Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e€¦ · Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de...

Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e

Ciencias Sociais para Educación Secundaria

Xosé Carlos Macía Arce

Francisco Rodríguez Lestegás

Francisco Xosé Armas Quintá

GUÍA PARA O PROFESORADO

© Andavira Editora © Os autores Deseño de portada: mascreativos [www.mascreativos.es] ISBN: 978-84-8408-892-9 D.L.: C 1969-2015

Esta publicación foi realizada no marco e contou coa axuda do Proxecto COMPSOCIALES [EDU2012-37939-C03-01] financiado polo Ministerio de Economía y Competitividad no Plano Nacional de I+D+i e das redes de excelencia Red14 [do Plan Estatal de Investi-gación Científica y Técnica y de Innovación 2013-2016, EDU2014-51720-REDT] e NEDAT [do Programa para a Consolidación e Estruturación de Unidades de Investigación Competitivas do Sistema Universitario de Galicia, Modalidade Redes, R2014/018]. Colaboran: ANTE USC, ELINCIS USC, NEDAT, RED 14, Colexio de Xeógrafos [Delegación Galega], AGALI.

http://www.mascreativos.es/

Índice

Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e Ciencias Sociais para

Educación Secundaria

Introdución ........................................................................................................................ 9

Bloque I – XEOGRAFÍA DESCRITIVA, ACTIVA E CRÍTICA

Tema 1. Cohesión e desenvolvemento territorial na Unión Europea ............................ 13

Tema 2. Calidade de vida en espazos naturais protexidos. Estudo de caso nunha rexión

europea ............................................................................................................................ 73

Bloque II – CARTOGRAFÍA TEMÁTICA E OUTROS RECURSOS ESTRATÉXICOS PARA A

APRENDIZAXE E ENSINANZA DA XEOGRAFÍA DE EUROPA

Tema 3. O atlas temático como recurso para comprender as realidades sociais e eco-

nómicas dunha rexión europea. Estudo de caso en Galicia ............................................ 99

Tema 4. Recursos e ferramentas TIC para a aprendizaxe e ensinanza da xeografía de

Europa ............................................................................................................................ 149

Anexo. Guías de traballo para investigar e innovar en xeografía e ciencias sociais ..... 155

Referencias .................................................................................................................... 167

Bloque I

XEOGRAFÍA DESCRITIVA, ACTIVA E CRÍTICA

Tema 1. Cohesión e desenvolvemento territorial na Unión Europea

1.1. Introdución ............................................................................................................. 13

1.2. A presenza da cartografía e de Europa na educación secundaria .......................... 13

1.3. A Estratexia Europa 2020 e a aposta por unha economía intelixente ................... 17

1.4. Os grandes desequilibrios rexionais na Unión Europea ......................................... 18

1.5. O fracaso escolar en Galicia e na Unión Europea ................................................... 33

1.6. A poboación universitaria en Europa ..................................................................... 36

1.7. Os desaxustes rexionais entre crecemento económico e educación ..................... 39

1.8. A poboación NINI como unha nova realidade no tecido social europeo ............... 42

1.9. Realidades educativas fóra de Europa.................................................................... 45

1.10. Anexo cartográfico e estatístico ............................................................................. 49

Mapa 1: GDP per capita [2009] ........................................................................................... 49 Mapa 2: Change in GDP per capita [2007-2011] ................................................................. 50

Mapa 3: Total expenditure in research and development [2009] ....................................... 51

Mapa 4: Total expenditure in research and development [2003-2009] ............................. 52

Mapa 5: Employment rate [2010] ....................................................................................... 53

Mapa 6: People working in the public sector [2010] ........................................................... 54

Mapa 7: Early leavers from education and training [2010] ................................................. 55

Mapa 8: Population aged 30-34 with a tertiary education [2010] ...................................... 56

Mapa 9: Young people not in work, education or training [2010] ...................................... 57

Mapa 10: Business expenditure in Research and development [2009] .............................. 58

Mapa 11: Ageing index [2010] ............................................................................................. 59

Mapa 12: Population at risk of poverty or social exclusion [% total population] [2010] .... 60

