LLETRES ASTURIANES - 48

Boletín Oficial de l'Academia de la Llingua Asturiana Principáu d'Asturies

Boletín editáu en collaboración cola

Caxa d' Aforros d' Asturies

Les collaboraciones de LLETRES ASTURIA­NES empobínense al apartáu 574 d'Uviéu.

L'Academia nun ta obligada a tornar los orixi­nales que nun s'asoleyen.

Los artículos firmaos son responsabilidá dafe­chu de los sos autores.

ASOLEYA:

IMPRENTA:

Academia de la Llingua Asturiana

Printer-2 - Xixón

DPTU. LLEGAL: U-1.l99j93

LS.S.N.: 0212-0534

Una llingua más iguada

A dulces la escritura asturiana tien frecuentes cites con unos llectores que van afacién­dos e a una llingua que, tolos díes, derruempe sendes espresives nueves. Afondar

nes posibilidaes de la escritura supón un exerciciu continuáu que fairá afayase nunos cal­ces Iliterarios poco triaos y algamar unes posibilidaes artístiques enanchaes.

Dir avezándose al asturianu escrito supunxo un pautu tácitu ente escritores y llecto­res pente medies de tanteos en que propuestes concretes a vegaes cuntaron col preste xe­neralizáu y, a vegaes, refugáronse por nun s'axustar quién sabe a qué fondes lleis d'inter­comprensión.

En bon momentu llogróse arreblagar percima del dialeutalismu lliterariu en sin arre­nunciar a les fontes llimpies que les variantes de la llingua falada apurren de contino. Pe­ro, quiciabes, lo qu'entá nun s'iguó dafechu foi desaniciar la erma escritura del vulgaris­mu incontroláu y del préstamu innecesariu; axuntemos a ello l'arrenuncia, por cuenta la galvana, a les virtualidaes sintáctiques de la llingua y llograremos la semeya de dellos es­critos que nun dicen coles posibilidaes inxertes na mesma erbía llingüística.

3

4

Dalgunes lIetres de güei escrites cola priesa del alloriu de los tiempos o col ruin de procuru de los menos curiosos desaconseyen a delIos, quiciabes por esteticismu, sofitar el futuru del idioma.

Poro, ye necesario escribir y escribir n' asturianu y siempre quedarán curties les es­pectatives magar andagora nun pueda biltar, por razones ayenes al mesmu fechu llingüís­ticu, un verbeneru de lIectores; pero escribir por escribir, ensin l'esfuerciu solIerte d'un exerciciu xirnnásticu, amenorgando les posibilidaes espresives cola xida de que s'escribe pa meyor facese entender, ye ufiertar un probetayu serviciu al idioma. Rebaxar davezu l'altor d'esixencia llingüística por comodidá o por nun remanar afayaízamente'llIinguax, amás de ruino tien un efeutu desmovilizador por cuenta los resultaos llingüísticamente poco fechos. Na lIucha poI afitamientu del asturianu fairá falta dosificar los niveles d'es­critura, pero enxamás tará xustificao escaecer l'estudiu y emplegu de les formes que son l'aliendu y reblanea de la lIingua.

Poemes

p'alantre

Yeren dos y ún, ún que valla metá y xuntos, el doble. Dixéron-yos qu'hai muries, comeyales, inviolables comu'l cielu, onde nin la ñeve trapiador tapa les marutes escomañaes de la intransixencia xabaz y el non porque non. Dixéron-yos que'l fasteru sentimientu prindába-yos tou xacíu. Pero la brúxula los sos corales flundía, entoavía, el fierro y mayaba'l xugu, enfilaos, cola güeyada namás del ufrise ensin sebes, a les cites furtives, curiandu amorosiegamente el níal de los díes y la esperanza.

Pa Lluis y Paz, xu'níos

XULIO LLUIS PARDO FERNÁNDEz

9

10

Nordés

Cancia, canciarín, música ensin fin, xuega, tu, burllón, canciu de muxón; vientu del Nordés, qué ye lo que quies, que blincando vas, monte alantre, monte atrás. Galguia un poco, dime yá, que nun quies al home dar un reposu, nzn na mar, prima-hermana del to llar.

XUANPORTA

Mensaxeru anónimu

Supongo que soi a atropar bona parte de los pantasmes d'esta hestoria nel maxín.

(Xiblíos nes grades: ¡ babayu! Val, conforme).

Pero nun me peta l'espectru del castiellu d'Elsinor. Endemasiao principescu.

Les bisarmes menores del sábanu son daqué más simpátiques pero oldéense terriblemente a la güestia de la mio tierra.

Ente amor ya interés poI porgüeyu diariu, mensual y añal ye preferible otru mundu intermediu:

(Nel paraísu: ¿ ... ?)

La figura camal del mensaxeru anónimu, fíu menor del divinu Hermes que trai a la cama del ser amáu les bones y les males anuncies.

Ési que vistíu del suciu mantu del camín, o cola celada mugorienta sobre la calentura les vidayes, o respigáu de fríu baxo l'ensangrentáu

[uniforme tres la batalla perdida (o ganada), aporta a la presencia soberana a dar parte.

Da en suelu, entós, so los sos güesos y diz la pallabra guardada mirando entientes, en contrapicáu, mentes pierde'l sentíu.

Dempués el guión fina comu suelo El mensaxeru, de xinoyos, recibe'l bondadosu y agradecíu conforme de l'autoridá competente. y agarráu en pendolín polos grandes

[ servidores esapaez tres la puerta hacia les estancies

[d'abaxu onde recibirá'l xustu premiu del esfuerzu: el vinu calecío, la borona y la manta, el pacetible abrazu quiciás que sabe mecer el biecu melgueru col sentíu del deber más o menos patrióticu.

Un puntu mediu, una vida al altor de la xera mínima de ser el que caltién la esistencia de los dioses, de ser quien tapez la mentira de los que manden y ordenen -del señor del mundu-camudándola en verdá necesaria.

(Les grades reburdien. ¡Que fale'l siguiente!)

LUJIS TEXUCA

11

Amenorgar y medrar

Camientu primeru: yeres dalguién xubíu al techu, pendiente d'un ganchu xenerando de la que te dexes llevar pola llei de la gravedá una guapa y fuerte xaula de fierro.

Camientu segundu: o quedes encolingáu de la xaula (qu'encolinga -ella- del techu) o faciéndote pequeñu (más tovía) yes a engalamiate de la estructura metálica y comu un animalín descolgate per una barra abaxu al interior. Mal asuntu, quedase ellí aburríu yenzarráu comu si nun hubiese más ná.

Camientu terceru: pero, claro, imaxínate que medres hasta'l tamañu normal. M axínate banciando neto

12

qu'un pendilexu de llau a llau de [,habitación mentes les tos manes engaifiaes so la pequeña xaulina -que pide páxaru y nun lu tien-estro cien y desdoblen el ganchu'l techu. Peligru evidente de gochazu.

Camientu cuartu: ¿ nun sería lo meyor allongase a lo llargo y hacia abaxu hasta algamar un grandor de -digamos­dos metros setenta? Arrodies asina la xaula coles manones, estrúyesla si quies, o acoríquesla con ciñu, -tasfuera-los pies en suelu -comu plata formes­y el pelu de barriciu, escobiando'l cielu.

. LWIS TEXUCA

N el trescursu del tiempu

El vuesu silenciu ta nel mio coral, nos troncos muertos d'esti ivierou. Pero yá naide tará na alcordanza de la

[mio voz, acasu los perros lladrarán ante la hestoria la mio esistencia.

Reconozo esi amargu quemazón que [ silencia'l

nuesu rostru, porque yá entregaos na [tierra, el pan

formientará nes nueses manes y yá naide [podrá

algamar la quietú que nos posee.

Acasu solamente resisten los somos más [antiguos

y nun habrá quién dancie'l doliu de nós.

Naide tendrá alcordanza de la sostancia [del miel,

del verdor d'estos valles qu'algamamos [cola mirada.

La so irnaxen quedará proscrita pa [siempre.

Por eso pueo sos tentar la mio memoria, [comu l'home

sostenta la so vieyura.

Yo vila vagar per estos llares y na tristura d'estes xentes, güei podría recordala.

Acasu los sos glayíos xeláronse nel altu [de los

bosques, comu los nuesos pasos [detendrán se nel

trescursu del tiempu.

Pero'l fríu d'esti ivierou nun se detién, na so intensidá arráncanos el corazón.

BARISTO LORENZO

13

14

L' espeyu de la memoria

Comu un animal desaposeíu, calistró nos güesos del destierru y abandonó la ciudá dalgún tiempu.

Les cenices de les sos pallabres abellúgense na escritura y col tiempufixo recoleición de suaños. Los nuesos rostros avieyaron y la so memoria lléganos dende los bosques más llexanos, dende la lentitú más trespariente d'esta tierra. y hubo un tiempu nel que la negación endureció'l nuesu llinguaxe. Ye estraño, pero cada home llora l'abandonu de la so ciudá. Dende entonces miré la muerte so la ñeve, comu un neñu mira la so infancia dende l'olvidu. Agora ruégovos que lu miréis. He equí la so probitú. He equí l'espeyu de la nuesa memoria.

BARISTO LORENZO

Pero equí, de qué me sirve'l xestu intrusu atayando tibiu'l mio cansanciu, les manes selemente buscando les asiles húmedes d'una muga que nun trai l'iviemu.

Agora te recuerdo, malpenes un pasaxe que'l tiempu malicio su toma bruma caracola qu'un neñu tien perdida nel sable, soterrando la voz en nenguna memoria, fuxendo nel marmullu d'una playa que naide descubrió.

Pa qu'esti mieu nun exerza de verdugu arreyáu a los mios güeyos, cutiendo nel ecu que cuerre nes arteries, agora que la nueche principia a paecer pensatible y reciente, intrusu inevitable qu'acesma nel cansanciu.

Pa que nun m'algame la povisa de les coses corrientes que quiximos equí, que too queda lloñe, rescátote del fueu, de tolos incendios que provoca l'olvidu.

Siempre te pertenezo, mesmamente cuandu la escuridá m'enciarra ente sos paños, empuxándome al suañu. Equí, onde'! dolor se bebe comu'l café reciente y cotidiano.

y sé que se torna inútil el xestu d'apartate, cuandu densu me vien inclusu'l to silenciu, peles sales enllenes de solombres apertaes.

y acasu s'asemeya, al vientu que tropieza nes esquines nel suave somantu de les vieyes ventanes, ente la risa quieta del muñecu de trapu que me mira.

MARiA TERESA GONZÁLEZ

15

Bornizal

Hai una islla ente la ría y la mar onde'! sable ye duce y les foles nun van.

Un llugar onde la mar nun s'acollumbra apenes, nin los ñáufragos; onde la mar ye suañu, enfotu, primavera, quiciabes ecu, marea que la lluna dilata na seronda;

quiciabes salea.

16

El pasu del tiempu

Nesti nuevu añu de los calandarios xineru algamó a gálamos l'avientu cuando entamaba l'Antroxu apenes y los mazcaraos, canoxos y ensin dientes, esmorgaben les últimes fayueles

a escondidielles. Agora los años yá nun tienen cañiqueros; nin pequeñes pelotes de goma nes prazueles; tampocu lleven dubies insolubles nes maletes comu cuandu naguábamos descubrir la vida. Quiciabes nos cambiaren la midida que teníamos, la sensación de la distancia nes retines, mientres nos asomábamos a aquella ventana de la que sólo se podíen acollumbrar esquines y puertes piesllaes nos portales

Lwrs PORTAL

Muda reposa la pluma

Muda reposa la pluma nel silenciu gris del cuartu. No Jondero, el vientu xuega coles notes del canciu d'un reiseñor, qu'acasu llora la soledá d'una ausencia. La mano erma del poeta asonsona la tristura d'aquel quexíu d'amor y garrando pluma y fueya va empreñando de dolioses pallabres l'albura del papel.

