Na realización desta proposta didáctica interviñeronA parte final da unidade recolle tres...

Na realización desta proposta didáctica interviñeron:

• Equipo de autoría: José Kelliam Benítez Orea (coord.), Antonio Bustos Jiménez, José Alberto Cano Carretero, Eduardo Fernández Friera.

• Equipo de edición: José Luis Chamero, Salvador Vara.

• Deseño e gráficos: Patricia G. Serrano, Marta Gómez, Paz Franch.

• Ilustración: Carlos J. Cecilia, Monse Fransoy, Tatio Viana.

• Maquetación: Esperanza Hernández

• Edición gráfica: Elena Achón.

• Fotografías: Age Fotostock, Alamy / Cordon Press, Album, Arquivo Anaya: (Balager, T.; Cosano, P.; Cantó, M.; Cruz, M.; Gutiérrez-Rodríguez F. J. – ECLECTIKA; Hernández Moya, B.; Hidalgo-Lopesino; Lezama, D.; Leiva, Á.; Martín, J. A.; Martin, J.; Martínez, C.; Moreno, C.; Ortega, Á.; Ortiz, J.; Osuna, J.; Padura, S.; Peñuela, Py. E.; Pozo, M.; Ramón Ortega, P –Fototeca de España; Rivera Jove, V.; Ruiz, J. B.; Sánchez, J.; Steel, M.; Valls, R.), Gettyimages, Prisma, Depositphotos, 123 RF

É un proxecto educativo de Anaya para Educación Primaria.

P E Z AP E Z A

A

As normas ortográficas seguidas son as establecidas pola Real Academia Galega e o Instituto da Lingua Galega na última edición das Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, aprobadas en 2003.

As nosas publicacións manteñen o rigor no uso e na selección dos contidos, nas imaxes e na linguaxe para cumprir coa non-discriminación por razón de xénero, cultura ou opinión.

© GRUPO ANAYA, S.A., 2020 - C/ Juan Ignacio Luca de Tena, 15 - 28027 Madrid.

Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que establece penas de prisión e/ou multas, amais das correspondentes indemnizacións por perdas e danos, para quen reproduza, plaxie, distribúa ou comunique publicamente, en todo ou en parte, unha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autorización.

A Terra e a súa representación ............................................. 10

Avaliación inicial ......................................................................... 30

A Terra e a súa representación ............................................... 37

Índice

1

1

Peza a Peza ................................................................................................................... 4

Materiais para a etapa .................................................................................. 8

Proposta didáctica

Recursos

DEMODEMO

DEMODEMO

Un proxecto baseado na aprendizaxe

competencial

4

Peza a Peza ofrece, co contrastado ri-gor curricular de Anaya, un proxecto no que o profesorado e o alumnado cobran o máximo protagonismo a través dunha metodoloxía competencial. Metodoloxía que conecta a realidade persoal e social próxima ao alumnado xerando curiosi-dade, e formulando actividades e tarefas emocionantes que supoñen retos motiva-dores nos que destacan dous elementos básicos: a investigación e aprender fa-cendo. Todo iso, desde unha secuencia-ción de contidos coherente e coordinada entre todas as áreas ao longo da etapa.

A partir deste enfoque, e de xeito flexi-ble, o proxecto brinda a posibilidade de incorporar metodoloxías activas, estra-texias cooperativas, habilidades persoais e sociais para a xestión das emocións e o desenvolvemento do emprendemento, apostando pola igualdade e a inclusión. Do mesmo xeito, é prioritario propo-ñer metodoloxías que xeren estratexias de pensamento que contribúan a que o alumnado memorice, recorde, analice e valore as súas propias aprendizaxes.

A competencia en comunicación lingüís-tica é primordial para acceder ao coñece-mento que permite comprender o mundo que nos rodea e desenvolver habilidades de convivencia. Por iso, Peza a Peza incor-pora un Plan Lingüístico secuenciado no que participan todas as áreas facilitando a adquisición das destrezas de compren-sión e expresión oral e escrita.

P E Z AP E Z A

A

5

En relación coa avaliación, e máis alá da calificación das materias realizada polo profesorado, é esencial que o alumnado desenvolva estratexias de autoavaliación para reflexionar sobre as súas aprendi-zaxes e para analizar, valorar e evidenciar os avances, os logros e as dificultades.

De forma transversal, en todas as áreas e cursos da etapa, a clave TIC favorece o fomento de competencias relacionadas coa planificación, a xestión e a elabora-ción de traballos, a comunicación e a co-laboración na Rede e o uso responsable das tecnoloxías, contando coa colabora-ción das familias.

Peza a Peza é un proxecto flexible, no que o profesorado e o alumnado teñen un auténtico protagonismo que pon en xogo as estratexias máis adecuadas para conseguir aprendizaxes competenciais.

Peza a Peza

O proxecto no que todo encaixa

Estes son os piares do proxecto:

Sobre eles constrúense as súas 8 pezas clave,

que encaixan, de maneira flexible,

en todas as áreas de todos os cursos de Primaria.

Motivación

Inclusión

Igualdade

FamiliaFlexibilidade

Rigor curricular

Aprendizaxe competencial

Tarefas emocionantes

Metodoloxías activas

Proxecto coordinado e cohesionado

P E Z AP E Z A

A

As pezas clave

A aprendizaxe baseada en Retos é unha das metodoloxías máis moti-vadoras. Fundaméntase na apren-dizaxe competencial e dá sentido práctico aos coñecementos ad-quiridos vinculándoos co ámbito persoal, familiar e social do alum-nado.

Metodoloxía

Organizado, secuenciado e inte-grado en todas as áreas, contribúe ao desenvolvemento de habilida-des orais e escritas e á aprendi-zaxe dos diferentes aspectos rela-cionados co uso da linguaxe.

Plan Lingüístico

Promove as distintas habilida-des de emprendemento nas súas tres dimensións, persoal, social e produtiva, de xeito transversal en todas as áreas a través dunha se-cuencia progresiva de actividades ao longo de toda a etapa.

Cultura emprendedora

As estratexias de pensamento fo-mentan a competencia de apren-der a aprender; contribúen a que o alumnado tome conciencia dos seus procesos mentais e a que ac-túe de forma reflexiva e crítica.

Desenvolvemento do pensamento

Integra o uso das TIC como recurso para obter información, seleccionala e utilizala cunha finalidade concre-ta, desenvolver a cidadanía dixital e as competencias de planificación, xestión e elaboración de traballos, pasando a ter un uso para a aprendi-zaxe e o coñecemento (TAC).

TIC

Incorpora estratexias que lle per-miten ao alumnado participar na avaliación da súa aprendizaxe ana-lizando «que aprendeu» e «como aprendeu», acompañando a súa análise co uso do portfolio e outros instrumentos que faciliten unha va-loración obxectiva.

Avaliación

Ofrece situacións de aprendizaxe secuenciadas en todas as áreas que atenden ao crecemento persoal e social do alumnado, para que sexa consciente das súas emocións e das dos demais, poida comprendelas, controlalas e modificalas.

Educación emocional

A aplicación de técnicas coopera-tivas favorece a aprendizaxe, incre-menta a participación e o sentido de responsabilidade do alumnado xerando capacidades de comuni-cación e cooperación.

Aprendizaxe cooperativa

STOP

Materiais para a etapa

SociaisPrimaria

Gal

icia

Cien

cias

Soc

iais

Galicia

P E Z AP E Z A

A

LibrosUn libro por curso co contido curricular secuen-ciado segundo o marco normativo da nosa comunidade autónoma e cun enfoque compe-tencial para aprender aplicando o estudado. Os libros están organizados en seis unidades e presentan os contidos de forma moi visual para favorecer a súa comprensión e asimilación.

Ao final do libro, un anexo de imaxes reforza algúns dos contidos galegos presentados nas unidades de 1º e 2º, e un anexo cartográfico de 3º a 6º.

Material para o alumnado

As claves do proxectoPresenta, de xeito sinxelo e práctico, cada unha das claves didácticas do proxecto, os obxec-tivos, a fundamentación e a secuenciación ao longo da etapa, as técnicas ou as estruturas asociadas, etc.

Propostas didácticas Ofrecen un valioso recurso para guiar os pro-cesos de ensino-aprendizaxe. Reproducen as páxinas do libro do alumnado para facer máis práctica a súa aplicación, así como as solucións das actividades propostas, as suxestións de aplicación das pezas clave do proxecto e os re-cursos complementarios.

Recursos Presentan, para cada unidade, fichas fotoco-piables para a atención á diversidade e pro-bas de avaliación. Ademais, a web de Anaya, www.anayaeducacion.es, ofrece máis recursos complementarios imprimibles.

Material para o profesorado

PrimariaProposta didáctica

P E Z AP E Z A

A

SociaisGalicia

Cien

cias

Soc

iais

Gal

icia

3

Recursos

SociaisGalicia

Gal

icia

P E Z AP E Z A

A

Cien

cias

So

ciai

s

Para cada curso

Sociais

PrimariaG

alic

iaCi

enci

as S

ocia

is

Galicia

P E Z AP E Z A

A

Proximamente

Sociais

Primaria

Cien

cias

Soc

iais

Galicia

P E Z AP E Z A

A

Proximamente

AI

IE

EZ

ZA

AP

P

Sociais

Primaria

Cien

cias

Soc

iais

Galicia

P E Z AP E Z A

A

Pr

oxec

to d

ixita

l

Materiais para a etapa

9

CadernosUn caderno por curso para 1.º e 2.º para reforzar o es-tudado e aprender facendo, grazas ao seu novidoso enfoque motivador e competencial. Os cadernos dis-poñen dun sitio web en www.anayaeducacion.es no que achará as solucións de todas as actividades.

Web do alumnado e da familiaEn www.anayaeducacion.es encontrará recursos educa-tivos e de ocio cultural como actividades interactivas, información de interese para o alumnado e a familia, etc.

Libros dixitais Para cada curso, un libro dixital para o profesorado que reproduce o libro do alumnado, con recursos dixitais e a proposta didáctica. A partir de terceiro, o alumnado dispón tamén dun libro dixital para ampliar e traballar os contidos a través de ferramentas TIC.

Web do profesoradoA web www.anayaeducacion.es presenta para cada cur-so:

• Programación e documentación do proxecto.

• Proposta didáctica que tamén ofrece, en formato im-primible, as fichas para a atención á diversidade e as probas de avaliación incluídas nos recursos.

• Banco de recursos con:

– Plan Lingüístico.

– Produto final (axudas para a súa elaboración).

– Aprende xogando (aprendizaxe lúdica).

– Códigos QR (recompilación dos recursos vinculados aos QR dos libros).

– Mapas mudos.

– Recursos para cada unidade: fichas para saber utili-zar as TIC (cidadanía dixital), galería de imaxes, set de recortables...

• Xerador de probas de avaliación e de exercitación (de 3º a 6º).

Material de aula Ciencias Sociais 1.Xogo: vexo, vexo, que ves? Murais con información dos contidos fundamentais do curso.

Ciencias Sociais 2.Set do sistema solar (pezas troqueladas para montar un móbil).Xogo: Pensa, debuxa, actúa...

Ciencias Sociais 3

Xogo das idades da historia. Murais con información dos conti-dos fundamentais do curso.

Ciencias Sociais 4

Murais expositivos e tarxetas: a Prehistoria e a Idade Antiga. Mu-rais con información dos contidos fundamentais do curso.

Ciencias Sociais 5

Murais expositivos e tarxetas: a Idade Media e a Idade Moderna. Murais con información dos contidos fundamentais do curso.

Ciencias Sociais 6

Murais expositivos e tarxetas: a Idade Contemporánea (século xix e séculos xx e xxi. Murais con información dos contidos funda-mentais do curso.

10

A Terra e a súa representación1

Introdución

10

Presentación da unidadeNesta primeira unidade didáctica estudarase a Terra e a súa representación. Estes contidos traballaranse a partir da seguinte secuencia didáctica, que é a que se suxire para ter un eixe condutor sobre o que fundamentar o proceso de ensino-aprendizaxe:

• Comezaremos aproximándonos ao concepto de uni-verso e dos elementos que o forman (galaxias, estrelas, planetas...). A partir de aí, identificaremos ao planeta Terra como parte integrante do sistema solar e dunha galaxia denominada Vía Láctea.

• A continuación, incidiremos no estudo do planeta Terra e as súas partes, os movementos que realiza (rotación e translación) e as consecuencias que teñen. Estudaremos o seu satélite, a Lúa. Coñeceremos como representar a Terra a través do globo terráqueo, tendo en conta os elementos que poden observarse nel.

• Seguidamente centrarémonos no estudo do mapa como instrumento de representación da realidade e conside-raremos os principais elementos que o forman, así como os diferentes tipos de mapas que podemos encontrarnos e a súa utilidade. Unha vez analizados estes, a nosa atención fixarémola no mapamundi e os seus tipos, que xunto co globo terráqueo, son as formas de representación da Terra. Será importante chegar á conclusión da idoneidade da utilización de un ou outros en función da finalidade.

