiocupando aprimacíaentreas filosofíasdasociedade globalizada, adherido á expan-sión neoliberal como a rémora acompañao tabairón no océano. Por riba de todo –een contra do que puidese parecer ou dasteses coas que se autodefine–, a posmo-dernidade é profundamente política: omercado é o sólido chan que xustifica asúa existencia e, a cambio, a posmoderni-dade convértese na alfombra que recobrea frialdade do mercantilismo cun vistosoatavío cultural.

[Orixinalidade]O creador, nesta posmodernidade, nonse define pola súa obra: os seus atributosson os do mercado e o que máis venda se-rá o mellor. A súa singularidade será a donúmero de exemplares vendidos e o dosseus clientes (antes lectores). A orixinali-dade radicará –por exemplo– nas vecesque os seus libros acadaron o número une o obxecto de estudio por parte dos críti-cos –se é que a figura do crítico sobreviveá mercadotecnia– cinguirase a analizar osegredo do seu éxito.

E se o artista e a obra de arte deixan deser pertinentes, máis aínda o obxectivodeatopar ou esculcar na identidade, a indivi-dual ou a colectiva, tamén a transforma-ción ou a explicación: o obxectivo da pos-modernidade é reproducir, a ser posible apartir do que os seus clientes esperan.Nese sentido, tampouco podemos esque-cer que ARCO é unha feira e, como todasas feiras, os seus auténticos protagonis-tas son os tratantes, neste caso os gale-ristas. Osartistas–transformadosenmer-cadorías– son as súas etiquetas, os en-voltorios que lles permiten seren identifi-cados diante dos compradores.

aNTÓN lOPO E sOEDADE nOIa


Uneloxiodopaseo8 O Correo Galego 21/2/02 O Correo Galego 21/2/02 9

‘HairCars’, de Olaf Rooij

‘ARCO’ tamén tivo espacio para a fotografía con tratamentos tradicionais

nningún ano deparou, probablemente, expectativas tan in-certas como conclusións –ata certo punto– igualmenteinesperadas tralo remate da 21ª edición da feira internacio-nal de arte conteporánea ARCO. Pequenas tensións laten-tes mantiñan un fío de inquietude entre os organizadores eas entidades participantes nesta edición de ARCO que du-bidaban repetir os excelentes resultados comerciais da pa-sada edición. A sospeita dun descenso nas vendas proviñaprincipalmente da difusa situación económica tras dosacontecementos do pasado 11 de setembro e da ameazadunha aparente regresión que neste mercado se fixo notarnestes últimos cinco meses. Sexa como fose, os resulta-dos, se ben non foron precisamente abraiantes, confirma-ron o asentamento dun coleccionismo fiel á cita madrileña.Un coleccionismo eminentemente local que progresiva-mente, vén considerando esta feira como a mellor ocasiónpara mercar dunha maneira axeitada as obras de artistasprincipalmente nacionais.

Parece evidente afirmar logo que as condicións destemercado son sempre fluctuantes e negociables, e non exis-te diagnóstico realmente definitivo. Non é posible estanda-rización ningunha. Semella non existir edicións iguais. Deaí que este ano, á beira das previsións do sector,mantívoseunha tímida progresión dun mercado (o nacional) que viraxa cara a un asentamento real, pero aínda lento. Así, as ga-lerías participantes lograron completar as dificultades du-nhas condicións ambientais suficientementedesestabiliza-doras, pero coa axuda das adquisicións de novos coleccio-nistas que compoñen xa o 26% na orde do perfil de clientesque habitualmente deciden adquirir obras de arte contem-poránea na feira. Segue aínda pendente a inclusión dasgrandes corporacións empresariais ou de novos compra-dores non coleccionistas, que compoñen o 2% e un 4% res-pectivamente, no eido das compras totais da feira. En resu-mo, a feira deste ano deixou a partes iguais unha sensaciónde asentamento maino e risco superado.



Esta edición de ARCO contou tamén con maior espacio ex-positivo. Tras das críticas recibidas na pasada edición, a or-ganización optou por ofrecer estructuras máis abertas, au-mentado en máis de 3.000 metros cadrados a superficiedispoñible. A solución foi permitir unha circulación fluída,con amplos corredores centrais e unha distribución semiur-bana que espallaba fractalmente áreas comúns de descan-so (incluíndo os particulares Chill outs de Ximo Lizana) nosespacios marxinais dos pavillóns 7 e 9 do recinto feiral JuanCarlos I. Outra solución moi acertada, da man do arquitectoVicente Salvador, coordinador do deseño da feira nestaedición, foi dividir en diferentes espacios as galerías con-temporáneas e aquelas que ofrecían propostas máis clási-cas. Foi unha feira feita para o paseante, construída paraver e circular con certa comodidade, para rendibilizar tra-xectos e itinerarios.Estes traxectos forondesta forma,máislíquidos, aínda contando cunha porcentaxe de público unpouco máis elevada que na edición do 2001: preto do 12%.Unha feira, como sinalamos, creada para un espectadorheteroxéneo, sen identidade; dende o espectador profesio-nal ó profano máis escéptico, dende o experto erudito ata oiniciado máis ocioso, pero que de calquera xeito non se re-siste á invitación de contemplar. Sen embargo, ARCO nonpode ser considerada unha cita precisamente cultural, es-tablecida na idea de ser tomada "como unha bienal", máisben é unha estructura de ocio sofisticado, de complexa ma-quinaria comercial ordenada e limpa, atractiva; que agluti-na ó público, os artistas e as tendencias máis contradicto-rias do panorama artísticocontemporáneo.Nunmesmoes-pacio reúnense as galerías comerciais, as manifestaciónsmáis actuais (Projects rooms, net-art) ou as galerías coasofertas máis arriscadas, que son curiosamente as quemanteñen unha certa imaxe de atractivo á feira (Cutting Ed-ge). Un panorama que contribúe a reafirmar a sensación deparadoxo que rodea constantemente á feira.

ARCO contou coa participación de máis de 260 galeríasque acudiron dende 31 países (158 estranxeiras e 102 na-cionais). Este ano o país invitado recalou en Australia, cu-riosamente cando a súa imaxe internacional atravesa undos seus mellores momentos. Artistas como a coñecidaTracey Moffat, David Noonan, Mike Parr, Lyndal Jones ouPhilip Brophy, desembarcaron coas súas propostas en AR-CO. A precisión da lectura da obra destes artistas resultouun tanto ambigua, e o espectador un tanto atento tiña a sen-sación de atopar proxectos máis atractivos noutras edi-cións. O descoñecemento aínda amplo do panorama artís-tico deste país fixo pensar máis nunha curiosidade exóticaque nun descubrimento plenamente artístico. A maioríadestes traballos sobrevoan a estética multicultural, moi pre-ocupada polo establecemento real dos códigos dunha arteaborixe na linguaxe contemporánea (Tony Danyala), xuntocun nutrido grupo de artistas que a través da fotografía ou avideocreación sosteñen un reformulamento da imaxe den-de unha tradición relativamente recente (David Rosetzky,Daniel von Sturmer, A Constructed World, Destiny Deacon,David Noonan ou Simon Trevaks). Unha oferta relativa-mente composta por achegas híbridas e heterorreferencia-is dunha correcta diversidade.