Mapa 13: People at risk of poverty after social transfers [2010] ........................................ 61

Mapa 14: Individuals who have never used a computer [2011] ......................................... 62

Mapa 15: Broadband penetration rate [2006-2009] ........................................................... 63

Táboa 1: GDP per capita in PPS [1995-2011] ....................................................................... 64

Táboa 2: Gross domestic product expenditure on R&D [1990-2010] ................................. 65

Táboa 3: Employment rate by sex, age group 20-64 [1992-2011] ...................................... 67

Táboa 4: Early leavers from education and training by sex [1992-2011] ............................ 69

Táboa 5: Tertiary educational attainment by sex, age group 30-34 [2000-2011] ............... 71

Tema 2. Calidade de vida en espazos naturais protexidos. Estudo de caso nunha re-

xión europea

2.1. Introdución ............................................................................................................. 73

2.2. O programa Home e Biosfera ................................................................................. 73

2.3. As Reservas da Biosfera de Galicia ......................................................................... 75

2.4. Desenvolvemento sostible nas reservas da biosfera.............................................. 82

2.5. Estudo de caso na Área de Allariz ........................................................................... 85

2.6. Conclusións ............................................................................................................. 87

2.7. Anexo cartográfico e estatístico ............................................................................. 88

Mapa 16: Reservas da biosfera de Galicia ........................................................................... 88

Mapa 17: Area under Natura2000 [2009] ........................................................................... 89

Mapa 18: Greenhouse gas emissions [2009] ....................................................................... 90

Mapa 19: Share of renewable energy in gross final energy consumption [2009] ............... 91

Mapa 20: Potential for electricity production from wind power stations [2005] ............... 92

Mapa 21: Potential for electricity production from PV panels [2005] ................................ 93

Táboa 6: As reservas da biosfera de Galicia ........................................................................ 94

Táboa 7. Indicadores sociais e económicos na Área de Allariz [2011-2013] ....................... 95

Bloque II

CARTOGRAFÍA TEMÁTICA E OUTROS RECURSOS ESTRATÉXICOS PARA A


Tema 3. O atlas temático como recurso para comprender as realidades sociais e eco-

nómicas dunha rexión europea. Estudo de caso en Galicia

3.1. Introdución ............................................................................................................. 99

3.2. Asentamentos de poboación .................................................................................. 99

3.3. Comarcas e municipios ......................................................................................... 102

3.4. Indicadores demográficos .................................................................................... 102

3.5. Indicadores socioeconómicos ............................................................................... 104

3.6. Anexo cartográfico e estatístico ........................................................................... 111

Mapa 22: Asentamentos [entidades singulares] de máis de 5.000 habitantes [2012] .... 111

Mapa 23: Asentamentos [entidades singulares] de 2.000 a 5.000 habitantes [2012] ..... 112

Mapa 24: Comarcas e municipios da provincia de A Coruña ........................................... 113

Mapa 25: Comarcas e municipios da provincia de Lugo .................................................. 114

Mapa 26: Comarcas e municipios da provincia de Ourense ......................................... 115 Mapa 27: Comarcas e municipios da provincia de Pontevedra........................................ 116

Mapa 28: Evolución da poboación [2007-2012] ............................................................... 117

Mapa 29: Índice de envellecemento [2012] ..................................................................... 118

Mapa 30: Densidade de poboación [2012] ...................................................................... 119

Mapa 31: Taxa de paro [2012] .......................................................................................... 120

Mapa 32: Taxa de risco de pobreza [2012]....................................................................... 121

Mapa 33: Ingresos medios por fogar [2007] .................................................................... 122

Mapa 34: Ingresos medios por fogar [2012] .................................................................... 123

Mapa 35: Índice de Gini [2007] ........................................................................................ 124

Mapa 36: Índice de Gini [2012] ........................................................................................ 125

Mapa 37: Produto Interior Bruto por habitante [2010] ................................................... 126

Mapa 38: Poboación sen estudos [2001] ......................................................................... 127

Mapa 39: Poboación con estudos primarios [2001] ......................................................... 128

