O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIÓN CELTA ANCESTRAL MONOTEÍSMO TRINITARIO ANTECEDENTE DO PRESENTE...

8/8/2019 O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIN CELTA ANCESTRAL MONOTESMO TRINITARIO ANTECEDENTE DO PRESENTE

1/70

Estes papeis forman parte da nosa tese, dirixida polo Acadmico Jos M Luzn Nogu, epola enton directora do departamento de Historia I da USC Raquel Casal Garca. O autor agradecea axuda dos directores e mis a dos profesores Fernando Acua Castroviejo e Francisco MarcoSimn. Sin eles estes papeis non teran sido escritos.

Postulando un enfoque monotesta trinitario para a relixin celta -autopsia (visin),tamn compartida por outros estudosos da relixin celta ainda que dun xeito mis parcial efragmentario-, o promptema desenvolvido polo autor na sa tese de doutoramento Treba eTerritorium USC, 2004, agora compendiado nestes papeis, explica acaso por primeira vez (2004),

neste tipo de literatura cientfica europea dun xeito coherente o funcionamento do sistemateocrtico Celta, basicamente unha reiteracin de categoras divias apostas a un Triple Deus ou aunha Triple Virxe.

Sinalando a funcin do deus da roda solar como psicopompos condutor dos mortos, no seuaspecto decadente ou solsticial de segundo paso do sol, establecemos no mbito xeogrficoceltoatlntico, obxecto das nosas autopsias, o celebratoriopiaculum da expulsin do inverno nasbandas indoeuropeas (2004).

POLIFUNCIONAL PANTEN CELTA

A divindade que mis veneran Mercurio. As sas estatuas son as mis numerosas, ven nelao inventor de todas as artes, considerndoo como o gua dos viaxeros nos camios e o que ten opoder para outorgar as maiores gaancias monetarias e favorecer o comercio (Csar, B.G. VI. 17).

Anda podendo os cambios sociais provocar ao longo do tempo alteracins, xa nos

esquemas mticos xa nos relixiosos, o certo que as relixins, ao remontrense os seus inveteradosusos a sculos se non a milleiros de anos de antigidade, non adoitan reflectir nen nos seus contidosnen na sa praxe -talvez constita o Islam unha excepcin- a realidade social dos seus actuais

O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIN CELTA ANCESTRALMONOTESMO TRINITARIO ANTECEDENTE

DO PRESENTE CRISTINAndrs Pena Graa

Arquelogo do Concello de Narn

Ao meu carsimo amigo Eulogio Losada Bada,doutor de estado, egregio indoeuropeista.Cabalga xa con Rhiannon.In memoriam.


2/70

crentes ou practicantes. Pretender que vetustsimos mitos, transpasando sculos e anda milenios,expresan hoxe nos seus ecos a actual realidade social dos crentes, pode resultar ilusorio.

Convense en que os Deuses da Primeira Funcin, s veces unha parella antittica, sonordenadores e administradores do Cosmos, correspondendo as sas funcins no plano poltico etemporal, dicir na treba, coas do rei e coas do sacerdote; o deus Creador, o Bo Pai, oLuminoso, o Todopoderoso, tera pola sa banda como contrapunto ao deus desestabilizador,sombro e treboso1. Os Deuses da Segunda Funcin son fortes, animosos e violentos, invocadoscomo Segos Vitorioso no combate igual que entre os Cristins da Idade Media o SantiagoMatamoros, fillo do Trono. Os Deuses da Terceira Funcin, mis complexos, viran teoricamentea ser, anda que iso resulte inaplicable para a relixin celta2, os deuses que acrecen: os do amor, osda rexeneracin, os da natureza viva que se renova e se incrementa, os da sade, os da enfermidade,os da morte e os do Aln.

O modelo funciona moi ben en xeral, permitindo distribur por temas ou funcins, como oslibros nos espazosos andeis dunha biblioteca, a deuses e divinas categoras, pero no bal doautoritario rxime de padroado e clientela celta a trifuncionalidade s parece encaixar a presin,reducndose esencialmente s funcins no poltico entre os Celtas, igual que seica na arcaica Roma

CTEDRA. Revista eumesa de estudios

168

1. Pero no mundo cltico o papel social desempeado ante a guerra polo rei e polo druda fai que a primeira funcin absorba segunda, e anda terceira, pois ao entronizarse o rei vencllase, casa coa Deusa Nai, encarnacin da treba e do pas, e

esta unin garante, dependendo do seu recto goberno, a lactacin das vacas e das ovellas, a fertilidade dos campos e a abun-dancia de froitos nas rbores.

2. Pois tamn aqu esencialmente moitos aspectos da terceira funcin son asumidos pola primeira p.e,Mars Coso, Cos / Iovi.

segundo mostra unha fragmentaria pasaxe deFesto que nos referiremos ao falar sobre a orixedo sistema feudal Atlntico, a dous, descansandoo sistema, xa en tempos de paz xa en tempos de

guerra, sobre a vertical mutua relacin dedereitos e obrigas establecida entre os seores oupropietarios e os granxeiros ou dependentes.

Carecendo este sistema dunha clase oucaste exclusiva da segunda funcin, a relacinhorizontal interpares, entre iguais, dervase doethos cabaleiresco no caso dos seores e dunhaconsuetam rationem de usos e costumes no casodos non seores. Chegado o momento, ante unha

alarma en tempo de guerra, toda a sociedade, oGrd Taithe, os graos da sociedade laica dunhatreba, os habitantes, as xentes, gentes oupoboacin sen mis, os que se encontran enidade militar, os reservistas, e ata as mulleres e os pequenos se fai falta, comparten e soportan o

Coloso de Braga, posible representacindun tonante


3/70

comn destino da Treba: ardidos lderes e intrpidos capitns cabalgando sobre os seus cabalos osseores propietarios; empuando as espadas os colonos granxeiros ou tomando as lanzas os xvenscon virtude, arroxo e herosmo de soldados sobre os seus firmes ps, e tras de todos van alentandoas esposas e os fillos. Mantndose inalterado este modelo durante centos senn miles de anos, nosmitos celtas os deuses si parecen reflectir esta aparentemente ambigua ordenacin.

Os deuses celtas fronnos transmitidos, como en Cabeo das Fraguas, Lamas de Moledo,etc.3, pola non sempre precisa interpretatio epigrfica celto-romana e a mido interpretados polanon menos s veces aparvada interpretatio lingstica4. Nas fontes, atravs da mirada einterpretatio romana, chegronnos fragmentariamente descritos os deuses celtas: vemos aIuppiter / Taranus, a Esus e a Vulcano nos textos dos Comentarii de Csar5, definidos co que Dottindenomina physionomie incomplte, sinon inexacte6, ou nuns versos de Lucano dos CommentaBernensia. En canto a Taranus, Jpiter / Taranis, o vello deus indoeuropeo do raio e do fulgor7,

aparece por exemplo na interpretatio celto-romana ora como Iuppiter Taraunucus, mencionadosegundo Jan De Vries por unha inscricin de Scardona en Dalmacia8, ora como I.O.M.Tanaro9,

169

O Misterio do Trisquel na Relixin Celta Ancestral

Monotesmo Trinitario Antecedente do Presente Cristin

3. Inscricins nunca anteriores segunda metade do sculo II d. C.

4. o caso da invencin en inscricins con tenimos celto-romanos expresados en textos epigrficos celto-latinos dunha lin-gua chamada Lusitano, como mostrei en 1995 (Pena 1995) e como confirma agora o cadro epigrfico evolutivo deMonteagudo Garca mediante unha datacin absoluta en base aos miliarios das letras epigrafiadas nas inscricins latinas(exceptuando est claro a letra p que nos epgrficos fragmenta ou cachios da perdida inscricin de Arroyo del Puerco,misteriosamente, precedera en catro sculos ao resto das demais letras, segundo o establecido sen nengn xnero de dbi-das, en principio, por un erudito, preciso e minucioso estudo de Francisco Villar).

5. G. WISSOW:Archiv fr Religionwissenschaft, XIX, 1916-1919,pp.1-49.

6. GEORGES DOTTIN:Manuel pour servir ltude de lantiquit celtique, 1906, p. 224.

7. Pena 1991: 156-162.

8. CIL III 2804.

9. CIL VII, 168.

10. CIL XIII, 6094.

11. CIL XIII, 6478.

mencionado por unha ins-cricin do 168 d. C. ori-xinaria de Chester, ora comoTaraunucus, mencionadopor das inscricins de God-ranstein10, preto de Landau ede Bckingen11, xunto aHeilbronn, ambas enAlemaa.

Mis complexa quea cristi, ou seica similar aela, existe segundo tenta-remos demostralo unha

Tpico exemplo do cristianismo celta galego


4/70

Trindade celta inclundo a un Deus Pai indoeuropeo, montaraz e tempestuoso, deus do trono, doraio, do fulgor e da treboada, ao que coeceramos polos seus eptetos temticos Oll Atair, Dagda,as como por topnimos relativos aos montes que lle serven de morada ou aos puntos onde se lleadicaron santuarios, como Larouco, Ladicus, Candamo, etc., na Gallaecia e Hispania. oPoeninusnos pasos alpinos da Galia e o Uxellinus en Austria12.

POLIFUNCIONAL SOBERANA

A chamada funcin soberana, verticalmente de arriba abaixo, dixase sentir como unha finachoiva empapando no sistema piramidal celta a todas as demais funcins, sen que este tipo deestrutura social celta permita un panten especfico para cada unha das tres clsicas funcinsdumezilianas. Anda existindo etnias recoecibles como celtas, anda existindo indiscutibles

linguas celtas e unha arqueoloxa institucional especificamente celta, o mundo cltico non estnecesariamente restrinxido a aspectos tnicos, lingsticos ou arqueolxicos. Concibidoamplamente como un conceito cultural13, o termo celta responde a unha forma de vida, a unequilibradsimo modelo organizativo territorial, a Territorios Polticos Autnomos internamentemoi estruturados sobre un armazn clientelar de mutuas obrigas, entre seores e labregos, baixo unmando certo tan s limitado polo solemne compromiso do nobre rei que, no momento do seuentronizacin, obrgase a exercer con xustiza e rectitude, respeitando as leis humanas e divinas, ogoberno e a direccin da tribo. Do mantemento na tribo deste compromiso, fiscalizando o poderreal con poder de excomunin ou de execratio, encrgase un alto e cultivado abate. Este aserto non

nega a cada mbito xurdisdiccional, definido polo santuario, nen a particularidade dos deuses celtascircunscrita a situacins cambiantes dunha sociedade viva, nen certa funcional especializacin puntual sinalada, explicitada ou restrinxida polos correspondentes eptetos compartidos enocasins por unha mesma divindade, ora Marte, ora Xpiter, ora Apolo, segundo sucede conLug, Lugh, Lugos, Leud, Lleu (Luminoso Deus), Mabon (Divino Mozo), Grannos (Granate,Brilante como a Grana), Belenos (Branqusimo, Brilantsimo, Belsimo), Cocidius(Guerreiro, ou mis probablemente do w. coch vermello, ao que os romanos en Britanniacomparaban con Marte), Segos (Vitorioso ou Suxeitador), Uestius (hospedeiro [do Aln]),Brian (Forte), etc., etc., sinalando A. Ross que ainda que os deuses celtas non formaron unhanica linaxe de deidades, como os seus ben organizados equivalentes gregos e romanos, tian

certas reas definidas de influencia14.