Llabiu a llabiu

Llabiu a llabiu, tientu a tientu, arumes d'húmida erba, remolinos del deséu. Alboreceres de lluna que s'esfrella comu'l vientu en catarates d'ausencia na solombra del silenciu. Llabiu a llabiu, tientu a tientu, orpín que surde del cume de los dos desnudos cuerpos. Testera escontra testera, caldia mano, caldiu seno, muga d'amor moya l'ágoa les guedeyes del to pelo. Llabiu a llabiu, tientu a tientu, albancia la vida y xira, xira y xira l'universu.

SABEL DE FAUSTA

17

18

¿D'ú sacará esta muyer les armes pa la Hucha?

¡Ave, Muyer!

Rosario de Acuña

(Pinto 1851-Xixón 1923)

A esafemafecha de vieyos silencios, de carne adolorío poles cadenes que torgaron el so alborecer. A esa fema que camina na solombra de piedra que la arrodia fasta cuasi facela alloquecel~ A esafema, riega de cien ríos, pielguferíu qu'amorrenta na soledá. A esafema esculpida por ayenes voluntaes nuna eterna destrucción A esa fema ... ¡requiescat! A esa fema que fuxe de la escuridá pente'l podrén que los homes semaron nella. A esa fema que surde col bravén de la llibertá malpenes conquistada. A esa fema que da un pasu allantre y s'asitia al emparde. A esa fema que flunde la piedra y frañe la cadena. A esafema que pisa la lluz ... ¡Ave, Muyer!

SABEL DE FAUSTA

Señardá

Anduvi'l to cuerpu de fermosura fechu y bebí nel to fontán bayurosu y nidiu. Agora, cabu'lllar,

Amorosiegu

Arrecendía'l to cuerpu, enllenu de bayura, y al empar, dientru min, apurriábesme la vida. Agora, cabu la mar sele y verde, n'alcordanza'l to afalagu voi plumiando suaños enriba'l sable mariellu.

onde un fueu roxu ximiélgase gayoleru, voi esbillando los díes esmucíos al to llau y camiento naquella dómina comu un estemecíu abegosu y melgueru.

Enriba la nueche

Nun m'entrugues qué asocedió enriba la nueche. Nós, xuníos namái pel silenciu entiestáu espurriábamos les nueses solombres nuna a1cordanza d'abegosa querencia.

HELENA TREJO FOMBELLA

21

Caberu poema pa Montserrat Roig

Llevabes tanta bayura nel to espíritu; temes abondos proyeutos nes tos manes, y de sópitu, la malura, rampuñó la griesca de muyer lluchadora. Asina, nuna seronda tapecida, los tos llabios peslláronse dafechu, delantre l'azul mediterranea.

Poema postum per a Montserrat Roig

Duías tanta riquessa en la teva ánima, covabes tant de proyectes en les teves mans, i de cop, la malaltia, arranca la lluita de donaferma. Així, en una tardor enfoscada, els teus llavis van quedar tancats, devant la blava Mediterránia.

fuLENA TREJO FOMBELLA

22

Reflesio-nando

La ilusión yá nun esiste. La utopía ye un mal versu conxugáu con una rima disonante.

La verdá, un deséu que s'esfuma, nidiu y inseguro. Hai que buscar el so centro: nun esiste. Anque tao

Falábennos de falsos profetes que dicíen creyer nel estírnulu de nacer cada mañana.

Vanidaes configuraes a la gueta d'un futuro que ye pretéritu: antítesis formulada ante'l

caos que

constante.

pro duz la

Llatente pero estática.

Pa que tú m'ayas

Les mios pallabres callen a veces.

Agora quiero que digan lo que quiero dicite.

Pa que tú les oyas.

Comu quiero que m'

oyas.

Escuches la voz del mio llanciu.

Doloríu. Ámame. Nun m' a b a n d o n e S.

Too lo ocupes tú. Tolo ocupes.

Soi la pallabra ensin ecos. La que lo perdió too. La que tolo tevo.

MAruLó RODRÍGUEZ

23

Soledá

Señaldaes. Cares. Adioses. Tiempos. Besos. Bienvenida. Organización. Colores. Tamaños. Formes. Époques. Tactos. Sabor. Abrazos. Solombres. Nueches. Deseos.

Maldición. Milenta verbos atrópense na mio mente. Comu suaños. Comu rencores nuevos.

24

Fínxote. Solu. Rostros. Miraes. GÜeyos. Víveres. Fame. Amor.

¿Deséu? ¿Pasión? ¿Tú? ¿Nosotros? ¿Agora? ¿Equí?

Los mios güeyos d'amor busquen la so fame de soledá non compartida.

Les paredes vanse. Queda le nueche.

MArur.ó RODRÍGUEZ

Vele a

Busco les llárimes de la ciudá allá onde nun cuerre'l dineru onde nin güe1 a cuchu nin hai carbón u martiellen baltos nidios del color de la piedra vieyo ¿por qué esnala agora precisamente una utre so la mio tiesta?

Crisis

Vuelvo al cuartu los xuguetes ente telarañes lloro en silenciu comu un desertor embizcáu pola cobardía nin siquiera m'atrevo a ser mayor y al otru llau del cristal el mundu antóxaseme l'home del sacu.

Piel

Igual qu'un día lluviosu per cualisquier carretera recorriendo toles llombes de pies a cabeza asina te me presentes rexón inmediata d'espluma y ocle esmeralda recordándome'l tastu lo se1e el fmnamentu aseguráu ne1 puñu.

CARLOS E. CAMPORRO

25

Asina ye

Reflexu d'una lluz nun pozu perfondu Solombra visible na escuridá del día Requexu arroxáu nun mundiu d'agua Muyer sumisa nel mundiu les amazones Muyer llibre nun mundiu de machos

lluz na escuridá reflexu d'amor

(a la collacia de mio)

26

Amor y odiu

Cuandu teas sola y naide te quiera cuandu'l profundu ríu que produz el silenciu golpiando escontra

les tos oreyes Cuandu !'insoportable bulliciu de multitú que produz la soledá t'arrodie Guétame ente los glayíos del pueblu ente les ansies de llibertá

de los tos hermanos ente los glayíos toparásme a min morriendo poI to amor, na griesca pola llibertá Tar xuntos, gayasperos Ensin escaecenos del sufrimientu del nuesu pueblu La nuesa rellación, comu la vida

ye'l mecigayu de dos sentimientos Amory Odiu

Amor el qu'alita ente nós Odiu a la opresión y a los opresores

(a la patria de mio, Asturies, a la collacia de mio, Vera)

RAMÓN LLUIS BANDE GUERRA

Poemes de la mar

1 El descansu de la mar

Anueche, a lq tapecida, cuando yo pasiaba pel muru la playa, la mar taba descansando.

Yera'l final d'un día de munchu traxín: Enfrescare milenta cuerpos, millones de miembros, senos y cadriles. Complaciere milenta petites, millones d'antoxos de neños pequeñinos y d'adultos aneñaos.

Naide tuviere duelgu d'ella y agora, la mar, taba percansada.

y naquel entoncies, cuasi escosada de fuercies, taba aselando. Al otru día esperába-y otra xornada de trafuelgu.

* * * Cuandu torné, un poco más tarde, pel muru, avistéla,feliz, nos brazos de Moiféu.

II El sable: Fada amorosa

El sable de la playa que sirviera, xenerosamente, durante tol día, a mou de sele alfombra pa los pies coritos de los visitantes ...

Agora, desagradecíos, esos mesmos pies, acorazaos, písenlo, maltrátenlo, tortúrenlo y dexen güella nel fráxil pisu sableru.

Asina paga'l fatu a quien bien-y sirve.

Mañana, al entamar la xera, esos mesmos y desagradecíos pies, coritos de nueu, tomarán a sentise afalagaos pola suave, y camalina alfombra, del sableru de la playa.

Qu'ensin roña nin odios camúdase otra vez en fada amorosa qu'acaricia los pies, desagradecíos, de los visitantes ...

27

28

111 Les Jo les de la mar ...

Les fa les de la mar que lleguen a la playa selemente, traen mensaxes d'amor de los nuestros antfpodes felices.

Les foles de la mar que choquen peifurioses nos cantiles, traen mensaxes de rabia de los que lloñe sufren inxusticies.

Les foles de la mar que traen restos de naves nes sos crestes, ye un mensaxe perclaru: sonfoles vengatibles, asesines.

Son tres foles hermanes, fíes de la mesma mar y el mesmu vientu, mas con tres sentimientos estremaos: amorosos,juriosos, criminales.

hlÁNFER DE LA LLERA

El bardial, Cupidu y la paz

Ayeri, a la tapecida, cuandu pa casa tomar d'un paséu peles afueres de la contorna oriental d'esti Xixón folixeru nesta dómina estivaL., goliendo arumes de prau acabante gadañar, y del agua nos regueros el so canciu yo escuchar ... , al pasar per un senderu a la vera d'un bardial sientu un glayíu esgayador que me fai espavoriar.

Párome al puntu sollerte por si a daquién ayudar fuere cosa necesaria, pues hai xente perxabaz fecha a dar cualquier atracu o a una rapaza forciar.

Sólo al silenciu escuché y nel aire'l sol mensax quedaba. Pero darréu, nel silenciu tan bonaz, oigo dos ayes suavinos per detrás del ramas cal. Son ayes tiernos, selinos, sublimizaos al empar, son ayes amorosinos, non de dolor, de gociar.

Nel intre yo atalanté que Cupidu taba ellí, y entós delllugar colé y el mío carnín proseguí tranquilu, porque yá sé qu'ellí onde Cupidu tar fai a la guerra fuxir y fai al Amor triunfar.

MÁNFER DE LA LLERA

29

30

La Rabalgana

Sacaberinos gadaños na picalina (Santa Bárbola bendita)

Fondigaxa mayada d'espeyismu (Santa Bárbola bendita)

Amiya'l memorándum del silenciu eternu (Santa Bárbola ... )

XOSÉ LWIS CAMPAL

«Cuandu l'iviemu carnuda l' augua en xelu»

1

Tendríes que saber yá a estes altures que l'iviemu amiya, sele, pero amiya nun actu insolidariu y vergoñosu. Tráinos estes augües puerques que dempués son duru xelu, mármole nos güeyos de la nueche, piedra de xil que llenda los caminos. Too por caltener el privilexu del fríu por amatagar les flores de la seronda, entamando'l nueu solsticiu col deséu de ser lluvia enantes que ñube. De xuru, tú nun tendríes que llamate iviemu.

II

Los caminos del regresu tienen elllaz qu'amaciñó la nueche qu'afux cola medrana de los besos derretíos nel abegosu tránsitu ñácare qu'ambura les velees col fuebu del más absolutu silenciu.

ID

Agora que les augües nun atopen la mar porque-yos falta'! calce d'otres dómines porque la danza d'estrelles nochemiegues semóles de fríu y tomó les cande espeyu, agora, guétoles nel primexeniu ñacimientu onde son fonte y non xelada llamarga.

