O mar desde esa bandaDe Carlos Penela*

Na traxedia insondábel e metódica que, noite a noite, se larvaba naraíz dos homes, aquel silencio era o único que remitía ao mundo, aquelapulsión do silencio era o único que daba un pouso de verdade e fuxida namadrugada hórrida e sen alma dos barracóns. Concentrarse naquelsilencio, nas esferas últimas do silencio, pois, era quizais o único quepodía dar paso a certo xeito de serenidade e ésta, se cadra, a algúnrecordo menor, semellante a algo tépedo e familiar. Por iso, como unillote perdido nunha sordidez imensa, oceánica, o prisioneiro tentoulembrar un otro mar, outro horizonte lonxe da cotación infernal do Lager.Fechou os ollos con forza, apertouse a si mesmo como quen acouga oabalo dunha nave á deriva e bisbillotando un breve nome tentoulembrar...outro mar, o escorzo luminoso e fresco do seu mar candorapaz, o tacto real e vivo, aquel, dos limos da ría mentras enredabaapañando ameixa e caramuxo coa mamá e a madriña, cos primos, cosseus, tan lonxe.

Volveu repetir lento e fráxil, como se for algo moi valioso, aquelnome no idioma do seu mar e procurou formar así as imaxes de outrora,

a xeira cansa dos veciños ao pé da praia, o regreso á tarde, os espellostornasolados da beiramar. Cómo lle prestaban as cancións da madriñacon aquela voz salgada e gasta, o brillo das patelas pesadas, cheas coxornal do día, as olladas piscas e paveras dos vellos, as carreiras candoía facer os recados á tenda de coloniais. Daquela pensaba que o mundosempre sería así, a roda lóxica das angueiras e os soños; cómo lleprestaba ficar deitado na duna quentiña, amodorrado logo da merenda,alí, aparvado ollando o ceu baixo e mol na cerna do verán, a pasaxe dasgaivotas, sentindo a brisa mareira como unha certeza da infancia quesempre existiría.

Enriba do seu camastro arfaba ennovelado, cos laios vidrados poladisentería, Marek, o militante de orixe polaca; estivera de voluntario nofrente de Aragón e ás veces falaba con el nunha sorte de lingua franca,castrapa, apenas intelixíbel. El fora quen lle advertira do que realmentesignificaba aquel lugar durante a viaxe do traslado, durante aquelatravesía alucinada por camiños de ferro que se prolongou varios díasdesde as terras altas de Francia. Contoullo para que fora endurecendo oseu ser, para que o fora tensando, para que a súa sombra non fora feridatan rápido pola maré de frío e desolación que agardaba, á espreita, noLager. Na xelatina pestilente en que se convertera o ar escuro do vagónpodía distinguir outros rostros cheos de medo que aínda comprendíanmenos aquel relato, tamén cabezas que asentían de xeito febril peranteas palabras de Marek, bocas entreabertas, manchadas polo destrozo dadesgraza e o esgotamento.

A burocracia da crueldade non axía de balde, o mozo polaco nonse enganara. Desde os primeiros momentos comprendeu, como se algovencera no seu interior de xeito miserábel, que era mellor dar os pasosque daba a maioría, levar ben visíbel o triángulo azul da chaqueta e nonollar nunca de frente aqueles rostros de papel (oficiais bradando cousasdurísimas, executando á toa); por iso pensaba sempre nos contos deluces de ánimas das xuntanzas onda a madriña, cando fóra batía agalerna, para non sentir a tentación de cruzar o ollar con aquelas miradasacuosas, fantasmais dos SS. As vellas afirmaban que non había quemirar de frente aos defuntos porque, se non, a alma dun ficaba parasempre no seu feitizo e a vida baleirábase de nós. Por iso evitaba aatención dos capos, dos soldados ferrados con cans e trallas, para ficardesta banda das cousas, sobrevivindo cara adentro. Vira convoiscompletos desaparecer no mesmo día en que chegaban ao CampoCentral. O fervor ordenado e frío con que se mantiña aquela lei homicidapuxérao a ramo da loucura; e con todo aínda estaba alí, con todoabocaba a vida como o fixera noutro tempo entre as liñas inimigas, entreas ráfagas de metralla, entre os días da derrota e o exilio.

