NON ZER - Argia · 2015-01-15 · Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa:Industrialdea, 15. 20160...

2015EKO URTARRILAREN 18A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.eus: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:DANI BLANCO

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA

ASTEKO GAIA1939KO ERANTZUKIZUN POLITIKOEN LEGEA

Errepresioaren laugarren hanka. JOSU CHUECA / 4

PERTSONAIAGAIZKA GARITANO: «Izugarri gustatzen zait dirua

desmitifikatzea». SUSTRAI COLINA / 10

GAIAKSAGARDOA Ala bazan edo ez bazan... Urumean behera

jaisten zan. ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA / 16

IRITZIAREN LEIHOAAHAL DUGU? JUNE FERNÁNDEZ / 20EUSKARA ETA BOTEREA AINHOA LARRAÑAGA / 21EZ NORA BARROSO / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Alternatiba bakarra. EDU ZELAIETA / 21BERTSO BERRIAK Zirrikituetan. ANE LABAKA MAIOZ / 22

ERDIKO KAIERAGARAZI LOPEZ DE ARMENTIA, BARATZA ARETOA: «Urtebetean

dena ez da ondo atera, baina denetik ikasi dugu». MYRIAM GARZIA / 24

URUGUAIKO ALDAXKA ELKARTEA Hego-hegoaldekoeuskaldunen nortea eta konortea. ASISKO URMENETA / 26

LITERATURA XABIER ETXANIZ ERLE / 30MUSIKA JOXI UBEDA / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 32ALEA Bi beltz badiako kaian eserita. MYRIAM GARZIA / 33ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA, UNAI BREA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROAGEHIEGIZKO KLAUSULAK «Kutxabankek ahitu egin nahi

gaitu». URKO APAOLAZA AVILA / 37CHARLIE HEBDOREN AURKAKO ATENTATUA Bukatu dira

bromak Europan. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 40JOSEP RUAIX, GRAMATIKARI KATALANA: «Gazteek eta

etorkinek bizkarra ematen badigute jai daukagu».JORDI BADIA, ASSUMPCIÓ MARESMA / 42

EUSKAL PRESO POLITIKOAK Giza eskubideen defentsarierasoa. XABIER LETONA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 45EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 45NET HURBIL Grezian jokoan dira politika neoliberala eta

demokrazia bera. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko urtarrilaren 18a, 2.445. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

�4 2015EKO URTARRILAREN 18A

ASTEKO GAIA

1939KO ERANTZUKIZUN POLITIKOEN LEGEA

1936ko altxamenduarekin lerrokatu ez ziren herritarrek gerraostean jasandako jazarpenaizugarria izan zela jakina da, baina errepresio horri tamaina hartzeko beste iturri bat zabaldu

berri zaigu. Orain arte eskuraezin egon diren Erantzukizun Politikoen Epaitegietakoespedienteek erakusten dute frankistek ekonomikoki zanpatu zituztela lehendik ere

erbestera, kartzelara edo heriotzara zigortutakoak.

OSO EZAGUNAK zaizkigu 1936ko Gerrarenondorioz errepresioak hartu zituen hainbatadierazpide: heriotza zigorrak, kartzelaldiak,erbesteratzeak… Aitzitik, beste zenbait erre-presio mota ez hainbeste, nahiz eta jendar-tean eragin oso handia izan, esate baterakogerraren hasieratik bertatik egin ziren konfis-kazioak eta isun ekonomikoak.

Oroimen historikoaren inguruko ikerlaneierreparatuz, hedabideek lehen atal errepresi-bo haietan jarri dute arretarik handiena, bainaduela gutxi arte eskuraezinakziren eta ezkutaturik zeudenpaper sortak eta dokumenta-zioa bistan geratu dira orain,eta ortzemuga historikoberriak ireki zaizkigu. Izan ere,errepresioaren izeberg handia-ren beste atal iluna argitzen arida Erantzukizun PolitikoenEpaitegiak metatutako doku-mentazio oparoan arakatzendugun heinean.

Errepresio sail hau gerrare-kin batera abiatu zen, erakun-deen eta herritarren ondasunenaurka, baina gerra bukatzear zegoela jo zuengoia, 1939ko Erantzukizun Politikoen Legeare-kin. Legearen hedadura, gogorkeria eta herrita-rren artean izan zuen eragina izugarriak izanziren eta hastapenetako frankismoaren osagaierrepresibo nabarmenetako bat bilakatu zen.

Jabetzak harrapakin bihurtzen direnean1936ko uztailaren 18ko altxaldiarekin, lehenunetik talde falangistek eta karlistek lapurre-

tak egiteari ekin zioten inolako zailtasunik etaeuskarri juridikorik gabe. Zigorgabetasunosoz eraso zituzten alderdi errepublikanoen,ezkertiarren eta nazionalisten egoitzak, etahalaxe berenganatu zituzten biltokiak, komu-nikabideen inprimategiak eta baita ondasunpribatuak ere. Jokaera horri bultzada handiaeman zion matxinada militarrarekin bat eginez zuten alderdi eta erakundeen legez kanpo-ratze bitxiak. Ez baita ahaztu behar garaileaksuertatu ziren arren, frankistak izan zirela

legalitate errepublikarrarenaurka oldartu zirenak.

Testuinguru horretan kalera-tu zuten, Donostia hartu zutenegun berean, 1936ko irailaren13an alegia, 198 zenbakidundekretua, alderdi errepublikar,ezkertiar eta abertzaleak legezkanpo laga zituena. Horrenondorioz, haien jabetzak milita-rren, karlisten eta falangistenharrapakin bihurtu ziren.

Frankistek gerran egin zituz-ten aurrerapen militar renondorioz, harrapaketak gero

eta garrantzitsuagoak bilakatu ziren, etaazkenik 1937ko urtarrilaren 10ean bestedekretu bat kaleratu zuten, horiek era anto-latuan eta kontrolpean egiteko asmoz. Hala,“Ondasunak Konfiskatzeko BatzordeNazionala” eta honen menpeko eskualdee-tako adarrak sorrarazi zituzten matxinofrankistek, eskuratuta zituzten lurraldeetannahi bezala aritzeko. Euskal Herrian ere–Bizkaiko kasuan 1937ko uztailaz geroztik–

| JOSU CHUECA |

Errepresioaren laugarren hanka

1936ko altxaldiaren lehen unetiktalde falangistek eta karlisteklapurretak egiteari ekin zioten.Zigorgabetasun osoz erasozituzten beste alderdien egoitzak,eta halaxe berenganatu zituztenbiltokiak, komunikabideeninprimategiak eta baita ondasunpribatuak ere



erakunde hori arduratu zen errepresio eko-nomikoa aurrera eramateaz.

Lege berezia, epaitegi bereziakBaina ekimenik latzena 1938az geroztik hasiziren diseinatzen –gerra kasik amaitzear zutela-koan– Tomás Domínguez Arevalo “Rodezno-ko Kondeak” gidatzen zuen justizia sailetik etamilitarren batzorde batetik: 1939ko otsailaren9an onartutako Erantzukizun Politikoen Legea

hain zuzen ere. Hari esker, gerra amaitzekohilabete pare baten faltan, indarrean jarri zutenErantzukizun Politikoen Epaitegi Nazionala,baita eskualdeetako beste 17 auzitegi ere, hiri-buru guztietan baitzeuden tokian tokiko epai-tegiek hornitutako txostenak, eta horietanoinarritu ziren errepresioa zabaltzeko.

Auzitegi berri horiek osaera berezia zuteneta ohiko epaitegietatik bereizten ziren. Epai-mahaiburua militarra zen eta harekin batera

1936ko altxaldiaren lehen unetik hasi ziren harrapaketak; horiek era antolatuan eta kontrolpean egiteko asmoz sortuzituzten frankistek dekretuak eta legeak, tartean 1939ko erantzukizun politikoena.

Irudian, Iruñeko errepublikarren egoitzaren kontrako erasoa.


2015EKO URTARRILAREN 18A6 �

beste epaile batek eta Falange Tradizionalis-taren ordezkari batek –batzuetan legegileazen, baina beste askotan hori ere ez– osatzenzuten tribunala. Jazarpena aurrera eramatekooinarri hartu zuten legea ere berezia zen era-bat. Alde batetik, errepresioa jardun politiko-en aurka bideratuta zegoelako. Legearen ize-nak berak eta artikuluen edukiak argi etagarbi adierazten zuten ekimen politikoenarduradun eta partaideak zanpatzea zutelahelburu. Ez zen gerra garaiko jardun milita-rra soilik epaitzen, gerra aurreko lan eta ideo-logia politikoa ere bai, bere ere atzeraeragi-nezko izaerak 1934ko urriraarte eramaten zuelako zigorral-dia. Erabat zilegi ziren ekimen,aktibitate eta erakundeak legehorren menpe gelditu ziren.Beraz, lege horrekin zigortunahi zituzten ez bakarrik gerragaraian izan zitezkeen jardunpolitikoak, baita II. Errepubli-kako urteetako militantzia ere.

Gerra auzitegi batek zigor-tzea arrazoi nahikoa zen Erantzukizun Politi-koen Epaitegiak beste prozesu bat abiarazte-ko. Hala, aurretik ezarritako zigorrari –askotankartzelaldia edo heriotza zekarrena– zigorekonomikoa gehitzen zioten.

Horrez gain, beste 16 arrazoi gehiago zeu-den edozein pertsona inputatzeko eta harenkontrako espedientea abiarazteko, esaterako:

Fronte Popularreko edo legalitate frankistatikkanpo utzitako alderdi edo erakunde batenpartaide izatea; legalitate errepublikarrari eus-tea eta ondorioz, frankisten arabera, “Mugi-mendu Nazional Loriatsuari” aurre egitea.Era berean, nahikoa zen erbestera joatea,denbora laburrez bazen ere, errudun zan-tzuak izateko eta jazarria izateko.

4.000 sententzia Euskal HerrianEstatu osoan zabaldu zituzten 17 epaitegieta-tik 4 Euskal Herrian zeuden. Bat Bilbon –hiruazpi auzitegi zituen– eta bana Gasteizen,

Iruñean eta Donostian, nahizeta azken bien egoitza Iruñeankokaturik egon. Euskal lurral-deetako auzitegi horiek guztiek1941 arte 10.101 epaiketarieman zieten hasiera, eta horieta-tik 4.066 bukatutzat jo zituzten.Estatuko beste zenbait tokitangertatu zen legez, epaitegiekberek martxan jarritako meka-nismo errepresiboak gainditu

egin zituen; 1942an legea erreformatu beharizan zuten eramanezina bihurtu zitzaielako.

Hala ere, epe horretan egindako lana etazabaldutako errepresioa eta izua ez zenmakala izan. Iruñean aritu zen auzitegikoepaimahaia honakoek osatu zuten: EladioCarnicero militarrak, Leocadio Tamara epai-leak eta Joaquin Ochoa de Olza falange tradi-

Erantzukizun Politikoen Epaitegiko espedienteek eta sententziek 1936ko Gerrako eta gerraosteko errepresioaz informaziobaliotsua gordetzen dute. Lehen aldiz kontsultagai daude, orain arte eskuraezinak baitziren. Ezker-eskuin: Eibarko herritartalde baten kontrako sententzia, Antonio Labayen tolosar jeltzaleari ezarritako zigorra, eta Fernando Sasiain Donostiakoalkate sozialistak jasandakoa.

Euskal lurraldeetan ezarrizituzten erantzukizun politikoakepaitzeko auzitegiek 1939tik1941 arte 10.101 epaiketa hasizituzten, eta horietatik 4.066bukatutzat jo zituzten



zionalistaren ordezkariak. 1940koabuztuaren 4tik 1941eko urriaren 21aarte soilik –14 hilabete eskasean–1.249 epaiketa egin zituzten. Gipuzko-atik eta Nafarroatik helarazten zizkie-ten txostenetan oinarritu ziren epaitze-ko. Informazio hori tokian tokikoguardia zibilek idazten zuten gehiene-tan, baina Falangearen komisaldegieta-ko iturriek eta informazio zerbitzuek,herrietako alkateek eta apezek erehartu zuten parte informazio trukake-tan. Azken horiek, kristau moralitatekontuez gain, batzuetan politikagintzazere aritzen ziren. Batzuek zein besteekemandako datuekin, zenbait kasutantxosten mardulak osatu zituzten, infor-mazio politikoaz aparte, akusatuenegoera ekonomikoaren berri erezehatz-mehatz emateko.

Hil eta gero… frankistek poltsikoa beroEpaitu eta zigortu zituztenen arteanoinarrizko militante asko zeuden, baitaburuzagi politiko ezagunak ere. Horietakobatzuk aldez aurretik erail zituzten, eta harga-tik senideak zigor ekonomikotik libratu zituz-ten. Baina beste askotan, indarrez “desager-

tu” arazi zituzten, eta ondorioz, errepresioekonomikoa zekarren prozesuak aurrerajarraitzen zuen. Senitartekoak izan ziren kon-fiskazioen kalteak eta isunak jasan zituztenak,

Alsina itsasontzian ihes egindako kideak; horietako asko ErantzukizunPolitikoen Epaitegiak zigortu zituen. Erbestean zeuden zigortuen kasuan,askotan euren senideek ordaindu behar izaten zuten isuna.



kartzelan, erbestean edo hilobietan zeudengertukoen erantzukizuna beregain hartuta.Esaterako, Tafallako kartzelatik atera eta fusi-latuak izan ziren hainbat berbintzandar etatafallar ezkertiarren kasuan, zinismo handiz“leku ezezagunean” zeudela esan zuen tribu-nalak, eta familiartekoek, heriotzaren minazgain, zigor ekonomikoa jaso zuten.

Beste kasu batzuetan, epaitegi militarbatek heriotzara kondenatua izateak ez zuenoztopatu familia berriz zigortzea, eta onda-sun gehienak, etxea barne, bahitzea. JuanArrastia buruzagi politiko sozialista duguhorren lekuko. Torrelavegan epaitu eta hilostean, bere ondasun guztiak konfiskatuzituzten jarritako isunari aurre egiteko. Berealargun Veremunda Olasagarrek, 1940anerbestetik itzulitakoan epeka ordaindu beharizan zuen senarra zenari ezarritako isuna.Antzekoa gertatu zitzaion Florencio IrachetaIrungo zinegotzi sozialistari. Heriotza zigo-rra izan zuen, baina epaimahaiak ez zuenerreparorik izan ondoren 75.000 pezetakoisuna ezartzeko.

Erbestera joateak militante eta buruzagipolitikoen errua larriagotu egiten zuen fran-kisten ikuspegitik. Horren ondorioz, JoseAntonio Agirre edo Manuel Irujo bezalakoburuzagi jelkideei 20na milioi pezetako isunezarri zieten, eta ezkerreko beste buruzagibatzuek ere, hala nola Constantino Salinassozialista altsasuarrak edo Fernando SasiainDonostiako alkateak “ondasunen erabatekogalera” jaso zuten.

Isun ekonomikoarekin batera, hainbatkasutan, deserriratze zigorrak zetozen. Aipa-tu Sasiaini 15 urtekoa ezarri zioten, eta jakinadenez, Frantzian egon eta gero Espainian(Palentzia) bizi behar izan zuen hil arte,Donostiatik urrun.

Zigor ekonomikoaz gain, oso ohikoa zenlan gaitasun-gabetzea izatea. Irakaskuntzaneta funtzio publikoan aritu zire-nak izan ziren kaltetuenakbaina zenbait arlo pribatutanzebiltzanak ere (abokatuak,arkitektoak…) jazarpen latzaizan zuten.

Genero ikuspegitik, larriaizan zen alargun askoren egoe-ra. “Presoaren emaztearen”rola ikertu eta landu den bezala,alargunarena ere talaia horreta-tik jorratu beharra dago. Izanere, hasieran aipatu dugunlegez, hilik zeuden senarren edo gertukoenaurkako isunei eta konfiskazioei aurre eginbehar izan zieten alargun geratu ostean ere.Batzuetan “autofede” edo damutze adieraz-penak egin behar izan zituzten etxeko onda-

sunak ez galtzeko edo berreskuratzeko. Etanoski, asko ziren beraien jardun politikoaga-tik zuzenean zigortutakoak. Ekintzaileezkertiarrez gain, Euskal Herrian EmakumeAbertzale Batzako partaideak –batez ereeuskal eskoletan eta ekimen kulturaletan ibi-litakoak– bereziki errepresaliatuak izan zirenlege horren bidez.

Ikerketak hasi besterik ez dira egin, etaoraingoz zaila da jakitea lege horrek estatufrankistari zenbateko dirutza eman zion.

Era berean, konfiskazioen ibil-bide bihurriaren ondorioz ezinatzeman liteke zenbat eramanziren muturreraino eta zenba-tek berreskuratu ahal izan zituz-ten ondasunak 1960ko hama-rraldian lege hori indargabetuzenean. Baina ikerketak aurreradoazen heinean, argi eta garbiesan daiteke Erantzukizun Poli-tikoen Legea, izua eta egonezi-na zabaltzeaz gain, tresna ikara-gar ria izan zela galtzai leei

“heriotza zibi la” ekar tzeko.Erbestearekin, heriotza zigorre-kin, eta espetxealdiekin batera,errepresio frankistaren laugarrenhanka izan zen. n

Ikerketak aurrera doazenheinean, argi eta garbi esandaiteke ErantzukizunPolitikoen Legea, izua etaegonezina zabaltzeaz gain,tresna ikaragarria izan zelagaltzaileei “heriotza zibila”ekartzeko

Fernando Sasiain, Donostiako alkate izana 1936koaltxamenduaren aurretik. 15 urtez egon zen deserriratuaFrantzian, hil arte Espainian, eta “ondasunen erabatekogalera” jaso zuen.

Ume batentzat mundua bezain borobila dabaloia?Gure aita futbolaria zen, bi osabak ere bai,amaren osaba Koldo Aguirre Athletic-ekojokalari ohia da... Nik txikitatik arnastu dutfutbola. Besterik ez zegoenez, horrekin hazinaiz, une batean estu, itota, sentitzeraino.Mundu profesionalera iritsita konparaketakekidin ezinak dira eta erreferente gehieginituen etxean. Gainera, gure garaian, infan-tiletan jendeak utzi egiten zion ikasteari. 15urterekin jendeak buruan zeukan bakarraAthleticen jokatzea zen. Talde handienharrobietan galbahea urtero pasa eta ohiko-ena lehen taldera inoiz ez iristea izan arren,jendeak dena uzten zuen futbolaren izenean.Pentsa, horietako askok ez aurrera ez atzerageratzean gorriak eta bi pasa dituzte etaorain hasi dira ikasten. Nik ikasketekinjarraitzeko tentua izan nuen, baina orduan,bai jokalariak bai gurasoak itsututa zeuden,eta klubek ezer gutxi egiten zuten ikasketeieusteko. Orain, zorionez, Lezaman etaZubietan bertan dauzkate irakasleak, etagaztetxo bati txoro haizea sartu orduko,“txikito, jarraitu ikasten!” agintzen dio klu-bak.