O divino temor ou a reserva e o afn do mundo cltico por evitar a banalizacin do sacroen mans impas ou inexpertas puido ser responsable de que, quizis inconscientemente viventesanda no presente cristin, percibamos distantes e confusas unhas crenzas que puidesen enrealidade sernos moi prximas. Acrecenta esta brtema ou desconcerto a nosa ignorancia ao nonsaber que, intensificando sen dbida ora unha deidade illada ora un panten nico, a relixin celta


170

12. Vxase Miranda Jane GREEN, Celtic Myths, British Museum, 1993; trad. espaola: Mitos Celtas. El pasado legendario.Akal, Madrid. 1995, pp. 53.

13. Megaw & Megaw.

14. Anne ROSS.Drudas, Deuses e Heroes na Mitoloxa Celta. Trad. Colect. Ancoradoiro. E. X. B. Px. 98 e 99.


5/70

Santsima Trinidade coa Sagrada Familia nun altarda catedral de Braga. Distintas representacins dunnico Deu

puidese acaso responder no fondo, verboruminmoderatio, a unha concepcin teolxicatesta trinitaria vel quasi monotesta, poucoafastada seica da elegante, sutil e enaltecidaconcepcin trinitaria do noso monotesmoCatlico e Cristin, salvando est claro asdistancias e as crenzas.

A relixin non igualmente percibidapor dous telogos, nen moito menos por dousleigos ao nivel popular. Era frecuente enGalicia fai vinte anos atopar a persoas desetenta e oitenta anos sostendo que esta ou

aquela virxe estaba casada con este ou aquelsanto. E anda que en principo a catequeseobrigatoria puidese acabar con todo iso, existenas manifestacins relixiosas ou piadosas populares entre os fregueses das parroquiasgalegas, segundo xa Risco sinalou, certatendencia a instituir estraas parentelas entreos propios santos e os santos dos veciospobos e das parroquias vecias:

171



15. aparecer no monte, os dunha parroquia, chamada Santa Eulalia, quixronna levar mais ela non quixo ir, decindo queestaba cansa e, ademis, que pertenca a Sant-Iago de Requeixo (Chantada), polo cal esta a que lle fai a festa, anque a cape-la serve de lindeiro entre as provincias de Lugo e Pontevedra. Denantes de chegar a Ela hai unha fonte milagreira, e a xente

d que a fixo a Virxe cando via visitar s sas hirms, chegando o burro que a levaba con moita sede. Ela petu no chaocunha vara que tragua, facendo xurdil-a auga. V. RISCO Liturxia popular inHistoria de Galicia I, p. 365.

16. Camille JULLIAN.Histoire de la Gaule, vol.II. Paris 1909.

do mesmo santo, incluso da Nosa Seora. Na leenda do Monte Faro dise queapareceron al tres Virxes irms; unha pidu que a puxeran nunha parroquia doconcello de Rodeiro, perto do monte Faro, que foi Santa Mara do Ro; outra parafora do concello; e outra, que a que est non cume do Faro, pois pidu que apuxeran no mis outo, coa intencin de ver s sas irms, e as ou fixeron15.

Tal vez foran estes tipos de fenmenos os que variaron a inicial concepcin monotesta que

Camille Jullian16 tia da relixin celta, pois imaxinando el nos seus iniciais presupostos que asconfusins entre determinados deuses galo-romanos vian dadas pola existencia dun deusprerromano plurifuncional, abandoou logo esta idea inclinndose por unha visin da relixincltica composta de [diversas] grandes divindades amplamente adoradas que compartan o cultocon outras entidades de carcter mis privado e localizado, [pois] a unidade relixiosa poderaexistir nun principio propugnada polos drudas que se erixiron en conservadores da tradicin [...];

Outras veces, as irms son detemi-adamente as imaxes, que poden sere


6/70

xunto aos grandes deuses da teoloxa oficial, coexistiran divindades locais ou rexionais de diversotipo e, tamn, entidades relixiosas menores de carcter privado ou familiar17.

En palabras de Jullian, lhistoire religieuse de tous les peuples est celle dune lutte entrele dieu des prtres et le dieu de chacun18.

Viuno, cntao e ilstrao tamn Risco [...] isto somentes representa a natural contradicinque atopamos decote na mente hum. A devocin apegar imaxe material. Tal por mor de que axente sexa tan apegada s imaxes vellas e non queira de boa gana santos novos. En Mundl(Celanova) ao trataren unha vez de traguer un santo novo, os vecios protestaron dicindo quedeixaran quedar o que haba, poilo novo non a favorecer s emigrantes, sinalando tamn VicenteRisco como os devotos van tocar na imaxe con rosarios, escapularios, medallas; refregan os panosnos ps e no corpo do santo, bcannos despois con moito respecto e grdanos con coidado19. Risco

recolle como procuran o contacto coa imaxe levando as andias na procesin ou indo collidos sfitas atadas imaxe, e sobre todo como s veces maxinan parentesco entre os santos ou entre assas imaxes. Na Limia din: San Juan de Reiriz / San Pedro de Sabariz / San Andrs de Guillamil,/ Santa Marta de Ortigueira [...] /, San Martio de Cands, / Santa Cristina das Maus, / e San Adrinde Zapeus, / todos sete eran irmaus20.

Nas sas remarques prliminaires sa obra La Religion des Celtes, tamn viuno ecntao ao seu xeito, anda que desde outra perspectiva, Jan De Vries:

Il convient dexaminer [] en quoi consistent les sources et comment elles se pr-sentent. Nous avons des renseignements fournis par les auteurs classiques, romainsen particulier, et aussi des rcits hroques traits comme des lgendes ayant trait lpoque mythique originelle, donc fortement dforms, et dans lesquels sur biendes points on devine un fond mythique. Nous possdons galement un certain nom-bre de documents archologiques qui nous renseignent quelque peu sur le cultegaulois, mais surtout une grande quantit dinscriptions et dimages de lpoquegallo-romaine21. Il est vident, ds labord, que des sources de nature si varie ne


172

17. Cf. OLIVARES PEDREO, op.cit. 146.

18. Ibid., op.cit. 146.

19. Vicente RISCO, Etnografa, liturxia popular, inHistoria de Galiza dirixida por Ramn OTERO PEDRAYO:A Terra O Home-Ip. 364.

20. Seguramente a base dunha idea semellante formouse nas beira do Mio a leenda dos cinco ou dos sete Santos irmus: SanFelipe, San Pedro ad Vincula ou San Fins (?), San Marcos, San Mamete e San Domedio, Nomedio ou Amedio, cecais sanMamede e San Telmo, bandose no ro, afogu, e os irmus dedidiron rescatar o corpo, e, para elo rubiron cada un seu

picouto, dos que hai arredor do Mio. Para abesullalo cando viera a aboiar, e puxronse onde hoxe estn as eirexas ou ermi-das respectivas. San Marcos era o que estaba mis perto do ro, mis como iba canso, quedou durmido e, namentras, pasou

polo ro abaixo o cadavre de San Telmo, que non parou deica o val de Louro; como o corpo santo botaba moita luz, os outrosirmus vrona, e os que acodiron os primeiros foron San Fins e San Domedio, que o recolleron e sepultrono en terras deTu. Na versin en que son sete, non figura San Telmo, e figura, en troques, San Xulin (ou San Xiao), o do Monte Aloia,mailo nome do santo que se afogu no ro non se sabe, e din que se perdu no mar. Diste detalle quxose tirar un vencello

coa leenda de San Brandn. ibid. p. 365.21. Cf. G. DOTTIN, A religion deas Gaulois, in RHR XXXVIII, 1898, p. 136, sur linsuffisance des sources concernant la reli-

gion des Celtes.


7/70

sont pas sur le mme plan. La mme mthode ne peut pas tre mise en oeuvre pourexpliquer une lgende et pour exploiter une image. Jusqu nos jours, les savantsse partagent la confiance surtout aux auteurs romains, confiance dans les docu-ments imags; les seconds sont les plus nombreux, dans lensemble, parce que dansles images, cest le peuple celte lui-meme qui a exprim ses croyances. Mais mmeainsi, nous aurons prendre position ds le dbut, car on ne peut pas mler deschoses aussi diffrentes. Dans notre monde chrtien, nous trouvons la fois undogme tabli et un certain nombre de coutumes populaires qui sont loin de corres-pondre ce dogme. Ceci nous incite tre prudents propos de la religion desCeltes22

Sendo abismal a distancia que habitualmente separa das crenzas populares a formacin teo-lxica do seminario, plasmada nos difciles libros de teoloxa, as como tamn dado o profundo sig-

nificado dunha misa nun latn incomprensible ata hai pouco celebrada de costas ao pobo, comprn-dense assui generis interpretacins da relixin oficial realizadas polos labregos, as formas ruraisde formular a sa devocin, a sa piedade e o seu culto, intentando dar significado a todo o que seignora e provocando s veces a amable hilaridade dos curas nas parroquias. Pero anda existindoestes usos e formas relixiosas, anda en definitiva compondo iso a expresin corporativa e persoalda relixiosidade popular, anda constitundo as tradicins os alicerces sobre os cales descansan ascrenzas dos fieis, a ningun se lle ocorre, porque os labregos de determinadas aldeas crean que haitres virxes irms, negar o carcter monotesta do Cristianismo a pesar da sa esencia trinitaria, nenmoito menos pode pensarse que esta relixin careza dun definidsimo e perfeitamente estruturado

corpus doctrinal.Sera posible que por este camio, aceptando como Reinach faca que varias tribos puide-

sen acollerse tutela dun mesmo deus - tndose creando devandito autor falsas expectativas ouideas sobre a Relixin Celta -, considerar non como panclticas senn [como] divindades locaisde pouca importancia, adoradas por certos pobos que habitaban entre o Sena e o Loira23, s divin-dades Teutates, Esus e Taranis citadas por Lucano e os Commenta.

Se Vendrys, segundo Olivares Pedreo, finalmente se decida por adjudicar un carcterlocal a las divinidades celtas mencionadas en las dedicaciones24, Lambrechts -segundo refire

tamn o mesmo Olivares sen decidirse el tampouco por unha ou outra autopsia- percibira clara-mente xa como el gran nmero de eptetos de dioses conocidos que variaban de tribu en tribu noimpide que dichos eptetos aludieran a grandes divinidades comunes a todos ellos []. Para lestos eptetos tpicos son comunes a todos los pueblos y pocas, por lo que se tratara slo de adap-

173



22. Jan DE VRIES.La Religion des Celtes, remarques prliminaires II.

23. Reinach 1908, I, 208-210. n.v.ex Juan Carlos OLIVARES PEDREO, op. cit., p. 145.

24.Il rsulte de ce rapide examen des ddicaces rpandues travers le monde celtique que ce quelles fournissent avant tout,cest une nomenclature de divinits locales. Mme en cartant celles dont la celticit est douteuse, on obtient un ensemble

imposant, mais qui prouve seulement labondance et la varit des cultes locaux. Il nen se dgage de cet ensemble aucunevue gnrale sur les conceptions religieuses des Celtes. On nen trouve mme pas trace de grandes divinits qui eussent tcommunes tous les peuples celtiques. Cest comme dieux locaux ou incorpors des dieux locaux que Mars ou Mercureont t honors [Vendrys, 1948, 248] n.v.ex Juan Carlos OLIVARES PEDREO ibid. p. 145


8/70

taciones locales de una cosmogona y de una teologa [celta] estructurada por los druidas. La grancantidad de representaciones escultricas de un mismo tipo de divinidad descubiertas por todo eloccidente europeo sera una clara demostracin de que, pese a la variedad de denominaciones, exis-tan divinidades adoradas simultneamente por variospopuli25.

