Memoria 2014 san paio

224
MEMORIA 2014

Transcript of Memoria 2014 san paio

Page 1: Memoria 2014 san paio

MEMORIA 2014

Page 2: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

1

INDICE

1. LIMIAR ............................................................................................................................. 2

2. ESTADISTICA ANUAL DE VISITANTES .................................................................. 4

3. PROGRAMA ARQUITECTÓNICO............................................................................ 10

4. PROGRAMA DIDÁCTICO .......................................................................................... 10

4.1. ACTIVIDADES ESCOLARES .................................................................. 10

4.2. OBRADOIROS DE VERÁN ...................................................................... 31

4.3. OBRADOIROS DE NADAL ...................................................................... 66

4.4. OBRADOIROS CLUB PEQUEAMIGOS ................................................ 93

5. PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL.................................................................118

5.1. PROGRAMA INTERXERACIONAL ......................................................118

5.2. PROGRAMA DA TERCEIRA IDADE....................................................128

5.3. PROGRAMA DE OCIO-TURÍSMO ........................................................130

5.4. SEMANA DOS MUSEOS ........................................................................133

5.5. PROGRAMA MUSEOLOXÍA SOCIAL .................................................143

5.6. PROGRAMA DE EXPOSICIÓNS ..........................................................187

5.7. PROGRAMA DE CONCERTOS E TEATRO .......................................204

5.8. REVISTA ORAL........................................................................................209

5.9. PROGRAMA DISCAPACIDADE ...........................................................220

6. PROGRAMA DE PUBLICACIÓNS .........................................................................221

7. PROGRAMA DE PERSOAL ....................................................................................223

9. PROGRAMA ECONÓMICO .....................................................................................223

Page 3: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

2

1. LIMIAR

O tempo pasa e non é balde, que un museo como San Paio de Narla,un

pequeniño museo local inserto nunha recóndita pero fermosísima paraxe,

continue coa permanencia e continuidade constante e non intermitente, das súas

actividades (destinadas a todos os públicos e idades) lúdicas e socioculturais e, o

máis importante,tendo acollida e recibemento por parte do público, é un auténtico

Page 4: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

3

e afortunado privilexio.E é, precisamente, esta verba "público"en forma de

visitantes, nenos e nenas, a que nos da o garante de perdurabilidade e o pulo

necesario para insuflar os nosos espíritus e enchelos de dinamismo e

operatividade para seguir sendo creativos.

Os museos sen o seu público non son nada, pero nós,persoal de museos

non o temos nada doado xa que innovar e crear nos tempos que corren é unha

tarefa farto difícil, nembargantes nós non cexamos no noso empeño de ser

creativos nunha era eminentemente dominada polo tecnolóxico.Loitamos por

incentivar as destrezas manuais, cognitivas e psicomotrices dos nenos e nenas

para que desarrollen a súa creatividade e aprendan a valorar o seu patrimonio

museolóxico e museográfico.Un pobo que non valora e, o máis denigrante e

preocupante, non coñece o seu patrimonio está abocado a desaparecer porque

perde a súa identidade e idiosincracia.

Temos a satisfacción de considerarnos promotores e impulsores no eido

rural,coa ledicia de aproximar un anaquiño de cultura a zonas periféricas, xa de

por así ailladas e marxinadas.Os nosos obradoiros e actividades fan partícipe á

sociedade friolense da nosa máxima como Rede Museística que integramos, isto

é, "un museo para todos e entre todos".

Agardamos seguir en pé e activos durante moito tempo, tamén agardamos

contar convosco.Somos unha rede, unha pequena rede de araña que tecida entre

todos, faise forte e indestructible, convídamosvos a que vexades nesta memoria

todo o que o noso imaxinario colectivo despregou durante o ano 2014, ¡¡déixate

enredar pola nosa ilusión e aposta por proxectos culturais!!!

Page 5: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

4

2. ESTADÍSTICA ANUAL DE VISITANTES.

Xaneiro Nº total de visitantes 799

2 grupos escolares 80

Visitas individuais 719

Febreiro Nº total de visitantes 594

2 grupos escolares 90

Visitas individuais 504

Marzo Nº total de visitantes 1752

17 grupos escolares 414

8 grupos adultos 320

Visitas individuais 1018

Abril Nº total de visitantes 2043

12 grupos escolares 394

10 grupos adultos 340

Visitas individuais 1309

Maio Nº total de visitantes 1823

17 grupos escolares 564

11 grupo adultos 479

Visitas individuais 780

Xuño Nº total de visitantes 2310

30 grupos escolares 934

18 grupos adultos 565

Page 6: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

5

Visitas individuais 811

Xullo Nº total de visitantes 2321

6 Obradoiros 230

8 grupos adultos 310

Visitas individuais 1781

Agosto Nº total de visitantes 3046

7 Obradoiros 186

8 grupos adultos 355

Visitas individuais 2505

Setembro Nº total de visitantes 1404

1 grupo escolar 20

6 grupos adultos 265

Visitas individuais 1119

Outubro Nº total de visitantes 1511

1 grupo escolar 40

20 grupos adultos 720

Visitas individuais 751

Novembro Nº total de visitantes 1160

6 grupos escolares 320

8 grupos adultos 240

Visitas individuais 600

Decembro Nº total de visitantes 1314

Page 7: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

6

16 grupos escolares 390

7 grupos adultos 200

Visitas individuais 724

Total visitantes anuais 20077

Gráfica comparativa dos anos 2013-2014

376

706

14701348

2245

1418

1855

2341

1105

898994

1414

799

594

1752

2043

1823

23102321

3046

14041511

1160

1314

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500 MUSEO FORTALEZA SAN PAIO DE NARLAAno 2013

Ano 2014

Page 8: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

7

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

799594

1752

20431823

2310 2321

3046

14041511

11601314

POR Nº DE VISITANTES

14%

9%

2%

4%

13%

29%

29%

Por idades

0-10

11-14

15-18

19-25

26-40

41-65

66

Page 9: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

8

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

2869

4950

8387

314233562129 78 51

454154 65 364

59585

49 39 21390 325

Por Procedencias

LUGO CIDADE LUGO PROVINCIA GALICIA ANDALUCIAARAGON ASTURIAS BALEARES CANARIASCANTABRIA CATALUÑA CASTILLA-LEON CASTILLA-LA MANCHAEUSKADI EXTREMADURA MADRID MURCIANAVARRA LA RIOJA VALENCIA ESTRANXEIROS

0

2356

2683

2916

2889

4611

4622

0 1000 2000 3000 4000 5000

Por días da semana

DOMINGO

SABADO

VENRES

XOVES

MERCORES

MARTES

LUNS

Page 10: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

9

XANE FEBR MARZ ABRIL MAIO XUÑO XULLO AGOS SET OUT NOV DEC ANUAL

HOMES 408 321 862 978 877 1173 1151 1524 738 719 551 642 9944

MULLERES 391 273 890 1065 946 1134 1170 1522 666 792 609 672 10130

0-10 148 103 317 429 424 291 376 244 101 54 194 161 2842

11-14 24 23 210 79 207 410 98 225 96 20 91 248 1731

15-18 9 2 5 69 5 156 9 48 55 4 113 475

19-25 27 6 46 104 96 68 109 209 59 24 30 41 819

26-40 121 74 217 324 204 172 293 590 195 109 118 127 2544

41-65 324 327 385 628 554 572 742 833 482 403 369 296 5915

66 146 59 572 410 333 641 694 897 416 897 358 328 5751

LUGO CIDADE 187 132 503 409 220 233 278 262 139 110 149 247 2869

LUGO PROVINCIA 206 219 545 618 654 541 487 423 372 276 381 228 4950

GALICIA 300 176 625 708 859 1260 748 1151 485 913 476 686 8387

ANDALUCIA 4 3 12 16 4 22 67 125 31 9 2 19 314

ARAGON 10 4 3 24 156 33 3 233

ASTURIAS 35 19 15 48 19 50 95 91 67 52 38 33 562

BALEARES 65 26 33 3 2 129

CANARIAS 4 7 1 27 12 19 4 1 3 78

CANTABRIA 3 4 18 6 11 4 5 51

CATALUÑA 6 18 17 11 13 109 196 15 25 27 17 454

CASTILLA-LEON 5 3 9 5 11 12 14 50 14 7 11 13 154

CASTILLA-LA MANCHA 7 4 4 14 23 4 2 7 65

EUSKADI 14 1 36 4 16 112 120 17 9 12 23 364

EXTREMADURA 2 2 3 12 9 20 6 4 1 59

MADRID 12 21 9 51 24 42 158 170 18 22 43 15 585

MURCIA 3 5 32 9 49

NAVARRA 1 1 3 27 7 39

LA RIOJA 1 11 4 2 3 21

VALENCIA 1 2 16 4 18 90 157 76 18 6 2 390

ESTRANXEIROS 5 8 4 91 1 12 20 21 82 54 4 23 325

MAÑAS 409 336 877 707 707 1284 1033 1013 733 659 483 699 8940

TARDES 390 258 875 1336 1116 1026 1288 2033 671 852 677 615 11137

LUNS 0

MARTES 76 58 117 272 187 349 283 397 210 147 46 214 2356

MERCORES 87 64 276 159 132 419 384 594 233 74 127 134 2683

XOVES 118 60 207 303 364 412 393 426 119 151 170 193 2916

VENRES 138 76 168 211 346 306 463 504 182 150 138 207 2889

SABADO 188 204 224 680 398 335 365 523 450 511 461 272 4611

DOMINGO 192 132 760 418 396 489 433 602 210 478 218 294 4622

GRUPOS ESCOLARES 80 90 414 394 564 934 230 186 20 40 320 390 3662

GRUPOS ADULTOS 320 340 479 565 310 355 265 720 240 200 3794

VISITAS INDIVIDUAIS 719 504 1018 1309 780 811 1781 2505 1119 751 600 724 12621

DOMINGOS NO MUSEO

TOTAIS MENSUAIS 799 594 1752 2043 1823 2310 2321 3046 1404 1511 1160 1314 20077

*RESUME

EXTRANXEIROS AR

GEN

TIN

A

FRA

NC

IA

ITA

LIA

CO

REA

PO

RTU

GA

L

AU

STR

IA

ING

LATE

RR

A

CU

BA

MÉX

ICO

VEN

EZU

ELA

ALE

MA

NIA

BR

ASI

L

EEU

U

PER

Ú

BÉL

XIC

A

RU

SIA

BO

LIV

IA

JAP

ÓN

CO

LOM

BIA

PO

LON

IA

PA

RA

GU

AY

ANUAL

XANEIRO 5 5

FEBREIRO 4 2 2 8

MARZO 3 1 4

ABRIL 73 2 3 3 4 1 1 1 3 91

MAIO 1 1

XUÑO 2 2 1 4 3 12

XULLO 5 2 1 4 3 1 3 1 20

AGOSTO 5 2 7 1 1 2 2 1 21

SETEMBRO 2 14 6 54 4 2 82

OUTUBRO 50 2 1 1 54

NOVEMBRO 1 3 4

DECEMBRO 1 2 8 5 7 23

TOTAL 96 33 5 1 9 3 124 2 1 10 18 3 5 1 3 2 2 2 3 1 1 325

* Nº DE GRUPOS XANE FEBR MARZ ABRIL MAIO XUÑO XULLO AGOS SET OUT NOV DEC ANUAL

Nº GRUPOS ESCOLARES 2 2 17 12 17 30 6 7 1 1 6 13 114

Nº GRUPOS ADULTOS 8 10 11 18 8 8 6 20 8 6 103

RESUME DE VISITAS AO MUSEO SAN PAIO DE NARLA ANO 2014

Page 11: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

10

3. PROGRAMA ARQUITECTÓNICO

Arranxo no motor do pozo

Reposición de poste do cableado telefónico por rotura ao esta podre

Limpeza dos accesos e plataforma do castro da fortaleza varias veces ao ano

Reposición do poste do alumeado por caer ao estar podre

Cambio de bombillas no alumeado exterior.

Reposición de sistema de iluminación, por parte do servizo de mantemento da

Deputación, cando son de fácil reposición e urxencia son reparadas polo persoal

da fortaleza. (DURANTE TODO ANO SEGUNDO HAI AS INCIDENCIAS)

Desratización varias veces ao ano.

Recollida de auga, control lexionella e potabilidade.

Router novo, ao estropearse por tormenta

Arranxo de deshumificadores

Cortaronse hedras que subían pola fortaleza

Arranxo de dúas táboas do chan na sala de armas blancas.

Poñen maquina enfundadora de paraguas.

4. PROGRAMA DIDÁCTICO

4.1. Actividades escolares

Ao longo do curso ofrécese a posibilidade de solicitar dous tipos de visitas:

guiada e con actividade. Para realizar estas visitas é necesario a concertación

previa das mesmas, concertando con departamento de didáctica.

Visita de iniciación:

Page 12: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

11

Comprende un recorrido por todo o castelo, recomendase para os grupos

que visitan o centro por primeira vez, independentemente do seu nivel educativo.

Duración aproximada de 60 minutos.

Para un mellor aproveitamento do Museo Fortaleza San Paio de Narla, xa

que existe unha variedade e riqueza de contidos, e na procura dun novo concepto

de visita máis participativa, como alternativa as tradicionais visitas guiadas e que

implique a colaboración directa de profesores e alumnos, ofrecemos un programa

de itinerarios os distintos niveis de ensino:

O Castelo encantado

O Porvir do pasado

O Labirinto do Castelo

Un Museo de Lendas

O xogo de verbas

Na lareira

A bela durminte

Page 13: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

12

Visita de iniciación

Nivel: Todos os ciclos

Data: Curso escolar

Obxectivo: Comprender que a as sociedades actuais están condicionadas polo

seu pasado histórico. Recoñecer as ferramentas e analizar a súa evolución e

continuidade, así como a necesidade de conservalas para outras xeracións.