A feira deixou dende logo, pequenos achados para o pa-seante paciente e decidido. As ofertas máis interesantes

quedaron relegadas a un proceso que se vén repetindo entódalas feiras: indagar na procura de "sorpresas eficaces".As achegas máis interesantes forondispersase fragmenta-das. Dende as galerías que ofrecían pezas de autores xaconsagrados como Chantal Croussel (Francia) con obrasde R. Tiravanija ou Sean Snyder, Guido Studio (Italia) cu-nha colección extraordinaria de fotografías de Nan Goldinou as españolas Elba Benítez (J. L. Moraza) e Juana de Aiz-puru (Dora García), ata as pezas de autores menos coñeci-dos como Ene-Liis Semper (Ileana Tounta), Jeanne Sus-plugas (Galerie Valérie Cueto) ou as fantásticas fotografíasdo artista xaponés Matsukage, ocultas entre a farturavisualda feira. Precisamente as achegas orientais (NobuyoshiAraki, Matsukage) xunto co duro continxente de artistasnórdicos (Olaf Mooij, Elgreen & Dragset, Oslo Kunstall, Mi-riam Bäckströn ou T. Lundeby, entre outros moitos) queafortunadamente teremos ocasión de coñecer en Galicianeste verán participando nunha exposición colectiva doCGAC e dunha forma máis completa na última edición daBienal de Pontevedra, compuxeron as achegas máis atrac-tivas desta edición de ARCO que transcorreu entre a mes-tura de espectáculo recreativo e como lugar de encontrocultural.

As achegas dende Galicia foron as habituais nas edi-cións anteriores. As galerías galegas presentaron ós seusartistas, case todos locais; reafirmando a sensación xeralda feira: normalidade noutra edición máis. Os traballos deXoán Anleo e Carme Nogueira (Ad Hoc), Mónica Alonso (V-go) e as fotografías de Jorge Barbi ou as inquietantespezasde Manuel Bouzo (Trinta) poderían ser sinaladas como asachegas máis interesantes, sempre nunha estructura prac-ticamente preestablecida e sen excesivas sorpresas. Unhadas novidades máis significativas foi a presentación doMARCO, futuro centro da cidade de Vigo, que amosou unimportante proxecto de espacio expositivo pero aínda senliña de contidos definida. Este centro acompañou ó CGAC.e o MACUF. como institucións públicas galegas participan-tes na feira.

Quedan pendentes aínda algúns aspectos para conside-rar a ARCO como unha cita de referenciasignificativa.Aau-sencia de galerías internacionais de certo prestixio (princi-palmente norteamericanas) fai desta feira a de menor parti-cipación foránea entre as citas internacionais, aínda quenesta edición superou o 60% de participación de proceden-cia estranxeira. De igual modo, apréciase unha escasa par-ticipación de coleccionistas estranxeiros que non rematande acceder ó réxime comercial español. As deficienciastécnicas e loxísticas no apartado da arte electrónica enet-art ou a definición dun cliente-espectador máis intere-sado, preséntanse como cuestións menores pero poten-cialmente significativas. En definitiva, parece non haber fei-ra similar, idéntica. Tódolos anos recóllense novas ache-gas e afóndase tamén en vellos erros. Todo é cuestión deintrospección, de autocrítica cara ó exterior e dende dentro.Coma nun lene paseo: seguir camiñando, adiviñando pai-saxe, sen esquecer as derradeiras pegadas.

x.l.g.

Suplemento de O Correo Galego que aparece os xoves. Coordinacion, A.R. Lopez e Soedade Noia.Deseño, Anton Lopo: Maquetacion, Carme Botana. Fotografia, Chico Miras e Chicho Seoane.Infografia, Teresa Tojo, Fran Dominguez e Alberto [email protected]

a todos

PAG: F2851101 -- EDI: FEB28

OffN° 21

Pensamentos centroeuropeos

Off visita un territorio sagrado con pasos secretos no Norte de Alemanha epregunta a certo oráculo teutón sobre unha cuestión crucial. Respostaexdusiva: Linhas rectas? Non existe conhecemento posible na linha recta,sería case como imaxinar un mundo plano, un planeta sen orografía, puraesfera, e aínda así non se podería evitar a curvatura do tempo e do espacionin a existencia de políticos corruptos. A propia realidade do ser humano éun argumento definitivo. Estranhos seres: insectos que imaxinan un universoaplastante. Canta grandeza nas ás, na alma que sostén o corpo dentro davida. Será certo que a morte é o cansancio da alma? Por exemplo, escribircon bolígrafo semelha un exercicio de sinceridade. Dis que a lentitude dobolígrafo obriga ao pensamento en cada palabra escrita, a certahonestidade. Porén, a antiga tiranía da máquina de escribir e a actualautocracia do computador imponhen outros mundos posibles, e daí anecesidade de reinterpretar a perspectiva da verdade e da mentira naliteratura, na prensa e no diario oficial de Galicia. Hai árbores que se negana dar froitos antes de tempo, en contra dos plans de reforma agraria. Aoabeiro desta reflexión dicir a penas que vivimos unha infancia demasiadoprolongada e que a imaxe perfecta do optimismo histórico é unha fotografíaatopada nun barrio periférico de Berlín na que se mostra a un rapaz de seismeses lendo o Das Bild Zeltung. Hai un tufo insoportable a sensacionalismopor todas partes, pero non se debe mirar para outro lado.

Off ratifica todo o aquí expresado e agarda un pouco de comprensión doslectores intelixentes que aínda lle restan. Auf wiedersehen.

Última linha. Entrevista a Sófocles: "Voume unha vez dilo aquilo que viña adicir, non porque sinta temor da túa face. En ningún caso lograrás destruirme."

cARLOS sANTIAGOoff

revista das letras 406


De fóravirán


Foi como un tremor que abaneou os alicerces do país máis que o triángulo sísmico da serras orientais. A pu-blicación dun atlas lingüístico da UNESCO que coloca a lingua galega entre as tres mil en perigo de extin-ción fixo tremelar o amor propio de Galicia, sempre escéptica respecto da transmisión e o enriquecemen-to do idioma. O caso é que este Atlas é unha revisión do publicado polo mesmo organismo a finais dosanosoitenta e que, nos seus puntos básicos, proporcionaba un diagnóstico semellante ó que agora se publicano ano 2002. Sen embargo, a alarma xa está conectada e omesmopresidentedaXunta,Manuel Fraga, so-licitoulle ‘con carácter urxente’ á UNESCO o material para coñecer de cerca os datos que barallou este or-ganismo dependente da ONU no seu contundente prognóstico.