Mapa 40: Poboación con estudos secundarios [2001] ..................................................... 129

Mapa 41: Poboación con estudos superiores [2001] ....................................................... 130

Mapa 42: Poboación ocupada no sector primario [2001] ................................................ 131

Mapa 43: Poboación ocupada no sector secundario [2001] ............................................ 132

Mapa 44: Poboación ocupada no sector terciario [2001] ................................................ 133

Mapa 45: Poboación estranxeira [2007] .......................................................................... 134

Mapa 46: Poboación estranxeira [2012] .......................................................................... 135

Mapa 47: Fogares con ordenador [2012] ......................................................................... 136

Mapa 48: Fogares con Internet [2012] ............................................................................. 137

Mapa 49: Usuarios de ordenador [2012] ......................................................................... 138

Mapa 50: Usuarios de Internet [2012] ............................................................................. 139

Táboa 8. Asentamentos de poboación con máis de 5.000 habitantes

na provincia da Coruña [2012] ......................................................................................... 140


na provincia de Lugo [2012] ............................................................................................. 141


na provincia de Ourense [2012] ....................................................................................... 142


na provincia de Pontevedra [2012] .................................................................................. 143

Táboa 12. Asentamentos de poboación de 2.000 a 5.000 habitantes

na provincia de A Coruña [2012] ...................................................................................... 144


na provincia de Lugo [2012] ............................................................................................. 145


na provincia de Ourense [2012] ....................................................................................... 146


na provincia de Pontevedra [2012] .................................................................................. 147

Tema 4. Recursos e ferramentas TIC para a aprendizaxe e ensinanza da xeografía de

Europa

4.1. Introdución ........................................................................................................... 149

4.2. Estratexia Europa 2020 ......................................................................................... 149

4.3. Eurostat................................................................................................................. 150

4.4. ESPON ................................................................................................................... 150

4.5. Oportunidades ...................................................................................................... 151

Anexo

GUÍAS DE TRABALLO PARA INVESTIGAR E INNOVAR EN XEOGRAFÍA E CIENCIAS

SOCIAIS

I. Iniciación á investigación en xeografía e ciencias sociais ..................................... 157

II. Deseño dunha unidade didáctica en xeografía e ciencias sociais ........................ 161

III. Deseño dunha saída didáctica en xeografía e ciencias sociais ............................. 163

IV. Estrutura do Traballo Fin de Máster ..................................................................... 165

REFERENCIAS ............................................................................................................................. 167

Xosé Carlos Macía Arce | Francisco Rodríguez Lestegás | Francisco Xosé Armas Quintá Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e Ciencias Sociais para Educación Secundaria

9

Introdución

Este manual propón novas estratexias para a

aprendizaxe e ensinanza da xeografía e as

ciencias sociais en educación secundaria. Está

dirixido ao profesorado desta etapa, estu-

dantes en formación e persoal que desem-

peña labores de xestión e planificación edu-

cativas.

Os contidos do manual organízanse en dous

bloques. O primeiro deles presenta contidos

sobre cohesión territorial e calidade de vida

en espazos naturais protexidos. O segundo

recolle ferramentas, recursos e fontes para

interactuar co alumando nas aulas. Ambos

bloques teñen en común que traballan sobre

Europa e a Unión Europea. Somos conscien-

tes de que os contidos sobre o “vello conti-

nente” están moi presentes no currículo de

secundaria e, sen dúbida, son estratéxicos

para a formación do alumnado, de aí a súa

selección.

Ditos contidos foron implementados nun

curso universitario de formación de profeso-

rado da Universidade de Santiago de Com-

postela, no marco dunha investigación de

aula para unha tese de doutoramento sobre

aprendizaxe e ensinanza da xeografía de

Europa en educación secundaria. Esta inves-

tigación permitiunos entender moito mellor

a nosa proposta didáctica e, incluso, deunos

a posibilidade de introducir pequenas modi-

ficacións.

Dende logo, o manual non pretende ser a

solución definitiva a todos os problemas

didácticos da área de xeografía e ciencias

sociais. Representa, simplemente, unha pro-

posta de traballo que, por suposto, sempre

pode ser discutida.