Ez da samurra ikasten jarraitzea, harmailetangurasoek burua galtzen duten bitartean, ordez-kariak belarrira biharko Messi zarela xuxurla-tzen dizunean. Gurasoena frustrazio metaketa izugarria da.Zoratzear garrasika dabiltzan guraso gehie-nek nahi dute euren umea eurak izan nahi etaizan ez zirena bihurtzea. Ez gaitezen engai-na, askotan gurasoek nahi dute haurra futbo-lari izatea, ez haurrak. Nola azaldu, bestela,eskola arteko partidetan dagoen lehiakorta-sun itsu hori? Ez da normala, ordezkariena

normala ez den bezala. Hala, sinesgaitza izanarren Eibarko jubenil batek ordezkariadauka. Hirugarren mailan entrenatzen nue-nean traje eta gorbatadun bat etortzen zenjokalariek hilero 150 edo 200 euro kobratubehar zuten hitzartzera. Haluzinatu egitennuen. Txikitatik nabil futbolean baina futbo-laren parafernalia osoa ulertzea asko kosta-tzen zait oraindik.

Lehiatu zara Lehen mailan, Bigarrenean,Bigarren B-n... Alde handia dago fokupetikitzalpera?Publiko zabalaren begietara, saltzen dena bai-zik ez da existitzen. 2. B maila ez da berezikierakargarria, gero eta arazo ekonomiko han-diagoak daude, telebistak jendea zelaietatikurrundu du... Gaur egun, Lehen mailan, edoasko jota 2. A mailan ez bazaude, ez daukazuoihartzunik, jendearentzat hutsaren hurren-goa zara. Garai txarrak dira, telebistak mugi-tzen ditu hariak, eta elitetik kanpora hotz egi-ten du. Diru-sarrerak nahi badituzu Lehenedo Bigarren A mailan egon behar duzu.Horrek Espainiako Estatuan bizirautekoaukera 42 taldek baizik ez daukatela esan nahidu. Hortik behera ez jokalariek, ez entrena-tzaileek, ez klubak ezin dute futbolaz bizi.


Gaizka Garitano, 1975eko uztailaren 9an Derionsortua. Athleticen harrobian hazia, jokalari gisa 1993andebutatu zuen. Athleticen, Eibarren, Realean, Lleidan etaOurensen jokaturik, Alavesen erretiratu zen 2009an.2010ean, Eibar Bn hasi zen entrenatzaile lanetan, etalehen taldearen gidaritza 2012an harturik, Eibar LehenMailara igotzea lortu du.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Izugarri gustatzen zaitdirua desmitifikatzea»

Denbora da poligrafo bakarra.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

GAIZKA GARITANO


Sistema antolatuta dagoen bezala, FutbolProfesionalaren Ligatik kanpo egoteak fut-boletik at uzten zaitu kasik.

Horregatik bururatzen zaizkio jendeari futbolaentzutean “dirua”, “fama” edo “polemika”,“gola” eta “baloia” baino lehenago?Futbolaren inguruko gero eta programagehiago daude baina gero eta gutxiago hitzegiten da futbolaz. Entrenatzaileok ereprentsaurrekoak eman eta eman gabiltza,futbolaz apenas mintzatu gabe. Prentsakdioenaz, arbitroaz, bataren eta bestearenadierazpenez, arropa markez, polemikez,fitxaketez, azken aldiko indarkeriaz... Ingu-ruan gertatzen den guztia dugu aipagai,baina jokoaren esentzia inori ez zaiola ardu-

ra dirudi. Ingurukoak muinekoak bainooihartzun askoz handiagoa du. Ulertzen dutzirko handi batean gaudela eta negozio hauezingo litzatekeela mantendu polemikarik,marketinik, inguruko berbarorik eta kamise-tarik saldu gabe. Niri jokoa gustatzen zait,ordea, jokoaren gaixo bat naiz. Futbol parti-da bat xake partida bat bezalakoa da nire-tzat. Baina alferrik da, kazetari asko jokoariburuz hasiko balira ipurdi-bistan geratukolirateke, entrenatzaileok ere askoz gehiagobusti beharko genuke, zer dakigun eta zer ezerakutsiz, eta denon erosotasunaren ize-nean, inork ez du jokoaz hitz egiten.

Hitz egin dezagun entrenatzaile on bat izatekobehar denaz. Entrenatzaile on bat izateko jokoaren eza-gupen handia behar duzu, baina batez ere,taldea kudeatzen jakin, lider bat izan. Egun-go puntako entrenatzaile guztiak dira lide-rrak, gidariak, euren ideiak transmititzen etakomunikatzen dakitenak, beraien konben-tzimenduz jokalaria konbentzitzen dutenak,bakoitzari zukua ateratzen diotenak, pertso-nen arteko harremanen gakoak kontrola-tzen dituztenak... Niretzat entrenatzaileakudeatzailea da, coach-a. Badakigu taktikan,teknikan, entrenamenduen prestaketan edopartiden planteamenduan ezin dugula hutsegin, baina taldearen oreka orokorra kudea-tzeak ematen digu buruko minik handiena.Ni naizen bezalakoa izanda jokalarientzateredugarria izaten saiatzen naiz, esatendudanarekin baino egiten dudanarekin pre-dikatzen. Ez naiz diskurtso handien zalea,nahiago dut nire akats eta aziertoekin bidebat markatu eta bide horrekin koherenteaizan. Koherentzia eta lana dira nire goibu-ruak. Askotan huts egiten dut, baina betimarkatutako bidearen barruan eta lanaeginda. Entrenatzaile batek ez badu entre-namendua ongi prestatu edo jokalariei era-kutsi beharreko bideoa aurrez ikusi, alferrikeskatuko die lana eta zorroztasuna, ezdauka sinesgarritasunik. Zure bidea ekin-tzekin markatzen baduzu, ordea, jendeakjarraituko zaitu.

Errazago jarraituko zaitu identitate baten ara-bera eraikitako talde homogeneo batek?Egungo futbolean gero eta zailagoa da oina-rrizko balore sorta bati eustea, talde homoge-neoa osatzea. Guretzat ideala litzateke taldeeuskalduna, edo gutxienez euskal herritarrezosatutako taldea, eraikitzea. Lehen Mailangaude, ordea, eta euskal jokalari onenak Ath-letic eta Realera doaz. Horrek Espainiako etaatzerriko merkatura jotzera behartzen gaitu,eta ondorioz, gero eta zailagoa da Eibarko


GAIZKA GARITANO

herriarekin, kulturarekin eta izaerarekin lotu-ra duen taldea egitea. Horregatik pasatzenditugu orduak eta orduak hemen herri bat,kultura bat, hizkuntza bat, izaera bat eta gau-zak egiteko modu bat daudela azaltzen. Eibarez da talde arrunt bat. Jokalariek jakin behardute talde hau zer zen orain 40 urte, zer zenorain 5 urte, eta nola portatu behar dutengurea bezalako klub batean. Fitxatu aurretik,horregatik erreparatzen diogu hainbestejokalariaren zelaitik kanpoko izaerari. Langi-lea eta umila ez denak nekez luzituko dugurean.

Transmititutakoa barneratzeko denbora beharda, futbolean existitzen ez den denbora. Egia da azken emaitzaren arabera baloratzenzaituztela, futbolean ez dagoela etorkizunik,egun batetik bestera pasatzen zarela gailurre-tik zulora... baina ni txikitatik nago gurpilhorretan sartuta eta ez naiz ohartzen. Badutpresioa, baina ez dut sentitzen. Ohitu naizurgentzia horretan bizitzera. Horregatik diotpresioa norberak sartzen diola norbereburuari. Txikikeria batek ito zaitzake, eta ego-era gaizto batean hazi egingo zara. Hala,hotzean begiratuta, guk ez daukagu presiorik.Goseak hiltzen ari diren umeek, etxebizitzagaltzeko zorian daudenek, kale gorrian geratudirenek... Horiek daukate benetako presioa.Guk zer presio daukagu? Kaleratzen bagai-tuzte pena galanta, urguiluan zauria, baina ezgara gosez hilko. Horregatik, ez dugu ahaztubehar gurea zirko bat dela eta benetan presio-pean dagoenaren aurrera agertzen garela egu-nero. Askotan zeharo arduratuta agertzengara, larritasunaren mugan, loa galduta, bainadena daukagu.

Denborarik ezak amnesia omen dakar. Ohar-tzen gara Eibarren balentriaz?Gu ez gara konturatu. Ez dugu astirik izanhondartzan etzan eta gure zilborrei harroesateko “begira zer lortu dugun!”. 2. Bn ezgenuen aurrekontu handiena eta mailaz igoginen. 2. An, aurrekontu txikienarekin irabazigenuen liga. Izugarri gustatzen zait dirua des-mitifikatzea, diruari iskin egitea, erakusteabadirela beste balore batzuk, ez duela betidiruak irabazten. Igotzeak bezainbateko pozaematen dit aurrekontu txikienarekin igo iza-nak. Ez daukagu entrenatzeko zelairik bainalehen mailan gaude. Hori ez da ahanzten.

“Eta orain, zer?” galdetuko luke konformagai-tzak.Helburua betetzen duzun unea beti da kriti-koa, helburu berriak zehaztean beti duzulakozure mugekin topo egiteko arriskua. Azkenurteetan egin duguna eginda ere, jendeak


GAIZKA GARITANO

gehiago nahi du. Baina orain Lehen Mailangaude, denboraldia uste baino hobeto hasita,eta une gaitzak gero eta gertuago daude. Fut-bolean mendian bezala gertatzen da, behintontorra igota ogitartekoa jaten geratzenzara, baina gaua eta hotza heltzean ez dagobehera egin beste erremediorik. Gu gailu-rrean ogitartekoaz gozatzen ari gara. Horre-gatik, plazer hori luzatzeko borrokatu etagaua eta hotza datozenerako prest egonbehar dugu.

Gaua eta hotza datozenean, entrenatzaileakbakar-bakarrik geratzeko arriskua izaten du.Jokalariek entrenatzailea bota dezakete etaprentsak ere bai. Ez da kasualitatea entrena-tzaile asko prentsa-aretotik bizi badira. Fut-bolaz asko dakien lagun batek beti esaten dit,entrenatzaileak kazetarien aurrean bere buruaondo saltzen eta aldaketak egiten asmatzenbadu, salbatuta dagoela. Nik, ordea, ez dau-kat hori kudeatzeko estrategiarik. Saiatzennaiz buruari mila buelta ez ematen eta natu-raltasunari zein zintzotasunari hitza uzten.Esaterako, ardura bat sentitzen dut nire ideia,herria eta hizkuntzarekiko. Nirea ez da Eibar-ko langile bat izan eta partidak irabazteabakarrik, nire baitan daramatzadanak aldarri-katu nahi ditut, aurrerapausoak ematenlagundu. Horrek prezio bat duela? Nahiagodut prezio hori ordaindu eta lasai lo egin.Etengabe erakusleihoan gaudenok ere gurehondar-alea jarri behar dugu.

Erakunde publikoek futbol taldeei dirua emanedo zorrak barkatu behar dizkiete erakusleiho-an segi dezaten?Ez zait normala iruditzen desagertzeardagoen klub batek laguntzak jasotzea etaetxea ezin ordainduz dabilenari ez barka-

tzea. Baina hori da gaur egun gertatzendena, eta horrelakoetan, lotsatu egiten zarazirkoaren parte izateaz. Egia da jendeak ezduela bere taldea desagertzea nahi, bainazeini eman behar zaizkio laguntzak? Kudea-keta txar baten erruz lepotik gora zorpetutadagoen klubari? Dirua lapurtu duen aginta-riari? Orain arte, gauzak ongi egiteak ezzuela balio zirudien. Gu zorrik gabe lehia-tzen ginen zorpetuen aurka, baina fitxatze-rako orduan zorpetuek guk baino dirugehiago eskaintzen zuten. Hori tranpa da.Zorionez, urak bere onera datoz, sistemaguztia agerian geratzeak garbi utzi du futboltalde bat etxeko ekonomia bezala kudeatubehar dela, daukazuna baino gehiago gasta-tu gabe, zure ahalen arabera biziz. Horrekordaintzen duenari egiten dio mesede, etadatozen urteak Eibarrentzat hobeak izangodirelakoan nago.

Futbolarekin loturiko azkenaldiko indarkeriakasuek ere agerian utzi dute sistema. Egia da klubek euren etxeko lanak egin behardituztela, baina soluzioa arazoa bezain sinpleada. Jendeak ume-umetatik zelaira joatean,gurasoak, burua galduta borrokatzeko desira-tzen dauden zalez inguraturik, etikoki duda-koak diren abestiak oihukatzen ikusi baditu,zer espero dugu? Ingalaterran ez da halakorikgertatzen. Hori aldatzea gure esku dagoenheziketa kontua da. Belaunaldi batek bestearitxiki-txikitatik esaten badio jendea errespetatubehar dela, berehala eta berez desagertuko daindarkeria futboletik. Futbola jendartearenisla da, eta jendarteak argi badufutbolean indarkeriak ez daukalalekurik, egungo jarrerak desage-rraraztea urte gutxitako kontuaizango da. n

“Badira entrenatzaileak dauzkan jokalarietaraegokitu behar duela diotenak, baina nire ustez,entrenatzaile onak bere ideiak transmititu etapraktikan jarri behar ditu. Ez da alferrikentrenatzailea. Hori hala, oso zaila da jokalariguztiak entrenatzailearekin gustura egotea.Batzuek ez dute batere jokatzen, besteek ez nahibeste... Are gehiago, jokatzen ez duena pozikbadago entrenatzaileak arazo bat dauka, jokalariakez duelako entrenatzailea estutzen. Horregatik,gauza bat da pozik ez egotea eta beste bat gaizkiesaka ibili eta giroa ozpintzen saiatzea.Lehenbizikoa ezinbestekoa da, bigarrenaonartezina”.

Oreka

AZKEN HITZA


Txotx denboraldia abiatu berri dela aitzakia hartuta, Astigarragako Petritegi eta Lizeagasagardotegiek martxan jarri duten ekimena ekarri dugu orriotara: hainbat mende egin dute

atzera, sagardoak historian izan duen lekua ezagutarazteko.

SAGARDOA

PETRITEGIK ETA LIZEAGAK XV eta XVI.mendeetara egin dute bidaia, baserri-dolarebien jatorriaren bila, hasiera batean familia-ko arbasoen bizimodua ezagutu asmoz, etaUrumea ibaiak izandako garrantziarekinegin dute topo. Ur korronteak lotzen dituAstigarraga eta Donostia, eta bi herrienarteko harreman sareen aztarnak aurkitudituzte artxiboetan (gehienbat salerosketeiburuzko idatzietan). Donostiako aberatsekbazuten interesik sagarrondoen lurretan,sagardoak bai baitzeukan merkatuan beze-rorik. Zenbait jauntxok Astigarragako base-rri-dolareak erosi zituen, bertan urteanzehar lan egingo zuten maizterrak sartu etaemaitzak poltsikoratzeko. Eta bigarren zatihorretan rol esanguratsua zuen Urumeak,ibaian barrena garraiatzen baitzuten sagar-doa barrikatan; eta noski, sagardoa bezalabeste hainbat gai.

Zer da Donostia, Urumea gabe?Teoria batek zalantzan jartzen du Donostiaden moduko merkataritza hiria izatera iritsi-ko ote zen Urumea bezalako salerosketa etagarraio ibairik izan ez balu. Diote, mugi-mendu horiek izugarrizko bultzada emanziotela hiriaren garapenari, eta beraz, horigabe agian gauzak beste modu batera bide-ratuko zirela. Zaila da ziurtasunez jakiteahiriaren bidea bestelakoa izango zenentz,

baina Urumearekin zer izan den ezagutzekobehintzat iraganeko aztarnak badaude; etaibaian ibiltzen zen mugimenduarekin mer-katu handia ireki zitzaion Donostiari etadonostiarrei.

Sagardoa TernuarainoXVI. mendean Ternuarainoko bidaiak egi-ten zituzten euskal arrantzaleek eskorbuto-aren kontrako edari gisa erabiltzen zutensagardoa. Astigarraga inguruetan baserri-dolareak erosita zeuzkaten Donostiakojauntxoek bazuten itsas-bidaia horien berri,eta negozioa ere usainduko zuten. Hilabe-teak pasatzen zituzten arrantzaleek lurrikzapaldu gabe, eta sagardoa zen ontzietanbizirauteko eramaten zuten elementuetakobat. Egarria asetzeaz gain, infekzioak etagaixotasunak ekiditeko aproposa zen edaria.

Pasaiatik abiatzen ziren itsasontziak Ter-nuarantz. Hala, lehen Donostiaraino Uru-mea ibaian behera garraiatutako sagardoaPasaiako portura bideratzen zuten. Litrougari sartzen zuten itsasontzietan, eta beharhoriei denei erantzuteak sagardoaren pro-dukzio eta merkaturatze handia eskatzenzuen. Produktuak uretan barrena garraia-tzen bazituzten, logikak agintzen du egongozirela karga eta deskargarako portu txikiakibaian zehar.

Artxiboetan aurkitutako informazioarenarabera, bai Lizeaga eta bai Petritegi sagar-dotegiei buruzko lehen datuak XVI. men-dekoak dira. Ordurako, idatzietan Donos-tiako jauntxoak ageri dira Petritegiren etaGartziategi baserri-dolarearen (gaur egungoLizeaga sagardotegia dagoen baserriaren)jabe. Bi nagusiren eskuetan zeuden: batetikPetritegiko nagusia, Pedro Martinez de Igel-do, eta bestetik Lizeagakoa, Juan Sanchezde Araitz.

Ala bazan edo ez bazan…Urumean behera jaisten zan

| ITSASO ZUBIRIA ETXEBERRIA |

Astigarraga eta Ergobiaren arteanlau portu egongo ziren susmoadago: Arbizu Portu, Ergobia, Murgiaeta Gartziategi. Azken hori izango daberreraikiko dutena


SAGARDOA

Albaola Fundazioaren kolaborazioaAlbaola Itsas Ondarearen Fundazioa da, etaeuskal uren, itsasoaren eta itsasgintzaren histo-ria aztertzea du helburu. Sagardoaren bueltanhasi zen proiektu honek, baina, Urumea ibaia-

ren merkatari mugimenduarekin eta itsas mun-duarekin badu lotura, zeharkakoa edo zuzena.Hala, egitasmoan urei dagozkien atalak Albao-la Fundazioa bera ari da bideratzen. Urumeabazterretan egon ziren portuen inguruko

Antzina, ala izeneko ontzietan garraiatzen zuten sagardoa, Astigarragatik Donostiara, Urumean behera. Ala berreraiki dute(goiko ezkerreko irudian) eta Pasaiarako bidea egin dute, sagardo barrikak barruan (beheko argazkietan). 2016an, duelamende batzuetako ohitura errepikatuko dute (irakurri hurrengo orriko koadroa).


SAGARDOA

informazioa biltzen dihardute, esaterako, etabat berreraikitzeko asmotan dira. Astigarraga-ren eta Ergobiaren artean lau portu egongoziren susmoa dago: Arbizu Portu (Aiozategibezala ere agertzen da idatziren batean), Ergo-bia, Murgia eta Gartziategi. Azken hau, izenakiradokitzen duenez, gaurko Lizeaga sagardote-giaren (Gartziategi baserriaren) paretsuan

egongo zen, eta horixe izango da berreraikikoduten portua. Bertan ala (egurrezko ontzia)sagardoz bete eta Donostiaraino jaistekoasmoa dute, garai batean egingo zuten bezala.

