NON ZER - argia.eus · JAGOBA ARRASATE:«Goi mailan, jokoarekin zerikusirik ez duten gauza gehiegi...

2014KO APIRILAREN 13A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA

ASTEKO GAIANAFARROA GARAIKO PIRINIOAK Herriei bizirik eusteko,

elkarlana. JON TORNER ZABALA / 4

PERTSONAIAJAGOBA ARRASATE: «Goi mailan, jokoarekin zerikusirik ez

duten gauza gehiegi daude». SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKPREKARIETATEAREN AURPEGIAK Autogestioan oinarritzen

dugu gure bizimodua. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 15HIPERAKTIBITATEA Gehiegi eta oker medikatutako haurrak.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16SAGARDOTEGIAK XIII. mendeko burdinolan XXI.eko

kupela. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 18

IRITZIAREN LEIHOASUAREZEN HERIOTZA: TRANTSIZIOA BIRKONTATZEN

GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 20HURKOAREN GOGOAN AZTARRIKA DABID ANAUT / 22ASKEGUNETIK URTEBETERA LANDER ARBELAITZ / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Muga baten krakatekoak. AMETS ARZALLUS / 22BERTSO BERRIAK Gurutze gorria. JULIO SOTO / 23

ERDIKO KAIERABOSTOK PHOTO Gauzak bestela konta daitezkeelako.

GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 24MAX ETA MORITZ Shin Chan bezalakoen aitzindariek 150

urte bete dituzte. GARBINE UBEDA GOIKOETXEA / 28 LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ, G. UBEDA GOIKOETXEA / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI, G. UBEDA GOIKOETXEA / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ALEA Pianodoinuak Musscherentzat. MYRIAM GARZIA / 33ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA JOXERRA AIZPURUA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAGURE ESKU DAGO Kendu giltzarrapoa erabakitzeko

eskubideari. URKO APAOLAZA AVILA / 37EUSKARAREN ERABILERA BERMEON Udalarekin euskaraz,

kalean gaztelaniaz nahiago. MARIJO DEOGRACIAS/ 40ABORTATZEKO ESKUBIDEA Gallardónen legearen aurrean

feminismoa batuta eta indartsu. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA,ONINTZA IRURETA AZKUNE, DANI BLANCO / 43

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 42EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 42NET HURBIL Txano gorriak: energia trantsizioa ere bada

jokoan. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2014ko apirilaren 13a, 2.411. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2014KO APIRILAREN 13A

ASTEKO GAIA

Herriei bizirikeusteko, elkarlana

Pirinioetako herritarrek diote bizirik jarraitzeko bizirik daudela sinetsi eta sinetsarazi behardutela, eta bailara guztiek elkarlanean egin behar dutela aurrerantz, despopulazioaren

mamuak malko eta lantuei entzungor egiten dielako, entzungor agintariek mendialdekobiztanleen eskaera eta proposamenei.

NAFARROA GARAIKO PIRINIOAK

| JON TORNER ZABALA |

Argazkiak: Dani Blanco

Orotara 3 eta 16 urte bitarteko 350 bat ikasle daude Garralda, Otsagabia eta Erronkariko ikastetxeetan eta Auritz, Erro etaLuzaideko eskola unitarioetan. Argazkian, Garraldako haurrak atseden-orduan; 100 ikasle ditu D ereduko zentroak.



AMPARO VIÑUALESEK 18 urte daramatza eri-zain Izabako osasun zentroan, eta 2011koazarotik zinegotzi da Erronkariko Udalean.Bailarako eta inguruko zonaldeetako gabe-ziak ongi ezagutzen ditu. Martxoaren 14anNafarroako Parlamentuan izan zen. Hizlarientribunara igo eta landa-eremuetan gutxienekoosasun zerbitzua bermatu beharraz aritu zen,alderdi politikoen artean gaiari buruzko ezta-baida piztu aldera. Ekimena babestu duten170 udalen izenean mintzatu zen Viñuales.Alferrik. Lege-egitasmoa ez zen tramiteraonartu, UPNk eta PPk aurka bozkatu etaPSN abstenitu egin zelako.

Gertatutakoak agerian utzi ditu mendialde-ko argi-ilunak: behar gorrien aurrean elkarhartu eta aitzina egiteko herritarren boronda-tea batetik, eta hiri-zilborrari so bizi direnagintarien “axolagabekeria” eta “mespretxua”bestetik, ekimenaren sustatzaileek salatu dute-nez. Hitz leun edo gogorragoekin, gauza beraadierazi digute solaskide guztiek: Erronkarinari da lanean Viñuales; Aezkoa ibarrean,Garraldako eskolako irakasle Mikel Aoiz etaAinhoa Mendiarekin bildu gara, baita Abau-rregainko alkate eta abeltzain Patxi Encajere-kin ere; eta Zaraitzun, Otsagabiako interpreta-zio zentroko Gustavo Goienarekin eta BizirikGaude elkarteko kide Jezabel Orozekin.

Politikarien jokabide mingarriaKalitatezko osasun zerbitzua bermatzea xededuen egitasmoa Nafarroa Garaiko Pirinioeta-ko biztanleek abiatu zuten, UPNren Gober-nuak maiatzaren 5ean lehen arreta eta larrial-di zerbitzuan egingo dituen aldaketapolemikoen beldur. “Ez dugu eskatzen zonal-dean ospitale bat eraikitzeko, gutxienekoakbete daitezela baizik; lekuan lekuko beharrenazterketa egin eta baliabideak gure errealitate-ra egokitzea”, esan digu Viñualesek, osasun-sarearen paisaia malkartsua hizpide: “Badaki-gu hiriburutik urrun gaudela eta orografiaberezia daukagula; horregatik eskatzen dugugurean protokolo bereziak ezartzeko, berdinbailarako Uztarrozen zein Erriberako Core-llan. Beharrak bertsuak dira, eta hala islatzendu gure proposamena Nafarroako koloreorotariko 170 udalek babestu izanak”. Jarrerahotzagoa azaldu dute, ostera, gaiari buruzeztabaidatzeari ere uko egin dioten talde par-lamentarioek.

“Lotsagarria da”, dio Izabako erizainak:“Politikari batzuek non gauden ere ez zeki-ten, ez zeukaten argumenturik… PSNrenjarrera bereziki mingarria iruditu zaigu”.Nabarmendu digu bitarteko gehiago baino,daudenak zuzen baliatzeko eskatzen dutela:ibilgailuak egokitu, anbulantzia zerbitzuakmantendu, irisgarritasuna –garraio publikoa-

ren sarea– hobetu, larrialdietan helikopteroakerabili eta profesional kualifikatuak izatea,besteren artean. “Tamainako muturrekoakjasota ere borrokan jarraituko dugu. Bailare-takoak ‘oso gureak gara’, baina errealitateaegoskorragoa da eta erakutsi digu elkarlanakfruituak eman ditzakeela”.

Ezkortasuna zokoratu“Guri dagokigu gurearen alde mugitzea”,esan digu Jezabel Orozek, Zaraitzu bailarakopostari eta Bizirik Gaude elkarteko kideak.“Borroka egin dugu Iratiko Etxeen aurka,gasbidearen aurka, hezkuntza-sistema duina-ren alde… Ez dugu egoera kolpetik aldatuko,baina hemen geratu nahi badugu beharturikgaude bailara guztietako herritarrak elkarla-nean aritzera, Aezkoa, Zaraitzu eta Erronka-rikoak, baita almadia zonaldeetakoak eta IparEuskal Herrikoak ere. Arazoak igualak dira”.

Iritzi berekoa da Gustavo Goiena, Otsaga-biako turismo bulego eta interpretazio zen-troko teknikaria: “Parean jarri diguten hor-matzarra gainditzeko funtsezkoa dabakoitzak bereari soilik begiratzeari laga etaeman beharreko urratsak denon artean ados-tea”. Bailaretako azpiegitura batzuei darien“megalomania” jarri digu etsenplu bezala:“Ezin gara gurean instalazio handiak eraiki-tzen hasi albokoek hala egin dutelako, kulturaretoak adibidez, kasu hipotetiko bat aipa-tzearren. Errua ez da soilik Gobernuarena”.

Biktimismo mezuak alboratu eta etorkizu-nari itxaropenez begiratu nahi dio BizirikGaude elkarteak, Pirinioetan bizi eta lan egi-teak merezi duela aldarrikatu, “alarma egoe-ran” daudela jakitun izanik. Otsagabiatik 10kilometrora dagoen Sartze herriko elkarte-tabernan hartu gaitu Orozek, garai bateaneskola izandako etxean. “3-15 urte bitartekoikasleak biltzen ginen hemen; egoera horreta-ra ez iristea espero dut”, diosku, populaziogainbeheraz mintzo, garai zailagoak ezagutudituela, duela bospasei urte baino gaztegehiago dagoela, eta horrek akuilu izan beharduela borrokan jarraitzeko.

Gakoetako bat bertakoak eurak kontzien-tziatzea dela dio. “Seme-alabei etengabe erre-pikatzen badiegu gogor ikasteko, hirian lanabilatzeko beharrezkoa dela… Edo Iruñeanikasketak amaitu eta hona itzultzen den gaz-teari ‘Zer demontre ari zara hemen? Nik ustenuen ministro izatera helduko zinela!’ esatenbadiogu… Aurkakoa egin behar dugu, pozta-suna agertu eta jendea animatu, gurea balora-tzen ikasi eta irakatsi: hurbileko harremanak,ingurumena eta abar”.

“Abeltzain bezala lan egitera datorren gaz-tea erotzat hartzen dute”, ihardetsi du Goie-nak. “Lehen agian gehiago, krisiak hiria ere

DemografiaDatu ofizialekpopulazioarenbeheranzko joeraerakusten dutenafar Pirinioetakobailara guztietan.Zenbakiakengainagarriakdira, gainera,solaskideekdiotenez.Otsagabian,esaterako, 640lagun daudezentsuan, baina400 ingurukematen du urteosoa bertan.

EmakumeakEmakume gutxikdute enpleguazonaldean. “Etaemakumerik ezbadago, gizonekalde egiten dute”,esan digu AmparoViñualesek.“Halaber,Erronkariko 1.000biztanleen %38 65urtetik gorakoada, eta jendeakadin berekolagunak behar dituinguruan...”



kolpatu du-eta. ‘Utzi ardiak eta hoa Volkswa-genera!’, entzuten zenuen maiz”. Viñualesekuste du krisiak bultzatuta gazte gehiagok jodezakeela landa-eremuetara, politika egokiakgaratuz gero bederen: “Kontua da agintariekhiriaren alde egin dutela nabarmen; guri, eztaentzun ere”.

Turismo-ereduari heldu dio Otsagabiakointerpretazio zentroko kideak: “NafarroakoGobernuaren leloa hauxe da: ‘Hartu ostatuIruñean; joan egun-pasa Iratira, Bardeetaraedo beste lekuren batera, ikusi zein ederrakdiren, baina lotara itzuli berriro hona”. Piri-nioetako eragileek helburu dute bisitariekgaua bertan igaro dezaten lortzea. “Basozaineta mantentze lanak ordaintzeko apenas dugudirurik; horregatik hasi gara oihan atarianaparkatzeagatik kobratzen”.

Iruñea patuHiriburutik urrun bizi eta lan egiteak sortzendituen arazoak euren larruan sufritzen dituz-

te Garraldako eskolako irakasle Ainhoa Men-diak eta Mikel Aoizek: “Duela gutxira arte,nekez geratzen zen irakasle bat ikasturte osoagurean, Iruñean bizi nahi dutelako gehien-tsuenek. Zenbait neurri proposatu genitueneta Gobernuak onartu zituen batzuk. Esate-rako, hemen lana lortzen duen irakasleakaukera –lehentasuna– du hiru urte bertanemateko. Beste ikastetxe batzuetan ez bezala-ko ziurtasuna dakarkie horrek”.

Nafarroa osoan, derrigorrezko zikloenosteko ikasketak herrian bertan edo hurbile-ko ikastetxeetan egiteko aukera dago, Pirinio-etan izan ezik. 15-16 urteko gazteek Iruñerajoan behar dute –Eunateko institutu publikoada haien zuzeneko erreferentzia–, eta horreketxekoentzat kostua du. “Agian, gazteak den-bora luzeagoz atxikitzea lortuko litzatekeingurura egokitutako ikasketak bultzatukobalira”, esan digu Bizirik Gaude elkartekokide Jezabel Orozek. “Irunberrin egurrarekinlotutako karrerak baleude, gero sektore

Amparo Viñuales erizaina Nafarroako Parlamentuan, gutxieneko zerbitzuen egoeraz hizketan. Jaramon gutxi egin ziotenparlamentariek. Eskuinean, Zaraitzuko postari eta Bizirik Gaude elkarteko kide Jezabel Oroz.

NA

FAR

RO

AK

OPA

RLA

ME

NT

UA



horretan lanean hasi ahal izateko… Apurka-apurka ari dira gauzak sortzen, baina hutsunehandiak daude oraindik”. Ikasketak amai-tzean gazteen %10 besterik ez da geratzenherrian, nekazaritzan edo turismoan lanean;bata gogorra da ordea, eta bigarrenak hilabe-te batzuetan baino ez du funtzionatzen.

Bestalde, eraikinaren mantentze gastuei(berogailua, ura, argia…) aurre egiteko uda-lak estu dabiltzala esan digu Orotz-Betelukoalkate ere baden Ainhoa Mendiak, eta kexuda Gobernuak haur kopuruaren araberakolaguntzak bideratzen dituelako: “Esaterako,Agoizko zentroan ikasle kopurua hirukoitzada. Bada, gure eraikina berotzea bi bidergarestiagoa izanik, jasotzen dugun diru kopu-rua herena da”.

Diskriminazio positiboa, euroetatik haragoBiztanleen araberako laguntzak dira, hainjustu, arazo iturrietako bat, izan hezkuntzanzein beste edozein sektoretan. Azken 40-50

LANPOSTU GABEZIARI aurre egiteko enpresa txikigehiago sortu beharko liratekeela uste dute solaski-deek, jasangarriak izateko Pirinioetako errealitateaaintzat hartu beharko luketela argi izanik. Nekazari-tza, abeltzaintza eta basogintzarekin lotutako proiek-tuak dituzte buruan, baita turismo sektorea ere.

Gustavo Goienaren hitzetan enpresa handiek“parametro ekonomikoetan” funtzionatzen dute.“Irabazirik jaso ezean badoaz, ikusi izan dugunmoduan paper-fabrika edo harrobiren batekin.Industria falta baino, industriaren dibertsifikazio ezaaipatuko nuke. Badira gauza batzuk gutxi ustiatu dire-nak. Turismoari dagokionez, esaterako, Irati markasaldu beharra dago, Europako Mendietan egitenduten bezala”. Helburuetako bat da parke naturalizenda dezaten lortzea, Bertiz, Urbasa-Andia edoBardeak kasu.

Basogintzaren sektorean lan aukera berriak eskai-niko lituzkeen zerbait sortuko dela uste dute, bioma-sarekin lotura izango duena, oihana ustiatzen dute-nek zuhaitzak moztu eta egur guztia zuzeneankanpora eramatea ekidingo lukeen proiektua. “Iratinegur asko dago gaixo, eta lekua kentzen diete onikhaziko liratekeen arbolei”, dio Orozek. “Egur horrenparte bat pellet edo ezpal bihurtu eta biomasarakobaliatuko balitz…”.

Biomasa erregai

Gustavo Goienak turismo-eredu jasangarriadefendatzen du, pertsonak oinarri dituena.

MIG

UE

LA

NG

EL

GA

RC

IA/

FLIC

KR

2014KO APIRILAREN 13A8 �

urteetan biztanle kopurua laurdenera jaitsibada, laguntzak ere ikaragarri murriztu dira,eta beharrak handitu.

“Dena den, diskriminazio positiboa eska-tzen dugunean, diruaz baino, legeak aldatzeazari gara sarri, besteren artean, abereak izanedo produktu bat merkaturatzen hasi nahiduen ekintzaile gazteak bidea samurrago izandezan”, azaldu digu Goienak.

Nafarroako Gobernuak 2006an aurkeztuzuen Pirinioen Garapenerako Plan Estrategi-koak itxaropen apur bat piztu zuen orduan,baina hutsean gelditu dela salatu dute solaski-deek. “Azpiegituren aldeko apustua egin zuten,eta Pirinioetako Autobidea eraiki”, dioskuGarraldako irakasle Aoizek. “Errepidea hanbehetik pasatzen da, gu ezta ukitu ere!”.

“Zangoza, Irunberri eta Agoitz guretzat ezdira Pirinioak”, argitu digu Goienak. “Aginta-riek diotenean ez dakit zenbat euroko inber-tsioa egin dutela mendialdean… Errealitateaunitz desberdinak ditugu. Irunberrin 1.400biztanle dira, Zaraitzu bailaran baino gehiago”.

Patxi Encaje Abaurregainko alkate eta abel-tzaina ere mintzatu zaigu estatistiken interpre-tazio maltzurraz: “Garestiak garela esatendigute, bi Nafarroa sortu nahi ditugula, haiekdirenean horretan dabiltzanak: Iruñea etaagian Tutera batetik, eta gainerako guztia bes-tetik”. Lau urtean behin berritzen den LandaGarapen Iraunkorrerako Programa aipatudigu berak: “Ehuneko zabalena NafarroakoKanala egiteko baliatu dute, halako azpiegitu-rarik Erriberan ere nahi ez dutenean!”.

Laborantza jasangarriaren aldeEncajek 32 urte ditu. Duela hamar joan zenBurlatatik mendialdera, bikotekidearekin ber-

tan geratzeko intentzioz. Haien alaba iazAezkoan jaio ziren bi umeetako bat da.

Kontatu digu 30-40 urteko lauzpabost abel-tzain gehiago daudela inguruan, eta berakesnetarako 500 ardi dituela: “Gehiegi dira,baina Nafarroako Gobernuaren laguntzakesplotazio handietara bideratuta daudenez…Ipar Euskal Herrian etxalde txiki jasangarria-goak sustatzen dituzte. Hemen abeltzaintzahilzorian dago: abelburu mordoa izan behardira, azpiegitura handiak eraiki, hiltegirik jar-tzeko lizentziarik ez daukagu, zuzeneko sal-menta mugatzen da… Industria Departamen-tuko legedia aplikatzen da; arauak berdinakdira Erronkariko Enaquesa bezalako enpresabatentzat zein gaztagile txikiarentzat”.

Halaber, Pirinioez bestaldean desberdinkudeatzen dituzte Europatik datozen diru-laguntzak: “Parte bat erkidegoek maneiatzendute hemen, eta Iparraldean Euskal HerrikoLaborantza Ganbarak zuzenean kudeatzenditu, kontrolpean bada ere. Espekulazio ere-duari aurre egiteko aukera handiagoa dutehan, arazoak izan badituzten arren”. Etxaldeaskotan bikote gazteak lanean aritzeak era-kusten du abeltzaintza biziago dagoela, Enca-jeren hitzetan. “Legedia aldatu eta produk-zio-salmenta zikloa osatzen utziko baligute,subentzio beharrik ez genuke izango”, esandigu.

Hamabost hilabete barru eginen direnhauteskundeetan jarriak ditu esperantzakEncajek, baina nafar Pirinioetako eragileenarten nagusi den iritzia bere egi-ten du: Ezer aldatzekotan, ber-tan bizi nahi dutenek eginbeharko dute bultz, elkarlanaoinarri. n

Garraldako irakasle Mikel Aoiz eta Ainhoa Mendiaren hitzetan, 16 urteko gazteak ikasketekin jarraitu eta bizitzera Iruñerajoateak kostua du etxekoentzat. Diotenez, gazteen %10 geratzen da herrian, laborantzan edo turismoan lanean.

SegurtasunpribatuaPopulazio galeralarria dela esandigu JezabelOrozek: “Osoizorratuta gaude.Umerik ez dajaiotzen, gaztegutxi dator etaaitona-amonakIruñekosenideenganadoaz.Despopulazioaarazo larria da;aurki ‘seguratak’jarri beharkodituzte herriakzaintzeko.Aragoiko Abrazala Tierrakolektibokokideekinharremanetangaude, egoerarinola aurre eginjakiteko”.