aanque houbo nos últimos anos numerosos informes, tesesdoutorais, volumes patrocinados polas universidades ou asinstitucións, tertulias radiofónicas, incontables páxinas nosmedios de comunicación, campañas publcitarias e manifes-tacións que trataron de espertar –dun xeito ou outro– a alertasobre o descensonousodo idiomagalego,non foiataapubli-cación do Atlas das linguas en perigo no mundo por parte daUNESCO que esa alerta se disparou a nivel social. Foi, sobretodo, a posibilidade de ‘‘extinción’’ dunha lingua familiar, ‘‘en-trañable’’ adicir dalgúns,queenvolveosgalegosdesdeoseunacemento e conforma a xeografía cultural e física do seucontorno. Rexistráronse incluso crises de angustia e esa an-gustia, en certo modo, acentuouse nos castelanfalantes, derepente somerxidos na revleación de que a ‘‘extinción’’ seproduce coa súa complicidade. O Atlas foi, de repente, tixolacon aceite fervendo que caiu riba das súas cabezas. ¿As ra-zóns? Probablemente hai que buscalas no feito de que o ga-lego se colocase na mesma ringleira do bable e o aragonés,dialectos estes do castelán e, por tanto, falas que non teñencarácter de idioma, un rango que, despois de todo, dá certaprestanza histórica: é frecuente oír cómo numerosos caste-lanfalantes presumen nas súas conversas de nacer nunhacomunidade con idioma de seu, anque eles non o falen. E aítemos o caso do rexedor local da Coruña, Francisco Váz-quez, tan amigo do cartón-pedra e inimigo do galego, que aben seguro lle dedicaría un parque temático á lingua galega echegaría, incluso, a falala nos grandes cerimoniais se algúndía esta lingua deixase de ser unha lingua viva. Para Váz-quez, o acento natural –nel especialmente marcado, ás ve-ces ó bordo da parodia– é suficiente para subliñar a proce-dencia galega no acolledor edificio do casetelán.

Ó rexedor local coruñés a publicación do Atlas pareceulleaconfirmación das súas teses: o galego non ten a capacidadedo castelán para sobrevivir: é unha lingua sen a penas falan-tes, nun recuncho pequenísimo dun mundo en proceso deglobalización que só servirá para pular do castelán e –claroestá– o inglés, os único idiomas para el verdadeiramente po-derosos.

E tanto un argumento coma outro –o dos dialectos e o dorecunchiño– son indubitablemente bazas que os reintegra-cionistas –¡satanizados desde tantos ámbitos, mentres oacentuísta Vázquez é aclamado con vítores polo pobo!– xa

hai tempo que identificaron a situación cos claros síntomasda debilidade do idioma no país. Fronte ós ‘‘2.800.000 falan-tes’’ ós que se refire Vázquez, os reintegracionistas abren oabano dos máis de trescentos millóns de falantes lusófonos,ou un mapa que brinda ó galego un espacio xeográfico en ca-tro continentes: desde o Brasil de América, ó Mozambique oua Angola de África, pasando pola Goa ou o Timor asiáticos.

Tampouco se estrañan os reintegracionistas de que o ga-lego apareza nunha situación semellante á do aragonés e obable: o dato é unha constatación máis da ameaza negra queeste movemento lingüístico vén anunciando desde hai déca-das: a desaparición do idioma galego na centrifugadora dia-lectal do castelán.

Índice do cariz desta ‘‘revolución’’ que armou o Atlas é o fei-to de que o prognóstico non se produciu desde tribunas mar-cadas politicamente nacionalistas ou desde círculos gale-guistas, senón desde un organismo tan pouco sospeitoso de‘‘fundamentalismo’’ lingüístico coma a UNESCO. Porque, fo-se por desidia ou compracencia, a alarma sobre o futuro doidioma natural do país sempre veu desde as posicións nacio-nalistas ou desde os foros culturais e científicos unidos es-treitamente ó galeguismo –como a Real Academia Galega–,mentres que o silencio ou o optimismo resultou unha cons-tante durante as últimas décadas nos partidos de ámbito es-tatal, como o dos socialistas, e na propia administración auto-nómica, que só ultimamente comezou a cuestionar a vitalida-de do idioma. Foron vinte anos de existencia da Lei de Nor-malización Lingüística que, a pesar de avances na visibilida-de do idioma, non serviron para fornecer o galego fronte á po-derosa maquinaria política, mediática, económica e social docastelán. Máis aínda, os últimos vinte anos na historia do ga-lego marcaron o comezo dunha situación que antes non sedera nunca nesta lingua: o progresivo endelgazamento dasúa base de falantes e o vertixinoso descenso do seu uso nomedio rural, tradicionalmente canteira e cerne do seu soste-mento nos últimos séculos.

Tiveron que ser os propios membros de asociacións lin-güísticas galegas os encargados de saír á palestra e defen-der vitalidade do idioma, se ben todos recoñeceron que esta-ba ‘‘enfermo’’ e desa enfermidade responsabilizaron ó trata-mento erróneo que imprenta a política de normalización daXunta. Sen embargo, ata o director xeral de Política Lingüísti-ca, González Moreiras, coincidiu con esta tese, anque as cul-pas recaeron no seu caso sobre a poboación en xeral, quenon lle trasmite o galego ós seus fillos.

A tese, máis ou menos, arrinca (simbolicamente) do Infor-me –dramático– sobre la lengua (1973) do profesor XesúsAlonso Montero, onde xa se anuncia a inminente desapari-ción do galego, criticado en varias ocasións polo seu carácterpouco realista e o seu decidido pesimismo. Máis recente-mente, o Mapa socio-lingüístico da Real Academia Galegadeu na diana ó salientar, entre as súas conclusións básicas,que as novas xeración non sentían moito interese en conti-nuar co facho do idioma de cara ó futuro.

Neste sentido, o ex presidente da RAG, Francisco Fernán-dez del Riego, mantén posturas diferentes e, como respaldo,exhibe a súa experiencia: a desaparición do galego –asegu-ra– é un tema ‘‘tan vello coma min’’ e xa na súa xuventude,cando estudiaba en Compostela, os galeguistas contempla-ban con pavor cómo as rapazas de servir –‘‘baluartes do idio-ma’’– se desprendían do seu idioma para expresarse en cas-telán. ‘‘E o galego nunca se perdeu’’.

sOEDADE nOIA E aNTONIO rODRÍGUEz


A As-Pge o ‘Atlas’

DesdeArxentina


apublicación por parte da Unesco do Atlas das Linguasen perigo no mundo considera o galego como unha de-sas linguas. É sabido que nun tema destas característi-cas, en que os resultados de calquera inquérito ou tra-ballo de campo estan suxeitos a máis de unha interpre-tación, pode levar a que o mesmo obxecto sexa motivode diagnoses diferentes.

A Asociación Sócio-pedagóxica Galega ten realiza-do nos dous últimosanosalgúns traballossobreasitua-ción do galego hoxe, traballos que que dará a coñeceren breve e que nos permiten indicar que, afortunada-mente, a situación do galego aínda non é e descrita ne-se informe; máis á falta deles e cos dados que temoshoxe, fundamentalmente despois da publicación doMapa Sociolingüístico, podemos afirmar, e ademaiscalquera persoa o pode comprobar, que o uso do idio-ma galego observábel na sociedade en xeral non égrande, fundamentalmente en certos sectores etarios.

Mais é preciso facer a puntualización seguinte: exis-te unha grandemasasocial quesabemoitomáisdoque

practica. O problema polo tanto situase en como se vairesolver o equilibrio inestable que actualmente se man-tén entre o galego e o castelán de xeito que o galego re-cupere a plenitude de usos propios dunha lingua social-mente normalizada.