Astigarragan ere geratzen zen sagardorikSagardo guztia, dena den, ez zuten Donostia-ko aberatsek eramaten. Urteko uztaren zatibat –badirudi zati horren kopurua jauntxoakberak erabakitzen zuela– baserri-dolareangeratzen zen, ez ordea gaur egun txotx den-boraldian kupela irekitzen den gisan irekitze-ko. Era antolatuan zabaltzen ziren sagardote-giak, bata bestearen atzetik. Herrianhainbeste baserri-dolare bazeuden, zozketazerabakitzen zen bakoitza irekitzeko txanda;eta dolare bakoitzeko sagardoa bukatu ahalazabaltzen zen hurrengoa. Guztietako sagar-doa edango zela ziurtatzen zuten horrela.Herritarrentzako irekita egoten ziren, bainajendea ez zen, gerora ohitura bilakatu denmoduan, bertara jatera joaten. Pitxarretansaltzen zen zukua.

Sagardotegi batetik besterako desberdinta-suna nagusien edo jauntxoen esku zegoen,haiek erabakitzen baitzuten dolarean maizte-rrarentzat zenbat sagardo utzi nahi zuten.Sagardotegi bakoitzean sagar-zuku kopuruezberdina egoten zen, baina ez uztaren edoprodukzioaren arabera, nagusien eskuzabal-tasunaren arabera baizik.

1765ean lege aldaketaZozketaz sagardotegiak banatu eta merkatuaerregulatzen zuen legea 1765ean aldatuzuten. Hortik aurrera, herritarrek edo eros-leek ez zeukaten ordena jakin bat errespetatubeharrik, eta sagardotegiek eskaintza zabal-tzen hasi ziren, kazuelatxoak kasu. Segur aski,inflexio puntua izan zen momen-tu hori baserri-dolareen eta sagar-doaren bidean, eta gune hauetaraaisialdian gerturatzen hasiko zenjendea. n

Sagardoa barrikatan, orain mende batzukarbasoek egiten zuten moduan, alan jais-teko asmoa dute Urumean behera, Asti-garragatik Donostiara. Baina 2016anizango da hori, Donostia kulturaren hiri-buru izendatuko dutela aprobetxatuz.Asteburu osoko plangintza dute buruanantolatzaileek, eta lanak hasiak dira dago-eneko. Egitarauan hizki handiz, Alaren jai-tsiera Urumean barrena. Horretarako, ontziabera, garai batean izango zenaren modu-koa, berreraikita dago; portua falta, ordea.Mende batzuk lehenago gaur egungoLizeaga sagardotegiaren parean-edozegoen Gartziategi portua berregitekoasmoa dute, Albaola Itsas OndarearenFundazioak lagunduta. Bertan betekodute ala, sagardoz betetako barrikaz,Donostiara abiatu aurretik.

Baina ekitaldia probestuz, Astigarraga-ko hainbat eragileri asteburuan parte har-tzeko ateak zabaldu dizkiete; bi sagardo-tegiren historia txikia oinarri, herri osobaten ibilbidea dela azpimarratu baituteantolatzaileek. Talde eta herritar guztien-tzat egin nahi dute txokoa, bakoitzak berealea jarri eta guztien artean egitarau osa-tuagoa lantzeko.

Alaren jaitsieraUrumean barrena


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

20 � 2015EKO URTARRILAREN 18A

IRITZIAREN LEIHOA

GIPUZKOAKO PODEMOS-AHAL DUGUelkarte politiko berriaren buru izatekohamabi hautagai zeuden: hamabiak gizo-nezkoak. Gipuzkoakoa ez da salbuespenaizan. Alegia, Espainiako Estatuko hamarhiri nagusienetatik bitan bakarrik emaku-mezkoak izan dira Podemoseko buru iza-teko hautatuak. Paritate neurriek kritikabortitzak eta isekak jaso dituzte. Emaku-me askok diote ez dutela kuota huts izannahi, baina sexismoak aukera berdintasu-na oztopatzen duen neurrian, meritokra-zia ez da bidezkoa, ezta egiazkoa ere. Alapentsa behar dugu Podemosen ez dagoelalidergorako gaitasuna daukan emakumez-ko kide esanguratsurik?

Berdintasun legeak garatu ziren arte,gizonak ziren erakunde politikoetako jauneta jabe (80ko hamarkadan, Eusko Legebil-tzarreko %80 baino gehiago). Desorekahistorikoak zuzentzeko neurri positiboak(esaterako, kremailera zerrendak) ezinbes-tekoak dira, baina ez dira nahiko. Errotikhasi behar dugu, zergatiak sakonki aztertueta analisi horretatik abiatuta neurriakhartu. EUDELek, esaterako, emakumeengizarteratzean lidergo eta protagonismojarrerak gizonen kasuan bezainbeste susta-tu zen eta saritzen ez direla ikusita, 2012anVirginia Woolf Basqueskola ireki zuen; jen-daurrean hitz egiteko tailerrez edota coachingsaioez osatutako jabekuntza ekimena.

Baina beste traba latz batek kezkatzennau: gizon politikariek boterearekiko dau-katen atxikimendua. Paritatearen ondo-rioa jakin badakite: bi gizon zeudenlekuan, emakume bat sartzeko bietakobatek postua utzi beharko du. Emaku-meen lehiakortasuna ekiditeko gizonakeuren arteko korporatibismoz eta egune-

roko jarrera matxistez baliatzen dira.Halaber, egun ere leialtasun, aliantza etaerabaki politiko asko esparru ez formalmaskulinoetan sukaldatzen dira: poteoan,futbol partidan... Hala saiatzen dira ema-kumezkoak politikan arrotzak diren senti-pena mantentzen.

Pasa den abenduan Caracasen egonnintzen, Venezuelako Kultura Ministe-riok antolatutako nazioarteko topaketabatetan, hain zuzen ere Feminismoa, generoaeta boterea izeneko mahai-inguru bateanhitz egiteko gonbitarekin. “Chávez nomurió, se multiplicó” bezalako leloen uneo-roko presentziak “betiereko komandan-tea”ren (hala deitzen diote) itzalarenpisua adierazten zuen. Chávezek 2011n“iraultza sozialistak feminista izan behardu” esan zuen. Horrek eragin sinbolikoizugarria izan zuen iritzi publikoak femi-nismoarekiko zuen jarreran. Baina, halaere, jardunaldi horietan gizonak izanziren protagonistak, giza eskubideak edokezka ekologistak edozein mahai-inguru-tan aipatzen ziren, eta aldiz, emakumeeneskubideen aldeko hitzak ekimen femi-nistetara baino ez ziren mugatu. Hau da,zeharkako apustu feminista ez zen inon-dik inora ageri.

Chávez baino lehenago Zapaterok erefeminismoa aldarrikatu zuen, eta oraindela gutxi Podemoseko Juan Carlos Mone-derok ere bere burua feminista izendatudu (Madrilgo feministei galdetu zer irudi-tzen zaien Monedero). Esanguratsua dalider politiko batek feminismoarekiko atxi-kimendua adieraztea. Baina gizon ezker-tiar askok ikur feministak astintzen dituzteeuren pribilegio eta botere patriarkaleratinko oratuak dirauten bitartean. Apustusinbolikoa onuragarria da neurri koheren-teen bidez gauzatzen bada, bestela keinuhipokrita hutsa da.

Tamalez, Podemos bezalako ezkerrekoelkarte politikoetan patriarkatuaren osa-sun onarekin topo egiten dudanean, 15-Mmugimenduaren leloa –PPeta PSOEri zuzendutakoa–samintasunez gogoratzendut: “Ez, ez, ez naute ordez-katzen”. n

Ahal dugu?

Traba latz batek kezkatzen nau: gizon politikariek boterearekiko daukatenatxikimendua. Paritatearen ondorioa jakinbadakite: bi gizon zeuden lekuan, emakume bat sartzeko bietako batek postua utzi beharko du

JuneFernández �

KAZETAR IA


IRITZIAREN LEIHOA

PSE-EE alternatiba bakarra dela aldarri-katu berri du Idoia Mendiak eta, hurren-go hauteskundeen atarian, gainerakoalderdi guztiak ez direla baleko aukeragaineratu. Hain da zaharra eta zaharkituaestrategia, ezen narda egiteraino errepi-katu den leloa aditu hutsak nekatu egitenbaitu. Eta harritu, oraindik ere, hura–urrikalmendurik gabe– erabiltzeak:lehengo lepotik burua alderdien politika-gintzan.

Saltzaile bakoitzak du salgai onena,egiatan balio duen bakarra. Ez erosibeste inori, hau bezalakorik ez duzu inontopatuko. Ni naiz bilatzen duzun hori.

Zuk baino hobeki dakit zer nahi duzun,zer komeni zaizun. Hauxe da-eta beharduzuna. Erosi: ez zara damutuko; etadamutuko bazina, dirua itzuliko genizu-ke. Ez izan dudarik. Hurrengo merkaturaarte. Hurrengo merkealdira arte.

Idoia Mendiari entzunak genizkionhitz handiosak sistemaren berritzeaz:“Gaurko alderdiak geroko ere izanenbadira, erro-errotik aldatu behar dira egi-turak, pentsamoldeak, politi-ka gauzatzeko moduak”. Urteberrian sartu gara, baina bizi-rik dirau batzuen gogo-min-gain herdoilduak. n

MAX WEBERREN arabera boterea da, norbaiti zerbaitinposatzeko probabilitatea, baita bere borondatearenaurka bada ere. Botereak askatu egin dezake bainabaita zapaldu ere. Hizkuntza baten erabilera boterea-rekin zuzenki eta estuki lotua dago. Botereak egitendu hizkuntza bat hegemonikoa edo minorizatua.Beraz, ezinbestean lotu behar dugueuskararen egoera botere (eza)rekin.

Hona hemen Pako Aristik bereazken liburuan dioena, beste hamaikaegiarekin batera “Euskararen egoeraez da hobetuko Euskal Herriak inde-pendentzia lortu arte. Bere erabilerakez du gora egingo. Ez da sortuko berealdeko uholde ilusionagarririk. Aurre-kontuak ez dira ugarituko, besteakbeste hizkuntza gutxitu batek, auto-matikoki, helburu estrategikoa izatea-ri uzten diolako”. Herri baten identi-tatea eraiki edo deseraikitzekobotereak daukan armarik ahaltsuenahizkuntza da.

Mezu nahasgarri gehiegi jasotzenditugu egunero euskararen balizko normalizazioareninguruan; mezuok, inor ez iraintzeko eta ahalik etajende gehien euskararen unibertsora erakartzeko hel-buruz egiten omen dira. Menpekotasun egoera areago-tzeko baino balio izan duten mezu horiek, gehienon

ipar galtzea eragin dute, nire irudikoz. Aristik liburuanoso ongi definitzen dituen bi termino –“amnesia” eta“naturaltasuna”– baliagarri zaizkigu egungo egoeranahasia ulertzeko. Ahaztu egin zaigu, euskararen desa-gertze bidea, urte luzeetako dominazio eta jazarpena-ren ondorio izan dela. Deshistorizazio honek memoria

historikoaren galera eragin du, egun-go egoerara faktore naturalen eragi-nez iritsi garela sinetsaraziz.

Seduzitu egin behar omen dugujendea euskarara etor dadin, erakar-garri bihurtu behar dugu euskara etaeuskara ikasten ez dutenei sinestarazibehar diegu altxor bat galtzen dutela.Hizkuntzen elkarbizitzaz hitz egitenere, sarri entzuten ditugu hamaika“euskal” eragile eta politikari. Nolaizan liteke hizkuntzen elkarbizitzaorekatua, bata hegemonikoa deneaneta bestearen suntsiketa besterik ezduenean nahi? Bi estatu inperialistekburututako kolonizazio prozesuluzearen emaitza da hau guzti hau.

Hori ulertzea ezinbestekoa da, ustezkogarai politiko berriotan, bolo-bolo dabi-len bestearekiko abegikortasunaren tra-maz eta dramaz jabetu eta aurre egin ahalizateko. n

Euskara eta boterea

Ainhoa Larrañaga � MONDRAGON UNIBERTS ITATEKO IRAKASLEA

Mezu nahasgarrigehiegi jasotzenditugu eguneroeuskararen balizkonormalizazioareninguruan; mezuok,inor ez iraintzeko etaahalik eta jendegehien euskararenunibertsoraerakartzeko helburuzegiten omen dira

EduZelaieta�

IDAZLEA

AM

AIA

TX

INT

XU

RR

ET

AD

AN

IB

LAN

CO

Alternatiba bakarra

INork egin du historia?Nor dago liburuetan?Nor esparru publikoan:tabernan edo plazetan?Nor kantari sukaldean,josten, artazuriketan,sehaskaren inguruanedota konbentuetan?Bertsolaritzaz idatziizan dute hainbatetan;batzuk fokopean daudebeste batzuk ilunpetan…Lau begi eta bihotz batjarri ditut testuetan,ea altxorrik topatzendudan zirrikituetan.

IIBertsoaren jatorriahasi ezkero biluztenaitzindarien kontuakez du zalantzarik uzten:Eresigileak kantuzhildako gorpuei eustenta profazadorak koplasatirikoak gorpuzten,“desvergonzada” horienmihia zail zen kamusAten…Nahiz nik izkina batetikpozik entzungo nituzkeen,Bizkaiko Foru Zaharrakargiki du erakusten;emakume zirelakoisilarazi zituzten.

IIIIsiltzea xede duengizarte patriarkalakhautatu ohi du nor direnbaztertuak, marjinalak…Egitura horri sortunahi dizkiot arrakalakgogoan hartuz BizentaMogel zenaren ahalak.Umezurtz bihurtu zuenguraso hilen magalak,nahiz alegiekin beteorri txurien azalak,irudimenari bertsozjarriagatik hegalak…aldiro irentsi ohi dubere osabaren itzalak.

IVBeste emakume bateksorrarazten dit lilura,“Hondarribiko Joxepa”omen zuenak deitura.Bere berri izateaizanagatik jomugaBilintxek esandakoramugatzen da ahanztura,baina bera ahazteakez ote dio ardura?Nahiz dirudien sarritanirteten zela kantura,beste guztien antzeraikusezin bihurtu dainon parerik ez zuen“dama bertsolari” hura.

V“Xenpelar” esanez gero-ez baldin bada mirariz-gizonezko ospetsu batagertzen da letra handizarrebaz eta ilobazoso gutxi egin da hitznahiz azken honek sorta batjosi hain erantzun argiz.Enrike Elizegi ezzen nahastu aldizkarizneskazaharren topikoakIbaizabal-en idatzizbertsio osagabe batgenuke ehungarren aldizJoxepa aurka egiten ausartu izan ez balitz.

VIJoxepatik Joxeparaluzatu nahi nuke sokaHernaniko Zubeldiadaukadanez begiz jota“Baztangaren bertsoekin”sendotu zuen borrokaLasarteko izurridungaixoen gurdien kontra.Gizonak negozioan,burokrazian itota,ta emakumeak irmobide erdian orroka…Tilosetan ospatzekobertsoz egin zuen topaherri bazkari bateanmahai gainera igota.

VIIAsteasun “Pello Errota”-khoni ta hari jarriak,arreba Sabinarenakez ziren txalogarriak,bi alabek ere ezinase bertso egarriak;hotsa atera ohi zuenMikaelaren “zintzarri”-ak.Entzun nahi ez duteneangortzen dira belarriak,arto aleak xehetuzhain kriki-kraka sarriak…ez dugu inoiz jakingourratu arren eztarriakzenbat ahots estalikozituen errotarriak.


IRITZIAREN LEIHOA

XD

Z

Zirrikituetan

Ane Labaka Maioz

DOINUA:Norbere mundu intimo.

Sorta honek Errenteriako Lau Haizetara elkarteak etaXenpelar bertso eskolak antolatzen duten ZapirainAnaiak saria jaso zuen 2014koabenduaren 28an.


IRITZIAREN LEIHOA

EGUN EGUZKITSUA egiten du etaherriko plazan elkarren artean hitzegiten ari den lagun talde bat dago.Batzuk algaraka ari dira, bestebatzuk aldiz, haien burua nolakokatu asmatzen dabiltza. Batekkeinu trakets bat eginda ondokoa-rengana gerturatu nahi du, bainaez du lortu. Laguna bestelakokontuetan dabil eta haren arretalortzen ez duela ikusirik lurrerabegira geratu da.

Lurrera begira dagoenarenganapertsona bat gerturatu da. Besabu-ruan eskua jarri eta: “Zer moduzlagunekin? Zertan ari zarete?”, gal-detu dio. “Muxu bat emadazu laz-tana”, gehitu du jarraian. Lurrerabegira dagoenak “ez” batekin eran-tzun dio. Taldeko beste kideakurduritu dira. Batek bere buruabestearen egoeran islaturik ikusidu, baina isilik geratu da; halakoakberean hain dira arruntak ezenondokoa izozturik begiratzea izandela barneak utzi dion erantzunbakarra. Etorri berriak ahotsaaltxatu eta, “aizu! emadazu muxubat!” aginduaren ondoren “ezetz!”erantzuna jaso du. Besotik gogo-rrago heldu eta antsietate puntumaltzur batekin lurrera begirazegoenari muxu bat ematea lortudu. Bitartean, besoen artean dago-ena gorputz guztia astinduz askatunahian dabil. Azkenean lortu dueta negarrez aldendu da.

– Zer pentsatzen duzue egoerahorren inguruan?

Hasierako hitzei azalpen txikibat gehituko diot: plazan bilduta-ko lagun koadrila 3-5 urteko hau-rrak dira. Muxu eske gerturatuzaiona izeba-osaba, aitona-amonaedo familiako lagun bat da.

– Eta orain, nola kokatzen ditu-gu gure buruak?

Gure herriko karriketan etaetxeetan sarri ematen dira horrela-

ko egoerak. Familia inguruko nor-bait inguratu eta muxu eske bainobaimenik gabe haurrari muxualapurtzera joaten da. Umeak, asko-tan, ez du muxu hori eman nahi,baina gehienetan, bere boronda-tearen kontra jasotzen du. Besoe-tan hartzen duena handiagoa da,indar gehiago du. Helduek bestebegirune batekin ikusten dituzteharen desioak, beste maila bateanegongo balira bezala, eta ezetzaegon arren, horra doaz beso handieta ezpain hezeak. Batzuetan “ez”esaten ausartzen da haurra, inguru-ko kexa eta azalpenen artean:“Barka iezaiozu, gaur egun okerradauka”. Kasu batzuetan haurraurduri dago eta lotsaz edo etsipe-nez ez du ezer esaten.