• Partindo do concepto de mapa e dos elementos que o integran, aproximarémonos ao estudo do plano como forma de representación a tamaño reducido e deduci-remos as diferenzas deste co mapa.

• Para concluír a presentación de contidos, experimentare-mos outras formas de orientarnos a partir da localización dos puntos cardinais, utilizando para iso a posición do Sol, a estrela polar, o compás, a vexetación, o GPS, etc.

• A parte final da unidade recolle tres apartados: «Organizo a miña mente», «Que aprendín» e «Como aprendín». No primeiro deles recordaremos de xeito estructurado as principais aprendizaxes; no segundo preséntanse unha serie de actividades que axudarán a repasar o aprendido na unidade e, no terceiro, ofrécese unha sección de por-tfolio na que se facilitará a autoavaliación do alumnado.

Para potenciar a aprendizaxe competencial, na unidade preséntase un traballo baseado nunha escenificación so-bre o sistema solar. En cada unha das seccións nas que aparecen pasos para a elaboración do produto final, faci-lítase pola súa temática a adecuación ás fases de traballo progresivamente. Formularemos tamén ao longo da unidade técnicas que estimulan o desenvolvemento do pensamento, a coo-peración, a educación emocional, o emprendemento ou o uso das tecnoloxías. Por outro lado, desenvolveremos a competencia de comunicación lingüística traballando diferentes destrezas e coñecendo e utilizando tipoloxías textuais diversas.

Recursos e materiaisPara o tratamento da unidade, ademais do libro do alum-nado e a proposta didáctica, seranlle de grande utilidade:

• Os materiais dixitais incluídos tanto no libro dixital coma na web de Anaya Educación (anayaeducacion.es) na que se poderán encontrar diferentes actividades e recursos.

• Fotocopiables e fichas con actividades de reforzo, am-pliación e avaliación.

• Material complementario do mural e póster informativo con galerías de imaxes.

• Repasos trimestrais ao termo das unidades didácticas pares facéndoas coincidir co fin do trimestre.

• Planos, mapas, mapamundi, globo terráqueo, dicionario...

• Diferentes presentacións, documentos e vídeos sobre a temática da unidade didáctica.

• Versión imprimible das páxinas dos apartados «Organizo a miña mente» e «Portfolio».

• Resumo e esquema para repasar a unidade.

• Apartado de recursos que incorpora curiosidades, adi-viñanzas, xogos, trabalinguas, chistes...

• Outros materiais funxibles: cartolina de tamaño folio, regras, fita métrica, lapis, goma, rotuladores, e caderno para notas e borrador do debuxo.

1111

Contidos da unidade

Competencias clave

Páxina inicial– Situación de partida– O reto– Produto final

CAACCEC

A Terra, un planeta do sistema solar– O universo– A Terra e as súas partes

CCL CMCTCD

A Terra e a Lúa móvense!– Os movementos da Terra– O día e a noite– As estacións do ano

CMCTCDCAA

O globo terráqueo– O globo terráqueo– Elementos do globo terráqueo

CMCTCDCSIEECAA

O mapa– Elementos dos mapas– Tipos de mapa

CCLCMCTCD

O mapamundi– Tipos de mapamundi

CMCTCAA

O plano– Elementos dun plano

CMCTCCLCAA

Outras formas de orientarnos– Localizamos os puntos cardinais

CMCTCCLCAACSIEECD

Páxinas finais– Organizo a miña mente – Que aprendín?– Como aprendín?

CMCTCDCSCCCECCCL

Contidos e competenciasPlan Lingüístico• Contar unha viaxe

imaxinaria• Escribir unha

representación (textos narrativos)

Desenvolvemento do pensamento• A pregunta• Vexo-penso-pregúntome

Aprendizaxe cooperativa• Grupo nominal• Petición do oínte

Educación emocional• Conciencia emocional:

recoñecer e identificar as emocións básicas nun mesmo e nos demais

Cultura emprendedora• Creatividade e creación

(dimensión persoal): os meus inventos

TIC• Plan TIC: uso de Internet

de forma saudable• Recursos para cada

unidade: actividades, galerías de imaxes, presentacións, vídeos

• Portfolio: orientacións para facer o teu portfolio e versión imprimible do portfolio da unidade

• Aprende xogando• Para estudar • Uso de dispositivos

móbiles: código QR

Avaliación• Que aprendín?• Que aprendín en cada

apartado?• Que aprendín dos

meus compañeiros e compañeiras e que aprenderon os meus compañeiros e compañeiras de min?

• Que sentín traballando na unidade?

• Para que me serviu o aprendido?

Encontrará desenvolvidas as técnicas asociadas ás claves en

Peza a Peza. As claves do proxecto.

Pezas clave

CC: competencias clave, CCL: comunicación lingüística, CMCT: competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía, CD: competencia dixital, CAA: aprender a aprender, CSC: competencias sociais e cívicas, CSIEE: sentido de iniciativa e espírito emprendedor e CCEC: conciencia e expresións culturais.

1212

8 9

A Terra e a súa representación

Para demostrar que o superei...

fago unha representación

Preparamos o material dos planetas e do Sol.

Preparamos o material da Lúa.

Escribimos a presentación de cada personaxe e ensaiamos a representación.

Realizamos a escenificación.

A Terra, un planeta do sistema solar

A Terra e a Lúa móvense!

O globo terráqueo

O mapa

O mapamundi. O plano

Outras formas de orientarnos

A Xaime gústalle mirar o ceo pola noite e observar as estrelas. Imaxina figuras con elas mentres as sinala co dedo. «Aquí vexo unhas que forman unha tartaruga; estas parecen un piano...». Cun pouco de fantasía creou un cadro no ceo.Levaba tempo querendo ir ao planetario para aprender máis sobre o sistema solar. Durante a visita non apartou a mirada da película que se proxectaba no teito da sala.Alí aprendeu que o sistema solar é unha parte do universo, que se formou hai millóns de anos. Uns corpos chocaron con ou-tros e quedaron xirando arredor do Sol, entre eles o noso pla-neta: a Terra. Puido ver que existen outros planetas, satélites como a Lúa, e o Sol, que é a estrela máis próxima. Xaime, ao final, repasaba:

1Paso

2

Paso

3Paso

4Paso

Que hai no ceo?Se observamos o ceo

de noite podemos ver a Lúa e as estrelas. Vémolas desde o noso planeta, a Terra.

É redondeado e de moitas cores. Vivimos nel e merece que o coidemos

para conservalo.

Para superar o reto...

investigo e aprendo

Propoñémosche un reto

Anímaste a descubrir como é o sistema solar?

Os planetas xiran arredor do Sol, os satélites arredor dos planetas...

É como un gran baile no que os protagonistas teñen diferente tamaño e cor, pero que en cada momento saben por onde moverse.

1A ilustración inicial está ambientada nunha visita didáctica a un planetario. Dado que a unidade se internará nos aspectos máis significativos sobre a Terra e o sistema solar, fomentarase a participación do alumnado tendo en conta o comentario que realiza a persoa que presenta a proxección na sala e as apreciacións do protagonista, Xaime, ao observar a película.

O texto narra a inquietude e a motivación previa do personaxe ante a visita que está a realizar. Supoñerá a introdución nalgúns conceptos e denominacións baseadas no contido e estrutura do sistema solar: plane-tas, satélites, estrelas... Estimularase coa súa lectura o interese polo coñecemento com-partido en espazos públicos, como museos, cines ou establecementos de divulgación científica. Suxírese a lectura xunto á análise da ilustración.

Atenderase no concernente á comprensión da ilustración e do texto aos coñecementos previos que o alumnado ten sobre a Terra e as formas de representala, así como cues-tións básicas sobre o sistema solar. Pode-rá ser de axuda para iso recordar algunha aproximación realizada en cursos anterio-res a estes contidos no centro educativo ou aquilo coñecido e visto polo alumnado nalgún medio dixital ou imprimido con an-terioridade. Tamén poderá ser de axuda a verbalización dalgunha experiencia de vi-sionado con algún telescopio, estrelas fuga-ces, eclipse lunar ou solar...

Comezamos

Xogamos coa imaxe e o texto

Poderase analizar a imaxe antes do texto, centrando a atención no lugar e nas persoas que se ilustran. Podemos formular preguntas do seguinte tipo:

• Que lugar aparece na ilustración? Por que credes que se trata dese lugar?

• Imos fixarnos no que aparece no teito. Podedes dicir que hai? E no centro da sala? Para que credes que se realiza a actividade que se observa?

• Credes que o lugar que aparece existe? Por que?

• Que fan as persoas que aparecen?

Tras a lectura, poderanse formular algunhas preguntas que faciliten a motivación nas aprendizaxes da unidade, así como a comprensión do texto:

• Onde está Xaime?

• Xogastes algunha vez a facer formas coas estrelas? Cales?

• Noméase algunha estrela no texto? Cal?

• É a Lúa un planeta? Por que?

1313

8 9

A Terra e a súa representación

Para demostrar que o superei...

fago unha representación

Preparamos o material dos planetas e do Sol.

Preparamos o material da Lúa.

Escribimos a presentación de cada personaxe e ensaiamos a representación.

Realizamos a escenificación.



O globo terráqueo

O mapa



A Xaime gústalle mirar o ceo pola noite e observar as estrelas. Imaxina figuras con elas mentres as sinala co dedo. «Aquí vexo unhas que forman unha tartaruga; estas parecen un piano...». Cun pouco de fantasía creou un cadro no ceo.Levaba tempo querendo ir ao planetario para aprender máis sobre o sistema solar. Durante a visita non apartou a mirada da película que se proxectaba no teito da sala.Alí aprendeu que o sistema solar é unha parte do universo, que se formou hai millóns de anos. Uns corpos chocaron con ou-tros e quedaron xirando arredor do Sol, entre eles o noso pla-neta: a Terra. Puido ver que existen outros planetas, satélites como a Lúa, e o Sol, que é a estrela máis próxima. Xaime, ao final, repasaba:

1Paso

2

Paso

3Paso

4Paso

Que hai no ceo?Se observamos o ceo

de noite podemos ver a Lúa e as estrelas. Vémolas desde o noso planeta, a Terra.

É redondeado e de moitas cores. Vivimos nel e merece que o coidemos

para conservalo.

Para superar o reto...

investigo e aprendo

Propoñémosche un reto

Anímaste a descubrir como é o sistema solar?

Os planetas xiran arredor do Sol, os satélites arredor dos planetas...

É como un gran baile no que os protagonistas teñen diferente tamaño e cor, pero que en cada momento saben por onde moverse.

1 Presentarase a oportunidade de traballar de xeito lúdico gran parte dos contidos da uni-dade coa realización dun reto, relacionando os pasos seguidos para a súa consecución coas aprendizaxes das seccións da unida-de. Nesta dobre páxina farase referencia á importancia de coñecer a composición do sistema solar e as formas de representar a Terra e a xeografía para poder concluír con éxito a tarefa.

Para iso, introducirase o alumnado de ma-neira contextualizada ao estudo de cada apartado da unidade realizando materiais, textos, presentacións e escenificación final de xeito divertido, así como con interese formativo.

A realización dunha escenificación de xei-to grupal, deixando aflorar as achegas do alumnado, pode tamén contribuír a cons-truír unha identidade colectiva que fomente a aprendizaxe mutua e compartida. Facilita-ranse os acordos colectivos, a utilización de diferentes materiais e recursos, a reflexión e a posta en práctica de argumentacións co alumnado sobre esta cuestión. Neste senti-do, será oportuno estimular a participación individual e grupal na realización de cada paso proposto.

A integración das diferentes competencias clave que leva aquí consigo o traballo esco-lar irá xerándose a medida que transcorre a secuencia didáctica da tarefa. Os pasos for-mulados no reto axudarán a realizar unha construción progresiva do produto final.

Presentamos o reto

Recapitulamos a situación de partida

Propoñemos o reto Como superar o reto?Como demostrar que o superei?

Se observamos o ceo de noite podemos ver a Lúa e as estre-las. Vémolas desde o noso pla-neta, a Terra. É redondeado e de moitas cores. Vivimos nel e merece que o coidemos para conservalo.

Proponse a realización dunha es-cenificación sobre o sistema solar coa achega de todo o alumnado.

Superaremos o reto se somos capaces de:

• Coñecer que a Terra é un pla-neta do sistema solar.

• Saber que hai outros sete pla-netas no noso sistema.

• Identificar os movementos da Terra e da Lúa.

O reto terase conseguido se o alumna-do supera os seguintes pasos:

• Preparar o material dos planetas e o Sol.

• Preparar o material da Lúa.

• Escribir a presentación de cada per-sonaxe e ensaiar a representación.

• Realizar a escenificación.

Secuencia do reto

14

Suxestións metodolóxicas

Para anticipar e iniciarnos nos contidos que se desenvolven nesta do-bre páxina propoñemos que, baseándonos no funcionamento das bo-necas rusas, matrioskas, ou cubos encaixables, vaiamos explicando de maior a menor e usando a fórmula de «inclúe a» os conceptos univer-so, galaxias, estrelas, sistemas, planetas...