ÁNXEL ÁLVAREZ LLANO

31

Proses

El duviellu

Mª JOSEFA CANELLADA

Y o fui siempre mui rapacera. Tol mundu lo dicía. Gustábame munchu tener un rapazu en cuellu. Pero non tenía que ser un rapazu yá grandetu, d'esos qu'espataxen en brazu. Gustábenme los ra-

pacinos del rollu, que se puen apertar escontra ún, que con ello paez que son más propios. Güeno, pues un día daquién me dixo: -Van traete un primín o una primina. -¿Cuándu lu traen ... ? -Non sé. Cualquier día va llegar. -¿Y dexarésme traelu en cuellu? -¡Claro que sí, pero con cudiáu de non tiralu! Y un día dixérenme: -Tienes que dir a Torazu, a casa Pepe, el de La Llanxa, que te dé un duviellu prietu, de la Dalia,

del venti. Les perres llévesles ataes na pica'l pañuelu. Non corries, que non te caigues. Fui tol tiempu estrumiendo'l bolsu cola mano, intentando non correr. Al pasar per Tieca, a la oriella'l camín, taba un home de pies. Non sé quién era, nin cómu

era. Di les güenes tardes toa abarullada. Pasé chándome per encima comu un mantu d'atrevi­mientu. Era talmente comu si me forrare con un sacu de capiellu escontra'l mieu. Pasé ensin co­rrer pa non faceme ver demasiáu, pa non provocar. Non era más qu 'un home, pero un home des­coñocíu dafechu, nun pueblu onde más o menos toos mos coñocíamos, nun sitiu comu aquél ... ¿Qué sitiu? Un cruce de cuatru caminos: el de La Coteruga pa Torazu, que yo partía en dos, la caneyuca pindia que baxaba de La Cotariella y de Cervera y la caneya que baxaba pa Castiellu, bien escura y que s'usaba pocu. Tou esto centráu pela cruz, una cruz de madera, un pocu forroño­sao La xente dicía qu'esa cruz taba puesta elU porque era'lllugar en que mataren a ún que diba de viaxe.

37

38

Allegué a Torazu. Compré'l duviellu que m'encargaren (<<un duviellu de la Dalia, del venti»). Taba yo bien encamentada del encargu, tol camín repitiendo: «Un duviellu prietu, de la Dalia, del venti». Lo pior era que tenía que pasar per Tieca otra vez. Pasé corriendo ensin mirar pa ~uera de mín, pa non ver nada. Llegué a casa ensin alendar.

-¿Yá trexeren el rapazu ... ? ¿Ye rapazu o rapaza? -¡Non!, tovía non vieno. ¿Trexisti tú'l recáu que t'encargamos ... ? -¡Si, home, sí! -¡A velu! y yo, refalfiando'l mio aJ'gullu de que l'encargu tuviere bienfechu, saqué del bolsu'l

duviellu, sobáu y apalpuñáu y esprimíu a lo llargu de tol camín enteru. -¡Malañu pal diañu .. .! Atende p'acá. Un duviellu prietu pa coser la ropina del ra­

pacín ... Anda, anda, manti, curri a descambialu. Empecé a desfacer el camín, otra vez p'allá, otra vez p'acá. Pasé corriendo ensin

mirar pa ~uera de mín per Tieca. Nunca, no que me quedó de vida, tuvi ocasión de rezar con más !limpieza y seguridá: «SeñOl~ non tengo mieu ... ». Non dicía «que non tenga».

Cuandu allegué de güelta pa casa, yá taba ellí la mio prima Manolita, bien enropie­liada nel so rollu, con una o dos mantines blanques per dientru y una de cuadros de co­lor pa per huera. Tenía un pañuelu encima los güeyinos pa que non-y los dañara la lluz. Non querín· que saliera del cuartu la madre que taba mui callentín. Golía a melecines y a cuerpu enfermu. Encima la cama taba tovía un pocillín con un pocu d'aceite y una co­mu rosa verdi a mediu abrir nuna escudiella con agua. Y á non me mandaren más a To­razu a buscar duviellos de filu. Non tuvi más priminos nin primines.

Empecé a crecer y a dir a la escuela. Deprendía mui bien y la Siñora taba mui conten­ta comigo. Lo que nun vía claru, inventábalo. D'entonces p'acá ñaz aquella idea mía que tevo so valor a lo llargu de toa mi vida y que me presta pa les coses más desapareyaes:

«Duviellu prietu, duviellu blancu, ¿qué más dará? ». Descambiárenmelu, y el nuevu taba bien engolvíu nun papel d'estraza gris, ásperu

comu'l pelleyu de les mazanes asperiegues. Pasé munches veces más per ellí. Nun vi ningún home nin grande nin pequeñu nin

median u, que pudiere dar mieu. Solamente'l centruforroñosu de les maderes cruzaes que­da comu testigu d'algo que pudo ser y nonfui, un espetu claváu nun cruce de caneyes.

Siete

ALBERTO COBREROS GIL

H ola, ¿qué tal? ¿Cómu tas? Sí, dígote a ti - que tas lleendo esto, ehí, achucáu, comu fuxendo, a escondíes.

Entamó a lleer, comu fuxendo, aquellos pa­peles avieyaos pel tiempu (yera la primera vega­da que xubía al sobráu d'aquella casona vieya, que mercare diba un mes, a les afueres de Xixón. Porque asina vives en Xixón y nun vives, ¿nun sabes cómu ye? Vives ensin vivir, que d'eso se trata).

-Nun arremelles los güeyos, y si yes quien, suelta estes fueyes de dolor, que más que proble­mes nun van traete.

¡Coño! paecía talamente que los papeles fa­laben col que los lleía (los del despachu nun fa­laben más que de perres, querelles criminales, xuicios, sentencies ... Pero gracies a ellos tenía un bon nivel de vida, coche, secretaria, aventures, tamién desventures. Y agora esta casona d'india­nos, qu'en reparándola un migayín diba quedar perbién).

-Porque si sigues lleendo, comu inevitable­mente va ser, el siguiente vas ser tú. Yo nun ye

39

40

que m'esmoleza, porque llevaba siete años espe­rando que llegares. Por ciertu, ¿cómu te llames?

-Xurde ... -dixo, arremellando más los güe­yos y quedando cortáu-. Pero bueno, ¿qué ye es­to? ¿Nun toi falando colllibru ... ? enel despachu malpenes si falaba: lleía, devoraba llibros, cites, referencies ... ). Picólu la curiosidá y siguió lleen­do, achucáu ente unos muebles, a la lluz d'un ventanu.

-Bueno, Xurde, pues ya qu'insistes, voi cun­tate, en dos pallabres, la vida d'un arquiteutu fa­mosu en Xixón, el más famosu de toas. Polo me­nos eso me paecía a mí. Solteru, de bon ver, bien rellacionáu, con un bon trabayu, con munchu tra­bayu y con perres. Y los dos caberos años «espe­cializáu» n'iguar cases d'indianos a xente rico e dende que la viere la primera vegada, ablucare con ésta: sola, no cimero'l prau; el magnoliu de fuera caducu, que pela primavera asemeyaba una ñube rosa; l'araucaria, qu'en podándola un poco diba paecer una moza d'ochenta años; les cales, que, cuandu floriaben, paecía, pela nueche, que ñevare faciendo un camín fasta la casona. Y la casona. Con esa decoración modernista, salpica­da de detallucos d'otros estilos, enterneciéndose fasta'l barroquismu: delles ventanes, ñobles, d'es­tilu montañés, comu los teyaos, de grandes ale­ros; delles, d'estilu grecollatín, asemeyando les villes romanes o griegues; delles otres, les de la parte atrás, con arcos de mediu puntu ... En fin, qu'esti diañu casa tenía que tenela yo y iguala comu yo quisiere).

Diba lleendo, comu a escondíes, ablucáu porque a él pasáre-y daqué paecío. Él tamién reparare nesos detallucos enternecías, na amestadura d'estilos, nel xardín, nes cales (l'e-

dificiu del despachu yera una mole cementu y cristal que lu desquiciaba: too yera perfeuto, llinial, funcional, llimpio, más que llimpio, re­llumante).

-Cuandu por fin igüé tolos papeles, con­tratos, seguros ... venía a vela, y a pasear per ella, y a fala-y. Cuntába-y los arreglos que diba face-y nel xardín. Y falaba coles plantes y co­los árboles. Toi seguru qu'ella escuchábame. Y delles veces con paciencia. De1les otres, notá­balo yo, tenía ganes que viniere o polo menos qu'entrare dientru. Pero yo, sedré tochu, nun m'atreví a entrar fasta'l día que trixi toles co­ses. Per ehí deben taro Sí, Xurde, a mí pasóme daqué paecío a ti. Sólo que yo gociábala d'otra mena porque soi arquiteutu ... esa amestadura d'estilos: un guardamalletes totalmente centro­européu; la galería tienramente tradicional; la fachada ricamente señorial, con un primer pisu suntuosu ...

Comu queriendo escondese, Xurde lleía aquelles fueyes qu'irresistiblemente lu atrayíen, una tres d'otra, a lleer la siguiente. Nun reparaba nello, pero, d'esmenu, too quedare quieto, fendío nel tiempu blandiu de los cerebros muertos, con­xelao nel intre.

-Nun te resistas. Déxate llevar ... Comu queriendo achucase entá más, lleía,

enfotáu na serie coincidencies que lu asemeya­ben con ... Por ciertu, ¿cómu te llames tú? Xua­cu... -con Xuacu. Roceanu, entamó a reparar nes coses del sobráu: la poca lluz que dexaba pasar el ventanu, daba xustamente enriba d'él; a poco que s'avezó a mirar perellí, viólo too enlle­no bultos, un caballete, unes maletes, paquetes, ¡un caballete ... !

41

42

- Tranquilu, Xurde, tienes que comprendelo, agora tócate a ti. Yo llevo siete años y yá toi far­tucu.

Comu queriendo fuxir, claváu nel suelu, nun yera quién a dexar de lleer. Él tamién xubiere les sos coses pal sobráu, quería iguar la casa lo pri­mero.

-Igua les tos coses, Xurde, y tócales una ve­gada más, pero con precuru Xurde: ye la cabera.

Selemente, pasó la mano peles sos pertenen­cies, pero yá nun les tocó. Tomó al puntu onde cayíen los caberos rayos de lluz. Coyó'l llibru y escribió:

-¡Hola!, ¿qué tal? ¿cómu te va? Sí, dígote a ti que tas lleendo esto, ehí, achucáu, comu fu­xendo, a escondíes.

Sentóse y entamó a esperar siete años ...

La caparina d' esnales d' oro

VICENTE GARCÍA OLIVA

T ol mundu dicía que yera una ayalga. Qu'allugada en cualisquier espaciu, o asitiada enriba cualisquier vistíu, enaltecía lo que tocaba. Y ella albidraba que, n'efeutu, asi­

na debía de ser. Tenía? cuerpu enllenu de chispines blanques, de pequeñes perles rellu­mantes que, cuandu la lluz-yos daba, danciaben y rellucíen dixebrándose en mil rescam­plíos de lluz. Les esnales yeren d'oru, y taben tan finamente trabayaes que toos s'entru­gaben cómu yera posible tanta pe¡jeición.

Vivía feliz, sintiéndose agasayada auquiera que s'alcontrare, visitante siempres de tertulies, fiestes y teatros. Cuandu taba en casa, prestába-y descansar sobre un tapete de terciopelu azul, non mui lloñe de la ventana, que-y aportaba dacuandu esi claror que la facía espeyar la vida que s'atopaba del otru llau del cristal. Cuandu sortía, pre­fería la prieta piel del visón, que resaltaba l'amariellu color del oru de les sos esnales. Por ella nun pasaba'l tiempu, sicasí podría dicise qu'entá la cubría d'una mayor gala­nura por mor del oru antiguo qu'ameyoraba la so pátina. La so vida yera dafechamente hermosa.