80ko hamarkadan, Berriatuan...Orduko berritxuarraren prototipoak hiruezaugarri zituen: zestalaria, athleticzalea etagolfoa. Aita mutrikuarra neukalako atera nin-tzen moldetik. Debako hondartza-futbo-lean hasi nintzen jokatzen eta aitak txikita-tik eraman nau Atotxara. Hortik datoz nirefutbolerako pasioa eta Realzaletasuna. Pen-tsa, Realak 1987ko kopa irabazi zuenean,finalerako autobusa jarri zuten Mutrikutik.9 urte baino ez nituen, baina eskolan ondomoldatzen nintzenez, joateko tratua egindaneukan aitarekin. Amak, ostera, ezezkoborobila eman zidan. Nire bizitzan ez dutsekula horrenbeste negar egin. Hamar egunegon nintzen amari hitzik egin gabe. Bainatira, denborarekin urak euren onera itzulieta herriko joerak aldatu dira. Gure sasoianez bezala, orain futbol zelaia dago Berria-tuan, haurrak frontoira baino errazago ber-taratzen dira, eta ez dira denak hain zuri-gorriak.

Jokalari eta entrenatzaile aritu zara Realekogazte mailetan. Hamabost-hogei urtetan, zen-bat aldatu dira Zubietako giroa eta jokalarigazte baten ingurua? Ni Aranburu eta Barkeroren labealdikoanaiz eta orduan apenas etortzen zen ikusle-rik entrenamenduetara, ez zegoen ez ordez-karirik ez ezer. Dena zen naturalagoa,puruagoa, futbola bera eta lagunartea zirennagusi. Orain, gazte mailetatik hasita,kanpo-faktore askok eragiten diote jokoarieta futbolak bere esentzia galdu du. Neurribatean gurasoen errua da, baina sistema osobatek bultzatzen ditu gurasoak horretara.Ordezkarien, komunikabideen eta jendar-tearen eragina itzela da, eta gurasoek neurrizkanpoko garrantzia ematen diote euren hau-rrak egiten duenari. Ez da sanoa. Gurasoakume koxkorrei zarataka edo entrenatzaileakesandakoaren kontrakoa agintzen ikustenditudanean auzo-lotsa sentitzen dut, pena.Baina berriz diot, gurasoak ez dira horretarabakarrik heldu, sistema oso batek ekarriditu.

Sistema horrek sekulako frustrazioa sortudezake lehen mailara iristen ez direnengan.Nola egiten zaio horri aurre?Realaren papera ezinbestekoa da. Guri argiesaten ziguten hogeitik asko jota bi baino ezzirela lehen taldera iritsiko. Hala, Realak ezinditu bi jokalari horiek esne-mamitan eramaneta besteak ahaztu. Denei eman behar dieheziketa bat, ikasketak, gerta litekeenariaurre egiteko prestaketa psikologi-koa...Gero, jakina, bakoitzaren izaera eta

Jagoba Arrasate. Berriatuan sortua 1978koapirilaren 22an. Jokalari bezala Realaren gazte mailetatikEibar B-ra egin zuen jauzi, eta Lemoa, Beasain, Elgoibar,Amorebieta eta Portugaleterekin 2. B eta 3. mailan jokatuzuen. 2007an jokatzeari utzi eta Berriatua F.T entrenatzenhasi zen, Elgoibarrekin nabarmendu, eta Realak gazteakentrenatzeko fitxatu zuen. 2012-2013 denboraldianMontanier-en laguntzaile izan zen, 2013ko uztaileantaldeko entrenatzaile nagusi izendatu zuten arte.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Goi mailan, jokoarekinzerikusirik ez duten gauza

gehiegi daude»“Natural sentitzen dut egiten dudana, eta natural egin sentitzen dudana...”

JAGOBA ARRASATE

| SUSTRAI COLINA |


JAGOBA ARRASATE


inguruaren presioa daude. Niri ez zitzaidankostatu erabakia onartzea. Disgustuarekinbatera konturatu nintzen mundua ez zelaZubietan amaitzen eta futbola ere ez. Ikus-pegi kontua da dena, batzuek porrota ikus-ten duten lekuan besteek bidegurutze batikusten dute.

Beste bidegurutze bat, handik urte batzuetara,jokatzeari utzi zenionekoa izango zen, ezta?2. B eta 3. mailan ibili naiz beti, leku batzue-tan nahiko soldata onarekin, baina horrekbizimodua ez zidala konponduko jakinda.Magisteritza ikasi nuen, irakasle beharreanere hasi nintzen, eta behin 28-29 urte bete-ta, kontua ez zen ez nintzela hortik biziko,2. B-tik gora ez nuela egingo baizik. Orduanerabaki nuen entrenatzaile titulua ateratzea,baina uste dut inkontzienteki beti formatunaizela entrenatzaile izateko. Jokalari nin-tzela herriko umeekin ibiltzen nintzen, bes-teengan progresio bat ikusteak asko asetzennauelako ikasi nuen magisteritza, eta irakas-le aritu naizenetan beti saiatu naiz ikaslebakoitzari errendimendurik onena atera-tzen, futbolean jokalari bakoitzarena atera-tzen ahalegintzen naizen bezalaxe. Pixkana-ka ontzen eta heltzen joan den prozesuaizan da.

Zer da entrenatzaile on bat?Dauzkan baliabideei ahalik eta etekin han-diena ateratzen diena. Ez da futbolaz askodakiena bakarrik. Taldea kudeatzen jakin etajokalari bakoitzaren larruan jartzea ezinbes-tekoa da. Zuk asko jakitea ez da nahikoajokalari bati zukua ateratzeko. Pozik egonbehar du, egoera ulertu, motibatuta sentitu...Egun bakoitza aldarte bat da, pertsonabakoitza mundu bat. Hirugarren mailatiklehen mailarako ezberdintasuna jokalarietandago entrenatzaileetan baino gehiago. Abia-durak, zehaztasunak eta talentuak askatzendute korapiloa. Hirugarren mailan entrena-tzaile bati eskapatzen zaizkionak, kontrolatuezin dituenak, askoz gutxiago dira lehenmailan baino. Hala, entrenatzaileak bereesku dagoena lotu behar du, makina mar-txan jarri eta olioztatu, baina jokalariak mar-katzen du diferentzia. Pentsa, askotan entre-natzaile txar batek kalte gehiago egiten diotalde bati entrenatzaile on batek mesedebaino.

Zuk esan duzu, egun bakoitza aldarte bat daeta pertsona bakoitza mundu bat. Ezin diezu denei gauza bera modu bereanesan. Bere larruan sartu eta bere egoera uler-tu behar duzu, zure mezura ekarri zure eraba-


JAGOBA ARRASATE

kia konprenitu dezan. Jokalaria lehen mailaraheldu bada ez da oso ona delako soilik, bere-koia eta inkonformista delako ere bada, bes-tela ezin da iritsi. Oinarri horrekin oso gaitzada jokatzen ez duena pozik egotea, baina guridagokigu partaide sentiarazi eta edozertarakopuntuan eta prest mantentzea. Badakigu gureerabaki batek bati mesede eta besteari kalteegingo diola, baina kaltetuak ere asko arduradigu. Gure erantzukizuna da denongan jar-tzea fokua, ez jokatzen dutenengan soilik.Taktika eta teknika bezain garrantzitsua dapsikologia. Jokalariak sentitzeko zuk transmi-titu behar duzu, eta zuk transmititzeko zukegon behar duzu motibatuta eta sinetsita.Etengabeko borroka da.

Balio erantsia dauka nagusikieuskaraz bizi den aldagelakudeatzeak?Taldeen nortasuna gero etalausoagoa den garaian plus izu-garria da, oinarri bat. Zubieta-ko baloreek eta euskarak zeri-kusi handia dute azken urteetako lorpenekin.Oso balore errotu eta irekiak dira, kanpotikdatozenak oso ongi barneratzeko modukoak.Horregatik, niretzat oso garrantzitsua da OldTrafford-era joan eta kazetariei euskarazerantzutea. Ez da detaile hutsa. Euskara guredohainetako bat da, indartu beharrekoa.

Egungo futbolean komunikabideek duten inda-rra ere ez da detaile hutsa.Mundo Deportivo-k egunero sei orrialde eskain-tzen dizkio Realari, El Diario Vasco ikaragarrisaltzen da... Jende batek oso uste eta iritzisendoak ditu, baina politikan bezala, medioe-tan irakurtzen dutenaren arabera mugitzenden jende asko dago. Ez dakit medioak entre-natzaile bat botatzera iritsi daitezkeen, bainabai jendea kontra jartzera, eta elur bola alda-pa behera doanean oso zaila da frenatzen.Sentitzen dudana transmititzen saiatzen naiz,

esan behar dudana ahalik eta modu naturale-nean esaten, baina batzuetan taldearen intere-sak eta norbere burua babestu behar ditut.Gustatuko litzaidake pentsatzen dudana ri-rau esatea, %80an hala egiten dut, baina betiezin da. Zertarako uste duzu direla betiko lautopikoak? Hanka ez sartzeko, esan nahi ezduzuna ez esateko, zure burua babesteko.Esaterako, ni desiratzen nago jokoari buruzhitz egiteko, orduak eta orduak emangonituzke, baina apenas galdetzen didaten. Ezdakit ez duten jokoa dominatzen, ez zaieninteresatzen, edo besterik gabe, ez duen sal-tzen.

Zentzuzkoa iruditzen zaizu pren-tsan eta jendartean futbolariematen zaion lekua?Prentsaren negozioaz etaaudientziaz gain, interesakdaude mundu guztia futbolareninguruan kateatu eta bitarteanbeste gauza batzuei buruz ezhitz egiteko. Jendeak eskatzen

du albistegia futbolarekin hastea ala beste gaibatzuk ez zabaltzeko modua da? Benetakoeskaria dago, benetako gosea, ala arreta des-bideratzeko komunikabideen trikimailuagara? Kontuak kontu, sistema horrela eraikitadagoenez, esaten dudan guztiak espazioadauka, eta espazioa daukanez badirudi intere-sa ere baduela, baina ez da hala!

Herria kontentatzeko ogia eta zirkoa aski zirelazioten erromatarrek. Gure zirkoa futbola da,baina ez al da zirkoa ogirik gabe gelditzen hasi?Taldeen zorrak eta zorren barkatzeak albistearruntena bezala ematen zaizkigunez onartu-tzat dauzkagu, baina horrek ez du esan nahisekulako injustiziak ez direnik. Bestalde,gogoan dut Bielsaren urte zoragarri hartan,Berriatuan ostegunero sekulako parrandakantolatzen zirela, bidaia hona bidaia hara, etajendea lanik gabe! Hemen gure ahalmenen

“Zertarako uste duzu direlabetiko lau topikoak? Hanka ezsartzeko, esan nahi ez duzuna ezesateko, zure burua babesteko”

gainetik bizi izan gara, bai jendartean eta baifutbolean. Begira zer gertatu zaigun aurtenguri. Txapelketa berean, astebeteko epean,kobratzen ez zutelako ez jokatzea erabakizuten Racing-ekoak eta Bartzelonako izaraberatsak izan ditugu aurrez aurre. Ez daonargarria. Oker handi bat dago hor, akatssistemiko bat.

Berdin ikusten da zirkoa kanpotik zein barrutik?Futbola jarraitzen duen edozeinek dakijokoa bigarren planoan geratu dela. Jokalaribatek, adibidez, soldatatik baino diru gehia-go jasotzen du irudi eskubideetatik. Bereirudiak bere lanak baino gehiago balio du.Horrek publizitate spotak, jendaurreko age-rraldiak eta konpromisoak dakartza, etajokalariaren errendimenduan eragina eduki-tzeaz gain, izugarri zailtzen du entrenatzai-learen lana. Zorionez, guk ez daukaguhorrelako arazorik, baina beste talde askotanlehen mintzagaia da. Horregatik diot futbolaaskoz puruagoa dela beheko mailetan. Horpartida aurretik kafea hartzeko batzen zare-netik partida osteko tragora arte jokoazbaino ez da berba egiten. Mailaz gora joanahala, partida aurretik prentsaurrekoa emanbehar duzu, balizko hamaikako bat argitara-tu eta partida hasi aurretik larrutzen zaituz-te... Goi-mailan, jokoarekin zerikusirik ezduten gauza gehiegi daude. Negozioak gainahartu dio jokoari. Ikusi besterik ez dago fut-bol programak zenbat aldatu diren azkenhamar urteotan. Orain hamar urte dena zeninformazioa, laburpenak, jokaldi onenak...

Orain dena da debatea, saltsa eta kontua,eta laburpena ikusi nahi baduzu gau osoapasa behar pantaila aurrean. Negozioakbalio du, eta negozioari saltzeak ardura

dio. Ados egon edo ez, ezin duzu hori guztiaexistituko ez balitz bezala jokatu. Horrega-tik, entrenamenduak, jokalariak, taldea etajokoa dira nire lehentasunak, baina ingurukoguztia gure interesen arabera kudeatzensaiatzen naiz. Haizea alde jartzea ere badanire lanaren parte.

Entrenatzaile guztiek dakizue, ordea, haizeakontra jartzean nork egiten duen lehenbizihegan. Kontratua izenpetzen duzun unetik gero etagertuago daukazu botako zaituzten eguna.Zure lehentasunetan, zure eguneroko lanean,zentratzea beste erremediorik ez duzu. Lanaondo egiteak emaitza onak lortzeko aukerakhanditzen ditu eta emaitza onek denbora ira-bazteko balio dute. Gaur egun oso zaila datalde batean hiru urtetik gora irautea, eta horionartzeak egunerokotasuna pasio gehiagore-kin bizitzea ahalbideratzen du. Garbi daukathau dela nire momentua, topera bizi nahidudala, egiten dudanak asetzen nauela. Hauamaitzean zer egingo dudan? Auskalo. Daki-dana da zer egin eta nora joan erabakiaurretik etxekoekin baloratuko dudala.Orain Zubietatik hogei minutura bizi naiz,ia gauero egiten dut lo etxean, eta hala erealabatxoak beti egon nahi du nirekin, emaz-tearentzat ez da beti erraza... Oso kontutanhartzen ditudan hutsuneak dira.Futbola izugarri gustatzen zait,futbol munduan ikusten dutnire burua, baina bizitza ez dafutbola bakarrik. n


JAGOBA ARRASATE

“Entrenamendua baino pare bat ordu lehe-nago iristen naiz Zubietara. Entrenamen-duaren azken detaileak lotu, lan-saioaerrepasatu, medikuekin hitz egin, zelaiaprestatu eta buru-belarri entrenatzendugu. Ondoren, balorazioa egin, pultsome-troak begiratu, ondorioak atera eta pren-tsarekikoak egiten saiatzen naiz. Bazkalos-tean, bideo lana egiten dugu, aurkarieiburuzko txostenak lagun, partidak azter-tzen ditugu, gure hutsak detektatzen etazuzentzen saiatzen gara, eta entrenamen-duak planifikatzen. Egunero 8 edo 10 ordupasatzen ditut Zubietan, baina badakizu,gustuko tokian aldaparik ez”.

Egunerokoa

AZKEN HITZA


PREKARIETATEAREN AURPEGIAK

Jexux Agirresarobe Arzallus naiz,usurbildarra, eta nire 44 urteetatik20 fabrikan pasa ondoren, azkenlau urteak nekazari lanetandaramatzat. Nire bizitzaautogestionatzen saiatzen naiz.

Autogestioan oinarritzen dugugure bizimodua

ORAIN LAU URTE hasi nintzen nire enpleguasortzen. Nekazari ofizioz, lur mutur bateanetxerako adina elikagai ateratzen dugu etaoiloek ematen dituzten arrautzetatik atera-tzen dugu bizimodua. Ez naiz, baina, betikobaserritar bat, baserri mundutik datorrenmutila izanda ere.

Moulinex enpresan egiten nuen lan, eta ezgenbiltzan oso ondo. 2006an enpresa bestenagusi baten eskuetara pasa zen eta txartuegin zen giroa. Nekatuta, behar horretan ari-tzeko ilusiorik gabe, 2010ean lana uztea era-baki nuen. Hurrengo egunean bertan ekingenion etxeko negozioa antolatzeari, etaAitziberrek, emazteak, asko lagundu dithorretan. Terreno puska bat bagenuen eta biurteko langabezia-prestazioa zegokidanez,horixe aprobetxatu nuen gaur daukagunamartxan jartzeko.

Jende askok galdetu zidan ea zertan nenbi-len, fabrikan egunero zortzi orduz laneanaritu eta hilero soldata finko bat poltsikora-tzea gauza ederra dela eta amets txoro bate-kin bueltaka ari nintzela. Batzuetan pentsa-tzen genuen, “egia da, ur handiegietan sartuote gara”, baina niri hori gustatu! Txikitatikizan dut arantza hori. Ume nintzela ondokobaserrikoak esnea partitzera joaten ikustennituenean arretaz begiratzen nituen eta betigustatu izan zait etxez etxeko salmentan sor-tzen den tratua, gertutasuna. Produktore txi-kiek handiei aurre egiteko baliatu behar duguharreman hori, gainera. Handiak merkeagoegingo ditu gauzak igual, baina hura handago; eta guk konfiantza eskaintzen dugu.

Badakit gaurko ofizio honetan ez dagoelaoporrik, dedikazioa eskatzen duela eta solda-

ta, seguru aski, lehen bezainbestekoa ez delaizango, baina gustatzen zaizun horretan ari-tzea eta eguneroko bizipoza izatea… Aldeadago. Juxtu biziko garela? Ados. Baina bizigara, geurea eginez, geure modura antolatuz,eta hori baloratzen dugu guk. Orain ez dau-kagu handiaren menpe aritu beharrik, auto-gestionatu egiten dugu gure txikian produzi-tzen duguna, eta gure erara moldatzen dugu.Asko ikasten da, gainera, beharrezkoa denaeta ez dena bereizi eta kontsumitzen. Bi gal-tza pare gutxiagorekin ibiliko garela? Bale.Baina janaririk ez zaigu sekula falta izanmahaian, eta are gehiago, badakigu zer sar-tzen dugun ahora, jaten dugunaren partehandi bat gure baratze eta oiloetatik lortuta-koa baita.

Hemen ez dago zortzi orduko txanda egineta alde egiterik, ez eta ostiraletik astelehene-ra arteko deskantsurik ere. Beste modu bate-ra bizitzen erakutsi digu: lotura estua eska-tzen du ofizioak, baina askatasun handia ereematen du. Geldirik egotea da txarrena, etagarai hauetan irtenbideetako batizan liteke nekazaritzarena,behintzat etxerako janaria atera-tzeko. Txikitik eta pixkanaka,baina biziz. n

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

�


2001ean, 6 eta 17 urte arteko 215 haurri diagnostikatu zieten Arreta GabeziarenHiperaktibitate Nahasmendua Nafarroan; 2012an, 1.000 haurri. Hiperaktibitatea arinkeriazdiagnostikatzeko joerari gehitu behar diogu modu kezkagarrian igo dela pastillak hartzendituzten haurren kopurua, jakinik botika hauen eraginkortasuna oso zalantzagarria dela.

Hala diote duela gutxi kaleratutako azterketaren emaitzek.

HIPERAKTIBITATEA

GARRANTZITSUA DA BEREIZTEA hiperaktiboa“dena” (arazo neurobiologikoa duelako) etahiperaktibo “dagoena” (beste arrazoirenbatengatik jarrera hiperaktiboa duelako). Joka-bidearen nahasmendua da hiperaktibitatea,umearen jokabide-pautak aztertuz antzemanbeharrekoa, eta gaizki ebaluatutako eta gain-diagnostikatutako kasuak ugaritu egin dira(arazo neurobiologikoa herri-tarren %2-3k dauka, bainaaskoz ume gehiagok du nahas-mendua diagnostikatuta). GaiaDiagnostiko okerren ondorio kalte-garriak erreportajean jorratugenuen (2255. zenbakian) etaberriz ekarri dugu orriotara,datu esanguratsuak argitaratudituelako Luis Carlos SaizNafarroako FarmakoterapiaIkerketarako koordinatzaileak, Foru Erkide-goko farmakoterapeutika buletinean.