O Castelo encantado

Nivel: 1º e 2º ciclo de Primaria

Data: Curso escolar

Page 14: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

13

Obxectivo: Identificar as distintas clases sociais; servos, señorío e cabaleiros

meirande os recursos que nos ofrecen as diferentes salas do museo.

O Porvir do pasado

San Paio de Narla é un museo axente para o coñecemento da vida pasado

dos nosos devanceiros, museos que deben de ser, e son, activos na educación

dos nosas xeracións.

Nivel: ESO e BAC

Data: Curso escolar

Obxectivo: Estudar o paso do tempo, no que se desenvolve o señorío de San

Paio de Narla, así como as distintas salas, a través da Lenda da Cova da Serpe.

Comprender que a sociedades actuais están condicionadas polo seu pasado histórico,

recoñecer as ferramentas e analizar a súa evolución e continuidade, así como a necesidade

Page 15: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

14

conservalas para outras xeracións foi o obxectivo da visita do CPI Dr. López Suárez de Friol, os

nenos de 3º de primaria realizaron a visita acompañados da súa mestra Pilar Racamonde.

Os nenos fixeron un caínzo para traballar as súas colleitas, con canas de bambú recollidas

por eles mesmos no campo. Así foi a súa vida de campesiños por un día, revivindo o campesinado

da época medieval, servindolles como escenario o museo, onde ditas coleccións cobraron vida.

Page 16: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

15

Os/as nenos/as de 3º de primaria do CPI Dr. López Suárez de Friol realizou unha saída

coa profesora Pilar Racamonde para visitar a estación potabilizadora da auga de Friol, onde

atenderon as explicacións dun funcionario do concello de Friol (Malelo) e despois unha visita por

toda a Serra da Cova da Serpe onde estudiaron a vexetación, é dicir, a flora e a fauna para

Page 17: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

16

rematar na propia Cova onde o persoal de San Paio Francisca Abuín e Ana Ferro fixeronlle sentir

protagonistas como algún día o fixeron o mancebo e Dona Berta da Fortaleza de San Paio de

Narla. Para rematar fixeron unha visita ao parque eólico.

Este grupo de alumnos/as o conformaban membros do Club Pequeamigos da

Redemuseístca de San Paio de Narla.

O Labirinto do Castelo

Nivel: ESO e BAC

Data: Curso escolar

Obxectivo: Coñecer a etnografía e desenvolver a creatividade do alumnado sendo

conscientes da importancia do pasado para comprender e presente.

Page 18: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

17

Un Museo en Lendas

Nivel: 3º Ciclo de Primaria, ESO e BAC

Data: Curso escolar

Obxectivo: Coñecer a literatura e a mitoloxía popular do Concello de Friol a

través da comunicación cos nosos maiores.

Page 19: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

18

O xogo de verbas

Nivel: 4º,5º e 6º Primaria

Data: Curso escolar

Obxectivo: Aproveitar a riqueza e a variedade do patrimonio cultural, tomando

conciencia da importancia do pasado para comprender o presente; para espertar

o interese polas visitas aos museo motivamos con xogos.

A) Nesta fotografía sinala o nome desta peza

B) ¿Sabes o nome de peza que vai do guindastre ó caldeiro?

C) O guindastre recibe tamén o nome de _____________

Localiza nesta sopa de letras as respostas dos apartados C das probas anteriores

e comprobarás que coas letras restantes contadas de 3 en 3 atoparás o nome

deste museo.

Page 20: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

19

Na Lareira

Nivel: Ed. Infantil, 1º e 2º de Primaria

Data: Curso escolar

Obxectivo: Visitar a cociña para que o alumnado descubra a transformación que

esta dependencia sufriu ao longo do tempo. Compararemos as vellas cociñas e

as comidas que nelas se facían coas actuais

Page 21: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

20

A bela durminte

Nivel: Ed. Infantil e 1º e 2º de Primaria

Data: Curso escolar

Obxectivo: Empregar como fío condutor o conto da Bela Durminte e aproveitar

como recurso os obxectos expostos, nun ambiente, en principio nada atraínte

para o neno, o castelo vaise convertendo nun escenario onde a imaxinación cobra

vida ata materializarse como real.

Peiteados y aderezos

Nivel: 3º e 4º ESO

Data: Curso escolar

Obxectivo: Concienciar aso rapaces e rapazas de cómo unha actividade que

pode parecer tan rutinaria como a de peitearse pode ser algo estético e artístico.

Page 22: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

21

Ademais de agochar os entresixos de épocas históricas ao través das cales,

sometidas a un exhaustivo estudo, verase coma o peiteado era signo social de

distinción e ostentación.

Facendo historia (Heráldica)

Nivel: 1º e 2º da ESO

Data: Curso escolar

Obxectivo: Fusión heráldica e historia, condensándoos nun único concepto para

amosar que tras un escudo agóchase moita crónica histórica. Un escudo non é

unha peza inerte, ao contrario é unha peza parlante, e iso é o que se tentará facer

visible incidindo en que é unha fiestra para visionar como era a vida dos nosos

home e mulleres con rango nobiliario do Medievo.

Page 23: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

22

Pescudas de detectives en San Paio

Nivel: 5º e 6º de Primaria e 1º da ESO

Data: Curso escolar

Obxectivo: Trátase de que os nenos e nenas se metan, por uns intres, na pel dun

detective. Pero dun detective peculiar, porque o seu campo de acción será o

Museo de San Paio, e terán que ir superando unha serie de pistas para acadar a

meta final. Unha desas pistas consistirá en localizar cunha lupa cal é a peza máis

antiga da lareira, etc. Finalmente, chegarán ao último piso da torre e se fixeron

ben as súas tarefas, adiviñaran cal é o truco para abrir un cofre con sorpresas.

Page 24: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

23

Unha firma medieval: un signo lapidario

Nivel: 6ª de primaria, 1º ESO e 2º ESO

Data: Curso Escolar

Obxectivo: Con esta unidade didáctica búscase afondar noutra realidade de San

Paio de Narla, pouco coñecida e, por tanto, pouco difundida. Trátase de traballar

coa temática dos signos lapidarios que se atopan diseminados por toda a

fortaleza medieval e con reminiscencias renacentistas. Pretendese que os nenos

e nenas comprendan a transcendencia destes signos que non eran meros

garabatos na parede, senón que tiñan unha explicación e razón de ser. Deste

xeito, a unidade didáctica contempla ser realizada en dúas fases: unha teórica e

outra práctica.

Page 25: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

24

Obradoiros escolares

CURSO 2013-2014

Page 26: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

25

Dende a Rede Museística, en sintonía coas novas formulacións da Museoloxía

social, seguimos apostando por un modelo didáctico que pon en valor a aprendizaxe activa,

participativa e emocional; creando en cada visita unha experiencia vivencial, agradable e

memorable. A proposta educativa persegue formar o alumnado en estratexias de

aprendizaxe autónomas, capaces de construír o seu propio pensamento crítico, non só

sensible á arte senón cara ao noso pasado para poder intervir no presente e soñar un futuro.

A oferta de actividades dirixida aos centros educativos presenta 3 grandes bloques

temáticos que van ser o eixe estrutural da nosa intervención didáctica. Os bloques son

complementarios uns cos outros e perseguen construír un corpus estrutural:

Bloque 1. O Museo como contedor achéganos á idea de que é un museo. O museo non só

como contedor de obras de arte, senón máis alá: o museo como un espazo de traballo onde

ademais de conservar e expoñer o noso patrimonio, tamén se estuda, se investiga e se

divulga o caudal artístico e cultural, patrimonio de todos. Construída esta idea, que se erixe

como os cimentos dunha casa, o seguinte

Bloque 2: O Museo como relator de historias pretende ofrecer un catálogo aberto de

visitas no que a estrutura veña marcada polo concepto de Museo como relator de historias.

As obras de arte, ademais da información técnica, nárrannos e suxírennos historias infinitas

segundo a persoa coa que interactúen. As pezas falan por si mesmas e todas en conxunto

constitúen unha colección. Unha proposta na que o diálogo coas obras de arte e cos

espazos naturais volven ser os protagonistas.

Bloque 3: O Museo como retrovisor pon a énfase no espello retrovisor como metáfora.

Viaxamos polo presente avanzando cara ao futuro pero no que centramos a mirada no

retrovisor que nos mostra o noso pasado cunha perspectiva arqueolóxica.

Para completar os tres bloques teóricos, na programación escolar fíxanse unha serie

de obradoiros que pretenden afondar en determinados contidos, unha maneira práctica de

afianzar os coñecementos. Crear experiencias motivadoras para os escolares constitúese

coma a mellor maneira de desenvolver a capacidade de expresión e a creatividade no

alumnado, sen esquecer o compoñente lúdico que favorece que a aprendizaxe se realice

dunha maneira espontánea.

Page 27: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

26

CONCURSO-REDE

Finalmente, e como unha das grandes novidades para este novo curso escolar 2013/2014,

queremos presentar unha nova experiencia, o CONCURSO-REDE, que nace cun dobre

obxectivo: por unha banda achegar o novo público escolar á Rede Museística e fidelizalo,

así como fidelizar o xa existente. Vai dirixido a escolares de 6.º de Primaria, pertencentes a

centros educativos de toda a provincia de Lugo. Para participar é necesaria a inscrición

previa que se formalizará cunha visita a algún dos 4 museos da Rede.

CURSO 2014-2015

Para o curso escolar 2014-2015 e, outro ano máis, a Rede Museística

presenta un actualizado programa educativo, deseñado e pensado para todas as

etapas educativas coa pretensión de seguir ofrecéndolle á comunidade escolar

experiencias didácticas co fin último de coñecer, comprender, valorar e gozar das

coleccións e espazos que conforman parte do patrimonio histórico artístico e

cultural da provincia de Lugo.

Dende a Rede Museística, en sintonía coas novas formulacións da

museoloxía social, seguimos apostando por un modelo didáctico que pon en valor

a aprendizaxe activa, participativa e emocional; creando en cada visita unha

experiencia vivencial, agradable e memorable. A proposta educativa persegue

formar o alumnado en estratexias de aprendizaxe autónomas, capaces de

Page 28: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

27

construír o seu propio pensamento crítico, non só sensible á arte senón cara ao

noso pasado para poder intervir no presente e soñar un futuro.

Actividades deseñadas e elaboradas polo equipo dos departamentos de

didáctica do Museo Provincial de Lugo (Lucía Dequidt Lagares, Raquel Guerrero

Prieto, Mª Anunciación Losada Montenegro, José Manuel Mendoza Castiñeira e

Paula Salinas Somoza), do Museo Fortaleza San Paio de Narla (Francisca Abuín

e Ana Ferro), do Museo Provincial do Mar (Ángeles Miguélez e Amelia Pernas), e

do Museo Pazo de Tor (Tar López e Silvia Fiallega Lorenzo).

A área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo, a través da Rede

Museística Provincial e dos museos que a integran, desexa contribuír con este

programa a que o curso escolar 2014-2015 sexa de proveito e, sobre todo, a que

os museos sexan vehículo motivador para o coñecemento.

PROGRAMA

A oferta de actividades dirixida aos centros educativos presenta 4 grandes

bloques temáticos que van ser o eixe estrutural da nosa intervención didáctica.

Os bloques son complementarios uns cos outros e perseguen construír un corpus

estrutural:

___Bloque 1: CREA O TEU MUSEO

Que é un museo? Un museo é un lugar onde se conserva, expón e difunde

o patrimonio artístico e cultural. Pero un museo é tamén un espazo que lle

pertence a toda a comunidade, un espazo para soñar e facer das ilusións a nosa

realidade. Como che gustaría que fosen os nosos museos? Que che gustaría que

contivesen os nosos museos?

Dende a Rede Museística abrimos as nosas portas e invitámoste a que

entres e crees o teu museo a partir do diálogo coas nosas coleccións e cos

profesionais que nel traballan, nunha experiencia emocional e creativa.

A través das obras de arte podemos descubrir lugares reais e espazos

imaxinados polos artistas. Podemos viaxar ao noso pasado a través das pezas

arqueolóxicas e incluso descubrir as historias máis extraordinarias dos deuses

Page 29: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

28

gregos. No museo podemos dialogar cos artistas, descubrir os seus soños e

anhelos. No museo podemos comunicar ideas.

Para isto, invitámoste a que coñezas as nosas coleccións e a importancia

do traballo que realizan os diferentes profesionais.

Obradoiro

A actividade inclúe un obradoiro deseñado para traballar de maneira

creativa a construción do seu propio museo a partir dun material que lle será

entregado a cada escolar composto por: unha caixa-museo, fotografías, imaxes

deseñadas, etc.

Ciclos/cursos: 3º, 4º, 5º e 6º de E. Primario. 1º ciclo da ESO

Duración estimada da actividade: 60 minutos

Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.

---Bloque 2: O MUSEO COMO RELATOR DE HISTORIAS

Catálogo de visitas abertas segundo os diferentes contidos que ofrecen as

coleccións e seccións dos museos da Rede Museística.

Esta proposta didáctica, que xa foi iniciada en anos anteriores, quere

ampliar a súa oferta e implicar a todas as seccións do museo susceptibles de ser

visitadas, entendendo o museo como relator de historias. Nesta proposta aberta,

pretendemos utilizar unha metodoloxía activa de forma que sexan os propios

escolares os que constrúan o significado ante as pezas e obras de arte. Son

experiencias nas que se pretende ensinar a ver e gozar da arte e coa arte a

través dun discurso narrativo que se crea coas obras de arte. Con este diálogo,

preténdese potenciar a observación e a reflexión sobre as pezas e estimular o

diálogo sen medo a formar unha opinión crítica e persoal. Un diálogo que se

combina con información sobre o artista ou o período histórico, necesario, para

completar a visión da obra e contextualizala.