Finalmente, intersanos destacar unha resea de Olivares: Mac Cana critic tambin lasposiciones localistas afirmando que este aspecto de la religin celta se haba exagerado en exce-so obscureciendo la estructura esencial de la misma. En primer lugar, como ya Ross lo haba plan-teado, Mac Cana incida en que los mltiples nombres de divinidades conocidas no necesariamen-te implican una multiplicidad de dioses, puesto que unas mismas deidades podan ser conocidassegn la regin con diferentes denominaciones. Por otra parte, la adscripcin local de muchos deestos dioses tampoco deba indicar la carencia de entidades de amplia difusin y significacin26.

Veremos ao longo destes papeis como o Territorio Poltico Autnomo Celta, a tribo, entempos de paz, Trebad27, un mundo institucionalmente complexsimo dirixido por nobres, homes emulleres28, que coidando aos seus fillos ata que estes cumpren seis ou sete anos abandanos logo,dndoos enfosterage ou adopcin aos seus vasalos para que estes ltimos adstrenos no servizo, adisciplina e o valor. As trebas ou tribos adoitan estar desunidas e enemizadas, sendo seica este oalto prezo que ha de pagarse por ser celta, porn, segundo albiscarmolo nas nosas follas, no campoinstitucional e relixioso todas as trebas comparten unha mesma cultura, posiblemente saturando unclero pancltico dun similar contido sociopoltico e relixioso, comn, por encima das rivalidadestribais das civitates / populi, trebas ou toudos, a cada un dos centenares senn milleiros de

territorios polticos autnomos habitados polos celtas.Por encima das divisins tribais, con institucins de inspiracin teocrtica, con dogmas

unitarios, cun frreo e estreito control vertical por parte dun clero xerrquico e colexiado provistodun estruturado corpo teolxico penosamente estudado nun dilatado espazo de tempo29 polosaspirantes ao sacerdocio, a Relixin Celta e talvez un clero pancltico xogan o seu papel. Aexistencia deste control por parte do clero -sirvan como paradigma os nosos papeis intitulados Omatrimonio do soberano encarnando Terra ou Tribo coa Deusa nai30-, a acomodacin s feiras


174

25. OLIVARES PEDREO Op. cit. p.144. Lambrechts, 1942, 177 ss.

26. Mac Cana 1983, 22 indeed one can not but reflect that if the Celts were monotheists at hearth, then they were remarkablysucesfull in disguising this, for not mereley have they fractured their single goodhead into a multiplicity of aliases, but theyhave also invested some of these with a convincing air of individuality ibid. 23, in Olivares Pedreo. Op. cit. p.146.

27. Trebad en Irlanda un mundo pacfico de propiedade privada e de posicin social, de diademas, de viriae, de torques, decetros de mando, de casas de baos e salns de banquetes, de briugaide briugs con fumarentos caldeiros, de cabalos, demulas, de varas de xustiza, de bois, de vacas, de apeiros de labranza, de rendas, de diezmos, de servizos, de feiras, de roma-ras e de servizos relixiosos oficiados por un clero moi xerarquizado, especializado e sabio. Non falta o contrapunto de pico-tas, de forcas, de bandas e correras de enfants terribles solteiros. En tempos de guerra as mulleres administran as terras, ogando, os servos e os bens familiares; en ausencia de Trebad, tras a bandeira tribal, fronte ao inimigo, os homes son unha

puntiaguda, aceirada e espida vontade.

28. Con capacidade de actuacin xurdica, non postergadas, accedendo ata soberana e direccin do exrcito en ausencia delia herditaria masculina.

29. Que, descansadamente, permitira hoxe obter en calquera universidade da EU polo menos cinco licenciaturas.

30. Pena 1994.


9/70

estacionais do sistema social expresado a travs dunha relixin, etc., os dogmas posiblementeestablecidos en concilios universais similares aos que, posto que Cristo non inventou tal tradicin,forzosamente houbo de herdar a Igrexa Catlica, os dogmas analisados desde a nenez enverdadeiros seminarios polos destinados carreira eclesistica, conforman o coherente armaznideolxico do sistema cltico.

fundamentalmente a praxe dunha relixin institucionalizada -onde a Deusa Nai fndesecoa Treba nunha unin mstica, onde se o rei xeneroso as vacas dan leite, onde o exercizo dasoberana participa da divindade, comulga con ela e expresa a orde social- o que en catro feirasrelixiosas estacionais une, conecta e constite o Celta. Por iso -Csar sabera moi ben de queestamos a falar-, para dominar e debilitar aos Celtas, facase obsesivamente ineludible suprimir osseus altos vencellantes conclaves intertribais, asasinar aos mis sabios e destacados drudas eeliminar as sacerdotais xerarquas, destrundo as o ncleo da Igrexa celta.

LOCAIS UNIVERSAIS, TRIBAIS UNIVERSAIS

Sabemos que, anda referendndose en miles de antropnimos, Ftima e Lourdes sonadvocacins marianas cimentadas nos topnimos das sas capelas ou santuarios e que non son daspersoas distintas, a pesar de estaren separadas por miles de kms. Pero consideramos a do ro SenaSequana e a de Coventry31, Coventina como das deusas diferentes e non como categorasdivinas, ora recibindo o seu nome do santuario local, no Sena, ora no Muro de Hadrin,posiblemente en Coventry ou en Carrawburg32. Do mesmo xeito Mars Albioricepodera non ser[Mars] Albiorix, Rei do Mundo ou [Marte] rei dos Albins, senn Marte dos *Albiorigos,como Bituriga (etimolxicamente -riga Raia + bitu- da vida) puido ser dos Bituriges ecomo ata o noso Vestio Alloniecopodera ser o Vestio, Hospedeiro, *Gwest-ius, xer.gast, ingl.guest, Allonieco dos Allns (ou dos Allones) que recibe aos mortos cos brazos abertos.

Descoecndose o verdadeiro alcance da Igrexa Celta, carecndose hoxe de suficentesdatosrelixiosos arqueolxicamente escrarecidos, isto coecndose tan s ditos dados mediante aevidencia que nos chega como resultas da praxe popular pero ignorndose o corpus teolxico noque, segundo veremos, poderan inscribirse os mesmos datos, lstrase a claridade dos feitos.

Vn sendo tpico o imputar a cada tribo os seus propios deuses basendose esta atribucinunicamente no inveterado hbito local dos celtas para designar, pars pro toto, ocultandointencionadamente o seu nome, ao omnipotente Deus, politcnico por definicin, co temticoepteto alusivo especfica arte ou industria por el mesmo desenvolvido nunha concreta situacinou lugar. Devandito epteto aparecera moitas veces acompaado polo topnimo do lugar ou dosantuario onde o deus venerado. Podera ser este o caso deBandua Veigebreaegus33 que significa,

175



31. Asociada ao auga, aos ros e ao termalismo ou fontes con propiedades curativas. Probablemente a Vi-vianna, a Dama doLago derive dunha Co-vianna ou Coentina, e sexa tamn a esposa de Merln Gw-end (-ol)-oena = Coventina, posiblemen-te identificada polos romanos con Mnemosyne (Nimue outro dos nomes da Dama do Lago).

32. A romanaBrocolitia.

33. IRG IV 85.


10/70

seguramente, O que ata ([o deus] Bandua) do castro [de Rairz] daVeiga (Ourense), lugar ondefoi achada a ara coa inscricin do deus:Bandua de Veigebreaegus. probablemente o caso de Oque ata [Bandua] deLanobrica, a cidade fortificada de [San Cibrn] de Ls, tendo aparecido unaltar ou ara coa inscricin Bandua Lanobricae a 1 Km do mencionado oppidum ou citania34; eserao tamn sen nengunha dbida o deBandua [L]oncobric[a], O que ata de Longobriga, deconservarse completa a inscricin aparecida no lugar hoxe chamado Longroiva, Meda (Beira Alta,Distrito de A Guarda, Portugal)35, etc.

Sinala Juan Carlos Olivares Pedreo a hesitacin entre aqueles que como Lambrechtssostemos que a relixin Celta parta dunha divindade ou trada divina con mltiples atribucinsde carcter xeral que ao contacto co politesmo romano descompxose en diversas divindadescunha funcionalidade mis concreta e definida36, e aqueles que comou Hatt, quen sigue con todoa Lambrechts, manteen que a preexistencia de divindades plurifuncionais de contornos pouco

definidos producirase en pocas anteriores conquista romana da Galia37

.


176

Anda que un budista ou un industa nontean por que sabelo, os cristins catlicosrecoecemos inmediatamente que DivinaPastora, Inmaculada Concepcin, Ascensin eAsuncin son apelativos38 ou atributos da VirxeMara e non catro divindades adscritas a catrodeterminadas funcins. Anda que os catlicossaibamos que os anteriormente mencionadosxinepnimosproceden de atributos ou categorasdivinas da Nosa Seora - polo cal bautzase coneles s nosas fillas -ou mis ben bautizbanse asata que veu o prodixio vanessizador-, iso nonpode saberse fra do sistema.

34. Corrixida a lectio por Branca Garcia Fernandez-Albalat. Guerra e Relixin na Gallaecia e Lusitania Antigas. Edicins doCastro. 1990, p. 31.

35. Fernando PATRICIO CURADO:Fich. Epigrfico, 11 (suppl. de Conmbriga), 1985, n 44, in Branca Garcia. Guerra e Relixin..Edicins do Castro. 1990, p. 31.

36. OLIVARES PEDREO, p. 145.

37. Segundo v Olivares, pensaba Hatt que os Celtas adoraron a un nico deus masculino non na poca inmediatamente ante-rior conquista romana, senn en poca pre-cltica, en torno ao Bronce Final (1800-800 a. C.): Hatt, 1989, 24-25. Nestesmomentos - di Olivares Pedreo, a quen seguimos - existiran segundo [Hatt] [...] das divindades en paredra de carcte-res pluri-funcionais. Xa no perodo da Tne, os deuses propiamente clticos entraran en contacto con estas das grandesdivindades pre-clticas xerando un primeiro nivel de contaminacins e posteriormente os deuses romanos haberanse super-

puesto a todos eles xerando toda unha estratigrafa relixiosa [Hatt, ibid., loc. cit]. in OLIVARES PEDREO, p. 145.

38. Pierre CATTELAIN e Caude STERCK(Des dieux celtes aux dieux romains. ditions du Cedarc. Treignes, Belgique, 1977 p. 37)destacaron entre as dificultades que complican o estudo da relixin dos galos o feito de que non coezamos realmente osseus nomes senn unha morea de apelativos ou eptetos temticos: Dune part, les dieux gaulois navaient pas de nom (ou

du moins leurs noms devaient tre si chargs de puissanc quils taient troitement secrets) et ils ntaient designs que pardes piclses, cest--dire des titres ou des surnoms honorifiques, un peu comme si les noms de Jsus ou de Marie avaientte frapps dinterdit dans le catholicisme, et que ces figures navaient pu tre dsignes que comme Le Christ, NotreSeigneur, Dieu le Fils, Le Verbe fait Chair, et la Vierge, Ltoile de la Mer, Notre Dame de Ceci ou de Cela[...].