Lehenik, pediatra eta haur psikiatren arteanegindako inkesta eta azterketak hartu ditu hiz-

pide Saizek: horien arabera, sintomen ebalua-zioa guraso eta irakasleen –eta hauentzat joka-bide “anormala” denaren– interpretazioanoinarritzen da sarri (erreferentzia objektiboakfalta dira, neurtu beharreko faktoreak ere ezbaitaude argi), eta are gehiago, irizpideen por-tzentaje handi bat betetzen ez denean ere,nahasmendua diagnostikatzea da joera.

Epe labur eta luzera pastillekduten eraginaBehin diagnostikoa eginda, far-makologikoki erantzutea izanohi da konponbidea. Nafarro-an, 2000 eta 2012 urteen artean30 bider gehitu da metilfenida-to eta atomoxetinaren kontsu-moa haurren artean. Zertarakobalio duen batez ere Ritalin

markapean saltzen den metilfenidatoak? Epelaburrean, frogatu denez, umeak gutxiagooztopatzen ditu gainerakoen hizketaldiak,arreta mantentzeko eta kontzentratzeko balio

Gehiegi eta okermedikatutako haurrak

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

“Botika hartzea lotuta dagoemozio adierazpenak urritzearekin,jakin-mina eta espontaneotasunagaltzearekin, eta jarrera pasiboabultzatzearekin”

Luis Carlos Saiz, farmazeutikoa


HIPERAKTIBITATEA

dio, eta haurraren mugitzeko gaitasunatxikitzen du. “Sozialki onargarriagoaden jokabide berri hau –ohartarazi duSaizek– lotuta dago emozio adie-razpenak urritzearekin, jakin-mina eta malgutasun kogniti-boa gutxitzearekin,harritzeko eta galdetzekogaitasuna murriztearekin, iniziati-ba eta espontaneotasuna galtzea-rekin, eta umore neutroa etajarrera pasiboa bultzatzearekin”.

Eta epe luzera, metilfenida-toak lortzen al du umeakaurrerapenak egitea akade-mikoki, sozialki eta familiar-tean? MTA ikerketa hartzendu adibidetzat Saizek, orain arteegin den zehatzena (7 eta 10 urtearteko 579 haurrengan). Lau tal-detan banatu zituzten haurrok:batzuek botikak hartu zituzten,besteek tratamendu psikosozialajarraitu zuten, hirugarren taldeaktratamendu konbinatua, eta lauga-rrenak ohiko terapia. Ondoren, agresibitatea,abilidade sozialak, antsietatea, depresioa, gura-soekin harremana, ikasketetako jarduna…moduko aldagaiak neurtu zizkieten. 14 hilabe-tera, aldagai guztietako puntuazioa hobetu eginzen lau taldeetan, eta batzuen eta besteen arte-ko ezberdintasunak txikiak izan ziren. Zortziurtera, berdinak ziren talde guztietako emai-tzak. Hots, botikak hartzeagatik haurrek ezzituzten emaitza hobeak lortu; aldiz, Saizekazpimarratu duenez, farmakoek ondorio kalte-garriak eragin ditzakete, besteak beste, sistemakardiobaskularrean, psikiatrikoan edota endo-krinoan, eta menpekotasuna sor dezakete.

Gizarte ereduaren arazoaestaltzeko moduaNork eta nola zehazten du gaixotasuntzat har-tzen denaren kontzeptua? Zein neurritan era-

biltzen ditugu farmako psikoaktiboak kultural-ki onartzen denaren kontrol soziala errazteko?

Erosoagoa al zaigu fokua pertsona-rengan jartzea, familiaren, hez-

kuntza sistemaren edo gizartearendisfuntzio konplexuagoak azalera-

tuko lituzkeen arazoetan ezartzeabaino? Eztabaida mahai gaineanjartzen du Luis Carlos Saizek, etairadokitzen du egungo gizarte ere-duaren dinamika ez dela lagunga-

rria haurrari eskatzen diogun gogo-eta maila, garapen intelektuala eta

heldutasun emozionala lortzeko.“Ingurumaria honetan, jokabide kon-

plexuen aurrean guraso eta irakasleekmaiz gainezka eginda ikusten dute euren

burua, hainbat ezaugarrirengatik: denborafalta, abilidade zehatzen gabezia, autoritateaezartzeko ezintasuna, presio lehiakorra… Etabehin umea gaixotzat etiketatu dugunean, nor-berak izan dezakeen erantzukizunetik aske, far-makoa aukera erosoa da, epe laburrean emai-tzak dituena eta beste alternatiba batzuk bainoekonomikoagoa. Botika haurraren identitateaindartzera eta beharbada berregitera dator.Dudarik gabe zigorrak, kanporatzeak eta fami-liarteko gatazkak saihestuko dira, baina horrenordaina da umearen autonomia eta gaitasunakpastillaren mende uzten direla”.

Ondorioa garbi du profesionalak: ebalua-zio landuagoak eta sakonagoak egitea, hau-rraren, senitartekoen eta ikas-komunitatearen inplikazioarekinikuspegi zabalagotik jorratzea, etahautu farmakologikoa azkenbaliabidea izatea. n

��

��

Nafarroan, 2000 eta 2012 urteen artean 30bider gehitu da metilfenidatoaren (Ritalin)kontsumoa haurren artean, nahiz eta frogatuden epe luzera haurren egoera ez dela hobeabotikak hartzeagatik.

LATERCERA.COM


Irungo Meaka auzoan, izen berdinez ezagutzen den errekaren bazterrean, 1200. urtera saltoegin dugu, Ola sagardotegian sartu eta hari pegatuta dagoen Erdi Aroko burdinolaren

dimentsioei begira: Arantzateko burdinola. Oraindik belztuta kontserbatzen dituen hirumetro zabalerako kareharrizko hormetatik barrena, presatik burdinolaraino

ailegatzen zen ur korrontea sentitu daiteke.

SAGARDOTEGIAK

XIII. mendeko burdinolanXXI.eko kupela

BURDINOLA ZAHARRA geldirik dago, bainaondoan daukan sagardotegiak nolabaitekobizia eman dio. Eraikuntzagatik bereiztendiren sagardotegiak ez dira bat eta bi. Badau-de XV. eta XVI. mendeko baserrietan eraiki-tako sagardotegiak, upategiak lurpean dauz-katen sagardotegiak, bai eta fatxadagatikezagun direnak. Ola sagardotegiak aukeraizan du Erdi Aroko burdinola batekin paretaelkarbanatu eta haren aztarnak kontserbatze-ko. Sagardotegia 1999an eraiki zuten etahorma oso bat dago burdinola zaharrarenharria mantenduz egina, bere kolore beltz etaguzti. Etxea iraganeko olaren kontra dago,beraz, eta Erdi Aroko eraikuntzaren pasadizoeta zirrikitu guztiak bezeroari irekita daude.Kontserbazio lan handia eginda dauka eraiki-

nak, eta sagardoa probatzearekin batera, ger-turatzen direnek gure herriko historiarenparte txiki hori ezagutzeko aukera dute.

Burdinolaren pareta sendoenetako bateandago sagardotegirako sarrera, eta zubitxo batpasata aurkituko dugu jangela. Sartu aurretik,baina, burdina landuko zuten lekuan belarditxiki bat, jolas-parkea eta frontoia daude, etainguruan, etxekoek berreskuratu ahal izanduten tresneria ikusgai. Iñaki Bengoetxeasagardozaleak onartu digunez, beste hainbatlanabes gordeta dauzka oraindik eta museotxiki bat egiteko asmoa daukate. Olako hor-men artetik igarota harrizko arku bat aprobe-txatuz burdinolan bertan kupel bat ere badau-kate jarrita, XIII. mendea XXI.arekin uztartuz.Mundu berezia sortzen da, duela ehunka urtebertan lanean arituko zirenak irudika ditzake-gulako, harrizko bloke horien artean. Tradizio-ari eta historiari eusteko ahaleginean, sagardo-tegiaren eta orain 800 urteko olaren artekoharmonia mantenduz, ez dira eraikinean soilikzentratzen. Beren produktu nagusia sagardoaizaki eta etxean Euskal Herriko historiazhorrenbeste mintzatzen direla-eta, koheren-tzia eman nahi izan diote guztiari, sagardoabertako fruituarekin eginez. Gaur egun beharizaten duten sagarraren %90 beren sagastieta-tik eskuratzeko gai dira, eta falta dutena ingu-ruko baserritarrei erosten diete. Hamabosthektarea dauzkate 3.000 sagarrondoz beteta.

Garai batean baserri ugaritan lez, Olan eremaizter bizi izan ziren urte luzez. Iñaki Bengo-etxea umetan halaxe bizi izan zen gaur Olasagardotegia dagoen lekuan bertan, 1936kogerran minen almazena izandakoan, eta geroraerosi egin zuten baserria. Beti sagardoa egindute Bengoetxeatarren etxean, hasieran eurenkontsumorako bazen ere. Beraz, tolarearen

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

Ola sagardotegiak (telefonoa: 943 62 31 30)Arantzateko burdinola berezitasun duenmoduan, eraikuntzan berezitasunen bat dutensagardotegiak dira honakoak:� Saizar sagardotegia

(Usurbil, Gipuzkoa). 943 37 39 95� Oiharte sagardotegia

(Zerain, Gipuzkoa). 943 50 10 13� Lizeaga sagardotegia

(Astigarraga, Gipuzkoa). 943 46 82 90� Astiazaran sagardotegia

(Zubieta, Gipuzkoa). 943 36 12 29� Zalbide sagardotegia

(Abaltzisketa, Gipuzkoa). 943 65 21 76� Uxarte sagardotegia

(Amorebieta-Etxano, Bizkaia). 946 30 88 15

Eraikin bereziak


SAGARDOTEGIAK

funtzioa ezagun, bezeroari irekitako sagardote-gia egitea erabaki zuten, lehengo estetika man-tenduz eta Arantzateko burdinolari probetxuaateraz. Jabea arotza da ofizioz, eta bere eskuzeraiki zuen sagardotegia. Ordurako, burdinolaere erosita zeukaten, 1988an, eta nahiz etahasiera batean Udalak eraikinaren izaera histo-riko eta publikoa aldarrikatu, etxekoek hartuzuten ola zaharra mantendueta ezagutarazteko ardura.Hala, sagardotegia egitearekinbatera, Arantzate ola zaharbe-rritzeko lanak abiatu zituzten.200 tona hondakin aterazituztela dio Bengoetxeak, etahormek urtean behin garbitueder bat jasotzen dutela kon-tatu du barrez, karean segi-tuan itsasten baitira landareak eta berehala haz-ten baitira adaxkak paretetan.

Sagardotegi zerbitzua urtarrilaren azkenegunetatik maiatzaren bukaerara arte eskain-tzen dute Olan, eta uda eta udazkenean erre-tegi moduan funtzionatzen du, egunekomenu eta guzti. Urte garai horretan bisitagidatuak ere antolatzen dituzte burdinolarenhistoria eta sagardoaren prozesua ezagutzeraemateko.

Ez zen garaiko burdinola bakarraArantzate, Ibarrola eta Urbe burdinolak eza-gutzen dira Meaka auzoan. Erromatar garai-

tik inguru horietan minak egon direla gauzajakina da, eta ondoren sartu ziren frantzia-rrak, ingelesak, alemaniarrak eta asturiarrakzonaldeko aberastasunaren jabe izan ziren.Arantzate da Meakako hiru burdinoletanmantentzen den bakarra, dorretxe eta guzti.Beste dorretxe baten aztarnak ere badaude,baina hura, Arantzate ez bezala, armarririk

gabe. Bestalde, ez da iraga-nak utzitako aztarna bakarra:300 metro gorago, XVIII.mendeko labeak ikus daitez-ke oraindik. Pentsa zer-nola-ko garrantzia izango zuenguneak, tren propioa ezagutubaitzuen bailarak antzina.

Arantzateko dorretxearennagusiak XV-XVI. mendean

izendatzen dira artxiboetan: Pedro de Aran-zate izena agertzen da paperetan. IrungoUdaletxe inguruan, San Joan plazaren iski-nean, beste jauregi bat zuen Pedro de Aran-zatek, orain Gaztelumendi taberna dagoentokian. Aurrerago Pedro de Urdanibia deituratopatzen dugu idatzietan, eta orain golf zelaiaden lekuan agertzen da. Armarri berarekinbeste bi errota, jauregi bat eta abar aurkitudira. Hortaz, etxekoek ez dakiteErdi Aroan zein jauntxorena zenegungo sagardotegia, baina XV-XVI. mendetik aurrerako historiazertxobait argitu ahal izan dute. n

300 metro gorago, XVIII. mendekolabeak ikus daitezke oraindik. Pentsazer-nolako garrantzia izango zuenguneak, tren propioa ezagutubaitzuen bailarak antzina

Ola sagardotegiaren aurrealdea, antzina burdinola izandakoan.Ezkerreko irudian, Iñaki Bengoetxea jabea, txotx egiten.

20 � 2014KO APIRILAREN 13A

IRITZIAREN LEIHOA

SINESTEZINA –baina egia– Adolfo Suare-zen heriotzaren ondoren entzun izanduguna. Ustekabean harrapatu ez banauere, esandako gauza gehienek harritunaute. Ez da sorpresa izan zuriek eta bel-tzek bat egitea Suarezi buruz hausnartze-rakoan, baina bai horren gogoeta kritikoeskasa entzutea. Ez dago zalantzarik: his-toria ofiziala nagusitu da eta, berarekin,berriro ere, trantsizioaren eta Monarkia-ren goraipamena.

Nork aukeratu zuen Suarez? Eta zerga-tik? Historia ofizialak dio erregeak eginzuela, Espainia demokraziarantz bideratuasmoz. Egitateek eta zentzuzko interpre-tazioak beste zerbait adierazten didate:Espainia, diktaduratik ateratzeko prozesupolitiko homologagarria behar zen.Horretarako ez zen goi-mailako politika-ririk behar, erdipurdikoa baizik. Erregi-menaren muinean aurkitu zuten, Movi-miento Nacionaleko –Falangeko– buruazen Suarez. Bere betekizuna argi finkatutazegoen: erreforma politikoa burutu etahauteskunde libreak antolatu. Hori denaegin zuen –PCE legalizatu eta guzti– eta,gainera, bide batez, Borbonen dinastia etaMonarkia sendotu eta Eliza Katolikoarennagusitasuna finkatu zituen. Hau guztia,armadaren eta diktadura berri batenmehatxu pean, noski, dakigun moduan.

Estatuaren lurraldetasunari eta nazioeiburuz berriz, hauxe: ezin da ukatu Konsti-tuzioak bide berria zabaldu zuela, etahorren ondorioz, Kataluniako eta Euskadi-ko autonomia estatutuak onartu zirela, gaiaskotan eskumen zabalak aitortuz, nahizeta nazio hauen erabateko askatasuna ezzen jaso. Baina hor bukatu zen “dibertsioa”

eta, berehala, kezkak eta zalantzak sortzenhasi ziren, hau da, “prozesu demokratikoa”ez ote zen urrunegira joan.

Batzuen ustetan Suarez bere konturahegan egiten hasi zen. Badirudi bere ahal-menaz jabetu eta “eskatu” zitzaiona bainogehiago egiteko prest egon zela, edotabenetan sinetsi zuela egindakoa zuzenzegoela. Baina ez zioten utzi, noski. Non-bait, berak agindu garbia zuen eta hurabete behar zuen, besterik ez. Orduan,dimititzera bultzatu zuten –ez daukatzalantzarik horretaz–. Eta geroztik etorridena argi dago: atzerapauso nabarmenakhainbat arlotan.

Hasteko, 1981eko otsailaren 23koEstatu kolpea. Nola gertatu zen ez duguinoiz zehazki jakingo, baina argi dagohandik aurrera gobernatu(ko) zutenakohartarazi nahi izan zituztela. Ordura arteegondako “erokeriak” ez zirela onartukoeta kito.

Eta horrela izan da, bai. Adibide batnahikoa: LOAPA onartu zen 1982an,PSOE Espainiako Gobernuan zegoelarik,UCDrekin adostuta. LotsagarrizkoLOAPA, Konstituzio Auzitegiak, handikurte betera –zer garaiak, orain bost urtetikgora behar izaten ditu horrelako ebazpe-nak emateko– bere muinean Konstituzioa-ren kontrakoa zela onartu zuen. Eta harrezgero, herritar guztion berdintasuna aitza-kiatzat hartuta, nazioen eta beste lurral-deen eskumenak batu nahi dituzte, edo ia.

Zer esan 1936ko kolpe militarrarenondorioz hainbat sufrimendu pairatuduten pertsonek merezi duten egiaz, justi-ziaz eta ordainaz? Bada, orokorrean, Sua-rezen eta beste alderdien arteko adostasu-naz onartu zen Amnistiaren Legearenondorioz, lurra bota zela sufrimenduhorren gainean.

Hau da, oso labur bilduz eta subjekti-boagoa ezin izanik, trantsizioaz dudanideia. Adolfo Suarez ez da ez madarikatuaezta heroia. Baina gaitzetsi behar dut ira-gan egun hauetan zabaldu diren hainbatirudi, baita alderdi, pertsonaeta erantzukizunak zuritzeko–eta ez Suarezenak, portzier-to– erabili den sekulako mani-pulazio madarikatua. n

Suarezen heriotza: trantsizioa birkontatzen

Ez zen goi-mailako politikaririk behar,erdipurdikoa baizik. Erregimenaren muineanaurkitu zuten, Movimiento Nacionaleko–Falangeko– burua zen Suarez. Berebetekizuna argi finkatuta zegoen: erreforma politikoa burutu eta hauteskunde libreak antolatu

GarbiñeBiurrunMancisidor �

EHUKO

I R A K A S L E A,

E PA I L E A

DA

NI

BLA

NC

O


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

IRITZIAREN LEIHOA

22 2014KO APIRILAREN 13A

LEKEITIO HENDAIA baino iparralderagodago. Krak. Gure herriak hegoan du iparra.Krak. Hegoaldeari tarteka kuriositatea piz-ten zaio eta hurbiltzen da iparraldera. Ez daardura gertatzen. Normala zerbaitek krakegitea. Senpere maiatzeko egun bat da.Nerabe frantsesen arraileria espainolenabaino arrotzago egiten da. Xiberoa egunbakarreko probintzia da, uztail hondarre-koa, abuztu hatsarrekoa. Ipur masailakminberatzeko bada aski. Jiten da jendea, etajoaten, gutxi ulertu duenaren aurpegiarekinasko gozatu duenaren plantak eginez. Etasei urtean behin herriko bozak. Logikak

atzemateko akrobazia mental latzak eginbehar dira. Pastoralean behintzat ate gaine-ko panpinak seinalatzen du nondik aterakodiren khirixtiak eta nondik türkak. Herrikobozetan nork antzeman. Ez dut ukatukoeni ere batzuetan ulertezina zaidanik, bainasiglek hainbeste itzal ez duten politikamodu hau sanoagoa zait etxepean edo bal-koian zaborra nola zintzilikatzen duen ikusieta zein alderditakoa den antze-maten diozun pertsonarenabaino. Eta hori a(r)dibide batbesterik ez zen. Eni orduan egi-ten dit krak. n

EUSKALTZALEOK eta euskalgintzan gabiltzanok izanohi dugun buruhausteetako bat euskararekiko motiba-zioa izan ohi da. Alegia, erdalduna eta euskaldunamotibatu nahi izaten ditugu, batak euskara ikas dezaneta bestea euskaraz ari dadin. Hori, dena den, nolabai-teko paradoxa ere izan liteke. Beste batzuen motiba-zioa elikatu behar dugu. Zergatik,ordea? Zergatik saiatu hurkoak euska-ra ikasi edo erabiltzeko interesa izandezan? Ez badu “naturalki” nahi–hizkuntza hautuak sarritan oso natu-ralak ez diren arren–, ez badu pertso-na horrek motibaziorik berez, zerdela-eta elikatu behar diot nik berarenbarruko motibazioa, sentimendu batazken batean? Zergatik saiatu inorengogoan sartzen, haren lurralde pro-pioa eta intimoa baldin bada?

Ikuspegi “altruista” batetik begira-tu genezake kontua, eta hizkuntzaren eta hiztunhorren hobe beharrez egiten dugula esan. Euskara ika-sita edo euskaraz eginda irabaziren bat izanen luke hiz-tunak, eta bide batez hizkuntzak, eta hori ikusaraztensaiatuko gara, egun ez duen motibazio hori izan dezan.