Un día qu'apigazaba enriba'l so tapete de terciopelu azul, una indiscreta rabasera d'aire introdúxose pela resquiebra de la ventana, faciendo qu'ésta s'abriere de par en pGl~ La preciosa caparina torció'l xestu enfocicada, camentando cómu la povisa diba to­mar el brillu d'oru de les sos esnales. Y mientres naguaba porque daquién s'allegare a pes llar tan cafiante ventana, dalgo se metió esnalopiando al interior de la so habitación.

Ablucada y sosprendida comprobó qu'«aquello» tenía unes formes mui paecíes a les suyes. El cuerpu, la cabeza, les esnales, yeren tan absurdamente asemeyaes a les d'ella, que nun tuvo más remediu qu'almitir qu'aquel elementu estrañu que penetrare afadiar el so descansu, yera tamién una caparina.

43

44

Pero, naturalmente, nun yera una caparina comu ella. El so cuerpu taba desprovis­tu d'aquella guapura que-y daben les perles rellumantes qu'ella tenía. Y les esnales cam­pesines de vivos colores que llevaba, nun poníen comparanza col brillu d'oru vieyo de les suyes propies. Con estos prestosos camientos, la caparina d'esnales d'oru contempló con curiosidá a aquella réplica probe de la so figura que, xusto naquel momentu,facía unes estrañes piruetes nel aire yendo, caberamente, a posase enriba d'ella. Aquello abultó-y abondu atrevimientu, pero nun tuvo forma de facé-ylo entender a aquella intru­sa. Asina que llimitóse a permanecer con xeitu foscu, n'espera de qu'enaína colare pe­ronde viniere.

y nun tuvo qu'aguardar muncho pa qu'asocediere. Bien ceu, la caparina entrometi­da d'esnales campesines, llevantó'! vuelu con un sele movimientu del so cuerpu y, ason­sañando un xestu de burlla nel aire, empobinóse a la ventana, peronde s'esmució haza les llonxanes tierres a les que pertenecía.

La caparina d'esnales d'oru, enraxonada polo que contemplare, quixo da-y una llei­ción a aquella atrevida esnalando muncho meyor y muncho más rápido qu'ella. Demos­trándo-y que, non sólo yera más guapa y más valiosa, sinón tamién más áxil y más llixe­ra. Asina que dispúnxose a remontar el vuelu pa salir esnalando tres d'ella. ¡Menuda lleición diba da-y!

Intentólo una y otra vuelta. Probó de mil maneres estremaes, confiada en que, sólo la inactividá, yera la causante del so fracasu. Quixo, mesmamente, copiar el métodu qu'a la intrusa viere. Too fue inútil. La gran caparina de cuerpu enllenu de pequeñes perles y esnales d'oru, l'ayalga envidiada en salones y fiestes, taba inmóvil. Ancladafie­ra y firmemente al suelu. Allancada nos terciopelos y los visones. Ayena al sele baltar de la vida. Y entonces comprendió que, pesie a la so aparencia noble, pesie a la so almira­ción espertada, yera namái un oxetu ensin vida. Un adornu inútil na enferma quietú de les coses. Y supo que si pudiere camudaría tola so esistencia de luxos y riqueces, por esi cenciellu actu de poder salir esnalando al traviés de la ventana.

«Modes Artemisa»

XAsIERO GÜEÑA

In Memoriam

A estes cais d'iviemu ayúdales la lluvia. Texendo cortines afables que comuniquen al errante con bares o tabiemes escondíos de los díes soleyeros del branu o de los se­

les tapeceres de la seronda. LIugares de música barroca y antigües canciones populares onde vieyos artesanos de la pallabra con voz de baxu brinden al estrañu sutiles revelacio­nes d'eventos pasaos que tomen al anguañu cola complicidá cásique salmoria del orpín.

Nel empielgu de la plazoleta, agora vacía, bilta dacuandu'l chorru d'una fonte, ta­mién antainen pasos qu'embreden hacia los soportales. Vieyos cartelos inestremecibles de la costra engurrios a de la parea trayen la memoria d'otros díes inestremecibles d'esta tarde de vinos reposaos na talandoria puerca y moyada de la barra. Los homes qu'enta­men la xipla desconocen el datu irreverente de los nomes mentres enfilen seguros la sienda retomada de l'alcordanza pa desaminar d'esti mou xuntos la ruta de los mares dica otru continente. Falen de lo que saben y nun saben, de lo que dixeron otros y otros albi­draron, de lo que yos-pruye saber o-yos prestaría calicatiar comu si'l velu fráxil del orba­yu fore una mázcara intercambiable pa toa triba de mentires piadoses pa con ellos mes­mos y los sos pasaos. L'home de los güeyos llarimosos apostáu nel mostrador del bar an­taila una retafila d'asocesos que principien nuna murnia casa d'Ozcos, comu si la infancia y la mocedá yá escaecida foren un pozu del que sacar gafientes cicatrices. D'aquellos años caltenía la remembranza d'acíbares alderiques políticos, d'un mieu ensembre nes cais y d'una inxusticia na vida de los homes que d'un día pa otru diba espolletando. Re­cuerda vagolientamente nomes y feches fuxidizes que quiciás nun emparenten muncho bien cola realidá hestórica d'aquella dómina. Caltién, eso sí, el fatu d'un presaxu enton­cies malapenes xunxuriáu en frases mediu diches. Caltién lo inconsistente, lo inconstan-

45

46

te, lo incontenible. Sicasí lo inconmensurable del pasáu torna enardase na febra fráxil que filvana l'orbayu.

Pasen los minutos cola neutralidá cola que van atacándose los ceniceros de colilles estrumiaes. L'home atopa nesi intre nel que paez ceguñalu un rayu inesperáu de lluz, una direición, que pese al devenir del tiempu, torna allugalu nel esautu puntu del mapa, na esauta xeografía del ayeri.

Magar la direición, les señes que-y ufierta, nun tien no me d'almirante, de xeneral dalu o d'héroe llexendariu d'una guerra d'independencia sinón el fustaxe daqué rostru mediu indiu o quiciabes árabe, l'avenida solombriega de los pláganos, una ponte so­bre una canal d'agües remansaes camín del puertu. Les faroles d'un paséu angostu a lo llargo la gran ría resplandiente llabraes con munchu orniu en fierru. La llonxanza de los campos inabarcables. Inabarcable é la so mesma hestoria fecha colos fitos engañi­fadores de la memoria, comu aquelli que diz que quien vive pa cuntalo nun tien hes­toria sinón retayos d'hestories ayenes que nun lu cinquen de lleno, que y-raspien el cursu de la so propia hestoria mas nun lu lleven per una llinia continua na que los fe­chos adquieren consistencia. Un home que s'abelluga de la tarde nel afaráu requexu d'un baretu nun pue tener hestoria. Acesma acusbiante a un prósimu pasu, ayenu, que­y desvele la propia esistencia. L'home tranquilu que vieno del cortinaxe borrinosu de la lluvia anicia'l so discursu cola folgura de quien remana'l pasáu, los díes ulteriores. Les aiciones ensin memoria. Fala de los recursos humanos contra l'olvidu. De los bar­cos, por exemplu. Y l'home de güeyos llarimosos retoma'l filu de la lluvia pa tornar a aquellos mares que baxaben hasta tocar la punta de Tierra del Fueu. Fala d'eses nue­ches antárquiques comu si nun foren suyes, comu si enxamás lo tuvieren sío, comu si de solmenón aquelles distancies astronómiques nes que cimblaben azules astros y ro­xes estrelles espeyaran nes constelaciones d'un Atlas del Universu recién abiertu pal plasmu de los güeyos: la Cruz del Sur, entós, yera la reliquia qu'agora sopelaxaba in­destrellizable.

D'aquellos viaxes oceánicos caltenía'l dibuxu n'espiral de los meteoritos, la sensa­ción de que la mar yera la única superficie esistente naquella burbuya prieta na que bilta­ben llixos de lluz comu pétalos de rododendros.

Daquella caltenía la imprecisión del infmitu arreyáu a la perfeición de lo acabao. Y l'home tranquilu amiyando nel tiempu pel cadexu cristalín de la lluvia antoxábase Home­ru ascuchando a un vieyu marín feniciu. Aporta de la cocina de la tabierna -la puerta en­c1icada-l'arume agrín del pixín que va caldiando nes peroles, aporta al empar de la pro­fundidá marina'l tientu esponxosu de los pexes na rede, les agalles dilataes, el resquemor del osíxenu nos confmes del mundiu, nos bancos de pies ca.

Acentos adulces pescanciables: el panameñu, el marroquí, el gallegu. Pero'l xoven d'aquellos mares refuga les maravíes -son pa elli namás qu'intres d'asombru-, les nue­ches nostante son llargues, monocromes, y la xera en barcu inacabable. L'home que vie­no de les caleyes del antiguu pide otra ronda. Les llingües, comu los pexes, ñecesiten del líquidu elementu p'alitar. Nun hai más xente nel chigre. Daquién xuega coles fiches del dominó, daquién que yá tresllomba la vieyera, y el chigreru abeyando puertes adientru la cocina. Entren tres estudiantes. Apilen los llibros enriba una mesa. El primeru pide té, el segundu una cerveza y el terceru una coca-cola. Llueve entovía. L'home clisa los güeyos llarimosos, los párpagos violentos y zarraos descansen. Entra una chularria de pelo espe­lurciao, cutre picada y minifalda axustada y dempués d'echar un vistazu al rodiu toma a salir. El mozu que pidiere té saca un pañuelu del bolsu y espirria. Dexara aquel trabayu ingratu y punxera los pies en firme que pa eso fore de tierra adientru. Munches foren les empreses nes que s'emplegara. Dende un almacén de piensos hasta les ondes radiofóni­ques, dende una fábrica de galletes hasta una armería. Abángase de nueu sobre'l mostra­dor, chasquia la llingua. Arrimárase a una moza mui guapa, preciosa, tan hermosa que cuesta-y asgaya atayar l'axetivu enantes de sentise firíu pola so alcordanza. Pola mor de que les coses que se cunten tamién son agua pasao, agües del olvidu que nun tomen si­nón nel rencor de la memoria. L'home que chasquiara la llingua enlládiase nel quiciu oblicuu que'l so cuerpu fai apoyáu al mostrador, amira al home qu'aportare d'esa lluvia de media tarde d'iviemu, d'otres lluvies d'otres tardes continentales, y calístralu d'una güeyada solemne y entientes d'enriba abaxu. Entrúga-y de sopitu cuál é'l so oficiu. Elli arrespuénde-y: yo, comu mio padre y mio güelu, so xarreru. Ñéga-y la respuesta'l fechu de que nunca enxamás conociere a nengún xarreru, qué fai un xarreru ehí apalancáu, qué fai un xarreru coles manes en bolsu, qué fai col pitu nos llabios, cola mirada distante d'un verdugu o un estranxeru. Pero ésti nun refuga tales pexigueres, tá no cierto. Elli yá nun é xarreru.