Dea Artionis. Artio epteto intesi-ficativo do carcter real da Deusa


11/70

Pola mesma razn un cristin ignora se responden ou non ao fenmeno aludido Boand39,o Ro Boine, sempre cheo segundo unha etimoloxa popular dos Mtricos Dinsenchas40, andaque en realidade o lingista pensa ou sabe que provn do ie. B Vinda, a vaca branca; Tailtiu,Terra; Artionis, a dos Osos entre os Helvetios e os Galos; Brigantia, a fortificada cidade;Ardunna, a Alta ou Elevada; a hispana Ataecina Turobrigense, A Noite de Turbriga; ou asMatres Gesahenae e Gavadiae referidas por senllos topnimos xermanos (Rdingen).

Un cristin, en principio, non podera saber se as arriba mencionadas categoras divinasresponden a unha nica ou a varias diferenciadas divindades pags, mais non vacilara ao aseverarque os mencionados Ftima, Lourdes, Chamorro son todos eles antropnimos marianos, referidosa unha comn Virxe Mara, tomados dos lugares onde se erixen cadansas baslicas e unha ermida.

Un catlico sabe que Dulce Nombre, Dolores e Soledad son antropnimos

intencionadamente tomados de marianos eptetos temticos, pero podera non sabelo un budista ouun chamn ao ignorar a prctica e os usos da relixin catlica. Fra da relixin Celta non ten porque comprenderse que os topnimosAraugelensis, Veigebraecus, Isibraegus eEtobrigopoderanresponder, e seguramente responden, ao fenmeno apuntado na toponimia mariana.

Cando falamos da Virxe de Chamorro41, tomando na Terra de Trasancos o seu nome dundominante monte chamado Chamorro (Serantes, Ferrol), algns poden saber que posiblemente,significando Monte Pelado, o topnimo aludira a unha herdade calva ou rochosa, onde erixironna Idade Media, sobre un grupo de enormes rochas granticas, un santuario Mariano, lugar onde o

Luns de Pascua a Terra de Trasancos celebra unha concorrida romara; outros sabern que unha dasgrandes pedras sobre as que se asenta ese santuario, profusamente decorada con insculturas decrculos concntricos e con cazoletas, os mis antigos motivos dos petrglifos galegos, foi probablemente unha mesa de ofrendas ou un outeiro, altar, do Neoltico final. Coecendotodos moi ben o marco cultural no que se encadra o santuario desta patroa ferrol dos marieiros,a ningun se lle ocorrera botar man da anlise etimolxica para considerar Virxe de Chamorrocomo unha divindade propia das cabezas rapadas42. Pola mesma razn a venerada Virxe da Rendade Combarro, Poio (Pontevedra), nun santuario similar, non unha divindade feminina encargadade cobrar os impostos.

A observancia da nosa fe cristi non circunscribe nunha pastoril terceira funcin, a pesarda adxectivada recomendacin, ao Bo Pastor, ao Cordeiro de Deus, e Divina Pastora, pero xa non

177



39. Un episodio explica un curioso sistema de notacin, utilizado ata os nosos das na msica Celta das Illas Britnicas:Boandera a esposa doDagda Moren Irlanda, unha deidade dos Tatha De Danann (a raza clara e divina de Irlanda). CandoBoand

pariu ao primeiro dos seus fillos, o arpa participou coa sa msica nos berros do parto e por iso ao primeiro fillo chamu-selle Goltray, a musica do berro, logo cando naceu o segundo fillo, o arpa tocaba marchas e ares alegres e por iso aosegundo fillo chamuselle Gentrais, a msica da risa; cando naceu o terceiro dos fillos, o arpa tocaba un ar lento, suave edoce como unha nana, por iso o terceiro fillo chamouse Suantri, msica de adormentar (ou de curar).

40. Eduard GWYNN.Metrical Dinsenchas, 1925, vol 3.

41. Probl. de cala > cla > cha, pelado e morro montculo, elevacin.

42. Os castelns do exrcito de Juan I de Castela derrotados na batalla de Aljubarrota o 14 de agosto de 1385 polas tropas por-tuguesas de don Juan I de Portugal alcumaban despectivamente de chamorros cabezas rapadas aos galegos que, xunto aos

portugueses, loitaban no bando vencedor.


12/70

nos queda hoxe nengn pagn que poida dicirnos se B Vinda, vaca branca, sera ou nonencadrable no curro da chamada terceira funcin.

A nosa fe cristi fainos ver que falamos de Xesucristo O noso Seor, e non de cincodivindades distintas, cando dicimos Luz do Mundo, Cristo Rei, Verbo Divino43, SantsimoSacramento ou Sacro Corazn de Xess44, e que o Pai e o Fillo e o Esprito Santo son tres persoasdistintas dun nico Deus45, etc.; pero non temos por que ver que, respondendo a un similarprincipio, o burbullanteBormanus, o distribuidorNuada, o atadorBandua, o atronadorTaranis, oluminosoLugh, o bo deusDagda e o prise rapideDianchetpuidesen ser non sete deuses, senn


178

sete eptetos temticos ou, mesmo, setedistintas persoas ou persoalidades apostasa un mesmo deus.

Veremos como a relixin Celta,articulndose a travs de eptetostemticos, expresa elevados conceitosteolxicos, santos e divinos misterios, nonfuncionarialmente ou trifuncionalmente,ao xeito dos estruturados pantensgrecorromanos, senn adxectivando certas propiedades, ora referndose s augastermais como enBormanus burbullante,etc., ora resaltando aspectos fundamentaisda divindade, como en Maponus onovio, en Toutiorx o Rei da Tribo, enRhiannon gran Raa, en Moritasgusvindo polomar , ora localizando solaresou claras virtudes e categoras divinascomo en Grannos o Granate ou enBelenos o brillante, ora aludindo apsicopompos aspectos propios de lugaresde peregrinacin e de santuarios (Santo

Andr de Teixido ou o monte de Donn,etc.), como en Setanta Camiante, enOgmios o do Camio, en Viverobre[g]o

43. Et quia duae ipsius naturae ad unam adoramus, sede velut divinitati unitam, et quia duae ipsius naturae ad unam Dei Verbipersonam reducuntur unamque susbsistentiam [...] escribe Sobre o Verbo Divino San Juan Damasceno, De fide otodoxa, lib.III, cap. 8 inPraelectiones Theologicae, J. PERRONE, vol.III, p.212-213. Madrid, 1846.

44. Ut qui Vulnera D. N. I. C., hodie devote columus. [...] Nil aliud autem est vulnus lateris, ut in eo haereamus quod propiuscor attingit, nisi latus ipsum vulneratum, et ideo hunc cultum probavit Ecclesia, quia etsi, includantur hae partes vulnera-tae in objecto quod est corpus Jesu, specialem tamen habent mysticam significationem [...] in, J. PERRONE,PraelectionesTheologicae, vol.III, p.216. Madrid, 1846.

45.Ego in Patre et Pater in me est; Ego et Pater unum sumus: Exivi a Patre, et veni in mundum; iterum relinquo mundum, etvado ad Patrem; Descendi de coelo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus, qui misit me Patris in J. PERRONE,

Praelectiones Theologicae, vol. III, p.212. Madrid, 1846.

Deus psychopompos galo, os paxaros son as almas, as

mazs ou avelurios representan o ceo valon, levabastn e cancio, atributos dos conductores de nimas.Esperandieu


13/70

O de elevada fortaleza (posiblemente), de modo comparable ao cristianismo, cun coherentedogmtico e teolxico corpus ou sistema doctrinal.

Csar, ilustrando por primeira vez a interpretatio romana que se estendera logo plstica,asimilou ao seu propio o panten celta da Galia dando o seu equivalente romano a cada deus galo.

O deus de mis culto Mercurio; deste deus son as imaxes que abundan mis;considrano como inventor de todas as artes; este para eles o gua de rotas ecamios, ao que consideran que ten o mximo poder para gaar dieiro e prote-xer o comercio. Logo del adoran a Apolo, Marte, Xpiter e Minerva. Sobre estesdeuses teen case a mesma opinin que os demais pobos: que Apolo cura as enfer-midades; que Minerva inicia nos traballos manuais; que Xpiter o soberano dosdeuses e que Marte preside as guerras. A maiora das veces, cando decidiron librar

unha batalla, ofrcenlle o botn que capturen; cando venceron, sacrifcanlle osanimais capturados e o demais depostano nun s lugar46 [dicindo a continuacinque os Drudas ensinbanlles aos galos a sa orixe divina, talvez unha crenza pla-tnica dos celtas na orixe divina da alma] Todos os galos din ser descendentes deDispater e afirman que isto se lles foi transmitindo polos Drudas47.

Acaso mis complexa que a Trindade cristi anda que probablemente con anlogotransfondo no seo da relixin Celta, cremos que coecndose sempre segundo se viu xa poreptetos temticos (Oll Atair, Dagda) ou por nomes alusivos aos montes que lle serven divindade

de morada (topnimos como Larouco, Ldicus, Candamo, etc. en Hispania; Poeninus nos altos pasos alpinos da Galia;Brixianus en Brescia; Uxellinus en Austria)48 ou ben designndose,segundo anda hoxe facmolo referndonos a Xess, a Mara ou a un santo, citndose o nome dunlugar onde se erixiu un santuario, existe unha trindade celta presidida polo montaraz e tempestuosoDeus Pai indoeuropeo, do trono, do raio, do fulgor e da treboada.

Lambrechts afirma: Lunit multiple du grand dieu gaulois nous parat tre le phnomneprimordial. Ce ne sont pas de nombreuses petites divinits locais qui se sont confondues en desdieux panthes lpoque romaine, mais cest un grand dieu celtique assez indfini et impersonnel

179



46. Caesar BG, 6, 17:Deum maxime Mercurim colunt. Huius sunt plurima simulacra, hunc omnium inuentorem artium ferunt,hunc uiarum atque itinerum ducem, hunc ad quaestus pecuniae mercaturasque habere uim maximam arbitrantur. Post hunc

Apollinem et Martem et Iouem et Mineruam, De his eandem fere quam reliquae gentes habent opinionem: Apollinem mor-bos depellere, Minervam operum atque artificiorum initia tradere, Iouem imperium caelestium tenere. Marte bella regere.

Huic, cum praelio dimicare, constituerunt, ea quae bello ceperint plerumque deuouent: cum superauerunt animalia captaimmolant reliquasque res in unum locum conferunt.

47. Ibid. BG, 6, 18 Galli se omnes ab Diche Patre prognatos idque ad Druidibus proditum dicunt.Non deixa de ser significa-tivo que o grande historigrafo galaico da antigidade tarda, Paulo Orosio, nun despacho a San Agustn, o soado commo-nitorium, pareza anda reiterar este aserto de Csar, dicindo que Prisciliano ensinaba que:A alma que foi nacida de Deus,

saa de certo depsito (promptuario) logo de prometer ante Deus que ela loitara, incitada polas instrucins dos anxos: apartir de aqu descendente por certos crculos capturada polos prncipes malignos. Mstranse as os termos precisos dafusin na Gallaecia da relixin Celta co cristianismo, como resultado da integracin promovida polo clero priscilianista, tal-

vez legatario da facies anterior, posiblemente pouco tempo logo de haberse producido.48. Miranda Jane GREEN: Celtic Myths; British Museum, 1993. Traducin espaola: Mitos Celtas, El pasado legendario;

Akal, Madrid 1995, pp. 53.