Ikuspegi “egoista” batetik ere azter genezake. Hiz-kuntza errealitate indibiduala eta psikologikoa erebadela sinetsita nago, baina hori bezain argia irudi-tzen zait gertaera zeharo soziala ere badela. Eta nero-ni izaki soziala izaki, neronek ere behar dut nire ingu-

ruan euskaraz eginen duen jendea, neronek eginenbadut. “Neroni” hori norbanakoa edo hizkuntzakomunitatea izan liteke. Hau da, euskaraz egitekomotibatuta dagoen jendea behar dut, bestela ez duda-lako izanen norekin egin. Nahikoa arrazoi bada hori,ziur asko, gaur gogorik ez duten horiengan gogoa

pizten saiatzeko.Lehendabiziko ikuspegi horretatik

euskararen aldeko lanean ari litezke,esate baterako, euskararik ez dakiteneuskaltzale erdaldunak. Egon bai bai-taude, ez gutxi gainera, kontraesanarentamainaz egin genezakeen balorazioagorabehera. Eta euskaldunak ere bai,noski.

Motibazioa lantzeko beharrarenikuspegi berekoia, aldiz, normalean eus-kaldunarena izanen da, horrexek atera-ko baitio probetxua, ingurukoak moti-

batzen eta euskarara bultzatzen asmatuz gero behintzat.Bata izan ala bestea izan, nolanahi ere, euskara

ikasteko eta erabiltzeko motibazioa lantzeak ezdauka ez, absurdutik batere, eta are gehiago, ziurasko uste genuena baino ezinbestekoagoa da, osagaiezinbestekoa gure estrategia guztietan,motibazio eskas edo ahul antzeko bate-kin ez baitiogu behar bezala aurre eginenhizkuntza aniztasunaren panoramatikdatorkigun oldeari. n

Hurkoaren gogoan aztarrika

Dabid Anaut EU S K A R A T E K N I K A R I A �

Amets Arzallus�

BE RT S O L A R I A

DA

NI

BLA

NC

O

Muga baten krakatekoak

Hizkuntza errealitateindibiduala etapsikologikoa erebadela sinetsitanago, baina horibezain argia iruditzenzait gertaera zeharosoziala ere badela

� 232014KO APIRILAREN 13A

IRITZIAREN LEIHOA

“GURE ERANTZUNA desobedien-tzia da. Ez diegu utziko gazteakeramaten, herri honekin posibleda. Gora euskal gazteria!”.Hitzok orain urtebete esan zirenDonostiako Boulevardeko kios-kotik. Parean, kartzelara eramannahi zituzten gazteak babesterabildutako jendetza. Herri harresiforma hartu zuen elkartasunak.

Gaia aurretik zetorren arren,Segiko kide izan zirela egotzitakartzelara bidali nahi zituztenDonostiako zortzi gazteen kasuakeskemak hautsi zituen. Hedabidenagusiek isilean pasatzeko ahalegi-na egin bazuten ere, aktualitatea-ren erdigunean kokatu zen Aske-Gunea. Zer faktorek eragin zutenekimena inflexio puntu izan zedineskubide zibil eta politikoen alde-ko borrokan? Honatx batzuk:

Batetik, garai berrietara egoki-tutako borroka moldeak. Injusti-zien aurrean, desobedientzia zibilmasiborako deia, bortxarik erabi-li gabe eustea zen asmoa. Eleakmugimenduak lagunduta, irizpi-deak zehatz markatu zituztenantolatzaileek. Gainera, elkarta-suna adierazteko modu anitzakeman eta eskertu zituzten: janariaeramatea, egitarau kulturala bete-tzen laguntzea, bideoak atzerrianzabaltzeko itzulpenak egitea, ber-tan herri harresia osatzea...

Bigarrenik, komunikazio estra-tegia eraginkorra. Boulevardekoekimena nazioarteko hedabidee-tan kokatzea lortu zuten bolon-dresek. Ordura arte herri mugi-menduek gutxitan lortu izanduten zabalkundea izan zuengaiak. Egun, Googlek Askeguneabilatuta 101.000 emaitza aurki-tzen ditu, hizkuntza askotan.

Hirugarrenik, indar metaketatiketa jarrera positiboetatik eraikitakoplantoa izan zen. Gobernuarenimmobilismoaren aurrean zerbait

egin beharra sentitzen zuten, herri-tarrekin konektatu, eta ordura artehalako gaiak urrun sentitu zituenjende bat erakartzea lortu zuen.Madrili desafio egin zioten gazteekbabesa eskatu eta jaso zuten. Egu-nez egun, talde lana ahuldu ordezhura handitzen asmatu zuten.

Hala, bertan zeudenek ahaztu-ko ez duten apirilaren 19ko goi-zaldean amaitu zen epaiketa poli-tikoen aurkako borrokarenkapitulu gazi-gozoa. Jaurlaritzak300 ertzain bidali zituen Legebil-tzarrak berak ere arbuiatu izanduen Espainiako Auzitegi Nazio-nalak ebatzitako epaia betetzera.Hainbat ordu eta hamaika kolpe-ren ondoren, “auziperatuak maitezaituztegu” oihu artean eramanzituzten espetxera.

Ukaezina da ordea, puxikalaranja sinbolo hartuta indartzendoan herri harresiak geroz eta zaila-go jartzen dituela atxiloketa politi-koak. Hauek baldintzatzera ere iri-tsi da: operazioaren tempoak,dimentsioak, kosteak eta oihartzu-na. Gogoratu ondoren zer gertatuzen Lander Fernandezekin Erro-man, Urtza Alkortarekin Onda-rroan eta Luis Goñirekin Iruñean.

Oraindik 200 pertsona daudearrazoi politikoak medio kartzela-ra joateko arriskuan. Zaila da epai-keta hauekin amaitzea, gatazkaeskematik mugitu nahi ez duenGobernuarentzat bazka baitira.Desobedientzia baino bide sines-garriagorik ez du inork mahai gai-nean jarri, ordea. Kolektibokiplanteatuta indarra du, hori etagehiago lortzeko. Herri gisa eragi-tea, horra gako nagusia. Bitartean,Donostia, Ondarroa eta Iruñekoargazkiak historialiburuetarako geratudira. Ikusiko dugudatozenekin zer ger-tatuko den. n

Lander Arbelaitz Mitxelena� ARGIAKO KAZETARIA

Askegunetik urtebetera

DA

NI

BLA

NC

O

Enrique Maia, gaztelaniazmintzatzen den poliglota,guztiontzako agintzen duenUPNren maskota.Lehengo urteko Sanferminetantxupina bota, ez bota.Une gogorrak pasa zitueninpotentziak itota.Gizarajoa ordutik dagoikurriñitisak jota.

Sendagileak agindu zion:“Hator, jar hadi biluzi.Honek ez zeukak itxura onik,gaitzak hartu hau itsusi.Botikak: Cope pixkat goizero,13TV nagusi.Diario de Navarra leitu–ez, ez! El Mundo ez utzi–a! Ta ahal baduk ez euskaldunikbegien bistan ikusi”.

Tratamenduan oraindik etaurtemuga etorria..Azken botika hartu dezazuntenorea dator ia...Bilduren txanda zenean, deituduzu Gurutze GorriaBaina pasako da uztailekoegutegiko orriaeta segiko dugu izatenzure gurutze gorria. n

Doinua: Bogart eta Bilintx.

Gurutze Gorria

Julio Soto�

BERTSO BERRIAK

XD

Z


ERDIKO KAIERA

Bostok, aizue. Nik dakidala, lau zarete.Gari Garaialde. Bai, eta bi besterik ez ginenizen hori ipintzea erabaki genuenean. Berez,lanik gabe gelditu nintzen egunean hasi zenhistoria hau. Krisia dela eta, murrizketak izanziren Argazki Pressen eta hainbat lagunkalean gelditu ginen. Lur jota gelditu nintzen,baina, kasualitatea, biharamunean AndoniLubakik deitu zidan, arrunt emozionatuta,Libian egin zuen erreportajea Japoniako NewsWeek aldizkarian sartu zutelako.Berriak izugarri poztu ninduelaesan nion, baina ez nengoelaeuforiatarako. Elkarrekin tragox-ka hartzeko lotu ginen eta hansortu zen zerbait kolektiboa egi-teko proposamena. Gero AnderGillenea eta Josu Trueba Leiva-rekin bildu ginen.Ander Gillenea. Egin beharre-koa baina egiteke uzten den gaihorietako bat izan da beti, hemen taldean zer-bait sortzea.

Eta izena?Gari G. Andoni Lubakik bota zuen izen hori.Hemengoak ahantzi gabe, kanpora begiraegin nahi genuen lan, eta euskarazko izenabehar genuen, eramangarria, estetikoa, inge-lesezkoa eman zezakeena, edo bederen, zailaizango ez zena. Bazen Italian agentzia bat,Grazia Neri izenekoa, eta horri erreparatzennion nik, hitz-jokoa nahi nuen, iradokorra.Stok amaierak bilteria gogorarazten du, edohiriarekin lotu liteke, Bladivostok... Gainerabere bokal guztiak o dira, photo-n bezala.

Kooperatiba moduan egituratuta zaudete. Nolaantolatzen duzue lana?

Ander G. Horretan ari gara oraindik. Urte-bete ere ez da ideia sortu zela, eta ekimenamartxan jarri genuenerako iraila zen. Goiz dabalorazioetarako. Gari G. Aski argi genuen denok, sortukogenuenak denona behar zuela izan, denokaginduko genuela. Gogoan dut 90eko hamar-kadan argazki kolektiboak jarri zirela modanFrantzian, ez dakit nola antolatzen ziren,baina oso ondo funtzionatzen zuten. Dena

den, zerbait kolektiboa behar etakooperatiba da gogora etortzenden lehena. Besterik bilatu gabe,heldu egin genion eredu horri.Ander G. Taldeari dagozkionlanak, webgunea kudeatzea edosare sozialetan jardutea dela,argazkien edizioa edo promo-zioa eta salmenta dela, hasieratikbanatu genituen. Dena den,etengabeko birmoldaketan

gaude, ez baitakizu ongi non sartzen zaren,eta badirelako bestalde, esker txarreko lanakere, esate baterako, paper kontuak-eta.

Nola hautatzen eta banatzen dituzue gaiak?Ander G. Nork bere gaiei heltzen die.Gari G. Hori ere markatu nahi izan genuenhasieratik. Talde lana bai, baina nork bereindependentziari eutsita. Ez dugu zertandena elkarrekin egin, baina egin ostean, Bos-tok bezala, taldean erabakitzen dugu nolasalduko diren lanak. Zenbait gairi kolektibo-ki heltzea zaila da, eta koordinazioa ere ez daerraza izaten.

Prentsaurreko eta gainerakoetara ez zaretejoaten. Nola erabakitzen duzue kolektiboki nonegon behar duzuen?

Gauzak bestela konta daitezkeelako

BOSTOK PHOTO

Lau lagun, hedabideetan bide luzea egin duten lau izen, aurkituko dituzu argazki agentziahonen atzean: Josu Trueba Leiva, Andoni Lubaki, Gari Garaialde eta Ander Gillenea. Azkenbiak eseri zitzaizkigun alboan, abiatu berri duten ekimenaren nondik norakoak azaltzeko.

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

“Egin beharrekoa bainaegiteke uzten den gaihorietako bat izan da hemenbeti, taldean zerbait sortzeaargazkigintzan”

Ander Gillenea


BOSTOK PHOTO - ERDIKO KAIERA

Gari G. Argi genuen prentsaurrekoak ezzirela gure esparrua izango. Batetik, ezindugulako Argazki Pressekin lehiatu, eztaEFErekin edo beste medioekin ere. Bestela-koetara jotzen dugu, beraz. Beti amestu duguhortik kanpo bazela zer kontaturik, gaieimodu pausatuagoan heltzea zela gure gogoa.Eguneroko argazkiaren salmenta oso zailada, zer esanik ez, kanporako ere Reuters,France Press edo AP dituzunean. Hor ere jar-dungo dugu, baina beste gauza batzuk erebeharko ditugu.

Autore lana da zuena?Ander G. Beharbada ez da osoerreala gure lana horrela plantea-tzea, edo behintzat, hortik bizi-tzea. Emango balu, nahiko genu-ke, baina ez dugu egun batetikbestera lortuko.

Zein da bakoitzaren esparrua?Ander G. Printzipioz, erreporta-je sozialak interesatzen zaizkit, baina ez nagohorretara itxita. Txetxeniarrei buruzko erre-portajerik ez nuke egingo, adibidez. Niregrina ez da guda. Errazago, bakardadea beza-lako gaiei helduko nieke, edo ahanzturari.Gari G. Niri, lehen planoan ez dauden gauzahoriek interesatzen zaizkit. Ander, Josu etahirurok pareko gabiltza kasuotan, nik ere ez

dut gerrarako grinarik. Horretan AndoniLubaki dugu espezialista.

Baina gerraren atzean dagoena interesa-tzen zait. Argazki Pressen lanean arin nintzenTunisiako iraultza piztu zenean. HandikEgiptora pasatu zenean, gogoan dut Berriakokazetari bati esan niola, goazen orain Tunisia-ra, gertatutakoak zer arrasto utzi duen jarrai-tzera, hauxe da momentua.

Hurbileko gauza askok pizten didate jakin-mina, baita gatazka politikoak ere. Azkenfinean herri honetan mugimendu nagusia hor

dago, eta horrek gauza asko ditusakontzeko eta beste modu bate-ra esplikatzeko. Esate baterako,kartzela barruak, erbesteratuak,eguneroko prentsan agertzendiren horiek, baina beste modubatera kontatuta.

Bestelako lanek egunerokobabarrunak eltzetik ateratzekolain emanez gero, noizbehinkagustuko lanei heltzeko aukera iza-

tea, horrek ematen dit itxaropena. Diruriknekez emango dizutelako, baina bai gogobe-tea, lan txukuna egiteko parada...

Argazkilaritzatik bizi daiteke?Gari G. Zaila dela argi dago, eta gainera gau-zak okertu egin dira, baina bada hortik bizidenik, Anderrek 15 urte daramatza horrela.

DA

NI

BLA

NC

O

“Beti amestu duguprentsaurrekoetatik kanpobazela zer kontaturik, gaieimodu pausatuagoan heltzeazela gure gakoa”

Gari Garaialde

Bostok Photoko laukideak. Ezkerretikeskuinera: GariGaraialde, AndoniLubaki, AnderGillenea eta JosuTrueva Leiva.


ERDIKO KAIERA - BOSTOK PHOTO

Ander G. Bai, ateratzen da bizi-tzeko lain. Urtetan bizi kalitatehandia izan dut, denbora izandudalako, besteak beste, familia-rekin egoteko. Argazkigintza,dena den, arlo zabala da.Gari G. Nerori ere horretatikbizi izan naiz Argazki Pressekoabukatu zitzaidan arte. Gipuzkoanez da jende askorik izango, 30 batlagun ezagutzen ditut prentsara-ko argazkilaritzatik bizi direnak. Nolabizi diren? Batzuk hobeto, eta bes-teak okerrago. Kontratupean apenasdago argazkilaririk, medioei ez zaiela-ko argazkilariarekiko loturarik intere-satzen, gehienak kolaboratzaileakdira. Nolanahi ere, batzuek diru askoirabazten dute.

Argazkilari izatea zer da?Gari G. Bizio bat.Ander G. Bizioa, eta aldi bereanlanbidea. Hortan zorte onekoakgara, gustuko lana dugu eta.

Gaur egun, telefonoan ere argazki-kamara dugulako, eta baliabide tek-nologikoak horretara ere bideratudirelako, nornahi da argazkilari. Nolaeman balioa zuen lanari?Ander G. Kalitatea da giltza. Argaz-ki onak egitea.Gari G. Lehen, momentuko argaz-kiak eman zezakeen dirua, besteinork ez zuelako egiten. Gaur, sakeleko tele-fonoa atera eta edonork egin ditzake, bainaez dira beti egiten. Kasuotan beste zerbaitbilatzen ahal duzu. Hauxe da gauzak bestemodu batera egiteko momentua. Medioenapustua falta da ordea.

Eguneko argazkia eta argazki landuagoa,hainbat hilabetez jorratutako lanetik hautatuduzun argazkia, berdin ordaintzen badira,hori ez doa inora. Elkarrizketa luzeak egitendirenean, adibidez. Ezin duzu egun osoa per-tsona batekin pasa, gero argazkia 10-15 europagatuko bada.

Ander G. Baina beti bada norbait baldintzahoriek onartuko dituena.Gari G. Geure artean kexu agertzen garasarri, baina eguneroko ohitura txarrak etaajeak ere hor daude: tokira iritsi, kliskatu etaospa egitea, esate baterako.Ander G. Urte luzetan, jendeak ez du bereburua zaindu. Freelance hasi nintzenetik lanugariri eman diot ezezkoa, diruz eskas ibilitaere, baldintza kaxkarrak zirelako. Beste zenbai-tek eskainitako baldintzetan hartzen zutenlana, gaizki eta zabar pagatzen zitzaien etahaiek ere halamoduz erantzuten zuten, argaz-

Yaritza Paumier Sanz nekazaritzateknikaria, azukre kainabera

aldatuko duten lursail bat lantzen.Guantanamon (Kuba), 2010eko

azaroaren 24an. Historiakoborrokarik garrantzitsuenetako

baten liderrak dira Kubakoemakumeak: Elikadura-

subiranotasuna. (Josu Trueba Leiva / BostokPhoto)

Zubietako joaldunakIturengo bidean,2014ko urtarrilaren27an. (Ander Gillenea/ BostokPhoto).


- ERDIKO KAIERA

kiak zaindu gabe. Alderantziz egin behar delaikasi dut nik: kalitatea eman eta gero eskatu.Gari G. Kalitatea eman, hori beti. Lana hartubehar duzu gauza asko baloratu eta gero,baina hartu baduzu, lana ondo egin.

Nola ikusten dituzue hedabideak?Gari G. Ez dago giro. Hor da krisia, ekono-mikoa eta hedabideena, paperarena... Argaz-

kia baloratzen dela esaten da,baina ez nago ados, ez pape-rean, ezta interneten ere. Inter-neten jendeak edozer irenstendu. Eztabaida luzeak izan dituthori dela eta. Esate baterako,Donostiako olatuak zirela eta,zenbait mediok galeriak sortuzituzten, jendeak bidaltzenzuen guztia sartzeko. Nireustez, askoz hobea da hamar onsartzea, inongo baherik pasatuez duten ehun baino, mozko-rraldi horretan 50era nekez iri-tsiko zarelako. Jendearen irau-pena da gakoa interneten, orribakoitzean zenbat denborapasatzen duen, kobratu ahalizateko, baina irautea bestemodu batera ere landu daiteke.

Papera dela eta, teoriko batekdagoeneko aspaldi esan zuzenez,egunkarietan biharamunekoadela sumatu behar da. Eragoz-pena da bertako langileentzat,

oraindik ez baitakigu hori nola egitenden, baina nabarmena izan behar du

hurrengo egunean ari zarela, ezin diragauzak kontatu sarean egunean bertanegin den bezala.Ander G. Krisiak ez du balorazioaaldatu. Lehen bazen dirua irudia gehi-xeago zaintzeko, baina ez zen inor jar-tzen edizio lanetan, ez zen aukeraketaere fundamentuz egiten beti.

Gari G. Kalitatea ematen duzunean, ez zaituhorrek salbatuko, baina sumatu egiten da, etajendeak aldeko jarrera erakusten du. Bestalde,paperean argazki bakarra sartzeko tokia bes-terik ez baduzu, ongi, bakarrajarri, baina erakutsi gainerakoakinterneten. Horretarako, webgu-nea egokitu behar duzu. Jarrerafalta da. n

Parot doktrina indargabetu ondoren, senide eta lagunak Martutenekokartzelaren kanpoaldean, Jose Angel Biguri noiz kaleratuko zain. biharamunaarte ez zuten askatu. Donostian, 2013ko azaroaren 26an. (Gari Garaialde / BostokPhoto).