Gordinki, nik indar eta boteregehiago duten pertsona batzuennahiaren asetzea ikusten dut, mai-tasunarekin edo afektuarekin zerikusi gutxi duen ekintza bat. Horibai, handitan muxueneta bestelakoenaurrean “ez” hitzaerrespetatzea nahikodugu. n

Nora Barroso � EHUKO IRAKASLEA

Ez

JUR

DA

NA

OT

XO

A

Gure herriko karriketaneta etxeetan sarriematen dira horrelakoegoerak. Familiainguruko norbaitinguratu eta muxu eskebaino baimenik gabehaurrari muxualapurtzera joaten da.Umeak, askotan, ez dumuxu hori eman nahi,baina gehienetan, bereborondatearen kontra jasotzen du

VIIIZizurkil ere izan zenbertsolarien arkupeta Pedro Mari Otañokbadu nahikoa entzuteonbuari jarritakobertso ezagunen truke,“Amerikako panpetan”igaroz hainbeste urte.Batzuengan hutsa denabesteengan da bertute;bere lehengusina eregogoan behar genuke,ez Amerikako onbu,ez atariko intxaurpe…Plazidak zerri kantatzenzion jakin nahiko nuke.

IXEzinbestean aipatubehar Iñaxi Etxabe,oikiarrak “Basarri”-riez zion erantzun bare.Emakumeari buruzhorrenbeste aipu grabe.Betidanik izan diratransmisioaren zutabehark euskararen galeraegotzi zien halare…“Basarri”-k bertso munduanzenbat tronu ta aldareegoki erantzutekogaitasun onenen jabe…ta inork ez daki zeinekutzi zuen hitzik gabe.

XHistoria aldatzen dazirrikituz zirrikitu;bilatzen jardun ezeanezin da inor aurkitu.Mardarasek eta Loidiknahiz izan nahiko merituaurrekoen ahaleginaknahi nituen deskribitu,jakinmina ase asmozarakatu, deskubritu…Bertso sorta luze honek-nahiz ez guztiak kabitu-ikusezinak zirenakikusarazi nahi ditu;inork ez dezala esanez zirenik existitu.


ERDIKO KAIERA

Nola baloratzen duzu Baratzaren lehen urteaizan den honetako jarduera? Oso bizia izan da. Barrukoa, hau da, guk era-man behar izan duguna, eta kanpotik ikustenez dena, zoratzekoa izan da, batez ere ikastengeundelako, eta lehen urtea izanik, dena erai-ki behar zelako. Kanpora begirakoa apur batmotelago joan da, baina oso emankorra izanda hala ere. Alde handia dago hasi ginenekomomentuaren eta urtea bete dugun momentuhonen artean, eboluzioa igertzen da: gure jar-duera gero eta hobeto ari gara komunikatzen,eta gero eta erantzun hobea daukagu.

Aretoa ireki eta urtebetera, hasierako helbu-ruak bete dituzuela esango zenuke? Horietako asko bete ditugula esango nuke,baina egia ere bada oraindik asko daudelabetetzeke. Dena den, ez genuen espero urte-betean betetzerik. Bestalde, badaude bestela-ko helburu batzuk bidean sortu direnak,agian gehienak. Izan ere, oso era kamikazeansartu ginen honetan eta zer ekarriko zuen osoondo jakin gabe.

Gasteizko arte eszenikoen inguruko mugimen-duaren isla dela esango zenuke? Ez, Gasteizen nahiko mugimendu politadago. Bada honetan urte asko daramanik,baita oso kontu aberatsa sortzen ari direnakere, gogor eta gogoz datorren jendea. Bainaegia da Baratza bezalako espazioa oso ondodatorkiola arte eszenikoen panoramari Gas-teizen. Horren mailan egotea zaila da etaespero dugu tokatzen zaigun rola ondobetetzea.

Garrantzitsua da esatea Baratzako kudeatzai-leak sortzaileak ere bazaretela. Erakundeek etabestelako aretoek betetzen ez duten hutsuneabetetzen ari zarete? Gasteizen eskaintza oparoa dago arte eszeni-koei dagokionez, baina batez ere, antzerkiklasikoan dago handiena. Azken urteetan

«Urtebetean dena ez da ondoatera, baina denetik ikasi dugu»

GARAZI LOPEZ DE ARMENTIABARATZA ARETOKO KUDEATZAILEA

Gasteizko Baratza aretoak urtea bete du. Arte eszenikoen garapen eta ikerketarako guneaizan nahi du Baratza aretoak, eta Euskal Herriko dantza eta antzerki taldeen lanaren

erakusleiho. Berriz ere, ekimen pribatuko areto bat bertako taldeen mesederako jarri dalanean, erakundeen jardun ezaren aurrean. Bi anaia-arreba sortzaile ditugu kudeaketa

lanetan: Garazi eta Unai Lopez de Armentia.

| MYRIAM GARZIA |


GARAZI LOPEZ DE ARMENTIA, BARATZA ARETOA - ERDIKO KAIERA

programazio arriskutsuagoa ekar-tzen digute zenbait taldek –Factoríade Fuegos, Monstrenko Kolekti-boa...–, eta gure aldetik, sostenguhandiagoa ematen zaie, urte osoanprogramazio iraunkorra egitea nahibaitugu. Beraz, jadanik bazegoena arigara osatzen.

Gero eta gehiago dira kultura kudea-tzen duten sortzaileak. Sormenetikerakusketara dagoen prozesu osoakontrolatzea garrantzitsua da? Auke-rak zabaltzen dira? Denbora ikasten eta ikertzen emateaezinbestekoa da, bestela nola ebolu-zionatu? Material artistikoa sortzea,gehienetan, ez da iluminazioarenkontua, lan sakonaren eta denboraluzea eskaintzearen ondorio baizik,konpromezu handia eskatzen du.Erakusten dena erakutsi ahal denaukera bat baino ez da. Egindako lanhorren egira eta zintzotasuneragehien hurbiltzen den materiala era-kusten saiatzen gara, baina azkeneangarrantzitsuena aurretik egindakolana da. Kudeaketan akatsak etagauza interesgarriak aurkitzen dituzueta horiek izango dira bidea irekikodizutenak.

Ikastaroak, programazio iraunkorra,antzerki eta dantza taldeen topalekua,artisten egoitzak... Urte betean gauzaasko egin dituzue.Bai, urteak egun asko dauzka, etaatsedena gutxitan hartu dugu. Denaez da ondo atera baina, denetatikikasi dugu.

Gasteizko publikoak ezagutzen al du Baratza? Gero eta publiko zabalagoa du eta horixeizan da nire pozik handienetako bat, urteanatzera begiratuz gero. Oinarri sozialak esa-nahi berezitua ematen dio, baina hasieratikbegiak oinarri horri jarrita bagenituen ere,zentzu horretan oraindik garatu ez diren zen-bait kontu dauzkagu zintzilik.

Gasteizko edota Euskal Herriko antzerki etadantza taldeei baliagarri zaie Baratza aretoaeuren lanak erakusteko orduan? Baietz uste dugu, baina horretarako denborabehar dugula uste dut. Beren lana aurkeztuduten taldeak ez dira horrenbeste oraindik,baina bertatik pasatzen direnak gustura ego-ten direla dirudi. Gure aretoa txikia dela erekontuan hartu beharrekoa da gainera, denekez dutela tokirik.

Ekimen pribatua da zuena, nahiz eta irekiaizan. Non dago erakunde publikoen laguntza?Ekonomikoa al da soilik? Hasieran dirurik ez bagenuen ere, egia dapaper kontuak arindu zizkigutela. Zenbaitpolitikari gure alde egon dira hasieratik, etagaur egun diru-laguntza handiak ditugu.Gasteizeko Udalarekin hitzarmentxomoduko bat dugu, urteko jarduerari begira-da bat emanez gero, gutxirako ematenduena, baina laguntza horri esker zenbaitgauza egin ahal izan dugu. Bestetik, EuskoJaurlaritzako Sormen Lantegien programa-tik diru-laguntza mardulagoa etorri zaigubigarrenez. Horrekin, Unaik [Lopez deArmentia] esaten duen bezala, Olentzarorigutuna idazteko ematen digueta Baratzara ekartzen dugunamaitasunez erabaki ahal dugu,urteko epe labur batean behi-tzat. n

“Denbora ikasteneta ikertzen emateaezinbestekoa da,bestela nolaeboluzionatu?Material artistikoasortzea, gehienetan,ez da iluminaziokontua izaten, lansakonaren etadenbora luzeaeskaintzearenondorio baizik”.


ERDIKO KAIERA

BI ESTATU HANDIREN ARTEAN, hiru milioipasa biztanleko herri bipila. Ezaguna egitenzaizula? Horra hor Uruguai, bere gain bezainburujabe, Brasil eta Argentinaz inguraturik.Estatu laikoa sortzez eta kirolez, bidaia-agen-tzietako jomugetatik bazter, bertakoen izaeradauka aktibo baliosena. Zera, barka, jatorriz-ko bertakoak errepublika sortu berriak aka-batu egin zituen arraheinki; eta azken txa-rruak –hala baizeritzaten– Europakozirkuetan ibili zituzten 1830eko hamarral-dian, ñandu parea lagun.

Honenbestez, txarruen eta guaranienarrastoa ez duzu toponimian eta azpegibatzuetan baizik kausituko.

Mestizaia eta fusio arrakastatsuon ondo-rioz, jatorri europarra du nagusiki Uruguaikobiztanleriak: Espainia, Italia, Euskal Herria.

Eta izan ere, euskal presentzia biziki presentdago. Han, euskaldun izenak adjektiboarenkategoria ere hartzen du: Bai, ni euskaldunxamarra naiz, vasco berdin burugogor izanki.Haurrek Vascolet edaten dute, eta nagusiekEl Vasquito. Lehena, txokolate-hautsarenmarka klasikoa, gerora Nestlék erosia, etabigarrena ardo arras popularra. Muxika ezdugu gurutzatzerik izan, ez eta Galeano ere,baina Montebideon ezagutu ditugu Eizaga,Mendiharatz, Fagalde leinukoak, taxi ostatueta merkatuan.

Euskal Herriko historia kritikoa egitekoabaita beti, lirikara jo dugu migrazioarenkasuan ere, zio politikoak aztertzeko partez;eta denboran, Uruguain atzeman ditugu Ipa-rragirre urretxuarra, Oxalde bidarraitarra, etaMendiaga aldudar-hazpandarra. Azken

Hego-hegoaldeko euskaldunennortea eta konortea

URUGUAIKO ALDAXKA ELKARTEA

Diasporak bere ditu urrunaren estereotipoa, folk mindua eta mus txapelketak. Horien bilajoaten denak ez ditu Montebideoko Aldaxka elkartean atzemanen. Bertan, laugarren

belaunaldikoek beren burua aurkitu dute Euskararen mirail dinamikoan.

| ASISKO URMENETA |

Aldaxka elkartekokideak. Eskuinean,Leonat EgiazabalLehu.


URUGUAIKO ALDAXKA ELKARTEA - ERDIKO KAIE-

honek honako bertso hauek paratu zizkionIriarte Borda, orduko presidenteari: Ez zirelabakarrik vasco arropetan/ Euskaldun odoladuzula zainetan.

Aldaxka Elkarteko partzuerrek alde egindute euskal etxeetatik. Nonbait, jarrera txarraegotzi zaie euskaraz mintzatzeagatik.“Horrez gain, frekuentzia ezberdinetan gabil-tza” diosku Leonat Egiazabal, Lehu, aldaxka-kideak “Haien jomuga sosa eskuratzea da,baina ez dute proiektu zehatzik. Guk berriz,Euskara dugu iparra, eta euskal erroen arra-piztea bitarteko”. Elkartearen indarraz galde-turik, “Euskararen Eguna kari, 40 lagunelkartu ginen programa tinkoaren inguruan.Urtebete baizik ez daramagu martxan, etahonez gero dozena bat lagun biziki inplikatu-rik ari gara, balore kolektiboak lantzen etahedatzen”. Joan den abenduan Euskal Zine-maldia antolatu dute Uruguaiko Zinemateka-rekin batera: 10 film euskaraz, espainierazazpititulatuak, eta 2 zuzendari konbidaturikbertan; hitzaldiak unibertsitatean, hango etahemengo sortzaileen topaketak, eta horiekguztiak Montebideoko publikoaren arrapostuonez. Beste inongo parekorik bilatu nahi iza-tera, Hazparneko Zinegin litzateke harenhaurride txipia. Montebideo 10.000 kilome-trora dago Kursaaleko tapiz gorritik, CapeTown baino hegoalderaxeago. Alta, iparraargi: “Koxe Mendiagak Rio de la Platan sortuzuen Euskal Etxean boza emateko, euskaldu-na behar zen izan. Hots, euskaraduna, polise-miarik gabe. Berriki antolatu dute hitzaldiaMendiagaren etxean Euskal Herria esplika-tzeko, eta Fernando Savater dute ekarri”.

“Jinen da gure aldia” zioen fundatzaileak,zer sentituko ote zukeen egoitzaren atarian

hiru banderok ikusirik: ikurriña, espainiarraeta asturiarra”. Diaspora antolatuaren zen-tzu-hustearen marka, sukar berria hedatzenari da euskal etxeetan: paellada. Horretarakomilaka euro xurgatzen omen dira eusko era-kunde publikoetatik. “Har eta har, koloniabaten gisan. Guk eman egin nahi dugu, hartuduguna euskal mintzaidegoari itzuli, harenparte baikara”.

Izen, eta ez izan?Lehuk, beste hainbakanek bezala, euskaldun-du du bere burua. Haren aitonaren aitonaIrundik, eta amatxiren amama Ortzaizetik jinziren Ameriketara; eta haien arrastotik hasizen aspaldi, ikerka. “Nik 18 urtean euskalkolektiboa ezagutu dut, gerrako iheslari zaha-rrak, eta bertako euskaldun haiek. Geroetxean, amatxik hitz bitxi batzuk tartekatzenzituen, arkano gisa: profesora gezurra, ipurdi-beltxa, pitiri, eta holako”. Familiaren deitura-ren esanahiatik hasi zen bila, gero etorkiaaztertu, azkaziekin kontaktatzea ere erdietsizuen... “Orduan nintzen hasi arbasoen euska-ra ikasten, hemengo euskaldunberri batekinhastapenean, eta Lazkaon gero”. Barnetegianeman 7 hilabeteotan ordea, ez zen bideabururatzen; komunitate konplexatua aurkituomen zuen Europan. Hizkuntzarena ez baitadeuskeria: “Gerran gara, eta konfliktoa egu-nerokotasunean da irabazten, edo galtzen.Guk etxean jokatzen dugu, eta garaitzeraatera behar gara... Baina ez”. Gerra horretan


ERDIKO KAIERA - URUGUAIKO ALDAXKA ELKARTEA

hitza daukagu arma, bainaestrategiarik ez: “Gehien-goan zaudetenean, gutien-goaren alde egiten duzue;eta gehiengoa galtzenduzuenean autourrikal-menduan itotzen zarete”.Eta egoeraren diagnosiagordina gero: “Bi hizkun-tza ukipenean direneanluzaz, batak ordezten dubestea. Ez ikusiarena egindezakegu, baina lausotzenari gara, lurruntzen, desa-gertzen”. Hitzak norabidebakarrean sartzen dira,mintzaje batetik bestera beti; gero espresioak,ondorean esaldi osoak. “Plazer egin nahi dio-zue erdaldunari, eta zuen burua apaltzenduzue, hura gainetik pasa dakizuen”. Irakasleanitzek, etsiaren etsiaz, azterketa gainditzenirakasten dute. “Hizkuntzaren maila, por el putopapel ikastera derrigortuak diren fun-tzionario publikoen eskakizunaren ara-berakoa da: eskaxa eta herbala”. Etalengoaia horixe daukagu eredu: “Eus-kara sanoaz mintzo denari kaxero erra-ten zaio, eta goi mailako hizkera dara-bilenari, ponpoxo eta pedante”.

Egiazabalen arabera, aldiz, espa-rruak zabaldu egin behar ditugu:“Ghettoak gainditu, hiztunen ahuleziasendatu”. Espainieraren makulua ezin-besteko egin omen zaigu “ikusi bestelabertsolarien finala. Euskara hutsa ezzaizue aski nonbait, eta espainierarendialektalizaziora jo duzue”. Lehukbizitu egin zuen hori, LazkaotikOrtzaitzera joan zenean: “Alienigenakzitzaizkidan bertako ene senideak; alta,euskaldunak ziren, eta garbiak gero!”Hondoan, sakoneko gaia: “Batua lana-bes baliosoa da, baina oraingo egunean bibatua dauzkagu, Pirinioaren alde banatan.Estatuen egitura administratiboa onartu etaonetsi egin duzue erlijioski, eta mugaren orba-na barnatzen duzue egunez egun”.

Barre zarata bezain batua, irri azantzaHiztegiei begirada botatzea bezalakorik ezdago, Zazpiak Biga direla ohartzeko: IparEuskara/Frantsesa, eta Hego Euska-ra/Espainiera. Ez dago Lapurdi edo Nafa-rroa Behereko Euskara, espainierarekinaldezturik duen hiztegirik. “Gure azkaziekinkomunikatu nahi genuen, eta frantsesez ezjakin. Lhanderen hiztegia arakatu genuen,hameka klasiko, paper zahar, kantutegi; etaRio de la Platako espainierarekin dugu erkatu.Eskubide osoz, eta praktikotasunaren ize-

nean, Batua bat eta bakarraegitekotan: Nork erranlezake zarata dela batua, etaazantza euskalkia?”. Bidea-ren luzea, desikastea: “Horierakatsi ziguten, mugarenlogikatik betiere. Desikasibeharreko logika beretik:Iparralde eta Hegoaldebereizten dituenak iparragaldua du; aurreiritziz egi-niko murru hori deseginbehar dugu”.Honez gero, ments zuten

Ekialdeko hiztegia burura-tzen ari da Lehu: dagoeneko

5000 sarrera baino haboro ditu, eta beti berriakbiltzen ari. Inoiz argitaratzekotan, badute nonegin: Paulo Matontek, Popolgorri, familiakoinprimategian egiten du lan. Bera ere Aldaxka-ko talde eragileko partaide dugu. “Ni beti aitai-tarekin identifikatu izan naiz: langilea, isila.

Gure azkaziak Pagolatik jinak ziren,Agerretarrak; Bordaberri diktadorea-ren aitatxirekin batera etorriak”. Pau-lok argitaratzen ditu Aldaxkako komu-nikazioak, afitxeak eta flyerrak.

Diego Lorenzo, Peteko, taldekodiseinatzailea da, eta euskal errorik ezizanagatik ere, Aldaxkaren dinamikakerakarririk hurbildu da euskal mundu-ra, uruguaitar anitz bezala. Umoreaeta sorkuntzaren bideak jorratzen bai-tituzte elkarrekin, Hizkuntza bizibe-rrituz: Herrialdeko toponimia apokri-foa asmatua daukate. “Bromarengibelean seriosak gara, euskaraz pen-tsatzen saiatzean egunerokotasunean.Euskalduna izatea gaur kontzienteizatea da. Boterearen indar konzien-tzijale ororen gainetik”. Birusarenaurkako talde klandestinoa armatu

dute: EPA (Euskadi paellaren Aurka). Klasiko-ak orraztu dituzte, eta haien twittak tixertetaninprimatu, epelen akuilagailu.

Erlijioa ere abiatu dute “Parabisu bakarragizakia bere osotasunean izaki, eta euskaragakoa, egungo gizaki hits hau berriz osatze-ko”, eta horretarako “Etsai borrokatu beharda egunero, bertsio eguneratu batean: erdara-zalea eta euskararen mespretxuz jokatzenduena, paellazalea, vasco-frances, edoespañol, edo celta, reptiliano, anunaki… Bai-kortasunez beti eta etsitu gabe, euskal hitzaeta umorea beti ahoan”.