A historia ofrécenos casos de linguas que desapare-ceron, mais tamén nos ofrece casos de outras que ouben se recuperaron do olvido, caso do hebreo, ou benrevitalizaron os seus usos e hoxe están en franca pro-gresión social, mesmo partindo de situacións moi des-favorecidas socialmente pero contando cun decididoapoio dos organismos pertinentes.

Nos procesos lingüísticos debemos non podemosdeixar de ter en conta a evolución dos procesos políti-cos e sociais; isto aplicado a Europa lévanos a consta-tar como no último século se camiñou xusto na direc-ción contraria á da uniformidade política e tamén, encerta maneira, lingüística: durante o século XX o núme-ro de Estados en Europa duplicouse, pasando de 23 noano 1900 a 48 no 2002. Loxicamente, aumentou o nú-mero de estados monolingües e linguas que antes eranlinguas B, convértense agora en idiomas de Estado.

Quérese con isto dicer que, no caso galego, será de-finitoriaapolítica lingüísticaquese leveacaboparaqueas nubes que hoxe, é certo, asombran o idioma deixenpaso a un sol de normalidade.

A situación actual da nosa lingua obríganos a tomarconciencia e a comprometernos na súa normalización.Debemos ser conscientes de que aínda que a lexisla-ción fose moito máis permisiva, o proceso non avanza-ría se non existe máis implicación por parte dos cida-dáns e cidadás que temos a responsabilidade, por nostocar viver neste momento negativo para a nosa linguade facer que esta perviva. A política lingüística que seleve a cabo deberá ter en conta a necesidade de impli-car os verdadeiros usuarios do idioma no proceso derecuperación de usos.

Do contrario, faremos realidade aquelas palabras deCarvalho Calero, ‘‘Por suposto, se o galego non é a lin-gua normal de Galiza, se ha de ser somente obxecto deestudo ao xeito do inglés, ou sexa se ha de ser tratadocomo unha lingua estranxeira, toda a historia do gale-guismo foi a historia dunha grande frustración, e o pre-tendido triúnfo legal do galego non é senón unha irónicadesfeita’’.

xOÁN cOSTAs

Conta a escritora Luisa Valenzuela que o títulodunha dassúas coleccións de relatos –Libro que no muerde– ocurríuse-lle como resposta á famosa fraseperonista alpargatas sí, li-bros no. Nestes tempos funestos pra os arxentinos por culpada irresponsabilidade dos seus políticos (peronistas ou non),o eslogan paréceme siniestramenteabsurdo, quizáis porque Arxentinaevoca en mín, antes que nada, aslecturasdamiñaadolescencia.

Moitos lectores emigramos du-rante os anos 70 a unha Latinoamé-rica imaxinaria (e gústame pensarque elo axudóu a mellorar en algo aLatinoamérica real). Visitamos ó Pe-rú de Vargas Llosa, a Colombia deGarcía Márquez, a Cuba de Leza-ma, ó México de Octavio Paz, a Ar-xentina de Borges... Un dos meusrecordos máis gratos daqueles anosé a primeira lectura de Julio Cortázar-osseuscontosnasediciónsdepetode Alianza Editorial- sentado no sa-lón da casa dos meus pais mentressonaban os discos de Weather Re-port no vello estéreo familiar. Dendeentón, Birdland e o Axolotl aparecenfundidosnamiñamemoria.

A lectura compulsiva de Cortázare Borges, entre outros, ifluíu decisi-vamente nos meus desexos de es-cribir.Nonsó foronalgúnsdosnarra-dores máis universais da segundamitadedoséculoXX,senóngrandeslectores e divulgadores das súaslecturas, algo que o escritor en for-mación xamáis agradece abondo.Borges descubríume, igual que a tantos outros, un universode escritores entón descoñecidos pra mín -como Walpole oSchwob-queseguenacontarseentreosmeus favoritos.

A Arxentina cultural da miña xuventude opoñíase frontal-mente ó salvaxismo la dictadura militar. Era parisina e xene-brina, cosmopolita e ceibe. Encontrábase moi por enriba dosseus indignos gobernantes. Por eso, e pra contrastar coasnovas que chegan estes días do outro lado do Atlántico, qui-xera facer unha pequena homenaxe á Arxentina dos nosos

díasnapersonadamáis interesanteescritorabonaerensedaactualidade:LuisaValenzuela.

Luisa Valenzuela é inxustamente descoñecida en Españaa pesares de ser unha das grandes autoras de relatos da ac-tualidade; quizáis a mellor en lingua castelán. Descoñece-

mento incomprensible tendo en con-ta que vivíu en Barcelona e que omáis importante da súa narrativaven de ser publicada en México porun grupo editorial español: Alfagua-ra (Cuentos completos y uno más,1998; pódese atopar en Ama-zon.com a un prezo un pouco eleva-do).

Luisa Valenzuela é belixerantecoa linguaxe ata ó punto que fixo di-cir a Borges que mataría a súa naipor un xogo de verbas; pero ela faibastante máis que xogar coas ver-bas. Na súa obra atopamos un diálo-go cos mellores contistas -o propioBorges, William Carlos Williams,Manganelli, Joyce, Maupassant-destinadoa levaradianteundospro-xectos expresivos mais atrevidos domomento. Porque Luisa Valenzuelaé unha de esas raras escritoras ca-paces de subvertir o discurso con-temporáneo por medio de auténticaliteratura e manterse, formal e inte-lectualmente, ó ritmo frenético du-nha contemporaneidade que desvir-túa de inmediato toda resposta artís-tica. Ela ‘‘nunca ten unha resposta-escribe Gustavo Sainz no prólogodo citado libro-, sempre plantexa

unha nova pregunta, sigue a buscar, a literatura senpre estáaló lonxe,adiante’’.

Aló lonxe, adiante, en dez anos, ninguén se lembrará do‘‘corralito’’, mais non dubiden que si leen hoxe a Luisa Valen-zuela,nonesqueceránaestaArxentina.

gERMÁNsIERRa


Útil Novosvalores

O ‘Diccionariometodolóxico deanálise literaria’ deArcadio LópezCasanova é unvolume rigoroso echeo de método,mais tamén escritocoa sabencia eamestría literaria quecaracterizan ao nosoilustre poeta