Pediremos o noso alumnado que faga o mesmo pero a inversa, «está incluído en». A continuación, leremos o texto e resolveremos as dúbidas que poidan xurdir en relación co novo vocabulario e centraremos a nosa atención nos conceptos máis importantes.

Despois pasaremos a centrarnos no noso sistema solar apoiándonos na imaxe da páxina. Faremos fincapé en que o alumnado distinga en-tre unha estrela e un planeta (uns con luz e outros sen ela) e analiza-remos as diferenzas entre os distintos planetas do noso sistema, pe-dindo aos alumnos e ás alumnas que describan os que aparecen nela.

Na seguinte páxina, e utilizando como recurso visual a imaxe gráfica,

realizaremos a lectura sobre as características do planeta Terra e as partes que se poden distinguir nel.

Para finalizar, realizaremos as actividades propostas no apartado «Comprende e pensa...» de ambas as dúas páxinas.

Recursos. Curiosidades

– Se a Terra non tivese lúa, os días durarían só 6 horas.

– O 20 % do osíxeno da Terra é producido pola selva tropical do Ama-zonas.

– A Terra é o único lugar coñecido onde un incendio pode acontecer de forma natural.

– A Terra é o único lugar do sistema solar onde a auga pode estar en tres estados: líquido, sólido e gasoso.

Recursos. Adiviña, adiviñanza

Como unha buxaina, dá voltas ao Sol, xira que che xira sen ter motor. (A Terra)

U·1

10 11

O universo O universo orixinouse hai miles de millóns de anos, a partir dunha grande explosión, coñecida co nome de Big-Bang, e está formado por numerosas galaxias.

• As galaxias son conxuntos de gas, po e miles de millóns de estrelas. A nosa galaxia é a Vía Láctea.

• As estrelas son esferas de gas ardente que producen luz e calor. A nosa estrela é o Sol.

• Os planetas son corpos esféricos que non producen luz nin calor. O noso planeta é a Terra.

Arredor do Sol xiran oito planetas, formando o sistema solar.

A Terra e as súas partesA Terra ten a forma dunha esfera, un pouco esmagada polos dous extremos.

Desde o espazo, a Terra vese de cor azul, branca, marrón e algo de verde, debido ás súas catro partes: a atmosfera, a hidrosfe-ra, a biosfera e a xeosfera.


1 Cal foi a orixe do universo?

2 Explica o significado de planeta e satélite.

3 Nomea os planetas que compoñen o sistema solar segundo a súa distancia ao Sol.

Comprende, pensa...

O sistema solarEstá formado polo Sol e os planetas, satélites e corpos

menores que xiran ao seu arredor.

Arredor dos planetas xiran satélites, que son

corpos menores, que tampouco producen luz. A Lúa é o satélite

da Terra.

A atmosfera é a capa de aire que rodea o planeta. Nela flotan as nubes.

A xeosfera é a parte sólida, de rochas e metais, que compón o interior da Terra. Ten tres capas: codia, manto e núcleo.

Os planetas que forman o sistema solar son: Mercurio,

Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno.

Outros corpos son os planetas ananos, como

Plutón, os asteroides e os cometas.

NúcleoCodia

Manto

Sol

Marte

Venus

TerraXúpiter

Mercurio

Saturno

Urano

Neptuno

Plutón

Lúa

Grupo nominal Con goma EVA, cartolina ou caucho realizade un sombreiro para cada personaxe cun debuxo coloreado de cada planeta.

Tede en conta que ao final aparecerán dez personaxes: os oito planetas, o Sol e a Lúa.

3 421Paso

A biosfera é o conxunto dos seres vivos que habitan na Terra.

Comprende, pensa...

4 Observa a imaxe da Terra e relaciona cada unha das súas partes con estas cores: azul, verde, marrón, branco.

5 Cales son as partes que compoñen a xeosfera da Terra?

A hidrosfera é o conxunto de toda a auga que cobre gran parte da superficie.

Pezas clave

Aprendizaxe cooperativaGrupo nominalRealizarase unha chuvia de ideas sobre o xeito de organizar a actividade e a prepa-ración do material. Cada idea escribirase e poñeráselle unha letra (A, B, C...).

A continuación, cada alumno e alumna puntuará cada idea asignando 1, 2, 3... en función da importancia que lle conceda, priorizándoas (1, para a máis importante, e así sucesivamente).

Unha vez que se sumen todas as puntua-cións para cada idea, as que máis puntos consigan serán as de maior importancia e, polo tanto, as que convén ter en conta para establecer personaxes do sistema solar, materiais e organización inicial.

15

U·1

10 11

O universo O universo orixinouse hai miles de millóns de anos, a partir dunha grande explosión, coñecida co nome de Big-Bang, e está formado por numerosas galaxias.

• As galaxias son conxuntos de gas, po e miles de millóns de estrelas. A nosa galaxia é a Vía Láctea.

• As estrelas son esferas de gas ardente que producen luz e calor. A nosa estrela é o Sol.

• Os planetas son corpos esféricos que non producen luz nin calor. O noso planeta é a Terra.

Arredor do Sol xiran oito planetas, formando o sistema solar.

A Terra e as súas partesA Terra ten a forma dunha esfera, un pouco esmagada polos dous extremos.

Desde o espazo, a Terra vese de cor azul, branca, marrón e algo de verde, debido ás súas catro partes: a atmosfera, a hidrosfe-ra, a biosfera e a xeosfera.


1 Cal foi a orixe do universo?

2 Explica o significado de planeta e satélite.

3 Nomea os planetas que compoñen o sistema solar segundo a súa distancia ao Sol.

Comprende, pensa...

O sistema solarEstá formado polo Sol e os planetas, satélites e corpos

menores que xiran ao seu arredor.

Arredor dos planetas xiran satélites, que son

corpos menores, que tampouco producen luz. A Lúa é o satélite

da Terra.

A atmosfera é a capa de aire que rodea o planeta. Nela flotan as nubes.

A xeosfera é a parte sólida, de rochas e metais, que compón o interior da Terra. Ten tres capas: codia, manto e núcleo.

Os planetas que forman o sistema solar son: Mercurio,

Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno.

Outros corpos son os planetas ananos, como

Plutón, os asteroides e os cometas.

NúcleoCodia

Manto

Sol

Marte

Venus

TerraXúpiter

Mercurio

Saturno

Urano

Neptuno

Plutón

Lúa

Grupo nominal Con goma EVA, cartolina ou caucho realizade un sombreiro para cada personaxe cun debuxo coloreado de cada planeta.

Tede en conta que ao final aparecerán dez personaxes: os oito planetas, o Sol e a Lúa.

3 421Paso

A biosfera é o conxunto dos seres vivos que habitan na Terra.

Comprende, pensa...

4 Observa a imaxe da Terra e relaciona cada unha das súas partes con estas cores: azul, verde, marrón, branco.

5 Cales son as partes que compoñen a xeosfera da Terra?

A hidrosfera é o conxunto de toda a auga que cobre gran parte da superficie.

No primeiro paso do reto asignaranse os perso-naxes que representarán o sistema solar e realiza-ranse os vestiarios cos materiais necesarios para cada planeta e o Sol.

Dependendo dos recursos cos que se conte na aula, a idea principal aquí é que poida prever-se a escenificación con materiais comúns, como goma EVA, cartolinas, bolsas de cores, pintura, etc., e poida quedar claro que todo o alumnado participará na elaboración do vestiario.

Poderá realizarse o traballo de elaboración de vestiario por grupos nos que estea cada un dos alumnos e das alumnas con personaxes asig-nados. En caso de que non houbese alumnado abondo no curso para realizar o rol dos dez per-sonaxes, podería contarse para a parte final da escenificación con alumnado doutros cursos.

Deixarase preparado nun recanto ou lugar da aula específico da aula todo o material, unha vez recollido e tras asignar os roles que desempeñará o alumnado.

Reto: paso 1

Son como un tomate, metade vermello, metade granate. (Marte)

Gústame moito brillar e son moi doado de ver, pero só me descubrirás ao anoitecer ou ao amencer. (Venus)

Son o máis pequeno de todos e o máis próximo ao Sol. Aínda que no meu nome levo un río, non me libro da calor. (Mercurio)

Fonte: http://venimosalcole.blogspot.com

Solucións1 A orixe foi unha grande explosión, coñecida co nome de Big-Bang,

que sucedeu hai miles de millóns de anos.

2 Planeta: corpo esférico que non produce luz e calor.

Satélite: corpo menor que non produce luz.

3 De menor a maior distancia ao Sol: Mercurio, Venus, Terra, Marte, Xúpiter, Saturno, Urano e Neptuno.

4 Azul: hidrosfera. Verde: biosfera. Branco: atmosfera. Marrón: xeosfera.

5 Atmosfera, hidrosfera, xeosfera.

Actividades complementarias1 De que están compostas as galaxias? Como se chama a nosa?

Solución: Estrelas. Vía Láctea.

2 A que tipo de astros dá luz e calor o noso sol?

Solución: Aos planetas, satélites, asteroides e cometas.

3 Na atmosfera existe un gas que é necesario para que poidamos vi-vir. Sabes cal é?

Solución: O osíxeno.

4 Nomea as tres capas que forman a xeosfera.

Solución: Codia, manto e núcleo.

5 Que tipos de seres vivos cres que forman a biosfera? Razoa a res-posta.

Solución: Resposta libre. Animais (fauna), plantas (flora) e seres hu-manos.

16

U·1

12 13

Os movementos da Terra A Terra non permanece quieta no espazo, está en constante movemento, xirando sobre si mesma e, á vez, desprazándose arredor do Sol.

Estes movementos coñécense como rotación e translación.

O día e a noiteCada día vemos que, ao amencer, o Sol sae polo horizonte e se fai de día. A medida que pasa o tempo, o Sol ascende e perco-rre o ceo. Ao atardecer, o Sol ponse polo lado oposto do hori-zonte e faise de noite.

Vexamos por que sucede isto:

As estacións do anoAo longo do ano, sucédense catro estacións: inverno, primave-ra, verán e outono. Cada estación dura tres meses.

• O inverno empeza o 21 de decembro e remata o 21 de mar-zo. Os días son máis curtos que as noites. É a estación máis fría do ano.

• A primavera empeza o 21 de marzo e remata o 21 de xuño. Os días empezan a ser máis longos. Cada vez vai máis calor.

• O verán empeza o 21 de xuño e remata o 21 de setembro. Os días son máis longos que as noites. É a estación máis calorosa.

• O outono empeza o 21 de setembro e remata o 21 de decem-bro. Os días acúrtanse. Cada vez vai máis frío.

Isto é debido a que a Terra, ao estar inclinada, non recibe a mesma cantidade de luz e calor en todo o planeta.

A Terra e a Lúa móvense!Cada catro

anos, o ano dura 366 días, e dicimos

que é bisesto.

Curiosidade

A Lúa e os seus movementos

A Lúa é o único satélite da Terra. É unha esfera de rocha de pequeno tamaño, que carece de auga líquida, de aire e de seres vivos. Non produce luz, pero reflicte a que recibe do Sol, por iso vémola brillante.

A Lúa xira arredor da Terra constantemente. Isto fai que o Sol a ilumine de forma diferente. As formas como vemos esa parte iluminada da Lúa son as fases lunares: lúa chea, cuarto minguante, cuarto crecen-te e lúa nova.

Comprende, pensa...

1 En que consiste o move-mento de translación?

2 Debuxa no teu caderno as fases lunares e escri-be os seus nomes.

3 Que pasaría cos días e as noites se a Terra non rotase? Como te sentirías?

4 A que se deben as di-ferenzas que hai entre as estacións do ano?

5 Como adoitan ser os días durante o inverno?

Rotación

Translación

O movemento de rotación é o xiro que fai a Terra sobre si mesma, ao rotar ao redor dun eixe imaxinario que atravesa os polos.

O movemento de translación é

o desprazamento que fai a Terra

arredor do Sol.

Se a Terra non rotase, na metade do planeta

sempre sería de día e na outra metade sempre

sería de noite.

A Terra tarda 365 días e 6 horas en realizar unha translación completa. A

este tempo chámaselle ano.

A Terra tarda 24 horas en realizar unha rotación completa. A este tempo

chámaselle día.

A medida que a Terra xira sobre si mesma

(rotación), a zona que estaba escura vaise iluminando,

amence; e a zona que estaba iluminada vaise escurecendo, anoitece.

Na parte iluminada polo Sol, é de día.

Na parte que non recibe a luz do Sol, é de noite.

O Sol ilumina só unha parte da Terra, a outra metade permanece ás escuras.

Lúa chea

Lúa nova

Cuarto crecente

Cuarto minguante

anayaeducacion.es Consulta «O calendario e a súa estrutura» en «Recursos para cada unidade» do banco de recursos.

Realizade o sombreiro co-rrespondente á Lúa utilizan-do os mesmos materiais.

3 41 2Paso

Suxestións metodolóxicasAnticiparémonos aos contidos desta dobre páxina recordando algunhas características da Terra tratadas con anterioridade.