14/70

qui, par le contac avec le monde grco-romain, sest dissous en de nombreuses divinits la naturespcialise. Tel est le rsultat qui semble dcouler de nos recherches49.

Taranus, Xpiter/Taranis, o vello deus indoeuropeo do raio e do fulgor50, aparece nainterpretatio celto-romana como Iupiter Taraunucus mencionado segundo Jan De Vries, entreoutras, nunha inscricin de Scardona en Dalmacia51, comoI.O.M.Tanaro52 nunha inscricin do 168d.C. proviente de Chester e como Taraunucus en das inscricins de Godranstein53, preto deLandau e de Bckingen54, xunto a Heilbronn, ambas en Alemaa, por citar s algunhas.

As opinins aclaratorias ao texto de Lucano55, transmitidas polos seus copistas nas glosasou Commenta Bernensia (S. IV) sobre esta divindade, causaron certa perplexidade a Jan De Vries:56

Mercurio en lingua gala denomnase Teutates, e honrado por eles con sangue

humano. Os galos aplacan as a Teutates Mercurio: colocan a un home boca abai-xo e introducen a sa cabeza nun recipiente para afogalo. Esus Marte aplacadodeste xeito: penduran a un home dunha rbore ata que se desangra. A Taranis Dis


180

49. Lambrechts, 1942, 184.

50. Pena 1991:156-162.

5.1 CIL III 280

52. CIL VII, 168.

53. CIL XIII, 6094.

54. CIL XIII, 6478.

55. Lucano I, 440 ss O teu quoque laetatus couerti proelia, Treuir et nuc tonse Ligur quondam per colla decore crinibus effu- sis toti prolate comatae et quibus immitis placatur sanguine diro Teutates horrensque feris altaribus Esus et TaranisScythicae non mitior ara Dianae. Ti tamn, trviro, ests gozoso do cambio de escenario da guerra, e o mesmo ti, ligur,agora rapado, outrora excedendo a toda a Galia Cabeluda coas tas guedellas derramadas graciosamente pola caluga; e vsos que aplacades con vtimas terribles ao cruel Teutates e a Eso, pavoroso nos seus salvaxes altares, e a Tranis, cuxa aranon menos atroz que a de Diana Esctica (usamos a traducin de A. Holgado. Madrid, 1984, 98-94 ex J. C. OlivaresPedreo, Los dioses clticos en el occidente europeo y el panten hispano RAH 2002 p.144).

56. Jan DE VRIES Dune part on nous dit (les Commenta Bernensia) que Taranis est Dis Pater, et quon brlait en son hon-neur des tres humains dans des rcipients en bois, dautre part il est, en tant que praeses bellorum, un Jupiter; jadis on luisacrifiat les ttes dtres humains, mais on ne lui offre plus que des animaux. Les Dieux des Celtes inLa Religion desCeltesp.70, traduit de lallemand par L. JOSPIN, Payot 1984 [edic. 1977].

Pater sacrifcanlle queimando homesnunha fogueira.

Distintas versins atpanse noutrosautores. Teutates Marte aplacadocon sangue horrible, ben porque oscombates fanse baixo a proteccindeste deus, ou ben porque os Galosacostuman sacrificar homes tanto ael como a outros deuses. Cren queEsus Mercurio, en tanto que ado-rado polos comerciantes. Cren que

Mercurio/Hermes/Oghmios, O Camio, psychopompos,conducindo s nimas por Durero


15/70

Taranis Xpiter vez o mis grande dos deuses celestes e o que preside as gue-rras. Antes era habitualmente aplacado con cabezas humanas, pero actualmentecontntase con gando57.

Mac Cana considera a Taranis e ao romano Xpiter como deuses atmosfricos58. Para JanDe Vries a asociacin con Xpiter deste nome non ofrecera dbidas: la racine est *tarantonnerre; cf. airl. Torann, kymr., e brit. Taran59. Pola sa banda H. DArbois de Joubanvilleobserva o fomorin carcter deste deus que devandito autor contrapn aos Thuata De Danann,os deuses da vida, do da e do sol, ao inclur ao tronante no grupo dos deuses da morte, da noitee da treboada60.

Miranda Green61 fai o propio polo seu lado, atribundo ao resultado da interaccin entre oCelta e o Romano a urxencia na plstica da hybrid sky-god, sinalando para este deus do ceo

181



Interpretatio cristiana. Demo psicho-pompos conducindo condenados ata asfauces do Leviatn

57. Zwicker, 1904, 51-52: Sanguine diro Teutates horrensque feris altaribus Esus. Mercurius lingua Gallorum Teutates dicitur,qui humano apud illos sanguine colebatur. Teutates Mercurius sic apud Gallos placatur: in plenum semicupium homo incaput demittur ut ibi suffocetur. Hesu Mars sic placatur: homo in arbore suspenditur, usque donec per cruorem membradigesserit. Taranis Ditis Pater hoc modo apud eos placatur: in alueo ligneo aliquod homines cremantur. Item, aliter exindein aliis inuenimusl Teutates-Mars sanguine diro placatur, siue quod proelia numinis eius instinctu administrantur, siue quodGalli antea soliti ut aliis deis huic quoque homines inmolare. Hesum Mercurium credunt, si quidem a mervatoribus colitur,et praesidem belloreum et caelestium deorum maximun Taranin Iouem adsuetum olim humanis placari capitibus, nuc uerogaudere pecorum.

58. Mac Cana, 1983, 24-44.

59. Ibid. Jan De Vries, ed. de 1984, pp. 70-71.

60. H. DARBOIS DE JUBAINVILLE.Le cycle mythologique Irlandais et la mythologie celtique. Traducin Alicia Santiago, edi-cin espaola Edicomunicacin s.a, 1996 p. 73.

61. There is little pre-Roman evidence for a solar god represented in human form. Scultures depict warriors bearing talisma-nic wheel-pendants on their Celtic cuirasses and helmets represented on the Arch at Orange show similar solar amulets. Butthese are human images attesting the use by earthly warriors of the sun-talisman. More likely to be divine are the motifsdepicted on Armorican coins which sometimes bear the image of a human head with a sun-weel in the hair. The most evo-cative evidence for a free Celtic weel-bearing sun god appears on the gundestups Cauldrom, where a small figure of anocolyte offers a large cart-or chariot-wheel to a divine being. An interesting point about this scene is that the sun-gods atten-dant wears a bull-horned helmet identica to those associated with solar amulets on the Arch at Orange (cap. 4, p. 116) sina-lando a continuacin ao falar a autora de The Romano-Celtic lord of sun and sky As a result of Roman and Celtic interac-tion, there emerged a hybrid sky god, owning a great deal to the concept and imaginery of the Roman celestial and father-god Jupiter but betraying the presence of a Celtic deity in partial Roman guise. When an epigraphic dedication exists on

these composite imgages, the divinity invoked is always called by his Roman name; there may, occasionally, be a Celtic sur-name attached to That of Jupiter- Taranis or Tanarus for instance, but never associated with an anthropomorphic image.Miranda GREEN, Symbol and Image in Celtic Religious Art. The male image, Routledge. London and New York, 1989,chap. IV. The Romano-Celtic lord of sun and sky, p. 117 e The RomanoCeltic lord of sun and Skyp. 18.


16/70

hbrido Jupiter-Taranis celto-romano dous principais tipos de iconografa; no primeiro pode-anda que na iconografa clsica Xpiter nunca apareza como unha divindade solar- serrepresentado como un deus do sol coa sa Celta roda solar, mentres que no segundo tipo aprincipal representacin iconogrfica desta divindade mostra ao deus como un vencedor sobre odemo -usualmente un angupedo, un monstro tricfalo, unha serpe ou un dragn, que simboliza asforzas diablicas do inverno, o fro, a noite, o pecado e a morte62- [...] trunfando sobre o negativoas forzas ctnicas.


182

O nexo entre ambos os gruposiconogrficos, segundo pensa MirandaGreen, vira representado pola roda solarhabitualmente relacionada co puxanteaspecto do conquistador deus do ceo63. Antes

de velo nun texto de Prisciliano (ex Orosio)que pasaremos a analisar a continuacin, penosamente reducido agora, anda quedesempeando anda o seu principesco papel,a un sensual acosador de mulleres64 e ata,para deleite do noso lingsta, convertido nunhmido demo, perfectamente coecida aexistencia na antiga Gallaecia, recibindo oseptetos das suas elevadas cumes Ladico,

Candamio, Anderiu, deste deus soberano doraio e do fulgor asimilado a Iuppiter, fillo deSaturno e Rea, homlogo da divindadeetrusca Tinia, deus da Luz e dos meteoros.

San Xurxo e o dragn, interpretatio cristiana do tema deXpiter e o angupedo-Santa Margarida, O Val, Narn

O Xpiter Galaico Romano que fai mis dunha dcada asociamos ao epteto irlandsDagdae, Pai de todas as cousas, Oll-Athair, e aNuado, mellor que Nuada, etimolxicamenteo que colle ou alcanza con esforzo se derivamos o seu nome da raz *Neu-d65 cuxo significado

62. No Rig Veda, Indra o deus guerreiro ten un amigo, un aliado e camarada que sempre est con el: Vishnu. Cando Indra ten

que loitar contra o Tricfalo Vrtra, Obstructor das Augas do Mundo, o seu camarada o deus de longos pasos, mediante atriparticin do orbe, prepara o terreo definindo o campo operatorio, o famoso Orbe tripartito, da loita final e a vitoria dodeus Indra contra Vrtra. Ayant obtenu trois pas (trin kraman) Vishnu, le dieu aux trois pas (trivikramah), Visnu, le dieu auxtrois pas (trivikraman), revtit une forme miraculeuse et, avec trois pas (tibhih kramath), prit possesion des mondes, Avecun pas, il ocupa la terre entire, avec un second, l`atmosphre ternelle, le ciel avec le troisime [...]; alors Indra, sappr-tant tuer Vrtra, dit: Ami Vishnu, fais tres larges pas! Ciel, fais place, et que sur toi stale la foudre. nous deux nousallons tuer Vrtra et faire couler les rivires: sous la pouse dIndra puissent-elles aller leur chemin.

63. Even in instances where overt Celtic elemets of symbolism are missing, images of Jupiter may still display celticism inthe style of image. A bronce statuette from the Rouen area depicts the Roman God with his eagle, but with a stilized facean hair, and wearing Gaulish clothes. Even more unclassical is the bronce figure of a Celtic peasant, in a heavy hooded coat,whose only attribute is a large thunderbolt, an emblem unequivocally tied to Jupiter. ibi. Miranda GREEN 1989, Symbol and

Image [...] IV p. 117.

64. Conectado popular cancin infantil galega, onde o feito de que chova e faga sol vencllase reaparicin do demonaco

acosador picando cos alfinetes que transporta nunha caixa o traseiro das despavoridas damas.65. Julius POKORNY: Indogernanisches Etymologisches Wrtenbuch, Berna, 1959, p. 25. cf. tb. Meyer-Lbke, Romanisches

Etymologisches Wortenbuch, Heildelberg 1925.


