Natura 1.kontrola. ZURE APUNTEAK OSATZEKO

MATERIA BIZIDUNAREN OSAGAIAK:

Bioelementuak edo elementu biogenikoak :izaki bizidunen konposizioan agertzen diren elementu kimikoak ( 70 gutxigorabehera )

sailkapena: : PRIMARIOAK / SEKUNDARIOAK/ OLIGOELEMENTUAK

Lehen mailako bioelementuak: C, O, H, N ,P , S materia biziaren % 95-tik gora osatzen dute eta ezinbestekoak dira biomolekula organikoak eratzeko: (haien artean lotzeko gaitasun handia lotura kobalentea)

Bioelementu primarioek berezko ezaugarriak dituzte, bizirako oso egokiak direnak:

biosferaz gain, atmosferan, litosferan eta hidrosferan daude. Horrek esan nahi du bizidunek eskura dituztela

pisu atomiko txikia dutenez, eta haien kanpo geruzan elektroi-kopuru egokia dutenez, lotura kobalente sendoak ezartzen dituzte beste elementuekin.

karbonoa, oxigenoa eta nitrogenoa elektroi-pare bat baino gehiago konpartitzeko gai dira, lotura bikoitzak ezarriz

oso elektronegatiboak direnez, oxigenoak eta nitrogenoak molekula dipolarrak sortzen dituzte, uretan ongi disolbatzen direnak (hau garrantzi handikoa izanik erreakzio metabolikoetan)

Bigarren mailako bioelementuak : Ca, Na, K, Cl, Mgproportzio txikiagoan agertzen dira materia biziaren % 2-3 a eta funtzio biologiko garrantzizkoentzat ezinbestekoak dira FUNTZIOAK:klorofila molekularen osagaia, katalizatzaile funtzioa

Caorganismo egitura gogorretako osagaia ( oskolak, maskorrak, hezurrak,), sinapsian ezinbestekoa ( bulkada elektrikoa) eta muskuluen uzkurdura prozesuetan ezinbestekoa

Na ugaria zelula barruan ( osmosia prozesua eta gradiente elektrokimikoa)K ugaria zelulen arteko likidoan ( osmosia prozesua eta gradiente elektrokimikoa)Cl anioi garrantzitsuena ( gradiente elektrokimikoa)Mg klorofila molekularen osagia,

Oligoelementuak : ( < % 0,1-ko proportzioa ) eta 2 mota daude:Ezinbestekoak --> Fe, Mn, Cu, Zn eta Co ( oligoelementu hauek organismo guztietan agertzen dira)

FUNTZIOAKFe hemoglobinaren osagaia (oxigenoarekin lotu) eta katalizatzaileaMn uraren fotolisian partehartzaileaCu katalizatzailea, oxidazio-erredukzio prozesuetan,

Znarnasketa zelularraren prozesuan partehartzaile, katalizatzaailea, ugalketa prozesuetan garrantzitsua, ....

Co B12 bitamina ( hemoglobinaren sintesia)

gainontzekoak -> F, I, Si , V, Cr, Se, Mo,Sn, , , …)Ezinbestekoak izan daitezke zenbait organismo bizi ahal izateko, baina ez beste batzuentzat

FHortzetan, esmaltea osatzeko beharrezkoa. Bere gabeziak txantxarrak sortzea errazten du

IHormona tiroideoa osatzeko ezinbestekoa da. Hormona honek metabolismoaren abiadura kontrolatzen du eta bere gabeziak bocio (Tiroides hipertrofikoa) eta kretinismo gaixotasuna.

SiEhun konjuntiboari elastikotasuna eta erresistentzia ematen dizkio. Egitura gogorrak ( diatomeak)

CrIntsulinarekin batera glukosarekiko tolerantzia kontrolatzen du. Ur edangarrian kromo-gabeziak gaztaroko diabetes eragiten du.

Mo koentzimaren osagaia, katalizatzailea, ...