Page 30: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

29

As coleccións presentes nos museos son susceptibles de estruturarse en

contidos segundo os intereses dos visitantes e pódense exemplificar nas

seguintes experiencias: rutas literarias, a arte do vestido, a historia da moeda,

descubrindo a escultura, epigrafía romana, ruta franciscana, cerámica de

Sargadelos e … un longo etcétera. Con esta nova formulación, preténdese

facilitar a asimilación da información co fin de comprender e achegarse mellor ás

coleccións que atesouran os catro museos da Rede. Os contidos temáticos son

tamén un xeito atractivo para o alumnado de presentar a información e acadar a

motivación e a súa atención dende o primeiro momento da visita.

Ciclos/cursos: 3º, 4º, 5º e 6º de E. Primaria.

Duración estimada da actividade: 60 minutos

Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.

___Bloque 3: O MUSEO COMO RETROVISOR HISTÓRICO

Esta proposta nace coa finalidade de capacitar o alumnado para interpretar

vestixios do pasado e analizar a súa importancia no desenvolvemento da nosa

cultura.

Ciclos/cursos: 4º, 5º, 6º de E. Primario. ESO

Duración estimada da actividade: 60 minutos

Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.

___Bloque 4: VIAXES POLOS MUSEOS DA REDE

SAFARI NA REDE

Metodoloxía: Percorrido buscando animais representados en distintas obras

expostas no Museo. Logo da busca, podemos xogar a agrupar os animais

localizados segundo sexan de pelo ou de pluma, de terra ou de aire, mamíferos,

etc. Remataremos a actividade completando un álbum cos cromos

correspondentes aos animais avistados durante o safari.

Page 31: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

30

Ciclos/cursos: Educación Infantil, 1º,2º, 3º de E. Primaria.

Duración estimada da actividade: 60 minutos.

Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.

VIAXE POR UN CADRO

Metodoloxía:. Metémonos dentro dun cadro e sen ver o que ven os que miran de

fronte temos que descubrir de que obra somos personaxes. Descubriremos

figuras, formas e símbolos dalgunhas obras pictóricas expostas no museo.

Ciclos/cursos: 5º, 6º de Educación primaria e 1º de ESO

Duración estimada da actividade: De 70 a 80 minutos.

Esta actividade pódese realizar nos catro museos da Rede.

UNHA VIAXE AO PORVIR DO PASADO

Metodoloxía: San Paio de Narla é un museo axente para viaxar á vida dos nosos

devanceiros. Museos que con esa viaxe son activos de educación das nosas

xeracións.

Ciclos/cursos: E. Infantil e 1º ciclo de E. Primario.

Duración estimada da actividade: 60 minutos.

Esta actividade pódese realizar no Museo Fortaleza San Paio de Narla (Friol).

VIAXE POLO CASTELO ENCANTADO

Metodoloxía: Empregando como fío condutor o conto da Bela Durminte, e

aproveitando como recursos as coleccións do museo no castelo faise unha viaxe

onde se converte nun escenario e a imaxinación cobra vida ata materializarse

como algo real.

Ciclos/cursos: 3º e 4º de ESO, 1º e 2º de BAC.

Duración estimada da actividade: 60 minutos.

Page 32: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

31

Esta actividade pódese realizar no Museo Fortaleza San Paio de Narla (Friol).

LAREIRAS DA REDE

Metodoloxía: Compararemos as novas e as vellas cociñas, para descubrir os

cambios producidos ao longo do tempo. Xogaremos co obxectivo de que as novas

xeracións non esquezan as vellas lareiras.

Ciclos/cursos: Educación Infantil.

Duración estimada da actividade: 60 minutos.

Esta actividade pódese realizar no Museo Fortaleza San Paio de Narla (Friol).

4.2. Obradoiros de verán

Vive o verán!

Os días de xullo e agosto son diferentes e máis luminosos, xeralmente

alleos a rutinas e maioritariamente de folganza e relax. Viaxamos, paseamos,

descansamos e tratamos de recuperar forzas e enerxía para a seguinte xeira

escolar ou de traballo.

Desde os museos da Rede Museística intentamos que o teu verán sexa,

ademais de entretido e divertido, proveitoso. A tal fin elaboramos un amplísimo

Page 33: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

32

programa de actividades pensadas para todas as idades, desde os 4 aos 1.300

anos (de darse o caso) para que ninguén quede á marxe das propostas que os

nosos museos poden ofrecer. Obradoiros para que se exprese a túa capacidade

creativa, sexa cal sexa a técnica que máis che poida interesar (pintura, escultura,

gravado, musivaria, fotografía, muralismo, ourivería, música, cine …),

campamentos de arqueoloxía para que experimentes a emoción da descuberta do

pasado aínda oculto, traballos manuais para conseguir elaborar fermosas prendas

ou obxectos, desde un mosaico ata un abano. Tamén temos actividades arredor

da gastronomía e alimentación, ou para a aplicación de diferentes tecnoloxías que

nos van permitir coñecer mellor o medio e o mundo no que vivimos e como, se for

preciso, podemos influír para cambialo.

Para elaborar este amplo programa que vos propoñemos tivemos en conta

as propostas dos membros dos clubs da Rede Museística, desde os máis cativos

de Pequeamig@s, os mozos e mozas do Club Ei! ata os máis veteranos do Club

Sénior. Todos eles e elas participan ao longo do ano en múltiples actividades nos

museos da Rede e do seu compromiso e experiencia aprendemos que os museos

son motores activos imprescindibles para o desenvolvemento social e cultural das

comunidades.

Desde a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo e a través dos

museos integrados na Rede Museística adquirimos o compromiso de servir á

nosa sociedade, de usar os fondos que custodiamos para proveito de todos e

todas. Por iso cada un dos catro museos integrados na Rede Museística ten un

programa específico, adaptado ás especificidade dos seus fondos e dos grupos

ou colectivos interesados.

Unha proposta, en definitiva, que agardamos atraia tamén aos que non

teñen o hábito de visitarnos e para que á volta do estío digan connosco: Viva o

verán!

3, 2, 1, no aire!

Obradoiro de radio e escritura creativa. Tal como fixeron as persoas que

emigraron a Arxentina, as comunicacións radiofónicas foron moi importantes para

Page 34: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

33

manter o contacto con familiares e amizades así como para impulsar a cultura

galega dende a outra beira do Atlántico. Neste obradoiro quixemos poñer en valor

a palabra e trasladar as nosas mensaxes ás persoas de aquí e dacolá.

Idades: de 10 a 14 anos.

Horario: de 11:00 a 13:00 h.

Prazas: 15 asistentes, por orde de inscrición.

Datas: 15 de xullo.

Page 35: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

34

Page 36: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

35

Page 37: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

36

Os saberes da cociña. Un chef artista: “Os alimentos da túa contorna”

Trátase dun obradoiro gastronómico: alimentación saudable, identificación e

etiquetado dos alimentos, as D.O. da provincia (aplicado a cada zona),

creatividade na cociña, agroecoloxía e soberanía alimentaria. Acompañouse a

actividade con elementos audiovisuais (contos, cartaces, animación…).

Idades: de 10 a 14 anos.

Horario: de 11:00 a 13:00 h.

Prazas: 15 asistentes, por orde de inscrición

Datas: 1 de agosto. De 12:00 a 14:00 h.

Page 38: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

37

Page 39: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

38

Page 40: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

39

Page 41: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

40

Page 42: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

41

Food foto fun

Obradoiros de creatividade culinaria para nenos: gastronomía, fotografía, arte …

Page 43: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

42

Ensinar aos nenos o importante que é a alimentación, que aprendan a plantar san

e a valorar a cultura gastronómica. Por iso, con estes obradoiros, pretendemos

espertar neles a curiosidade polos alimentos e poñer ao seu alcance todo o

necesario para que descubran as texturas e procesos dos alimentos por si

mesmos.

Idades: de 8 a 13 anos.

Horario: de 11:00 a 13.00 h.

Prazas: 15 asistentes, por orde de inscrición.

Datas: 27 e 28 de agosto. De 11:00 a 13:00 h.

Page 44: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

43

Page 45: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

44

Page 46: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

45

Page 47: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

46

Page 48: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

47

Page 49: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

48

Page 50: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

49

Reproducións de pezas arqueolóxicas

Escavar, buscar, investigar, reconstruír e recompoñer, paso a paso o obxecto

desde a escavación. Achégase á vitrina o obxecto vello, estragado, antigo. Toma

nova forma coas reproducións e mostrase agora como un elemento vivo. De

paso, recuperamos as antigas técnicas dos nosos devanceiros.

Idades: de 8 a 12 anos.

Horario: de 12:00 a 13.00 h.

Prazas: 15 asistentes, por orde de inscrición.

Datas: do 5 ao 8 de agosto. De 12:00 a 13:30 h

Page 51: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

50

Page 52: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

51

Page 53: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

52

Page 54: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

53

A miña primeira película (sen cámara) da Rede Museística

Cine sen cámara ou animación directa é un proceso que reproduce con

grande exactitude os impulsos físicos individuais do artista: as imaxes artesanais

reflicten a vibración dos dedos, as variacións de presión, os ritmos internos

externos.

Idades: de 6 a 12 anos.

Horario: de 12:00 a 13.30 h.

Prazas: 20 asistentes, por orde de inscrición.

Datas: 20 de agosto. De 12:00 a 13:30 h.

Page 55: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

54

Page 56: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

55

Page 57: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

56

Page 58: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

57

Árbore xenealóxica. Heráldica persoal

Obxectivo: ensinar aos nenos e nenas a historia dos seus apelidos a través

dos seus devanceiros. Aprender a esquematizar ideas nunha estrutura de árbore

xenealóxica.

Datas: do 8 ao 11 de xullo. De 12:00 a 14:00 h

Page 59: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

58

Page 60: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

59

Bargueños. Encaixando a creatividade

Obxectivo: descubrir unha peza do patrimonio moble. Entender o seu

significado dentro dun contexto. Analizar o concepto de contedor e contido.

Datas: do 8 ao 11 de xullo. De 12:00 a 14:00 h

Page 61: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

60

Page 62: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

61

Page 63: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

62

Ollando a cultura-prismásticos

Obxectivo: Analizar a funcionalidade dunha peza que cobra vida fora de

exposicións. Aprender a afondar nos diferentes tipos de visión. Teorizar entre o

que o ollo ve, percibe e descobre.

Datas: do 8 ao 11 de xullo. De 12:00 a 14:00 h

Page 64: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

63

Page 65: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

64

Page 66: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

65

Page 67: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

66

4.3. Obradoiros de Nadal

Cando un novo Nadal peta á porta concédese licenza xeral para fantasiar.

Temos dereito, e necesidade, de concedernos uns días liberados de rutinas e de

obrigas supostamente ineludibles. Unha oportunidade para facer balance e

reconducir, se for preciso, o rumbo das nosas vidas. E puntualmente, como cada

ano, os museos da Rede Museística da Deputación de Lugo achegámosche un

programa de obradoiros e actividades tentando contribuír, na medida das nosas

posibilidades, ao teu lecer creativo. Ademais, neste remate do ano 2014 temos á

túa disposición a exposición “Entre o sono e os soños. Soñar para crear na Rede

Museística”, un proxecto comunal dos catro museos que integramos a Rede para

lembrar que os soños son a materia prima da creatividade.

Que o ano 2015 nos acolla coa mellor disposición, e que sexa unha

oportunidade para que ese soño que pende da túa ilusión, prenda en ti. Este é,

por enriba de calquera outro, o desexo que queremos compartir desde aos

museos da Rede e desde a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo.

Page 68: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

67

Obradoiro: Xogando con Catarina

Obradoiro de elaboración de diferentes tocados e sombreiros así como dos

adornos empregados na súa confección: plumas, broches, encaixes …

Imparte: Mª del Rosario Fernández González

Idades: de 6 a 12 anos.

Datas: 26 de decembro

Horario: de 11:00 a 14.00 h.

Prazas: 20

Page 69: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

68

Page 70: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

69

Page 71: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

70

Page 72: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

71

Obradoiro: Unha ollada aos oficios medievais na figura da muller campesiña

Comprender que as sociedades actuais están condicionadas polo seu pasado

histórico. Recoñecer as pezas e analizar a súa evolución e continuidade, así

como a necesidade de conservalas. O obradoiro consta dunha parte histórica e

unha parte práctica, na que realizarán unha sella e irán buscar auga nela ao río.

Imparte: Fátima Iglesias Núñez.

Idades: de 4 a 12 anos e Club Pequeamig@s da Rede Museística.

Datas: 2 e 3 de xaneiro de 2015.

Horario: de 12:00 a 14.00 h.

Prazas: 20

Page 73: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

72

Page 74: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

73

Page 75: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

74

Page 76: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

75

Page 77: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

76

Page 78: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

77

Page 79: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

78

Obradoiros: Entre o sono e o soños

A palabra “soño”, segundo o Dicionario da Real Academia Galega,

significa, na súa primeira acepción “aquilo que un imaxina durante o sono,

percibíndoo coma se fose real”, e como segunda acepción “aquilo ao que un

aspira ou que un desexa moito”.

Os soños sempre foron materia artística, tanto causa como consecuencia

da mesma. Deste xeito e como proposta de participación, propoñemos diferentes

obradoiros segundo as idades dos usuarios dos distintos museos da Rede

Museística Provincial, atendendo sempre aos ritmos de cada un.

Todos os obradoiros partirán de materiais procedentes da exposición “Entre o

sono e o soños. Soñar para crear na Rede Museística” que se amosa no Museo

Provincial de Lugo desde o pasado 19 de novembro. A partir deste referente, os

participantes crearán os seus propios soños cunha perspectiva artística, sendo o

máis importante o feito de compartir.