17/70

suxeitar, alcanzar, coller con esforzo, quizais por perder un brazo66 reposto logo medianteunha prtese de prata,Airgetlam (Brazo de Prata)67, ten unha compaeira, unha radiante virxe daluz e dos meteoros, con inmaculado craro aspecto68), similar arcaica divindade indoeuropeaIunoLucina, chamada probablemente no mundo celta Brigantia69, de quen acaso toma o seu nome anosa comarca de Bergantios.

Foi no pasado pagn a parella gala composta por Succellus O bo Golpeador e porNantosuelta literalmente sinuoso regato, representados a mido nos relevos e monumentos galo-romanos, como os dos mediomatricios (Metz, Franza), el cun bastn rematado nun martelo, elacunha casa no alto do seu bastn70, compartindo a coroa e a diadema71 coas ollae ou caldeiros(Doubs, Besanon entre os Sequanos)72, expresivos da briugaidatlntica, e acompaados ambospor sombros elementos psicopompos como o corvo, a maz, a cesta de froitas ou o can propiosdoutros eptetos comoRosmertha eAtaecina.

posible que o clero celta -tal como as mesmo en ocasins fai o clero cristin e o demoitas outras relixins-, respondendo s esixencias das diferentes personalidades ou aspectos doque cremos podera constitur a concepcin testa trinitaria dunha nica e polifuncional parelladivina, acostmase a non nomear directamente a esta parella, ora por motivacins dogmticas, orapor resultar iso para quen tiver unha dilatada formacin sobre os misterios da fe73 teolxicamenteirrelevante, e que para referirse presumiblemente divina e trinitaria parella en determinadosaspectos ou funcins a xerarquizada Igrexa celta, segundo tamn o fan por exemplo no seo do

183



66. Tras ser sanado polo fillo do gran mdicoDianchet, Miach, o brazo deNuada, este foi restaurado como Rei dos Tata De,en Tara.

67. Eptetos intensificativos do poder do deus no sistema celta onde o deus torto o que mellor v, a muller embarazada a quemis corre, o barco de pedra o que mellor flota, a roda de muo o salvavidas ms seguro, etc.

68. Contrapunto deAtaecina, ouLeto a noite.

69. Divindade da soberana celta, posiblemente conserva unha raz, alusiva ao monte *Brix. que deu orixe a numerosos top-nimos, e a nomes de tribos celtas como a civitas dese nome cuxa capital era Isurium Brigantium, e anda a confederacinsde tribos como a mis populosa da Britannia organizada pola raa Cartimandua (43 asl 70 d. C. cf. Tcito Annales), con-vertida na provincia romana de Britannia Secunda e logo nun reino, unha federacin de tribos cun rei dominante, do clanou dinasta de Coes Hen o protector, John Koch intentou traducir dous stanzas do poema Y Gododdin lndoo como As[...]Brigantia rose, ascending towars the sky (A. 58) e the man who [...] went down in to [...] brigantia was slain on a

spear shaft (A. 71) John Koch, The Gododdin of Aneirin: Text and Context from Dark Age North Britain, Cardiff,University of Wales press, p. 107.

70. Como o pequeno grupo de Sarrebourg de 34 cm. de base), do Muse Archologique de Metz (G REEN, M. The divinemarriage Symbol and Image in Celtic Religious Art, 1989 p. 48) ou tamn cunha cornucopia, patera e xarra (como en Dijon,Muse Archologique de Dijon. De 39 cm. de base).

71. Grnwinkel, preto de Oberseebach no museo de Karlsruhe; Esprandieu, volume alemn, n 352, in GREEN, The divinemarriage Symbol and Image in Celtic Religious Art, 1989 pp. 47-61)

72. Esprandieu ns. 4566; 5564; 5752.

73. Outro galo cantara na vivencia popular da fe, no fenmeno relixioso pensado, ou vivido, pola poboacin inculta e iletra-da, non sendo infrecuente anda en Galicia, sobre todo no mundo rural, fai 50 ou 60 anos, atopar persoas maiores que cre-cendo antes de 1936, alleas, como hoxe, ao ensino obrigatorio que inclua a materia de relixin, excludas das virtudes do

Concordato asinado entre a Santa S e o goberno de Franco, e non tendo practicamente asistido escola, pensaban que aVirxe do Carmen a visitar Virxe dos Remedios e Virxe das Dores, para logo sar as tres de paseo; que a nai da Virxe,Santa Ana, naceu dunha ferida da perna do seu pai, previsiblemente San Roque, e que determinadas santas estaban casadasou prometidas con determinados santos, etc.


18/70

Cristianismo os telogos da curia catlica, desenvolvese toda esa serie interminable de eptetos,categoras e anda topnimos formalmente distantes pero s en aparencia distintos.

A divina parella formada pola luminosa virxe e polo chorreante atronador, que deixaraentre os Trasanci ou Trasancos (trebnimo posiblemente tomado a comezos da dominacin romanapola treba dos antigosrtabros - talvez Artabri > Tartares-; logo Tras-ancus), a sa pegada nomonte Espern (Sedes), un dos tres montes74 da Terra de Trasancos en cuxo interior, unhaxigantesca cova sostida por unha trabe de ouro, xrase para o imaxinario popular constantementeo enorme caudal dun ro subterrneo.

O Monte Espern75 (Sedes, Narn) toma o seu nome do seu peculiar modelado, vendoMonteagudo que posiblemente deba o seu nome sa forma como un espoln (de ie. *Spaura,espuela, ao. Sporn) de pata aviar. O lendario ro subterrneo do Espern, gardando ou tesouro de

sete imperios, desembocara no fondo do mar, segundo a tradicin preto de Pantn.

A media ladeira, na aba do Monte Espern, atpase a Fonte da Moura, un manantial deaugas reputadas anticonceptivas76, e a menos de 1Km dese monte hai un lugar, outrora unhaarboreda, coecido en Narn como O 13, onde desde tempo inmemorial cada 13 de decembro,da de Santa Luca, vn celebrndose a feira mis importante de Trasancos. O campo no cal tenlugar esa antiga feira atpase presidido por unha capela baixo a advocacin da mencionada santada que se di un refrn que os Carmina Gadelica apoen a Bride ou Brigantia: por Santa Lucaamingoa a noite e acrece ou da. Para Fernando Alonso Romero -amable comunicacin persoal-

ese refrn ten sentido se temos en conta que anterior reforma do calendario que fixo o papaGregorio XIII coa bula Inter gravissima o 24 de Febreiro de 1582, coa cal suprimronse 10 dasdo calendario para corrixir o desfasamento que levaba o calendario Xuliano. De xeito que ese 13de decembro coincide en realidade co 23 de decembro, data efectivamente na que xa crecen osdas. Unha santa do sculo IV, cuxo culto estendeuse no seglo VI, toma o lugar dunha divindadecelta que, como Cristo, nace rexuvenecida no solsticio invernal, seguramente Brigantia, da quetomara o seu nome segundo xa queda dito a Terra de Bergantios, correspondendo esta nopresente cristin a santa Brxida de Irlanda ou de Kildare, a Santa Bride de Escocia, asociada


184

74. Os outros son o Monte da Lagoa, en cuxa cima atopamos a primeiro cerca para gando Neoltico que apareceu en Galicia;e o Monte de Ancos, en cuxo cume atopase un castro habitualmente asociado a *Ardobriga.

75. En Narn, na freguesa de Sedes, hai un fermoso monte chamado Espern (ou Aspern) polo seu aspecto. O seu nome nono recibe do seu asperantia ou esgreviedad, xa que moi redondeado e pola cara sur chamada A Moura presenta un acce-so moi fcil, sendo case un paseou chegar cima onde se atopan cheas de pedras apiladas polo home. Pola sa aba norte,visto desde o camio que sobe ao alto de Nenos onde se acha unha importante necrpole tumular do Neoltico, o monte

parece inmenso e maxestuoso, cunha perfecta forma cnica.

76. O monte Espern tia a interdiccin de acender lume nel crndose que de facelo propagarase por baixoda terra incendian-do toda a comarca, ata que fai uns a nosa recuperatoria duns vecios celtmanos -e os excesos dos celtfobos non xustifi-can os excesos dos celtmanos- inventronse nel a Festa da Luz, acendendo xigantescos fachos ou feixes de palla no sols-ticio de inverno. A tradicin sostn que cando se fai a roza, o lume propagbase por unha serie de galeras subterrneas quedesde o Espern chegaban ata os Montios da Moura (mmoas de Nenos) e ata ata a Pereiruga (monte e castro situado aoSE. que domina o Val de Pedroso). Din os vellos que na cova mis grande deste monte escndese unha gran trabe de ouro

que se pode ver un da ao ano por San Xon. M. Iuniano IustinoEpitoma XLIV, 3,6, falando da Gallaecia, di tamn que foirica en ouro e prata, e ademais con frecuencia co arado tiran anacos de ouro, nos confns deste pobo est o Monte Sacro aoque se considera pecado (nefas) violar co ferro; pero cando a terra brese por un raio, o que cousa frecuente nestes sitios,

permtese recoller o ouro descuberto como un don de Deus.


19/70

Virxe Mara Mary of the Gael e trindade77 implorada como radiant flame, raa do lume,simbolizando a calor do sol78, invocada anda hoxe diariamente nasHighlands no centro da casa,na lareira, onde arde o lume do fogar. aBergou Bergusia da Galia, a esplendente doncela celta,nai e raa fo cheabhar agus fo chuan entre o ceo e a terra que preside o nacemento das nosasprimaveras, a arte e a beleza e que, por se se dubidase da sa polifuncionalidade, desempea tamno seu brilante papel na denominada terceira funcin protexendo os cultivos79.

Nunha ocasin aproximeime chamada por Dumzil primeira funcin, teoricamenterepresentada pola soberana, como inicindome ao grao de escolstico dumeziliano, mea culpa,partindo de das cancins infants, a unha popularsima en Galicia e seica procedente da Terra deTrasancos, sendo a outra probablemente a mis coecida e tradicional cancin infantil de Espaa80,documentndose as mesmo paralelos das mesmas en Portugal.

Tanto a cancin galega (cando chove e mis fai sol vai ou demo para Ferrol, pinchando ocu das mulleres cunha caixa de alfinetes)81 como a sa equivalente castel (Qu llueva! Qullueva! / La Virgen de la Cueva / Los pajaritos cantan / Las nubes se levantan / Que s! Que no!Que caiga un chaparrn!)82.

Ao igual que os contos e as vellas historias da nenez, profundamente gravadas na nosa pr-vula memoria, as cancins infants nunca se esquecen. Pero non sempre estiveron en mans dosnenos. Falndose de reedificar con estacas e sos a Ponte de Londres escondera a inocente can-cin infantil un horrible recordo do pasado?83 London bridge is falling down, falling down, build

185



77. Bride, Bride come in! / thy welcome is truly made, / Give thou relief to the woman, and give thou the conception to theTrinity. Cancin popular, amable comunicacin do noso amigo Andrew Bryce.

78. I will build the hearth / as Mary would build it. / The encompassment of Bride and of Mary / guarding the hearth guar-ding the floor, guarding the household at all. ex Andrew Bryce.

79. cf. Carmina Gadelica Bride put her finger in the river / On the Feast Day of Bride / and away went the hatching motherof the cold, tamn en clara alusin ao sosticio de inverno dise dela From Brigids feastday onwards the day gets longerand the night shorter. Na Vspera do Da de Santa Brxida L Fhill Bhrghde, a vella do inverno, a Cailleach, que enGalicia chamase A Vella, viaxa illa onde ten un ha fonte de mocidade que a torna doncela, convertndoa ao amencer enBride ( comunicacin persoal do meu amigo Andrew Bryce).