Europako panpa urrun haue-tatik, ez ote ditugu hego-hego-aldetar hauen karkaila-azantzaozenak bezain deskonplexatuakentzuten? n


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

NOLA DEFINITU jolasak, musika, liburua, irudi sol-teak… jasotzen dituen produktua? Horixe baitakutxatxo marroiaren barnean Denonartean argitale-txeak eskaintzen diguna. Juan Kruz Igerabiderentestuak, Elena Odriozolaren irudi solte ugari etaCD bat musikaz, errezitatutako ipuin eta poemazosatua, koro, musikari, interprete ugariren lanabatuz. Nik sorpresa moduan definituko nuke. Uste-kabe atsegin eta polita.

Kutxan bada liburuxka txiki bat guztiaren berriemanez eta jolasetarako gonbitea luzatzen duena:“Liburu hau txikitako euri-jolasen oroitzapenetatikjaio zen. Elena Odriozolaren irudi hauek testuekineuri-jolasean jaio ziren. Oihaneren musika hau euridoinuekin jolasean jaio zen. Grabazio hau lagun arte-ko jolasean jaio zen, hitzaren euri-festa batean”.

Ezustekoen kutxa hau euri-jolaserako gonbitaduzu, mundura “euri-ekarri” eta bere itsasora gara-matzan bizitzarekin jolasteko. Haur, guraso, etalagun ugari bildu gara, testuak grabatuz jolastera,ontzat eman arte errepikatuz, hitzaren zirrara senti-tuz. Euriaren eta bizitzaren jolas gisa jaio zen hone-kin jolasten jarraitzera gonbidatzen zaitugu ba.”

Eta horixe da kutxatxoa. CDaren lehen kanta Bada-tor euria izeneko Kenyako kantu herrikoia dugu; ondo-ren liburuan ageri diren testu eta poema batzuen erre-zitaldia. Izan ere, liburua ipuinez eta poemez osaturik

dago, Ur, erori nahi ez zuen tanta liburuko protagonistatanta horixe da, baina tanta horren hainbat gorabehe-ren ondoren (bai eta hauetan tartekaturik ere) badiraeuriarekin zerikusia duten zenbait poema, gehienaklaburrak, hiru bat lerrokoak, beste batzuk pixka batluzeagoak: “BESTERA BEGIRA./ Eskolako lanakegin ordez,/ sor eta lor zaude/ euriari begira;/ aitak,ahapeka,/ jarraitzeko eskatzen dizu,/ baina euriakhobeto xuxurlatzen du”. Metafora hutsak direnpoema llaburrak ere badira: “Kristalezko matxinsalto-ak:/ Euria”; edo lurralde urrituetara eramaten gaituz-tenak: “AFRIKAKO GAUA EURIA EGINONDOREN. Neskatila beltzaren begiak/ izarrezbeterik; / zerua hegan dator/ oso behetik”.

Juan Kruz Igerabideren testu hauekin baterakutxak Elena Odriozolaren lamina ugari dauzka;batzuk paperean eginiko irudiak, beste batzuk plas-tikoan marraztutako euriak, “arinenetatik hasi etamardul eta zeharkakoetaraino”, bi irudiak, paperez-koak eta plastikozkoak batuz jolas dezagun, irudiezberdinak sor ditzagun.

Ur: Euriaren liburua lan ederra irakur, entzun etajolas egiteko gonbitea da. Baita hemenageri izan diren irudi, poema, ipuin etakantuen antzekoak sortzera ere. n

Xabier Etxaniz Erle

Ur: Euriaren liburua.Juan Kruz Igerabide

Irudiak: Elena OdriozolaMusika: Oihane IgerabideDenonartean, 2014

Jolasten jarraitzeko gonbitea

Haur eta Gazte Literatura


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

BONBERENEA TXARANGA ez da ohiko txaranga bat.Bere piezetan jazz, rock, Karibeko aireak eta bestebatzuk antzeman daitezke, baina bere jarrera edojarduteko modua da azpimarragarria. Musikariakgazteak dira, batzuk oso gazteak, beren musika tres-nak ongi menperatzen dituzte, eta aipagarria dahaien etorria, gatza eta piperra, eta bizitasuna. Jai-giroa eta alaitasuna ederki transmititzen dute,umore ona eta giro ederra, azken batean. Gainera,diskoaren izenburuak dioen bezala, beti aurrerabegira daude, beti melodia, erritmo eta doinuberriak bilatzen.

Bonberenea Txarangaren etengabeko garapena-ren eta bilakaeraren azken mugarria da Bihar ez dagaur lana. Zortzi pieza dira, denak txarangakokideek beraiek sortuak, bat izan ezik, Dut taldearenUnean uneko kantuaren bertsioa egiten baitute. Ezdira txaranga baten kalejirak, fandangoak eta haba-nerak, ur berri batzuetan igeri egiten dute, estilo edojoera berrien beldurrik izan gabe, beren eredua txa-ranga ulertzeko modu berri bat baita.

Grabazio saioetan, Iker Pando (gitarra), IvanAlzate (baxua), Ekhiñe Olano (tronpa), SorkunRubio (ahotsa) eta Juantxo Arakama (ahotsa) aritudira txarangako musikariekin. Juantxo Arakamakberak Gara(i)pena kantuko hitzak idatzi ditu, eta IonArruebarrena txarangako kideak Argitzalak kantuko

hitzak. Izan ere, diskoko sei pieza instrumentalakdira eta beste bi pieza kantuz lagunduak. KarlosOsinaga teknikaria arduratu da grabazioaz, nahas-ketez eta masterizazioaz, eta Mikel Zelaia Bonbere-nea Txarangako kidea berarekin aritu da. Diseinulanak, berriz, Joseba Poncek egin ditu. Lan handiaegin dute denek, disko eder bat osatzeko, patxadazentzun eta gozatzeko disko bat.

Bonberenea Txarangak Tolosako (Gipuzkoa)Bonberenea etxean dauka egoitza. Urte batzukbadaramatza Tolosako eta beste hainbat herritakokaleak alaitzen, eta beste zenbait talderi eta musika-riri grabazio saioetan eta jendaurreko emanaldietanlaguntzen.

Bihar ez da gaur haien laugarren diskoa da. Aurre-ko hirurak dira: Pirritx, Porrotx eta Marimotots & Bon-berenea Txaranga (Bonberenea Ekintzak, 2011),Rocka ta urrezko komona (Bonberenea Ekintzak,2008) eta Bonberenea Txaranga (Bonberenea Ekin-tzak, 2005).

Haurrek, gazteek eta helduek ederki pasatzendute Bonberenea Txarangaren kalejiretan eta beste-lako saioetan, irribarrez eta dantzabatean edo gorputza mugituz, beremartxa alaian. Segi horrela! n

Joxi Ubeda

Beti aurrera begira, giro ederrean

Bihar ez da gaurBonberenea Txaranga

Bonberenea Ekintzak, 2014.


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

Hitz gezidunak Gaia: Donostiako auzoak

Soluzioa

ASKO, OSO------------

BAKEA MAITEDUENA

1------------

GAR

ANTZEMAN------------

ERAGOZPENHANDIAKDITUENA

EUSKALTEGISAREA

------------HARRI ASKI

HANDIA

---------------------------------------

ALEAK,BIHIAK

------------LUR-PUSKABELARDUN

------------

ZIRRIKITU------------

GIGA

OLATU------------GARRAN-

TZIZKO

GUZTIEIDAGOKIONA------------

2IPUIN

------------ZUHAI-TZARENBESOAK

GAIZTO,OKER

------------INGURU

BEREESPEZIEAN,HANDIENA------------KAOLINA

EGUNA------------JAUZIKADABILENANFIBIOA

EGOKIAK------------IZTARTE

INBUTU------------BASAMOR-

TUKO LARRE

MODUATZIZKIA------------HIDRO-GENOA

4------------

BARATXURI

BERRIAEZ DENA------------

GIPUZKOAKOHERRIA

---------------

BAREAK------------

JANARI

ITXAROTE

POSTUA------------MUSIKATRESNA

ROENTGEN------------

3

SANDIA,BERENDIA------------

OSPAKIZUN,FESTA

------------

------------

MILA KILO---------------HUTS, AKATS

1 2

3 4

KONTSONAN-TEERREPIKA-

TUA------------BALIOAA

BALEAK

KZIRRITUUOAGOTELEZAHARRTZARMAXIMOGIADATAONAKURLIAONILROAIGROSZAHAR

BERAKATZLASAIAK

JAKIAIO

F

E

J

HKEZARA

HAG

H

U

M

S

M

G

L

K

A L K O 0T O R 2Z L E 1Z U R 3M O A 1A S E 1

. . .

A

O

A

E

L

..

DedukzioaLogika jokoa

Aurki ezazu hitz ezkutua,zenbakiak hitz bakoitzeko

zenbat hizki daukan adieraz-ten duela kontuan izanik.

Ander, Unax, Jon eta Unai mahaibaten inguruan eseri ziren zerbaithartzeko.

Unaxen ezkerreko aldean eserizenak ura edan zuen.

Ander ardoa edan zuenarenaurrean zegoen.

Unairen eskumako aldean eserizenak garagardoa edan zuen.

Garagardoa eta kafea hartu zutenak bata bestearen aurreanzeuden.

Zer edan zuen bakoitzak?

LOGIKA: Ander: ura. Unax: kafea. Jon: garagardoa. Unai: ardoa.DEDUKZIOA: Gertu.

JOX

EM

AI-

CC

BY

SAE

USK

ALD

UN

A-C

C B

YSA

ME

TR

OC

EN

TR

IC-C

C B

Y


ALEA - ERDIKO KAIERA

BLACK IS BELTZA nobela grafikoa-ren inguruan hainbat ekitaldi anto-latu dituzte Bilbon, Alondegiko era-kusketa zabaldu zenetik. Izan ere,Black is Beltza ez da nobela eta hareninguruko erakusketa soila, proiektuzabala baizik. Musikariak, idazleak,marrazkilariak eta abarrek eskuhartu dute ekitaldiotan eta, bakoi-tzak bere ekarpena egin dio FerminMuguruzak eta Harkaitz Canok ida-tzi eta Jorge Alderete argentinarrakmarraztu duen nobelari. Garai jakinbaten inguruan murgildu dira partehartzaileak, XX. mendeko 60kohamarkadaren aztarnetan gertatuta-koan hain zuzen, eta orduko mugi-mendu politiko eta soziala, musikaeta kultur iraultza, munduaren eral-daketaren alde eta arrazakeriarenkontra borrokan aritu zirenen gai-neko kanta osatu dute, garai harta-ko soinu banda, Otis Redding-enRespect kanta ardatz.

Urtarrilean izango da oraindikerakusketaz eta ekitaldiez gozatze-ko parada. Horietako bi ekarri ditu-gu orriotara: Harkaitz CanorenFruitu Arraroak errezitaldia etaRuper Ordorikak eta Fermin Mugu-ruzak izango duten topaketa, OtisRedding Badiako Kaian eseri zen izen-pean egingo dena.

Harkaitz Canoren errezitaldia,Fruitu arraroak, urtarrilaren 16anizango da. Uste denez, fruituak

zuhaitzetik gertu erortzen dirabaina ez da beti hala izaten arbolamaldan behera dagoenean. Horre-lakoetan litekeena da fruituak arbo-latik urrun azaltzea. Harkaitz Cano-ren ustez, halaxe gertatzen daartearen munduan ere.

Aski ezaguna dugu idazleak duenmusikarekiko zaletasuna, bere lite-raturan musikaren erreferentziakbehin eta berriz agertu izan baitira.Black is Beltza nobela grafikoarengidoia ere horren adibide dugu,komikian etengabekoak baitira garaihartako musikari, kanta eta jaialdierraldoien erreferentziak. FruituArraroak errezitaldian nobelan ins-

pirazio iturri izan dituzten kantak,eta alderantziz, kantek inspiratudituzten nobelak eta filmak izangodituzte mintzagai. Zinemak, musi-kak eta literaturak etengabe elikatudute elkar, idazlearen ustez.

Bigarren hitzordua urtarrilaren22an izango da: Ruper Ordorikareneta Fermin Muguruzaren artekotopaketa musikatua. Otis ReddingBadiako Kaian eseri zen izenpean,abeslari biek elkarrizketan jardungodute. Bernardo Atxagak idatzi etaRuper Ordorikak abesten duenBerandu dabiltza abesti ezaguna etaprofetikoaren inguruan murgildukodira solasaldi musikatuan, Otis Red-ding Badiako kaian eseri zenekohartan, hain zuzen ere. Ordorikakmusika beltzaren eragina, kantakegiteko duen eskarmentua, bertsio-ak egiteko plazera, eta dibertsioakzein intuzioak bideratutako jolas etagutiziak izango ditu mintzagai.

Hitzordu biak Bilboko Alondegi-ko lehen solairuan izango dira, Jar-duera Osagarrien Zentroan, erakus-keta bera paratuta dagoenespazioan, hain zuzen. Sarrera doa-koa da baina gonbidapenak aldezaurretik ere eska daitezke nahi iza-nez gero, AlondegikoInfopuntuan. n

Myriam Garzia

Bi beltz badiako kaian eserita

Fruitu Arraroak Hizlaria: Harkaitz Cano.Noiz: urtarrilaren 16a.

Non: Bilboko Alondegia.

Otis Redding BadiakoKaian eseri zen

Topaketa: Fermin Muguruzaeta Ruper Ordorika.

Noiz: urtarrilaren 22a. Non: Bilboko Alondegia.

BLACK IS BELTZA

Black is beltzakomikikomarrazki bat.Izen berekoproiektua kari,HarkaitzCanorenhitzaldia etaFerminMuguruzareneta RuperOrdorikarenarteko topaketaantolatukodituzte.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA / UNAI BREA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

JAKIAK BILTZEKO erabiltzen direnplastikozko ontzi eta estalkiak inguru-men-arazo larria dira. Gainezka dituguibaiak eta itsasoak, eta arrain askoren-gan ere erruz aurki ditzakegu halakomaterialak. Petroliotik eratorritakoplastikoek 100 eta 400 urte bitartekoepea behar dute guztiz degradatzeko;eta nonahi daude, gure bizimoduarenfuntsezko osagai bilakatu dira eta.

Alternatiba bilatzeko ikerketa ugariegiten da, horien artean Itsaso Leceta EHUko ingeniari kimikoak zuzendu-takoa. Lecetak eta beraren lantaldeak kitosano izeneko materialarekin proba-saioak egin dituzte. Ikusi dutenez, harekin estalitako elikagaiek –ikerketarakoazenarioak erabili dituzte, zehazki– luzeago gordetzen dituzte beren propie-tateak. Izan ere, kitosanoak mikrobioez babesten ditu. Eta bio-degradagarria da, krustazeo azalez eginda baitago.

Bide luzea dago egiteko, halere. Laborategiko probetanemaitza onak lortu dira, baina Lecetak gogorarazi du kitosano-aren ekoizpen masiboa urruneko helburua dela oraingoz. n

Depresio arriskuhandiagoa pubertaroralehenago iritsitakoengan Illinoiseko Unibertsitateko(AEB) Karen D. Rudolph psi-kologoak zuzendutako lantal-deak lau urteko ikerketa lanaegin du 160 neraberekin. Behatudutenez, pubertarora lehenagoiristen direnek arrisku handia-goa dute depresioa izateko. Nes-kengan lehenago agertzen daarazoa mutilengan baino.

ttiki.com/240681(Gaztelaniaz)

Telebistak, tabletek etasmartphoneek loaldiamurrizten dute Massachusettseko 2.048 ikasle-rekin egindako ikerketa batean,smartphoneak eta tabletakeuren geletan zituzten ikasleekgainerakoek baino 21 minutu logutxiago egiten zuten gauero.Gelan telebista zutenei, berriz,hamazortzi minutu murriztenzitzaien loaldia.

ttiki.com/240688 (Frantsesez)

Landarez egindakohormak, zaratagutxitzeko egokiakEHUren Meatzeen eta HerriLanen Ingeniaritza TeknikokoUnibertsitate Eskolan ikerketabat egin dute, landare-moduluzegindako hormak soinua xurga-tzeko egokiak ote diren aztertze-ko. Emaitzak oso onak izan dira,baina momentuz eraikin berezie-tan baizik ezin daitezke erabilihalakoak, landareak horma gisaerabiltzeko haztea zaila baita.

ttiki.com/240695(Euskaraz)

NA

SA

Kitosanoa, jakiak estaltzekomaterial alternatiboa

HASI BERRI DEN URTEA oparoa izango da zien-tziarekin eta teknologiarekin zerikusia dutenalbisteei dagokienez. Hona hemen adi jarrai-tuko ditugun zenbait gai:

Martxoan Fukushimako istripuaren urteu-rrena gogoratuko dugu; halaber, zentralnuklearraren inguruko berri interesgarrienakekarriko ditugu orrialde honetara.

Espazioari ere arreta eskainiko diogu. Aur-ten batez ere Plutoni begira jarriko gara,NASAren New Horizons zunda haren ingu-rura iritsiko baita. Gutxi gorabehera aldizkarihau zure eskuetara heltzeaz batera hasiko da

New Horizons planeta nanoaren irudiak hartzen. Naturak eta medikuntzak etengabeko informazio iturria izaten jarraituko

dute. Klima aldaketaren ondorioen berri izango dugu, batetik; bestetik, amazelulen inguruko ikerketak berri onak emango dituelakoan nago.

Euskal Herrian, berriz, bi gai nagusi izango dira: EAEko iker-ketaren eta berrikuntzaren dekretu berria –2020rako helburuakezarriko dituena–, eta hondakinen kudeaketaren alorrean izangodiren albisteak. n

2015. urteak zer ekarriko digunE

HU

New Horizons espazio-zunda Plutoningurura iritsiko da aurten.


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ESAN ZAION ZERBAITI entzuleakameto ematen diola edo egokiadela iruditzen zaionean bai beha-rrean beleza , hau da,“edertasuna” erantzutenduen herrian ibili naiz.Telefonoak medio gureartean nagusitu den“ok” motzaren aldeanederra. Edertasuna, ala-jaina. Baietzaren ederta-suna, ahoa neurri, ahozaho, bolo-bolo guztienaho mihietan darabilenherria, bai. Ez da harri-tzekoa, tximeleta urdin-urdin eta berde bizi etatxori gorri artean bizidira. Beleza.

Natura ederra da han,gure amonak “eder”hitzari ematen dizkionzentzu guztietan: ikusgarria etahandia, polita eta galanta. Paisaiaikaragarriak bizitzen dituzte. Basogehienak oihanak dira, landuga-beak, “primarioak” deitzen dire-nak: eraitsi eta landatu gabeak,alegia. Landare erraldoiak nonahi,batez ere zuhaitzak.