¿Acasu un marín pasa les tardes d'iviemu al debalu nun barucu d'una plazoleta de los estrarradios? Tuviere nome de reina, quiciás de divinidá griega: Artemisa. Vivieron xuntos dellos años. Engurria'l ceñu comu naguando por recaldar nesi xestu'l vagar del tiempu de convivencia, un xestu arriendes que de xaztancia de conmiseranza. Abrieren un club noctumu na ciudá portuaria, aquelles yeren décades de fortuna y prosperidá pal comerciu y de nomadía pa la nación qu'acoyía los esllariegaos d'otres tierres qu'aparexa­sen viaxe nel roxu caballu de la muerte fraticida. Una edá d'incertidume na que se diri­mía l'entierru d'un vieyu sieglu que apodrigañaba o l'albuertu prematuru del venti. Pero los ñegocios llevántense non sólo col llabor diario sinón col capital que los funda, nun me foi difícil conxeniar col nueu sociu, vieyu conocíu de la mio muyer. Dende un primer

47

48

momentu' 1 ñegociu foi vientu en popa, trabayábamoslu los tres más un xoven indiu me­xicanu. Asina qu'al cabu de dos años aforramos abondo p'abrir un segundu local. Vendi­mos la casa onde vivíemos los tres; xuntando toles perres de resultes de la casa y de los aforros, el nueu club diba convertise de xuru nel meyor de la zona.

Col enfotu d'apautar un preciu col dueñu del local alleguéme a México DC, llugar onde vivía ésti, aconceyéme colos sos abogaos y a la [m alcontremos un acuerdu afaya­dizu pa entrambes partes, asina qu'en pasando una selmana embarqué nel avión de vuel­ta. Al cuartu d'hora de dexar l'avión averigüé qu'Artemisa y el nuesu sociu esapaecieren del mapa ensin dexar rastru. Ella tenía los mios poderes, asina que nun tuvi qu'esmolga­me endemasía pa comprobar l'actualización de la cuenta bancaria. Dió-yos tiempu inclu­su pa vender el club noctumu col qu'espoxigáremos.

Averéme al club nel que el xoven mexicanu atopara trabayu. Tan silencios u comu da­vezu nun paeció mui afeutáu pola fuxida. Semeyaba tar al corriente de too dende l'entamu; nós, los xefes, compartiéramoslo too, ñegociu y vivienda, beneficios y rentes, al endefeutu -filvanábase de les sos medies pallabres- tamién la muyer yera propiedá conxunta y les re­Ilaciones sociales ente los «socios» yeren comu los bienes inmuebles propiedaes de repartu paritariu. Daquella nun lu comprendí mui bien, lo que dixo quedaba más nos silencios que nes propies pallabres. Agora amirando p'atrás barrunto qu'aquello de paritariu quixere dicir lo que dixera yera pa rompe-y la cara. Busquélos, busquéla. En trescurriendo dos años apa­ñé delles ñoticies confuses sol paraderu de la parexa, elli morriere nun accidente de tráficu, tan estúpidu comu anónimu. Ella exercera la prostitución nun tugurlu de CancÚll. Recono­cióme darréu namás y-marmulle'l so nome, xubimos pa l'habitación y cola sobriedá d'un puntu y aparte ficimos l'amor. Col silenciu presu de la calor del trópicu, col silenciu arre­presu de los que desesperen del futuru. Con estes probes alforxes nun ficimos l'amor, l'amor siguió desfaciéndonos. Volví a la mar pero'l cielu yera ayenu comu les coses del mundiu. Tuvi una muyer en cada puertu y principios de cirrosis. Dexé l'alcohol y comu nada hai que nun enseñe la vida finé por dedicame al cambiu de divises, sobreviví dalgunos años.

Una racha de bonanza y bona suerte fízome ganar nun añu lo que d'otru mou llogra­ra en diez. Compré un pisu y un ñegociu na rexón que me viera ñacer, ¿suéna-y «Modes Artemisa»? L'home de güeyos llarimosos suerbe'l vasu mediáu y pósalu de nueu vacíu nel mostrador moyáu. Empobina pa la puerta, apárase un momentu, nortia'l vafu anaran­xao d'una farola trespasao peles aguyes de lluvia y antaina'l pasu, gachu, arratando les solapes del abrigu. L'home que vieno d'otra memoria, d'otra lluvia, pide un vasu de vinu. El chigreru sírvelu y rise-asina que yá-y cuntó Sebastián el cambalache de les sos aven­tures n'Arnérica, ¿eh? Pos aspere que llegue a so casa que yá y-dará la so muyer camba­lache a troche y moche.

-Asina que ta casáu. -¿Qué si lo ta? y va más de cuarenta años. Que y-lo pregunten a Sara. -¿Casó equí o n'América? -¿N'América? ¡Pero si esti paisanu lo más allá que tuvo foi en Madrid cuandu la mi-

li! Esi les Amériques nun les vió nin na televisión. El chigreru nun tien voz de baxu sinón un agudu soniquete, superficial y firiente.

Tampocu tien hestoria dala sinón un manoxu de datos oxetivos que nun axeiten cola he­terodoxa mundana de la so vecería.

-¿Igual y-cuntó tamién que trabayó en barcos de piesca? ¡Vaya cara! Esti trabayó tola vida de carteru hasta hai unos meses que se xubiló. Lo que pasa ye que y-gusten muncho los cuentos.

El chigreru toma esapaecer pela puerta la cocina otra vuelta. L'home que vieno d'o­tros cuentos, que nun foren pero sí son agora los d'él, dexa'l dineru de la consumición so­bre la barra y una contestación apostalgada: -A mín tamién.

Afuera l'espeyu rotu de la nueche, elllaberintu de les cais y la lluvia que llambe in­terminable 1 'hule prieto de los paragües agúardenlu.

49

\1 ---~---~---~ -----------,,----------

De familia

XENXU TRESCANTU

e uandu don Paciano recordó paeció que se daba cuenta de que nun taba en casa. Les sábanes, la cama, el cuartu ... yera too enforma estremao pa nun cayer llueu

nesa intelixencia. Por si fora poco delantre d'él tenía un goteru -debía ser sueru- inxer­táu nel brazu. Púnxose nerviosu y quixo facer por llevantase pero una glaída torgó-y tou movimientu. Por fin espurrió la mandrecha y gan-ó la pera'l timbre. Fixo comu que la afalagaba pero esbarió-y una y otra vegada. Al ratu, una enfermera que diba de pasu, llegaba a la so vera:

-Non, nun tien que se mover; de movese nada. Quixo dicir daqué pero nun foi pa ello; nin siquiera gurgutió; namái lq enfermera,

pel xestu, entendió-y que tenía sede, muncha sede. Apurrió-y un vasu d'enriba la mesina de nueche y mentantu-y lu daba dicía-y: -Agora apigace, asina sele, mui sele pero ensin movese; ye por cuenta'l goteru. Nun pasaríen diez minutos cuandu unes voces de persones reñendo fexéronlu escon-

soñar, comu sobresaltáu. Yera Cita que dicía a la enfermera: -Pues tien que-y lu dar -Que-y dar ¿qué? -El tónicu restrospectivu B. -Nun me diga coses rares. -Que tien que da-ylu agora mesmo yá. -Lo que tien que se-y dar a es ti enfermu sélo yo y equí ta escrito. La enfermera, cuasimentefuera de sí, amosó-y unes notes escrites pol Dr. Llavián. -Pos eso ta mal, dixo Cita llevantando la voz y puxando col índiz les gafes que-y

cayíen.

53

54

-Pos eso ye lo que se vafacer. Cita marchó pasiellu alantre vocinglando mentantu entrugaba poI Dr. Llavián. El

Dl~ Llavián güei tenía día llibre; entós quixo saber del Dr. Cuetos. El Dl~ Cuetos taba en quirófanu. Entós preguntó que ú taba Celín, el Dr. Marcelu Fitoria, al que toas llamaben Celín. Celín recibióla toa ene esa y aburuyando les pallabres.

-Pero Cita, ¿qué ye lo que te pasa? -Que non, que non y que non. -Pero, ¿qué te pasa, né? -Que nun hai derechu y que non, que non y que non. -¿Quiés dicime qué te pasa, Cita? -Que lu tenéis abandonáu y en manes de cualquiera. Llueu d'un bon cachu Celín pescan ció ú taba l'aniciu de tantu aplagoriu. Foi con

ella y vieron que Paciano apigazaba otra vuelta al par qu'abría daqué la boca esbaba­yándose un migayu.

-Ta bien. ¿Nun ves que ta bien? -¿Cómu que ta bien? ¿Pero tú nun ves lo esblanquisnáu que ta y colos güeyos birolos? -Pero Cita, eso ye normal con esta clas d'enfermos. Tán asina dellos díes mentantu-

yos pasa'l primer aquel. -y llueu, ¿recobren? -Bono ... sí, recobrar recobren daqué ... más o menos. -¿Más o menos? -Non toas recobren al cien per cien pero ... -Pero, ¿qué ... ? ¿Pue quedar mal? -Hailos ... , de toes maneres fadremos lo imposible ... -Toas sois lo mesmo. Dícesme lo que Cuetos y Llavián y Ortigosa ... Ta visto que

nun hai con quien cuntar. -Pero Cita ... Dexólu cola pallabra na boca y foi pasiellu alantre otra vuelta a voces: -Enfermera, enfermera ... el tónicu, el tónicu ... tienes que-y dar el tónicu. El Dr. Marcelu tascó la cabeza. Miró'l pulsu de Paciano y dexólu apigazar. La calva

ente les sábanes blanques contrastaba col bigote a lo Groucho Marx pero nun-y abultó qu' empeorare de magar lu ingresaren.

-Enfermera, enfermera, glayaba entá Cita. -iPero Cita! Celín encoyó'lllombu. Nun sabía si rir o llorar. Volvió al despachu pa, al cabu, lla­

mar per teléfonu a la enfermera:

-Yá sabe, lo de Paciano Laurel ...

-SÍ, el de la 343, hai que lu tener sedáu. Y á conoz qu'a estos enfermos pue repeti­yos y entós ye irreversible.

-Aguante lo meyor que pueda. Nun s'escaeza que-y vien de familia; sÍ, tiénenla ta­mién a tratamientu.

55

XANnRU MARTINO Ruz

P áxina ventisiete, ventisiete, ventisiete ... Ventiunu, ventitrés, venticincu, ventisiete. Ellí taba'l so futuru. Ónde taría los prósi­

mos nueve meses, dependía d'un numberín al que'l día anterior-y petare salir nuna fueya pela impresora d'un ordenador del Ministeriu Defensa. Lluisín enxamás camentare qu'u­na noticia de «La Nueva España» lu coyere tan de cerca.

El casu ye que llevaba tres selmanes esperando la dichosa llista y agora nun s'atre­vía, nun yera quién a espurrir el deu y dexalu esbariar pela condergada llista fasta atopar el so nome: Lluis Cabrales del Valle. Tuvo ellí paráu delantre la llista, fasta que s'armó de valor y dexó esbariar el deu pela llista.

-Cabrales del Valle, L. M ... 09 Lluisín taramiellaba mentantu camentaba quéquedría dicir aquel 09 dichosu. Enta­

mó a pasar les fueyes p'atrás hasta l'entamu la llista, u taben les claves pa saber si ficiere bingu colos númberos d'aquella ruleta rusa na que yeren otros los qu'apretaben el gatiellu.

-Ceru nueve ... Ceuta ¡Bah! yera mentira, confundiérese de xuru al dexar esbariar el deu y el númberu d'él nun yera'l ceru nueve.

Pasó les fueyes p'alantre, fasta la fueya de los de la C: -Cabrales del Valle, L. M ... 09 ¡ Va!, entós yera que'l ceru nueve nun yera Ceuta, que se confundiere al adicar les

putes claves. ¿Nun sería más fácil poner direutamente'l destín y dexase d'hosties de num­berinos p'alantre y p'atrás? Bueno, otra vegada p'atrás a ver qué coñu yera'l numberín ca­fiante.