O outro día pretendía explicarlle a un meu sobri-ño, aquí en Madrid, que cousa é a aliteración. Es-tabamos nunha casa moi pouco provista de mate-rial ‘‘ad hoc’’ cando, mira por onde, reparei que namiñamochilaviaxabao ‘Diccionariometodolóxicode análise literaria’ (Editorial Galaxia, Vigo 2001)de Arcadio López-Casanova; libro que estes díasanda comigo por mor de me ocupar del. Meu dito,meu feito. Xaiña íamos os dous, o rapaz e máiseu, por un camiño aliterativo da man de Iglesia Al-variño, Novoneyra e García Bodaño. Carlos Do-mínguez, de Madrid de sempre, nunca tal se vira.E eu sentinme moi confortado de ilustrar coas no-sas vellas palabras o descoñecemento en mate-ria de imaxes literarias do cativo. Así que de entra-da este volume de Arcadio, exquisitamente pre-sentado por Galaxia, ten un valor práctico, e comotal non será cousa de lelo todo seguidiño, senónpetiscando aquí e acolá, ou indo ás entradas co-rrespondentes cando sexa mester. E non obstan-te eu lin este libro paso a paso, e agora volverei ael cando o precise. Por iso estou en condicións dedicir que se trata dun volume rigoroso e cheo demétodo (como de Arcadio López-Casanova),mais tamén escrito coa sabencia e amestría lite-raria que caracterizan ao noso ilustre poeta e es-tudioso transterrado. Naturalmente os autoresescollidos para ilustrar cos seus poemas (ou ana-cos deles) canto aquí se di, forman parte –na súameirande parte– do máis grando da nosa literatu-ra. Aínda que isto sexa, desde logo, relativo. Haigrandes poetas, com se sabe, que traballan baixomínimos, con tal escasez de imaxes que fan pou-co doado o comentario de textos. Ben ao contra-rio, existen pirotécnicos que todo o artellan apartirde arsenais metafóricos, que en realidade nonpretende senón impresonar ao lector con seme-llante faramella. Por certo, vou agora á entradametáfora do volume de Arcadio López Casanova,e atopo a seguinte definición: Forma (externa) daimaxe (v.) de fundamento obxectivo, baseada naidentidade, e que amosa dous tipos direnciados:1. In praesentia... 2. In absentisa..., etc. etc. Parailustrar a metáfora Arcadio bota man de novo deAquilino Iglesia Alvariño, pero tamén de Cuña No-

vás, de Amado Carballo, de Ricardo Carballo Ca-lero. Igual alguén pode pensar que estou esaxe-rando coas bondades e virtudes deste libreo, ob-viamente de lectura e consulta obrigadas paraquen queira saber oquesecocenaanálise textualentre nós, pero tamén fora do noso ámbito. Ben,neste caso levamos ao incrédulo á voz Hipérbole,como se sabe ‘‘figura de relevo enfático coa quese esaxera a expresión, sexa para aumentar ouben rebaixar unha determinada realidade’’. Aquíatopamos a Joan Airas:Pero tal coita ei d’amorque maior non pod’om’aver.Pero tamén a Rosalía de Castro. E así sucesiva-mente poderíamos afondar polo miúdo neste librotan cheo de rigor como de fermosura, e que sendúbida ningunha (e aínda que algún poda abraiar-se) é do máis ameno. Porque, xa se dixo, ven ilus-trado con mostras poéticas, así que apartede tex-to científico pode tamén entenderse como unhaescolma. Naturalmente o volume (o primeiro dunconxunto que, xa se ve, empeza pola poesía),acompáñase dunha bibliografía impecable, naque a partir de agora entra el mesmo por dereitopropio, mais tamén duns índices utilísimos para omanexo dun libro tan académico como de lecturafluidísima, e xa se sabe que ambos termos nondeberían ser un oxímoro: ‘‘procedemento que,baseándosenaequivalencia románticaporoposi-ción (relación de contrariedade (v.), dá lugar aunha expresión pode responder a dous esque-mas básicos: etc. etc.’’. Ata agora quen quixerapoñer un exemplo de oxímoro tiña que citar –unsupoñer– o tersiano ‘‘Vivo sin vivir en mí y tan altavida espero que muero porque no muero’’. Desdeo libro de Arcadio López-Casanova do que hoxedamos noticia podemos citar coa mesma prontitu-de e exactitude, e maior achegamento e veciñan-za a Rosalía de Castro, Amado Carballo, Avilésde TaraMaría Mariño, Cuña Novás ou Luz PozoGarza. Un traballo, pois, o de Arcadio útil e rotun-do.

vICENTE aRAGUAs

Ás veces as coleccións adicadas á promocióndiso que chamamos ’novos valores’ cobran unvalor real e deixan de ser unha sorte de segun-da división de escritores, ou de peaxe que aseditoriais teñen de pagar ás novas xeraciónspara manter en activoasestradas literarias. Is-to acontece, sobre todo, cando esas colec-cións serven de plataforma de proxección du-nha nova voz, que ten algo diferente que dicir,ou que sabe falar do de sempre dun xeito orixi-nal. Maisenocasiónsoprocesoaíndavaimáisaló, e esa voz reafírmase, consolídase, e équen de atopar un espacio propio no campo li-terario. E xustamente iso é o que aconteceucon Xerardo Quintiá, quen despois de publicarun par de libros na colección Descuberta deGalaxia (Finísimo po nas ás no 97 e Unha soaman e outros intres no 99), entra por méritospropios na colección Literaria, isto é, na colec-ción canónica por excelencia das que aeditoraviguesa adica ó xénero narrativo.

Un rabaño de ovellas brancas vai, pois, con-vivir editorialmente non só con Miranda, Rivei-ro Coello ou Bieito Iglesias, senón tamén cogran relatista que foi Otero Pedrayo, Don Ra-món para case todos nós. Ilustre compaña pa-ra quen demostra estar chamado a ser un ho-nesto continuador da xinea dos mellores rela-tistas galegos.Trece relatoscompoñenovolu-me, que se alternan con doce pequenos textosnumerados (denominados polo autor ’peque-nas historias’) que parecen querer ser estam-pas ou retratos, que ás veces ensaian a es-tructura telefónica de Blanco Amor e Suso deToro, e que noutras son case microrelatos,que é unha maneira de chamarlle cun pedantetecnicismo a ese xénero tan noso que é a ’cou-sa’ e que intúo está chamado a dar moitos e lo-grados froitos nas nosas letras. Non conseguesempre Quintiá a equilibrada intensidade per-fección que esa fórmula narrativa reclama, pe-ro si que -cando se afasta do corsé que lle im-pón o paradigma do retrato- logra algúns intresde extrema brillantez, como no remate da Pe-quena historia 3 onde non podemos deixar deapreciar a pegada de Castelao, ou no poten-cial de suxestión narrativa que posúe a cartada Pequena historia 9.

Os relatos transcorren todos nun mundo ru-ral galegoabaladopor infindascontradiccións:a da emigración, presentada con espida crue-za en O camión, a narración que abre o volu-me; a dos conflictos familiares ocasionadospola propiedade da terra e as irreparables fen-

das que abren; a da dependencia do alcohol ea violencia que chega a xerar; a da falta de ex-pectativas que padecen as novas e as vellasxeracións... Temas pouco amables, mais res-catados do cru exhibicionismo das miseriasdacondición humana pola ollada solidaria do na-rrador. Mais é evidente o afán de Quintiá porafastarse dos modelos ruralistas convencio-nais, mesmo dos ensaiados por algún escritorcontemporáneo, encorsetados pola vocaciónantropolóxica e pola fascinación filolóxica dosseus autores. Así, osvellos temascomoades-coberta da sexualidade, o desarraigo, a frus-tración do sentimento amoroso ou a soidadeestán tratados dende nós, isto é, dende as no-sas particulares formas de vivilos, mais cunhaprofundidade tal, cunha ollada tan honesta edesprexuizada, que se converten en peque-nas metáforas da condición humana e acadande inmediato unha trascendencia e un valoruniversal que sospeito outras literaturas nontardarán en descubrir