Fruituak soilik hartuta, ilargial-

di eta erdian ezagutu ditudanenformak eta dastak memorian txer-tatzeko bizitza oso bat beharko

litzateke, izenak gogoan ditut,ordea: palmondoetako koko,patoa, buruti, açai, abacaba, tucu-ma eta pupunha, eta naja, pitom-ba, inga de macaco, jarina, jenipa-po, tapereba, mamao edo papaia,castanha do Para, cajú eta castan-ha do cajú, amendoim, bananacumprida, inanjá, mucajá, jupati,

patowa, paxiúba, morototo, aba-caxi, manga, acerola, goiaba,maracujá, cupuaçu, graviola,

ameixa, cambucá,figo, guarana, limao,marmelo, pitanga,abacate, amendoa,caqui, framboesa,murici, jabuticaba,maça, melancia,roma, amora, frutado conde, melao,sapoti, abiu, araça,cereja, kiwi, moran-go, tamarindo, bana-na, laranja, mangaba,pera, tangerina,damasco, grunixama,lima, pessego, uva,jaca, murupi, caram-

bola, quiabo, maxixe,chuchu, kino, eta abar...

Haserrea bai, hango lurra. Opa-rotasuna eta aberastasuna. Alexan-der von Humboldt naturazale pru-siarrak esan zuen bai, XIX.mendearen hasieran:“Amazonas humani-tate berri baten sorle-kua izango da”. Beleza,Brasil. Bai. n

ZimelkorLANDARE BATZUEK ohitura bere-zia dute: zimelkorrak dira, mar-tzeszenteak. Hostoak zimeltzendira, baina ez dira erortzen etahurrengo udaberria iritsi arteanbertan zintzilik irauten dute.Izerdi berriak begiak puztendituenean txortenaren heldule-kua hautsiko da, eta erori. Ame-tza (Quercus pyrenaica) eta erkame-tza (Quercus faginea) dira zimelkorezagunenak. Xarma (Car pinusbetulus), gaztainondo (Castaneasativa) eta pago (Fagus sylvatica)batzuek ere joera hori erakustendute. Ederki jantzita igarotzendute negua zuhaitzok. Argazki-koa Zeraingo Ostatuko pagohesia da, oraintxe dotore. n

JAK

OB

AE

RR

EK

ON

DO

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Edertasuna bai

Manga, mangueiraren fruitua (Mangifera indica).


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Agatha Christieren kaligrafia irakurtezinaAGATHA CHRISTIE (1890-1976) osoidazle emankorra izan zen: 66 misterioeta hilketa nobela argitaratu zituen.Baina idazle ingelesak eskuz idaztekozailtasun handiak zituen, disgrafia ize-neko koordinazio arazoa medio.Haren eskuizkribuak irakurtezinakziren. Krimenaren erreginak laguntzailebat izan zuen beti alboan, eta hari dik-

tatu zizkion argitaratutako lanak. 2004an idazlearen alaba Rosalind

Hicks hil zenean, Christiek eskuz ida-tzitako hainbat koaderno aurkituzituzten familiaren etxean. JohnCurran artxibozaina idazlearen zirri-marrak dezifratzen hasi zen orduaneta, besteak beste, Hercule Poiroten biistorio berri aurkitu zituen. n

Arrastoak

TH

EG

UA

RD

IAN

GREZIA, K.A. VI. MENDEA. Miletoko Talesek ikusi zuensubstantzia erretxinatsu horixka batek, zapi batez edoanimalia larruz igurtzita, objektu arinak erakartzekopropietate bitxia lortzen zuela. Substantzia hura anbarazen, grekoz elektron. Antzinako greziarrek ez zeukatenfenomenoaren azalpenik, baina horrek ez du esan nahihari probetxurik ateratzeko gai ez zirenik; badirudi zen-bait tokitan anbara erabiltzen zutela arropan itsatsitageratzen ziren hosto eta belar lehorrak kentzeko.

Zenbait arrain espeziek harrapakinak durduzatzekoeta, hala, erraz ehizatzeko eragiten dituzten deskargaelektrikoak azaltzen ere ez zekiten, baina etekina aterazieten berdin; nagusiki, buruko mina arintzeko erabilizuten zenbait arrainen ezaugarri ebolutibo bikainhura. Egiptoarrek Niloko arrain katua edo silurua era-biltzen zuten migrainen tratamendurako. Greziarreketa erromatarrek, aldiz, arraiaren eta ikaraioaren des-kargak baliatu zituzten, eta askotan haztegietan gorde-tzen zituzten, erremedioa eskura izateko. Plinio Zaha-rrak (K.o. 23-79) idatzi zuenez, “arrain elektrikoaksendagarri gisa erabiltzen dira, buruko mina eta hezue-ria arintzeko”.

Scribonius Largus sendagileak Klaudio enperadorea-ren gortean egin zuen lan K.o. I. mendean. Historiakofarmakopea zaharrenetarikoan, De Compositione Medica-mentorum izeneko lanean, 271 sendabide bildu zituen.Horietako bat, honakoa: “Buruko min iraunkor etajasanezina berehala kentzeko eta sendatzeko bizirikdagoen ikaraio beltz bat jartzen da mina dagoen tokian,oinazea arindu eta gune minberatua txindurrituta gera-tzen den arte”. Klaudioaren medikuak ere oinetakohezueria sendatzeko balio zuela zioen: oinutsik sakone-ra gutxiko uretan sartu eta ikaraioek lan egin zezatenutzi behar zuen eriak. Beste idatzi batzuetan artritisa etaepilepsia sendatzeko gomendatzen ziren arrainen des-karga elektrikoak.

Berriki Cefaly izeneko gailu elektroterapeutikoamerkaturatu dute. Kopetan ipintzen den gailuak bulka-da elektrikoak erabiltzen ditu nerbio trigeminoan esti-muluak eragiteko eta, hala, buruko minaarintzeko. Ofizialki ontzat emandakomigrainaren kontrako lehen gailu elektri-koa da, baina ezin esan sendabide berri-tzailea denik. n

Antzinako Grezian eta Erroman arraien(argazkian) eta ikaraioen deskargaelektrikoak erabiltzen zituztensendagai: buruko minerako,hezueriarako... Egiptoarrek, aldiz,eskuragarri zuten arrain elektrikoabaliatu zuten: Niloko arrain katua.N

AT

ION

AL

GE

OG

RA

PHIC

Elektrizitatea sendagai Antzinaroan


TERMOMETROA

HERRIETAKO ARETOAK nekez beteohi diren garaiotan, HernanikoBiteri Kultur Etxeko gelan hamar-naka lagun bildu ziren iazko abenduamaieran Kaleratzeak Stop plata-formak antolatutako mahai-ingu-ruan; Kutxabanken egoerak eta jar-dunak jendartean sortu duenkezkaren erakusgarri izan litekeagian.

Ekitaldian hiru mahaikide arituziren. Javier Olaverri abokatu etapolitologoak eta Julian ZapiainEHUko ekonomia irakasle etaATTACeko kideak oso ikuspegidesberdinez hitz egin zuten kutxenbanku bihurtze eta pribatizazioaz.

Mahai-inguruko hirugarrenkideak, Jose Maria Erauskinek,familien ekonomia kaltetzen duteneta Kutxabankek erabiltzen dituenzenbait gehiegizko klausula izanzituen aipagai, eta horiek bildu ditu-gu hemen. Epaitegiek baliogabe-tuak izan dira, nahiz eta epai batzukprobintzia auzitegiak konfirmatze-ko zain dauden. Horien artean eza-gunena IRPHa izango da.

IRPH-CajasHipoteken gaineko IRPH-Cajasinteres-tasak berezitasun bat dauka:Espainiako bankuak kalkulatzen du,baina kutxek emandako datuen ara-bera. Hori deigarria suertatzen zaioErauskini: “Mailegua Euriborrare-kin daukagunean, ez bankuak eta ez

guk ezin dugu Euriborra baldintza-tu, baina IRPHaren kasuan, kutxaguztiek euren bezeroei kobratutakointeresen bataz besteko sinplea egi-ten da, hau da, interes-tasa oso altuaezartzen duten entitateak, oso txi-kiak izanik ere, IRPHan eragitekogaitasuna daukate. Eta hala, Euri-borra %0,5ean dagoen bitartean,

IRPHa %3,94ean dago, %700 altua-go. Batez beste hilean 300 eurogehiago ordaintzen dute eta horisekulako dirutza da, batzuentzat hilala bizikoa”.

Gipuzkoako Stop KaleratzeakDonostiako merkataritza-auzitegi-ra jo zuen, salatzeko IRPHa ez zelainteres neutro bat. Epaileak klau-

GEHIEGIZKO KLAUSULAK

Jose Maria Erauskin Gipuzkoako Kaleratzeak Stop taldeko abokatua da. Bankuen gehiegizkoklausulen kontra hamaika auzi ditu esku artean. Hernanin antolatutako Bankuen

maltzurkeria. Kutxabank kasua mahai-inguruan hitz egin zuen, eta erakunde horrenjokabidea hitz bakarraz deskribatu zuen: lukurreria.

«Kutxabankek ahitu egin nahi gaitu»

| URKO APAOLAZA AVILA |

Seguruenik IRPHa da Kutxabankek erabilitako gehiegizko klausula eta indizeenartean ezagunena, baina baditu beste gehiago ere.

AR

GA

ZK

IPR

ESS

/ J

UA

NC

AR

LOS

RU

IZS


TERMOMETROA - GEHIEGIZKO KLAUSULAK

sula baliogabetu du eta gaur egunkontrako 32 sententzia dauzka pila-tuta finantza entitateak: “Jakina,Kutxabankek errekurritu egin ditueta orain zain gaude, ea probintzia-auzitegiak zer dioen. Pentsatzendut presio handia izango duelafinantza eta polit ika mundukobotereengandik”.

Gipuzkoan 15.000 familia ingurudaude IRPHarekin, eta banan-bananjoan behar dute epaitegira, eurenabokatuekin eta tasak ordainduta:“Kutxabanki dirurik falta ez zaio-nez, dena errekurritzen du, etahorrek ahitu egiten gaitu. Orain kau-telazko neurriak ere errekurritzenhasi da. Lotsagarria iruditzen zait.Kaleratze bat izan behar denean,sententzia iritsi bitartean epaileakkautelaz gelditu egin dezake proze-sua, baina Kutxabankek errekurrituegiten du erabaki hori, baita irabaziere, legediak arrazoia ematen diola-ko. Legalki arrazoia du, baina BBVAeta Rural Kutxak, adibidez, ez duteerrekurritzen, sententzia iritsi arteitxaroten dute, baina Kutxabankekez. Hori lukurreria da”.

Abal-emaileak: ahate izatetik,oilasko izateraAbal-emaileen kasuaz ere hitz eginzuen Erauskinek, “beste odolustebat”. Abal-emaileak zordun batenmailegua bermatzen du, hau zorraordaindu ezinean geratuz gero.Abal-emaileak baditu oinarrizko

eskubide batzuk, baina zer gertatzenda horiekin Kutxabanken eta besteentitateen kasuan? Abokatuak osomodu grafikoan azaldu zuen:

“Ahatearen testa bezalakoa da:ahate itxura baduzu eta ahatemoduan igeri egiten baduzu, ahateazara. Bada abal-emailearekin gauzabera. Baina badago klausula bat dioe-na zure eskubideei uko egiten diezu-la: uste duzu ahatea zarela, baina ezeresan gabe kirurgia egin dizute, etahara, oilaskoa zara adiskide! Usteduzu abal-emailea zarela eta egiazzordun solidarioa zara. Zer esan nahidu horrek? Kutxabank zure etxebizi-tzarekin geratu daitekeela hipotekaeskatu duenarena baino gehiago gus-tatzen bazaio. Gurasoen etxea bere-ganatu nahi izaten dute seme-alabe-na ukitu ere egin gabe. Hau gertatzenari da, lau salaketa jarri ditugu”.

Erauskinen esanetan egoerahorrek sekulako antsietatea sortzendu zordunarengan: “Badakizu zerden pertsona batentzat gurasoakbere erruz etxerik gabe geratzea?Krispazio eta desoreka ugari sortuditu familietan”.

Informazio eskubideari uko: oilaskoa putreak jaten dueneanKutxabankek erabili ohi duen besteklausula batek dio uko egiten diozu-la informatua izateari zure kredituabeste baten esku lagatzen denean:“Kutxabankek zure kreditua funts-sarraskijale bati saltzen dionean, zukez dakizu, informazio horri ukoegin diozulako, eta hala, ez duzukreditua baldintza beretan erostekoaukerarik”. Kutxabankek maileguhoriek euren balioaren %5ean salduizan dizkie funts-sarraskijaleei, esa-terako 2014ko ekainean herritarrekordaindu ezin zituzten 340 milioieuroko kreditu pertsonalak –60.000kreditu– 5 milioiren truke saldu ziz-kion funts bati. Erauskin kexa da,jendeak ere erosiko lituzkeelakoprezio horretan: “Badago gauza batasko gogaitzen nauena. 27.000 euro-ko mailegu bat Luxenburgokofunts-sarraskijale bati saldu badiozu400 eurotan, zergatik ez diozu gauzabera eskaini bezeroari? Ez diozula-ko ezer barkatu nahi”.

Abokatuak azaldu zuen atzera-pen-interesak %17,25 kobratzea ere“astakeria bat” dela. Legearen ara-bera adostasunik egon ezean %4izan behar du, baina Kutxabankekargudiatu ohi du portzentajea beze-roarekin adosten duela: “Ez da halaizan, mailegu guztiek %17,25 badu-te, ezin da ulertu negoziaziorik egondenik, jende guztiari inposatu diohori: hartzen duzu ala ez”. Klausulahori ere baliogabetu egin dute epai-tegiek.

Bestalde, garaiz ez ordaintzeaga-tik egindako erreklamazioarengatik30 euroko komisioa kobratzen duentitateak eta klausula hori ere balio-gabea dela dio Stop Kaleratzeak tal-deak: “Komisioa, egindako zerbitzubatengatik kobratu ohi da, eta zerzerbitzu eman dizute? Garaiz ezduzula ordaindu abisatzea? Oharhorrek 30 zentimo baino ez ditubalio; 30 euro desproportzionatuadela esan du epaitegiak.

Kaleratzeak Stop plataformak Hernanin antolatutako mahai-inguruak jende ugari bildu zuen.

“Kutxabankek berekontrako sententziakerrekurritu egin ditu etazain gaude ea probintzia-auzitegiak zer dioen.Pentsatzen dut presiohandia izango duelafinantza eta politikaarloko botereengandik”

Jose Maria Erauskin

HE

RN

AN

IKO

KR

ON

IKA


GEHIEGIZKO KLAUSULAK - TERMOMETROA

Aitzitik, Kutxabankek soilikepaitegira jo duenari kentzendio komisioa eta horrelakorikegiten ez duenari –Erauskinenaburuz normalean prokurado-rea eta tasak ordaintzeko dirurikez duelako– kobratzen segitzendu: “Badago jende heldua 400euroko alargun-pentsioa beste-rik ez duena, eta diru hori maile-gua ordaintzeko ezarritakoeguna baino zertxobait beran-duago jasotzen duenez, hilero30 euro kentzen diote”.

Arazoa ez dira kaleratzeak,gehiegizko klausulak baizik“Etxetik kaleratzeak bankuenabusuaren ondorioetako batdira” esan zuen HernaninErauskinek. Bere hitzetanabusu horiek jendea pobretzendute eta lehentasunak markatubehar izaten dituzte: “Badaudepertsonak ezer ordaindu ezindutenak, eta kalean geratzendira, horiek dira telebistan ate-ratzen direnak. Beste askokhipoteka ordaintzen segitzendute –bankuen abusuen ondo-rioz gehiegi baloratuta daudenarren– baina ez dute afaltzenedo bazkaltzen. Gaizki elikatu-tako haurrak daude, IRPHaren300 euroekin makarroi eta len-teja asko eros daitezkeelako.Sukarra duzunean paracetamo-la, liburu bat, familiarekin aska-ri bat... Gauza arrunt horiekere ezin dituzu eduki, zurediru-sarreren %90 hipotekaordaintzera bideratzen badu-zu”.

Erauskinen iritziz etxetikkaleratzeen kontrako neurriakproposatzen direnean, mesedeabankuari egiten zaio, horrela,bankua “lasai” egon daitekeela-ko: “Berak etxetik kaleratukoditu beste batzuek estalpeaemango diotela jakinda”. Solu-zioa, hortaz, ez omen da kalera-tzea konpontzea, bankuengehiegikerien kontrako lege batbaizik.

Epailea prebarikatzen“Europa bakar rik geratzenzaigu, hemengo justiziak ez dubalio. Magistratu gisa dago LaCaixako sistema juridikoaosatu duena”. Sebastián Sas-trez ari da, Espainiako AuzitegiNagusian preferenteen gaiaaztertuko duen epaileaz: “Aze-ria oi loak zaintzen jar tzeabezala da”.

Gutxieneko muga edo zorubat ezartzen duten klausulakere Auzitegi Nagusira iritsi diraeta baliogabeak direla erabakidute, baina ezin direla itzuli,horrek sistema publiko-ekono-mikoa arriskuan jar dezakeela-ko: “Zein da irakaspena? Gutxilapurtzen baduzu itzuli eginbeharko duzu, baina askolapurtuz gero, berarekin geratuzaitezke”.

Stop Kaleratzeak-eko taldejuridikoko kideak etengabe aridira epaileari Europatik datozensententziak erakusten, halakoerabakiak ezin direla hartu era-kusteko, Espainiako legediakbaimendu arren. Izan ere, Euro-pako Justizia Auzitegiak 1978koSimmental epaian dio juezak ezinduela herrialde bateko araudiaezarri Europakoarekin kontrae-sanean baldin badago: “Pentsa-tzen ari gara salaketaren bat jar-tzea juezaren kontra,prebarikazioagatik. Nahiz etajakin halakorik ezin duela egin,Europak kontrakoa exijitzendiolako, jarraitzen du egiten.Seguruenik elkar estaliko dute,baina gutxienezprentsan aterako daDonostiako epailebat salatua izandela”. n

“27.000 eurokomailegua funts-sarraskijalebati saldu badiozu400 eurotan,zergatik ez diozugauza bera eskainibezeroari? Ez diozulako ezerbarkatu nahi”

Jose Maria Erauskin


TERMOMETROA

CHARLIE HEBDOREN AURKAKO ATENTATUA

Charlie Hebdoren aurkako atentatuaren erreakzioek begi bistan jarri dituzte Europan unehonetan nagusitzen ari diren joera politikoak. Bi mutur, eskuinekoa bata eta islamista bestea,aurkezten zaizkigu arrisku nagusitzat. Eta “segurtasunaren” mesedetan eskubideak kentzea

proposatzen dute agintariek: horiek dira indarkeria egoerak gaina hartu dueneanprotagonista altxa diren aukerak. Ezkerrak ba ote du ezer esateko?

Bukatu dira bromakEuropan

AURPEGIA ESTALITA duten bi per-tsona kalaxnikovak hartuta aldizka-ri baten erredakzioan sartu eta tiro-ka hasten direnean ez dagopentsatzeko tarterik. Elkarrizketak,desadostasunak eta eztabaidak erehor bukatzen dira. Charlie Hebdo

aldizkari satiriko frantziarrak urta-rrilaren 7an jasan zuen atentatuabezalakoek suspenditu egiten dutehizketarako tar tea, bestelakourgentziak inposatuz.