-Casting: a lúa

En dúas horas e a partir de diferentes xogos, os Pequeamig@s construirán

teatralmente os seus soños co obxectivo final de chegar á lúa: alí onde todo é

posible.

Idades: de 4 a 14 anos e Club os Pequeamig@s da Rede Museística

Datas: 4 de xaneiro de 2015

Horario: de 11.00 a 14:00 h.

Prazas: 20

Page 80: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

79

-Soños artísticos

Construír os soños e atopar o xeito de acadalos nunca foi doado. Pero se algo

está claro é que temos a obriga de seguir soñando. Neste obradoiro

ofrecerémosche un achegamento interdisciplinar ao mundo dos soños para, a

partir dos mesmos, crear novas construcións artísticas ou, cando menos, poñer o

comezo das mesmas.

Idades: de 14 a 25 anos en adiante e Club Ei! da Rede Museística

Datas: 4 de xaneiro de 2015

Horario: de 11.00 a 14:00 h.

Prazas: 20

-A túa palabra, o noso soño

Os soños poden construírse, fabricarse, xogarse, xogar a soñar, soñar que todo é

posible … incluso chegar á lúa e bailar arredor dela. Acompáñanos coa túa

historia e a túa palabra nesta viaxe singular ao redor do mundo dos soños.

Idades: Club Sénior da Rede Museística

Datas: 4 de xaneiro de 2015

Horario: de 11.00 a 14:00 h.

Prazas: 20

Page 81: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

80

Page 82: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

81

Page 83: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

82

Page 84: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

83

Soños dalgúns dos nenos/as:

Page 85: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

84

Page 86: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

85

Page 87: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

86

Page 88: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

87

Page 89: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

88

-Harmonía dun soño

Neste obradoiro ensinarémoslle ós nosos nenos a desenvolver todos os sentidos

a través de diferentes xogos, para que favorezan neles a concentración, o

autocontrol e incentivar tamén o seu potencial creativo. Aprenderemos a coordinar

movementos e posturas, a respirar…

Page 90: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

89

Para rematar, intercambiarán entre eles un desexo escrito e debuxado nun papel

para facer un pequeno soño realidade que eles mesmos imaxinarán.

Idades: de 2 a 14 anos e Club os Pequeamig@s da Rede Museística

Datas: 27 de decembro

Horario: de 11:00 a 12:30 h.

Prazas: 20

-O soño dun tal Pilates

Con esta actividade imos descubrir a historia de JOSEPH PILATES HUMBERTUS

(1883-1967), un home que sen ter nada conseguiu sacar adiante un soño dentro

dun campo de concentración. Traballaremos o corpo e cada un poderá recoñecer

que é capaz de facer cousas que nunca imaxinou, aprenderemos que cos

movementos do noso corpo, coa respiración, podemos aumentar a nosa

capacidade pulmonar e mellorar o noso benestar. Liberaremos a tensión da nosa

espalda e tentaremos correxir a nosa hixiene postural.

Idades: Adultos e Club Sénior da Rede Museística

Datas: 27 de decembro.

Horario: de 12:30 a 14:00 h.

Prazas: 20

Page 91: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

90

Page 92: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

91

Page 93: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

92

Page 94: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

93

4.4. Obradoiros del Club Pequeamigos

Un museo é un espazo onde nos reflectimos nós mesmo e a Rede

Museística Provincial de Lugo trata de facelo a través dos seus contidos e das

súas experiencias pedagóxicas proxectándoas aos distintos colectivos da

sociedade.

A programación que presenta vai dirixida ao Clube Pequeamigos da Rede

e foi deseñada coma unha proposta conformada por diversos obradoiros, cos que

se pretende un achegamento das nenas e nenos aos catro museos da Rede e ás

súas coleccións.

Queremos que as xeracións do futuro aprendan, respecten e coñezan o

noso patrimonio, como medio e como ferramenta para a súa formación, así como

para o conxunto da sociedade. É dicir, museos onde a historia convértese en

experiencias didácticas, vivenciais e lúdicas, un museo de historias por descubrir

e compartir.

Page 95: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

94

A programación é trimestral para os meses de marzo, abril e maio e os

Obradoiros foron elaborados para dar resposta aos seguintes principios:

1. SIMPLICIDADE. Un valor que define as actividades seguindo a filosofía de

obter satisfacción persoal ao realizar algo por un mesmo.

2. PARTICIPACIÓN. Fomento das actitudes proactivas que estimulan a

creatividade individual e colectiva.

3. COLABORACIÓN. Propostas colaborativas que fomentan o traballo en equipo.

4. DEDUCIÓN. Dinámicas que nos permitan aprender da nosa propia experiencia

5. DIVERSIÓN. O xogo como instrumento clave para o desenvolvemento integral.

6. EMOCIÓN. A importancia da emoción e o abraio na arte de medrar.

7. COÑECEMENTO. Todas as actividades propostas neste programa potencian

novas capacidades cognitivas:

a. Aprender a coñecer

b. Aprender a ser

c. Aprender a vivir xuntos

d. Aprender a facer

Obradoiro lupercalias romanas

Con motivo da celebración do día de San Valentín este obradoiro estivo

centrado en dita festividade, dandolles a coñecer a súa orixe dende a mitoloxía

romana e grega.

En Roma o 15 de febreiro festexábanse as Lupercalias e de ser unha festa

profana foise convertindo nunha festividade relixiosa.

Page 96: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

95

Os nenos neste obradoiro desenvolveron as súas destrezas manuais e

intelectuais confeccionando unhas tarxetas de felicitación para regalarlle a quen

eles quixeran.

Page 97: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

96

Page 98: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

97

Obradoiro "O paso do tempo no señorío de San Paio"

O Obxectivo deste obradoiro era afondar na realidade do tempo, é dicir,

como flúe e pasa. Reflexionamos sobre o paso do tempo na sociedade. Os nenos

coñeceron os distintos tipos de reloxos e traballaron facendo un disfraz de reloxo

tomando como refencia unha colección de reloxos de San Paio de Narla e

aproveitanto a data do Entroido para converterse nun reloxo meirante o seu

disfraz de reloxo. Unha maravillosa mañá de aprendizaxe e ledicia.

Page 99: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

98

Page 100: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

99

Page 101: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

100

Este obradoiro tamén o levamos ao Club Pequeamig@s do Museo Provincial de

Lugo.

Page 102: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

101

Page 103: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

102

Obradoiro armaduras

Os nenos/as no Museo Fortaleza San Paio de Narla volveron ao pasado,

para coñecer neste caso como vestían os cabaleiros na Idade Media para saír a

loitar cos seus adversarios. A hora de traballar puxéronse a construir a maqueta

dunha armadura que se levaron para a casa coa ledicia propia dos nenos/as.

Page 104: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

103

Page 105: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

104

Page 106: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

105

Page 107: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

106

Page 108: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

107

Page 109: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

108

Obradoiro "Os saberes da cociña de San Paio de Narla"

Neste obradoiro os nenos/as visitaron a cociña descubrindo a

transformación que esta dependencia sufriu ao longo do tempo. Compararon as

vellas cociñas e as comidas que alí se facían todo con productos ecolóxicos:

ovos, fariña, leite e elaboraron as roquillas e as fritiron na lareira para logo

desfrutar coméndoas.

Page 110: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

109

Page 111: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

110

Obradoiro Pequeguía Postal de Friol

Neste obradoiro os/as nenos/as do Club Pequeamigos do Museo Fortaleza

San Paio de Narla, coñeceron a vida e obra da artista Maruja Mallo, falecida en

1985; desta forma os nenos investigaron a arte no municipio de Friol, nunha

palabra o seu patrimonio; plasmándoo logo nunha pequena guía postal. Toda

unha fonte de coñecemento para os/as nenos/as, primeiro coñeceron a súa zona

e conxuntamente chegaron a coñecer a arte (cruceiros, fontes, muiños, pazos, ... )

é dicir, todo o seu patrimonio xeográfico.

Page 112: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

111

Page 113: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

112

Obradoiro Presamaín (elaboración dunha cesta para recoller castañas para

o Samaín)

Page 114: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

113

Os/as nenos/as do Club Pequeamigos do Museo Fortaleza San Paio de

Narla da Rede Museística Provincial, como todos os anos coa chegada do mes de

novembro prepáranse para celebración da festa do Samaín, festa supostamente

celta ca que se celebra o final da temporada da recollida das colleitas. Tamén se

celebra a festividade dos días dos difuntos, celebración cristián consagrada aos

devanceiros que xa non están connosco.

Ata non fai moito, pensábase que os difuntos visitaban por estas datas as

igrexias e ermidas onde se celebraban misas polas súas almas, mentras que nas

casas era o costume de preparar alimentos aos parentes vivos, pensando que era

unha forma de recordar os nosos mortos. As ánimas voltaban así por un día ás

súas vellas moradas. En forma de conto, tratamos de explicar aos nenos/as do

Club Pequeamigos o que é o Samaín= novembro ou fin do verán e a chegada do

inverno, para iso desenvolvemos un obradoiro teórico e práctico. Pola parte

práctica fixemos a confección dunha cesta para a recollida das castañas cunha

saída ao campo e contacto coa natureza. "Traballo moi duro para os/as nenos/as"

xa que lles pinchaban os ourizos e queixábanse.

Page 115: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

114

Page 116: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

115

Obradoiro Samaín

Os museos non son entes inertes e inactivo, son dinamizadores sociais.

Pero fai falta xente, con ímpeto, con ganas e amor polo que fai, para que esta

pequena fortaleza brille co esplendor co que brillaron esas cabazas. Esas

cabazas foron como os nosos corazóns, tamén cheos de vida e de ilusión por

contar con xente con ánimo, emprendedora e loitadora.

Page 117: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

116

Page 118: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

117

M

Page 119: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

118

DE

5 .PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL. CULTURAL

5.1. Programa interxeneracional

A través deste programa o que pretendemos é o coñecemento duns

medios artesáns que forman parte da nosa cultura e que tende a desaparecer

ante os novos procesos industrial e tecnolóxicos.

Page 120: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

119

II Xornadas de interpretación e dinamización no medio rural

Estas xornadas pretenden contribuír a promover o interese pol cultura e

tradicións propias da parroquia de Carballo e do Concello de Friol ademais de

supor unha oportunidade para analizar a situación do rural e poder coñecer

experiencias e estratexias que nos permitan contribuír a impulsar iniciativas de

desenvolvemento social e económico no noso entorno.

Nesta edición o Museo Fortaleza San Paio de Narla, colaborou coa

presenza como relatora dunha ponencia de Francisca Abuín Villar guía e

responsable do departamento de didáctica e a colaboradora da Rede Museística,

Cristina Barreiro Abuín (Traballadora do Centrad) que levou por título "Sobre a

Historia da parroquia de Carballo e da tradición miragreira de San Benito que

goza dunha gran devoción en toda a zona. Así como a celebración da Lembranza

do que foi a Foliada Friolense nas instalacións do museo.

Page 121: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

120

Page 122: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

121

Page 123: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

122

Page 124: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

123

Page 125: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

124

IX Xornadas Interxeracionais rurais “Aprendendo cos nosos maiores”

O Museo Fortaleza San Paio de Narla, presente nas IX Xornadas

Interxeracionais Rurais, Aprendendo cos nosos Maiores.

‘Aprendendo cos nosos maiores’ é o lema adoptado pola Xornadas

Interxeracionais Rurais para a súa décima edición, que comeza este sábado 24, e

que se desenvolverá noutras dúas sesións os días 31 de maio e 7 de xuño no

concello de Xermade.

San Paio de Narla sabe que a cultura non morre nun museo, porque a

cultura constrúena as persoas co seu devenir e paso pola historia, coa súa

Page 126: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

125

contribución e aportación en forma de vivencias e acontecementos (en ocasións

auténticos achádegos de emocións recónditamente agochadas) e coa súa ollada

ao mundo dando a súa opinión e manifestando o seu agrado ou a súa repulsa.

Dende o museo de San Paio de Narla énchenos de orgullo ter saído ao

encontro da asociación de Cabreiros, unha asociación con pulo e emprendedora

que non deixa de sorprender e extasiar. A súa creatividade e afán de superación

son inabarcables, ano tras ano conseguen captar a nosa atención. E este ano non

ía ser menos, así pois asistimos expectantes ante o desfile dun exquisito menú

cultural á altura dos paladares máis esixentes.

Tomando como punto de partida o 25 de maio arrancaron con ímpetu e

ilusión unhas xornadas que xa van pola súa décima edición e coa ollada posta na

investigación, nas pescudas e na conservación da historia do municipio de

Xermade. Cun selecto plantel de conferenciantes, entre os que cómpre salientar a

Xosé Manuel Cid, Alicia López Pardo, Francisco Xosé Candía e Alfonso Blanco

explicaron cómo dinamizar o medio rural.

Co gallo destas xornadas, aproveitouse para presentar ao público o I

premio de investigación “Xermade na Historia”, mediante esta iniciativa

preténdese dar a coñecer o patrimonio etnográfico e cultural do Concello de

Xermade. Xesús Rodríguez, promotor e alma mater deste proxecto, xunto co

concello e a prolífica Asociación de Veciños de Cabreiros.

O programa continuou deleitando e ofertando a exposición de Ramón

Villares cuxo título “Luces de Alén Mar” enlazaba coa ponencia titulada “As

escolas de americanos en Galicia” fixo as delicias entre os asistentes. A

continuación, Felpeto seguir na súa liña de emocionar e vapulear conciencias

durmidas mediante o seu documental “A trenzo do pelado” baseado na

emigración narrada con maestría e emotividade por Dina Fernández Ladra, veciña

de Lousada que desgranou os entresixos dos seus longos 44 anos na emigración

na Arxentina. Una historia vibrante e vívida que nos fixo reflexionar a todos. Una

historia selada coa brilante factura de Felpeto e Gonzalo.