En canto ó título, intertextualizado nalgúnsdos relatos, Quntiá xoga a fomentar con elunha dobre lectura. Por unha banda, constitúesen dúbida unha referencia inconfundible aese mundo rural que é o verdadeiro protago-nista da obra, mais por outra as ovellas sonunha invitación a soñar e a deixar voar a fanta-sía, coas súas connotacións de pureza inma-terial. É por iso que o rapaciño Ïscar de ¿Enque sitio do ceo? entende que as nubes son asovellas de Deus, e o finado do seu avó o pastorque as garda, de xeito que a morte perde así oseu carácter definitivo e inexplicable e pasa aser unha viaxe ascensional por medio da cal oancián se afasta das súas duras condicións devida para converterse nunha etérea compañapara o seu neto, unha viaxe que a vella Relato-ra da narración que pecha o volume tamén es-tá disposta a emprender. Xa que logo, un usoben distinto do valor referencial que a ovellacobraba no Fridom spik de Jaureguizar, ondeo animal real era, para unha nena urbana, otrasunto da caixa de Norit que a súa nai usabapara lavar. Quizais sexa iso o que afasta aQuintiá da visión do mundo bravú, co quecom-parte a vontade de reafirmación étnica: a von-tade de elevar a ollada cara ó ceo, negándosea ficar atrapado nunha caixa de deterxente.

dOLORES vILAVEDRa


Rivas,no U.K. Carter


Manuel Rivas segue o sinxelo consello deRaymond Carver sobre a escrita: ‘‘entrar esaír. Non te deteñas. Continúa’’. En só catropáxinas, Vermeers Milkmaid pode parecer ex-cesivamente breve para darlle o seu título aesa gloriosa colección de contos, pero nela Ri-vas compirmiu algunhas anécdotas poéticasque se amosan como enseñas da súa arte, asúa herdanza galega e as súas emocións.

Este conto é unha lembranza da nai do au-tor, unha leiteira dunha zona deprimida da Co-ruña. Alí, el xogaría no lixo cos cascudas, querepresentaban o corpo de voluntarios dunexército inimigo. Trinta anos despois, o autorperegrina ó Rjksmuseum para ver Os come-dores de patacas de van Gogh, no que ‘‘o va-por do prato quente de patacas subre cara álámpada e ilumina as caras dunha familia decampesiños, que contemplan o alimento sa-grado, o humilde froito da terra, con fervor’’.

A continuación, tropeza ca Leiteira de Ver-meer, o luminoso personaxe no que il recoñe-ce claramente a súa nai. A arte de Vermeeratrapou a muller de tal xeito que o autor chegaa intuír máis profundamente a historia dela e asúa propia historia.

Rivas captura aqueles detalles esenciaisdas vidas modestas que funcionan como pris-mas, derramando luz nas orelas inesperadas.Observa os personaxes na pobreza, exube-rancia e esperanzas, na fantasía e a frustra-ción, na xenreira e na fuxidam, cun respectoque dá réplica á cualidade mística da luz deVermeer. Vermeer esculca esa famosa luz noseu retrato co leite da cántara da leiteira, refle-xiona o autor. E do mesmo xeito, Rivas subtil-mente búrlase das bolboretas da luz a partir dasinceridade nada dramática da súa proceden-cia rural.

Rivas naceu no porto galego da Coruña. Aimplacable lonxanía desta provincia españolado noroeste ocupa a primeira metade destesdezaseis contos. Apurando os vasos de viñodo Ribeiro nun bar local, collendo o mariscoentre marea e marea ou perseguindo unamante salvaxe que vive nas carrasqueiras, ovento que varre a paisaxe campesiñaalimentaos seus habitantes, sexan traballadores oumédicos.

The Blue Orchestra atoupiña no seu poentorecanto en Saxophone in the Mist, cheo de la-gartos e tabaos, que me recorda a contrariadaseñora Yeobright a través de Egdon Heath enThe Return of the native. Pero ó contrario de

Hardy, Rivas non permite que o campo domi-ne os seus personaxes, só a usa para contex-tualizalos. Na segunda metade, os seus con-tos van gradualmente afastándose da vila co-mopuntocentralparasuxerir aspiraciónsmáisamplas.

Traducido con tinxes líricos por JonathanDunne, Rivas é un dos poucos autores en ga-lego que conta con difusión entre os lectoreseuropeos. A súa primeira novela, The Carpen-ter’s Pencil trataba dos fermosos recordosduns amantes destrozados polo conflicto naguerra civil española. Sería fácil paraRivasali-ñarse a favor ou en contra dos independentis-tas galegos, pero non o fai.

Un conto, Butterfly’s Tongue, explora a hi-pocrisia brutal que enxendrou a guerra; só ou-tra, The Girl with the Pirata Trousers, utiliza oconflicto como tema. Rivas, de xeito intelixen-te, dálle un xiro á ficción para centrarse na in-tervención da protagonista, en vez de facelona propia emboscada dos guerrilleiros.

Este estilo directo da última metade de Ver-meer’s Milkmaid, onde as historias gradual-mente perden o seu ámbito galego e se centramáis nas cualidades morais que nas tramas.Tal vez, a máis satisfactoria é A white Flowerfor Bats, na que un estricto policía, cun talantecase metafísoc para osmar a corrupción, con-segue seguir as pegadas dun narcotraficantea través das ansiedades da súa atoutelada evella nai. No canto de arrestal coa suavidadedun Clouseau, o policía amoesta o traficantepara que se ocupe máis da súa nai.

Os obxectos, unha reconstrucción case ne-gra dun crime paixonal desde a perspectivados mobles dun cuarto, podería cualificarsecomo o tipo de innovación formal que Ray-mond Carver desprezaba. Pero mesmo Car-ver quedaría impresionado por Yoko’s Light, atenra historia dunha migración económica quetrastoca a estabilidade dun neno ata que se veenvolto, de novo, na apreta espiñenta, compa-siva, do seu queixoso pai.

jAMES uRQUHARt

.............................................................................Crítica aparecida no xornal británico ‘Independent’. A traduc-ción foi realizada por Amalia Salvado para rDl.

Desta volta, As Literatas de Xerais Peto, colección que logode lermos estoutro libro non habemos de louvar abondo, ti-ran en traducción galega de Xela Arias e Xabier Muguerza,cun limiar, preciso mais se callar breve de máis, de TeresaCaneda, a obra dunha escritora coñecida pola súa ‘‘críticarecorrente das construccións sociais e a súa revisión radicaldosmitosculturais,asconvenciónseoscanonsquerexenopensamento occidental’’. Trátase de Angela Carter(1940-1992), unha das autoras (e autores) ingleses de máisrecoñecido prestixio entre as fileiras do posmodernismo lite-rario e que, ó noso parecer, podería estarentreosprecurso-res de algún autor tan próximo coma Xurxo Borrazás, em-pregando o termo no senso de que o novelista galego crea–para o lector galego, que o puido ler na súa lingua antes caaAngelaCarter–osseuspropiosprecursores‘‘culturais’’pa-ra os seus lectores ‘‘naturais’’. Por iso Venus negra non nosé estraña, nin allea, todo o contrario, xa forma parte da nosatradición.Velaquí,pois,uncriterioquepodeseratinadoáho-radeseleccionar títulosparatraducir.