A continuación, activaremos os coñecementos previos do alumnado lanzando a seguinte pregunta: móvense a Terra e a Lúa?

Comezaremos coa lectura dos movementos da Terra, para o cal sería de grande utilidade utilizar como recurso o globo terráqueo e as dife-rentes imaxes que se presentan.

Continuaremos cos movementos da Lúa. Será de grande utilidade uti-lizar un flexo e representar os devanditos movementos co alumnado na propia aula ou coa imaxe da páxina da dereita.

Tras a lectura e comprensión de ambos os dous textos estaremos en disposición de coñecer cales son as consecuencias dos movementos da Terra: o día e a noite (rotación) e as estacións do ano (translación).

Para iso, a medida que avanzamos na lectura –que podería ser en gran grupo–, iremos facendo alusión ao debuxo e ás diferentes imaxes in-

formativas que a editorial ofrece como recursos.

Finalizaremos coa resolución das posibles dúbidas e coa realización das actividades propostas no «Comprende, pensa...».

Recursos. Curiosidades sobre a Lúa

– Unha persoa que pese 45 quilos, na Lúa pesaría 8,05 quilos.

– Sen traxe espacial na Lúa, o sangue ferve instantaneamente.

– Na Lúa é imposible asubiar.

– Chegou máis xente á Lúa que ás profundidades dos océanos.

Fonte: www.principia-malaga.com

Pezas clave

Plan LingüísticoElaborar unha listaxe de material (texto descritivo)Para planificar a recollida e uso dos mate-riais que se utilizan no desenvolvemento do reto, será oportuno realizar unha listaxe dos recursos necesarios na elaboración do vestiario para os personaxes dos planetas e da Lúa.

Educación emocionalConciencia emocional: recoñecer e identificar as emocións básicas nun mesmo e nos demaisEn relación á actividade 3, poderemos for-mular a verbalización dos estados de ánimo que se xeran ao situarnos ante a posibilida-de de que a Terra deixase de rotar.

Para guiar a reflexión, poderíase comple-mentar a información sinalando que habe-ría unha cara permanentemente iluminada polo Sol e outra na que sería de noite.

Poderiamos propoñer que se xeren en gru-po ou en gran grupo alternativas ou medi-das imaxinarias como solucións.

17

U·1

12 13

Os movementos da Terra A Terra non permanece quieta no espazo, está en constante movemento, xirando sobre si mesma e, á vez, desprazándose arredor do Sol.

Estes movementos coñécense como rotación e translación.

O día e a noiteCada día vemos que, ao amencer, o Sol sae polo horizonte e se fai de día. A medida que pasa o tempo, o Sol ascende e perco-rre o ceo. Ao atardecer, o Sol ponse polo lado oposto do hori-zonte e faise de noite.

Vexamos por que sucede isto:

As estacións do anoAo longo do ano, sucédense catro estacións: inverno, primave-ra, verán e outono. Cada estación dura tres meses.

• O inverno empeza o 21 de decembro e remata o 21 de mar-zo. Os días son máis curtos que as noites. É a estación máis fría do ano.

• A primavera empeza o 21 de marzo e remata o 21 de xuño. Os días empezan a ser máis longos. Cada vez vai máis calor.

• O verán empeza o 21 de xuño e remata o 21 de setembro. Os días son máis longos que as noites. É a estación máis calorosa.

• O outono empeza o 21 de setembro e remata o 21 de decem-bro. Os días acúrtanse. Cada vez vai máis frío.

Isto é debido a que a Terra, ao estar inclinada, non recibe a mesma cantidade de luz e calor en todo o planeta.

A Terra e a Lúa móvense!Cada catro

anos, o ano dura 366 días, e dicimos

que é bisesto.

Curiosidade

A Lúa e os seus movementos

A Lúa é o único satélite da Terra. É unha esfera de rocha de pequeno tamaño, que carece de auga líquida, de aire e de seres vivos. Non produce luz, pero reflicte a que recibe do Sol, por iso vémola brillante.

A Lúa xira arredor da Terra constantemente. Isto fai que o Sol a ilumine de forma diferente. As formas como vemos esa parte iluminada da Lúa son as fases lunares: lúa chea, cuarto minguante, cuarto crecen-te e lúa nova.

Comprende, pensa...

1 En que consiste o move-mento de translación?

2 Debuxa no teu caderno as fases lunares e escri-be os seus nomes.

3 Que pasaría cos días e as noites se a Terra non rotase? Como te sentirías?

4 A que se deben as di-ferenzas que hai entre as estacións do ano?

5 Como adoitan ser os días durante o inverno?

Rotación

Translación

O movemento de rotación é o xiro que fai a Terra sobre si mesma, ao rotar ao redor dun eixe imaxinario que atravesa os polos.

O movemento de translación é

o desprazamento que fai a Terra

arredor do Sol.

Se a Terra non rotase, na metade do planeta

sempre sería de día e na outra metade sempre

sería de noite.

A Terra tarda 365 días e 6 horas en realizar unha translación completa. A

este tempo chámaselle ano.

A Terra tarda 24 horas en realizar unha rotación completa. A este tempo

chámaselle día.

A medida que a Terra xira sobre si mesma

(rotación), a zona que estaba escura vaise iluminando,

amence; e a zona que estaba iluminada vaise escurecendo, anoitece.

Na parte iluminada polo Sol, é de día.

Na parte que non recibe a luz do Sol, é de noite.

O Sol ilumina só unha parte da Terra, a outra metade permanece ás escuras.

Lúa chea

Lúa nova

Cuarto crecente

Cuarto minguante

anayaeducacion.es Consulta «O calendario e a súa estrutura» en «Recursos para cada unidade» do banco de recursos.

Realizade o sombreiro co-rrespondente á Lúa utilizan-do os mesmos materiais.

3 41 2Paso

Solucións1 Desprazamento que fai a Terra arredor do Sol.

2 Resposta libre. Comprobar a correspondencia dos debuxos coa lúa chea, cuarto minguante, cuarto crecente e lúa nova.

3 Resposta libre. Que non se alternarían. Triste, sen ánimos, con sono...

4 A que a Terra, ao estar inclinada, non recibe a mesma cantidade de luz e calor en toda a superficie.

5 Máis curtos que as noites.

Actividades complementarias

1 Investiga por que cada catro anos existe un ano bisesto.

Solución: Cada ano dura 365 días e 6 horas. Cada catro anos sú-manse as 6 horas e a suma total dá 366 días.

2 Por que cres que nunca se realizará unha expedición para explorar o Sol?

Solución: Resposta libre. A nave derreteríase pola calor.

3 Investiga en que ano chegou o home á Lúa, como se chamaba a nave espacial e de que país eran os astronautas.

Solución: En 1969; foron na nave espacial Apolo XI e eran de Esta-dos Unidos de América.

4 Explica coas túas palabras que relación existe entre a Lúa e a Terra.

Solución: A Lúa é o satélite da Terra e xira arredor dela.

Neste paso realizarase o mesmo procedemento que no paso 1, pero con relación ao personaxe da Lúa.

Unha vez construído o material de vestiario, uni-rase ao resto do material xa preparado sobre os planetas.

Reto: paso 2

18

U·1

14 15

O globo terráqueoA mellor forma de representar o

noso planeta é mediante un globo terráqueo.

O globo terráqueo é a representación da Terra nunha

esfera.

Grazas aos globos terráqueos podemos observar a Terra como

realmente é. Se xiras o globo terráqueo, poderás ver todos os

continentes e océanos que compoñen o planeta. É coma

se a vísemos no espazo.

O globo terráqueo

Así é o noso planeta, a Terra, visto desde o espazo.

1 Observa o globo terráqueo e indica cales son os dous puntos sobre os cales xira a Terra.

2 A pregunta Escribe dúas preguntas que teñan como resposta «globo terráqueo».

3 Debuxa no teu caderno un globo terráqueo e sinala os seus elementos principais.

4 Despois de estudar o globo terráqueo, explica que forma ten a Terra.

Comprende, pensa...

Elementos do globo terráqueo

É unha liña imaxinaria que une o polo norte e o polo sur. Está un pouco inclinado.

Son os puntos arredor dos ca-les xira o planeta. Son dous: o polo norte e o polo sur.

É unha liña imaxinaria que divide a Terra en dúas partes: o hemis-ferio norte e o hemisferio sur.

Eixe terrestre Polos Ecuador

Globo terráqueo

Eixe terrestre

Polo norte

Polo sur

Ecuador

Hemisferio norte

Hemisferio sur

Ensaiade a presentación e a escenificación. Podedes desprazarvos por liñas debuxadas no chan para cada personaxe.

Recordade que o personaxe da Terra realizará o movemento de rotación sobre o seu propio eixe e xirará arredor do personaxe que faga de Sol, facendo o movemento de translación. Tamén que o da Lúa xirará arredor do personaxe que represente a Terra.

41 2 3Paso

Suxestións metodolóxicasPara iniciar os contidos sobre a representación da Terra tomaremos como modelo un globo terráqueo. A partir de aí, en pequeno ou en gran grupo, realizaremos un listado de todos os aspectos e caracterís-ticas que poden observarse.

A continuación, co apoio da fotografía da páxina, realizaremos unha lectura detallada desta.

Pediremos aos alumnos e ás alumnas que lean comprensivamente os elementos do globo terráqueo que se describen.

Seguidamente instaremos a que localicen in situ (globo terráqueo) os devanditos elementos.

A continuación resolveranse as posibles dúbidas xurdidas e realizarase o apartado «Comprende, pensa...» para afianzar as aprendizaxes.

Como actividade complementaria proponse «xogar» co globo terrá-queo, buscando diferentes lugares da Terra, xa sexa políticos ou físicos. Igualmente poderase comprobar por que se denomina á Terra «Planeta Azul» observando o globo terráqueo a uns 50 metros de distancia.


Seguro que escoitaches que o monte Everest, cos seus 8 848 metros sobre o nivel do mar, é a montaña máis alta da Terra. Pero, pola súa situación xeográfica, o monte Chimborazo, con 6 268 metros sobre o nivel do mar, é o cume que se encontra máis preto do espazo.

Recursos. Xogo: Inventa unha historia do mundo

Venda os ollos, fai xirar o globo terráqueo e, a continuación, frea co dedo índice. Despois, inventa unha historia sobre o lugar correspondente. Se por casualidade acabas afogándote no mar, pasa quenda ao teu compañeiro ou compañeira.

Pezas clave

Desenvolvemento do pensamentoA preguntaA través desta clave, o alumnado terá que crear dúas preguntas a partir do fío condu-tor dos contidos presentados sobre o glo-bo terráqueo.

Á contestación «globo terráqueo», póden-lle preceder preguntas como as seguintes:

– Cal sería a mellor representación do pla-neta Terra?

– Grazas a que obxecto podemos observar a Terra dun xeito parecido a como é?

– Como se chama a esfera que representa a Terra?

19

U·1

14 15

O globo terráqueoA mellor forma de representar o

noso planeta é mediante un globo terráqueo.

O globo terráqueo é a representación da Terra nunha

esfera.

Grazas aos globos terráqueos podemos observar a Terra como

realmente é. Se xiras o globo terráqueo, poderás ver todos os

continentes e océanos que compoñen o planeta. É coma

se a vísemos no espazo.

O globo terráqueo

Así é o noso planeta, a Terra, visto desde o espazo.

1 Observa o globo terráqueo e indica cales son os dous puntos sobre os cales xira a Terra.

2 A pregunta Escribe dúas preguntas que teñan como resposta «globo terráqueo».

3 Debuxa no teu caderno un globo terráqueo e sinala os seus elementos principais.

4 Despois de estudar o globo terráqueo, explica que forma ten a Terra.

Comprende, pensa...

Elementos do globo terráqueo

É unha liña imaxinaria que une o polo norte e o polo sur. Está un pouco inclinado.

Son os puntos arredor dos ca-les xira o planeta. Son dous: o polo norte e o polo sur.

É unha liña imaxinaria que divide a Terra en dúas partes: o hemis-ferio norte e o hemisferio sur.

Eixe terrestre Polos Ecuador

Globo terráqueo

Eixe terrestre

Polo norte

Polo sur

Ecuador

Hemisferio norte

Hemisferio sur

Ensaiade a presentación e a escenificación. Podedes desprazarvos por liñas debuxadas no chan para cada personaxe.

Recordade que o personaxe da Terra realizará o movemento de rotación sobre o seu propio eixe e xirará arredor do personaxe que faga de Sol, facendo o movemento de translación. Tamén que o da Lúa xirará arredor do personaxe que represente a Terra.

41 2 3Paso

Solucións1 Os polos.

2 Resposta libre.

3 Comprobar que aparecen ambos os dous hemisferios, o eixe terres-tre, os polos e o ecuador.

4 Resposta libre. Esférica, aínda que achatada cara aos polos.

Actividades complementarias1 Investiga que dimensións ten a Terra tendo en conta o raio ecuatorial

e o polar. Que diferenzas existen entre un e outro?

Solución: Raio ecuatorial 6 378 km e raio polar 6 356 km. Aproxima-damente de 22 km.