Sadr Cityko hilerri juduan, haur musulman bat jolasean, hobien gainean jauzika.Auzune xiiaren erdian dago hilerria, behin eta berriz suntsitu dute. 2012, Bagdad,Irak. (Andoni Lubaki / BostokPhoto)

“Bestelako lanekbabarrunak eltzetikateratzeko lain emanezgero, noizbehinkagustukoei heltzeko aukeraizatea, horrek ematen dititxaropena. Dirua nekezematen dute, baina baigogobetea”

Gari Garaialde

ERDIKO KAIERA


90EKO HAMARKADAN ume koskorziren batzuek gogoan izango dituz-te beharbada mutiko entzutetsuhauen ibilerak, Pamiela argitaldariakeuskarara ekarri baitzituen PelloZabaleta Kortaberriaren eskutik.Bihurriak baino gehiago, gaiztoamorratu eta ezin lotsagabeagoakziren Max eta Moritz, artean onik ezzutenak. Bart Simpson, DanielBihurria, Pipi Langstrump edo ShinChan bera ere oso atzean utzikolituzkete, konparazio batera. Hala-koxea izan zuten akabera ere, gaur-ko haur literaturan ohikoa denarenoso bestelakoa. Alegia, tragikoa–errotak ehota hil ziren– eta etsen-pluzkoa. Haien adar-jotzeak jasanbehar izan zituztenek pozarrenhartu zuten berria, eta eskerrakeman zizkioten Jainkoari, “barra-bas horien okerrak” amaitu zirela-ko.

Baina haurrentzako liburu ilus-tratuen artean sailkatu izanagatikere, liburu politikoa dugu Max etaMoritz. XIX. mendeko 60ko hamar-kadan, Alemaniako nekazari txiroeksaldoka emigratu zuten AEBetara.Askok, sorterria ez ezik, seme-alabakere utzi omen zituzten atzean, etagaztetxo hezur-hutsez josi omen zirenkaleak. Ahal zutena ostu eta ahora era-manez bizirauten omen zuten, Maxeketa Moritzek bezalatsu. Horietarikaskok, hamarkadak emango zituztengiltzapean, eta beste zenbaiti heriotzazigorra ezarriko zitzaien, berriz okerre-tan harrapatuz gero. Eva Weissweilerbiografoak dioenez, garai hartako hel-duek sortutako bizi-baldintza negargarriak

salatzea da, hain zuzen, egileak umo-rez eman nahi digun irakaspena:“izan ere, ba al dago alderik preson-degian edo errotak ehota hiltzearenartean?”.

Wilhelm Busch (1832-1908) mar-golari, poeta eta karikaturagileaksortu zituen pertsonaiok, 1864urtean. Lan honen berri izan zuenlehen editoreak ez zion, antza, baliohandirik aitortu, eta urtebete emanzuten tiraderan, harik eta beste edi-tore batengana jo –Kaspar Braun–,hura bere alde jarri, eta liburua argi-taratu zion arte. Urte gutxitan zabal-du zen haren sona ona nazioartera.

Frantziar eta belgikar tradiziokokomikiaren aitatasuna R. Töpffersuitzar satiriko ilunari aitortzenzaion era berean, komiki estatuba-

tuarrak, abiapuntua egunkarietako tirakomikoetan izan zuen hark berak, piz-garri izatea zor dio Max eta Moritzensortzaileari.

1897an, New York Journal egunkaria-ren jabe William Randolphek Max etaMoritzen antzeko banda komikoaasma zezan agindu zion RudolphDirk marrazkilariari. Zentzurik estue-netik ulertu zuen enkargua Dirk jau-nak, eta halaxe jaio ziren The Katzen-jammer Kids edo Hans eta Fritz anaiabiki bihurriak, Max eta Moritzenplagio aitortuak. Wilhelm Buschbizi zen artean, baina ezin izangozukeen lotsagabeki kopiatu izana-ren ordainik eskatu,nahita ere, Max eta

Moritzen eskubide guztiak Kas-par Braun editoreak hartu baitzi-tuen beretzat. n

Shin Chan bezalakoenaitzindariek 150 urte bete dituzte

MAX ETA MORITZ

Wilhelm Busch margolari, poeta eta karikaturagile alemaniarrak 1864. urtean sortua, liburuilustratu hau komikiaren aitzindaritzat jotzen da, bereziki AEBetan. Bertsoz, ironiaz eta

batik bat umore beltzez, haur bihurri lotsagabeen sagari eman zion hasiera.

| GARBINE UBEDA GOIKOETXEA |

BILADI HADI blog berria

Musikariak, kazetariak, argazkilariak, bertsolariak, zinemagileak, ikasleak, pailazoak, herri mugimenduko kideak...

“BILADI HADI. Hamaika begirada Palestinari Euskal Herritik”

argazki liburu eta musika CDaren abesti, argazki eta testu berriak astelehen, asteazken eta ostiraletan

www.argia.com/blogak/biladi-hadi

Euskal Herritik Palestinaz mintzo


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

“INOR EZ DA aforismogile bere herrian”,dio ironiaz Catalina Ilinescu Gheorg-hiuk liburuaren atzealdean. Generokopieza gogoangarria paratzea baino,kexua agertu nahi digu. Valeriu Butules-curi, antzerkirako egin duen lan eskergaondo balioetsi baitzaio bere herrialdean,Errumanian, ez ordea, aforismoarengenero literarioari egindako ekarpena.Eta Butulescu, aforismogile garaikideenartean behintzat, autorerik itzuliena damunduan.

Komunismo garaian, artean ekin zionButulescuk aforismoak idazteari, Ceau-cescu agintean zela, eta 1985ean plazara-tu zuen lehen bilduma, esku arteandugun Hareazko oasiak, hain zuzen.

Bere lanak ikertu dituztenek dioteButulescuk denen iritziaren aurka doanzerbait balitz bezala aurkezten digulamaiz aforismoa; lehen begiratuan onar-tezina iruditu eta apurka benetako bila-katzen dela. Adibidez: Urtero igarotzendugu, oharkabean, gure heriotzaren eguna.Edo: Argiaren abiadak, azkarrena dela ere,inoiz ez du gaindituko iluntasunarena.

Badiote, halaber, Butulescuren arra-kasta ulertzeko aforismoaren ezaugarrinagusia hartu behar dela gogoan: gene-roa gogoko duen irakurlearen pazientziaaskoz ere txikiagoa dela beste edozeingenerotakoa baino. Eta Butulescuk,liburua hasi eta buka, ondo harrapatzenditu denak amuan. Horra astindua emandidaten bi adibide: Sinesten dut eboluzioan.Nire hilotzaren beldarra naiz. Bigarrena:Belaunikatzen bazara, egonkor-tasuna handiagoa da.

Garbine Ubeda Goikoetxea

POESIAN ETA IPUINGINTZAN aritzeagatik ezaguna dugu MikelTaberna. Orain bere lehenbiziko eleberriarekin heldu da, Alkasoro-ko benta, 2013an Susak argitaraturik.

Hamar kapitulutan istorio laburrak kontatzen dira, Bera etaLesaka artean kokatzen den Alkasoroko biztanleen egunerokoanoinarrituak, eta idazleak duen ipuinerako joera kontuan izanda,independienteki irakur daitezkeenak. Halaxe aitortu baitzuenTabernak EiTBko arratsaldeko saioan: “bizi puxkak” baina “Eus-kal Herriko eguneroko ogia” aldi berean. Hortaz, atal bakoitzamomentu konkretuetako oroitzapenei badagozkie ere, denakelkartuz garai zehatz bateko puzzlea osatzen dute.

Eleberria bikoiztasun horretan gorpuztuz joanen da hasieratikamaieraraino. Martin Irazoki eleberriaren pertsonaia eta kontalariadenaren istorioa idazten duen bitartean, 50-70 hamarkadetako ger-takariak berridazten ditu. Sortzearen prozesuarekin batera iraganadesegin nahiko balu bezala. Aldatu, berregin. Baina Historia aldagai-tza da, eta Martin kondenatua izango da lehenbiziko kapitulutikberetik.

Eleberria, eltzetzu batek –halaxe esaten omen diote eskualdehartan guardia zibilari–, Bordatxo izeneko kontrabandista bat hil-tzen duela abiatzen da, eta 1976ko Bordatxo diskotekan guardiazibil batek tiroz hildako gazteen gertaera tragikoarekin amaitukoda. Berridazteak esperantza izpi bat pizteko balio du, gauzak bes-tela gerta ote zitezkeen pentsatzeko, baina, batez ere, berriz gertadadin eragozteko.

Zerbaiterako balio izan al du? Gero esango digute Historiaziklikoa dela, burua itzuli gabe aurrera egin behar dugula eta,oraindik okerrago, memoria historikoaren aurkako komentarioakentzuten ditugu nonahi. Nola ez gara izango etengabe harri berdi-narekin estropezu egiten duen izaki bakarra?

Halako burutazioak eragin dizkit Tabernaren eleberriak. Beste-la, hori guztia alde batera utzita, nik esango nuke gazteentzakoliteratura dela. Mikel eta bere lagunen istorioari ondo deritzot 18-23 urte bitarteko gazteentzat –gogora ekarri dit eskolan Jon Arre-txeren Ostiralak irakurtzeko agindu zigutenean, Tabernarenabehintzat kalitate handiagokoa da–, uste baitut hura izan daitekee-la “garaia” pertsonaia hauek guztiek esperimentatzen dutenarekinarratsalde entretenigarri bat pasatzeko. Hala ere, 50-70 hamarka-daren gaineko errepaso hau publiko guztientzat dagomendagarria, batzuentzat oroigarri eta denentzatikaspen gisa. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Alkasoroko bentaMikel Taberna

Susa, 2013

Ikusi eta ikasi

Muin filosofikoakbi lerrotan

Helduen Literatura

Hareazkooasiak.

(Aforismoak)Valeriu

Butulescu

Itzulpena: Hasier Agirre.Erroteta, 2013


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

INDARRA ETA PASIOA izan litezke Euskadiko Orkes-trak emandako azken abonu-kontzertuaren laburpe-na egiten duten bi hitzak. Egitaraua, taxuzkoa, goitikbehera; eta interpreteak, gaztetasunak ematen duenausardiaz ukituak.

Hasiera batean aurreikusita zegoen Arcadi Volo-dos piano jotzaile errusiarra ezin izan zen etorri,osasun arazoak zirela medio, eta haren ordez, LukásVondrácek txekiarra aritu zen bakarlari gisa, Beetho-venen piano eta orkestrarako, op. 37, 3. kontzertua,detailez josia, eginez. Nabarmenena, pianista gaztehonen interpretazioan –28 urte ditu–, soinu-delika-deziaren bilaketa izan zen. Begi bistan zegoenVondráceken kezka nagusia soinuaren biribiltasunazela. Eta honek alde onak –batez ere– eta txarrakditu. Bertuteen artean aipa dezakegu bertsio erabatkontrolatua egin zuela, inprobisaziorik gabea, pultsa-zio bakoitza ondo pentsatua, orijinala, nortasunaduena, dudarik gabe. Baina, horren truke, freskota-sun pittin bat falta zen, momentuaren sumaldiaagian faltan sumatu genuen. Halere, pianista izugarribaten aurrean egon ginen, zoragarria. Eskupeko gisa

eman zuen obra, Josef Suk txekiarraren Love song,lengoaia pianistiko errefinatuaren adibidea izan zen,eta Vondráceken bertsioa, bikaina.

Benetako indarra saioaren bigarren zatian sumatugenuen. Wagner-en Tristan eta Isoldaren Maitasunez-ko preludio eta heriotza obertura zoragarrian laburbilduegiten da musikalki operan garatzen den istorio dra-matikoa, non maitasuna eta heriotza elkarrekin doa-zen. Michal Nesterowicz zuzendari poloniarrak biziegin zuen interpretazioa eta transmititu egin zienpasio hori musikariei, bertsio asaldatua eginez.

Eta, pasioan murgildu baginen Wagner-ekin, giroberdintsuan jarraitu genuen gero, nahiz eta maitasu-naren beste alde batera eraman egitarauak. Strauss-en Don Juan op. 20 poema sinfonikoa, hain ondo des-kribatzen dituena Don Juan pertsonaiaren abenturagalanteak, fresko eta sutsua iritsi zitzaigun. Horrezgain, Alexandre Da Costa biolin jotzaileportugaldar gaztearen soloak, kontzer-tino gisa, disfrutagarriak izan ziren. n

Montserrat Auzmendi

Benito Lertxundi Kilometroen alde

Gazte indarra

Euskadiko Orkestra Sinfonikoa. Zuzendaria: Michal Nesterowicz.

Bakarlaria: Lukás Vondrácek (pianoa).Egitaraua: Beethoven, Wagner eta Strauss-en obrak.

Lekua: Gasteizko Principal Antzokia. Data: Martxoaren 28a.

Lukás Vondrácek piano jotzailea.

AURTENGO Kilometroak Orion izan-go dela eta, herriko ikonorik handie-netakoari heldu diote antolatzaileek,ikastolen festa hauspotzen hasteko.Apal mintzatu zaigu Benito Lertxun-di, apirilaren 12ko emanaldiak zerberezitasun izango duen galdegindiogunean: “Ezer handirik ez, nireherrian izango dela, eta nire herrikojendearekin”.

Azken diskoak osatuko du nagu-siki emanaldiko errepertorioa, etalehengo abestiak ere tartekatukodira, ezagunagoak, erroak utzi dituz-tenak. Gauzatxo bat, hala ere, estrei-natuko omen du Orion, “beste kon-tzertuetan entzun ez dena,

eranskintxo bat, baina ez herriariedo testuinguruari lotua”.

Aldiz, bestelako grina erakutsidigu kantariak, Kilometroak hizpidehartuta: “Ekitaldiek betidanik izandute garrantzia. Ikastolak, hainzuzen, herri honen lorpenik iraul-tzaileena dira. Horren lekuko izangara azken mende erdi honetan. Ezdakit gaur zenbateraino baloratzenden, baina gure erronka guztienispilu dira. Sinbolismoagatik baka-rrik, ezer ez ginatekeizango, hori galtzenutziko bagenu”. n

G.U.G.

Apirilaren 12an izango da BenitoLertxundik Kilometroen alde eskainikoduen kontzertua. Orioko Karelakiroldegian, 22:00etan.


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

Josune Amagoiarekin ari dahizketan bikotekidearekin dituenarazoez:

– Izan ere, Karmenekin hase-rretzen naizen bakoitzean histori-ko jartzen da!

– Histeriko esan nahikozenuen!

– Ez, ez! Historiko! Azkenhilabetean ondo egin ez dudan

guztiaz oroitzen da; egindakoaz,lekuaz, egunaz eta orduaz!

8 9 2 4

7 6

5 4 2 8

5 7

8 5 1 7

3 4

9 5 4 1

5 4

1 2 6 4

6 8 1 2 5

3 2 9 6 1

4 3 6 9

5 2 9

2 4

6 5 8

4 8 2 3

8 3 4 7 2

2 9 6 7 4

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Letra. 2.-Sekula. 3.-Zauri bateanzornea sortu. 4.-Partaidea, laguna.

5.-Beldurrak.

K A R

E Z

R

N

I

R A K U

N O I

E R A

E NG

Z

R R I

E Z

O S O

N

A

U E

E

E M A K

R I

U M E

O N

E

E K

E

Z E A R

N P

I B

I A

U

O M

A

I B U

R T E-

R U Z,

D UN

H

R U Z.

A R T

E R R

N

E

R E

I

A R I

E Z

A L I

D E

T

A L

K

D I R

U T A

A T E

O R

A

H

T

A.Z E N

K

A R

E

Z

R

N

I

R A K

U

N

O I

E

R A

E

N

G

Z

R R I

E Z

O

S O

N

A

U E

E

E M A K

R I

U

M E

O

N

E

E K

E

Z E A

R

N

P

I

B

I

A

U

O M

A

I B U

R T E-

RU Z,

D

U

N

H

R U Z.

A R T

E

R R

N

E

R E

I

A R I

E Z

A L I

D

E

T

A L

K

D I R

U T A

A T E

O

R

A

H

T

A.Z E N

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Miren Epalza Ronkalen esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Bikote historikoa

Soluzioak

68

97

41

32

5

35

72

89

46

1

14

23

56

98

7

71

35

64

29

8

92

81

73

54

6

46

59

28

71

3

57

48

12

63

9

83

64

97

15

2

29

16

35

87

4

89

16

73

24

5

32

48

15

97

6

65

74

29

13

8

13

52

47

68

9

46

85

91

72

3

27

93

86

45

1

98

67

54

31

2

54

31

62

89

7

71

29

38

56

4

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Kar

rera

oso

an e

z ge

nuen

inoi

z ez

er ir

akur

ri em

aku-

mee

i bu

ruz,

ekon

omian

due

n pa

rte-h

artz

eari

buru

z.

Err

ealit

atea

ren

alde

hori

ezku

tatz

en a

ri di

ra.”

5x5:

1. H

izki

, 2. I

noiz

, 3. Z

oldu

, 4. K

idea

, 5. I

zuak

.


ALEA - ERDIKO KAIERA

2011N ezagutu zutenelkar Wim Mertenspiano jotzaileak etaKirmen Uribe idaz-leak. Orduko hartan,Bilboko EuskaldunaJauregian egindakopoesia jardunaldietan,zenbait poema iraku-rri zituen Uribek,Mertensen piano doi-nuak lagunduta. Elka-rrekin lan egitea sor-tzaile bien gustukoaizan zen, BruselakoPassaporta Literaturajaialdian berriz eretopo egitean, eta Robert Mussche-ren istorioaren berri izaterakoan,piano jotzaileak ikuskizun bat egiteaproposatu baitzion. Zenbait pasarteingelesera itzuli eta berehala bidalizizkion Mertensi, eta hura konposa-tzen hasi zen berehala, testuok ins-piratuta. Horrela sortu zen Musschenobelako pasarteak eta Win Mer-tensen musika batzen dituen kon-tzertu-errezitaldia.

Madrilen estreinatu zuten obra,abenduaren 1ean. Gerora, Donos-tian eta Bilbon eskaini dute.Logroñon (Errioxa) ere izan dira,eta laster, Bartzelonara eta Belgika-ra joko dute, Robert Musscherenjatorrizko herrira. “Donostiakoikuskizuna egin genuenetik, ema-naldi guztiak euskaraz egitea eraba-ki dugu, tokian tokiko hizkuntzen

azpitituluez lagunduta” azaldu diguKirmen Uribek. Mertensi izugarrigustatzen omen zaio gure hizkun-tzaren doinua, eta horregatik,hurrengo ikuskizunak, nahiz etaEuskal Herritik kanpo izan, elebe-rriaren jatorrizko hizkuntzaneskaintzea erabaki dute sortzaileok.Gure hizkuntzak eta kulturak biziduten bazterketa eta gutxiespenarenaurka, zenbait mito hausten dituenjarrera, dudarik gabe.

Istorio errealaren indarraKirmen Uribek, Robert Musscheidazle flandriarrari buruz kontatuta-ko istorioak, hainbat irakurle hunki-tu ditu dagoeneko, bai EuskalHerrian, baita kanpoan ere. WinMertens dugu horietariko bat, flan-driarra izaki hura ere.

“Hau da benetakoabanguardia” esanomen zion MertensekUriberi, “ez delakoohiko poesia-errezi-taldia, prosa baizik.Eta, nobelak baduerritmo mekanikoagobat, lokomotora edotamakina baten antze-koa. Eta, Wimek ida-tzitako musikak ereerritmo bera du, maki-na baten antzekoa”azaldu digu idazleak.“Gainera, hizkuntzatxiki batean, nazioar-

tean ezagutzen ez den hizkuntzabatean egitea ere erakargarria egitenzitzaion Wimi”.