Porén, sempre tivemos claro que escolliamos

unha temática interesante, e non só por rela-

cionarse dunha maneira moi estreita cos

contidos curriculares. A xeografía de Europa

sempre é un tema recorrente, un tema de

interese e actualidade, especialmente agora

que estamos a sufrir un período de crise

económica, social e política no noso conti-

nente. Polo tanto, coa temática escollida

para presentar un modelo didáctico nunca

tivemos dúbidas.

Tamén tiñamos moi claro o obxectivo polo

cal decidimos redactar este manual, que non

era outro que utilizar contidos estratéxicos

para mostrar recomendacións didácticas,

ferramentas, fontes e recursos para a apren-

dizaxe e ensinanza da xeografía e as ciencias

sociais. E todo cunha idea moi clara, pasar

dunha xeografía descritiva e memorística a

unha xeografía activa e crítica, na cal o alum-

nado participa na construción do coñece-

mento e tamén ten capacidade para reflexio-

nar.

Organizamos os contidos do manual en dia-

positivas numeradas para o seu uso en aulas

de educación secundaria. Sobre as mesmas

realizamos comentarios que poden aparecer

sobre textos en azul ou negro. Os textos en

azul recollen ideas síntese, reflexións e tare-

fas sobre xeografía e ciencias sociais. Os tex-

tos en negro aportan recomendacións didác-

ticas e, sobre todo, “formas de facer xeogra-

fía” nas aulas de educación secundaria. Os

tres primeiros temas engaden anexos con

cartografía e estatística.

Finalmente, o libro péchase cunha guía para

a elaboración de traballos de investigación e

innovación en xeografía e ciencias sociais. En

definitiva, presentamos un manual que ogallá

teña algo de utilidade na ensinanza da xeo-

grafía e as ciencias sociais en educación se-

cundaria.

Bloque I

XEOGRAFÍA DESCRITIVA, ACTIVA E CRÍTICA


13

Tema 1. Cohesión e desenvolve-

mento territorial na Unión Euro-

pea

1.1. Introdución

[Diapositiva 1]

� Xeografía activa e crítica.

� 3º ESO e 2º Bacharelato.

� Revisión curricular.

� Tarefas e explicacións didácticas.

Neste capítulo presentamos unha unidade

práctica de xeografía activa e crítica, to-

mando como referencia temática a suposta

cohesión territorial en Europa. Está orien-

tado, sobre todo, para o alumnado de 3º

da ESO e 2º de Bacharelato.

O capítulo comeza coa presentación curri-

cular dos contidos relacionados coa carto-

grafía e con Europa para educación secun-

daria. Para facer isto, traballamos cos de-

cretos 133/2007 e 126/2008, publicados no

DOG o 13 de xullo de 2007 e o 23 de xuño

de 2008 respectivamente. A data de hoxe,

está en vigor a Lei Orgánica 8/2013, de 9

de decembro, para a mellora da calidade

educativa [LOMCE], publicada no BOE do

10 de decembro de 2013. Non obstante, en

Galicia non están implantados aínda os

decretos que regulan os currículos para

educación secundaria obrigatoria e bacha-

relato.

O capítulo compleméntase con propostas

de tarefas e explicacións didácticas para

traballar nas aulas de educación secundaria

con cartografía temática, fontes estatís-

ticas e ferramentas como Google Earth ou

Street View. O obxectivo final é construír

unha aprendizaxe activa, reflexiva e crítica.

1.2. A presenza da cartografía e de

Europa na educación secundaria

[Diapositiva 2]

� Lectura e interpretación de imaxes

e mapas de diferentes escalas e

características.

[Secundaria] [Primeiro curso]

[Ciencias sociais, xeografía e histo-

ria] [Decreto 133/2007]

� Localización no mapa e caracteri-

zación de continentes, océanos,

mares, unidades do relevo e ríos

no mundo, en Europa, en España e

en Galicia.

