Irudi honetanbi anaia siamdar

bereiztekooperazioa

deskribatzen da.

ZIENTZIA

BIZANZION.

MMEE DDIIKKUUNN TT ZZ AA

sofiak berriro guztiz batuta (greziarrenjokaeraren aurka) medikuntzaren garape-narako oso giro egokia sortu zen. Giro

Filosofoa

Bizanziar medikuntzaren sorrerak,Alexandriako eskolarekin erlazio hertsiadu. Dakigunez, III. mendetik VII. artemedikuntzari buruz garrantzirik handie-netako tokia Alexandria izan zen. Nahiz390. urtean bere Liburutegiaren lehenen-go erreketa izan, bere eraginak aurrerajarraitu zuen eta bertan zientziak eta filo-

hau zela eta enpirismoeklektikoa erres-petatzen zen bitartean,siriar, egyptiar, judutarnahiz kristauen ekarpe-nak egokitzen ziren.Baina, denbora aurrerajoan ahala eta baldintzapolitikoengatik, egu-netik egunera hiriburuberriaren (hots, Kons-tantinopolis-en) ga-rrantzia handiagoa egi-ten zen eta kultur gizonnahiz medikurik ospet-suenak bertara joatenziren bizi izatera eta,bide batez, lanera.

Umar I kalifaren armada 641. urteanAlexandrian sartzen ari zen bitartean,Konstantinopolis-eko giroa oso bestela-koa zen: musulmanak oso oso urruti daude,ez dute inongo arriskurik suposatzen etabizimodu lasaia aurrera eraman daiteke.Horregatik Alexandria itzaltzen ari den

bitartean Konstantinopolis-eko lorapenaerraz uler daiteke. Bestalde kristautasuna,mugimendu heterodoxoak zapaldu ondo-ren, bere arorik oparoenean aurkitzen zen.Artean, Zisma iragarriko zuen borrokaikonoklasta hasteke zegoen. Kristautasu-nak, bere botereaz jabetuta eta zabaltze-

L.M. Bandres Unanue

Veneziako San Markos elizako mosaikoa

bizanziar mediku on askoazaldu zen.

Aro honen egoera Per-gamoko Oribasios-en Bil-duma medikoa eta Sinopsisizeneko lanak gogoan hartugabe ulertzea zaila da. Bil-duma hirurogeitamar alezosatutako lana zen, bainagaur arte herena baino ez dairitsi. Bertan, aurreko eza-gueren sintesiarekin baterabere ohar baliotsuak azalt-zen dizkigu Oribasios-ek.Terapeuta zuhur honek, gaihoni buruz dibulgazio-lanbat idatzi zuen, Euporistakhain zuzen. Liburu hau ur-tetan eta urtetan erabili izanda eta XVIII. mendean ar-tean Pariseko uniber-tsitatean testuliburu bezalaerabiltzen zen.

Aipatu behar den besteizen bat, seigarren mende-an bizi izan zen Amida-koAezio da. Hau Goi Meso-potamiako Amida herrian

jaioa zen. Alexandrian estudiatu ondoren,mediku gisa Konstantinopolisen lan eginzuen: garai hartan zegoen leku desberdi-nen arteko erlazioaren lekuko kontsideradezakegu. KonstantinopolisenJustinianoren mediku izatera iritsi zen.Bere Tetrabiblion izeneko lana lau libu-ruz eta hamasei hitzaldiz dago osatuta.Medikuntza praktikoaren bilduma da etaoso gauza berri gutxi dauka. Bertan Gale-no, Oribasios, Arkigenes eta Sorano-renemaitza batzuk aurkitzen dira.

Aipatu behar dugun beste izena Egi-na-ko Pablo da. Honek medikuntzarenEpitome izeneko lana idatzi zuen. Zorit-xarrez gaur egun zazpi liburu baino ezdira kontserbatzen. Antzinako lanetanoinarritu bazen ere, Pablo ez zen kopistahuts eta itsu horietakoa izan. Aldiz, eritzikritiko batez aukeraketa zehatzak eginzituen eta ez zuen bildurrik izan, eritzihorren arabera, zuzenak ez ziren gauzak,nahiz Hipokratesenak izan, baztertzeko.Lana, bere emaitza eta ohar pertsonalekinosatu eta biribildu zuen. Zazpi liburuenartean garrantzirik handiena duena, sei-garrena da. Hau kirurgiari buruzkoa da

aldian zegoelarik, zenbait errealitatematerialen aurrean jarrera positiboa hartuzuen. Eta giro aberats honetan (hots, aldiberean paganoa eta espirituala, estua etalasaia) eta bere garaiko seme zen botereseguru baten agintaritzapean, medikunt-zak Bizanzioren bizitzan leku berezia betezuen, bide batez garapena lortuz.

Honela, semiologiak, terapeutikak,etab.ek, azken ordezkari bezala Galenoizango duen aroan egindako saiakera ana-tomiko nahiz fisiologiko apalak gaindituegingo dituzte. Beraz, ez da guztiz egiabizanziar medikuak bildumagile baino ezzirela esatea.

Arlo honetan, bestetan ez bezala, an-tzinako idazlanen bildumak egiteaz gainekarpen garrantzitsuak lortu zituzten.

IV. mendea arte medikurik onenenkabia Grezia izan zen, baina hurrengo bimendeetan Alexandriak hartu zuen ohorehori eta Galeno eman zion munduari. Arohoni alexandriar deritzo eta VII. men-dearen erdia arte iraun zuen. Bitartean

eta medikuntzaren arlo honetan, Celsoondoren egindako aurrerapenak nahizanatomia ez jakiteak suposatzen zuenoztopoa gainditzeko kirurgilariek beharzuten trebetasuna ikus ditzakegu.