-Ceru nueve ... Ceuta ¡Coyones! ¿cómu podía ser? Voi tener que miralo otra vegada. y asina fizo hasta qu'a la séptima diose cuenta qu'aquella vegada-y tocare la llótería. Pa

57

58

un númberu que mercare nesti viax tocáre-y el Gordu Nadal. Dexóse caer nel sofá que taba tres d'elli y pegó cola tiesta na parede. Taba perc1aro qu'aquél yera'l so día, mandaba coyones, tenía mieu salir pela puerta nun fuera que-y cayere una teya na tiesta y ficiere'l día. Anque viendo lo del sortéu, qué más-y daba que-y cayere una teya o que lu atrope­llare un camión. Cuasi yera meyor que colar pa Ceuta a curiar moros, y menos mal que nun yera racista, yera lo único que-y faltaba.

Tuvo ellí llantáu, ensin movese, coles manes enriba la tiesta, xusto nel sitiu onde la parede-y cutiere con toles ganes, porque yera eso, too se ponía a la so es contra, fasta les paredes de la so casa, un tiempu que nun yera quién a calibrar, pudieren ser diez minu­tos, quiciabes diez hores, qué mas daba. Güei too-y importaba un güevu y parte del otru, por él podía españar el planeta o esapaecer el capiellu ozonu, total él tenía que colar pa Ceuta, ¡conoza África en nueve meses! ¡paga l'estáu! Llevantóse comu C3PO y col ma­xín caleyando pelos prósimos nueve meses. Ellí se vía vistíu d'oveya dientru'l rebañu, col cascu que-y pesaba, la mochila que-y pesaba ... la vida que-y pesaba.

Foi peles cais de Ribesella ensin camentar a ónde, de bar en bar, de cacharru en ca­charru, de culín en culín, de irlandés n'irlandés, de parede a parede. Acabó por sentase nun bancu la Plaza Nueva a tomar un poquiñín l'aire pa ver si espabilaba y lo qu'algamó foi dormise. De sópitu, entamó a sentir un timbre, un timbre cafiante, ¿quién coyones to­caba aquel timbre que nun paraba? ¡Querríen dexar de tocar d'una vegada!

¿Un timbre? ¿Un timbre na Plaza Nueva? Abrió un güeyu. Taba en casa, taba na ca­ma ¡taba suañando! Suañárelo, yera too mentira, el periódicu, la llista, el númberu, el destín, la humera. Pero'l timbre siguía sonando, llevantóse comu un tiru, corrió pa la puerta en calzonciellos y abrióla. Tres la puerta, apaecieron dos guardias civiles qu'entru­garon: ¿Don Luis Cabrales del Valle?

Lluisín entrugóse qué querríen aquellos bienmerecíos, y aína diba sabelo: -Sí, soi yo. Cuandu se dio cuenta tenía les esposes puestes y taba sintiendo que taba dec1aráu in­

sumisu en fuga y diben metelu presu por nun acudir al llamamiento la patria. Peslló la puerta tres d'él y montáronlu nel furgón.

De Madrid al cielu y de Ceuta a Sarajevo. A Lluisín, pa cuandu sirva a la so patria.

Finlandia

FRANZI ÁL v AREZ

. Q uier que-y prenda la lluz? Verá meyor. -¿ Entrugóme con voz dolee talamente comu quien me tuviese invitando a una copa.

-¡Sí, gracies! Si hai lluz será más afayadizo. Retruqué-y yo ensin da-y importancia daqué. Foi entós, col ¡click! del tubufluorescente al prendese encuantes que vi'l rellumu la

lluz nelfilu'l cuchiellu que tenía empuñáu na mandrecha. L'apavoramientu que s'adueñó de mio dexándome'l celebru ermu cincóme de tala

mena al fregaderu, onde tenía la maleta y nella la llave inglesa cola que sería quien de­fendeme, que nunfui para desatoriame. Ensin apestañar tan siquiera, quietu, quietu, es­peré que s'aniciase l'averamientu mortal.

***

Pa mí los cuchiellos han tener nome fríu, de xelu. Hai tiempu que caltengu'l vezu de dai-yos nome. El de meyor tayu y el que más usu tien nes xeres doméstiques-culinaries ye Finlandia. Nun ye grandón pero tien cuerpu, filu anchu, mangu de madera ya meyor prestura que tolos otros.

Había tres díes que tenía'l grifu la cocina pingaratiando y güei terminó frayan­do del too; nun yera quién pesllalu y el chorru d'agua creciera Y creciera fasta lo másimo.

Garré la guía telefónica y nes páxines marielles entainé a la gueta un fontaneru que me la iguase. Cosa rara, al migayín taba en casa.

59

60

Enfotáu'l bon home yá no so xera col maletu abiertu y los acios del so oficio espar­díos arrodiando'l fregaderu, diba dexalu tranquilu pa que trabayara meyor encuantes que m'atopé con Finlandia enriba'lfrigoríficu. Alcordéme entós que cortara con élfuet y nun lu echara en bañal que ye'l so llugar dempués del usu. Garrélu pel mangu al empar que cayí na cuenta que'l fontaneru taba trabayando cásique na solombra. Entrugué-y entós si-y daba la lluz, empobinando pa la llave ensin esperar contestación. Taba bien claro que facilitaría asina'l so llabor.

Al prender la lluz, dirixíme al fregaderu cola intención d'asitiar ellí a Finlandia, que ye onde debe tar en cuantes que ta gochón.

Vi la cara sonriente '1 fontanero camudar a murnia y apavoriada al ver que taba ca­minando hacia él con Finlandia empuñáu.

Al caer na cuenta l'enquivocu esperaba qu'entamase a esgañitase o a lo peor enga­rradiellase nuna pelea que con Finlandia na manu ...

* * *

-iTa puercu! -dixi posando a Finlandia nel baña l. Entós los dos sonriímos a la par ensin falar ná más dello, entendiéndomos, en sin

afondar nel entuertu.

El paragües de seda verde

SABEL DE FAUSTA

L a color verde de la tela foi una llaparada de lluz nel requexu tapecíu de la sala. El mariellu trapu del polvu que la moza solmenaba cola mano perriba la cómoda quedó

sollerte nel aire, comu si temiere atopase con dalgún escuru pelligru. La rapaza aparóse delantre del paragüeru de fierru que curiaba, cuantayá, polos paragües de tola familia. Metanes de toos ellos, aquel paragües verde surdía, comu una provocación, a la vera de la ñegra tela del paragües del pá, l'empingorotiáu mangu del paragües de la má, y los pa­xoleros cuadros escoceses de los de les sos hermanes.

-¡Qué raro! ¿De quién sedrá esti paragües? A veL .. Frasia garró'l paragües de seda verde, averóse a los cristales del ventán, acabántenes

de llimpiar y pelos que se colaben unos rayinos de sol naquel día soleyeru d'iviemu, y ca­riciando la sele tela de seda algamó colos deos el puñu del paragües, qu'asemeyaba la ma­no blanca y delicada d'una blanca y delicada muyer. Foi apavoriante. Un respigu más xe­láu que la esfrecida ñeve de los ábanos del monte recorrió l'espaldar de la moza al sentir qu'aquella mano fecha de marfil garraba la suya con una fuercia misteriosa y espantible.

Les manes de Frasia, alloquecides por aquel contautu, aldovinaron, más que sintie­ron, el botón del pieslle qu'asomaba pente la tela verde y, dando un sescudión ñerviosu, sacaron al aire les varielles de metal qu'aguantaben pela suave seda.

Una lluz verde, una verde borrina qu'amiyaba ensin parar de la pical del paragües arrodió a la moza que, zarrando los güeyos, yá nun foi pa ver cómu un ñublu d'orpín ca­mudaba n'agua los rayos de sol.

Caminaba cuesta arriba cuandu Frasia tomó a abrir los güeyos. Un sentirnientu de placer fasta güei desconocíu, emburriábala, pente l'orbayu y la borrina, camín del cerru de Santa Catalina.

61

62

Nes manes, el paragües de seda verde torgaba que la rapaza acolumbrara los relIu­mos que, no 1I0ñe, surdíen de les faroles del puertu d'El Musel y escuchase'l ruxir de les foles que s'esfrelIaben pa escontra'l cantil de L'Atalaya. La cuesta foi faciéndose más pindia y abegosa, y un aire xabaz que xubía de la mar pintó de roxo les mexelIes de la moza.

N el cume, una soma de cementu y hormigón abría al aire los sos brazos de xigante comu si, dándo-y la espalda a la lIinia qu'estremaba l'agua de la mar de los ñublos del cielu, quixese abarcar nun abrazu de piedra a la ciudá que, serpiando al pie de la 1I0mba del cerru, aniciaba a apigazar nes solombres de l'atapecida.

El paragües de seda verde asitióse metá los brazos del xigante, y cuasi ensin que la moza fuese a dase cuenta d'elIo, la verde lIuz que l'arrodiaba camudóse na suave tela qu'endolcaba'l delicáu cuerpu d'una blanca fema, tan alba y espeyante comu la lIuz de la lIuna que s'escondía, apavurada, pente les ñubes solombriegues del altor.

El glayíu que naguaba por nalar al aire quedó torgáu poI espantu y el tremor. Los deos de marfil qu'entavía garraben la mano de Frasia espetáronse na cintura de la moza y con rixu de diañu emburriaron el cuerpu de la muyer al vacÍu del cantil.

Enantes d'esfrelIase escontra les afIlaes aguyes del pedréu los güeyos de la moza en­tovía tuvieron tiempu de posase so la cara de la fema. Unos escuros furacos, tan ñegros comu'l ñegror de la nueche, surdíen pembaxu l'albu mantu del cálabre.

Arriba, posáu a la vera del xigante de brazos de cementu, el paragües de seda verde espera.

Aventura urbana con sombreru (al estilu d'Agustín Espinosa)

XULIO VIXIL CASTAÑÓN

U n sombreru foi'l protagonista d'esti divinu suañu incontáu. . Dende un andamiu demasiao altu d'una casa n'obres víalu tiráu abaxu, meta­

nes de la cai, esperando a pie firme la hora prósima d'una cita esauta. Tuvo a puntu de morrer delles vegaes pola mor de les ruedes de los coches. L'airín de la tarde llibertólu d'una colilla que terminaría por afuraca-y l'ala. Un gargaxu cayó tan cerca d'elli, que lu salpicó, anque mui selemente. El zapatufinín d'una rapaza, que yera d'ante, cásique lu rozó, y yo vi al sombreru tremar enteru, doloríu d'un sexu formáu comu por l'aconce­yamiento d'una eterna agonía d'incomprensión y soledá.

FaGÍase de nueche cuandu apaeció nun requexu un home. Crució la cai comu si lu persiguieren y, al pasar xunta'l sombreru, agachóse roceanu, coyólu d'embaxu y púnxolu na tiesta, cayendo pa la oreya izquierda. Depués perdióse más abaxu, ente'l xentíu que n'aquelles horesformaben oficinistes, obreros, putes d'oficinistes, novies d'obreros, cures con sotana, profesores d'universidá, putes de cures y novies de profesores d'universidá que preferiríen ser putes d'obreros o oficinistes con sotana.

Yo llevábala de la mano comu una neña de seis años, cuandu yá nun cumpliría otra vegada los cuarenta. Subíala a los tranvíes ensin que me costare demasiáu trabayu; fa­da-y les coses más corrientes que naide pudiere maxinar, pero ella siempre me dida que yo yera únicu, que naide-y compraba unes bragues de cueru tan guapes comu les que yo-y regalaba.