2 Descubre que outro nome recibe o planeta Terra. Razoa a túa res-posta.

Solución: Planeta Azul. Porque hai máis zona da superficie ocupada por auga (mares e océanos) que por terra. Isto fai que, de lonxe, se vexa de cor azul desde o espazo.

Este paso do reto permite realizar un guión de in-tervencións para o momento da exposición. Para iso, elaborarase un borrador no que participe todo o alumnado, preferentemente por grupos.

Dependendo dos personaxes que se caracteri-zaron en cada grupo, pódense asignar interven-cións recollidas inicialmente por escrito nas que se faga alusión ás características máis significati-vas de cada planeta, do Sol e da Lúa. Cor, tama-ño, posición, etc., poden ser características a ter en conta na descrición de cada personaxe.

Tamén se realizarán os ensaios correspondentes, adecuando o espazo en caso de que sexa a aula ou outro lugar do centro educativo. Podería sina-larse no chan un conxunto de marcas simulando as órbitas que poidan servir de referente para o desprazamento do alumnado que ten asignado o papel de planeta.

Reto: paso 3

20

U·1

16 17

Un mapa é a representación dun territorio extenso ou mesmo de toda a superficie da Terra.

Os mapas sérvennos para:

• Saber a situación exacta dos lugares que queremos localizar.

• Ver as distancias que separan un punto doutro.

• Orientarnos e trasladarnos dun lugar a outro sen perdernos.

Elementos dos mapas Nos mapas encontramos a información mediante seis elemen-tos: título, lenda, símbolos convencionais, marcas de orientación, toponimia e escala.

Tipos de mapaDependendo da información que conteñan, os mapas poden ser de tres tipos: físicos, políticos e temáticos.

O mapa

Comprende, pensa...

1 Cales son os diferentes elementos que podemos encontrar nun mapa?

2 Identifica nun mapa as marcas de orienta-ción e escribe os nomes dos catro puntos cardinais.

3 Observa a lenda e os signos convencionais do mapa físico e indica con que cor están representadas as zonas montañosas.

4 Petición do oínte Observa os mapas e elixe o

apropiado para poder responder a estas preguntas:

a) Que provincias se encontran ao sur da Comunidade Autónoma de Galicia?

b) De que cor está marcado o clima oceá-nico litoral?

c) En que tipo de mapas podemos encon-trar representados os ríos dun territorio?

COMUNIDADE

VALENCIANA

A N D A L U C Í A MURCIA

ILLAS BALEARES

C A N A R I A S

C A S T E L A

E L E Ó N

MADRID

A RIOXA

PAÍSVASCO

NAVARRAGALICIA

ASTURIAS CANTABRIA

ARAGÓN

C ATA L U Ñ A

CASTELA-

A MANCHAESTREMADURA

Ceuta

Melilla

Santiago deCompostela

Oviedo Santander

Zaragoza

Valencia

Palma

Las Palmasde Gran Canaria

Santa Cruzde Tenerife

Valladolid

Madrid

Mérida

Sevilla

Murcia

Toledo

Barcelona

PamplonaVitoria-GasteizVitoria-Gasteiz

LogroñoLogroño

F R A N C I A

ANDORRA

PO

RT

UG

AL

M A R R O C O S A L X E R I A

M a rC a n t á b r i c o

O C É A N O

A T L Á N T I C O

M a r M e d i t e r r á n e o

O C É A N O A T L Á N T I C O

0 100 200 300 km

N

LO

SLímite de provincia

Capital de comunidade autónoma

División territorialde España

Límite de comunidade autónomaLímite de estado

Símbolos ou signos convencionales

Son debuxos e cores que indican provincias,

comunidades autónomas, localidades, montañas,

ríos, etc.

Título

Infórmanos sobre o tema do que trata o mapa

e o espazo que representa.

Toponimia

Son os nomes dos países, provincias,

cidades, montañas, océanos, etc.

Lenda explicativa

Marcas de orientación

Escala

Representan o relevo e as augas dun te-rritorio.

Ofrecen información dun tema concreto. Poden ser mapas históricos, se represen-tan acontecementos que ocorreron ao longo da historia; mapas do tempo, se indican as temperaturas e as precipitacións dun lugar; mapas económicos, etc.

Mapas físicos

Mapas temáticos

MIÑ

O

MIÑ

O

MIÑO

PenaTrevinca

2124

S

ER

RA

S C

EN

TR

AIS

SER

RAS

SU

DO

RIE

NTA

IS E

OR

IEN

TA

IS

SETENTRIONAIS

SERRAS

Cabeza deManzaneda

1778

A CORUÑA

PONTEVEDRA LUGO

OURENSE

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

Cabo Fisterra

COSTA DA

D

A MORTE GOLFO

ÁRTABRO

M

ARIÑA DE LUGORÍA

S ALTAS

RÍ

AS

B

AI

XA

S Miño

Relevode Galicia

RíoPicoChairasMontañas


0 20 40 60 km

Ferrol

Lugo

Pontevedra

Ourense

Santiagode Compostela

A Coruña

Vigo

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

Climas de Galicia

Clima oceánicointeriorClima oceánicode montaña

Clima oceánicolitoral

0 20 40 60 km

Representan os límites de países, comu-nidades, provincias, capitais, etc.

Mapas políticos

Ribadeo

Vilalba

Monfortede Lemos

Moaña

Sanxenxo

O Porriño

Tui

O Carballiño

O Barco deValdeorras

VerínXinzo

de Limia

Viveiro

Culleredo

Lalín

Marín

Cangas Redondela

A Estrada

Bertamiráns(Ames)

Ribeira

Narón

OleirosCambre

Vilagarcia

Arteixo

Carballo

Ponteareas

Ferrol

Lugo

Pontevedra

Ourense


A Coruña

Vigo

A CORUÑA

PONTEVEDRA

LUGO

OURENSE

ASTURIAS

CASTELA

E

LEÓN

PORTUGAL

ESPAÑA

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

0 20 40 60 km

Límite de estadoLímite de estadoLímite de comunidadeautónomaLímite de comunidadeautónomaLímite de provinciaLímite de provincia

División territorialde GaliciaDivisión territorialde Galicia

Suxestións metodolóxicas

Comezaremos a páxina lendo de forma colectiva a definición de mapa e a súa utilidade. Analizaremos as similitudes e diferenzas que presen-ta con respecto ao plano. A partir de aquí, deduciremos os coñece-mentos previos que ten o alumnado.

A continuación, e utilizando como recurso visual o mapa da páxina, identificaremos os diferentes elementos que o compoñen, explicando cada un deles de forma detallada.

Seguidamente, visualizaremos e analizaremos os diferentes tipos de mapas. Para iso pediremos aos alumnos e ás alumnas que observen os títulos de cada un deles. A partir de aí, describiremos as súas ca-racterísticas utilizando os diferentes elementos que os integran. Desta forma estaremos a desenvolver habilidades relacionadas coa interpre-tación de mapas.

Por último, resolve ranse as posibles dúbidas que puidesen xurdir e procederase á resolución das actividades propostas, afianzando desta

forma as aprendizaxes sobre o mapa e os seus tipos. Como alternati-va, propoñerase a busca doutros mapas temáticos coa finalidade de ser analizados en clase e afondar na temática.

Recursos. Poema

Os mapas da escola, todos tiñan mar, todos tiñan terra. Eu sentía un afán por ir á escola...! Soñaba o corazón con mares e fronteiras, con illas de coral e misteriosas selvas... Soñaba o corazón... Oh, soños de escola!

Concha Méndez. Mapas

Pezas clave

Aprendizaxe cooperativaPetición do oíntePresentaremos a observación dos mapas e deixaremos que o alumnado reflexione de xeito individual durante un tempo para po-der responder as preguntas.

Abrirase unha quenda de intervencións na que cada alumno e alumna conte o que en-controu como solución a cada interrogante e, finalmente, teranse en conta as contesta-cións que se considerasen máis adecuadas para escribilas no caderno.

21

U·1

16 17

Un mapa é a representación dun territorio extenso ou mesmo de toda a superficie da Terra.

Os mapas sérvennos para:

• Saber a situación exacta dos lugares que queremos localizar.

• Ver as distancias que separan un punto doutro.

• Orientarnos e trasladarnos dun lugar a outro sen perdernos.

Elementos dos mapas Nos mapas encontramos a información mediante seis elemen-tos: título, lenda, símbolos convencionais, marcas de orientación, toponimia e escala.

Tipos de mapaDependendo da información que conteñan, os mapas poden ser de tres tipos: físicos, políticos e temáticos.

O mapa

Comprende, pensa...

1 Cales son os diferentes elementos que podemos encontrar nun mapa?

2 Identifica nun mapa as marcas de orienta-ción e escribe os nomes dos catro puntos cardinais.

3 Observa a lenda e os signos convencionais do mapa físico e indica con que cor están representadas as zonas montañosas.

4 Petición do oínte Observa os mapas e elixe o

apropiado para poder responder a estas preguntas:

a) Que provincias se encontran ao sur da Comunidade Autónoma de Galicia?

b) De que cor está marcado o clima oceá-nico litoral?

c) En que tipo de mapas podemos encon-trar representados os ríos dun territorio?

COMUNIDADE

VALENCIANA

A N D A L U C Í A MURCIA

ILLAS BALEARES

C A N A R I A S

C A S T E L A

E L E Ó N

MADRID

A RIOXA

PAÍSVASCO

NAVARRAGALICIA

ASTURIAS CANTABRIA

ARAGÓN

C ATA L U Ñ A

CASTELA-

A MANCHAESTREMADURA

Ceuta

Melilla


Oviedo Santander

Zaragoza

Valencia

Palma

Las Palmasde Gran Canaria

Santa Cruzde Tenerife

Valladolid

Madrid

Mérida

Sevilla

Murcia

Toledo

Barcelona

PamplonaVitoria-GasteizVitoria-Gasteiz

LogroñoLogroño

F R A N C I A

ANDORRA

PO

RT

UG

AL

M A R R O C O S A L X E R I A

M a rC a n t á b r i c o

O C É A N O

A T L Á N T I C O

M a r M e d i t e r r á n e o

O C É A N O A T L Á N T I C O

0 100 200 300 km

N

LO

SLímite de provincia

Capital de comunidade autónoma

División territorialde España

Límite de comunidade autónomaLímite de estado

Símbolos ou signos convencionales

Son debuxos e cores que indican provincias,

comunidades autónomas, localidades, montañas,

ríos, etc.

Título

Infórmanos sobre o tema do que trata o mapa

e o espazo que representa.

Toponimia

Son os nomes dos países, provincias,

cidades, montañas, océanos, etc.

Lenda explicativa

Marcas de orientación

Escala

Representan o relevo e as augas dun te-rritorio.

Ofrecen información dun tema concreto. Poden ser mapas históricos, se represen-tan acontecementos que ocorreron ao longo da historia; mapas do tempo, se indican as temperaturas e as precipitacións dun lugar; mapas económicos, etc.

Mapas físicos

Mapas temáticos

MIÑ

O

MIÑ

O

MIÑO

PenaTrevinca

2124

S

ER

RA

S C

EN

TR

AIS

SER

RAS

SU

DO

RIE

NTA

IS E

OR

IEN

TA

IS

SETENTRIONAIS

SERRAS

Cabeza deManzaneda

1778

A CORUÑA

PONTEVEDRA LUGO

OURENSE

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

Cabo Fisterra

COSTA DA

D

A MORTE GOLFO

ÁRTABRO

M

ARIÑA DE LUGORÍA

S ALTAS

RÍ

AS

B

AI

XA

S Miño

Relevode Galicia



0 20 40 60 km

Ferrol

Lugo

Pontevedra

Ourense

Santiagode Compostela

A Coruña

Vigo

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

Climas de Galicia

Clima oceánicointeriorClima oceánicode montaña

Clima oceánicolitoral

0 20 40 60 km

Representan os límites de países, comu-nidades, provincias, capitais, etc.

Mapas políticos

Ribadeo

Vilalba

Monfortede Lemos

Moaña

Sanxenxo

O Porriño

Tui

O Carballiño

O Barco deValdeorras

VerínXinzo

de Limia

Viveiro

Culleredo

Lalín

Marín

Cangas Redondela

A Estrada

Bertamiráns(Ames)

Ribeira

Narón

OleirosCambre

Vilagarcia

Arteixo

Carballo

Ponteareas

Ferrol

Lugo

Pontevedra

Ourense


A Coruña

Vigo

A CORUÑA

PONTEVEDRA

LUGO

OURENSE

ASTURIAS

CASTELA

E

LEÓN

PORTUGAL

ESPAÑA

MarCantábrico

O C É A N O

AT L Á N T I C O

0 20 40 60 km

Límite de estadoLímite de estadoLímite de comunidadeautónomaLímite de comunidadeautónomaLímite de provinciaLímite de provincia

División territorialde GaliciaDivisión territorialde Galicia


Os primeiros mapas foron realizados polos babilonios sobre o ano 2300 a. C., sendo tallados en taboíñas de arxila.