Era aínda moi novo, daquela non sabía máis que o peso dalgonovo que dicían era a esperanza e as leituras acendidas e atrapalladasdos boletíns atrasados que lle enviaban os da Célula. Rematara o seuscursos de torneiro naquela academia da capital e estaba á procura dunemprego estábel para axudar na casa. Un veciño da pensión, un viaxantedo Levante moi mullereiro, faloulle duns talleres na súa cidade ondetraballaba un curmán seu que estaban precisando persoal especializado.Non o pensou moito, mesmo fixo a metade da viaxe co fulano,escoitando recomendacións de fondas baratas e outros garitos naquelanova cidade. O mundo abríase nunha baralla insólita, infinita, e el queríaestar alí, no medio do tremor, no medio dos días facéndose en simesmos, avantando neles.

Mais todo bulía xa como un avispeiro perigoso na cidade aquela…por horas medraba unha tensión cega e en varias ocasións mesmodubidou do que estaba facendo. Pero, que podía acontecer? Eran oscompañeiros outra vez a falar da esperanza, eran rapazas bonitas conpucha e palabras firmes, incendiarias...eran bandeirolas nas prazas,cancións a fío, noites de pándega e poemas nas tabernas. E alí veríaestourar a Guerra. Alistouse a unha columna anarquista porque a mozapola que debecía militaba nela. Non era pouco. No marasmo dos díasmáis espesos do confronto, ela desapareceu sen dar sinal algún e entónfoi cando decidiu fuxir a Barcelona, lonxe do desconcerto e a dor, dasbombas, dos horrores. Achou unha cidade alucinada, dunha vitalidademalsá...nun pulo de sorte, cando a capitulación era cousa apenas xa desemanas, deu cuns tipos que o deixaron a uns quilómetros dafronteira...pagáralles co que, por primeira vez na súa vida, roubara.Como un animal encanallado, durmiu en refuxios de portos de montaña,rillando en códeas de pan duro e en frebas de touciño rancio. Deutombos por cuadrillas de traballo, como peón, como xornaleiro, xunto conoutros exilados, a carón de antigos lexionarios e exconvictos de miradaesguía. E pouco tempo despois, cando tentaba refacer as pezas fanadasda súa vida clandestina, nunha pensión suxa de Marsella soubo que aGuerra abrira outra fenda nas entrañas de Europa. Tamén nesaarriscaríao todo.

Aos poucos situábase máis alá do frío e o tremor naquela noite denaufraxio; contodo, quería atinxir aínda o seu mar, as ondas rebuldeirase calmas da baía, botar de canto os seixos contra a tona calmiza daquelmar e conseguir que desen cinco, seis, até sete ou oito chimposrápidos...cómo lle prestaba a preguiza do mediodía na praia, o cheirovivo das sardiñas grelladas baixo o emparrado, na casiña branca dosseus tíos, as risadas das mozas no baile da noite, os fogos do folión...AMarek baleirábaselle a vida no xergón de enriba, coitado, se cadraenvenenárase con aquela observación de pedernal contra a que xaavisaban as vellas da súa aldea. A el non, a el non lle podía acontecer

nada, aquilo só era frío, sempre se coidara de non pousar a mirada nosóculos tintados do terríbel Obersturmführer, de picar sen pausa nopedregullo, de esquecer as chagas que lle trababan os membros comofarpas de fósforo...por iso, aquilo só era frío, colléralle o frío, como dicía amadriña, iso era todo., mais con aquel ponche quente de leite e ovo todosanaba, só tiña que dormir ben tapado polo agocho dos cobertores ebotar a febre suando...dormiría tanto que sentiría logo febleza no corpotodo e acordaría coa luz clara do novo día a perfillar siluetas contra asrendas das cortinas...cómo lle prestaba entón fechar os ollos e intuir aorixe daquelas voces que ecoaban desde o patio, sentir os pasos suavesda irmá maior a traerlle o pratiño de caldo limpo e a pavía fresca...non,nada lle podía acontecer, só era frío e devagar el xa estaba máis alá dofrío porque agora estaba entrando na boca da ría, bogando na “Aurora”,na dorna do seu tío, que ía farta e brillante de camarón, de lula, demartiños, que ía tan farta que se cadra podería mesmo afundir antes dechegar á outra banda...escoitaba agora dos beizos de Marek aquelaladaíña, de novo aquel rezo nunha lingua rara e fermosa que non era ada misa do domingo, a mesma pregaria que compartillaran axeonlladoscinco homes de nacións diferentes (tres gregos de Thesalónica, oestudante húngaro e un señor moi alto que dicía ter sido actor en Berlín),antes dun mallar de culatas e varios tiros de graza do Obersturmführer,como cuspes negros, dar cabo de vez do seu alento humillado.Fixéranlles presenciar toda aquela encenación obscena da execución,escoitar logo as advertencias histéricas do oficial que descobrira oshomes tentando fuxir, recoller a masa dos corpos desfigurados.