[Secundaria] [Primeiro curso]



14 Xosé Carlos Macía Arce | Francisco Rodríguez Lestegás | Francisco Xosé Armas Quintá Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e Ciencias Sociais para Educación Secundaria

Inicialmente, os contidos da educación

secundaria para primeiro curso inciden

nunha cartografía que só se utiliza para

identificar continentes, océanos, mares,

unidades do relevo e ríos no mundo, en

Europa, en España e en Galicia. Trátase,

polo tanto, dunha cartografía moi básica

identificada coa xeografía descritiva. En

calquera caso, resulta conveniente lem-

brarlle ao alumando o valor deste tipo de

xeografía como punto de partida para facer

unha xeografía crítica. Por outra banda,

tamén é moi interesante recalcar a impor-

tancia que adquire o traballo comple-

mentario con imaxes para entender as

distintas realidades xeográficas.

[Diapositiva 3]

� As sociedades actuais. Estrutura e

diversidade. Desigualades e confli-

tos. Caracterización da sociedade

galega, española e europea.

[Secundaria] [Segundo curso]



� Obtención e procesamento de in-

formación a partir da percepción

das paisaxes xeográficas do con-

torno ou de imaxes, de fontes

orais e de documentos visuais,

cartográficos e estatísticos, incluí-

dos os proporcionados polas tec-

noloxías da información e a co-

municación.

[Secundaria] [Terceiro curso] [Cien-

cias sociais, xeografía e historia]

[Decreto 133/2007]

En terceiro curso de educación secundaria

incídese máis fondamente na interpreta-

ción xeográfica a partir do traballo con

fontes variadas que poden incluír cartogra-

fía, imaxes, bases estatísticas e documen-

tos proporcionados polas novas tecnoloxías

da información e a comunicación [TIC].

Esta riqueza de recursos permitiralle ao

alumnado percibir e entender a xeografía

dunha maneira distinta.

[Diapositiva 4]

� O espazo xeográfico europeo. Or-

ganización política e administra-

tiva da Unión Europea. Funciona-

mento das institucións. A condi-

ción periférica de Galicia e reper-

cusión das políticas europeas. A

eurorrexión atlántica Galicia-

Norte de Portugal.

[Secundaria] [Terceiro curso] [Cien-

cias sociais, xeografía e historia]

[Decreto 133/2007]

� Tendencias, causas e consecuen-

cias dos grandes desprazamentos

de poboación no mundo actual.


49

1.10. Anexo cartográfico e estatístico

Mapa 1: GDP per cápita, 2009


Mapa 2: Change in GDP per cápita, 2007-2011


73

Tema 2. Calidade de vida en es-

pazos naturais protexidos. Estu-

do de caso nunha rexión europea

2.1. Introdución

2.1 Introdución

� Programa Home e Biosfera.

� Reservas da Biosfera de Galicia [xeografía descritiva].

� Condicións sociais e económicas? [xeografía crítica].

[Diapositiva 74]

� Programa Home e Biosfera.

� Reservas da Biosfera de Galicia

[xeografía descritiva].

� Condicións sociais e económicas?

[xeografía crítica].

Este capítulo complementa os contidos

curriculares relacionados co medio am-

biente en Europa na educación secundaria.

Concretamente, os estudantes traballarán

coas reservas da biosfera, unha das figuras

lexisladas pola UNESCO para a protección

da natureza.

Primeiramente, o capítulo presenta o pro-

grama. Despois, son presentadas as reser-

vas da biosfera de Galicia como un estudo

de caso para Europa. Finalmente, analí-

zanse as condicións sociais e económicas

na Área de Allariz, unha das seis reservas

da biosfera que ten Galicia na actualidade.

O obxectivo do capítulo é dobre. Por unha

banda, ponse en valor a natureza facendo

uso da xeografía descritiva. Pero por outra,

valóranse criticamente as condicións so-

ciais e económicas dunha reserva de bios-

fera en Galicia, exercicio que permite des-

cubrir as contradicións dun programa que

se fai chamar Home e Biosfera. Este traba-

llo introduce aos estudantes, unha vez

máis, na xeografía crítica.

Na diapositiva, aparece unha galería de

imaxes da reserva da biosfera Mariñas Co-

ruñesas e Terras do Mandeo.