SeicaJeanneDuval,mâitressedeBaudelaire, inspirouunmangado de poemas de Les Fleurs du Mal, entre eles omagnífico Les Bijoux, no que se basea Angela Carter paraescribi-lo primeiro conto, que tamén dá título ó libro, de Ve-nus negra (Black Venus, 1985). A autora sitúa o lector noapartamento parisino do poeta,peroanarración–quese re-fireen todomomentoócontextodopoemamáisarribaaludi-do (intertextualidade, Caneda alude á Kristeva no prólogo),poema no que se describe a mulata Duval a bailar espida,adobiadasópolassúasxoias (‘‘Ellen’avaitgardéquesesbi-joux sonores’’) perante Baudelaire (que confesa: ‘‘j’aimeà lafureur /Leschosesoù lesonsemêleà la lumière’’)–,perma-nece no seu desenvolvemento ancorada, para nós, na ex-cesivarémoraliterariadopoemaenointento, fascinante,ca-seheroico,deAngelaCarterpordesmontar,medianteoarti-ficio dun único conto, todo o sistema simbólico que, sobre amullercomoobxecto,seexpresaeconsagranunhaobrapo-ética polo de agora incontestable. Poida que por iso o contoesteaapiquesdenaufragarpero,contraofinal (páx.37),sál-vase, pois nun parágrafo no que se narra como o fotógrafoNadar, ‘‘un ano despois de que Baudelaire morrera, xordo,mudo e paralítico’’ (victoria da sífilis que lle contaxiara a súaamante, que acaba co poeta pero non dá acabado coa súaobra, o mesmo que lle acontece ó conto de Carter), viu a Je-anneDuval ‘‘coxeandoconmuletas [...],perderaosdentese[...] podíase ver que lle caera a famosa melena. A súa carahabía asustar os meniños’’, nese parágrafo dáselle ó lectorun lampexo da tráxica intensidade da vida desta muller, in-mortalizada polapoesía, taménpolapintura (existeun retra-to seu por Manet), pero que por iso mesmo non se deu libra-do (malia o final que a autora engade á historia) da súa con-dena,oseudestinodemuller (¿fatal?).

Angela Carter repite rexistro biográfico en O gabinete de

Edgar Allan Poe, narración maxistral na que se esculca nainfancia do escritor norteamericano para decubri-la xénesedo seu mundo imaxinario na fantasmagoría do teatro, era fi-llodeactriz,equetennoseuinteriorquer fragmentosexcep-cionais coma ese "Testamento da señora Elizabeth Poe"quer faíscas da mellor retranca que nos lembran Dickens (adona de Poe ten uns dedos ‘‘longos e delgados, tan perfec-tos e céreos que se había poder acender lume nas puntas’’)ou intuicións xenuinamente literarias (‘‘certas noites de ve-rán [...], cálidas, fachendosas, azuis, suaves noites que osescravos trouxeronconelesdesdeÁfrica, temponoquefer-menta a música do exilio’’) xunta ecos doutros contos destemesmo libro (Poe ‘‘prende arteiro no lume unha candea enforma de frauta feita cun manuscrito [seu] dobrado’’ o mes-miñoqueJeanneDuvalusaparaprende-lo lumeospoemasdesbotadosporBaudelaire).

A autora tamén manexa variados tipos de narrador, brin-candoásvecesdunparaoutronomesmoconto,cunhafaci-lidade que o lector agradece ecunhaartequesebotadeversobre todo nos que é o propio personaxe o que conta a súahistoria, como acontece en Nosa Señora da Masacre, ondea protagonista, logo de ser condenada por un roubo na In-glaterra do século XVII, é desterrada a sufrir condena naAméricadoNorteealíacabavivindonunhatribodeindiosal-gonquinos, ou en O neno da cociña, ese conto, moi próximoó imaxinario de Cunqueiro, no que o uso do francés comoidioma culinario atangue cumes literarios inauditos e no quea literatura é a infancia recuperada,si, peronunhacociñadocampo inglés onde ‘‘a néboa se ergue por riba dos páramoscoma o vapor dun consomé’’. Venus negra ofrécenos reela-boracións de mitos literarios coma o do shakespearianoOberturaemúsica incidentalparaoSoñodunhanoitedeve-rán (cómpre non esquecer A Raíña das Fadas, a versiónmusical de Purcell), un conto no que Carter fai un pequeñopero marabilloso excurso sobre as diferencias entre o bos-que inglés, civilizadoe inzadodecamiños,ea fraganórdica,lugar de mortos e meigas; revisións de historias reais queacaban sendo contos populares tal o caso do parricidio co-metido por Lizzie Borden a fins do XIX, narrado aquí cunhaacedume crítica abofé que ben sa, ou o de Pedro e o lobo,ateigadodunpavorpróximo‘‘ávertixeda liberdade’’.

Reelaboracións ou revisións que veñen sendo unha‘‘transvaloración de tódolos valores’’ nietzscheana levada ómundo da literatura; de tal maneira que o lector galego podeter agora nas súas mans un deses libros que dá xenio ler,non só polo que teñen de ‘‘calidade literaria’’, que ter, tena,ou polos seus ‘‘valores’’, senón máis ben por todo o contra-rio: por ser beleza rara, pouco frecuente, oposta á común,unhaperlanegradaliteratura.

hADRIÁNlOUREIo


Perozo: ‘‘Queroprovocar’’


Palabras intelixentes, limpas, vivas. Así linanoveladeXoséAntonioPerozo ‘Martázul’,coaque gañou o Premio Blanco Amor e que, nos últimos meses, se converteu nun dos éxitoseditoriais da Literatura galega. ‘Martázul’ é unha novela de amor á muller e un grandecanto á libertade das persoas en xeral. Sacar os corsés que nos apretan e poder berrar.Escapar dos círculos pequenos e perfectos e abrir unha espiral de fantasía, camiños poronde a muller pode andar, o sexo como un gran mural de naturalidade e valentía.

cómo naceu Martázul? Naceu, en palabras do autor, porque "a propia cre-ación é algo máxico". E naceu observando nun cristal as mulleres que es-tamos, máis ou menos,entre os 20 e os 30 anos. Estamos liberadas, vivi-mos alegremente o sexo. Somos, nas palabras do autor que nos mira,"donas da nosa sexualidade, da nosa economía e do noso intelecto".Acabou o tempo de que as mulleres miren "baixo". Agora miramos "alto".

Eu entusiasmeime coa lectura desta novela , chea de historias apaixo-nantes e románticas, e de palabras limpas, intelixentes, vivas. Pareceu-me unha novela "femenina e feminista" ainda que a persoa que a fixo nonse sinte identificado con ningunha destas "etiquetas". En todo caso, éunha novela de amor á muller, eso penso. E é tamen un grande canto á li-bertade das persoas en xeral. Sacar os corsés que nos apretan e poderberrar. Escapar dos círculos pequenos e perfectos e abrir unha espiraldefantasía, camiños por onde a muller pode andar, o sexo como un granmural de naturalidade e valentía.