Fronte a anteriores edicións, as xornadas mostrarán a visión dos veciños e

veciñas respecto destes encontros e o que representan para eles e elas,

Page 127: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

126

profundando ademais no valor das xornadas como punto de encontro entre

veciñanza, profesionais, xuventude e maiores e o intercambio de experiencias,

cultura e reflexións.

Este ano houbo varios eventos sinalados, como a acollida dos VIII

Encontros escolares de Xogo Tradición, o que supón visitas de colexios de toda

Galicia (no que participaron os nenos/as do noso Club Pequeamig@s, do colexio

de Friol), artesáns do xoguete tradicional, demostracións de xogos tradicionais,

contacontos…

As xornadas tamén servirán de marco para a presentación do I Premio de

Investigación “Xermade na historia”.

Page 128: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

127

Page 129: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

128

5.2. Programa da terceira idade

En termos xerais podemos dicir que a historia de Friol é a dos

acontecementos que lles ocorren aos antigos señores, hai que descubrila a base

dos vellos nobres que poboaron a comarca e das épocas en que dominaron o

territorio. Por iso nós creamos o programa da terceira idade.

Ninguén como as persoas maiores, isto é a terceira idade, pode valorar o

patrimonio inmaterial que tiña a transmisión oral da súa época, xa que era o seu

medio de comunicación, e nós os traballadores de museo somos os

encomendados de traspasar o noso legado a outros concellos, iso é o que imos a

facer cos nosos visitantes da terceira idade. Neste caso estamos a traballar cuns

grupos dos distintos concellos da xeografía galega a través da “Casa do Queixo”

e distintas axencias de viaxes e asociacións.

Page 130: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

129

Visita dos Amigos dos Museos de Galicia

Page 131: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

130

Visita Asociación de Mulleres a Xeitosas

5.3. Programa de ocio-turístico

Visita dos coches clásicos do Rally Turístico Terras do Incio

Unha trintena de coches clásicos (Aston Martin DB&, Jaguar XK-120,

Ferrari Mondial, Mercedes Pagoda, Masserati Vignale o Porsche 911 carrera,

entre outros) chegados de toda España achegáronse ao Museo Fortaleza San

Paio de Narla, para facer unha volta ao pasado a través dunha visita guiada onde

puideron coñecer a historia da Fortaleza, logo dunha intensa mañá xa que

anteriormente visitaron Santa Eulalia de Bóveda.

Xa pola tarde continuarán tan intensa xornada aparcando na explanada da

Deputación Provincial de Lugo, e farán unha visita ao Museo Provincial de Lugo,

así como ao entorno da propia cidade.

Page 132: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

131

Page 133: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

132

Page 134: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

133

5.4. Semana dos museos

ç

Como cada ano, con motivo do Día Internacional dos Museos (18 de maio),

a Rede Museística da Deputación de Lugo prepara un amplo programa nos

diferentes museos que integran esta Rede con actividades que se van

desenvolver durante a semana que promedia entre o luns 12 e o domingo 18 de

Page 135: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

134

maio. Nesta ocasión, o programa realizouse coa participación de máis de 150

persoas, a través dos clubes da Rede e de varios grupos sociais, nun intento de

facer museos comunitarios, imbricados coa sociedade e para todos.

Dentro de esta semana, na que tamén celebramos o Día das Letras Galegas e

a Noite dos Museos, teremos un amplo e variado programa de actividades

repartidas polos catro museos que integran a Rede Museística da Deputación de

Lugo, atendendo as diferentes idades. Contaremos, ademais, coa presentación

do Club Ei!, que vén complementar, neste caso para a xente moza, as propostas

do resto de clubes que xa están funcionando na Rede como é o caso do Club

Pequeamig@s e do Club Sénior.

O Club Ei! continuará coas súas actividades máis alá desta Semana dos

Museos 2014, con diferentes actividades arredor de temas como o cinema,

creación audiovisual, fotografía e obradoiros de deseño de tatuaxes e lettering, ou

charlas de novos creadores tanto lucenses como do resto do país.

Rutas Medievais polos museos da Rede a cargo do Club Ei! Para mozos e

mozas entre 18 e 30 anos.

O noso percorrido comenzou na Torre de Friol, onde estudamos a historia

de dita torre, facendo un retorno ao pasado, tan olvidado pola nosa sociedade

como podemos ver no deterioro de dito edificio. Mais satisfactorio foi o paseo pola

vida medieval a través do legado dos nosos ancestros, un BIC moi ben

conservado dependente da Deputación de Lugo, Vicepresidencia Primeira da

Área de Cultura e Turismo, estamos a falar de San Paio de Narla, convértese

nunha lección perenne de historia e arte, nun museo de todos e para todos, a

través das súas coleccións; San Paio de Narla é un museo onde a historia se

converte en vivencia e didáctica. E logo rematamos con un paseo polo Camiño

Real, dito camiño está documentado no marqués de Ensenada e servía para unir

a Torre de Friol con San Paio de Narla. Os mozos do Club Ei! sentíronse como as

damas e os cabaleiros daquela época, convidados a unha festa medieval en

calquera das dúas torres.

Page 136: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

135

Page 137: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

136

Noite dos Museos do Club Pequeamig@s.

Os membros do club que o desexaron viaxaron á Fortaleza de San Paio de

Narla para pasar a noite. Houbo obradoiros, unha cea e un concerto.

O día 16 de maio celebramos a Noite europea e o Día internacional dos

museos. San Paio de Narla é un museo axente para o coñecemento do vida do

paso dos nosos devanceiros, museos que deben ser e son activos na educación

das nosas xeracións. O Museo Fortaleza de San Paio de Narla celebrou a noite

dos museos co club pequeamigos formado por nenos/as do concello de Friol e

Lugo, é dicir, un museo de todos e para todos. Un xenuino paseo pola historia

medieval, a través, das súas coleccións, onde se iniciou a reconstrucción da vida

no palacio medieval co fin de estudar o paso do tempo no que se denselvoveu o

señorio de San Paio, é decir, en San Paio de Narla fixose palabra en realidade.

Primeiro investimos aos nenos/as de cabaleiros, un paseo pola historia explicando

a vida nos castelos, unha cea medieval e un concerto a cargo de "Os tres

contantes e sonantes" cun "Paseo pola fraga dos biosbardos". E xa para rematar

noite de dormida no castelo ata as nove da mañá cun almorzo. Os/as nenos/as

foron os protagonistas nesta velada, disfrazados de señores, servos, cabaleiros,

artesáns,... é dicir, fixemos un retorno ao pasado medieval, convertíndose nun

museo onde a historia se transforma en vivencia didáctica.

Page 138: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

137

Page 139: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

138

Page 140: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

139

Page 141: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

140

Page 142: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

141

Animación nas rúas de Friol para convidar xente ao Museo Fortaleza San

Paio de Narla.

Page 143: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

142

Continuando coa semana dos museos o día 18 de maio, Día Internacional

dos museos. O museo fortaleza de San Paio de Narla, desenvolveu varias

actividades:

A primeira co "Club Roteiros de Pol", primeiro fixeron unha ruta de

senderimos polo noso entorno para rematar coa visita a San Paio de Narla. Onde

cunha visita guiada e a través das coleccións recolleceron as ferramentas e

analizaron a súa evolución e continuidade, así como a necesidade de conservalas

para outras xeracións. E comprender que as sociedades actuais están

condicionadas polo seu pasado histórico.

A continuación visitounos un grupo de nenos/as e pais e nais de Santiago,

Ribadeo, Friol,... con motivo do aniversario dunha nena do Club Pequeamigos

(Xiana Rodriguez Castro) recreáronse na vida dos castelos cos persoaxes que

habitan na Fortaleza, marabillosa experiencia didáctica vendo como se querían

achegar a todos eles sen ter medo ningún (bruxa, dragón, serpe, fada boa, ...)

Page 144: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

143

5.5. Programa Museoloxía social

Culturas en diálogo. Diálogo intercultural: Lugo-Arxentina

Co a mirada posta en Arxentina a Área de Cultura e Turismo da Deputación

de Lugo, Vicepresidencia primeira, a través da súa Rede Museística, en

colaboración coa Asociación Rioplatenses de Lugo e Tango Club Galicia

presentan o programa Culturas en diálogo: Lugo-Arxentina baixo as liñas de

Page 145: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

144

Museoloxía social e do diálogo intercultural. A elección deste país ven marcada

primeiro por ser un dos principais países de acollida dos homes e mulleres

emigrantes galegos. En segundo lugar, porque gardou e propiciou a cultura

galega durante o exilio de intelectuais e artistas galegos como Maruja Mallo,

Castelao, Luis Seoane, Lorenzo Varela, Rafael Dieste, Núñez Búa, Otero

Espasandín, Laxeiro, entre outros. Foi tamén terra fértil para a creación dun tecido

organizativo e creativo baseada no compromiso, a solidariedade e o valor da

orixe. Produto diso son os centos de asociacións de emigrantes, así como as

editoriais, xornais, revistas, programas de radio e un variado abano de iniciativas

culturais que durante anos foron o garante na defensa e promoción da nosa

identidade cultural galega.

Igualmente, xa que o Consulado de Arxentina tivera sede en Lugo ata

1952, queremos coñecer o colectivo de arxentinos que viven en Lugo aos que

como parte da nosa sociedade queremos dar voz para fomentar un intercambio

de culturas, un diálogo sobre o que compartimos e o que descoñecemos, en

definitiva, para visibilizar outras realidades que forman parte da nosa comunidade.

E dentro deste programa, a muller emigrante terá un papel sobresaínte,

especialmente na propostaMulleres de Aquí e Dacolá que reúne as coordenadas

do programa: Muller/Emigración/Galiza/Arxentina.

E de fondo, o Tango, declarado Patrimonio cultural inmaterial de la

Humanidade pola UNESCO en 2009, consigue falarnos, con beleza e emoción,

de xénero e de emigración. E para iso contamos cun evento único en Galicia o V

Encontro de Tango Líber.

O programa ten un carácter internacional e aberto polo que todas as

actividades terán un acceso web utilizando activamente as redes sociais como

medio de participación e nalgúns casos poderán seguirse os eventos

en streaming.

Forma parte do programa “A arte de ser muller nun mundo por compartir

5.0”

Page 146: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

145

Page 147: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

146

Page 148: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

147

Page 149: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

148

Page 150: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

149

Page 151: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

150

Page 152: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

151

Page 153: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

152

Page 154: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

153

Page 155: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

154

Page 156: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

155

Tarde de sábado de lembranzas sonoras e diálogo intercultural no Museo

Fortaleza de San Paio de Narla.

Unha cita cos sons da nosa historia da man Paco Nieto, xornalista de

Radio Lugo. Trátase duna charla ilustrada con documentos sonoros de homes e

mulleres lucenses, ou vencellados a Lugo por distintos motivos, caso de Luis

Pimentel, Ricardo Carballo Calero, Castelao, José Trapero Pardo, Álvaro

Cunqueiro,Ramón Piñeiro, Ánxel Fole ou, entre outros personaxes, Maruja

Mallo.

Para rematar celebración dunha mateada e a actuación de Xesta Verde.

Page 157: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

156

Page 158: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

157

VISITA TANGO LIDER A SAN PAIO DE NARLA

Page 159: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

158

PRESENTACIÓN DOCUMENTAL CULTURAS EN DIÁLOGO: LUGO-

ARXENTINA.

Page 160: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

159

Page 161: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

160

Día das letras galegas

Obradoiro Club de lectura A lus de San Finx, Noia

O Museo Fortaleza de San Paio de Narla, celebrou o día das letras galegas

adicado a Xosé Maria Díaz Castro orixinario dos Vilares, Parga-Guitiriz, unha

aldea preto do noso concello Friol; con un obradoiro de poesía galega do Club de

lectura "A lus de San Finx " do CPI Cernadas de Castro de Lousame (Noia). Os

nenos comenzaron un roteiro cunha visita ao lugar de nacemento de dito escritor,

despois fixeron a ruta da auga, continuaron co mosteiro de Sobrado dos monxes

e remataron no noso museo. Aquí tiñamos programado un obradoiro de poesía

tomando como referencia as pezas da fortaleza "Os poetas fixeron poesías

alusivas a ditas pezas, ao edificio e ao seu entorno; finalizaron confecionando un

mural que se levaron como recordo para continuar no colexio dito obradoiro".

Unha tarde de lecer e cultura, tanto para os/as nenos/as como os/as metres os

pais, as nais e o persoal de San Paio de Narla. "Pequenos poetas, preparándose

para o futuro, grandes escritores e poetas".

Page 162: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

161

Page 163: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

162

Día Internacional da Loita contra a violencia de xénero

Page 164: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

163

O Voo das bolboretas, acción en contra da violencia de xénero

No marco do Proxecto “Culturas en Diálogo” levado a cabo pola Rede

Museística da Deputación de Lugo, o venres, 21 de novembro de 2014, ás 12:00

h., tivo lugar un evento interactivo entre Arxentina e Lugo.

Neste encontro, mulleres, nenas e nenos de Coronel Suárez (provincia de

Bos Aires), e outras vilas veciñas, que están preparando a acción “O Voo das

bolboretas” van interactuar online coa comunidade da Rede Museística de Lugo,

para intercambiar experiencias no desenvolvemento desta acción contra a

violencia de xénero. Participará xente que estivo construíndo bolboretas en

Arxentina e en Lugo, e se reflexionará sobre a capacidade da arte para incidir na

sociedade e na fortaleza e o ánimo das vítimas de violencia para saír do maltrato.