Fonte: www.blogodisea.com

Solucións1 Título, lenda, marcas de orientación, toponimia, símbolos ou signos

convencionais, escala.

2 Resposta libre (comprobar a idoneidade).

3 Diferentes tons de marrón.

4 a) Mapa político. b) Mapa temático. c) Mapa físico.


1 Investiga para que serve a escala dun mapa e que tipos existen.

Solución: A escala é a relación entre un obxecto real (por exemplo, a superficie da Terra ou unha porción dela) e a súa representación.

Exprésase mediante unha fracción que indica a proporción entre a distancia entre dous lugares sinalados nun mapa e a distancia co-rrespondente no terreo. Os tipos de escala que poden aparecer nun mapa son a escala numérica e a escala gráfica.

2 Con que nome se coñece o debuxo que representa os puntos car-dinais?

Solución: Rosa dos ventos.

3 Investiga que outros tipos de mapas temáticos existen.

Solución: Resposta libre. Tipos posibles: estradas, demográficos, sociolóxicos...

4 Observa o mapa físico da páxina da dereita, identifica e describe oralmente cada un dos elementos que o forman.

Solución: Resposta libre. Os elementos que o forman son: título, lenda, cores de identificación, toponimia, símbolos ou signos con-vencionais, escala.

Plan LingüísticoInterpretar mapas de diferentes tipos (texto descritivo)Para mellorar a destreza de comprensión lectora, atenderemos á lectura dos mapas representados na páxina 17. Trátase de textos descontinuos que podemos analizar con detalle, e para o que nos pode servir de axuda a presentación visual «Para ler mellor...». Nela poderemos encontrar al-gunhas indicacións que facilitan a lectura de documentos, atendendo aos aspectos máis destacables que poden terse en conta para este tipo de textos como observación do texto ou observación e comentarios.

Para ampliar, afondar...Pezas clave

B. En silencio:- Respecta a puntuación.- Evita pronunciar

as palabras mentres les.

- Evita seguir co dedo en alto mentres.

Consulta as palabras ou as expresións que non entendas.

2

A. En voz alta:- Utiliza un ton

de voz claro.- Respecta a

puntuación.- Vocaliza ben

as palabras.- Acompaña

a lectura cos xestos adecuados.

PARA LER MELLOR...

1 2 3Antes de ler Durante a lectura Despois de ler

Controla a respiración e a velocidade lectora.

Concéntrate e le.1Busca un lugar luminoso.

1

Escolle unha postura cómoda e correcta.

2

Consulta un dicionario en papel ou dixital,

coa axuda dun adulto.

Reflexiona e comenta:- Comprendiches

o texto?

- Serías capaz de facer un resumo?

- Gustouche?- Que é o que máis

che gustou?

1

Observa o texto:- Que che suxire

o título?- Que che suxiren

as imaxes?- Cantos parágrafos

ten?

3

¿ ?

REAL ACADEMIA GALEGA

22

U·1

18 19

Ademais do globo terráqueo, podemos representar toda a su-perficie da Terra nun mapa. O planisferio, ou mapamundi, é un mapa que representa os seis continentes (África, América, Asia, Europa, Oceanía e a Antártida), os océanos e os mares. Nos mapamundis aparece tamén o ecuador e outras liñas ho-rizontais (paralelos) e verticais (meridianos), que serven para localizar puntos na superficie terrestre.

Tipos de mapamundiOs mapamundis poden ser de dous tipos: físicos e políticos.

O mapamundi

O mapamundi político representa as fronteiras e a extensión territorial dos países que conforman os distintos continentes da Terra.

Habitualmente, cada país identifícase cunha cor, pero tamén poden realizarse mapas temáticos que relacionan conxuntos de países ou que precisan signos convencionais como liñas para as estradas ou círculos para as cidades.

Mapamundi político

O mapamundi físico móstranos as características físicas ou accidentes xeográficos do planeta: montañas, desertos, ríos, mares, costas, illas, etc.

Para representalos, utilízanse diferentes cores: azuis para as augas, marróns e moradas para as montañas, verdes e amarelas para as chairas, etc.

Mapamundi físico

MO N

TAÑ

AS

RO

CH

OS

AS

CO

RD

ILL

E I RA D

OS

AN

DE

S

ALPES

HIMALAIADESERTO

DO SÁHARA

Amazonas

Ganxes

Mis

siss

ippi

MissouriDanubio

Volga

Nilo

A M É R I C A

Á F R I C A

A S I A

O C E A N Í A

A N T Á R T I D A

E U R O P A

Australia

Groenlandia

O C É A N O

Í N D I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O G L A C I A L Á R T I C OO

CÉ

AN

O

AT

LÁ

NT

IC

O

O C É A N O G L A C I A L A N T Á R T I C O

EcuadorEcuador

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

Altitude (m)

8000500040003000200010005002000–500

N

LO

S

0 4000 6000 8000 km2000

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

EcuadorEcuador

C H I N A X A P Ó N

I N D I A

R U S I A

B R A S I L

C A N A D Á

ESPAÑA ITALIA

MÉXICO

MARROCOS

SUDÁFRICA

I N D O N E S I A

A U S T R A L I A

REINOUNIDO

E S T A D O S

U N I D O S TURQUÍA

ARXENTINA

EX IPTO

N IXER IA

FRANCIA

ALEMAÑA

A M É R I C AÁ F R I C A

A S I A

O C E A N Í A

A N T Á R T I D A

E U R O P A


OC

ÉA

NO

A

TL

ÁN

TI

CO

O C É A N O

Í N D I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O G L A C I A L Á R T I C ON

LO

S

0 4000 6000 8000 km2000

1 Para que serven os mapamundis? 2 Localiza no mapamundi político os diferentes

continentes e escribe os seus nomes no teu caderno.

3 Di que son os paralelos e os meridianos e que función teñen.

4 Cal é o paralelo principal que se representa no mapamundi?

5 Fíxate ben no mapamundi político e di entre que paralelos e meridianos se encontra España.

6 Formula un xogo de localizar diferentes puntos tanto no mapamundi físico coma no político.

7 Antigamente críase que a Terra era plana. Imaxina que tivese esa forma e fixeses unha viaxe ao longo dela. Por grupos de 4 ou 5, explicádelle ao resto como sería a viaxe. Podedes realizar preguntas e comentarios necesarios para saber como sería a viaxe ata os extremos.

Comprende, pensa...

A distancia de calquera punto

ao ecuador é a latitude. A distancia

dese mesmo punto ao meridiano cero é a

lonxitude.

Curiosidade

Suxestións metodolóxicasComezaremos a páxina lendo o título desta e identificando na imaxe os diferentes elementos do mapa estudados en páxinas anteriores.

A continuación, farase unha lectura detallada, utilizando como recurso de apoio a imaxe do mapamundi físico.

Seguidamente, comentaranse e analizaranse as diferenzas e similitu-des co globo terráqueo, utilizando para iso un diagrama de Venn.

Continuaremos analizando e describindo o mapamundi político, pres-tando especial atención ao concepto de «límite político».

Para finalizar, desenvolveranse as actividades propostas para afianzar as aprendizaxes sobre mapamundis.

Ao igual que co globo terráqueo, suxírese xogar a localizar diferentes lugares no mapamundi.


África está ao norte de Europa? Pois algúns puntos si, como a cidade tunecina de Bizerta, máis setentrional que Granada, Almería ou Mála-ga, en España, e tamén máis que Ragusa en Italia, Lagos, en Portugal ou Esparta en Grecia.

Fonte: www.diariovasco.com/sociedad/ciencia/201504/

Recursos. Adiviña, adiviñanza

Co grande que era,

co grande que é,

e ata o décimo quinto

non se lle ve.

(América)

Fonte: https://adivinanzas.pequenet.com/

Pezas clave

Plan LingüísticoContar unha viaxe imaxinaria (t. narrativo)O alumnado preparará por equipos unha his-toria que contará ao resto sobre un percorri-do por unha superficie limitada por extremos. Supoñendo que a Terra fose plana e tivese límites, será de axuda que en cada equipo poidan responderse preguntas como:

– Que pasaría se rematase a Terra nalgún lugar? Se camiñásemos por ela, poderia-mos caer a algún lugar?

– Como podería ser a viaxe? En que medio de transporte sería aconsellable realizalo?

Para a realización da exposición ao resto do grupo, poderase usar a presentación visual «Falar en público».

Cultura emprendedoraCreatividade e creación (dimensión persoal): os meus inventosCon esta actividade fomentaremos a ca-pacidade de inventiva a través da posta en marcha individual ou grupal de creación dun xogo de pistas. Para iso, poderanse utilizar as denominacións de continentes, océanos e algunhas zonas xeográficas. Atendendo aos puntos cardinais, poderanse lanzar preguntas por equipos para as que terían que adiviñar de que espazo se trata. Por exemplo:

– É un continente e está ao sur do planeta.

– Que océano se encontra ao leste de Oceanía e ao oeste de América?

– Se voásemos por enriba de Europa cara ao leste, que continente encontrariamos?

– Que zona hai no norte de África?

– Ao leste de África hai un océano. Cal?

23

U·1

18 19

Ademais do globo terráqueo, podemos representar toda a su-perficie da Terra nun mapa. O planisferio, ou mapamundi, é un mapa que representa os seis continentes (África, América, Asia, Europa, Oceanía e a Antártida), os océanos e os mares. Nos mapamundis aparece tamén o ecuador e outras liñas ho-rizontais (paralelos) e verticais (meridianos), que serven para localizar puntos na superficie terrestre.

Tipos de mapamundiOs mapamundis poden ser de dous tipos: físicos e políticos.

O mapamundi

O mapamundi político representa as fronteiras e a extensión territorial dos países que conforman os distintos continentes da Terra.

Habitualmente, cada país identifícase cunha cor, pero tamén poden realizarse mapas temáticos que relacionan conxuntos de países ou que precisan signos convencionais como liñas para as estradas ou círculos para as cidades.

Mapamundi político

O mapamundi físico móstranos as características físicas ou accidentes xeográficos do planeta: montañas, desertos, ríos, mares, costas, illas, etc.

Para representalos, utilízanse diferentes cores: azuis para as augas, marróns e moradas para as montañas, verdes e amarelas para as chairas, etc.

Mapamundi físico

MO N

TAÑ

AS

RO

CH

OS

AS

CO

RD

ILL

E I RA D

OS

AN

DE

S

ALPES

HIMALAIADESERTO

DO SÁHARA

Amazonas

Ganxes

Mis

siss

ippi

MissouriDanubio

Volga

Nilo

A M É R I C A

Á F R I C A

A S I A

O C E A N Í A

A N T Á R T I D A

E U R O P A

Australia

Groenlandia

O C É A N O

Í N D I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O G L A C I A L Á R T I C O

OC

ÉA

NO

A

TL

ÁN

TI

CO


EcuadorEcuador

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

Altitude (m)

8000500040003000200010005002000–500

N

LO

S

0 4000 6000 8000 km2000

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

150°O180° 120°O 90°O 60°O 30°O 0° 30°L 60°L 90°L 120°L 150°L 180°

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

60°N

30°N

0°

30°S

60°S

EcuadorEcuador

C H I N A X A P Ó N

I N D I A

R U S I A

B R A S I L

C A N A D Á

ESPAÑA ITALIA

MÉXICO

MARROCOS

SUDÁFRICA

I N D O N E S I A

A U S T R A L I A

REINOUNIDO

E S T A D O S

U N I D O S TURQUÍA

ARXENTINA

EX IPTO

N IXER IA

FRANCIA

ALEMAÑA

A M É R I C AÁ F R I C A

A S I A

O C E A N Í A

A N T Á R T I D A

E U R O P A


OC

ÉA

NO

A

TL

ÁN

TI

CO

O C É A N O

Í N D I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O

P A C Í F I C O

O C É A N O G L A C I A L Á R T I C ON

LO

S

0 4000 6000 8000 km2000

1 Para que serven os mapamundis? 2 Localiza no mapamundi político os diferentes

continentes e escribe os seus nomes no teu caderno.

3 Di que son os paralelos e os meridianos e que función teñen.

4 Cal é o paralelo principal que se representa no mapamundi?

5 Fíxate ben no mapamundi político e di entre que paralelos e meridianos se encontra España.

6 Formula un xogo de localizar diferentes puntos tanto no mapamundi físico coma no político.

7 Antigamente críase que a Terra era plana. Imaxina que tivese esa forma e fixeses unha viaxe ao longo dela. Por grupos de 4 ou 5, explicádelle ao resto como sería a viaxe. Podedes realizar preguntas e comentarios necesarios para saber como sería a viaxe ata os extremos.

Comprende, pensa...

A distancia de calquera punto

ao ecuador é a latitude. A distancia

dese mesmo punto ao meridiano cero é a

lonxitude.

Curiosidade

Solucións

1 Para representar a superficie terrestre nunha superficie plana.

2 Comprobar que se identifican os seguintes: América, Europa, Asia, África, Oceanía e Antártida.

3 Os paralelos e os meridianos son as liñas horizontais e verticais que serven para localizar puntos na superficie terrestre..