Xa non quedaba moito para chegar á bocana da ría, pero o marestaba a virar moi picado, cunha marexada traicioneira...tiñan que bulir,remontar os cons e atinxir a outra banda, o ceu cubrírase de coresaceiradas e zoaba un vento que non era de verán...comezara a chviñar ea dorna semellaba non dar termado xa co peso dos canastos a rebordarde peixe fresco... tiveron medo, polo ceu cruzaban perdidas avesgrasnando e a serea dun barco pequeneiro resoprou ao lonxe como unpresaxio...ou sería a voz de Marek? Ésta convertérase nun asobío rouco,perdido nas tábuas de enriba...xa non daba apalpado nada co frío que lleentrara no sámago do corpo...a mamá tería un tazón de sopa recén feitapara eles, poríase ben contenta por aquela xornada tan boa...había quealcanzar a praia como fose...tiveron medo...o volume da dornaalastrábase ferida entre aquelas ondas bravas...só era frío, frío e un maralleo de lamentos, a nave terminal, sen anxo, dos barracóns...rompera achover con máis forza e as batidas do mar mantíñaos anicados comedo...e entón souberon que non chegarían nunca á outra beira...cunhacerteza ameazante, definitiva, souberon que aquela tarde non chegaríaná marxe da costa...e perdido, perdido nese frío, decatouse ao fin, comonunha iluminación tremente, que a súa voz se afundiría tamén coa domozo Marek, que ningún dos dous chegaría ao perfil gañado doutros

días, doutros abrentes...porque, se cadra, naquela noite non loitabanpola vida nos lombos feros do mar de Noia, porque se cadra aquilochamábase en verdade Gusen-Mauthausen e o mar desde esa bandanon era máis ca un país descoñecido e morto.

Coda:

Entre 1940 e 1945 perto de douscentos exilados galegos forondeportados desde Francia a campos concentracionarios nazis: Dachau,Bergen-Belsen, Mauthausen...foi sobre todo neste último e nos seusanexos de Hartheim e Gusen onde pereceron máis da metade deles.

Estímase que, entre xaneiro do 41 e marzo do 42, uns setenta e seisdestes cidadáns foron directamente asasinados por diferentes métodos,naquela imensa industria nazi de eliminación; así por exemplo, dezaoitodeles foron gaseados no campo satélite de Hartheim antes citado.

A biografía resumida neste relato breve, ainda que ficticia, quixeratestemuñar como recordatorio necesario a noite dun prisioneiro calquerasen nome, a súa ensoñación última do mar, noite e ensoñación que benpuideron ser, talvez, as dalgún daqueles outros galegos devorados polodeserto negro e real dos KZ.

Carlos Penela é escritor (Vigo 1975). Licenciado en Filoloxía galego-portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela-USC. Resideen Viena. Obtivo o Premio Espiral Maior de Poesía (1997), o PremioEusebio Lorenzo Baleirón (2000) o Premio Esquío de poesía (2004). En2007 gaña o Premio de Poesía Caixanova-Pen Clube coa obra Sombras,rosas, sombras. Carlos Penela é socio de AGAI.

Relato publicado no libro colectivo:

Mañá de Sábado (relatos para Noia)

Edit. Toxousoutos, Noia, 2008

ISBN 13: 978 – 84–96673-61-8