Baina, batez ere, historiak berakdu indarra, idazlearen ustez. “Kon-tatzen dena oso gogorra da. Jen-deak badaki benetan izandako per-tsona batez ari garela, eta horreksekulako indarra ematen dio ikuska-riari, ez baita gauza liriko bat”. Lite-raturan eta zinemagintzan ohikoada errealitatetik fikzioa egitea.“Sekula ez da ahaztu behar, dena dafikzioa. Baina irakurleak benetakoabalitz bezala hartzen du. Izen-abi-zenez aritzeak lotu egiten du, baiirakurlea, baita, ikuski-zunaren kasuan, entzu-lea ere”. n

Myriam Garzia

Piano doinuak Musscherentzat


| JOXERRA AIZPURUA | ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA ETA TEKNOLOGIA

Babeslea: iametza Interaktiboa

NBEKO IPCC erakundeak (KlimaAldaketari Buruzko Gobernu Arte-ko Taldeak) bere bosgarren txoste-naren bigarren zatia aurkeztu zuenmartxoaren 31n, Japonian –gutxigorabehera sei urtero argitaratzendute txosten bat–. Adituek esanda-koak kezka eragiteko modukoak izandira. Hona hemen laburpen bat:

Sistema hidrikoenganako eraginaEskualde askotako euri-joerak aldatuegin dira, eta glaziar ugari urtu dira;ondorioz, sistema hidriko naturalakaldatu dira. Elikagaien ekoizpeneaneragin negatiboa izan du horrek;bestalde, animali espezie askoren alekopurua gutxitu egin da, edotamigrazio ohiturak aldatu dituzte.

Ur edangarri gutxiagoHerrialde txiroetan lurrazpiko uragero eta urriagoa da. Hala ere, kon-tinente guztietan dago arriskua uredangarria nahikoa izan ez dadin.

Txirotasunaren hazkundeaKlima aldaketak hazkunde ekono-mikoa motelduko du, eta horren

ondorioz pobrezia areagotu egingoda hiri handietan.

Gero eta gatazka gehiagoTxirotasunaren eraginez populaziomultzo handiak mugituko dirabatetik bestera, eta estatuen arteangero eta gatazka gehiago eta latza-goak izango dira baliabide natura-lak eskuratzearren.

Uholdeak eta higaduraItsas mailaren igoerak lehorrekoeremu asko urperatuko ditu, etajende multzo handiak beharko ditumigratzera.

Itxaropen bakarra, egokitzapenaEragin horien guztien neurria txi-kiagoa izan daiteke bitartekoak jar-tzen baditugu. IPCCko adituekazpimarratu dute egokitzeko beha-rrezkoa izango dela, klima aldaketa-ren ondorioak leuntzeko neurriakhartzearekin batera,herrialdeen arteko des-berdintasunak labur-tzea, pobreenen gara-pena sustatuz. n

Termodinamikarenbigarren legea haustenBartzelona, Zurich eta Vienakoikerlariek behatu dute laser bateneraginpeko nano-esfera batek ezduela termodinamikaren biga-rren legea betetzen. Izan ere,esferak beroa isurtzen du berabaino beroago dagoen ingurukogas batera; gizakion espazio-den-boraren eskalan ezinezkoa dahori. Ikertzaileek adierazi dutetermodinamikaren bigarren legeaberridatzi beharko dela, nano-eskalari dagokionez behintzat.

ttiki.com/63410 (Gaztelaniaz)

Lehenengoz lortu dutelegamia batenkromosoma sintetizatzea Aurrez beste inork lortu ezduena lortu dute New YorkekoUnibertsitatean: legamia batenkromosoma artifiziala, erabatfuntzionala gainera. Genetikarenalorreko hainbat ikertzailek lor-tua zuen lehendik kromosomabat sintetizatzea, baina bakterio-etan. Legamiak izaki konplexua-goak dira, beraz erronka zailagoazen gainditu berri den hau.

ttiki.com/63411(Euskaraz)

Tuberkulosia, katuek kutsatua

Erresuma Batuan bi pertsonatuberkulosiz gaixotu dira, eurenkatuek kutsatuta. Ikerlarien ara-bera, lehen kasu ezagunak izandira horiek. Horrez gain, gutxie-nez beste bi lagun kutsatu diratuberkulosiz, nahiz eta ez dutengaitza garatu.

ttiki.com/63412 (Frantsesez)

Klima aldaketari buruzko NBErentxostena: argi gorriak piztuta

LALA

GE

SNO

W/A

FP

Uholdeek kaltetutako errefuxiatuak Bangla Deshen.

LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]


BARATZEZAINTZA puri-purian da.Baten batek esana du: zoriontsubizi nahi baduzu, baratze bati ekineta heldu. Zoriontsuago bai, bainanekatuago ere badabiltza nireinguruko baratzezain berriak. Ni,jakina, gustura nabil, bizigarri ede-rra da noranahi zabaltzen ari dengiro hau. Lurra lantzea lanbideduenaren duintasunari bultzadabat emateko ere ez da txarra bara-tzera itzultze hau...

Heldu, bada, aitzurrari. Bara-tzean nondik nora abiatu beharduen galdezka datorkidanari hitzbat gordetzeko esaten diot: goza-tu. Ondo pasatzea bezalakorik ezda, langintza gogaikarrienean ere...Zenbait urrats ere komenigarriakdira: begiak eta belarriak ireki.Begiratu inguruan lehendik dau-den baratzeei. Zer landatzen dute,noiz, nola... Eta baratzezainekinhitz egin. Izuak etxean utzi eta gal-detu. Ari denari baino errazagoesaten zaizkio kontuak eta triki-mailuak ezjakinari. Han eta hemen,zer ikusi eta zer entzun, adi ibili.Jakin-mina piztu eta landareeibegiratzen ikasi, desberdinak eza-gutu, elkarri nola eragiten dioten...

Nolako baratzea nahi-ko zenukeen irudika-tu, mapatxo bat egin.Laguntza eskatzekolotsetan ez ibili, bel-durrak uxatu eta giza-legeari heldu: lanhandi eta nekosoeta-rako laguntza eskatu:simaurtzeko, lurrairaultzeko... Baratzeazaindu, baina ito gabe!Presarik ez izan, den-bora hartu eta eman: landarebakoitzak bere bizitza du, geukbezalaxe. Idatzi: egiten dena, gerta-tzen dena, sumatzen dena, den-dena bildu eta jaso. Baratze bakoi-tza mundu bereizi bat da. Zurearenlurra, kokapena, norabidea etaingurumena dituen beste inongobaratzerik ez da. Eta uztak ospatu.Lagundu dizutenekin ongi pasa;eta jateko orduan saio berriak egin,ausardia pittin bat!

Makina bat aldrebeskeria ereikusten da. Baratzezaintzak, publi-koa izanik, badu lehia kiratsa.Uztak zeinek azkarrago ekarri,zeinek handiago... Jendeak ikara-garrizko lanak hartzen ditu garaiz

kanpoko lanetan. Gehienetanalferrik. Urtez urteko eskarmen-tuarekin egutegi pertsonalizatuaosatzea da onena.

Landare guztiak bertakotu etaegokitu egin behar dira; zainduitzazu. Ikasi zein landare beste zei-nen aldamenean jarri edo ez: horie-tan ere lagunak eta etsaiak dira.Batzuen ondoren beste batzukhobeto etortzen dira. Plangintzaeskasa maiz antzematen da. Han-dinahia ez izan, tamaina hartu.

Eta, usaintsuak etalore emaileak direnlandare eta zuhaixkakjarri inguruan; lagunonak izango dituzu. n

DA

NI

BLA

NC

O

Uzta ospatzeko

Landareei buruzko galderaren bat egin edogairen bat proposatu nahi badiguzu, bidalimezua [email protected] helbideraeta orrialde honetan bertan irakurri ahalizango duzu erantzuna.

Irakurleak galdezkaKaixo Jakoba. Nire etxe ondoan inoiz ez da egonereinotzik, baina orain urte batzuk bi jarri nituen etamomentu honetan ondoko lurrak bete-beteta daudelandare horrekin. Lurraren osaerak badauka zeriku-sirik? Txoriek zabaltzen dituzte loreak?

Juan Daniel Barandiaran (Zamudio)

Kaixo Juan Daniel. Ereinotza (Laurus nobilis) ederkibizi da Euskal Herriko isuri atlantikoko lurretan.Toponimoetan maiz agertzen da eta horrek ere zerbaitadierazten du (Ereño, Ereñotzu, Ereñozar...). Lurrakzeresana badu, baina bestela hedatuko ziren. Zeuk lan-datutakoetatik abiatuta bi aukera ikusten ditut: edofruituak txoriek jan eta haien barruko haziak sakabana-tu dituzte, edo landatutako bi haien azaleko sustraieta-tik landare berriak sortu dira.

Laster loretan dira eta gozatu! n


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

MEDITERRANEO ITSASOA, 1831KO UZTAILA. Siziliakohegoaldeko kostaldetik hogei bat miliara dagoen Enpe-dokles urpeko sumendiak eztanda egin zuen. Erupzioa-ren ondorioz 1,6 kilometro koadroko uhartetxoa sortuzen, barruan bi aintzira zituena. Ez zen sumendiak irlabat sortzen zuen lehen aldia; Enpedoklesen erupzioenaipamenik zaharrena Lehen Gerra Punikoaren garaikoada, K.a. III. mendekoa. Baina fenomenoak ez zuen ordu-ra arte 1831ko uda hartan piztutako interesik sortu.

Irlatxo berria uztailaren 12an ikusi zuten lehenengoz.Abuztuaren 2an, labari hozteko denborarik ia emangabe, Humphrey Fleming Senhouse kapitain ingelesaMaltatik abiatu zen, lur zati berria konkistatzeko. Gra-ham Island izena jarri zion irlari eta britainiar banderaipini zuen sumendiak botatako material gogortuan.Abuztuaren 17an Bi Sizilietako errege Fernando II.arenontzi bat iritsi zen uharte koxkorrera. Senhousek jarrita-ko bandera kendu eta Bi Sizilietako erresumako armarrikorapilatsua utzi zuten haren ordez. Izena ere aldatuzioten; Ferdinandea ipini zioten monarkaren omenez.

Hurbiltasun geografikoa kontuan hartuta behintzat,logikoa zirudien uhartea siziliarren eskutan uzteak, bainadenek ez zuten berdin pentsatzen. Irailaren 29an fran-tziar espedizio zientifiko batek bere bandera ipini zueneta hirugarren izena eman zion lur zatiari : Île Julia.

Europako potentziek lurralde zati txikienak eremetatzeko obsesioa muturrera eraman zuten, eta ia-ianazioarteko gatazka piztu zuten irlatxoaren subiranota-suna medio. Baina azken hitza –edo, hobeto esanda,azkenaurrekoa– naturak izan zuen. Laba solidotuakerraz higatzen ziren arroka porotsuak eratu zituen etaolatuen eraginez uhartea desegiten joan zen. Abendua-ren 17rako irlaren arrastorik ez zen geratzen ur maila-ren gainetik. Bost hilabetean hiru izen eta hiru jabe izanzituen lur zatitxoa urpean geratu zen.

Orduz geroztik Enpedoklesen beste erupziorik izanez den arren, oraingoz behintzat AEBetako armadak

izan du azken hitza aferan, ohitura duen legez. 1986anAEBetako aireko indarrek Libia bonbardatu zuten ElDorado Canyon operazioan. Libiarako bidean, bonbahegazkinek itzal susmagarria detektatuzuten itsasoan, eta etsaien itsaspekoa zela-koan, bonbardatu egin zuten. Airetik ikus-ten zena Graham, Ferdinandea eta Juliaizandakoaren arrastoa besterik ez zen. n

Izarrak ikusteko denboraren makinaWWW..STELLARIUM.ORG webguneakordenagailuan planetarioa izatekoaukera ematen du. Duela hamar urtegaratzen hasi ziren softwareak zerua3Dn eta modu errealistan ikustekoaukera ematen du, begi hutsez edobinokular nahiz teleskopio bidez. Siste-ma eragile nagusiekin bateragarria da

programa, eta ahalmen handiko txartelgrafikoa baino ez du eskatzen. Lurrekoedozein puntutatik ikus daitezke iza-rrak, koordenatuak emanez gero, etadenboran aurrera zein atzera egitekoaukera ere ematen du; hala, historiakoedozein data aukeratu eta egun hartanzeruak zer itxura zuen ikus daiteke. n

Arrastoak

STE

LLA

RIU

M.O

RG

Enpedoklesen erupzioa eta uhartearen sorrera irudikatzenduen irarlana. Ingelesak izan ziren lehenak irla berria ikusten1831ko uztailaren 12an eta handik gutxira lur zatiarengaineko subiranotasuna eskatzen lehenak izan ziren.

R. A

CK

ER

MA

N

Bost hilabetean hiru aldiz “konkistatu”zuten harri koskorra


TERMOMETROA

50.000 LAGUN bildu nahi ditu GureEsku Dago ekimenak datorrenekainaren 8an antolatu duen gizakate erraldoian. Durangotik Iruñeradauden errepideak jendez betekodira egun horretan. 123 kilometro-ko bidea izango da, 27 udalerritanbarrena, erabakitzeko eskubideaaldarri izango duena. Dagoeneko

22.000 pertsonak eman dute izenaparte hartzeko.

Halako ekimena egiteko indarraeta gogoa baina, ez dira hutsetiksortu. Gure Esku Dagoren bozera-maile Zelai Nikolasen ustez 1998anQuebecen hasi eta azkeneko urtee-tan estaturik gabeko beste zenbaitherritan ere bizkortutako proze-

suen ufada nabari da. EuskalHerrian badira urte batzuk Idiaza-balen sortutako Nazioen Munduataldeak bultzatuta erabakitzekoeskubidearen biran jo eta fuegodihardutela: “Idiazabaldarrengan-dik ikasi duguna ez dira ideiak soilikizan, baita gauzak nola egin behardiren ere. Aniztasuna eta orekak

Kendu giltzarrapoaerabakitzeko eskubideari

Martxoaren 29an termometroa jarri zioten herri ekimenari: 1.200 lagunek osatutako giza kate batek Bilboko Arte Ederren Museoa eta La Casilla kiroldegia batu zituen.

| URKO APAOLAZA AVILA |

GURE ESKU DAGO

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ A

RIT

ZLO

IOLA

Giza kate erraldoi batez aldarrikatuko du Gure Esku Dago ekimenak erabakitzeko eskubideademokraziaren oinarrizko printzipioa dela, nola Eskozian, edo Katalunian eta Euskal Herrian.

Ekainaren 8an izango da, Durango eta Iruñea artean.


TERMOMETROA - GURE ESKU DAGO

DurangoDurango

IruñeaIruñea

ArrasateArrasate

BergaraBergara

EtxarriEtxarri

AbadiñoAbadiño

AtxondoAtxondo

ElorrioElorrio AntzuolaAntzuolaUrretxuUrretxu

ZumarragaZumarragaEzkio-ItsasoEzkio-Itsaso

OrmaiztegiOrmaiztegi

BeasainBeasainLazkaoLazkao

AtaunAtaun

ErgoienaErgoiena

ArbizuArbizu

LakuntzaLakuntza

Uharte-ArakilUharte-Arakil

IrañetaIrañeta

ArakilArakil

ItzaItza

BerriobeitiBerriobeiti

IrurtzunIrurtzun

BerriozarBerriozar

123 km, 27 udalerri,50.000 lagun

= 2 km(mapako pertsona bakoitzakadierazten duen distantzia erreala)

Gure Esku DagoErabakitzeko eskubidearen

aldeko giza katea (2014-06-08)

LegazpiLegazpi

(20. km)(20. km)

(26. km)(26. km)

(45. km)(45. km)

(54. km)(54. km)

(83. km)(83. km)

(104. km)(104. km)

(0 km)(0 km)

(123. km)(123. km)

bermatuta, denok ikus dezagunemaitzan gure burua islatuta”, dioNikolasek.

Eskoziara bisita egin eta txundi-tuta geratu ziren goierritarrak, unio-nistek ere erabakitzeko eskubideadefendatzen zutela ikusita. Hori dafuntsa. Eskubide “pre-politiko”gisa definitzen du Gure EskuDagok: “Demokraziaren balioaz arigara, helburua ez da abertzaleenarteko metaketa egitea. Erabakitze-ko eskubidea tresna egokia izan lite-ke Euskal Herriko aniztasuna etabizikidetza egituratzeko”.

Zergatik giza katea?Ideia horiekin bat egiten duten hain-bat jende biltzen hasi zen eta denakelkarrekin zer egiteko gauza zirenikustea jarri zuten helburu: “Ariketabat egitea pentsatu genuen, buruja-betzarekin zerikusia izan eta gure

arteko lankidetza esparruak sortzekobalioko zuena”, azaldu du Nikolasek.Ordurako Via Catalana motorrakberotzen ari zen, 1989an Baltikokoherrialdeetan egindako giza kateagogoan. “Polita izan zitekeela irudituzitzaigun”, eta hala, 2013ko ekaineanaurkeztu zuten Durango eta Iruñeabatuko dituen zita.

Ibilbidea aukeratzeko orduan,antolatzaileek aldez aurretik neurriafinkatu zuten, erronka bideragarribat egiteko, eta hori 50.000 pertso-na biltzea zen. Euren hitzetanIruñeak badu esanahi berezi bateuskaldunentzat eta “sokatik tirakahasi eta Durangora iritsi ginen” dioNikolasek. Durango toki estrategi-koan dago, Gipuzkoa eta Arabatikez oso urrun, eta egoki ikusi zuten.

Katalunian gertatu bezala, sinbo-logiak badu bere lekutxoa ekimenean–“eskua” hitzaren adiera, esaterako–.Baina batez ere espontaneotasunarieman diote garrantzia. Ekitaldi ugari

bideoz grabatu dituzte herritarreketa YouTubera igo; beste askok

Gure Esku Klip lehiaketanhartu dute parte imajina-

zio osoz: bertsotan,dantzan, flash-

mobak eginez eta film laburrenbidez. Kirmen Uriberen letrekin etamusikari nahiz abeslari ezagun anda-naren laguntzarekin egindako bideo-klipak 184.000 ikustaldi zituen arti-kulu hau idaztean. Twitterren ereiritzi ugari plazaratu dira #gureesku-dago traola erabilita: “Erabakitzekoeskubidea onartzen ez denean esku-


GURE ESKU DAGO - TERMOMETROA

bide honen aldeko mugimenduare-kin independentziarako bidea hasteada inteligenteena” zioen @unaiapao-laza erabiltzaileak.

Gure Esku Dagoko arduradunenesanetan ezinezkoa zaie jakiteaherri bakoitzean zertan ari diren,nor bere kabuz ari baita ekimenaribabesa ematen, eta bat-batekotasunhori oso positibotzat dute.

Dena den, koordinaziorik ez dafalta, eta beste behin antolatzekogaitasun handia erakutsi dute herri-tarrek. Astekari honi emandakodatuen arabera 100 batzorde osatudituzte herrietan: 9 Araban, 18Nafarroan, 32 Gipuzkoan eta 41Bizkaian.

Izena eman, metroa erosizBide guztia beteko dela ziurtatzeko,inskripzio sistema bat jarri dutemartxan. Metroa salgai dago 5 euro-ren truke; kalean jarritako mahaie-tan nahiz ekimenaren webguneaneskuratu daiteke bonoa. Internetenizena emateko aplikazioak aukera

ematen du metro zehatza erostekoeta iradokizuna ere egiten du,hutsune gehien dauden lekuetarajotzeko. Izena ematen duenak petoaeta zapia izango ditu. Bidea kilome-trotan zatitu dute eta zati bakoitzariherri zehatz batzuk egokitu. Adibi-de bat: Lazkaon 59-61 kilometroakhartzen ditu giza kateak eta bertarajoan beharko dira Miribilla, Bilbo,

Berrobi, Berastegi... eta beste bidozena herritakoak. Martxoaren 29an Gure Esku

Dagok giza kateari termome-troa jarri zion: 5.000 lagun bilduzituen Bilboko La Casilla kirol-degian. Ekaina bitartean zeresa-na emango duten ekitaldi gehia-go antolatzeko asmoa ere badu. Europako hauteskundeek

bete-betean harrapatuko dute,ordea, kanpaina hori guztia: “Saiatu-ko gara talka ez egiten –dio Nikola-sek– eta ekitaldiak moteldu beharbaditugu egingo dugu. Guk errespe-tatuko dugu alderdi politikoen espa-rrua, haiei eskatu dieguna da uztekoguri egiten”. Bere esanetan alderdiakdira herritarren ordezkari zilegiak etahaiei dagokie erabaki eraginkorrakhartzea, baina herritarren ekarpenaere funtsezkoa da: “Autodetermina-zioa moduko kontzeptuak denboragehiegi egon dira eremu politikoangiltzapetuta eta herritarroi dagoki-gun eskubidea da. Gure gurasoekoso garbi eduki zuten ikastolak sortuzituztenean, intsumisio mugimen-

duak egon direnean ere bai; herrita-rrak jabetu behar dira beren jarrerakzer garrantzia duen”.