LiNeurotransmisoretan (sinapsietan) eragina dauka eta gogo-aldartea egonkortzen du. Zenbait psikosi maniakodepresiboekin erlazionatuita dago

1.1 Biomolekulak :

Materia bizia eratzen duten molekulak dira eta bi mota agertzen dira:Biomolekula ez-organikoak: molekula hauek ere materia ez bizidunean agertzen dira -> H2O / CO2 , O2 eta gatz mineralak ( kloruroak, fosfatoak, ….)Biomolekula organikoak: izaki bizidun guztien eraketan parte hartzen dute eta haiek bakarrik sortuak izan daitezke. --> gluzidoak, lipidoak, proteinak eta azido nukleikoakDesberdintasunak: - biomolekula organikoak atomo kopuru aldetik handiak dira eta konplexuak, berriz inorganikoak oso sinpleak dira.- biomolekula organikoetan C atomoa beti agertzen da oinarrizko egituran, C atomoen arteko lotura kobalenteen bidez kateak sortzen dira eta molekula hauek linealak, adardunak edo ziklikoak izan daitezke. Kate hauetan C atomoek H atomoekin lotura kobalenteak eratzen dituzte. - biomolekula organiko gehienak polimeroak dira, zera monomero izeneko molekula bakunagoak lotuz eratzen dira - biomolekula organiko guztiek funtzioa dute organismoan

URA

Ura substantziarik ugariena da, bai litosferan, bai materia bizian eta ezinbestekoa da bizitzarako.

Ura: H2O, hidrogeno atomo bakoitza oxigenoarekin elkartzen da lotura kobalentearen bidez. Ur molekula neutroa da, baina H eta O atomoen elektronegatibitatea oso desberdina da eta horrek polaritatea sortzen du.

Disolbatzaile unibertsala da

Uraren funtzioak:1. Funtzio metabolikoa: Erreakzio metaboliko gehienak uretan gertatzen dira,

erreakzionatzen diren substantziak disolbatuta egon behar direlako. Gainera, erreakzio batzuetan ura erreaktiboa da. Fotosintesis kasuan, ura da hidrogenoa ematen duena.

2. Funtzio transportadora: disolbatzaile ona delako3. Funtzio estrukturala: forma ematen die zelulei, uraren kohesioa handia

delako4. Funtzio termoreguladora: tenperatura konstantea mantentzen du5. Funtzio disolbatzailea

GATZAK

Molekula inorganikoak materia bizian kantitate txikietan daudenak Batzuetan estruktura solidoak eratzen dute eta eraiki eta babes funtzioak betetzen

dute: kaltzio karbonatoa oskoletan, kaltzio fosfatoa hezurretan, Kaltzio fluoruroa hagin-hortzetan,..…

Proteina, lipido eta gluzidoekin agertzen dira: fosfoproteinak, fosfolipidoak, agar-agar,…

Beste batzuetan disolbatuta agertzen dira, ioiak eratuz:Cl-, CO3

-2, HCO3-, PO4

-3,I-( tiroidea), …K+, Na+, Ca+2 ( hezurretan eta odoletan), Mg+2( klorofila),…

MOLEKULA ORGANIKOAK: materia bizidunean soilik daude eta bioelementuz osaturik dauden molekulak dira. Lehen printzipioak deitzen dira eta hauek dira:

Gluzidoak Lipidoak Proteinak Azido Nukleikoak(CH2O)n formula kimiko orokorra dute.Funtzio energetikoa eta zenbaitegitura eraikitzeko erabiltzen dira;molekula txikikoek zapore gozoadute (glukosa, sakarosa ...) . Molekulahandikoek ez dute zapore gozorik etaez dira ongi disolbatzen uretan (almidoia,zelulosa)

Ez dira uretan disolbatzen;C, H eta O-oz osaturik daude, beti;Lipido batzuetan, P eta N erabiltzen dira.Funtzio energetikoa (koipeak eta gantzak)Erregulazio funtzioa (sexu hormonak:testosterona, progesterona ..)Egitura biologikoak: mintz zelularrak.Babesa termikoa.

Beti C, N, O eta H-z osaturikdaude. Batzutan S-a ereerabiltzen da.Garraio funtzioa (Hemoglobina)Inmunitatea (Antigorputzak)Mugimendua (giharre zeluletan)Egitura biologikoak: ileak, lumak, adarrak ..

C, N, O, H eta P-z osaturik daude;molekula hauek harizpi itxurakoakizaten dira; harizpi hauekkromosomak osatzen dituzte,zelularen nukleoan dauden egituramorfologiko garrantzitsuak.Molekula hauek dira, gurasoengandikseme-alabengana transmititzendirenak, herentziaren oinarrimolekularrak dira eta bizidunaeraikitzeko informazioa gordetzen dute