Asia Txikiko Lidiako Tralles hirian525. urtean Alexandro jaio zen. Estefanobere aita medikua zen. Bere familiarenekonomi mailari esker Italia, Galia, His-pania eta Ipar-Afrikan ibili ahal izan zen.Horri eta bere etxeko giroari esker, jakint-za-maila sendoa lortu zuen medikuntzan.Bere egoitza, Erroman finkatu ondoren,hamabi liburu idatzi zituen. Hauetan,patologia eta gaur egun esango genukeenbarneko gaitzen sendabideak agertzendizkigu. Zer esanik ez, honek bere aurre-koen bibliografia erabili zuen, bainaAeziok bezala, oso era kritikoan eta milaohar ipiniz. Garai hartan medikuntzakerabiltzen zituen gaiak adierazteko, idatzdezagun Alexandroren liburuen zerren-da: I. Buruko eta garuneko gaitzak, freni-tisa, epilepsia eta melankolia; II. Oftal-mologia; III. Otologia; IV. Angina; V.Biriketako gaitzak; VI. Pleuritisa; VII.Urdaileko gaitzak; VIII. Kolera, sabelmi-nak; IX. Gibeleko minak, disenteria; X.Hidropesia; XI. Giltzurrunetako eta ger-nu-bideetako gaitzak; XII. Hezueria.

VII. mendeaz geroztik konstantino-polistar aroa esaten dena daukagu. Ara-biarrek Konstantinopolisi bigarren se-tiaketa egingo diote eta VIII. mendearenhasieran inperioa Egeo-aren itsas baz-terra baino ez da izango. Honek Gre-ziaren eragina areagotu egin zuen. Halaere, garai hartan zientziaren arloangarrantzirik handiena izan zuen gertaera,nahiz gezurra iruditu, imajinei buruzsortutako eztabaida izan zen. Eztabaidahau hasieran teologikoa baino ez zen,baina gero arazo politiko nahiz sozialbihurtu zenez gero, zientziaren arloan bereeragina izan zuen. Garai hartan zientziamonastegietako liburutegietako liburuetanzegoen gordeta eta sortutako iskanbilenondorioz haien kontrako erreakzioakkamustu egin zuen zentru haien eragina.Bestalde, guzti honek sorterazi zuenaskatasunik ezak, zientziaren garapenakbehar duen giroari atzerapena ezarri zion.

Eztabaida ikonoklastak ezabatu etagero, IX. mendean Teofilo enperadoreakirakaskuntza publikoa berrezarri zuen.Eginkizun honek, monastegietan berriro

Justantinus

agertu zuen lasaitasunak eta irakaskuntzapribatuaren hazkundeak, bizanziar erre-nazimentuaren sorrera eragin zuten; hauIX., X. eta XI. mendeetan zehar garatuzen. Bertan IX. mendean TesalonikakoLeon artzapezpikuak astronomia, mate-matika eta medikuntzari buruz idatzi zuen.Aldi berean Fozio Konstantinopolisekopatriarkak bere garaiko ezagumenduenbilduma ikaragarria egin zuen, Myriobi-blion izeneko lana idatziz. Hau 279 libu-ruz dago osatuta.

XI. mendean Mikel VII. Dukas enpe-radorearen Simeon Seth medikua aipatubehar dugu. Hau guztiz gizon entziklope-dista zen. Bere garrantzirik handienakultura arabiarren eta bizanziarraren arte-ko zubia izatearena da eta arabierazkozenbait liburu grekora itzuli zuen. Horre-taz gain elikagaien propietatei buruzSyntagma izeneko liburua idatzi zuen etamedikuntzari eztabaida ikonoklasta zela

eta galdutako ospe soziala

nolabait berreskuratzenlagundu zion.

XII. mendean bizanziar

inperioaren bukaera hasi

zen; tira-bira sozio–poli-

tikoak, egoera ekonomiko

tamalgarria, ekialdeko de-

bozioaren ezarrera eta ho-

nek ekarriko zuen hesikiasta

izeneko mugimendu kietista

(oinarriz zientziaren etsaia

eta antiintelektuala), gurut-

zatuek XIII. mendearenhasieran Konstantino-polisen eta Egeo itsasertze-ko zenbait lekuren konkis-tak direla eta, BizanzioNizeako eta Trebisondakoinperio txiki-txikietarabakarrik mugatu zen. Giro

eta egoera hartan Bizanzioko zientziak,beherakada izugarria jasan zuen.

Hala ere, 1261. urtean Mikel Pa-leologo-k berreskuratu egin zuen Kons-tantinopolis eta bertan AlexandriakoMirepsos aurki dezakegu. Honek Dina-meron izeneko liburua idatzi zuen. Far-makopea ikaragarria da, metodikoa etaosoa, eta bertan 2656 formula desberdinaurki ditzakegu. Lan honek mediku guz-tien mirespena lortu zuen eta XVIII.mendea arte Mendebaldean botikagidanagusi bezala erabilia izan da. Funtsezkoaldaketarik gabe Pariseko MedikuntzFakultatean 1651. urterarte testuliburubezala jarraitu zuen.

Handik aurrera egoera ez zen osoegokia zientzia garatzeko eta noizeanbehin garrantzi handirik gabeko izenenbat edo beste agertzen bada ere, bizanziararoa bukatutzat jo daiteke.

Egina-ko Pablorenlanaren argitalpena:

1567.ean egindakoa.Bere lanek aintzinako

munduaren medikuntza eta arabiarrena

lotzen dituzte