O Voo das Bolboretas é unha acción creada por Luz Darriba que se fará

en Arxentina, intervindo con milleiros de bolboretas a cidade de Coronel Suárez, e

se replicará en Lugo (enchendo de bolboretas a Praza Maior; as bolboretas serán

feitas por asociacións locais, participantes dos cursos do Museo Provincial,

achegas de distinto tipo, etc), no marco do Programa da Rede Museística

“Plántalle cara ao maltrato”

Page 165: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

164

Día internacional das persoas co discapacidade

O departamento de Accesibilidade e Capacidades Diferentes da Rede

Museística da Deputación de Lugo organiza un programa de actividades para a

tarde do día 3 de decembro de 2014 con motivo do “Día Internacional das

Persoas con Discapacidade”. Nesta ocasión, ademais da inauguración da

exposición “IX Premio de Fotografía sobre Discapacidade Fundación Anade”, son

os clubs activos nos catro museos da Rede,Pequeamig@s, Ei! e Sénior, os que

se mobilizan para achegarse ao MPLugo e participar no obradoiro “Museos

Comunitarios” que se vai desenolver segundo o programa seguinte:

Programa

De 16,30 h. a 19:30 h.- Obradoiro: Museos Comunitarios, a cargo de Encarna

Lago, xerente da Rede Museística, e Ángeles Miguélez, do departamento de

Accesibilidade e Capacidades Diferentes da Rede Museística.

Lugar: Sala de Exposicións do Museo Provincial de Lugo. No marco da exposición

“Entre o sono e o soños. Crear para soñar na Rede Museística.”

16:30 h.- Desenvolvemento do obradoiro “Museos Comunitarios” coas persoas

que se achegan desde o Museo Pazo de Tor.

Page 166: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

165

18:00 h.-Saúdo de Mario Outeiro, deputado delegado da área de Cultura e

Turismo da Deputación de Lugo, que fará entrega, xunto con Encarna Lago,

dunha reprodución do fito fundacional da cidade de Lugo a todos os integrantes

do tecido asociativo da provincia de Lugo vinculado á discapacidade, así como

tamén aos membros dos clubs da Rede Museística.

18:10 h.-Manifesto, exposición a cargo de Ángeles Miguélez, do departamento de

Accesibilidade e Capacidades Diferentes.

18:15 h.- Desenvolvemento do obradoiro “Museos Comunitarios” coas persoas

que se achegan desde o Museo Provincial do Mar, Museo Fortaleza San Paio de

Narla e Museo Provincial de Lugo.

19:00 h.- Inauguración da exposición “IX Premio de Fotografía sobre

Discapacidade Fundación Anade”, na Sala Multiusos do MPLugo.

Esta exposición, que vai permanecer aberta ao público ata o día 10 de decembro

de 2014, tamén amosa as obras premiadas no III Premio de Artes Plásticas

realizadas por Persoas con Discapacidade convocado pola Fundación Anade.

Premios: IX Premio de Fotografía sobre Discapacidade Fundación Anade

1º Premio: Asociación APAM (Madrid)

2º Premio: Á serie presentada pola Fundación Discal (Arxentina)

3º Premio: Á serie presentada polo Taller de Fotografía ASAPME (Huesca)

Formaron o xurado Ángeles Mayra, Peter Schneider, Germán Limeres, María

Quiroga e Aurelia Balseiro.

Page 167: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

166

Page 168: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

167

Representación do conto “Un conto moi polvorento e adormilado” para os

nenos/as do Club Pequeamig@s que se achegaron ao museo, así como para as

disintintas asociacións de discapacidade.

Page 169: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

168

Page 170: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

169

Page 171: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

170

FOTOGRAFÍA A CEGAS II

Unha aventura que percorre os catro museos da Rede Musistica e as súas

contornas, con obradoiros e experiencias para os que “sen ollos” queren ver e

sentir. Nesta edición, dirixida pola xerente da Rede, Encarna Lago, e asesorada

tecnicamente por Ángeles Miguélez, interveñen os fotógrafos e/ou profesionais do

vídeo Iago Eireos, Germán Limeres, Antonio López Losada, Xosé Reigosa, Mario

Fernández, Henrique Lama e Josetxu Piñeiro.

Fotografía a Cegas, buscar outras realidades, entender a fotografía como

unha ferramenta próxima, que pode utilizarse sen ollos, sen necesidade de ver o

que se ten diante, senón buscando o que se sente ou se pensa, rebuscando para

mostrar a inquietude que responda un reflexo persoal nun medio case hostil

guiado pola luz, que permite dialogar co que está oculto. Á fin e ao cabo ese é o

principio básico de calquera medio de expresión, reflectir unha inquietude, buscar

respostas dentro da capacidade comunicativa e expresiva e sementar o reflexo

interior de cada individuo

A Fotografía é quizais dentro das disciplinas artísticas a antítesis da

ceguera, noutras linguaxes artísticas é común que persoas cegas atopen a súa

vocación, fácil atopar un cego músico ou literato, cun oído e verbo altamente

desenvolvido, un cego escultor ou pintor, guiado polo tacto e o relevo, e menos

común pero non tan estraño é atopar a un fotógrafo cego.

Page 172: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

171

Existen precedentes de resonancia internacional que demostran a

capacidade de manexar o medio fotográfico na total escuridade, buscando na súa

situación persoal un discurso que os identifique, son os exemplos de Evgen

Bavcar ou Pete Eckert, fotógrafos cegos que demostran coa súa obra outro modo

de vivir e experimentar a fotografía, artistas que coa súa obra persoal

penetráronse nun mundo descoñecido, atrevéndose a pintar un lenzo en negro

con pinceles de luz

A verdadeira grandeza desta experiencia de aproximación ao mundo visual

a través da fotografía para unha persoa que descoñece as linguaxes visuales,

xorde no momento de compartir unha imaxe, un cego pode realizar unha

fotografía polos seus propios medios, sentir a calor e orientación do sol, oír e

percibir distancias, falar e escoitar o instante, tocar, buscar e situar, en definitiva

meditar unha imaxe, un instante que pretenda construír e recordade cos seus

sentidos, recreando unha atmosfera persoal, o resultado final compártese e

coméntase, non deixa de ser un traballo colaborativo onde un ofrece a súa obra e

a súa experiencia persoal e a cambio outro responde prestando a súa visión e

opinión, un intercambio que non queda tan só no papel fotográfico e convértese

nunha obra que deixa de ser estrictamente visual e penétrase na expresión oral,

onde ademais de compartir e reflectir unha imaxe analízase e extrae a parte

cognitiva e sensible do instante, queda patente a intención orixinal e debátese a

experiencia e o resultado desde ángulos varios.

TALLERES

Taller 1: A expresión non visual na fotografía

Imparte: Iago Eireos

Taller 2: Creación audiovisual para cegos

Imparte: Mario Fernández, Josetxu Piñeiro e Henrique Lamas

Taller 3: Fotografía dende a percepción

Imparte: Toño de López (Antonio López Losada)

Page 173: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

172

Taller 4: Fotografía de retrato. Outra forma de retratar

Imparte: Xosé Reigosa e Germán Limeres

Dirección do proxecto:Encarna Lago

Asesora técnica: Ángeles Miguélez

Profesionais fotografía e video

Iago Eireos

Germán Limeres

Antonio López Losada

Xosé Reigosa

Mario Fernández

Henrique Lama

Josetxu Piñeiro

Persoal da Rede Museística Provincial involucrado no proxecto

Francisca López Abuín

Ana Covadonga López-Boado Rey

Ana María Ferro Fernández

Raquel Guerrero Prieto

María González Rivada

Almudena López Lorca

Juan Ignacio Márquez Barros

Amelia Pernas García

Ángeles Rivada González

Mercedes Salvador Castañer

Pilar Yáñez Lombardía

Page 174: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

173

Page 175: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

174

Page 176: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

175

Page 177: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

176

Page 178: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

177

Page 179: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

178

Page 180: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

179

MUSEOS PÚBLICOS 25.2

"Unha sociedade xúlgase polo estado das súas prisións"; esta idea de

Albert Camus cambia o foco de atención e fai visible unha realidade que durante a

historia permaneceu baixo a penumbra de muros, ao mesmo tempo que outorga a

responsabilidade última á sociedade a través das súas institucións públicas.

O proxecto "Espazos públicos de visibilidade" dentro do macroproxecto

"Enredarte” asume esta responsabilidade dende o concepto de museoloxía social

como práctica de intervención e pretende traspasar e derrubar muros como

estratexia para a transformación da realidade. A iniciativa “Museos públicos 25.2”

ten como obxectivo achegar os museos a colectivos que non son,

tradicionalmente, usuarios destes e o de colaborar na integración social a través

dá cultura. Un proxecto que se establece un diálogo bidireccional entre todas as

partes participantes que se estrutura en varias fases de desenvolvemento: visita

dos profesionais dos museos ao centro penitenciario, e a presenza dos

participantes nos nosos museos a través de mostras con traballos realizados no

centro penitenciario.

Dende a Rede Museística Provincial de Lugo defendemos e apostamos

pola Museoloxía Social baixo o concepto de "Museo e comunidade: un museo

para todas e todos, entre todas e todos", o que implica tomar conciencia de que

traballamos e xestionamos diñeiro públicos e non podemos restrinxir o acceso á

cultura, antes ben, temos deber de amplificalo, acrecentar a capacidade da Rede

de museos como espazo educativo e de investigación, para abrirnos a novos

públicos, para crear redes de traballo con outras institucións e con axentes

artísticos, sociais e culturais do noso ámbito, nun ámbito que debe ser totalmente

descentralizado. Baixo este prisma traballamos con unha comunidade xeográfica

na que non existe un gran público maioritario, senón moitos públicos minoritarios

diferenciados, con intereses, gustos e formacións distintas e que a súa voz está

presente nos catro museos da Rede:

O Museo Pazo de Tor, un museo da memoria, un museo da emoción, un

museo onde ás persoas aínda lles é posible ler o espírito do lugar, non só os

feitos históricos. Un museo auténtico, palpable e orixinal.

Page 181: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

180

O Museo Fortaleza de San Paio de Narla que atesoura o legado dunha

comunidade gandeira e agrícola. Unha Fortaleza non por iso inaccesible.

O Museo Provincial do Mar ten ao mar, aos mariñeiros e ás redeiras como

o seu mellor narrador e elemento esencial da súa identidade, dende o seu

nacemento como escola.

O Museo Provincial de Lugo que nace co fin de reunir e protexer os bens

do noso patrimonio cultural lucense ata chegar á colección actual. Ábrese a unha

comunidade urbana, educativa, artística, investigadora e asociativa que demanda

e recibe unha resposta ás súas inquietudes e necesidades.

O proxecto global ENREDARTE concíbese para dar resposta real a esta

filosofía. O Macroproxecto aglutina cinco iniciativas diferentes que teñen como

denominador común o seu carácter participativo e dinámico e que conflúen nun

mesmo obxectivo: facilitar espazos para a difusión e promoción das artes

"Espazos públicos de visibilidade" confórmase como un dos proxectos cuxo

obxectivo xeral é o de dar voz a todo aquel con algún tipo de inquietude ou idea

artística, en calquera disciplina, e que non teña acceso a un espazo público para

desenvolverse. Nós, como Museo e servizo público, quixemos ofrecer esta

oportunidade a toda a comunidade creativa que nos rodea e dar visibi lidade ao

seu labor. Nos catro museos da Rede.

“As penas privativas de liberdade e as medidas de seguridade estarán

orientadas cara á reeducación e reinserción social e non poderán consistir en

traballos forzados. O condenado a pena de prisión que estiver cumprindo a

mesma gozará dos dereitos fundamentais deste Capítulo, agás os que se vexan

expresamente limitados polo contido do fallo condenatorio, o sentido da pena e a

lei penitenciaria. En todo caso, terá dereito a un traballo remunerado e aos

beneficios correspondentes da Seguridade Social, así como ao acceso á cultura e

ao desenvolvemento integral da súa personalidade”. (Artigo 25.2 da Constitucion

Española)

Page 182: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

181

Baixo estas premisas, o Museo Provincial de Lugo (integrado na Rede

Museística Provincial) e o Centro Penitenciario de Bonxe colaboran nun proxecto

que consta de tres fases e nas que se programan diversas iniciativas nas que nun

primeiro momento achegamos a realidade museística aos reclusos participantes

para nunha segunda fase outorgarlles o protagonismo e a responsabilidade aos

participantes e que sexan eles quen coa súa experiencia vital e as súas

expresións artísticas rompan as barreiras e accedan a un espazo negado para

eles na súa situación de recrutamento.

I FASE: COÑECE OS NOSOS MUSEOS

Visita ao Centro Penitenciario de Bonxe (Lugo) que se realizou por primeira

vez no mes de xuño de 2013, na que participan a xerente da Rede Museística da

Deputación de Lugo, Encarna Lago, xunto a Lucía Dequit e Francisca Abuín,

persoal do departamento de Didáctica da Rede, para dar a coñecer aos reclusos

deste centro os museos lucenses e os contidos a través dunha charla dialogada,

complementada con diversas actividades creativas.

A visita organízase nas mesmas condicións nas que se encontran os

reclusos; é dicir: carencia de recursos. No ámbito museístico estamos afeitos ás

novas tecnoloxías como unha ferramenta máis de comunicación. Cando entramos

nun centro penitenciario e traspasamos a liña de seguridade todos estes

privilexios son negados ata o punto de deixar de importar; deixan de ser útiles.

Neste reto o noso labor ten un carácter experimental e creativo. Debemos

conseguir achegar a Rede Museística con unha das ferramentas máis antigas da

comunicación: a oralidade e o diálogo fóra de prexuízos.