Eta ekainaren 8aren ondorenzer? Orri zuri bat. Bertan hainbatgaldera erantzuten saiatuko dira etaorri zuria bide-orri antzeko bihur-tzen: zer lortu nahi den, zer printzi-pioen arabera, nola parte hartu,zein harreman egin... Udazkena hai-zetsu dator gainera, Eskoziako etaKataluniako erreferendumek haus-potuta; Gure Esku Dagoko susta-tzaileen asmoa da gertaera historikohorietan parte hartzea: “EuskalHerritarrok aukera izango duguatzamarra jaso eta ‘e! Guk ere eginnahi dugu!’ esateko”. n

“Autodeterminazioa modukokontzeptuak denboragehiegi egon dira eremupolitikoan giltzapetuta”

Zelai Nikolas, Gure Esku Dago-ren bozeramailea

Gure Esku Dagokanalean ekimenaz infor-mazio gehiago, mapak etabideoak dituzu eskuragarri.

Herrietan espontaneoki ari dira ekimenari babesa ematen. Irudian, Aguraingo bizikleta martxaren osteko giroa.


TERMOMETROA

HIRU DATU KOKATZEKO: 1) Errolda-ra aurkeztutako eskarien (derrigo-rrez idatziz) %74 euskara hutseanizan ziren iaz, Bermeoko Udalean. 2)Euskararen ezagutza %74koa da. 3)Kale erabilera %36,6koa da. Zenba-kiek erakusten duten desoreka,gutxienez, deigarria da. Lehenengoa-ren azalpena Maite Alvarez de Zara-tek eman digu, udal euskara teknika-riak: “Udaletxean euskaraz egitendugu lan”, are gehiago, “gure itzul-tzaileak batez ere erdaratu egitendu”. Bermeon, administrazioarekineuskaraz aritzea herritarren aldarri-kapen izatetik errealitate izatera pasada. Udalak hizkuntza lidergoa hartudu. Baina, kaleko erabilera ez datorbat udalarekiko hartu-emanetan

ematen den hizkuntza erabilerare-kin. “Datuek diote erabilerak beheraegin duela, baina ez dakigu joera batden euskarak bizitza sozialean espa-zioa galtzea; ikertu egin behar da”,diosku udal teknikariak. Horretan aridira UEMAn dauden gainerako uda-lerriekin batera. Bitartean, herrianbertan, bestelako egitasmo sendobat daukate esku artean: Geurean bebai dinamika. Bistatik galdu barikSoziolinguistika Klusterrak egindako2011ko kale neurketaren datuak,2013-2017 euskara plan berria onar-tu dute. Elhuyar aholkularitza enpre-sarekin batera egin dute plangintzaeta jada laugarren euskara planadenak, transmisioa lantzea du lehen-tasunetako bat.

“Gizarte sektore askorekin gaudebeharrean eta egin izan ditugu arlo-kako diagnostikoak, kirol arloan,enpresa munduan, elkartegintzan etafamilia-eskola esparruan”. 80 batherritarrekin egindako hausnarketaprozesuan lau multzotan ematen zenerabilera aztertu zuten eta bost lanildotan eragitea ondorioztatu zuten:lidergoa landuz, euskaldun aktibota-suna sustatzeko; kontzientziazioalanduz, euskara erabiltzeak duengarrantziaz ohartzeko; euskararibalioa emanez, erabilera eremu guz-tietan euskarari balioa emateko;prestigiatuz, euskararen izen ona etaeragina bultzatzeko; eta sentimen-dua indartuz, euskaldun izatearenharrotasunaz jabetzeko.

Bermeoko Udalak euskaraz dihardu %100ean. Herritarrak ohitu dira administrazioarekineuskaraz egiten. Erronka, ordea, herrian euskararen erabilera sustatzeak eta gehitzeak izaten

segitzen du. Horixe du helburu 2017ra bitarteko plan berriak.

Udalaren helburuetako bat da bermeotarrak euskaldun izateaz harro egotea, baita euskararen aldeko sentimenduaindartzea ere. Horretarako, besteak beste, jaio berriei bertso bana oparitzen diete. Argazkian, guraso-haurrak bat eginda.

EUSKARAREN ERABILERA BERMEON

| MARIJO DEOGRACIAS |

Udalarekin euskaraz,kalean gaztelaniaz nahiago

EU

SKA

RA

SAIL

AK

UT

ZIA


Kirola euskarazKirola da eragin esparruetako bat.Alde biko estrategia ari dira lan-tzen. Batetik, kirol patronatuare-kin ari dira, kiroldegiko eskaintzaeuskaldunagoa izan dadin, “orain-dik badirelako hutsuneak”. Eta,bestetik, herriko kirol talde birilehentasuna eman diote: arrauntaldeari eta futbol taldeei. Biak alabiak aukeratu dituzte “daukatenindar sinboliko eta presentziaga-tik”.

Alvarez de Zaratek aitortu digu-nez, “jakitun gara arraunean eta fut-bolean neska gutxirengana heldukogarela, eta horregatik eskubaloi tal-dean ere hasiko gara lanean, horneska gehiago dabiltzalako”. Gim-nasia erritmikoak batzen ditu Ber-meon neska kirolari gehienak, bainahor esku-sartzea zailago ikusten duudal teknikariak, begiraleak kanpo-tik ekartzen dituztelako eta gaztela-niaz aritzen direlako. “Kontzientegara egoera hobetzeko aukeragehien daukaten taldeekin hasigarela”, dio teknikariak.

Benetan maite nauzu?Prestigioaren eta sentimenduenarloan garatzen hasi diren egitas-moa da Benetan maite nauzu? testa(ttiki.com/63393). TELP tailerrenondotik aktibatze talde bat eratuzen herrian.“Bi hilerik behin,bakoitzaren eragin eremuan zeregin daitekeen landu dugu. 2-3urtez aritu gara eta orain gurasoe-kin ari gara lantzen”, azaldu digute.Testak proposatzen du hainbategoeratan zaudela euskaraz alagaztelaniaz aritzen zaren erantzu-tea. Helburua euskaraz ala gaztela-niaz aritzeko motibazioaz herrita-r ren ar tean hitz egitea,eztabaidatzea izan da. Alvarez deZaratek azaldu digunez, oraingozgaldetegia kalean baino ez da bana-tu, baina esperientzia polita izandela-eta, jarraitzeko asmoa dauka-te. Izan ere, gurasoekin hasitakolanetik eratorri zen test hori etaherriko lau ikastetxeetako gurasoelkarteekin bigarren sesioari ekindiote dagoeneko. Norberaren hiz-kuntza ohiturak besteengan dueneraginaz jabearazteko asmoz, etaeuskarari dagokion lekua aitortze-ko asmoz ari dira lanean.

Sormena, estrategikoaTransmisioa lantzeko egitasmoenartean, batxilergoko ikasleei zuzen-dutako literatur tailerraz eta irakurza-letasuna sustatzeko irakurleen txoko-az gainera, Ipuin lapikoa egitasmoa ereabiarazi zuten. Belaunaldien artekoharremana eta ahozko transmisioasustatzeko ekimena da. Herritar taldebat batzen da dinamizatzaile-ipuinkontalari batekin. Lan dinamika erra-

za da: gai bat emanda, herriko adine-koek oroimenari astindua ematendiete sasoi bateko historiak gogora-raziz. Orain, eskola publikoko 5. eta6. mailako ikasleekin ari dira elkarla-nean. Ikasleek etxetik gai horreninguruko informazioa eramaten duteeskolara eta herriko zaharrenekintrukatzen dute. Aurrera begira, histo-ria eta informazio hori guztia ipuinaksortzeko erabili nahi dute. Eta, ondobidean, urte amaierako jaian guraso-en aurrean antzeztuko dituzte ipui-nok. Alvarez de Zaratek dioenez,“gauza txikitxo bat da, baina oso

polita, eta kulturaren transmisioare-kin zuzenean dago lotuta”.

Ume jaio berrien bertsoakEuskara planaren bosgarren lanildoa sentimenduen indartzearidagokio; zehazki, euskaldun izatea-ren harrotasunaz jabetu eta aldekosentimendu hori indartzea. Ber-meoko euskara plana, baina, ez dahutsetik sortu. Aurreko hamarka-dan egindako lanaren ondorio da,eta ordukoa da ume jaio berrienbertsoen ekimena. 2002an hasiziren herrian jaiotzen ziren umeeibertso bana oparitzen. GernikakoLiliBertso taldearen laguntzarekinegiten dute. Bertsoa oparitzen dioteumeari eta bertso guztiak urteroliburuxka batean jasotzen dituzte.Honezkero 2.000 bertso ingurusortu dituzte. “Euskararekiko mai-tasuna, sentsibilizazioa sortzea dahelburua, azken batean, sentimen-duekin lotzea hizkuntza”.

Aipatutakoak ekimen zehatz gutxibatzuk baino ez dira. Euskara plana2017ra arteko epean joango da gau-zatzen. Izan ere, Bermeoko euskaraaholku batzordeak herriko 300 bateragilerekin dauka harreman sareaeta hori mugitzeko eta kontzientzia-zio kanpaina zabala egiteko asmo-tan, urratsak ematen segitzea du hel-buru. Udala euskalduntzea lortuduten eran, herrian eus-kararen erabilera ezagu-tza mailatik gertuagoegon dadin ahaleginakegingo dituzte. n

“Datuek dioteerabilerak behera eginduela, baina ez dakigujoera bat den euskarakbizitza sozialeanespazioa galtzea”

Maite Alvarez de Zarate,udal teknikaria

Kalinpan, edari isotonikoaren lata itxurako panpina da. Kirola egitea ona dela,eta kirola euskaraz egiteko inolako arazorik ez dutela erakusteko sortu zuten.Herrian egiten diren kirol ekitaldi guztietan parte hartzen du.

MA

RIJ

OD

EO

GR

AC

IAS


TERMOMETROA - EUSKARA ALBISTEAK | ONINTZA IRURETA AZKUNE |

SINDIKALGINTZA ABERTZALEAK mezua zabaldu du,soldatak igo eta enpleguaren sorrera hobetu dadin.ELAk eta LABek, nork bere aldetik, kanpaina bat ira-garri dute eztabaida zabaldu eta mobilizazioak egineznegoziazio kolektiboan KPIaren gainetik legokeensoldata igoera lortu ahal izateko. Bi sindikatueknabarmendu dute azken urteetan Euskal Herrian sol-datak bortizki murriztu direla. Patronala salatu dute,NDFren aginduei jarraiki –lan kostuak %10 debalua-tu nahi ditu– soldatak murriztearen alde segitzen due-lako. Soldaten murrizketarekin enplegua sortzen deladioen patronalaren mezua arbuiatu dute sindikatuok;enpresa-etekin handiagoak baino ez dira lortzenhaien esanetan. Enpresariak langabezia eta prekarieta-te tasa handia baliatzen ari direla diote, modu horre-tan langileak beldurtu eta soldata baxuagoak onartzendituztelako.

Soldatak igota enplegu gehiago sortzeko aukeragehiago dago; prestazio sozialak hobetuko lirateke etadiru-sarrera publikoa handitu. Erosteko ahalmenhandiagoa balego, kontsumoa berriz aktibatuko litza-

teke, hazkundearen etsai den deflazio arriskua desa-gertuko litzateke, eta aberastasuna sortu. Beraz, sol-datak KPIaren gainetik igotzeak esan nahiko luke,kontsumoa handituz aktibitate ekonomiko gehiagobeharko litzatekeela, lan esku gehiago, langabeziagutxiago. Gizarte segurantzara kotizatzen eta zergakordaintzen dituzten pertsona gehiago leudeke, horie-kin laguntza sozialak bermatuko lirateke eta baitahobetu ere. Testuinguru horretan, garrantzitsua dagizon eta emakumeen arteko soldata ezberdintasunaere eztabaida horretan sartzea. Zenbait kalkulurenarabera, Hego Euskal Herriko gizonen soldata gordi-na emakumeena baino 7.217 euro handiagoa da; %33gehiago kobratzen dute gizonek.

Bi sindikatuek ideia berak edukita, komeniko litza-teke bat egitea eztabaida hori enpresetara eta jendar-tera eramateko, baita mobilizazio sozialakdeitzeko ere.

Juan Mari Arregi

Soldatak eta enplegua

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

5 milioi dokumentu itzuli ditu 2013anEusko Jaurlaritzaren itzultzaile automatikoak

IAZ 5 MILIOI ITZULPEN baino gehia-go egin ziren www.itzultzailea.eus-kadi.net webgunean, Eusko Jaurlari-tzak zintzilikatuta duen erremintan.Euskaratik gaztelaniara, gaztelania-tik euskarara eta ingelesetik euskara-ra itzultzeko aukera dago.

Itzultzaile automatikoa 2012anjarri zen abian eta duela gutxiEusko Jaurlaritzak hobetutakobertsioa aurkeztu du. Sarean era-biltzeko erreminta zena mugiko-rretarako egokitu dute. Androideta IOS sistema eragilea dutenekaplikazioa deskargatu eta itzultzai-le automatikoa erabili ahal izangodute. Telefonoan testua idatzibeharrik gabe, ahoz diktatu etamugikorrak berak idatziko du tes-tua. Ondoren itzuli egingo.

Horrela kontatuta badirudipagotxa ikaragarria dela itzultzailehau. Ordea, testu laburrak etawebguneak itzultzeko gaitasunadu. Eta ohar garrantzitsuena: giza-

kiaren ondorengo zuzenketarikgabe itzulpenok ez dira balekoak,itzulpen perfektua (inoiz lortukobada) urrun dago. Jaurlaritzakondoko oharra jarria du: “Lagun-tza-tresna bezala hartu eta kon-tuan izan emaitza BETI gainbegi-ratu behar dela”, baina tamalezgalbahe horretatik soilik pasatakoitzulpen ulertezinak batean etabestean ikusten ditugu. Azkena,ARGIAn jaso genuen eskutitza,inprimagailu etxe ezagun batena.Zer esan nahi zuen jakin nahizgero gaztelaniazkoa irakurri behar,derrigor.

BaheaPaxkal Indok Aizu! aldizkarianesanak:

“Frantziak, 1870ean, gerra bat galduzuen Alemaniaren kontra; I. MunduGerran, Iparraldeko herri guzietakohainbat gizonezko borrokatu eta hilziren, eta ez zekiten frantsesez.Nonbait, bataila asko galdu zirensoldaduak ez zirelako hizkuntzaberean mintzatzen, ez zituztelakoaginduak ulertzen. Traumatikoa izanda Frantzian gai hori, gerla horienondoren erabaki zuten haur guziekfrantsesa jakin behar zutela. Hori izanda Frantzian hizkuntza gutxituenerradikazioaren lehen fasea, gerrahaien ondorioa da egungopentsamolde arras nazionalista:denak berdin, hizkuntza bakar bat. Etabeste bat nahi izanez gero, familiagiroan baino ez. Gauza serioak, gerraeta beste, frantsesez! Trauma handihori, nonbait, oraindik hor dago.Frantses hizkuntza mito bilakatu daErrepublikan, guretzat oso zaila dafrantsesaren kontra bizitzea”.

TERMOMETROA

Feminismoa batuta eta indartsu

Mugimendu feministek deitutako inoizko manifestaziorik jendetsuenetakoa izan zenapirilaren 5ean Iruñeko kaleetan. Espainiako Gobernuaren abortu legearen aurreproiektuari

ezetz esateaz batera hainbat aldarrikapen entzun ziren: emakumeari dagokiola beregorputzaz erabakitzeko eskubidea, abortua Osakidetzak eta Osasunbideak bermatu behar

dutela eta ama izatea aukera bat dela. Ehundik gora eragile sozial eta sindikalek egin zutenbat manifestazioarekin. Aldarriak adina toki izan zuen irudimenak eta festa giroak.

Bideoak webgunean (www.argia.com)

GALLARDÓNEN LEGEAREN AURREAN

| ONINTZA IRURETA AZKUNE, ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |



Munillaren aurreanGotzainen Batzarrak“Bizitzaren aldekoeguna” ospatzen zuenbitartean,Abortatzekoeskubidearen aldekoplataformak kalejiraegin zuen San Pedroelizaren aurrean. � Martxoak 25, Donostia

Martxoaren 8komanifestazioakEmakumeenNazioarteko Eguneanabortuaren legeerreforma izan zenardatz. “Gure

gorputza. Territorioa.Erabakia” hala zioenEuskal HerrikoKoordinadoraFeministaren afixak.

Flash moba Iruñean jai giroan eginzuten protesta, etamanifestazio bukaeranflash moba egin zutenGaztelu Plazan.� Martxoak 8, Iruñea

Rajoyren hitzaldiaeten zutenekoaEuskadiko PPkkongresua egin zuenKursaalen. Jone

Arrazola Maiztegi,Maria AjuriaHernandez, OlaiaAuzmendi Sarasa etaRebeka MaestroWatson ekintzailefeministak biltzarrerasartu ziren.Espainiako Estatukopresidentea hitzaldiaematen ari zenean,eskuak zein aurpegiagorriz margotu, zutitu

eta eskuekin sinbolofeminista irudikatuzoihuka hasi ziren:“Aborto ilegal,violencia estatal” eta“Gure gorputza, gureerabakia”. � Martxoak 8, Donostia

Gorputzakerregistratuta 60 bat emakumekGasteizko JabetzaErregistroan eurengorputza erregistratuzuten, gorputzanorberarena dela

Erreformaren aurkako ekintza deigarrienak

Klinika pribatu batzuetan galdera egin dioteabortatu duten emakumeei: ‘Delitua izango balitzabortatuko zenuke?’ 4tik 3k baietz erantzun dute.Orain eskubidea da, bihar delitua izango da?”Begoña Zabala Abortatzeko eskubidearen aldeko Nafarroako batzordeko kidea eta abokatua

‘‘ Aberatsak igandetan mezetara joango dira eta hurrengo egunean abortatzera. Txiroek abortatzen jarraitu beharko dugu baina baldintza okerragoetan”Ainhoa Etxaide LAB‘‘

Alderdi politikoetako kupoa ere itxurakeria hutsada. Benetan emakumeek gizonen pisu bera balutehorrelako lege bat egongo litzateke mahai gainean?Pentsaezina litzateke”Maite Aristegi Amaiurko Parlamentaria

‘‘Zer esan bizitza argudio darabilen Elizari? Gu

ere bizitzaren oso alde gaudela, bizi garenon alde.Baietz, gora bizitzak eta gora emakumeon bizitzak!”Kattalin Miner Feminista‘‘

Iruñeko fatxa eta Opus Deiko guztiak ikara-tuta geratuko dira nazio bat, herri bat batu delako”Miren Aranguren Bilgune Feminista‘‘

Ezinezkoa da pentsatzea arazo hau ez delanazionala, %50aren gorputzen gainetik erabaki batzuk hartu nahi direnean”Onintza Enbeita Amaiurko Parlamentaria‘‘


ABORTATZEKO ESKUBIDEA - TERMOMETROA

aldarrikatzeko. Bilbon eta Iruñeanere egin zen ekintzabeste egun batzuetan. � Martxoak 7, Gasteiz

Andre Maria Zuriariperrexil eskaintza Abortatzeko erabiliizan den landarea era-man zion Arabako

Emakumeen Asanbla-dak Elizaren jarrerasalatzeko. � Martxoak 5, Gasteiz

Eskean, Londreseraabortatzera joateko150 emakume elkartuziren Andre MariaZuriaren plazan,Arabako Emakumeen

Asanbladak deituta.Belaunikatu eta diruaeskatu zuten,Londreseraabortatzera joateko. � Martxoak 25, Gasteiz

AkelarreaSorginez jantzi etaakelarrea egin zutenabortu libre eta

doakoa eskatzeko,Abortatzekoeskubidearen aldekoplataformak deituta.� Otsailak 8, Bilbo

BaionakokontsuletxeanprotestaOtsailaren 2anelkarretaratzea eginzuten Espainiak

Baionan duenkontsulatuarenaurrean, Iparraldekohogei taldek deituta:hala nola FamiliaPlangintzak, AltxaNeskatxak etaEmazteek Diote-k.Kontzentrazioanparte hartu zutenenartean egon zenMartine BisautaBaionako alkateordea.Hiru egunera, legeaurreproiektuakaurrera jarrai ezdezan galdegiteko2.500 izenpedurabaino gehiagoaurkeztu zituztenBaionakokontsuletxean. � Otsailak 5, Baiona

�

Agertu da ministroa eta montatu du kristoa:antza estatu arazoa da gure tripa azpikoa!