80. Andr PENA GRAA,Narn un Concello con Historia de Seu, Vol. I, 1991. ed. Sotelo Blanco, pp. 157-172.

81. Cando chove e fai sol / vai o demo para Ferrol / picando o cu das mulleres / cunha caixa de alfinetes posiblemente con-serva unha raz, alusivo ao monte *Brix

82. Anda que mostrando xa, segundo expuxmolo en 1991, ao analisar esta letria galega, da Terra de Trasancos, a descom-posicin dunha parella divina cando pola accin da Igrexa sobre unha crenza do pasado pagn unha divindade tonante trans-formouse dentro do presente cristin nun acosador demo, estas inocentes cantilenas, segundo pensmolo en 1991, seran osderradeiros demas da divina sinerxa da indoeuropea e probablemente cltica parella, mantendo a esquiva a virxe da luz edos meteoros e a chorreante manifestacin o soberano deus equipolente aZus Naios [con digamma] ou a XpiterEliciusanda eses trazos habitualmente enmarcados na chamada primeira funcin dumziliana . A este deus soberano ligado,como o viu Leite de Vasconcelos, ao raio, os habitantes de Gallaecia interpretrono tras a conquista como Xpiter. o IoveaCeliobrigo ao que os lamticos sacrifican en Lama de Moledo un redaoso porco radom porgom.

83. Anda que no mundo Ibrico sinalouse que os enterramentos infants achados no interior das casas como Castellet deBernab (Llria, el cap de Tria) puidesen ser sacrificios fundacionais, pois non eran incinerados, senn inhumados, e aosfundamentos ofrcenselles vtimas enteiras, hai que pensar mis ben que este tratamento pode simplemente deberse a queos nenos menores dun ano, non integrados na sociedade, participaban dun distinto tratamento funerario.


20/70

it up with stiks and bones, my Fair Lady (A ponte de Londres estase a caer, reedifquena con esta-cas e sos a Mia bela Seora).

O sentido dunha pueril cancin popular inglesa puxo a algns etngrafos britnicos tras apista de posibles sacrificios indoeuropeos con vtimas humanas, talvez realizados para conferirsolidez, soterrando baixo os cimentos aos executados, s edificacins84.Iuppiter Elicius o facedorda choiva equivalente a Zeus Nios, raz *snau85, o flunte, o chorreante que Lus MonteagudoGarca86 relacionara coa categora divina Nabia. Este deus o soberano do mundo e preside aasemblea divina, correspondndolle a defensa e o sostn do Estado, ao impedir co seu poderIuppiter Status a entrada no pas do exrcito inimigo.

Xunto a el atpase unha gran deidade itlica e indoeuropea orixinariamente da luz, damuller grvida e da unin lextima, Iuno, correspondente coa Uni etrusca tanto na funcin de

esposa como no seu aspecto radiante, personificando tamnIuno Lucina ouLucetia co seu templono Cispio87 luz do ceo.

Era Xuno tamn unha deusa da fecundidade, o que a fixo moi popular entre os pobos deItalia,Iuno Caprotina. O folklore que rodea fonte na saia do Espern, anda que representa unaspecto negativo da fecundidade, da que falamos mis abaixo, hai que plo en relacin con estadeusa, as como coa gran feira do 13 de decembro celebrada en Sedes, estritamente ligada luz eao solsticio de inverno.

O quid para deducir o significado teolxico das mencionadas coplias infants da PennsulaIbrica atoparase no Commonitorio de Paulo Orosio, concretamente nuna posible carta dePrisciliano que Orosio cita88.


186

84. Con este fin anda nos nosos das, como sacrificios fundacionais, novas vtimas desapareceran ata nas cidades baixo gran-des construcins de formign en certos lugares da Africa subsahariana (Preston Blier 1987) e de Amrica. Os cananeos alza-

ban sobre vtimas humanas as sas torres defensivas.

85. Julius POKORNY:Indogernanisches Etymologisches Wrterbuch, Berna 1959, p. 972.

86. Noticia amablemente comunicada polo profesor Lus Monteagudo.

87.Iuno Lucina Aedes: O templo edificado en 375 B.C. (Plin. NH xvi.235) nun lucus consagrado deusa desde tempo inme-

morial (Varrn LL v.49, 74). A introducin deste culto atribeselle a Tito Tacio (Dionys. iv.15). O templo atopbase noCispius (Varrn, LL v.50), ao noroeste de Torre Cantarelli, en cuxa vecianza apareceron as inscricins relativas ao culto(CIL vin.356-361, 3694-3695, 30199; BC 1888, 394; 1889, 40; Mitt. 1889, 281). Un quaestor, Q. Pedius, reedificu o muro(CIL vin.358: locavit . . . murum Iunoni Lucinae . . . eidemque probavit). Contbase (Dinoys. iv.15) que Servio Tullio dis-

puxera que os agasallos aos nenos recentemente nacidos se depositasen no tesouro dese templo que no ano 190 a.C. foi des-trudo por un raio (Liv. xxxvii.3.2). Nel celebrbase o 1 de Marzo o festival anual das Matronalia (Fest. 147). In extractodun artigo of Samuel Ball Platner en pp. 288-289 (as A Topographical Dictionary of Ancient Rome, London completed andrevised by Thomas Ashby. Oxford University Press, 1929).

88. O Commonitorio mstranos a situacin relixiosa de Galicia nas primeiras dcadas do sculo V. ben sabido que o xito,expansin e pervivencia do priscilianismo entre os labregos est estreitamente relacionado coa habilidade sincrtica do bispogalaico de vila, a sa capacidade de integrar armnicamente o cristianismo e a vella relixin da Gallaecia, algo alteradaxa no Baixo Imperio pola influencia da romanizacin, pero seguramente s superficialmente. Neste contexto, a carta dePrisciliano que Orosio insere no Commonitorio ten un valor excepcional, porque nos mostra este prociso e sa vez perm-

tenos entender o sentido das cancins infants relacionadas coa choiva coas que comezamos. Paulo Orosio, o soado histo-rigrafo galego, nunha carta a San Agustn, exprsanos os termos precisos desta integracin pouco tempo despois de que seproducise; di que Prisciliano ensinaba que:A alma que foi nacida de Deus, saa de certo depsito (promptuario) logo deprometer ante Deus que ela loitara, incitada polas instrucins dos anxos: a partir de aqu descendente por certos crculos


21/70

187



capturada polos prncipes malignos. [Os grandes pensadores da antigidade clsica deben moito ao antigo acervo cultu-ral indoeuropeo. Vellas historias escoitadas ante o lume s mulleres da casa e aos servos domsticos gravbanse no subcons-ciente dun neno. Cando Platn fala de que tras a sa cada do Ceo, as almas son prisioneiras dun corpo e esquecen a savida anterior, d forma a unha vella, arcaica e comn crenza indoeuropea que desde Oriente volve a Grecia, Platn recolleunha vella crenza comn] [...] e segundo a vontade do prncipe vitorioso introducida en diferentes corpos, e a cada undestes asgnalles un documento de rexistro (chirographum), onde aseguraba que a materia prevaleca. Afirmaba que este

documento desfixerao Cristo e cravado na Cruz pola sa paixn, tal e como Prisciliano di nunha das sas cartas. Velaqua primeira sabedora: Que se entendan as naturezas das virtudes divinas nos distintos tipos de almas, e a disposicin doscorpos. Nela vese que o Ceo est ligado terra, e parece que todos os principados do sculo ven obrigados a superar asdisposicins dos santos. Pois en primeiro lugar est o crculo de Deus co documento de propiedade divina das almas que

se mandarn carne que fabricada polo consenso dos anxos de Deus e de todas as almas gardan os patriarcas quen aocontrario encrganse da milicia persoal, e di Prisciliano outras cousas. Narra tamn que: son membros da alma os nomesdos patriarcas porque Rubn est na cabeza, Jud no peito, Lev no corazn, Benjamn nas pernas [este esquema aparecereproducido sen ningn cambio no soado mapa de Coln e en case todos os libros actuais de astrologa] [...] e as sucesiva-mente. Ao contrario, nos membros do corpo estn dispostos os signos do ceo, isto : Aries na cabeza, Tauro na cerviz,

Xmine nos brazos, Cancro no peito, etc. [Agora (pensamos, a pesar da opinin de Chadwick) aparecer o Deus castrexoda primeira funcin, o vello deus asociado polos galaico-romanos a Iupiter e a sa esposa. A vella parella sobrevive noCristianismo, son aceptados, seguen mantendo as sas funcins celestes: ela de fertilidade, el de dador de choiva e de seorda tormenta; pero Iupiter est asociado agora ao mundo do corpo carnal, o que parece ter un matiz negativo mentres Cristoocupa o crculo mis alto onde estn as almas, e tras facer unha referencia predestinacin] [...] (Prisciliano) quere: que se

entenda que as tebras son eternas e delas sau o prncipe do mundo. E isto mesmo confrmase nun libro que se titulaMemoria dos apstolos, cando parece que o Salvador foi interrogado en segredo polos seus discpulos, mostra logo que daparbola evanxlica sau o sementador a sementar a semente (Mat. XIII, 23) non fose bo o sementador afirmando: non foibo o sementador porque se fose bo non sera neglixente e non tirara a semente beira do camio, nen en pedregoso nenen sitio inculto. [...] [Contina] Quere que se entenda con isto que o sementador esllouas almas capturadas como lle pare-ceu. Dinse ademais neste libro moitas cousas do prncipe da humidade e do prncipe do lume, quere que se comprenda quetodo o bo que se fai no mundo faise por arte e non pola potencia de Deus. Di pois que unha virxe certa luz (a deusa da

primeira funcin, asociada ao monte que equivale en romana a Iuno), que Deus, querendo dar a choiva aos homes mos-tra ao prncipe da humidade quen ao querer subir para collela, canso sa e fai a choiva. E ao ser rexeitado por esta cos

seus bruidos produce o trono. [A parella feminina deste deus asociado a Xpiter polos indxenas quizis fose a excelentevirxe e ninfa dos danigos Nabia Corona que aparece xunto a Xpiter na inscripcin dunha tarifa de sacrificio en Marecos(Portugal), o sue nome est relacionado coa raz *Snav (fuinte, chorreante)]. Por este texto quizis podamos relacionar estedeus da Gallaecia da primeira funcin co celta Nuado a sua raz *Neu-d ten, como xa dixemos, o significado de alcanzarcon esforzo. De todos modos creemos que serve para probar a existencia dun cristianismo moi particular en Galicia, celta,

onde duas relixions conviven por adiccin introducindose o cristianismo na freba preexistente, e inducenos a pensar tamnque se construe sobre unha estrutura relixiosa preexistente que chegar ata a Idade Media sen grandes cambios e visible nasdiceses logo arciprestazgos que se corresponden exactamente co espazo territorial das civitates/populi e perviven longotempo [ex Pena Graa 1991]

Di pois (Prisciliano) que unha virxe certa luz (a deusa da primeira funcin, asociada aomonte que equivale en Roma a Iuno), que Deus, querendo dar a choiva aos homes mostra ao prncipe da humidade, quen ao querer subir para collela, canso, sa e fai a choiva. E ao serrexeitado por esta cos seus brudos produce o trono.