Bizia salbatu. Gorpuak kontatu.Negar egin. Dolua. Hildakoekin

elkartasuna. Polizia operazioa. Etazer gehiago?

Badirudi horrelako ekintzekerreakzio bat probokatu nahi dutela,polarizazio soziala areagotu, guru-tzada giroa hauspotu. Nirekin alanire kontra.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Elkartasuna adierazteaz gain, zer egin daiteke Charlie Hebdoren kontrako atentatuaren ondoren? Ultra eskuinak, muturrekoislamismoak eta establishmentaren kontrol eta zigor ekinbideek, agerian utzi dute bestelako mundua posible dela ustedutenen diskurtso gabezia.


CHARLIE HEBDOREN AURKAKO ATENTATUA - TERMOMETROA

Peru Iparragirrek Paristik konta-tu du atentatuaren ondoren egoitza-ren inguruan zegoen giroa, Berriakargitaratutako kronikan: “Apur bataurrerago jende multzo bat pilatu daozen hizketan ari den Front Natio-nal alderdikoa ei den gazte bateninguruan, segituan entzun dira eran-tzunak eta oihuak. Kasik ezinezkoada zer dioen entzutea. Kanpoaldeanezetz egiten du buruarekin jendeak,eta kaleko jantzitako polizia batekegoeraren berri ematen du telefono-tik. Tentsioa goraka doa, eskuinmuturreko hizlaria polizia arteandesagertu den arte”.

Zibilizazioen arteko gerraren jokoaElkarren etsai, elkarren ispilu: ultrabatzuek ekintza azkarrez dena dar-darka jartzen dute eta beste ultrabatzuk agertzen dira, abiadaberean, zibilizazioen arteko gerrapredikatzera.

Denbora azeleratu egin da etamezu sinpleenek errazago dutebidea. Hilketa baten aurrean gaude-nez, mendeku premia aldarrikatugura duenak haizea alde du. MarineLe Penek, heriotza zigorrari buruz-ko erreferendum bat proposatuz,momentua probestu du.

Suabeagoa da establishmentarenerreakzioa lehen konpasetan. Itxu-raz. Iganderako “terrorismoarenkontrako” goi bilera antolatu baitu-te. “Europak erreakzionatu behardu”, dio Jean Claude Juncker Euro-pako Batzordeko buruak deialdiapubliko egiten den egunean. “Eran-tzun”, “erreakzionatu”, “urgentzia”eta antzeko hitzak baino ez dituzuaurkituko nagusitzen den eremusemantikoan.

Gauzak ez dira gehiegi aldatu2001eko irailaren 11ko atentatueta-tik, behin baino gehiagotan errepi-katzen den eskema da: shock egoerasortzen duen ekintza eta salbuespe-nezko neurri azkarrak, agintarienartean behar bezala adostuta etakoordinatuta.

Hilketa deitoragarri baten aurkasistemak daukan proposamen baka-rra gehiago kontrolatzea eta gehiagozigortzea baita; bestela esateko, guz-tioi askatasunak kentzea, askatasu-naren izenean. “Hori ala FrontNational. Hori ala terrorismo isla-mista”, da kontsigna.

Falta den ahotsaDiskurtsoen marko horretan ahotsbat faltan sumatzen da. Atentatuagertatu ostean zer esan du ezkerrak?Dolua adierazi da, noski. Baita era-soa gaitzetsi ere. Eta gertakaria tes-tuinguru globalean kokatzen saiatudira batzuk, Iraken, Sirian, Afganis-tanen edo Mendebaldeko herrial-deek armak sartzen dituzten lekue-tan egunero hiltzen den jendeagogora ekarriz.

Parisko atentatua arbuiatzearekinbatera munduko beste leku askotanprobokatzen dituzten biktimeientzungor egiten dietenen hipokre-sia agerian jartzeko baino ez badaere, horrelako konparazioak beha-rrezkoak dira. Baina atentatu batenondorioen beroan, hil berri direne-kin enpatiarik eza adieraz dezakejarrera horrek, besteak beste.“Hemen eta orain gertatu den zer-baiti buruz ari gara, zergatik desbi-deratzen duzu gaia?”, galdetukodizu urduritzen hasi den lagunak.Ez da eraginkorra.

Eta eraginkortasun falta berbera,handiagoa agian, erakusten du pro-gresismo multikulturalistan koka-tzen den argudiatzeko erak, hau da,problemari giza eskubideetatik etaerlijio guztien errespetagarritasune-tik begiratzeak. Gatazkak koska batgora egin duenean, hildakoakmenuaren parte direnean, tokitangeratu dira tolerantzia eta errespe-tua. Sortu den herra bera da bidera-tu behar dena eta horretarako“onar dezagun elkar” esatea ez danahikoa.

Ze mezuk funtziona dezakeordea? Honelako egoeretan ikustenda inoiz baino argiago bestelakomundua posible dela diotenen inpo-tentzia. Software egokia falta damuturreko islamismoaren, eskuinmutur berriaren eta “betiko” alder-dien kontrol eta zigor diskurtsoeiaurre egiteko. Eta ez dirudi bereha-lakoan etorriko denik.

Beharbada fronteetatik ateratzeada kontua. Diskurtso handi batenzain egon beharrean, atzeragoardianzer gertatzen den begiratzea, handiketorriko baitziren Charlie Hebdosarraskitu dutenen gorrotoetakoasko. Han ari da egosten mendekugosean oinarritutako islamofobiaere.

Mundu hobea nola aldarrikatu,beraz, gorroto garaietan? Elkarsuntsitzen edo eskubideak galtzenbaino, denontzako eskubide gehia-goren alde borrokatzen. Haserreazerbait eraikitzeko bideratzen.Erraz esaten da. Bide hori urratze-ko hondeatzaile handirik ez dugu-nez, proposatzen zaigun ger raberri handiari aitzurka oztopatubeharko diogu bidea. n


TERMOMETROA

JOSEP RUAIXGRAMATIKARI KATALANA

Josep Ruaix (Moià, Bartzelona, 1940) gramatikaria eta apaiza da. Katalan duina nahi du.Horretarako helburua argi dauka: ahalik eta hiztun gehien lortu eta ahalik eta ondoen hitz

egin. Ez du ordea, hiztunek hizkuntzarekiko duten zuzentasun eta jatortasun gabeziakaztoratzen. Elkarrizketa Vilaweb agerkarian egin diote eta pasarte batzuk ekarri ditugu hona.

«Gazteek eta etorkinekbizkarra ematen badigute

jai daukagu»

Katalanaren egoerak asko kezkatzenal zaitu?Bai, oso kezkatuta nago, baina eraberean itxaropen handia daukat.Fabrak [Pompeu Fabrak katalanarengaur egungo araudia ezarri zuen] esa-ten zuenari jarraitzen diot: “Inoiz ezdira alboratu behar etxeko lanak etaitxaropena”. Jende asko ari gara hiz-kuntzaren alde borrokan eta borro-kak emaitzak ematen ditu. Bestalde,beste jatorri batzuetako jendeak bere-ganatu du hizkuntza eta ezin dute

guk 40ko, 50eko, 60ko edo 70ekohamarkadetan menperatzen genuenmoduan moldatu katalanez. Nolabai-teko bidesaria ordaindu behar dugu:katalan hiztun gehiago izateko mailajaitsi behar da pixka bat.

Zer esan nahi duzu?Italian bizi izan nintzen, eta italierazhitz egiten nuen, baina ez italiarrekbezala. Haiek oso pozik zeuden ita-lieraz egiten nuelako, baina ezin nuenhitz egin haiek bezain ondo. Hemen

gauza bera gertatzen da. Jatorri asko-tako jendea daukagu (Txina, Latinoa-merika, Ukraina, Errusia…). Ez duteguk bezala ikasiko katalana. Gabeziaobjektibo batzuk onartu beharkoditugu. Katalunian jaio ez direnmilioi bat katalan hiztun gehiagonahi baditugu, onartu beharko duguhizkuntza maila apalagoa izangodutela, ez dira arituko edoski izanbalute bezala, ez daukate benetakota-sun berdina. Ez naiz ezkorra, jendeasko lanean ari delako. Borrokan

“Kazetariek ez dute mailarik hoberena, baina ezin dugu askoz gehiago eskatu”.

| JORDI BADIA, ASSUMPCIÓ MARESMA |


JOSEP RUAIX - TERMOMETROA

jarraitu behar da, eta itxaron behardugu jende horrek hizkuntza berega-natuko duela, maitatuko duela etahobetuko. Ni alde guztietatik katala-na naiz, baina Ruaixtarrak Okzitania-tik iritsi zirela dirudi, ziurrenik XVI.mendean, eta moldatu ziren. Oraingauza bera gertatuko dela itxaronbehar dugu: etorri direnak molda-tzen joan daitezela, katalan hiztunsenti daitezela, hizkuntza defendadezatela eta ahalik eta ondoen hitzegiten saia daitezela.

Hedabideek zein egiteko dute?Errespetu handia diet hedabideeihainbat arrazoi tarteko. Hasteko,oso azkar egin behar izaten dute lan.Egunkarietan akatsak ikusten ditu-danean ulertzen dut. Bigarrenik,hedabideak gizartearen isla dira.Hitz egiten den katalanak gabeziaasko baditu, hedabideetan ari dire-nei ezin diegu oso diferente jokatze-ko eskatu, haiek ere gizartearenparte dira. Ez dute mailarik hobere-na, baina ezin dugu askoz gehiagoeskatu. Kazetariei –gauza asko jakinbehar dituzte eta batik bat egunero-koari buruz– ezin diegu eskatu hiz-kuntzaren kalitatea ere zaintzea.Ezin dugu haltzara jo fruitu bila.

Zirujauari eskatzen diogu bisturiaerabiltzen jakiteko. Ez al zaie mailabera eskatu behar lanbidean hizkun-tza darabiltenei?Ederra litzateke hedabideetan lanegiten dutenek hobeto hitz egingoeta idatziko balute. Baina kazetaritzaikasi dute, ez hizkuntzalaritza. Ezindiegu eskatu filologiako irakaslebatek bezala idaztea.

Eta irakasleek zein eginkizun dute?Hizkuntza irakasleak eta ikasgairenbat irakasten dutenak desberdindubehar dira. Hizkuntza irakasleekeuren buruei gehiago eskatu behar-ko liekete, baina hainbeste ikasgaiikasi behar izan dituzte… Hizkun-

tzaz gain gauza interesgarri askodaude eta denak ez dira hizkuntzala-riak. Etorkizunean, hobera egingoduten eta okerrera egingo dutengauzak ikusiko ditugu. Baina Fabrazen bezala, baikorra izan nahi dut.

Hain pragmatikoak bagara eta errefe-renteak galtzen baditugu, bigarreneta hirugarren belaunaldiek ez al dutekalterik jasango?Hedabideek belaunaldi berriekinbat egitea lortu behar dugu. Hiz-kuntza esoterikoegia, zailegia, goimailakoegia egiten badugu ez diraidentifikatuta sentituko. Formajatorrago eta zuzenagoetara ohitubehar ditugu, baina bitartean ezdaitezela deseroso sentitu. Eska-tzen joango dira, galduta zeudenformak berreskuratzen joango dira.Hebrearrek hala egin zuten. Dias-poran zeuden, haien herrialderaitzultzeko aukera izan zuten etahebreera berreskuratu dute. Ez dazehazki gauza bera, baina badagoantzekotasunik. Bataila bat galtze-ko prest egon behar dugu, gerrairabazi nahi badugu. Gazteek etaetorkinek bizkarra ematen badigute

jai daukagu. Trebeak izan behardugu. Pragmatikoak.

Hedabideetan, bikoiztutako elkarriz-ketetan honelako adierazpideakentzuten ditugu: “cómo mola”, “tío,qué haces”, “qué chulo”. Gure gaztehizkerarik ezin al dugu eduki?Berriz diot. Iaioak izan behar dugu.Jakin behar dugu zenbateraino inpo-satu edo proposatu ditzakegunforma jatorrak. Asma ditzakegu,baina erabiltzaileek onartzeko prestegon behar dute. Luzera ehun ira-bazteko orain hogei galdu beharditugu. Aurrera begira, beraiekberreskuratu ahalko dituzte formajatorragoak edo berriak asmatukodituzte. Soziolinguistaren batek esa-ten zuen: hizkuntzak ez-puruak dira.Katalana gaizki hitz egindako etagaizki idatzitako latinetik dator. VIII.eta IX. mendeetan, latina zekitenakikaratu egingo ziren haien garaikoenhanka-sartzeekin. Eta gu orain pozikgaude, hizkuntza eredugarria da.Nolabaiteko narriadura hizkuntzaridatxekion kontua da. Hizkuntzak ezdira betiko, galkorrak dira, gu bezala.

Ez dadila hil…Luzera hil egingo da, gauza guztiakbezala. 200 edo 300 urte barru…Apaizak bezala hasi naiz hitz egi-ten…

Orain kemenez gabiltza ala erortzenari gara?Principat-en, hiztun kopuruari dago-kionez, irabazten ari gara, baina kali-tateari dagokionez, galeran gara.Beste eremu periferikoei dagokio-nez, nahiko kezkagarria da, indarbatzuek hizkuntza murriztea nahidute, baita desagerraraztea ere.Lagundu egin behar diegu, bainaFabrak esan bezala,valentziarrek eta Balea-reetakoek haien politikaerabaki behar dute. Ezingara inperialistak izan. n

“Katalunian jaio ez direnmilioi bat katalan hiztungehiago nahi baditugu,onartu beharko duguhizkuntza mailaapalagoa izango dutela”

Babeslea: Hondarriko Udala

“Hizkuntzaesoterikoegia, zailegia,goi mailakoegia egitenbadugu ez diraidentifikatuta sentitukobigarren eta hirugarrenbelaunaldikoak”


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

HASI BERRI DUGUN URTEAN, dauzkagun desioak hel-buru betetzea nahiko genuke sozio-ekonomia zutabehonetatik. Atzean utzi duguna ustelkeriaren urtea izanda, prekarietatearena, langabeziarena, pobrezia etabazterketa sozialaren urtea. Hori guztia egungo siste-ma ekonomikoak ekarri du, kapitalismoak, nahieraraibili delako eta munduko eta herrialdeetako ekonomiagidatu duelako, herritarrek aukeratu ez duten arren.

Sistema ekonomiko alternatiboa nahiko genuke,ekonomia soziala eta solidarioa bere egingo dituena,funtsezko baloreetan oinarritua, hala nola elkartasu-na, giza duintasuna, justizia soziala, ingurumen politi-ka jasangarria, merkataritza justua, gardentasuna etademokrazia. Hori lortuko bagenu, gutxieneko solda-tek, pentsioek, diru-sarrerak bermatzeko errentek,langabezia sariek, menpekotasunagatiko diru-lagun-tzek eta bestelako prestazio sozialek pobrezia-mailagainditu beharko lukete. Maila hori 1.000 euro ingu-ruan dago, baina gutxieneko soldata 648 eurokoa da,langabezia saria berriz 428 eurokoa, eta alargunentza-ko pentsioa maiz ez da iristen 700 eurora.

Baina horretarako politika ekonomikoetan erabate-ko aldaketa behar da, euskaldunen subiranotasun eko-nomikoa eta lan-harremanen euskal esparrua ereerrespetatu, sustatu eta defendatuko dituen sistemabehar baitugu. Politika ekonomiko horrek zentzuzkokontsumoa bultzatu behar luke ekonomia haz dadin,baina horretarako beharrezkoa da soldatak ere haztea.Enplegu duina ere sortu behar da. Eta iruzur fiskalarigogor egin; paradisu fiskalak ezabatu eta iruzurgileakidentifikatu behar dira. Gehien duenari zerga gehiagojarri behar zaizkio; enpresa eta multinazionalekordaindu ditzatela dagozkien zergak. Eta azkenik,murriztu behar da militarren eta monarkiaren gastua,eta baita alferrikakoak diren AHT gisako azpiegituraerraldoietan egiten diren xahuketak ere. Ea helburueta desio horiek betetzen doazen. Herritar bakoitza-ren ekarpena funtsezkoa izango da horre-tarako, baita mugimendu sozial, sindikaleta politikoena ere.

Juan Mari Arregi

Urte berrirako helburuak eta desioak

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

Anjel Lertxundik Berrian esanak: Ospitaleetan euskara bultzatzeko hitzarmena “Zuzendariek filmaren euskarazko titu-

luari eutsi diote, Loreak, beste hizkun-tzetan ere. Bernardo AtxagakObabakoak gorde zuen han-hemengoitzulpenetan. Illeta eta Zigor gisa ezagu-tzen ditugu, gaztelaniaz ari gareneanere, Escuderoren bi obra nagusiak.Osasuna da gorritxoen futbol-taldea,Oberena peña alaienaren grazia. ZenbatTernua markako jantzi ez ote dute saldufesta bukatu berrietan! Denboragutxian Zinemaldia marka lortu duoraintsu arte Festival de Cine zenak.Beste hizkuntzetan ere ikasi zutenLehendakari edo Ararteko esaten. Giro,Tour eta Vueltarekin batera badaukaguItzulia ere… Euskaratik mundura hartu-tako erabakiak dira, jatorrizko hizkuntza-ren barne-logikaren hariarekin albain-duak.

Sukaldea galtzen denean, ordea,Basque Culinary Center jaiotzen da,orain! oihuaren oihartzuna itzaltzen dunow! modernoñoak, txiste triste bat daeuskal selekzioaren errebindikazioaetxean jokatzen dela ahaztea…”

EUSKARAREN ERAKUNDE PUBLI-KOAK eta Euskal Kostaldeko Ospi-taleek egin dute hitzarmena, hiruurterako balioko duena. EEPklehenengo urtean 3.000 eurokodiru-laguntza eskainiko die, biga-rrengoan 2.000 eurokoa, eta hiru-garrengoan 1.000 eurokoa. Ospita-leetan, besteak beste Baionakoaneta Donibane Lohizunekoan, eus-kara sustatu nahi dute. Hitzarmenasinatu dutenen ustez, integrazioaeta konfiantza lortzeko bektoregarrantzitsu izan daiteke hizkun-tza.

Ahozkoan eta idatzizkoan, bie-tan hartuko dituzte neurriak. Ida-tzizkoari dagokionez, seinaleakeuskaraz jarriko dituzte, webguneaeuskaratuko dute eta prebentziokanpainak euskaraz ere egingodituzte.

Ahozkoari dagokionez, euska-raz (asko edo gutxi) dakiten langi-

leekin egingo dute lan. Haiei balia-bideak emango zaizkie euskaraerabil dezaten, eta besteak besteprestakuntza eskainiko zaie.Hitzarmena EEPren eta EuskalKostaldeko Ospitaleen artean sina-tu bada ere, Ospitalean Euskarazlangileen boluntario taldea izan dabultzatzaile. Ospitaletan, euskarazaritzeko gai diren langileak identi-fikatuko dituzte, eta nahi izanezgero, euskaraz dakitela adieraztenduten txartelak erabili ahal izangodituzte. Batek “Euskaraz mintzagaitezke” leloa izango du eta bes-teak “Euskara ikasten ari naiz”.