2.2. O programa Home e Biosfera

2.2 O programa Home e Biosfera

� As Reservas da Biosfera responden a unha iniciativa da UNESCO lanzada no ano 1970dentro do programa Home e Biosfera.

� [Men and Biosphere].

� [MAB].

� www.unesco.org

[Diapositiva 75]

� As Reservas da Biosfera responden

a unha iniciativa da UNESCO lanza-

da no ano 1970 dentro do progra-

ma Home e Biosfera.

� [Men and Biosphere].

� [MAB].

� www.unesco.org

Sempre é interesante aproveitar as expli-

cacións na aula para facer referencia ás

principais fontes de información. Neste

caso, introducimos o portal oficial da

UNESCO, no cal o alumando poderá atopar

documentos e recursos multimedia sobre o

programa Home e Biosfera.

http://www.unesco.org/

http://www.unesco.org/



� Este programa considera aos homes e mulleres como suxeitos principais dentro dun marco de protección dos seres vivos do planeta Terra.

[Diapositiva 76]

� Este programa considera aos ho-

mes e mulleres como suxeitos

principais dentro dun marco de

protección dos seres vivos do pla-

neta Terra.

O programa establece unha Rede Mundial

de Reservas da Biosfera que deberían ac-

tuar como territorios modelo no uso e con-

servación dos recursos naturais, ao tempo

que consolidarían o desenvolvemento so-

cial e económico das poboacións que habi-

tan neles.


� O programa está fundamentado nas bases do desenvolvemento sostible promulgado por Nacións Unidas no ano 1987.

� [Informe Brundtland].

[Diapositiva77]

� O programa está fundamentado

nas bases do desenvolvemento

sostible promulgado por Nacións

Unidas no ano 1987.

� [Informe Brundtland].

Aproveitamos para introducir na aula os

documentos estratéxicos. Neste caso, pre-

sentamos o Report of the World Commis-

sion on Environment and Development:

Our common future, máis coñecido como

Informe Brundtland, dispoñible en Inter-

net.

Nas explicacións é interesante pararse nos

termos ou palabras chave do texto. Por

exemplo, nesta diapositiva podemos expli-

car polo miúdo que se entende por de-

senvolvemento sostible, ou ben presentar

as Nación Unidas como unha das principais

institucións internacionais.


� Pero ...

� Como son as condicións naturais, sociais e económicas nas Reservas da Biosfera?

� A poboación local vese beneficiada só polo feito de residir nunha Reserva da Biosfera?

[Diapositiva 78]

� Pero ...

� Como son as condicións naturais,

sociais e económicas nas Reservas

da Biosfera?

� A poboación local vese beneficiada

só polo feito de residir nunha Re-

serva da Biosfera?

Máis de catro décadas despois dende o

inicio do programa, cabe preguntarse co-

mo evolucionaron realmente as reservas

da biosfera e cales son as condicións natu-

rais, sociais e económicas dentro das mes-

mas, é dicir:


2.7. Anexo cartográfico e estatístico

Mapa 16: Reservas da biosfera de Galicia


89

Mapa 17: Area under Natura2000, 2009


Mapa 18: Greenhouse gas emissions, 2009


91

Mapa 19: Share of renewable energy in gross final energy consumption, 2009


Mapa 20: Potential for electricity production from wind power stations, 2005

Bloque II

CARTOGRAFÍA TEMÁTICA E OUTROS RECURSOS ESTRATÉXICOS PARA A



99

Tema 3. O atlas temático como

recurso para comprender as rea-

lidades sociais e económicas

dunha rexión europea. Estudo de

caso en Galicia

3.1. Introdución

3.1 Introdución

� Atlas temático de Galicia

� Instituto Galego de Estatística [IGE].

� Sistemas de Información Xeográfica [SIX].

� Selección de mapas territoriais, demográficos e socioeconómicos.

� Indicadores, índices, evolucións, cartografía comparada e correlacións.

� Visión global e reflexiva.

[Diapositiva 105]

� Atlas temático de Galicia

� Instituto Galego de Estatística

[IGE].