4 O ecuador.

5 Entre os paralelos 30º N e 60º N, e entre os meridianos 0º e 30º O.

6 Resposta libre.

7 Resposta libre.


1 Realiza unna listaxe sobre os elementos que podes observar nun mapamundi. A continuación, explica que uso lle darías a un globo terráqueo a diferenza dun mapamundi. Razoa a túa resposta.

Solución: Resposta libre.

2 Localiza no mapamundi os seguintes accidentes xeográficos: Hima-laia, océano Pacífico, Andes e deserto do Sáhara. Que mapamundi utilizaches? Razoa a túa resposta.

Solución: Localización dos accidentes nun mapamundi físico.

24

U·1

20 21

Un plano é un debuxo que representa, a tamaño reducido e tal como se vería desde arriba, unha localidade, un barrio, unha rúa, un edificio, un cuarto, etc.

Os planos sérvennos para:

• Localizar rúas, edificios ou obxectos dun lugar.

• Medir distancias ou tamaños.

• Orientarnos coas marcas que indican os puntos cardinais.

• Trasladarnos dun lugar a outro sen perdernos.

Elementos dun planoNos planos, encontrámonos a información mediante cinco ele-mentos:

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

1 Explica coas túas palabras que é un plano e para que nos pode resultar útil.

2 Observa a lenda do plano do cuarto e indica con debuxos como están representadas a cama, o armario e a mesa.

3 Cales son os diferentes elementos que pode-mos encontrar nun plano?

4 Busca información sobre que é a cartografía e descubre quen son as persoas que realizan os planos e os mapas.

Comprende, pensa...

Os símbolos ou signos convencionais

A escala

A toponimia

A lenda

As marcas de orientación

Son debuxos e cores que representan elementos da realidade: edificios, obxec-tos, etcétera.

É unha liña recta dividida en partes iguais que serve para coñecer as medidas reais do representado.

Indícannos os puntos cardinais: norte, sur, leste e oeste. Xeralmente, o norte encóntrase na parte superior do plano.

É o conxunto de nomes de lugares, rúas, prazas, etc., que aparecen no plano.

É a zona no plano onde se explica o significado dos símbolos ou signos con-vencionais utilizados.

O plano

CuartoPlano do cuarto

Barrio Plano do barrio

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Rú

a E

spe

ran

za

Rú

a Lú

a

Rú

a A

nch

a

Rú

a N

ova

Rúa Maior

Rúa Sol

Rúa Vella

Rú

a A

nch

a

Rú

a N

ova

Rúa Maior

Rúa Sol

Rúa Vella

Suxestións metodolóxicasPara aproximarnos ao concepto de plano, utilizaremos a imaxe en 3D do cuarto e compararémola coa do plano correspondente. Trátase de identificar cada elemento que integra o debuxo no plano. Da mesma forma, procederemos coa imaxe do barrio.

É importante asegurarnos de que o alumno ou a alumna sexa capaz de entender a relación existente entre o debuxo en 3D e a súa corres-pondente representación a través do plano.

Seguidamente, procederase á lectura colectiva da páxina facendo én-fase no concepto e na utilidade do plano.

Para axudar á comprensión e ao afianzamento dos contidos tratados sobre os elementos do plano, sería conveniente deixar constancia destes no encerado, ao mesmo tempo que imos lendo en gran grupo cales son.

A continuación, resolveranse tanto as posibles dúbidas que xurdisen, coma as actividades propostas.

Proponse como actividade complementaria analizar e estudar outros pla-nos (localidade, barrio, colexio...) coa intención de identificar os diferen-tes elementos destes e facer unha aprendizaxe contextualizada.

Recursos. Adiviña, adiviñanzaTodos me pisan a min,pero eu non piso a ninguén;todos preguntan por min,eu non pregunto por ninguén.(A rúa)

Fonte: www.adivinanzasparaninos.es

Pezas clave

Aprendizaxe cooperativaInterpretación compartidaTras o visionado de varios tipos de plano, de xeito individual, explicaremos como os entendemos, no sentido das agullas do re-loxo, en cada grupo de catro-cinco, para despois decidir o que máis nos conveña.

Cando se decida no grupo como será o pla-no segundo a nosa proposta, trasladarémo-la ao resto da clase.

Unha vez debatidas as ideas de cada gru-po, poderase optar por un modelo único ou respectar a proposta de cada grupo.

25

U·1

20 21

Un plano é un debuxo que representa, a tamaño reducido e tal como se vería desde arriba, unha localidade, un barrio, unha rúa, un edificio, un cuarto, etc.

Os planos sérvennos para:

• Localizar rúas, edificios ou obxectos dun lugar.

• Medir distancias ou tamaños.

• Orientarnos coas marcas que indican os puntos cardinais.

• Trasladarnos dun lugar a outro sen perdernos.

Elementos dun planoNos planos, encontrámonos a información mediante cinco ele-mentos:

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

1 Explica coas túas palabras que é un plano e para que nos pode resultar útil.

2 Observa a lenda do plano do cuarto e indica con debuxos como están representadas a cama, o armario e a mesa.

3 Cales son os diferentes elementos que pode-mos encontrar nun plano?

4 Busca información sobre que é a cartografía e descubre quen son as persoas que realizan os planos e os mapas.

Comprende, pensa...

Os símbolos ou signos convencionais

A escala

A toponimia

A lenda

As marcas de orientación

Son debuxos e cores que representan elementos da realidade: edificios, obxec-tos, etcétera.

É unha liña recta dividida en partes iguais que serve para coñecer as medidas reais do representado.

Indícannos os puntos cardinais: norte, sur, leste e oeste. Xeralmente, o norte encóntrase na parte superior do plano.

É o conxunto de nomes de lugares, rúas, prazas, etc., que aparecen no plano.

É a zona no plano onde se explica o significado dos símbolos ou signos con-vencionais utilizados.

O plano

CuartoPlano do cuarto

Barrio Plano do barrio

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Cama

Mesa de noite

Mesa

Cadeira

Alfombra

Armario

0 0,50 1 m

N

LO

S

Rú

a E

spe

ran

za

Rú

a Lú

a

Rú

a A

nch

a

Rú

a N

ova

Rúa Maior

Rúa Sol

Rúa Vella

Rú

a A

nch

a

Rú

a N

ova

Rúa Maior

Rúa Sol

Rúa Vella

Solucións1 Un plano é un debuxo que representa, a tamaño reducido e tal e

como se vería desde arriba, unha localidade, un barrio, unha rúa, un edificio, un cuarto, etc. Sirve para: localizar rúas, edificios ou obxec-tivos dun lugar; medir distancias ou tamaños; orientarnos e trasla-darnos dun lugar a outro sen perdernos.

2 Resposta libre.

3 Marcas de orientación, símbolos ou signos convencionais, lenda, es-cala e toponimia.

4 Ciencia que estuda os planos e os mapas e como realizalos. Cartó-grafos e cartógrafas.

Actividades complementarias1 Coa axuda do plano do barrio da páxina 20, explica ao teu com-

pañeiro ou á túa compañeira como chegar desde a esquina da rúa Esperanza con rúa Vella, ata o metro?

2 Identifica os elementos do mapa que podes observar nos planos da páxina 20 do libro.

Solución: No plano do cuarto, os puntos cardinais, a lenda, os sím-bolos ou signos convencionais e a escala. No plano do barrio, a to-ponimia...

3 Tendo en conta os puntos cardinais, localiza no plano do barrio os seguintes elementos: o metro, o hospital e a igrexa.

Solución: Metro (sueste), hospital (suroeste) e igrexa (nordés).

26

U · 1

23

Organizo a miña mente

22

Colecciono palabras

Ademais da cantidade de superficie representada, hai moitas diferenzas en-tre os planos e os mapas? Escribe os elementos comúns que faltan na zona compartida polos dous círculos.

1 No teu caderno de sociais crea o apartado «Dicionario». Nel escribe a definición das palabras que se van propoñer en cada unha das unidades.

Localizamos os puntos cardinaisCando estamos no campo, se non temos planos nin mapas, tamén podemos orientarnos.

Para iso, só temos que localizar os puntos car-dinais (norte, sur, leste e oeste) de varias formas: observando a posición do sol, a vexetación das montañas, buscando no ceo a estrela polar, ou utilizando algúns instrumentos como o compás ou o GPS.


1 Vexo-penso-pregúntome Observa por onde sae e se pon o sol no lugar onde vives. Anótao.

2 Que pasaría se te perdeses nun bosque? Como te sentirías? Como poderías orientarte?

3 Por que a parte de solaina dunha montaña ten escasa vexetación?

4 A que punto cardinal sinala sempre o compás?

Comprende, pensa...

Plano

Compás

Mapa

Escala

Globo terráqueo

Mapamundi

Lenda

Toponimia

A posición do Sol

Permítenos orientarnos, pois sabemos que sae polo leste e ponse polo oeste.

A estrela polar

Indica sempre o norte. Se a localizamos no ceo, servira-nos para orientarnos.

O compás

É un instrumento que contén unha agulla imantada que xira indicando sempre o norte.

A vexetación

Nas montañas é máis abundante na zona de aveseda, orientada ao norte, que na zona de solaina, orientada ao sur.

O GPS

Ou sistema de posicionamento global, marca a nosa posición a partir da información que recibe desde satélites que hai no ceo.

PlanoMapa

– Marcas de orientación– ?

– ?

– Símbolos– ?

N O

SL

anayaeducacion.es Podes usar unha versión imprimible desta páxina no apartado «Organizo a miña mente» do banco de recursos.

anayaeducacion.es Non esquezas consultar os apartados «Para estudar» e «Aprende xogando» no banco de recursos.

Realizade a escenificación completa.

Poderase gravar en vídeo e mostrarlla ao resto do colexio, na Web, e ás familias.

1 2 3 4Paso

Reto conseguido !

Suxestións metodolóxicasPara o tratamento destes contidos, realizaremos unha lectura grupal sobre as diferentes formas de orientarnos.

A continuación, dividiremos a clase en pequenos grupos de cinco alumnos e alumnas e instaremos a que cada membro do equipo ex-plique ao resto de compañeiros e compañeiras as diferentes maneiras de orientarnos no espazo.

Recursos. Adiviña adiviñanza

Catro puntos son e para distinguilos necesitamos do sol.

(Os puntos cardinais)

Fonte: www.adivinanzasparaninos.es

Solucións1 Resposta libre.

2 Resposta libre. Dependendo se é de noite (a estrela polar, por exemplo) ou de día (a posición do sol ou a vexetación). Outras: GPS e compás.

3 Resposta libre. Poden contestar que recibe menor cantidade de raios solares directos.

4 Ao norte.

Actividades complementarias1 En que punto cardinal se encontra o sol ao mediodía? Razoa a res-

posta.

Solución: No sur.

2 Se tiveses que subir ao cume dunha montaña, por que aba o farías? Razoa a túa resposta.

Solución: Polo sur, porque hai menos vexetación.

Pezas clave

Educación emocionalConciencia emocional: recoñecer e identificar as emocións básicas nun mesmo e nos demaisFomentarase a conciencia emocional iden-tificando sensacións e emocións arredor dun percorrido no que nos perdemos, pero para o que podemos encontrar solucións en función do estudado. Intentarase ini-cialmente expresar por escrito as emocións asociadas á frustración, ao medo ou á ira, pero que poderían dar paso a outras po-sitivas ao aflorar as aprendizaxes de axuda que expresan os contidos.

Desenvolvemento do pensamentoVexo-penso-pregúntomeGuiaremos a actividade a través destas pre-guntas e cuestións clave:

– Vexo: Que observas? Anota os lugares onde ves o sol pola mañá e pola tarde.

– Penso: Que pensas? Reflexiona e anota os puntos cardinais que se poden asociar a eses lugares.

– Pregúntome: Que podemos preguntar-nos? En realidade, móvese o sol? Sae po-los mesmos lugares que anotamos, tanto no inverno coma no verán?

27

U · 1

23


22

Colecciono palabras

Ademais da cantidade de superficie representada, hai moitas diferenzas en-tre os planos e os mapas? Escribe os elementos comúns que faltan na zona compartida polos dous círculos.

1 No teu caderno de sociais crea o apartado «Dicionario». Nel escribe a definición das palabras que se van propoñer en cada unha das unidades.

Localizamos os puntos cardinaisCando estamos no campo, se non temos planos nin mapas, tamén podemos orientarnos.

Para iso, só temos que localizar os puntos car-dinais (norte, sur, leste e oeste) de varias formas: observando a posición do sol, a vexetación das montañas, buscando no ceo a estrela polar, ou utilizando algúns instrumentos como o compás ou o GPS.


1 Vexo-penso-pregúntome Observa por onde sae e se pon o sol no lugar onde vives. Anótao.

2 Que pasaría se te perdeses nun bosque? Como te sentirías? Como poderías orientarte?

3 Por que a parte de solaina dunha montaña ten escasa vexetación?

4 A que punto cardinal sinala sempre o compás?

Comprende, pensa...