Michel Glanes Euskal Kostalde-ko Ospitaleetako zuzendariarenustez, hizkuntzaren erabilera tera-peutikoa egokia da: “Momentubatzuetan edozein motibazioriheldu behar zaio sendatu edo biziahal izateko, eta horretarako onaizan daiteke”.


TERMOMETROA

2014KO URTARRILAREN 8A.Euskal Herrian dena da presturtero urtarrilean euskal pre-soen eskubideen alde egitenden manifestaziorako, bainaoraingoan ere ez da Madrilenesku-hartzerik faltako etaEPPK-ko zortzi mintzakideatxilotu ditu. Zalaparta itzelaizan da eta, gainera, AuzitegiNazionalak manifestazioadebekatu du. Debekua medioEAJk ere manifestazioarekinbat egin du eta mobilizazioaEuskal Herrian izan den han-dienetakoa izan da. Jake esan

zuen Guardia Zibilak opera-zioaren izenarekin.

2015eko urtarrilaren 12a.Euskal Herrian euskal preso-en eskubideen aldeko mani-festazioa egin da eta bi egu-nera Guardia Zibilak euskalpresoen 12 abokatu etaHerrirako 4 kide atxilotuditu: ETAko kide izatea, iru-zurra eta diru zuriketa lepo-ratzen zaie. Mate esan duGuardia Zibilak orain. BaitaEl Mundoko gaurko tituluakere: “ETAko abokatuenkolektibo osoa atxilotua”.

EUSKAL PRESO POLITIKOAK

Urtarrilaren 10ean milaka herritarrek Bilboko udaletxetik La Casillarainoko bi kilometroakargitxoz bete zituzten, “Now Euskal Herrira!” lelo nagusiaren pean. Sare elkarteak herritar orogiza eskubideen defentsan eta dispertsioaren aurka lan egitera deitu zuen. Astelehen goizean

Guardia Zibilak euskal presoen 12 abokatu eta Herrira elkarteko 4 kide atxilotu zituen.Ondorioetako bat izan zen ahozko epaiketa zuten ezker abertzaleko 35 kide defentsarik gabe

uztea (epaiketa bertan behera geratu zen).

Giza eskubideen defentsari erasoa

| XABIER LETONA |

Argazkiak: Dani Blanco

Guardia Zibilak LABeko egoitza ere miatu zuenurtarrilaren 12an.


EUSKAL PRESO POLITIKOAK - TERMOMETROA

Hori da helburua, antza: euskalpresoen defentsan edo bitartekari-tzan dabiltzan abokatu eta herritarguztiak atxilotzea eta haiekiko solas-kidetza oztopatzea. Handik edohemendik bake prozesu ia ikusezinhori elikatu dezakeen edozer ozto-patzea. Denak dira etakide, “denada ETA”. Eta Espainiako Gober-nuan dena mendekua, euskal gizar-teak behin eta berriz aldarrikatzenduen bake eta bizikidetzaren aurkadena oztopo.

Sakonean, PPren Gobernuakargi uzten du euskal gizarteak pen-tsatzen duena berdin zaiola; etaberdin Eusko Jaurlaritzak, Legebil-tzarrak eta gainerako euskal insti-

tuzioek esaten dutena. Gordinesanda, pixa egiten die guztiei burugainean. Eta gainera trufa doinuz:iaz manifestazioaren aurretik etaaurten ostean, “berdin zaigu”. Gai-tza da mendekuaz aparteko beste-lako irakurketarik egitea, garaibatean euskal auziak ematen bai-tzien errentarik Espainian, bainagaur egun hori ere ez. Hala ere,antza, eta are gehiago Parisko igan-deko manifestazioaren ondoren,hemen ere terroristek ez dutelababeslekurik erakustea beti daerrentagarri.

Klabea? Euskal gizartean egiazkobake prozesu baten alde egin nahidutenek behingoz bat egitea eta,

desberdintasunak desberdintasun,bakea eta bizikidetza serio eraiki-tzen hastea. Ahaztu une batezMadril eta ekin hemen, bestelaMadril ere ez baita mugituko. EHBildutik eta PSEraino –edo inkestaklehen lerroan jartzen duten Pode-moseraino– eta tartean aktiboenbehar luketenak, EAJ eta EuskoJaurlaritza. PPk nahiago du EuskalHerria nahasian, horrek dena ozto-patzen baitu, baina euskal gizarteakbadu garai berri bat bizitzeko esku-bidea eta nahia. Ez da beste barikzerutik jausiko, euskal herritar etainstituzioei dagokie haren aldeborrokatzea.

2016ko urtarrila… n

Senideak,herritarrak etaastez aste espetxebarreiatuetaraeramaten dituztenMieltxin furgonetakizan zirenmanifestazioanprotagonista.


TERMOMETROA - NET HURBIL

Irudi hau da Dimitris Michalakisek bere blo-gean eta Vice hedabidean iazko maiatzeanipinitako “Four Years of Austerity in 40 Pictu-res“ (Lau urteko murrizketak 40 argazkitan)bildumako bat, gordinen artean biguneneta-ko bat: gazte langabetu bat harresian eseri-ta. Internetez osorik eskuratu daitekeen bil-dumaren argazkiek beren oineko testulaburrekin eskaintzen dute Greziako jendeeiurteotako krisiarekin eta Europak ezarritakomurrizketekin gaineratu dieten infernua.Langabezia, erretiroen mozketak, zergaberriak, txirotasuna, klase ertainaren hondo-ratzea, etxerik gabeen ugaritzea, etorkinenkontrako erasoak, osasun sistemaren hon-doratzea, prostituzioa, gaixo psikikoen aban-donatzea... 40 argazkik ez dute agortzen,ordea, Troikaren aginduek eragindako mise-ria guztia. Gutxi zabaldu da azken urteotanGreziako azienden artean ere izurriteak uga-ritu direla, albaitari faltagatik.

ANTONIS SAMARASEK AHALEGINAKeta bi egin ditu aginteari eutsiz Gre-ziak jarrai zezan Troikaren agin-duak betetzen. Abenduaren 29angaldu zuen azken bozketaren aurre-tik diputatuak erosten ere saiatuzen, greziar guztiek ikusi dute,ustelkeria delituak pertsegitu behardituzten epaileek ezik. Alferrik.

Samarasen eta oro har GrezianEuropako establishmentaren pla-nak aurrera ateratzen aritu deneskuinaren arazoa da herrialdehorretan haragi bilakatu direla eko-nomialari burutsu askok aspalditikiragartzen zituzten hondamendiak:2008an lehertutako krisitzarrarierantzuten baldin bazaio 1929anerabilitako errezeta berdinekin,1930eko hamarkadako ondorio tris-teen berdinak ekarri behar zituztela.

2015ean, Grezia odolusturikdago ia bost urtetan bere ekono-mia eta gizarte bizitza osoa mutila-tu eta txirtxilatu dituzten delakoMemorandumei esker. EuropakoBanku Zentralak, Europar Batzor-deak eta Nazioarteko Diru Fun-tsak osatzen duten Troika fama-tuak ezarritako politikek errekaraeraman dute Grezia.

Troikak egindako sarraskia azal-tzen dute hainbat datu estatistikok.Populazioaren %17k ezin ditu oina-rrizko beharrak ase. Langabezia%27an dago. 250.000 familiaz goiti

kanporatu dituzte beren etxeetatik.Herrialdearen defizita lau urtezokerragotu da 2010eko %11,1tik2014ko %12,2ra; kanpo zorra igoda %146tik %175ra. Barne Produk-tu Gordina erori da %20.

Osasun sistema eraitsi, gaixoeigehiago ordainarazi, malaria bezaladesagertutzat zeuden eritasunakugaritzen, hiesagatiko heriotzakbezala, suizidio tasak handitzen,argindarrik gabe bizi direnen kopu-ruak ere bai, gaixo diren milakahaur... Numero hotzak diren esta-tistikok milaka herritarren milakadrama zehatzetan mamitzen dira,horietako askoren kontakizuna ereerraz eskuratu dezake nahi duenak.

Panagiotis Grigoriou antropolo-goak Greek Crisis blogean ederkilaburbildu duenez, Samarasen ara-zoa dagoenekoz ez da orain artekologikan ezkerrari botoa emangodion hautesleria, baizik eta zehazkia-go soziologiaz eskuinean kokatuta-koa. Ezker-eskuin eten horiek ezdira iraganean bezain garrantzitsuak,krisiak kaltetutako jende ugarienartean klase ertainekoek ere ikusidute katastrofea nahitara antolatueta planifikatu dutela, eta epe labu-rrean ezingo zaiola buelta eman.

“Troikaren programak –dio Gri-goriouk– larriki zauritu ditu enpre-sa libre txiki eta ertainak, etxe etalurraren jabegoa –erdiko klaseak

gizartean igotzeko dauzkan mugi-kortasun estrategien bizkarrezu-rra–, soldatak, jubilazioak eta, azke-nean, baita funtzionarioak ere, orainarte Demokrazia Berriaren etaPASOKen bipartidismo historiko-tik oso hurbil zirenak. Azpimarratubehar da ustelkeria, nepotismoa etaklientelismoa sustatu dituztela Troi-karen memorandumaren aldekoek,neoliberalismo erasokorrez beztitu-rik, baina oraingoan xehetasun txikibatekin, Atenasen entzuten denmoduan: ‘Denentzako ez dagoorain’. Oso gutxi eta ondo koka-tuentzak bakarrik dira Memorandu-maren mesedeak”.

Troikaren errezetentzako testaEuropar Batasuna Alemaniarenagintaritza zorrotzaren pean XXI.mendeko krisi itzelaren aurreanezartzen ari den irteera neoliberalakgero eta kritiko gehiago dauzka2015ean. Nazioarteko Diru Funtse-ko agintariek ere aitortu dute hutsegin dutela pribatizazio eta murriz-ketetan oinarritutako bere formu-lek... nahiz eta gero MDFeko inorkez duen ordain gisa dimisiorikeman.

Ez da ezkerra bakarrik Greziakoeta oro har Europako formulonegokitasun teorikoa auzitan jartzenduena, sisteman ondo txertatutakoerakunde eta aditu asko dira kritiko

“Greziak ezin dio xantaiarik egin ez Alemaniari eta ezEuropari” esan dute Angela Merkelen alderditik, eta askok

ulertu zuten justu kontrakoa ari zela gertatzen, hots,Europak mehatxu egiten diola Greziako hautesleriari.

2015ean Europa osoa astinduko duen partida gogor batenlehen kapitulu garrantzitsua jokatzen da Grezian.

Grezian jokoan dirapolitika neoliberala

eta demokrazia bera

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

Berlinek ezarritako dotrinarekiko.Baina Troikaren atzean dagoenEuropako establishmenta ez dutehainbeste kezkatzen adituen kritikateorikoek, herrialde ezberdinetanindartzen ari diren kontrako mugi-menduek baino. Horregatik ulertudu zenbaitek Berlindik eta Brusela-tik zabaldutako mehatxuek Greziaripresio egitea adina bilatzen zutelaEspainian, Frantzian, Italian etabaita Irlandan ere politika ekonomi-koaren aldaketaren mezuarekinindartsu datozen talde ezkertiarrenmuturretan hesia jasotzea.

Hauteskundez beteta heldu da2015a. Hego Euskal Herrian udaleta foru erakundeetakoei eta izate-kotan Kataluniakoei bezala Espai-niakoei begira bizi ginenok bat

batean Grezia ikusi dugu astintzeneuropar guztien agenda. Ondorenetorriko dira gehiago kontinenteosoan. Eta denetan, suziri batenziztuan igo den Podemosen eragi-nak erakutsi duenez, krisiarenaurreko estrategiak eta hauek herri-tarren gain murrizketa basatiekinekarri dituzten ezin biziak protago-nismo handia izanen dute.

Grezian austeritatearen kontrakopredikuak darabiltzaten indarreikontrako sua piztu diete Bruselastik.Ez dagoela alternatibarik, zorrakpagatzeko direla, utikan egindakozorren auditoriarik, eta Merkelenerrezeta ortodoxoei uko egiteraausartzen dena eurotik kanpo joan-go dela, zeina esatea bezala baitaEuropatik fueratuko dutela.

Mehatxuokin ez badute lortzenSyrizari garaipena eragoztea, aditubatzuek aurreratu dute –ez zegoenaztia izan beharrik– agintea klaseguztietako oztopoz trabatuko dio-tela. Soilik NDFak egin duen bezalakredituak etetearekin, Greziak ezdu asko gehiago behar egun batetikbestera erabat kolapsatzeko.

Hala ere, gero eta gehiago diraGreziarekin –Syrizarekin, alegia–zorraren parte baten barkamenanegoziatu beharko dela uste dutenak.Horretarako urrats inportanteenaemana daukate, egia esan, lehen kor-porazio handienak ziren zorrak orainestatuek eta Europak bere gain hartudituztelako. Diru publikoekin erraza-go negoziatzen da.

Pablo Elorduyk Diagonalen idatziduen moduan, “La disputa por laeuropa social empieza en Grecia”.Europako eliteek beren nagusitasu-nari tinko eutsi nahian Greziandemokrazia bera jarri dutela arris-kuan salatu dute Frantziako hainbatintelektualek plazaratu duten “Grèce:Rendons-leur la démocratie! (Troïkabasta !)” agirian: “Europar Batasuna,europar agintariak, NazioartekoDiru Funtsa, burtsako kalifikaziokoagentziak: laga zuen xantaia, bukatuGreziako hauteskunde kanpainanmuturra sartzea! Utzi herriari eraba-kitzen!”.

Panagiotis Grigoriou ez da bai-kor Grezian eraso horri aurre egi-teko ahalmenaz: “Beldurra bilaka-tu da Europako agintariekdaukaten azkenetakoarma, hauteskundeenemaitzak faltsutzeaden azken-azkenarenaurretik”. n


CHARLIE HEBDO, ez naiz etabanaiz. Nik ere antzerako buru-tazioak izan ditut Parisko 12 hil-keten ondorengo uneetan, PelloZubiria ARGIAko kazetariak bereblogean azaltzen zuen bezala. Eznaiz eta banaiz. Igandeko Pariskomanifestazioan her ritar renartean egongo nintzateke hildakokazetariekiko elkartasunez etasarraskia salatzeko; eta ez nintza-teke izango, munduko buruza-giek emandako doinuan zibiliza-zioen arteko talka azpimarratudelako, Mendebaldearen lehenta-suna eta nagusikeria lehen lerro-ra eramanez.

Charlie naiz, kazetari moduan,adierazpen askatasuna lanbideeta bizitzaren ardatz delakolumaz edo arkatzez aritzen gare-nontzat. Ez naiz, mendebaldekoagintariek Charlie Hebdo eta adie-razpen askatasuna beren zibiliza-zio nagusikeriaren sinbolo bihur-tu nahi dutelako.

Charlie naiz, miresgarria etaeredugarria delako kazetari etamarrazkilari talde batek norainoegin dezakeen beren ideiekin batbizitzeko, libre guztiz halakorikezin den munduan, Askatasunarietengabe ateak irekiz. Ez naiz,haien probokazio eta ikusmoldeguztiekin bat ez natorrelako. Eznintzateke gai izango aldizkarikoazalean Mahoma profeta kakabat dela esateko, ados ez nagoe-lako eta, gainera, temeritateadelako.

Charlie Hebdo izan nahi nuke,baina ezin dut, mundu arriskutsuhonetan zuhurtzia biziraupenera-ko balioa ere badelako, eta gizaeskubide eta giza baloreen irakur-keta globalizaturik ez dagoelako.Oraindik ezin dut, baina handitanbai, handitan Charlie izan nahinuke.

“HAU EZ DA Frantziako hiribu-ruan gertatutako krisi terroristaisolatu eta dramatiko bakan bat.Ekialde Hurbila Europan instala-tzen ari da. Hurakana Sirian da,Iraken eta baita gure artean ere.Munduko arazoen integrazionahasketa da eta Mendebaldeadagoeneko ez da konpartimenduitxi bat berak munduan sortutakoporrot eta hondamendien ondo-rio lazgarrien aurrean”. RafaelPoch Parisko La Vanguardiakokorrespontsalak horrela zabal-tzen zuen iragan igandeko berekronika. Alegia Yihadismoak berejarduna globalizatu duela etaorain Bagdad, Alepo eta Damas-ko, Paris, Londres edo Madrilizan daitezkeela.

Adierazpen askatasunarendefentsa egin behar dela bistan daeta Charlie Hebdoren aurkakosarraskiaren aurkako salaketa erebai, baina atentatu horiek bere tes-tuinguruan jarri barik, nekez egindaiteke egoeraren azterketa egoki-rik. Hiltzaileek hitzez ere argi azal-du dute hori segurtasun indarrentiropean hil aurretik.

Gerra Hotzaren amaieran ospe-tsu egin zen Francis Fukuyamarenesaldia: “Historia amaitu da”.Mendebaldeak erabateko garai-pentzat hartu zituen BerlingoHarresiaren eta Sobiet Batasuna-ren desagerpena. Zibilizazioakkomunismoa garaitu zuen. Ongiakgaizkia. Eta 2001eko Dorre Bikien

atentatuen ondoren, AmerikakoEstatu Batuek logika berberariekin zioten: norberaren ikusmol-deari eusteko, zibilizazioak beharzuen bere gaiztoa birsortzea.Berriz ere irabazteko, beren herri-tarren gobernu zapaltzaile etaustelak nahieran erabiliz, berehegemonia helburuak hamaikaga-rrenez gauzatzeko.

Gerra berri horretan gaude eta,itxura guztien arabera, zipriztinakgero eta sarriago jasango diraMendebaldean, gurean. BainaParisen iragan igandean ikusizenez, etsaiari aurre egiteko prestda Mendebaldea. Segurtasunaeskubideen gainetik, irailaren11ren ondorengo bigarren kapitu-lua abian da, bidez batez Europabarruan sor daitezkeen edozelakoalternatibak hobeto kontrolatzeko.

Askoz ertz gehiago ere badituCharlie Hebdoren aurkakoak, zorro-tzak eta korapilatsuak, hegotikdatozkigun herritarrei gure gober-nuek oztopo gisa jartzen dizkietentxarrantxa biribilen gisakoak,baina Mendebaldeko nagusikeriada, ostera ere, lurrikara berrihonen epizentroan.

ADIERAZPEN ASKATASUNAaskatasunaren akuilu eta lurraldelibrea da aldi berean, bizi lekugoxo, mingots eta kontraesanko-rra. Kartzelan dira oraindik Egin-eko arduradunak, ETAko izateazzigortuta, haien arma bakarraluma zenean. Charlie ei direnekespetxeratu zituzten. Paristik buel-tan dira. ETAk Javier Lopez deLacalle kazetaria hil zuenean, edoGorka Landaburu zauritu, ezkerabertzaleko esparrubatek ez zuen Charlieaipatu, gatazka baizik.Bizigune ez dena ezinipar bilakatu. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Handitan izan nahi dudana

Yihadismoak bere jar-duna globalizatu du etaorain Bagdad, Alepo etaDamasko, Paris, Lon-dres edo Madril izandaitezke

NON ZER - Argia · 2015-01-15 · Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa:Industrialdea, 15. 20160...

Documents

Transcript of NON ZER - Argia · 2015-01-15 · Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa:Industrialdea, 15. 20160...