� Sistemas de Información Xeográfi-

ca [SIX].

� Selección de mapas territoriais,

demográficos e socioeconómicos.

� Indicadores, índices, evolucións,

cartografía comparada e correla-

cións.

� Visión global e reflexiva.

A cartografía temática é unha das ferra-

mentas chave en xeografía. Polo tanto,

consideramos oportuno explicarlle ao

alumnado como interpretar realidades

territoriais concretas utilizando mapas

temáticos. Para facilitar a aprendizaxe,

decidimos traballar con cartografía galega,

concretamente cunha selección de mapas

territoriais, demográficos e socioeconómi-

cos extraídos do Atlas Sociedade da Infor-

mación de Galicia. En primeiro lugar, expli-

cámoslles aos alumnos e alumnas que os

mapas foron elaborados con Sistemas de

Información Xeográfica [SIX] e con infor-

mación estatística harmonizada polo IGE.

Despois, repasamos nocións estatísticas

básicas; por exemplo, lembramos ao alum-

nado as diferenzas entre indicadores e

índices, ou entre datos absolutos e relati-

vos. Finalmente, incidimos no obxectivo

final, que non é outro que acadar unha vi-

sión global e reflexiva sobre a realidade

dun territorio europeo, contrastando situa-

cións actuais e pasadas [evolucións], fa-

cendo uso da cartografía comparada e

establecendo correlacións entre mapas.

3.2. Asentamentos de poboación

[Diapositiva 106]

� Asentamentos de poboación con

máis de 5.000 habitantes

� [IGE, 2012]

� O Eixo Atlántico.

� As cidades.


� Os espazos periurbanos.

� As cabeceiras comarcais.

Iniciamos a análise territorial cun mapa de

poboación de Galicia, concretamente co

mapa de asentamentos de poboación con

máis de 5.000 habitantes. Aquí, o real-

mente interesante é que os estudantes

sexan capaces de interpretar a distribución

territorial dos principais núcleos de poboa-

ción de Galicia. Interésanos afianzar as

diferenzas entre os espazos urbanos e ru-

rais, os espazos costeiros e de interior, ou

ben os desequilibrios entre a Galicia occi-

dental coa Galicia oriental.

Destacaremos, especialmente, a concen-

tración de poboación no Eixo Atlántico, un

corredor no que se integran cinco das setes

cidades de Galicia [Ferrol, A Coruña, San-

tiago de Compostela, Pontevedra e Vigo],

así como amplos espazos periurbanos.

Tamén destacaremos outros espazos que

poden ser interpretados na aula; por

exemplo, que papel xogan as cabeceiras

comarcais no dinamismo demográfico de

Galicia?

3.2 Asentamentos de poboación

Concello Entidades singulares Poboación (2012)

A Coruña A Coruña 218249

Santiago De Compostela Santiago De Compostela 79616

Ferrol Ferrol 64226

Narón Narón 32734

Carballo Carballo 17967

Ribeira Santa Uxía de Ribeira 13259

Ames O Milladoiro 11959

Arteixo Arteixo 11474

Betanzos Betanzos 10710

As Pontes de García Rodríguez As Pontes de García Rodríguez 9278

Boiro Boiro 8429

Noia Noia 8343

Oleiros Perillo 8110

Ames Bertamiráns 7758

Sada Sada 7270

A Coruña Mesoiro 7008

Ordes Ordes 5968

[Diapositiva 107]

Nesta diapositiva presentamos unha táboa

cos principais asentamentos de poboación

na provincia da Coruña. Utilizamos esta

táboa para destacar as realidades periurba-

nas en Galicia. Así, vilas como O Milladoiro

e Bertamiráns na área urbana de Santiago

de Compostela, ou ben Arteixo, Perillo e

Mesoiro nas proximidades da Coruña evi-

dencian o crecemento de núcleos dormito-

rio arredor das cidades. Estas realidades

espaciais conforman as “cidades difusas”

de Galicia nun eixo que percorre toda a

Depresión Meridiana.