Plano

Compás

Mapa

Escala

Globo terráqueo

Mapamundi

Lenda

Toponimia

A posición do Sol

Permítenos orientarnos, pois sabemos que sae polo leste e ponse polo oeste.

A estrela polar

Indica sempre o norte. Se a localizamos no ceo, servira-nos para orientarnos.

O compás

É un instrumento que contén unha agulla imantada que xira indicando sempre o norte.

A vexetación

Nas montañas é máis abundante na zona de aveseda, orientada ao norte, que na zona de solaina, orientada ao sur.

O GPS

Ou sistema de posicionamento global, marca a nosa posición a partir da información que recibe desde satélites que hai no ceo.

PlanoMapa

– Marcas de orientación– ?

– ?

– Símbolos– ?

N O

SL

anayaeducacion.es Podes usar unha versión imprimible desta páxina no apartado «Organizo a miña mente» do banco de recursos.

anayaeducacion.es Non esquezas consultar os apartados «Para estudar» e «Aprende xogando» no banco de recursos.

Realizade a escenificación completa.

Poderase gravar en vídeo e mostrarlla ao resto do colexio, na Web, e ás familias.

1 2 3 4Paso

Reto conseguido !


Será importante explicar con anterioridade este organizador visual, inci-dindo en que os planos e os mapas comparten elementos que haberán de especificarse na parte central.

Aínda que o obxectivo da utilización do diagrama de Venn non é coñe-celo en profundidade, si poderá nomearse para mencionar as caracte-rísticas máis importantes sobre aspectos comúns e específicos cando se analizan dous obxectos ou conceptos.

Neste caso, hai unha boa parte de elementos compartidos, en concreto cinco que aparecen no centro da ilustración (tres deles ocultos para a súa cumprimentación).

Poderase aproveitar a actividade para recordar o resto de elementos que non se comparten e a súa utilidade no traballo de xeración e inter-pretación topográfica.

Poderemos exercitar a realización de organizadores gráficos como o que se propuxo ou doutro tipo atendendo á clave «Desenvolve-mento do pensamento» do proxecto para esta sección. Un exem-plo que se pode considerar para ampliar este tipo de traballo de evidencias gráficas cun organizador de «esquema de chaves» po-dería ser:

Con este paso conclúe a realización do reto. Ha-berá que prever os espazos e a posibilidade de utilizar música ambiental para acompañar a re-presentación.

Para difundila, poderán empregarse medios que rexistren a actividade e poder así darllela a coñecer a familias e outros alumnos e alumnas do centro educativo, sempre que se conte cos permisos oportunos.

Tamén poderá pensarse noutros soportes como a web ou o blog do centro educativo para dar maior difusión á actividade.

Reto: paso 4

Elementos dun mapa

– Título

– Toponimia

– Signos convencionais

Desenvolvemento do pensamentoOrganizo a miña mente: diagrama de VennCon esta representación simplificada do máis significativo da unidade, o alumnado poderá realizar un traballo de repaso. No diagrama considéranse as principais ideas e conceptos estudados.


28

25

Como aprendín?

24

Que aprendín?

4 Do que aprendiches nesta unidade, cres que algo che servirá para aplicalo á túa vida diaria? Escribe, polo menos, unha desas aplicacións.

7 Copia o cadro no teu caderno e escribe verda-deiro (V) ou falso (F) nas casas correspondentes:

8 Viches algunha vez un GPS? Explica que é o que fai.

9 Ademais do plano ou do mapa, se fose de noite, que outros elementos poderías utilizar para orientarte?

10 De que forma nos axuda un compás á hora de orientarnos?

11 Como podemos orientarnos no campo observando a vexetación das montañas?

2 Traballo en grupo. Pensa no que aprendiches dos teus compañeiros e compañeiras, e no que aprenderon eles e elas de ti. Resúmeo.

Como traballamos en grupo?

Dos meus compañeiros e compañeiras aprendín:

Os meus compañeiros e compañeiras aprenderon de min:

Que teño que mellorar para o próximo traballo en equipo?

Copi

a e completa

NO TEU CADERNO

Copia e completa

O mapamundi físico móstranos as

características ou accidentes xeográficos

do planeta.

O mapamundi político representa uns 200

países.

As liñas horizontais do mapamundi chámanse

meridianos, e as verticais, paralelos.

No mapamundi aparecen tres hemisferios.

O planisferio ou mapamundi permítenos

representar a superficie da Terra sobre

unha superficie curvada.

1 Utiliza o semáforo para sinalar o que cres que aprendiches en cada apar-tado da unidade.

Verde = moito; laranxa = regular; vermello = pouco.



O globo terráqueo

O mapa



1 De que está formado o sistema solar?

2 Nomea as partes ou capas da Terra. Escríbeas no teu caderno ou debúxaas.

3 Copia e completa as frases coas palabras que aparecen a continuación:

orientarnos – territorio – políticos distancias – localizar

• Un mapa é a representación dun extenso? ou mesmo de toda a superficie da Te-

rra.

• Os planos permítennos ? rúas, edificios ou obxectos dun lugar, medir ? ou tamaños e? e trasladarnos dun lugar a outro.

• Hai tres tipos de mapas: físicos, ? e temá-ticos.

4 Escribe cal é a maior diferenza que hai entre un plano e un mapa.

5 Busca cales son os elementos dun globo terráqueo e defíneos.

6 De que corpo xeométrico ten forma a Terra cando está representada nun globo terrá-queo?

CompletaNO TEU CADERNOou na versión imprim

ible

3 Como te sentiches estudando os contidos da unidade? Marca o teu estado de ánimo.

AburrimentoEntusiasmo

AngustiaSeguridadeConfusión

Alegría

PORTFOLIO 1

anayaeducacion.es Para facer o teu portfolio, podes gardar actividades, curiosidades, imaxes, anéc-dotas ou opinións relacio-nadas co estudo de cada unidade. Encontrarás orien-tacións sobre como facelo e a versión imprimible desta páxina no apartado «Port-folio» do banco de recur-sos.

anayaeducacion.esDescubre e comparte coa familia.

Suxestións metodolóxicasAs actividades propostas poñen en xogo unha serie de procesos cognitivos: deliberar, analizar, inferir, clasificar... Son habilidades que deben practicarse, polo que resultará interesante que, se dedique tempo á corrección grupal, intercambiando criterios e información, de modo que o alumnado vaia habituándose a que as súas respostas nos cadernos sexan conformes ao solicitado polo profesorado.

Que aprendín?1 Está formado polo Sol e os planetas, satélites e corpos menores

que xiran ao seu arredor.

2 Atmosfera, biosfera, hidrosfera e xeosfera.

3 – Un mapa é a representación dun extenso territorio ou mesmo de toda a superficie da Terra.

– Os planos permíten localizar rúas, edificios ou obxectos dun lu-gar, medir distancias ou tamaños e orientarnos e trasladarnos dun lugar a otro.

– Hai tres tipos de mapas: físicos, políticos e temáticos.

4 O plano representa superficies pequenas, e o mapa, superficies de maior extensión.

5 – Eixe terrestre: Liña imaxinaria que une o polo norte e o polo sur.

– Polos: Puntos arredor dos cales xira o planeta.

– Ecuador: Liña imaxinaria que divide a Terra en dúas metades ou hemisferios.

6 Esfera, un pouco achatada.

7 Falso. Verdadeiro. Verdadeiro. Falso. Falso.

8 Resposta libre. Sistema de posicionamento global, que marca a nosa posición a partir da información que recibe desde satélites.

9 Mediante a localización da estrela polar.

10 Localizando o norte xeográfico.

11 Nas montañas, a vexetación é máis abundante na zona de aveseda, orientada ao norte, que na zona de solaina, orientada ao sur.

Aprendizaxe cooperativa1-2-4Para a realización das actividades 8, 9 e 10 poderá utilizarse esta técnica de traballo cooperativo.

Inicialmente, contestarase de xeito indivi-dual a cada unha das preguntas formula-das.

Posteriormente, por parellas, chegarase ao acordo conxunto de unificar as contesta-cións, trasladándose despois aos equipos de catro as achegas de cada parella.

Cada equipo consensuará de novo as con-testacións e propoñerá a través dun mem-bro voceiro ao resto da clase as contesta-cións ás que se chegou como acordo.


29

25

Como aprendín?

24

Que aprendín?

4 Do que aprendiches nesta unidade, cres que algo che servirá para aplicalo á túa vida diaria? Escribe, polo menos, unha desas aplicacións.

7 Copia o cadro no teu caderno e escribe verda-deiro (V) ou falso (F) nas casas correspondentes:

8 Viches algunha vez un GPS? Explica que é o que fai.

9 Ademais do plano ou do mapa, se fose de noite, que outros elementos poderías utilizar para orientarte?

10 De que forma nos axuda un compás á hora de orientarnos?

11 Como podemos orientarnos no campo observando a vexetación das montañas?

2 Traballo en grupo. Pensa no que aprendiches dos teus compañeiros e compañeiras, e no que aprenderon eles e elas de ti. Resúmeo.

Como traballamos en grupo?

Dos meus compañeiros e compañeiras aprendín:

Os meus compañeiros e compañeiras aprenderon de min:

Que teño que mellorar para o próximo traballo en equipo?

Copi

a e completa

NO TEU CADERNO

Copia e completa

O mapamundi físico móstranos as

características ou accidentes xeográficos

do planeta.

O mapamundi político representa uns 200

países.

As liñas horizontais do mapamundi chámanse

meridianos, e as verticais, paralelos.

No mapamundi aparecen tres hemisferios.

O planisferio ou mapamundi permítenos

representar a superficie da Terra sobre

unha superficie curvada.

1 Utiliza o semáforo para sinalar o que cres que aprendiches en cada apar-tado da unidade.

Verde = moito; laranxa = regular; vermello = pouco.



O globo terráqueo

O mapa



1 De que está formado o sistema solar?

2 Nomea as partes ou capas da Terra. Escríbeas no teu caderno ou debúxaas.

3 Copia e completa as frases coas palabras que aparecen a continuación:

orientarnos – territorio – políticos distancias – localizar

• Un mapa é a representación dun extenso? ou mesmo de toda a superficie da Te-

rra.

• Os planos permítennos ? rúas, edificios ou obxectos dun lugar, medir ? ou tamaños e? e trasladarnos dun lugar a outro.

• Hai tres tipos de mapas: físicos, ? e temá-ticos.

4 Escribe cal é a maior diferenza que hai entre un plano e un mapa.

5 Busca cales son os elementos dun globo terráqueo e defíneos.

6 De que corpo xeométrico ten forma a Terra cando está representada nun globo terrá-queo?

CompletaNO TEU CADERNOou na versión imprim

ible

3 Como te sentiches estudando os contidos da unidade? Marca o teu estado de ánimo.

AburrimentoEntusiasmo

AngustiaSeguridadeConfusión

Alegría

PORTFOLIO 1

anayaeducacion.es Para facer o teu portfolio, podes gardar actividades, curiosidades, imaxes, anéc-dotas ou opinións relacio-nadas co estudo de cada unidade. Encontrarás orien-tacións sobre como facelo e a versión imprimible desta páxina no apartado «Port-folio» do banco de recur-sos.

anayaeducacion.esDescubre e comparte coa familia.

Como aprendín?Unha das finalidades das actividades presentadas será facer reflexio-nar o alumnado sobre as súas aprendizaxes. Para iso, fomentarase a realización libre e sen finalidade calificadora desta sección. Poderase utilizar o propio caderno ou outros soportes que facilitan a súa orga-nización e almacenamento, xerando que o alumnado estea pendente de responder de xeito natural e autónomo.

Será conveniente, non obstante, facilitar a cumprimentación en tem-pos e espazos para asegurarnos de que todo o alumnado pode reali-zar esta sección ao completo, dada a significatividade que ten realizar unha revisión final baseada na reflexión persoal:

• Sinalo o que creo que aprendín. Posicionarémonos sobre o apren-dido en cada apartado da unidade atendendo ao código de cores que aparece debaixo da táboa.

• Traballo en grupo. Reflexionaremos nos aspectos que de cada un de nós puido aprender do resto. Anotaremos o que achegamos no caderno, así como o que entendemos que nos achegaron.

• Como me sentín. Valoraremos diferentes estados de ánimo. Proba-blemente, teremos que aprender o significado dalgunhas das pala-bras referidas para evidenciar os nosos estados de ánimo antes de expresalos.

• Aplícoo á miña vida. Faremos aquí unha conexión coa vida cotiá para relacionar as aprendizaxes adquiridas. Se é preciso, esta activi-dade pode realizarse en gran grupo para facer que afloren de xeito compartido aprendizaxes funcionais unha vez concluída a unidade.

Pezas clave

TICanayaeducacion.esTrabállase cun vídeo sobre a orientación no espazo. Con este QR preténdese que o alumnado repase de forma amena e diverti-da un dos contidos da unidade.

Na realización desta proposta didáctica interviñeronA parte final da unidade recolle tres...

Documents

Transcript of Na realización desta proposta didáctica interviñeronA parte final da unidade recolle tres...