Caleyamos munches hores pela ciudá. Al final d'una cai pequeña, taba tan cansáu de la so compaña que decidí desinflala. Reconodlu darréu. Por esi estrañu mirar y pola cásique quemadura que lu delataba. Ella nun quería poner aquel sombreru d'home, pero por más que-y dixi que yera una tontería querer demostrar la teoría de que los sexos es-

63

64

trémense pela cabeza, ella dicía qu'asina, desinflada, nun quería discutir comigo de te­mes trescendentales. Yo púnxi-y el sombreru a la fuerza, de manera que la cara quedá­ba-y comu unfigu podre que dexare olvidáu enriba cualisquier biblia adventista.

Debí manca la muncho, porque cuandu saliémos de la tienda aquella enllena som­breros, lloraba.

Al riscal' ['alba, los periódicos de la mañana, xunto cola xente de la plaza y los ofi­cinistes, los obreros, los cures con sotana, les putes y les novies, toos al empar,falaben de que s'atopare'l cálabre d'una neña de seis años, tapecíu ente lafoyarasca del parque. Llevaba puestu un sombreru d'home que-y quedaba grande, pero que se-y caltenía na tiesta porque taba suxetu por una anfiler enorme que, afuracándo-y dambos parietales, travesába-y la masa encefálica.

El trauma

XUANMoRENO

V oi en siguimientu del conserxe per pasiellos halóxenos, aliando l'atmósfera d'una ul­tramodernidá d'eses cibernétiques; siéntome nerviosu pero encantáu al empar ... ¿A

que nun imaxina siquier esi mamón del conserxín que yo, hai poco, yera un pringáu co­mu él y agora voi facer l'esamen final del Cursu Especial Intensivu de Periodista pola Universidá Universalisfa? 1t's beautiful, colega, ye maravioso ... Tuerzo per pasiellos n'angulu rectillineu, enfilo triando moquetes de luxu imperial ... Dalgún día llegaré, ca-mentaba yo siempre, dalgún día llegaré a periodista ... y el conserxe apárase delantre una puerta d'aluminiu, ábrese fotoellectrónicamente y tremen toles frebes del mio ser. .. Toi nes puertes ... Entro ... ¡Avanti, Manolín, so periodista!

Ye un cuartu relativamente pequeñu, d'un blancu rellumante, con un estráu o tribuna onde ta mangada una mesona presidencial con cincu sielles y xusto delantre y un cachu perbaxu afáyase una mesa metálica na qu'un rapaz, más botones que conserxe, mándame tomar asientu y nun tocar nada «hasta que reciba órdenes superiores ... ». Home, chavalín, nun voi poneme a tocame los tolanos, nun te jode -escapóseme dicir- y el botonín míra­me con güeyu severu y faime saber que la Xunta d'Esarninadores ta pa entrar a faceme l'esamen ... El mio gargüelu fai entamo s d'añudase.

Asina qu'él retírase un poco pa la puerta l'escenariu al fondu y yo quédome sentáu colos nervios de punta ... Ye la hora D, la defInitiva. Fíxome na mesa, que na superficie tien unes marques o ralures, pa mangar, de XUfU, l'ordenador y nel frente un panel metáli­cu onde me queden los pies presos. El botonín vixílame de lloñe. Enfrente mí, so la me­sona presidencial, la semeya del rei del estáu español adica pa mi severu. Por supuesto, yo, republicanu zarráu, toi y siéntome más cerca del rei que del botones. Y ye que la Universidá Universalista nun tien comparanza cola Universidá de la Cai 0'1 Tayu. Nestes,

65

66

les del conserxe, adepréndese a sobrevivir, a facer chanchullos, picardíes y putaes, a fa­cese un chorizu más o menos almiráu o despreciáu ... pero de la otra salse un auténticu caballeru progresista, non un pringáu petrimetre, sinón un cachu personaxe que-y ronca los coyones ... Encegoláu nestos camientos taba yo personalmente cuandu siento al boto­nín con una vozona impropia de la so edá dicir que ta pa entrar la Xunta d'Esaminadores y que l'Esaminandu, o sea yo, to poneme de pies cuando vaigan entrando, face-yos reve­rencies y sentame cuandu se sienten. Quédome, entós, con güeyu y coralllastiendo pa la puertina.

Ábrese un cachu y el botonín glaya. Yo llevántome reverenciosu. -¡Don Prosapiu Lloáu García, redactor xefe de la rotativa! -y entra un puntu d'unos

trenta y picu años, fomíu, calvl1cu y con bigotón que vien sentase al estremu la mesa, a la mio mandrecha. Cola carpeta na mano respuende a les mios reverencies, siéntase y siéntome.

Darréu'l botonín glaya de nueu. -¡Don Egrexu Procomún Femández, criticu lliterariu de los suplementos sabatindo­

minicales de El Papeletu! -que ye un delgadín de ventipicu d'años, con barbes recortaes, finucu, con gafes.

Repítese la xugada, siéntase alllau del otru. Otru vien. -¡Don Ínclitu Prometéu ... (nun sé qué), cronista de El Diariu d'a Bordu! cartafueyu

del Colexu de Quiosqueros líderes de'opinión -¡cómu Alfredo! digo- tipu gordu, Don Ínclitu, comu un gochín, sudorientu, que va sentase a manzorga dexando'l puestu del centru. Atentu, que vien ...

-¡Don Reputu Preclaru González, direutor del diariu El Nuversal, que tres vegaes al día sal! -reputáu señorón de gafes de munches dioptríes al que tengo visto en semeyes.

Reverencia que te crió y otru. -¡Don Exidiu Méritu López, Señor Decanu del lllmu. Colexu de Xomalistes Infor­

matizaos del Mundu Enteru! -¡Ah, mecagon! -escapóseme dicir- menuda xentona. Y esti home, d'unos sesenta,

bien entraxetáu comu tolos demás, comu yo, ocupa'l sillón de presidencia, pon gafes para mirame y siéntase.

y siéntome ... lóxicamente siéntome allampiáu, plasmáu, seyendo l'oxetu de les güe­yaes critiques d'aquellos monstruos del periodismu que cuasi me radiografiaben.

-Bien, bien, bien, bien, bien, bien, bien -diz el Sr. Decanu con vozuca de maricue­lu-, bien, bien, bien ... asina qu'usté quier ser periodista.

-Sí, noble caballeru, siempre foi'l mio suañu de siempres, sí.

-Bien, bien, bien, bien ... -sigue diciendo, tan rápido que me sonaba ven, ven, ven ... -, ¿y qué diba dicir yo ... ? ¿voi...? home, entovía nun soi un <<julái».

Darréu escomenzaron a entrugame, ún tres otru ensin dame tiempu a contesta-yos, nome, ap ellío s , nome del pá, nome de la ma, númberu del DNI, primer apellíu del pá, númberu de la Seguridá Social, nome y apellíos de la muyer, fecha de nacencia del pri­moxénitu -nesti casu fema-, signu del horóscopu de la fía, del fíu, de la muyer, clave del caxeru automáticu, añu del primer trabayu aseguráu, hermanos de la ma ...

Yo ¡lóxicamente aforfugáu! sentime comu un putu lloritu. Nun-yos faltó más qu'en­trugame cuántes vegaes mexo al día o coses peores. Claro que talu interrogatoriu ha de tener la so lóxica interna, camiento, porque un periodista ha tar preparáu pa entrugar to­les preguntes y aguardar por toles respuestes y gufonazos. Bien. Conque'l Sr. Decanu marmurió bien, bien, bien, etc. y de sutrucu entrugóme:

-Sr. Alonso, ¿usté tien calcetu personal? -¿Cómu diz, Sr. Decanu? -Calcetu d'aforros, refiérome. -Non, señor, eso ye d'aldeanos -retruqué foscu. Y el xefe tomó al so bien, bien, ven.

Ensin dulda qu'el paisanín nun tien coses importantes que dicir, porque de xuru que yá les dixo toes. Bien, bien, ven, etc. La elite alza los culos. Yo tamién. Y colaron pel foru mentes que yo, faciendo reverencies, camentaba qu'un periodista ha de tar preparáu pa too, les entrugues más intencionaes, les respuestes más cortantes, porque toi convencíu d'ello, un periodista que sepa montase tien el poder más grande de toos, pue considerase, y considérenlu, l'Amu'l Mundu. Y referviendo por ello, el botones avérase a mí y dizme:

-Sr. Alonso, dientru un minutu o dos va entrar l'Esarninador Sicotéunicu. -¡Coño! ¡Vaya importancia que tien de tener! -¡ Yeah! -diz señalando la mesa- cuandu entre coloque l'Esaminandu les manes nes-

tes ralures y calque un poco ... Trátase de reformular l'holograma d'un pixel de cuarzu en­cefalogramáticu nel salón de controles del centru.

-¡Ah, mecagon! -escapóseme dicir-, y con xestu severu dizme: -Achante mui y coloque les manes nel sitiu indicáu. y fícilo, aguardando col coralllastiendo comu un reló de cuarzu dixital. Vase'l boto­

nín pa la puerta, asítiase, ábrela y glaya: -¡El Sr. Esarninador Sicotéunicu! -y entra una ñube fumu comu un turbón. Entós

calco les manes y al empar llevántome y siento un doliosu tirón nes moñeques, tanto que tengo que sentame. Entós fíxome nunes esposes que, de xuru al calcar fuerte nes ralures, peslláronme les manes. Ablucáu alzo'l güeyu al Sr. Esaminador ... y nun soi pa creyer lo que veo. Nun traxe de cuadrinos, con xalecu, ensin corbata, fumando un puru llargu co-

67

68

mu'l mangu una fesoria y asitiando la carpeta na mesa mirábame irónicu ... ¡aquella es­pantible pintalarrama del odiosu roxapu, el primu la mio muyer, esi trauma de la mio vi­da que nun hai otru mayor! Nun soi pa creyelo, non ... pero ...

-¿Qué tal, ho? -ruxe la odiosa voz- ¡amigu y cuñáu Txaketu! ¡cuánto me presta ve­te! ¡un enfotáu comu'l Sr. Alonso nun podía menos, o más, que llegar a periodista, el so suañu cimeru! ¡eeeeghh ... !

Aquello siéntase na mesa, informal y porconzón a tufardame col fumu a min y al lletreru de «Nun Fumar» y yo, puxando pa desaplasmar, acierto a tatexar ...

-¡¡Cagonmimantu!! ¿Qué faes tu equí? -¿Que qué fago? Rediós, TxaketÍll, ¿nun oyisti? Soi l'Esarninador Sicotéunicu que

vengo a esaminate. -Que ... que ... vas ... que -sigo tatexando- y de sópitu empobino, arroxáu, pal boto­

nes-. ¡Rapaz, avisa al Sr. Decanu, qu'esto ye un impostor! ¡Ye un indeseyable, una trau­ma! ¡Ye'l cuñáu la mio muyer ... digo'l primu ... ! ¡Esto ye impresentable, ye un trauma ... !

-¿Qué coyones diz l'Esarninandu? -respuende foscu. -¡ ¡Avisa al Decanu, cagonmimantu!! -¡ ¡ Silenciu l'Esarninandu!! -truena'l botones que me dexa plasmáu. Y l'irónicu ma-

món, viéndome esposáu, indefensu, dizme sele: -Tranquilu, Txaketuques, que soi'l to amigu y cuñáu, hom. Y nun voi ser duru conti­

go. Nin blandu tampocu. Voi ser xustu. -¡¡Aahhh!! -glayo impotente, cayendo del bUITU, talantando la trampa na que me

coyere. ¡Toos taben cambalachaos pa xingame! Y xingadísimu taba, presu de manes y ensin poder sacar les pates, una vitrina tremante comu una doncella delantre. ¡Inquisidor que, poI so puestu, vía'l cielu abiertu y, sentencio su, fuma, mírame, camienta, gocia ... !