3.2 Asentamentos de poboación

Concello Entidade singular Poboación (2012)

Lugo Lugo 89935

Monforte De Lemos Monforte De Lemos 16763

Burela Burela 9631

Sarria Sarria 8795

Viveiro Viveiro 7472

Ribadeo Ribadeo 6683

Vilalba Vilalba 5994

Foz Foz 5114

[Diapositiva 108]

Na provincia de Lugo poñemos en valor A

Mariña Lucense, un territorio costeiro que

concentra catro dos principais asentamen-

tos de poboación da provincia. Aquí pode-

mos lembrar o concepto de corredor xeo-

gráfico facendo relación ás vilas de Viveiro,

Burela, Foz e Ribadeo, catro asentamentos

por riba dos 5.000 habitantes que perco-

rren toda a costa provincial ata tocar co

borde asturiano. Tamén podemos traballar

cos estudantes a distribución da poboación

sobre o territorio galego. Neste exercicio

denunciamos os desequilibrios territoriais

de Galicia establecendo comparativas en-

tre provincias.


117

Mapa 28: Evolución da poboación [IGE, 2007-2012]


Mapa 29: Índice de envellecemento [IGE, 2012]


149

Tema 4. Recursos e ferramentas

TIC para a aprendizaxe e ensi-

nanza da xeografía de Europa

4.1. Introdución

[Diapositiva 133]

� Comisión Europea.

� Estratexia Europea 2020.

� Eurostat.

� ESPON.

A Comisión Europea emprega Internet

como medio de difusión para publicar

plans e informes [Estratexia Europea 2020],

estatísticas [Eurostat] e cartografía temá-

tica [ESPON]. Esta documentación facilita

ferramentas extraordinariamente útiles

para a ensinanza da xeografía nas aulas de

educación secundaria.

4.2. Estratexia Europa 2020

[Diapositiva 134]

A Estratexia Europa 2020 é o plan de crece-

mento proposto pola Comisión Europea

para cubrir o período 2010-2020. Esta es-

tratexia fundaméntase nunha economía

intelixente, sostible e integradora para

tódalas rexións da Unión Europea. Toda a

documentación relacionada coa estratexia

está dispoñible en Internet, destacando

especialmente sete textos identificados

como as iniciativas emblemáticas: unha

axenda dixital, unión pola innovación, mo-

cidade en movemento, unha utilización

eficaz dos recursos, unha política industrial

axeitada, unha axenda de novas cualifica-

cións e emprego e, finalmente, unha plata-

forma europea contra a pobreza.


4.3. Eurostat

[Diapositiva 135]

Eurostat é a oficina de estatística da Unión

Europea. O seu obxectivo é proporcionar

datos estatísticos sobre Europa que permi-

tan establecer comparacións entre Esta-

dos, pero tamén entre agrupacións de re-

xións [NUTS1], rexións [NUTS2], provincias,

departamentos ou similares [NUTS3] e

áreas urbanas [LUZ]. As bases estatísticas

están organizadas por temas e ofrecen

información rexional, poboación e condi-

cións sociais, economía e finanzas, agricul-

tura e pesca, industria, comercio e servizos,

medioambiente e enerxía, ciencia, tecnolo-

xía, transporte e comercio internacional.

[Diapositiva 136]

Presenta a información en táboas, gráficas

e tamén nun atlas interactivo que combina

mapas base con indicadores e índices esta-

tísticos.

4.4. ESPON

[Diapositiva 137]

ESPON é o Observatorio Europeo para o

Desenvolvemento e a Cohesión Territorial,

financiado polo Fondo Europeo de Desen-

volvemento Rexional, e ten como obxecti-

vo facilitar á Comisión Europea análises

sobre estruturas, tendencias, impactos e

perspectivas territoriais, así como propos-

tas intelixentes e comparables entre re-

xións e cidades de Europa.

[Diapositiva 138]

O portal web de ESPON permite o acceso a

25 proxectos de investigación aplicada,

despregando información sumamente inte-

resante a través de amplos informes enri-

Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e€¦ · Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de...

Documents

Transcript of Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de Xeografía e€¦ · Manual de Aprendizaxe e Ensinanza de...