II FASE: TRASPASAR MUROS. ROMPER BARREIRAS

Nesta segunda fase do Proxecto, cámbiase o foco de atención co fin de

visibilizar o labor creativo dos participantes-reclusos. Trátase dunha exposición

dos traballos realizados polos reclusos do Centro Penitenciario de Bonxe. A

mostra dos traballos presentados constitúese como unha manifestación de

Page 183: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

182

obxectos producidos en espazos privativos de liberdade e privilexios. Esta mostra

reivindícase na esencia mesma da creatividade que vén definida pola capacidade

para crear cousas novas e valiosas e que pode manifestarse de múltiples formas,

pero en ningún caso ser privativa. A creatividade debe satisfacer tanto ao seu

creador coma a outras e outros durante algún período; crear arte para transformar

a realidade; crear arte como un acto de liberación do individuo e romper coas

barreiras; emprender a liberación dentro e fóra dos muros; visibilizar como un acto

de expresión.

Nesta fase destacamos dous feitos que consideramos de especial

relevancia; por unha parte destacar a importancia da coordinación que se mantivo

co traballador social que comparte o día a día cos reclusos. No seu testemuño dá

constancia das condicións e os recursos materiais cos que traballan as persoas

que voluntariamente acoden ao taller artístico. Debemos imaxinarnos ese espazo;

libre de obxectos cortantes ou outros elementos que poidan atentar contra a

seguridade e integridade física, tanto dos propios reclusos coma das persoas que

velan por eles. Nesta situación a imaxinación e a creatividade teñen as portas

abertas e as obras resultantes son dun valor incalculable, non só por como están

creadas senón máis ben polo caudal afectivo e vivencial que atesouran, en cada

detalle, en cada forma, en cada estrutura. E en segundo lugar destacar o feito

concreto que supuxo para os participantes ocupar un espazo físico do museo con

identidade colectiva e individual e que normalmente non figuran nas lendas de

ningún museo de ámbito nacional ou internacional. Isto tivo como consecuencia

directa un aumento e fortalecemento da autoestima para os reclusos.

III FASE: CREAR INTEGRANDO [MUSEOS - CÁRCERE]

Esta é unha viaxe de Ida e Volta, de abrir unha ventá e observar dentro a

realidade dun centro penitenciario, e viceversa, achegar aos reclusos a novos

espazos; unha viaxe onde o importante é o camiño recorrido que se retroalimentar

en cada actividade e en cada contacto. Por iso, o compromiso dende a Rede

Museística non remata nunha simple exposición, senón que quere seguir

traspasando muros e derrubando barreiras achegando as coleccións dos nosos

museos aos reclusos participantes. Museos e coleccións que na súa maioría

Page 184: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

183

están vertebradas en tres grandes seccións; arqueoloxía, etnografía e Belas

Artes, e que por definición mesma albergan obxectos cos que se pode dialogar e

extraer un caudal de información que son testemuños vivos doutras sociedades e

outras realidades.

Esta terceira fase, deseñada para que se desenvolva no primeiro semestre

do 2014, configúrase cun carácter máis creativo, cuxo principal obxectivo que nos

marcamos é o de integrar Museo e Cárcere dende unha perspectiva creativa e

artística. Preténdese establecer unha relación entre as coleccións do noso museo

coa súa experiencia vital e persoal para que os participantes creen o seu propio

museo a partir da súa propia mirada. Un exercicio creativo de memoria e

asociación. O noso compromiso céntrase en realizar de xeito periódico unha visita

ao Centro penitenciario de Bonxe, un proceso que se organizada en tres fases:

III.1.: Fase de documentación/investigación

As coleccións presentes nos catro museos da Rede, como anteriormente

comentabamos, así como os propios edificios onde se erixen, son o vivo

testemuño e recordo do noso pasado e dos nosos antepasados, así como

referente da actualidade. Son coleccións vivas que invitan a dialogar con elas.

Cada obxecto encerra en si mesmo un caudal de información que se enriquece co

contacto e a experiencia vital da persoa coa que interactuar.

Nesta fase o que se pretende é que os participantes-reclusos afonden na

historia dos nosos museos a partir dun traballo de investigación. Para o éxito,

faise necesario implicar o resto dos departamentos técnicos dos museos na

iniciativa co fin de que visiten o centro penitenciario e a través de charlas e

documentación se lles facilite o material para que os participantes poidan

consultar nos días posteriores á visita.

III.2.: Fase de desenvolvemento

Tras a fase de documentación, o seguinte paso é o de desenvolvemento

persoal. Cada participante debe establecer o seu signo de identidade como un

Page 185: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

184

xeito de reflexión/unión entre o museos e as súas coleccións coa súa experiencia

persoal, ben propia ou doutras persoas próximas ao seu ámbito

III.3.: Fase de creación

Concluídas as dúas fases previas, con toda a información aglutinada e os

sinais de identidade vinculados ás pezas das coleccións dos museos, darase

paso á terceira e última fase. O obxectivo é claro; construír un museo entre todos

os participantes coa mirada de cada un. Os obxectos e material que se obteña

nesta fase serán o resultado da vinculación directa coas tres seccións principais

dos nosos museos e os seus contidos, como versa a continuación:

- Etnografía: O ser humano como testemuño directo do que acontece no seu

tempo e no seu contexto social. Un xeito de comunicación e participación. A

través deste método de investigación coñecemos mellor, por unha parte, o

comportamento e as prácticas culturais de grupos ou comunidades sociais, e por

outro as historias de vida dos individuos a través de diversos medios e obxectos.

- Arqueoloxía: Esta ciencia permítenos internarnos no pasado, estudar o

comportamento humano e o estudo das manifestacións culturais. Unha dos restos

arqueolóxicos máis importantes que alberga o Museo Provincial de Lugo é un

Mosaico Romano que no seu tempo foi o chan dunha domus. Con esta idea de

Mosaico, unha obra composta por pequenas teselas pode servir como metáfora

creativa para elaborar un obxecto a partir de pequenas historias e recordos dos

reclusos.

- Belas Artes: É a disciplina artística por antonomasia. O chamado arte parietal.

Unha das expresións primoxénitas do ser humano para comunicarse e

relacionarse co seu ámbito e co mundo. Neste sentido da creación, e ante a falta

de medios e recursos como poden ser cámaras fotográficas, esta disciplina

artística pode servir aos participantes para crear as súas obras pictóricas onde

expresen os seus sentimentos, as súas inquietudes, medos, sonos e recordos. En

definitiva un medio máis para que constrúan o seu museo dende a súa realidade.

REFLEXIÓN FINAL QUE DEBE SER O PRINCIPIO DA NOSA ACCIÓN

Page 186: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

185

O reto ao que nos enfrontamos dende as institucións públicas é arduo pero

non por iso caemos no desánimo nin no noso compromiso por seguir traballando

dende os preceptos da nova Museoloxía Social, apostando por Museos

Socialmente Responsables a favor da integración social e o derrubamento de

barreiras, neste caso, barreiras de tipo social e cultural. Unha Museoloxía Social

que aposte pola construción de museos que manteñen un diálogo permanente co

seu ámbito, museos comunitarios onde as voces das e dos cidadáns teñen que

dicir moito e decidir, museos solidarios e accesibles.

Dende a participación, a colaboración e a cooperación poñemos a

disposición de todas e todos os catro museos da Rede Museística Provincial de

Lugo como espazos de convivencia e diálogo; lugares abertos onde as minorías

sociais gocen da importancia e relevancia magna que merecen. Onde o diferente

se naturalice e converxa co normal. Ofrecer unha accesibilidade integral aos

museos, así como a visibilización de grupos sociais que carecen destes espazos

na actualidade. Discursos que vaian acompañados dun quefacer diario e

apostando pola que a integración social sexa real. Plural é a palabra Museos,

como plural é a palabra Personas. Museos para todas e todos, entre todas e

todos, por unha sociedade máis xusta, social e igualitaria.

1ª Andaina Popular dende Friol ata San Paio de Narla.

Esta andaina popular levouse a cabo a través do Camiño Real.

Page 187: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

186

Page 188: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

187

5.6. Programa de Exposicións

EXPOSICIÓN. Bocetos de Retratos con Alegoría, de J. Mendez

O venres, 16 de maio, inagurouse no Museo-Fortaleza de San Paio de

Narla, en Friol, esta exposición que forma parte do proxecto da Rede Museística

“EnrREDarte (Espazos públicos de visibilidade)”.

As pezas de J. Mendez interrelacionan coas coleccions de armas e

armaduras, de época, que se expoñen no primeiro e segundo andar da torre de

homenaxe, unha estructura con elementos medievais. Tratase, por tanto, dunha

exposición de diálogo entre obras contemporáneas, que revisionan a iconología

artística, coa arquitectura medival e renacentista da torre de Xiá e as coleccións

que alberga. Unha exposición única, orixinal e con gran sentido do humor na que

o artista consegue un espléndido diálogo ente os símbolos e os retratados. Un

diálogo cheo de referencias e infinitas evocacions.

Nesta mostra, coordinada por Cristina Carballedo, J. Mendez aborda desde

o rigor un novo proxecto no que distintas disciplinas comparten espacio e

protagonismo. Esta exposición nace hai anos cando o artista nos nos propón

identificarnos cunha alegoría de Cesare Ripa, escritor italiano do Renacemento

Page 189: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

188

que recolle coa súa iconología-decálogo para artistas os vicios, os sentimentos e

as paixóns humanas. É así, como xurden estos Retratos con Alegoría.

Page 190: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

189

Page 191: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

190

Page 192: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

191

Page 193: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

192

Exposición: Galiza nun tempo de seu

O presidente da AS-PG, Xoán Costa, e Marcos Maceira, coordina a

exposición Galiza nun tempo de seu que consiste nun pequeno percorrido pola

Galiza medieval centrándose en tres momentos que mostran cal foi o noso

desenvolvemento no periodo baixomedieval.

A información que se ofrece a través dos paneis permite ao visitante non

especializado obter unha visión xeral e sinxela deste período histórico. Esta

exposición, que percorrerá o resto dos museos da Rede Museística da

Deputación de Lugo ata o 17 de marzo de 2014, está dividida en 3 partes

cronolóxicas. Na primeira abordarase a liñaxe dos Castro, unha familia á fronte do

Reino de Galiza, que logo se desprazará ao Pazo de Tor polo seu vencellamento

xeográfico coa zona. Noutra parte afondarase nas causas e consecuencias dos

movementos irmandiños na Galiza do século XV, sección que logo da súa

exposición en Lugo pasará ao Museo-Fortaleza de San paio de Narla, en Friol. E

por último, no Museo do Mar de San Cibrao exporase a parte destinada a explicar

o período de resistencia á monarquía dos Reis Católicos onde a figura central é o

mariscal Pardo de Cela.

Page 194: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

193

Page 195: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

194

Page 196: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

195

Page 197: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

196

Exposición fotográfica "Patrimonios, A muralla e o Tango. Tango Club

Galicia.

Trátase dunha exposición fotográfica itinerante realizada polos fotógrafos

de Tragaluz fotografíae organizado pola Asociación Cultural “Tango Club Galicia”

e a Rede Museística Provincial.

O obxectivo da mostra é establecer unha ponte cultural e dar a coñecer a

importancia excepcional para a herdanza común da humanidade, que posúen

ambos os dous patrimonios. Propoñendo un diálogo bidireccional entre dous

patrimonios irmandados por un pasado común migratorio.

Page 198: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

197

O Patrimonio Cultural tanxible e o intanxible únense para conformar de

xeito separado a identidade cultural dun determinado lugar. Do "seu" lugar.

Redefinindo o presente con unha mirada retrospectiva. Buscando co lente ese

factor determinante que define o que actualmente entendemos por patrimonio, é o

seu carácter simbólico, a súa capacidade para representar simbolicamente unha

identidade.

Page 199: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

198

Page 200: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

199

Exposición “Entre o sono e os soños: Soñar para crear na Rede

Museística”

A multidisciplinariedade da Rede Museística da Deputación de Lugo,

integrada polo Museo Provincial de Lugo, o Museo Fortaleza de San Paio de

Narla en Friol, o Museo do Mar en San Cibrao e o Pazo de Tor en Monforte de

Lemos, que constitúe un dos seus principais alicientes e fortalezas, xunto co

equipo humano que traballa arreo en prol desta institución forman unha dualidade

complementaria que se converte no seu principal activo contribuíndo ao fomento

dunha reinvención constante, dinámica e actual que vai máis alá das funcións que

lles son propias a un museo.

A variedade de fondos museográficos da Rede Museística, lonxe de

converterse nundesvantaxe no seu discurso expositivo, axudaa ampliarlles o

abano de oferta expositiva aosnosos usuarios e usuarias, converténdose

nuncentro de referencia non só a nivel provincial.

Integrando estas dúas singularidades devanditas,quixemos elaborar un

proxecto onde se amosaraque tirando dun fío condutor, neste caso unconcepto

tan polivalente coma o sono e os soños, podía achegarse, dende distintas

especialidades ou disciplinas, un proxecto complexo, variado, didáctico e

científico que puidese atraer a todo tipo de público dun xeito ameno e

estéticamente atractivo xuntando a todo o persoal da Rede Museística que, deste

xeito fai súa a máxima de “un museo entre todos e para todos.”

Page 201: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

200

Dende unha pluralidade de perspectivas e utilizando unha linguaxe de

cooperación en prol dun obxectivo común, xorde un doce soño: utilizar un

concepto para artellar unha viaxe histórica diacrónica e actualizada polos fondos

museográficos da Rede Museística Provincial.

Logo de facer unha listaxe de pezas, todas pertencentes aos nosos fondos

tanto expostos como en reserva, asociadas ao mundo dos soños dende a

antigüidade ata hoxe e observar que a tipoloxía de obxectos e obras asociados a

esta temática é moi variada, seleccionamos os máis acaídos para o

desenvolvemento do discurso expositivo. Coas ideas e iniciativas propostas

comezou este ambicioso proxecto colectivo no que todos e todas traballamos a

través de distintas achegas e liñas de investigación.