“abortoa gaizki dagoinmorala da”, akabo!Gure gorputzaz omen dakite,guk baino askoz gehiago!

Gero umeren bat txartobadago gaixo delakoosasungintza murrizten duteberdin-berdin zaielako.

Gallardón bai zentzuduna!Emakumeon laguna!Badaki antza tutore gabegaizki egingo duguna!

Esaten digu: lasaitu!inork ez gaitzan epaitu:guk ez dugu nahi, baina dekretuz“biktima” egingo gaitu.

Ez du ulertuko sekulabenetako pelikula:ez errudunak, ta ez biktimaklibre izan nahi dugula.

Koplak

�


Ospitaleetan itxialdi saiakeraketa kateatzeakIruñeko Virgen delCamino ospitalekoamaetxean, hainbatemakumek ahoa itsas-garri gorriz itxi zuteneta gorputza kateatu,emakumeen erabakiakeuren ahoa bezalaestaltzen direla sala-tzeko. Bilboko Guru-tzeta ospitalean itxial-dia egiten ahaleginduziren ehun emakume-tik gora atera zituenErtzaintzak. Donos-tiako Ospitalean etaGasteizko Santiagoospitalean ere itxialdiaegiteko asmoa zuten,

baina Barakaldokoprotestez ohartarazita,ertzainek erietxeetansartzea eragotzi zietenemakumeei. Hiriburuzkanpo ere egin zirenekintzak eta Ermukoudaletxean lo egitealortu zuten 60 lagu-nek, Gallardonenlegearen aurka.

� Abenduak 27, Iruñea,Donostia, Bilbo, Gasteiz

LehenelkarretaratzeakEspainiako Gober-nuak abortu legearenerreforma onartu etabiharamunean eginziren Hego EuskalHerriko hiriburuetan.

Euskal Herriko mugimendu feministataldea sortu zen. � Abenduak 21, Donostia,Iruñea, Bilbo, Gasteiz

� Manifestazio amaieran momentuhunkigarria izan zen denekbatera “Zutik emakumeak”kantatu zutenekoa. Furia hip-hoplariak bero-bero jarri zuengiroa, Aborto retrospectivokantuarekin.

�


ORTATZEKO ESKUBIDEA - TERMOMETROA

� 2010eko legeaEmakumeek haurdunaldiaren 14.astera arte abortatzeko eskubideadaukate, inolako baldintzarik betebeharrik gabe.

22. astera arte luza daiteke abor-tatzeko aukera, baldin eta amarenbizitza edo osasuna arriskuanbadaude edo fetuak anomalia larriakbaldin baditu. Fetuak arazoak ditue-nean abortuak egiten dituzten bimedikuren txostenak behar dira.

Fetuak bizirik jarraitzeko aukera-rik ez duenean, gaixotasun oso larriaeta sendaezina duenean, abortatze-ko epea mugagabea da.

� 1985eko legeaAbortatzeko eskubidea izateko hirubaldintza zeuden: bortxaketa, fetua-ren malformazioak eta amaren osa-sun fisiko edo mentalaren arriskua.Lehenengoan 12. astera arteko epeazegoen abortatzeko, bigarrengoan22. astera artekoa eta hirugarreneanez zegoen epe mugarik.

� Espainiako Gobernuak ezarri nahi duena

Epeen eredurik ez da aurreikusten.Bi baldintzatan abortatu ahalko da:bortxaketa jasan badu edo emaku-mearen osasun fisikoari eta psikiko-ari kalte larria eragiten bazaio.

Bortxaketa: salaketa jarri beharkoda eta 12 asteko epea egongo daabortatzeko.

Amaren osasuna arriskuan: hirusendagilek egiaztatu beharko duteosasun egoeraren larritasuna. 22.astera arteko epea egongo da abor-tatzeko.

16-18 urtekoek, orain arte ezbezala, gurasoen baimena beharkolukete abortatzeko.

Legeak aurreikusitakoa beteko ezbalu medikua zigortuko lukete, ezabortatu duen emakumea.

2010etik hona Hego EuskalHerrian egin diren abortuen %95delitu lirateke Espainiako Gober-nuak ezarri nahi duen lege berriarenarabera. n

1985eko legea bainoatzerakoiagoa

SareaAbortatzekoeskubidearen aldekoplataforma nazionalaHego Euskal Herriandago hedatuta, etaadar bana du herrialdebakoitzean. IparEuskal Herrikomugimendufeministakatxikimenduaadierazia dioplataformari.Herrialdekakoplataformetan taldefeministek etanorbanakoek hartzendute parte.

Autobusak atera ziren Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat herritatik,besteak beste: Markina-Xemein, Algorta, Tolosa, Ermua, Ezkerraldea, Arratia,Basauri, Bilbo, Ondarroa, Uribe Kosta, Durango, Gasteiz eta Donostia.

�48 � 2014KO APIRILAREN 13A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Le Journal du Dimanche egunkarian Maxpppbatek sinatutako irudian, bonedoù ruz bretoibat Frantziako gobernuak kamioiei ekotasakobratzeko eraikitako atari bat suak nolakiskaltzen duen begira; aurrean jendarmeak.Irudi txikia, Bizi! kolektiboak bere guneanerakusten duena, Lapurdiko Miarritzenhartuta dago: Bizi!-ko kideak autopistagaineko zubian kamioientzako pollutaxe edokutsazerga ezartzea aldarrikatzen, eragitenduten kutsadura pagatu dezaten. Bretainiantxano gorriek sortutako liskarrek hainbatirakurketa eragin dituzte, seguruenik osagaiasko nahasita sortu delako mugimenduinterklasista hau. Bada herri arazoa,hizkuntzarena ere bai, bada sistema aldatunahi dutenen ezinegona, bada eresistemaren kudeatzaile diren patronal etasindikatu handien eskua ere. Horrelakoborrokak ugaritzen ari dira energiaren etaklimaren krisi bikoitzak eraginda.

HIRU MILA LAGUN INGURU BILDUdira Morlaixen (Montroulez breiz-heraz) martxoaren 10ean, Le Tele-gramme egunkariaren fotoetan ikusdaitezke beren txano gorri ezagu-nak buruetan.

Erwan Kernek ARGIAn “Bretainia-ren kolera gorria” kronikan azalduzituen bretainiar matxinoon aldarri-kapenak. Horiek 15 ataletan bildurikonartu dituzte Montroulezeko bil-tzar nagusian. Le Telegrammek konta-tu duenez, lehentasuna dutekamioientzako ekotasaren betirakobaztertzeak eta Frantziak eskualdeei(regionalisation asko esatea da Hexa-gonoan, inor gutxi ausartzen dafrantsesa ez den beste naziorik aipa-tzera) ahalmen handiagoak emateak.

Eskari gehiago ere badira, ordea.Bretainiari berriro atxikitzea Loire-Atlantique departamendua, Nantes-Ar Naoned barne. Bretainiak zigor-tzen duten zenbait lege eta araufrantses desegitea. Bretainierarenerabilera zabaltzea eskoletan. Breiz-herazko hedabideak gehiago babes-tea. Itsas bazterreko trafikoa susta-tzea. Eskualde jakin bat “zonafranko” izendatzea. Bretainiarenhistoria sartzea eskoletan.

Baina osagai gehiago ere badituBretainiako matxinada berriak, etahorretaz ohartarazi digu NafarroaBeheretik I.E. irakurleak (zorione-koak ARGIAko langileok, irakurle

zorrotzak edukitzeagatik), gureesku jarriz joan den abenduaren18an Mediapart hedabideak eskainizuen eztabaida interesgarria: “Bon-nets rouges et écotaxe: le débat Troadec-Etxeverry”. Osorik ikusgai daudebere 43 minutuak Dailymotionen.

Christian Troadec alkate abertza-lea da Carhaix-Karaezen. Euskal-dun askok ezagutzen dute ondoherri hau, Oiartzunekin senidetua.Troadec da, gainera, txano gorrienlider ezagunena.

Noël Txetx Etxeberri Iparralde-ko Bizi! mugimenduko liderretakoada, Abertzaleen Batasuneko kideezagunetarik. Mediapartekoek ezdiote alferrik deitu Txetxi: azkenhilabeteotan Lapurdiko autobidee-tan ekitaldi deigarriak burutu dituz-te Bizi!-koek... kamioientzako pollu-taxe edo kutsatzeagatiko zergaeskatuz preseski.

Bizi!-koak askoz lehenagotik ariziren kutsatzaileek ordaindu deza-ten exijituz. Petrolioa, gasa, ikatza...gero eta urriagoak dira, dagoenekozgarestitzen ari eta etorkizuneanaskoz karioago izanen dira. Bidebatez, milioika urtez pilatu direnerregai fosilak urte gutxitan kiskalizklimaren aldaketa ari gara eragiten,dagoenekoz gertatzen ari da.

“Gure haurrak –dio Txetxek–harrapaturik utziko ditugu giltzarra-po bikoitz batean. Alde batetik

geuk eragindako klimaren aldaketa-ren ondorio ikaragarriak. Bestetik,geuk xahuturik, horiei aurre egitekobehar den energia gabe, dela dikeakegiteko eta abar”. Hortik pollutaxebezalako zergen beharra, egin beha-rreko trantsizioa finantzatzeko.

Bizi!-k trantsiziorako politikabaterako proposamen zabala landudu azken urteotan, eta lortu duazken udal hauteskundeetan atera-tako euskal alkateen hiru laurdenekberen kanpainan estrategia horionartua edukitzea.

Aldatu beharra krisiaren erdian Karaezeko alkatearentzako, berdintxano gorrientzako, ekotasa iritsizaio Bretainiari bere ekonomia lurjota dagoenean, milaka lanpostuitxita, agro-elikadura osoa krisianitoa. Ahularen buru gainera zergaberri bat, ustez alternatibak eraiki-tzeko balio behar duena, bainaoraindik alternatibarik ez dagoe-nean. Bretainia penintsula da, bereprodukzio gehiena esportatzen dueta ia dena kamioiz.

Azken 50 urteotan Bretainiaktrenbide sarea ia guztiz galdu du.Kamioiek, gainera, produktu berabatera eta bestera darabilte produk-zio katean, handik pentsuak ekarri,hemen oilaskoak gizendu, harantza-go hil, urrun eraman zatitzera,berriro ekarri ontziratzeko... ekota-

Bonnets rouges frantsesez, bonedoù ruz bretainieraz,euskaraz txano gorriak. Iazko udazkenean Bretainia astindu

zuten autobideetako peaje atariak kiskaliz, Pariskogobernuak ezarritako ekotasari bidea ixteko. Isilago bada ere

lanean segitzen dute geroztik. Erreketak gertatzen diratarteka. Eta martxoaren 10ean biltzar nagusia izan berri dute.

Txano gorriak:energia-trantsizioa

ere bada jokoan

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

sa txikia izan arren joan-etorri guz-tiok garestitzen dute dagoenekolehiakorra ez den produktua. “Gureonerako dela esanez dagoenekoahulduta dagoen eskualde batiParistik zerga berri bat ezartzea,hori jendeek ez dute onartzen”.

Bretainiak ez du onartzenkamioiak ukitzerik. Aldiz, Bizi!-ksalatzen du gehiegi laguntzen zaielakamioiei: zergatan gutxiegi paga-tzen dute autobideen mantenuakostatzen denaren aldean. Azkenfinean, herritar guztiak ari dirapagatzen kamioiek eragindako gas-tuak. Bitartean, SNCF tren konpai-niak segitzen du bere lanpostuakgutxitzen, burdinbide gainekogarraioa ahultzen. “SNCFk nahi dutrenbideko langileak bihurtu daite-

zen kamioi txofer”, argudiatzen duTxetxek.

Azkenean ekotasa bertan beherautzi du Parisko gobernuak, Bretai-niako protesten baina baita erekamioi jabe handien lobbyaren pre-sioz. Baina Bretainiak krisi ekono-mikoan murgildurik jarraitzen du,hein handi batean herrialde horrenindargunea izan den agro-elikaduragainbehera datorrelako.

Nekazaritzan oinarritua etaesportazioari begira antolatua dagoBretainiako ekonomia 1960kohamarkadatik. Globalizazioarekinprezioen gerra betean sartuta, lehia-kortasuna eten gabe galdu du.Oilasko eta txerri haragi merkeanberezitu baldin bazara, beti egonenda munduan horiek merkeago

gizendu eta salduko dituenik. OrainEuropa bere PAC arau nagusiaberritzera doanean, okela merkeamerkaturatzen berezitutako indus-triak diru-laguntzen parte bat gal-duko du. Askoz diru gehiago, eko-tasarekin pagatu beharko zutenabaino.

Bretainiako nekazaritzak sortzenduen balioa arras erori da azkenhamarkadotan. Sortzen diren labo-re eta aziendetatik oso gutxi trans-formatzen da bertan, granjetanhazitako txerrien herena. Frantziakgaur egun inportatzen du kontsu-mitzen dituen oilaskoen %44.Aldiz, Bretainiak esportatzen dituoilasko merkeak Ekialde Hurbilera.Frantsesendako txarregiak. Etaoilasko horietan txapelduna denDoux lantegien jabea da Frantziakoaberatsenetakoa eta nekazaritzakoPACetik diru gehien jaso duena.

Kontua da trantsizioa ez delaerraza. Troadecek dioen moduan,“eredu hori eraiki da 1950-1960urteetatik, horretan utzi dute biziagure gurasoek, nireak barne, etaeredu horretan lortu dute gutakoasko Bretainian geratzea, bertan laneta bizitzea erabakita. Ez dute besteaukerarik izan. Orain ikusten diraharen hutsak”.

Txetx Etxeberrik defenditu dukamioien kutsadurarentzako tasanekazaritzan duela 60 urte egindakookerra berriro gerta ez dadin. Neka-zaritzan ez zituzten aurreikusi era-baki haiekin sortu behar zituztenarazoak. Orain arriskuadugu etorkizuneanbeharko dugun energiaalaiki xahutzen jarrai-tzeko. n

36KO GERRAN zer gertatu zen?Ba ote da memoriaren gutxienekoadostasuna Espainian? Eta EuskalHerrian? Zein ote da gerra zibilharen kontakizuna? Haren amaie-ratik 75 urtera, oro har, bi ikuspeginagusi behintzat izan dira eta badi-ra Espainian. Eta Trantsizioa zereta nolakoa izan zen? Eredugarria.Adostasun maila handia da Espai-nian, besteak beste Adolfo Suare-zen heriotza eta Cuéntame telesaila-ren gisakoen memoria lanketariesker. Euskal Herritik desberdinikusten da: bada eredugarri ikus-ten duen esparru zabala, eta badadesegokitzak jotzen duen eremuare eta handiagoa, oraindikbigarren trantsizio bat erealdarrikatzen duena. Horiia berrogei urte geroago.

Zein da nazioartekokontakizuna SaharakoMendebaleko gatazkaz?Helburu politikoak lortze-ko biolentziarik ez erabil-tzeko kontsentsutik at,non ote da Ipar Irlandako gatazka-ren memoriaz katoliko eta protes-tanteek gaur egun dituzten adosta-sunak? El Salvadorreko bakeprozesuaren ondoren, nola beatu-ko dituzte Oscar Romero eta Igna-cio Ellacuriaren hilketak askape-naren teologiaren oinordekoek etaARENAkoen seme-alabek? Ser-bia, Kroazia eta Bosniako egungoagintariek zer bateratu dute haienarteko gerraren ikuspegiaz? GerraHotzaren memoria berdina izandaiteke, adibidez, Josep Fontanahistorialari katalanaren Por el biendel imperio irakurri ondoren?

IÑIGO CABACAS duela bi urte hilzen Bilbon, ertzain batek jaurtita-ko gomazko pilotakada batek era-gindako zaurien ondoren. JuanCalparso EAEko fiskal buruak

esan du auziarekiko aukera guztiakirekiak direla, baina baita berauixtea ere. Agian ez da ez ertzain ezagintari errudunik izango. Norenbiktima ote da? Eta Iruñeko okinAngel Berroeta? Eusko Jaurlari-tzako agintariek kargu hartuko aldiote Mariano Rajoyri bere gober-nuak GALeko biktimak ETArenbiktimak moduan tratatzen ezdituelako? ETAren biktimekikoeta Estatuaren biktimekikomemoria hain desberdin jorratzendenean, posible ote da memoriariburuzko oinarrizko puntuen batezbestekoa egituratzea?

MEMORIA kontutan, dena den,indarra borondatea baino esangu-ratsuagoa dela dirudi, batez erehorrekin historia egiten delako.Estatuak ETA garaitu badu, ba aldu zentzurik hainbeste tematzeagaltzaileei beren memoria eta ibil-bide politikoari uko egin diezaio-ten eskatzearekin? Helburua zeinda, bizikidetza edo garailearenmemoria finkatzea? Zer nahi da,Bilduk edo Sortuk aitortzea borro-ka armatuaren estrategia akats his-torikoa izan zela eta erratu eginzirela? ETAk hori esatea nahi da?

Eusko Jaurlaritzako Bake etaBizikidetza idazkari Jonan Fernan-dezek aldizkari honetan iradokiberri du ezker abertzaleak bere ira-ganaren kritika egin behar duela,gutxienez biktimei eragindakomina justua ez dela izan aitor

dezan. Eta arrazoi osoa du, norbaithiltzea erabat injustua da, nekezbila daiteke justizia gerraren edobiolentziaren jardunean, ezta esta-tuen biolentzia erabilpen legitimo-an ere. Baina bada tarterik hori jus-tua izan ez dela aitortzetik etaETAk bere izana eta iragana uka-tzeraino. Euskal gatazkaren memo-ria jorratzean bada egia, justizia etaerreparazioari begira egin beharre-ko lan garrantzitsua, eta alde bakoi-tzak egin beharko du bere iraganeta jardunaren kritika zorrotza.Baina memoria egin nahi horretanbada baita ere irabazleen ikuspegiafinkatzeko asmo zorrotza eta

horretarako, adibidez, eus-kal presoak espetxean iza-tea oso garrantzitsua da–“ez dago inpunitaterik,justizia bete egiten da”–;edo ateratzen badira, eraikinahi den memoriaren zer-bitzura egingo duten bal-dintzak onartuta egitea. Etabaldintzak ez dira inoiz ber-

berak, hauek eskubide eta bizikide-tzari baino, indar harremanen ore-kari lotuak baitaude.

Gizartean oso sustraitua dagoAljerreko negoziazioak edo Liza-rra-Garaziko su-etenaren ondorennegoziazio teknikoa –bakea preso-en truke– ez zela gaitza izango.Baina ETAk trenak galdu ditubata bestearen atzetik eta indargabe heldu da azken geltoki hone-tara. Edo, beste era batera azaldunahi bada, bere helburuak besteera batera hobeto lor ditzakeelairitzi dio.

Hemendik hamar urtera begira,zein memoria lanketa gailendukoda, bizikidetza bultza-tuko duena edo garai-learen kronika finka-tze aldera egingoduena? n

2014KO APIRILAREN 13A�50

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Irabazlea, memoria eta presoak

Zer nahi da, Bilduk edo Sortukaitortzea borroka armatuarenestrategia akats historikoaizan zela eta erratu egin zirela?ETAk hori esatea nahi da?

NON ZER - argia.eus · JAGOBA ARRASATE:«Goi mailan, jokoarekin zerikusirik ez duten gauza gehiegi...

Documents

Transcript of NON ZER - argia.eus · JAGOBA ARRASATE:«Goi mailan, jokoarekin zerikusirik ez duten gauza gehiegi...