Xosé A. Perozo chega moi puntual á nosa entrevista. É un home ele-gante de mirada excéntrica. Conversamos e a súa palabra é precisa esinceira. Está profundamente contento pola boa acollida que tivo dendeun principio o seu último libro. Está tan contento que parece que todo oque di dio dende a ilusión e o entusiasmo.En ningún momento pretendeu"escandalizar" a ninguén coa súa novela. Sí quixo "provocar". "Provocaré unha das poucas premisas que me plantexo cando vou escribir unnhanovela" afirma Perozo. No sentido de que o que escribe lle "chegue" áxente, que lles guste ou non, pero que non os deixe indiferentes. Activar omundo e as conciencias. Mover un pouco a realidade. Romper a vida.

Martázul consigue, coa súa forma de ser, sorprender ao lector. De for-ma xeral, o autor confirma que "gusta máis ás mulleres que aos homes, esobre todo ás mulleres máis novas". Os homes teñen un pouco de medoante nós, as mulleres actuais, as martázuis incomprendidas e valentes.

"Non é unha novela de personaxe" di o autor, pero tamén confesa quetodos falan da muller nova e libre do seu libro, e que por tanto "parece queo personaxe acabou comendo á novela, impoñéndose". A protagonistado libro é un ser maravilloso, aventureiro, libre e natural. E chea de enga-do.

O libro é unha longa reflexión sobre as relacións entre as mulleres e oshomes. As mulleres, grandes. Os homes, pequenos. No sentido de que,como él afirma, "os home perderon uns roles determinados e en vez dealegrarse non o asumen, nin os da miña xeración nin os máis novos". Eengade que "son miles de anos de tradición de machismo e eso é algoque non é facil cambiar".

O home, por tanto ,está desorientado, na medida en que a muller tomaconciencia de seu. Ante él levántase unha muller nova ante a que non sa-be ben como actuar. A muller, pola sua parte, vive, sangra, corre. Martá-zul é unha auténtica "vividora", algo que antes non lle estaba permitido aunha muller.

E o sexo envolve a novela, como aire gris, como un soño. O sexo comoun teatro de sentimentos. O sexo como unha forma de escapar do real. Oautor pregunta e contesta: "Cal é o aspecto do ser humano de máis exer-cicio de liberdade? É o sexo" . E por eso a relixión, dende sempre,castrouese espacio de liberdade. Sobre todos nós pesan miles de anos de cultu-ra xudeo- cristiana chea de "hipocresía". Perozo, como escritor, conside-rou que "se eu quero contar como son as miñas personaxes non llespodoquitar o aspecto sexual". Hai que destapar a nosa intimidade escondida,abrir as portas do noso ser, berrar.

No libro hai tamén constancia dunha profunda ruptura xeracional. Mar-tázul rompe "co mundo pequeno-burgués" no que naceu. Ela "non tenas-piracións burguesas, non aspira a ter nada, non é consumista, ela vive".Escapa dunha vila abafante para ela e marcha á cidade. Ás cidades, xaque viaxa moito. O libro énchese das súas viaxes. Hai sensación conti-nua de viaxe física e viaxe interna. Perozo afirma que "eu sermpre creinnas viaxes iniciáticas. Sempre estamos viaxando, todos, ainda que viva-mos sempre no mesmo lugar e fagamos todolos días as mesmas cou-sas". O obxetivo primeiro é ultimo das viaxes de Martázul é "aprender".Ela ten unha curiosidade inmensa pola xente e pola vida. "Cando deixa-mos de aprender deixamos de vivir" argumenta Perozo.

Martázul ten unha cámara fotográfica qe leva a todas partes e coa querouba caras, xestos, vidas, historias. Martázul é maravillosa. Unha nenamala que se escapa do mundo. Unha muller contenta de ser muller e denon ter prexuízos. Ten aventuras con homes e mulleres, dun xeito libre,natural.

Hai unha separación entre ela e o mundo. Ela non pertence ao mundo.Hai unha ruptura feminista coa Historia, co pasado. Hai unha fractura.Unha distorsión de "como debe ser unha muller". Unha muller non debeser de ningún xeito concreto, pode ser como queira, podemos ser comoqueiramos e facer o que nos apeteza. Liberar o sangue sucio dos nosospoemas.

Hai un momento no libro en que Martázul se namora e busca unha rela-ción estable e monogámica e feliz. Quere asegurar o amor, coutar oamor, busca dalgún xeito unha boda. Falo co autor desta parte do libro,que me chamou a atencion, e él di que "é unha tentación na que todos ca-emos algunha vez, por presión social". Refirese a esa ilusión de "perdu-rar nunha relación". Perozo fala dende o desencanto cando di que "pre-tendes ser asi feliz e estás caendo nunha mentira, porque é imposible".

O libro ten e tivo dende un principio moitos lectores. Moitas lecturas di-ferentes. "A miña xeración fíxase moito no entramado político e asústan-se con Martázul. Dos 30 anos para baixo hai unanimidade, a todos llesgusta a novela e a personaxe, creo que conectei moito con esa xeración"afirma moi contento o autor.

As personaxes principais da novela son moi "cultas", por decilo dalgúnxeito. E hai diálogos e reflexións fermosísimos, cheos de filosofía e bele-za, cos que disfrutas moito leendo. O artífice deste "xogo" literario, Pero-zo, afirma que está moi interesado na lectura de ensaios e libros de Histo-ria. E tamén, como xornalista, trata sempre de reflexionar sobre o que llerodea, a pesares de que "aveces,comoxornalistas,non temosnin tempopra reflexionar". Ese exercicio de reflexión sobre múltiples temas estámoi presente na novela.

Martázul é un personaxe tan vivo, tan cheo de frescura, tan dinámico,tan rompedor que ao autor ninguen lle fala dos outros personaxes, nin daestructura da novela, nin dos acontecementos da novela. Todo o mundolle fala de Martázul. Esa rapaza intelixente cun sentido da antimoralidadeextraordinario. Esa rapaza atrevida, desposuída, alegre e triste, que vivena casa do sexo instalada de forma natural.

"Martázul é un putón" dixéronlle ao autor, e eu non entendo o comenta-rio, feito de forma despectiva. Parece que a muller non pode ser libre coseu corpo. Parece que a muller non pode romper o que estádefinido.Quenon pode amar. Que non pode correr. Que significado ten a palabra "pu-tón"? pregúntome. Eu,que sempre digo que sonunhaputa.Euquemere-velo puta nos ollos tímidos e cansos que teño. Eu que sangro nas bragascada día como unha rebelión constante de moitos poemas.

Eu alegreime de ler este libro. De sentirme aberta. De abrir as can-cións. De danzar no sexo. Alegreime de que "Martázul" sexa unhanovelaescrita con amor á muller.Os temposmudaneasmulleresdecidimossairdos cárceres nos que estamos metidas, atadas. E bailamos como putasante os homes, extrañados, eanteanoite,quenoscomprende.Bailamostristes desatando os nosos corazóns e os nosos corpos. Berramos. Co-rremos. Somos libres.

lUPE gÓMEz

Off - Asociación Escritoras-es Lingua GalegaInge Morath. A fotosíntese. No colexio...

Documents

Transcript of Off - Asociación Escritoras-es Lingua GalegaInge Morath. A fotosíntese. No colexio...