Primeiro contemplamos dúas grandes áreas para visualizar nas dúas

partes físicas que nos dá o propio espazo da Sala de Exposicións temporais do

museo:

1. Sono. Escenografías e obxectos relacionados co descanso: camas, roupa,

artes decorativas e obras vinculadas a estes motivos, xunto cunha

contextualización sobre a historia do descanso dende a prehistoria ata hoxe.

2. Soños. Significados e interpretación dos soños. Soñar para crear a través da

literatura, a arte, especialmente o onírico en movementos como o surrealismo e o

simbolismo, a mitoloxía ou o “soño eterno” como metáfora da morte.

Pero non remata aí o proxecto expositivo, posto que tamén se pretenden vincular

os temas e as pezas escollidas para continuar o discurso noutras obras, sinaladas

para a ocasión, do Museo Provincial de Lugo e nos outros tres museos da Rede:

San Paio de Narla, Pazo de Tor e Museo do Mar.

Outra das liñas baralladas para plasmar este proxecto tamén xogaba coas

funcións dos museos para visibilizar os traballos de conservación, investigación,

didáctica, exhibición e difusión que realizamos, a cotío, nos departamentos

correspondentes, pero que non teñen tanta divulgación. Aquí e agora os/as

visitantes poden comprobar como se interrelacionan todas elas cunha finalidade

común: poñer os museos da Rede ao servizo da sociedade.

Page 202: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

201

Finalmente, pretendemos, dende a transversalidade dun tema tan concreto

e simbólico como o sono/soño, suscitar o interese polos fondos museográficos da

Rede Museística da Deputación de Lugo, fomentar a súa investigación e difusión

para, en definitiva, continuar na mesma liña de protexer, conservar, coñecer e

divulgar o noso patrimonio cultural.

Page 203: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

202

Page 204: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

203

Page 205: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

204

5.7. Programa de concertos e teatro

Concerto de Classic Ensamble no Museo Fortaleza de San Paio de Narla

Serie de concertos que baixo a denominación “Músicas no lenzo” forman

parte do programa de actividades de Verán 2014 na Rede Museística. Os

concertos van acompañados dunha actividade pictórica na que se plamarán os

sentimentos que as diferentes músicas inspiren aos participantes.

A actuación corre a cargo da formación Classic Ensamble (violín e

violonchelo) con un repertorio de BSO (banda sonora orixinal), adaptacións de

música clásica e moderna.

Page 206: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

205

Presentación do grupo de música tradicional galega "Lume Novo"

Page 207: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

206

MICROMINA TÍTERES: " Vacacións no mar"

A Deputación Provincial de Lugo, Vicepresidencia Primeira Cultura e

Turismo en cooperación coa Asociación Carballo Vivo (Friol) e o Museo Fortaleza

de San Paio de Narla da Rede Museística Provincial presentou a actuación de

animación “Vacacións no mar” co grupo “Mircromina Títeres” dirixido por Ton

Arenas.

A fortaleza de San Paio de Narla vibrou con entusiasmo e ilusión,

contaxiando a pais, nais e fillos da dinámica duns monicreques que danzaron

ledos e riseiros ante unha audiencia expectante e entregada a tan didáctico e

lúdico entretenemento. Fieis a nosa máxima, San Paio adora ver a ledicia

reflectida no rostro dos nosos meniños e meñinas. Agardamos que este sexa o

comezo dunha fermosa andaina na que os monicreques fagan as delicias dos

nenos e nenas e nos retrotaian aos maiores a nosa añorada infancia.

Page 208: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

207

Page 209: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

208

Page 210: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

209

5.8. Revista Oral

Revista Oral Castronela nº3

Revista oral de periodicidade anual, editada polo Museo Fortaleza San

Paio de Narla (Rede Museística da Deputación de Lugo).

Centenario de Celestino Fernández de la Vega

E nada máis: o tema, sen dúbida, non queda esgotado; quen queda esgotado,

polo menos de momento, é o autor.

O segredo do humor, Celestino F. de la Vega (Friol, 1914 – Lugo, 1986)

Page 211: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

210

Page 212: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

211

Page 213: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

212

SUMARIO

»Portada musical

Preludio da primeira suite (J. S. Bach), por Paula Rancaño (3’)

»Vida

Lugo, cidade feita á medida do meu corazón, por Ramón López Vázquez (10’)

»Música

Primeiro movemento “Suite para cello só” (G. Cassadó), por Paula Rancaño (3’)

»Celestino en Friol

Os anos mozos na terra natal, por Higinio Martínez Fernández de la Vega (10’)

»Música

Elexía (A. Gaos), por Paula Rancaño (3’)

»Celestino e Guitiriz

As viaxes a Guitiriz, por Alfonso Blanco Torrado (10’)

»Narrración 1

Mortes de trasmundo, por Lois Pérez (5’)

»Música

Estrada de Madrid(L. Bocherinni), por Paula Rancaño (3’)

»Narrración 2

O novenario do Totó, por Lois Pérez (5’)

»Obra

Unha obra tan importante coma breve, por Ramón López Vázquez (10’)

»Música

Lela, por Paula Rancaño (3’)

»Epílogo

Lembranzas, por María Luisa Maceda Méndez (viúva de Celestino F. de la Vega)

(5’)

»Colofón

por Encarna Lago, xerente da Rede Museística da Deputación de Lugo (5’)

»Contracuberta musical

Negra sombra, por Paula Rancaño (3’)

Page 214: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

213

COLABORAN NESTE NÚMERO

Higinio Martínez Fernández de la Vega.- Nace en Friol (Lugo) en 1936. É

licenciado en Dereito pola USC e Diplomado de Personal pola Escola Superior de

Administración e Dirección de Empresas (ESADE) de Barcelona. Pertence ao

Corpo Técnico Superior da Administración da Seguridade Social. Estivo destinado

en Barcelona, A Coruña e Lugo, onde ocupou postos directivos na Comisión

Técnica Evaluadora de Incapacidades, no INSERSO, no INSS e na Tesourería

Territorial da Seguridade Social. Posteriormente pasou ao Corpo de Letrados da

Xunta de Galicia. Tras a xubilación exerceu a avogacía. É coautor do libro “La

Seguridad Social en la Administración Institucional”, autor de artigos sobre o

concello de Friol e sobre Seguridade Social, publicados en prensa e revistas. Na

década dos 50-60 foi colaborador de El Progreso sobre temas relacionados co

concello de Friol.

Alfonso Blanco Torrado.- Crego e dinamizador cultural no ámbito rural, profesor

do IES “Díaz Castro” de Guitiriz. Como párroco rural ten unha longa experiencia

como observador privilexiado dos usos tanto de amuletos como de reliquias neste

ámbito. Realizou estudos eclesiásticos en Santiago de Compostela e na

Universidade Pontificia de Salamanca. Desde 1976 é párroco de varias

parroquias de Guitiriz. Como activista social e cultural funda en 1976 a Asociación

Cultural de Guitiriz, agora coñecida como Xermolos, e dirixe as publicacións

"Guieiros", Cadernos e Revista Xermolos. Creou o Museo de Arte e Cultura

Relixiosa Popular, tras a recuperación do Santuario de Nosa Señora de Bascuas,

a Escola de Música Tradicional, Escola de Canteiros, Cadernos de temas

etnográficos, Biblioteca Pública Xermolos, etc. Foi o fundador do Festival de

Pardiñas (1980), da Feira e Festa da Música e da Arte e dos premios de Guitiriz

de Pintura, Escultura e Fotografía. Coordina a Asociación Sociocultural X. M. Díaz

Castro e a Fundación Manuel María da Terra Cha. É autor de numerosos traballos

publicados en revistas como "Irimia" e "Encrucillada". Recibiu o premio Ánxel Fole

de Ensaio pola obra Xosé María Castro. A Ascensión dun poeta, o premio IAR de

Folclore, o Moncho Valcárcel "pola promoción da Terra" e o Premio Solidariedade

2002.

Page 215: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

214

Ramón López Vázquez .- Nado en Zolle (Guntín) Lugo. Doutor en Filosofía,

actualmente xubilado. Ten publicado sobre Celestino Fernández de la Vega os

seguintes traballos: Celestino Fdez. de la Vega: Pensamento universal desde a

provincia (1993); Celestino, a filosofía e a feira (2000); Celestino Fdez de la Vega,

pensador do novo galeguismo (2004); "Unha traducción co aquel", en experientia

et sapientia, USC, (2007); e da voz"Fernández de la Vega Pardo, C.," en

Dicionario enciclopedia do pensamento galego 2008).

Mª Luisa Maceda Méndez.- Nacín en Navia, Asturias o 10 de xaneiro de 1927.

En 1934 os meus pais trasládanse a Madrid. A guerra pasámola en Navia onde

estabamos de veraneo cando comezou. No 1939 regresamos a Madrid onde

estudei o bacharelato no Instituto Lope de Vega. No ano 1945 fixen as oposicións

ao Ministerio de Gobernación, destinándome a Lugo onde tomei posesión o 1º de

febreiro de 1946 no Goberno Civil. Alí coñecín a Celestino, fixémonos noivos e o

28 de maio de 1949 casamos, tivemos tres fillos e tres netos, durante os 37 anos

de matrimonio só estivemos separados tres meses con motivo dun curso que fixo

Celestino en Alcalá de Henares; o normal era que das 24 horas do día

estiveramos xuntos 21 ou 22 horas. Xubiláronme aos 65 anos, no 1992, sendo

xefe de sección na delegación de Cultura da Xunta, onde pediramos o traslado

Celestino e eu en 1981. E sigo aquí gozando do bisneto e da bisneta que acaban

de chegar.

Lois Pérez.- Lugo, 2 de xuño de 1979. Mestre e narrador oral, traficante de

historias ou crooner rural, segundo o horario e a ocasión. Escolas de idiomas,

cárceres, casas da cultura, pubs, institutos, bares, e feiras do libro ao ancho e

largo do país, son algúns dos lugares onde adoita contar as súas historias,

normalmente enriba dunha caixa. Comezou a escribir e enviar as súas historias

ao programa da Radio Galega, “A boca da noite”, conducido por Quico Cadaval e,

no eido da dramaturxia, gañou en 2008 o II Premio do Público do Premio Diario

Cultural de Teatro Radiofónico da Radio Galega co opúsculo radiofónico

“Saltimbanqui”, peza dirixida polo propio Cadaval e interpretada por Xosé Olveira

“Pico” e Xan Cejudo, entre outros. Editouse en libro-cd por Xerais. Colabora co

grupo de teatro para persoas con diversidade funcional “Pinchacarneiro”, de Lugo,

Page 216: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

215

a través da Fundación Anade. Para eles escribiu a obra dramática “Os

perseguidores de soños”, estreada en 2013. No eido literario foi premiado no

Pedrón de Ouro do Concello de Padrón cunha mención especial en 2009, así

como en diversos certames literarios. Vén de publicar o seu primeiro libro de

poemas “LP”, a través da Editora Emerxente. No eido da educación, leva

coordinado diversos proxectos de Innovación Educativa en Normalización

Lingüística: “Perdidos nos mares da palabra”(Sofán-Carballo en 2010), “As

palabras que soñan co vento”(Bemantes-Miño en 2011)ou “Irradio Lingua” en

(Barrantes-Tomiño en 2013), premiados pola administración educativa ou por

fundacións vencelladas á educación e a cultura (Museo do Pobo Galego a través

do Premio Antonio Fraguas, etc...) Tamén ten participado como relator nos cursos

de galego para o profesorado en prácticas, a través dos CEFORE (Ferrol, A

Coruña, Santiago e Lugo) e como membro da comisión de avaliación dos

proxectos de dinamización lingüística (provincia de Pontevedra). No eido

deportivo, a modo de curiosidade, xogou na División de Honor do fútbol sala

nacional, e na División de Prata durante trece anos. Xogou coa selección galega

con asiduidade e foi internacional universitario, disputando con España o Mundial

de Brasil 2000. Recibiu en 2001 o premio “Deportistas do ano” da Universidade de

Santiago de Compostela. Viva Chuck Berry! Venceremos! Pan, viño e postre.

Paula Rancaño.- Nace en Lugo. Aos sete anos empeza a estudar violonchelo no

Conservatorio de Lugo onde finaliza coas máximas cualificacións. No ano 2011

obtén o título superior de violonchelo no Conservatorio Superior de Música de

Madrid co profesor Iagoba Fanlo. Tamén obtén o Máster de Formación de

Profesorado na especialidade de Música e un Máster de Musicoterapia. Recibe

clases de violonchelistas como Jean Peter Maintz, Daniel Muller, Barbara

Switalska, Asier Polo... Participa como alumna activa na Escola de Altos Estudos

Musicais de Galicia e na Escola de Lucena. Alumna activa da Xove Orquesta de

Galicia, Joven Orquesta de Euskadi, Joven Orquesta de la Comunidad de Madrid,

con esta última realiza unha xira internacional. Actualmente combina o seu labor

docente coa súa participación en diversas agrupacións musicais tanto dentro de

música clásica como da música folk.

Page 217: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

216

Page 218: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

217

Page 219: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

218

Page 220: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

219

Page 221: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

220

5.9. Programa discapacidade

Visita grupo con discapacidade

Page 222: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

221

Visita grupo con discapacidade de Apnais

6. PROGRAMA DE PUBLICACIÓNS

Artigo publicado no Diario Faro de Vigo, no suplemento Faro da Cultura,

sobre o museo Fortaleza San Paio de Narla.

Page 223: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

222

Page 224: Memoria 2014 san paio

Museo Fortaleza San Paio de Narla

223

7. PROGRAMA DE PERSOAL

Xerencia: Encarna Lago González

Departamento de didáctica e guías: Francisca Abuín Villar

Vixiancia: Ana Ferro Fernández e Jesús González López

Servizo de Limpeza: Mª del Carmen Prado

8. PROGRAMA ECONÓMICO