Nas nosas cancins infants, previsiblemente, unha radiante virxe podera ser acosada demodo ostensible por Taranis o Atronador, aspecto ou epteto do celto-romano, mostrando comoen Galicia sobreviven con inusitada intensidade boa parte das tradicins dun remoto pasado, permeables anlise da Mitoloxa Comparada, prcticas relixiosas e crenzas indoeuropeas daProtohistoria, posiblemente celtas, protexidas pola tenue epidermis cristi, como o que denominaMircea Eliade un fsil vivente. Non sera disparatado asegurar que no seo dunha milenariaestabilidade organizativa boa parte desa estrutura interna da treba, reflectida na relixin Celta, nasa sociedade, en moitos mitos, e anda na maiora dos usos xurisdiccionais ou econmicos, sera

acaso fidelmente conservada integrndose ou acomodndose dalgn modo nun presente cristin.


22/70

NO CEO COMO NA TERRA

Abondo coecido que dividindo polo menos en dous perodos o ano solar, os celtasdistiguan nel unha poca clara, a luz, o vern, incindose esta o primeiro de Maio ou Beltane, eunha poca obscura, o inverno, Samhain, partindo do primeiro de Novembro, mantndose longotempo esta divisin como o sinalaron numerosos autores89 e como porsuccesio aconteca anda naEuropa da Idade Media (Le Gof) e da Idade Moderna (Gonzalo Correas). Un completo estudo destetema pode verse en Gonzlez Reboredo90 et alii. Entroido en Galicia 1987, p. 18.Pagani, segundo


188

A Roda do Deus tonante Celta representa ao Sol.A Roda Solar un dos signos mis antigos da Humanidad, moitas iglexas romnicas galegas representan no alto da suafachada o monograma solar, escollido polos primeiros cristins como crismn por conter a iota e a xi iniciais deIhesu Christo. Leva un lstrego na mn, nun ario, a modo de alxaba, uns pequenos raios de reposto

89. Miranda GREEN, Fernando ALONSO ROMERO, Julio CARO BAROJA.

90. GONZLEZ REBOREDO et alii. Entroido en Galicia 1987, p. 18


23/70

se sabe, son os habitantes dunpagus, dunha aldea, os labregos conservadores e supersticiosos pornatureza. Son conservadores porque se apegan s vellas tradicins pensadas por un mundo aferrado vella reixa do arado e aos seus vellos e entraables usos esencialmente agrcolas (a festa dalactacin das ovellas, o Magosto ou asado das castaas), s costumes creadas funcionalmente etransmitidas ao longo de centos senn milleiros de anos coa propiedade da terra, etc. Sonsupersticiosos porque, alleos aos vaivns das cidades, adaptan mal ou usan indebidamente asdiferentes formas e usos relixiosos importados e reglamentados pola relixin oficial, ora doImperio Romano, ora dos reinos e dos reis, ora dos filsofos. Para un cristin urbano da antigidadetarda, e San Martio de Dumio en De correctione rusticorum mstrao moi ben, os Paganirepresentaran a resistencia iluminacin pola Fe, aldens condeados por ignorancia e porfa perda da sa alma, rozando as tebras e a perdicin, obstinados nunhas prcticas inspiradas polodemo ou pola supersticin, que vn ser o mesmo. Cando para aproximarnos castrexa relixinda Europa Atlntica da Idade do Ferro estudamos todo tipo de fontes, ora textuais (historiogrficas

e epgrficas), ora artsticas (diversas representacins das divindades), non ha de esquecerse isto,pondo todo ese material en relacin coa etnografa comparada.

A cuatripartita divisin do ano en perodos inaugurados con grandes solemnidades ouFeiras de noventa das especificamente celta. Noventa das son os que separan a vspera de Todosos Santos, a maior festa celta, o Samhain ou festividade do ano novo celebrada o primeiro deNovembro, da Candelaria, oImbolc ou festa da lactacin das ovellas celebrada o primeiro da deFebreiro; noventa das asimisimo separan a Candelaria da segunda maior festa do ano celtacelebrada o 1 de Maio, a Belten, e noventa das separan a esta festa do lume celebrada o 1 de

Maio da gran festa da comida e a fartura, aLugnasaddo 1 de Agosto, trasladada en Espaa debido reforma do calendario gregoriano ao da 15 do mesmo mes e celebrada en Galicia con infinitasromaras, onde a comensala asume un importante papel. Estes perodos de noventa das noncoinciden cos equinoccios nin cos solsticios, pero si coa percepcin fsica da Natureza, a chegada(1 de Maio) ou a partida (1 de Novembro) do gando s braas, ou coa percepcin fsica do ano 91

como a aparicin do leite nas ovellas, a inauguracin da tempada de pesca (1 de Febreiro) ou afructificacin da terra (1 de Agosto).

189



91. The principal fire-festivals of the Celts, wich had survived, though in a restricted area and with diminished pomp, to moderntimes and even to our own day, were seemengly timed without any reference to the position of the sun in the heaven. They

were two in number, and fell at an interval of six months, one being celebrated on the eve of May Day and the other onAllhalow Even or Hallowe'en, as it is now commonly called, that is on the thirty-first of October, the Say preceding AllSaints' or Allhalows' Day. These dates coincide with none of the four great hinges on which the solar year revolves, to wit,the solstices and the equinoxes. Nor do they agree with the principal seasons of the agricultural year, the sowing in springand the reaping in autumm. For when May Day comes, the seed has long been committed to the earth; and when Novemberopens, the harvest has long been reaped, and even the yellow leaves are fast fluttering to the ground. Yet the first of Mayand the first of November mark turning-points of the year in Europe; the one ushers in the genial heat and the rich vegeta-tion of summer, the other heralds, if it does not share, the cold and barrenness of winter. Now these particular points of theyear, as has been well pointed out by a learned an ingenious writer [E. K. Chambers. Oxford, 1903], while they are of com-

paratively little moment to European husbandman, do deeply concern the European herdsman; for it is on the approach ofsummer that he drives his cattle out into the open to crop the fresh grass, and it is on the approach of winter that he leadsthem back to the safety and shelter of the stall. Accordinly it seems not improbable that the Celtic bisection of the year intotwo halves at the beginning of May and the beginning of November dates from a time when the Celts were mainly a pasto-ral people, deoendent for their subsistence on their herds, and when accordingly the great epochs of the year for them were

the days on which the cattle went forth from the homestead in early summer and returned to it again in early winter [inEastern Europe to this day the great season for driving out the cattle to pasture for the first time in spring is St. George'sDay, the twenty-third of April, which is not far removes from May Day [...]] Sir James Frazer "The Fire Festivals of Europe.6 The Halloween Fires". The Golden Bougth IV 222-3


24/70

O ano novo celta comezaba non o 21 Marzo como en Roma92 senn, marcando o primeiroda do inverno, no Samhan ou Final do Vern (en galico escocs Samhuinn e en gals ClannosGaeaf = Vspera da Calenda de Inverno), pasando a chamarse Festa de Todos os Santos,Hallowmas, coa chegada do Cristianismo, polo que a noite anterior chamouse a Vspera deTodos os Santos en ingls, All Hallows eve ou Halloween ou Hollantide; mentres que o da2 de Novembro, o Da de Defuntos, consagrouse ao culto das benditas almas do purgatorio, enIrlanda celebrbase a festa principal do calendario en Tara, lugar onde estaba o trono do Alto Reie centro sacro da terra. Apagndose ritualmente todos os lumes de Irlanda, esperbase a que osdrudas os acendesen no outeiro sacro de Tlagchtga, situado doce millas ao noroeste de Tara, puntoconsiderado como lugar no que estara enterrada a filla do gran druda Mogh Ruith, Tlachtga.

Na rea Cultural Atlntica, segundo se pode ver na ilustracin de Patrice Brun coloreadapor ns, conformada por acumulacin e por mutuo contacto, dividase posiblemente o ano desde o

Neoltico, e en certo modo divdese anda, non xa polos solsticios senn polo comezo do vern oprimeiro de Maio93 e polo comezo do inverno o primeiro de Novembro, con dous subperodos de3 meses lunares ou 90 das, o primeiro destes subperodos o 1 de Febreiro, da da Candelaria, dalactacin das ovellas, cando casan os paxarios. tamn como xa apuntamos o da de SantaBrxida de Irlanda, a implorada como radiant flame, raa do lume, simbolizando a calor do sol:anda hoxe, diariamente nas Highlands, na lareira ou o centro da casa onde se acende o lume dofogar, Santa Bride de Escocia, asociada virxe Mara Mary of the Gael e Trindadecorrespondente coaBergou Bergusia da Galia.

Esta politcnica esplendente doncela celta, nai e tamn raia fo cheabhar agus fo chuanentre o ceo e a terra preside o nacemento das nosas primaveras, a arte e a beleza, e exercita tamno seu brillante papel na denominada terceira funcin de Dumzil, protexendo os cultivos 94. -anda compartindo coa coroa e a diadema95 as ollae ou caldeiros (Doubs, Besanon entre osSequanos)96 expresivos da briugaid atlntica -e anda psicopompos sombros elementos(recordando que tamn se lle podera chamarRosmertha ou Ataecina) como o corvo, a maz, a


190

92. Confirma este aserto noso en Galicia que San Martn de Braga, no sculo IV da nosa era, considerase de necios celebrar aentrada do ano en xaneiro e propuxese celebrala en marzo.

93. O 1 de Maio, ouBeltaine ouBelten, literalmente "o lume de Bel", festa ligada aoApollo Belenus e sa sociaBelisama,respectivamente "O Brilante" e "A moi Brilante" da Galia, norte de Italia e Nrico (Austria), Ausonio de Bordeus flanosde santuarios en Aquitania adicados ao culto Fbico, Tertuliano describe o seu culto (Apologeticus 24, 7) nos Alpes Nricos(Apologeticus 24, 7) e Herodiano (Historia do Imperio logo de Marco, 8, 3.6) menciona o culto de Belenos en Aquileia,

Norte de Italia, equivalente ao Bile Irlands. A el corresponden verosmilmente eptetos comoBellatucadros, "O mis bri-lante", o "deus cornudo" do Norte, etc., indicando posiblemente o aspecto solsticial do deus da destrucin e da guerra quetransporta aos mortos en barca s "divinas augas" de Danu para que renazan no Outro Mundo. Posiblemente correspnda-se nosMabinogi co reiBeli Mawrna Historia deLluddeLlefelys.

94. cf. Carmina Gadelica "Bride put her finger in the river / On the Feast Day of Bride / and away went the hatching motherof the cold", tamen en clara alusin ao sosticio de inverno dise dela "From Brigid's feastday onwards the day gets longerand the night shorter". Na Vspera do Dia de Santa Brxida "L Fhill Bhrghde" a vella do inverno a Cailleach, que enGalicia se chama "A Vella", viaxa illa onde ten un manantial de mocidade que a volve doncela convertendoa ao amenceren "Bride". (Andrew Bryce).

95. Grnwinkel, preto de Oberseebach no museo de Karlsruhe; Esprandieu, volume alemn, n 352, in

O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIÓN CELTA ANCESTRAL MONOTEÍSMO TRINITARIO ANTECEDENTE DO PRESENTE...

Documents

Transcript of O MISTERIO DO TRISQUEL NA RELIXIÓN CELTA ANCESTRAL MONOTEÍSMO TRINITARIO ANTECEDENTE DO PRESENTE...