-Amigu y cuñáu, co-padre y compadre Txaketu eh-uh. y entama un interrogatoriu fartucu de babayaes, les de siempre, multiplicaes por mi­

lenta miL Que si arrobé periódicos, porque, según aquella, un periodista empicipia por arrobar periódicos enantes d'abrir los kioskos. Yo, ensin apusllar, llámolu chorizón y elli, ente vafos de fumu fediondo, llámame calzáu y bebemexu por cerveza y otres tochures mentes yo, adicándolu con odiu xabaz, prúyome, amburo por fulminalu ... y amburába­me'l pruyimientu mentes el roxapu me recordaba llaceries de la mio vida que nunca creyí que les supiere unviándome a un ablayu ratoneru porque, por munchu detective que seya, ye un fiedebragues baratu, y por munchu novelista chandlerianu que se diga, nun ye más qu'un paxilleru ... Pero ¿cómu lo sabe? Entrúgome ... y nun rellumu críticu caltrio que la mio muyer ye una emisora de radiotelevisión y qu'aquel bichu sintoniza esa emisora ... y del ablayu paso a la roxura y bramo:

-¡ ¡La mio muyer ye un putón verbeneru!! -y el botones llanza una risada de llocu y el pioyón queda plasmáu amirándome y diciendo ¡Ai, arnigu, arnigu! echándome vafara­es de fumu fediondo y diciéndome que toi nel meyor camín pa ser cuasi periodista por­que tengo «intuición femenina», talanto ente les gargaxaes del mozucu que ¡fIxándose bien! ye l'ayudante del pioyón, ési que llamen «El Metaleru», gafu, drogadizu y maruxu como él solu ... ¡Comu'l pioyón! ¡Y yo indefensu delantre d'aquelles dos piles de cuchu! y xélaseme un glayíu nel gargüelu ... ¡Dios, si esiste, sabrá lo que me tien iguao!

El pioyón entrúgame por qué les muyeres son más llistes que los homes. Por su­puesto, nun retruco. Toma a entrugame. Contésto-y que más llista qu'él ye cualaquier pe­rronera. Y él dizme que ... «les muyeres, periodista del pixu, tienen más buracos per onde llantar les teoríes». Tanta ye la intelixencia d'aquél espiruláu al que cuspo. Toi decidíu a nun apusllame, indefensu de pies y manes, pero entá nel cuerpu tengo armes de muerte. Enséño-y cani1es al fumu, dimpuestu a mordigañalu pel alma, pero rápidu comu un gatu gárrame la tiesta y nun soi a desplicame cómu, ¡púnxola a xirar pa tolos llaos mesma­mente comu la guaJ:a del Exerciña 1; comu'l Faru Torres me xiraba'l pescuezu 360°, co­mu un iceberg d'esos ... y con amoriu progresivu veo aquel odiosu caretu, l'otru petrime­tre que, revolcáu pel suelu, mexábase de risa y, na popa, un cientu o milenta persones qu'enantes nun taben escoyonábense de risa con una tronada que me facía españar la ta­rreña ... y voltiando'l caretu pioyón afumándome, l'otru ... los otros.

-Un periodista tien d'enterase de tolo que pasa al so rodiu -diz el pioyón- y la tiesta un periodista ha xirar a la velocidá del globu terráquiu ... ¡eeeeekkkkggg ... !

-y si ... -llogro dicir nun xiru- si la tiesta aparase mirando p'hacia tras o pa un llau, ¿qué?

-Aaaghahhhh -ye la rempuesta xeneral, mentes el roxón espicula sol problema que tien la mio muyer pa ... bueno, n'otru xiru, ruxo que de tener les manes llibres- ¡cagonrni­mantu! Y entós el roxapu dizme que por qué les tengo preses, digo que foi culpa del bo­tones y él dizme que la culpa ye de la teunoloxía por ser «específIcamente perversa» y de mio porque entrugame: - Txaketu, ¿yes bobu o nacisti en Viesques?

-Erkkk aarggghha -glayo a puntu desmayame. Y entós aparóseme la tiesta amiran­do palllau la manzorga, veo a «El Metaleru» pel suelu, siento la tronada risaes, de revis­gu la xente que truena, el pioyón que me diz que tome la tiesta al so llar ... Inténtolo y xí­rame un cachín pero l'esfuerzu aforfúgame ... Otru tironín, muévese otro poco ... otru pu­xu ... otru cachu ... y encaxa la tiesta pel so sitiu ... enfrente'l pioyón ... pero yo toi práutica­mente afogáu. Les risaes son yá una tronada inaguantable.

Yo, plasmáu dafechu, con caretu que debía ser de pámpanu, la llingua asomándome pel dentame comu ún d'esos perrucos que ll3.men «llambechochos» ... Y entós aquel trau-

69

70

ma, áxil comu un gatu, de los qu'al paecer ye gran amante y hermanu, garrómela con unos deos comu pinces y espurriómela comu un chicle. Yo, ablucáu, nun soi más qu'a gorgutar zi ... zi ... zaagh y en cuantes el cachu llingua algamó un llargor de venti centíme­tros o más el roxón corto-y la metada con una navayina d'un tayu precisu ... , ¡metióla na boca y mazcóla comu goma mazcar! ¡nunca tal vi! ¡ési debe ser caníbal, amás de maruxu y castrón! ¡esto ye lo último! El casu ye que, cola llingua que se me retraxo, faltándo-y un cachu, volvíme tatexu lóxicamente y en cuantes fui pa falar, cola boca enHena de zu­mu tomate, pa dicir lo xusto salióme:

-Mec ... mec ... mec ... ca ... ca ... go ... go ... -¿Go ... go? ¿go-go de qué, ho? -retruca'l trauma-o Agora, Txaketeru, nin go-go nin

lleches, por muncha imaxen que deas yá nun vales pa periodista de televisión nin radio porque seyendo tatexu ... ¿cómu diben entrevistar a Manjarín?

-¡Eaaaaghh! -berro comu un animalón acorripiáu yo, un pá de familia delantre un maruxón roxu y espantible, arreguilándome sentenciosu.

-Bueno, Txaketina ... eh ... uh ... nun careces de madera de periodista, pero de menos luxu ... Nomate periodista de la Fueya Parroquial ye muncho ... Non, pa ser xustu voi no­mate Cronista Oficial del Cartafueyu del Coleutivu Marxinal de Falancaneros del Futó­dromu Municipal-dizme seriu, severu-, ¿mólate, calzonada, la palancana?

-¡Aaaaaaaggghaaakggghh! -glayo animalizáu y ximiélgome comu un Hocu pa safa­me y esmorgar l'alma a aquello qu'agora fÍese comu un llocón, cuspiendo nicotina bara­to ... y yo glayando ensin aparar Gah-gaharrraghargh ... y nesto ... que pego un blincu de trapecista ... y la mio muyer, que duerme a la mio verina, con un glayíu d'apavoriu, cai de la cama. Y en cuantes, yo pelo alto, desplíco-y la pesadiella ... ¿qué me diz?

_ .... ¡ ¡ ¡Meyor suañabes con muyeres, so mamonzón!!!

Tomes

. Toma de Xuan Porta Allende.

Yera un neñu que suañaba

Yera un neñu que suañaba un caballu de cartón. Abrió los güeyos el neñu y el caballu yá nun vió.

Con un caballín de blancu el neñu golvió a suañar y per el c1in lu coyía ... ¡Agora nun fuxirásl

N amái tenelu coyíu, el neñu yá espertó. Tenía'l puñu zarráu. ¡El caballín esnalól

Quedóse el neñu mui seriu cuidando, nun ye verdá el mio caballín suañáu. y yá nun golvió a suañar.

Pero'l neñu foi un mozu y el mozu tuvo un amor ya so amada y-entrugaba ¿Tú yes de verdá o non?

Cuandu'l mozu foi un vieyu cuidaba: too ye suañar, aquel caballín suañáu y el caballu de verdá.

y cuandu vieno la muerte, el vieyu al so corazón entrugaba: ¿Tú yes suañu? ¡Quién sabe si espertól

AmONIO MAcHADo*

75

Aviechéi dientru los tous güechos; yeras la dolzura ya'l desaniciu ya you améi'l tou cuerpu nos sous frutos nueitiegos.

La tua inocencia yía comu un cuchiegu delantre mí,

pero tú pesas nel mieu corazón ya, comu un miel escuru, sIéntote nos mieus llabios al dir escontra la muerte.

Toi esnudu delantre l'augua inmóvil. Dexéi la mia roupa nel silenciu de las últimas canas.

Esto foiTdestín:

chegar al borde ya sentir !!erza poI estelamientu del augua.

ANTONIO GAMONEDA*

• De Libro del Frío. Versión de Roberto González-Quevedo.

76

5 poemes de Leopoldo María Panero

Los vivos imiten a los muertos, pinten les ceyes y los carriellos coloréenlos de roxo.

Yo soi un home muertu al que-y dicen Pertur. Na cena los homes daquién conoz si'l mio nome entá sedrá daqué: ceniza na mesa o comida pal vinu. Los bárbaros nun t'agüeyen cuandu falen. Comu una muyer nel fondor de la señardá yo soi un home muertu al que-y dicen Pertur.

Suañu d'una nueche de branu

Los homes del viet son tan guapos cuandu muerren. L'agua del ríu, llambiéndo-yos les piernes, facía persexualla so ruina.

Llueu vinieren les Grandes Mugues guetando la famienta vaxina de la selva, y desapaeciólo too. Sólo dexó nos llabios la sede de la batalla, pa ná, comu baba

que caye de la boca ensin celebru.

qu'en llechu ensin árboles nin fueyes esfueyes cola llingua l'árbol del mio sexu y caye tola nueche'l semen comu muga

Güei

y caye tola nueche'l semen comu muga, dime besando selemente'l túnel del mio culu, cueva de l'anaconda qu'entovía m'aseñala los ritmos de la vida, dime qué yera, qué ye, qué ye un calabre.

• De El último hombre. Toma d'Atanasio Fondón.

Nel sable espárdese un muertu

ye lo mesmo espárdese pente pallabres.

La poesía estrapaya l'home entantes los monos blinquen de rama en rama guetándose inútilmente na sacrílega mata de la vida les pallabres estrapayen al home iY les muyeres xinten cráneos con tanta fame de vida! Namás que ye guapu'l páxaru al morrer estrapayáu pola poesía.

LEOPOLDO MARíA PANERO'

77

Dos poemes

Cornu unpexe enroscáu nes redes

Pexe

asina la pallabra nel papelu.

• De A línea con la tierra. Tornó Xulío Uuís Pardo.

78

L'allianza

Tú convóquesme al silenciu y yo retruco:

qu'amburen les pallabres.

JAIME LUIS MAATÍN*

El suañu d'una nueche de Sanxuán

WILLIAM SHAKESPEARE*

ACTUSEGUNDU

Escena primera (Una viesca xunto a Atenes. Atópense nel escenariu una xana y el Trasgu. Atapez.)

Trasgu.-Eh, xanina, ¿ónde vas? Xana.-Llevo priesa. Voi servir a la Reina les Xanes, que toles nueches mos manda

dexar una gota de rosada en cada yerbuca. Nun m'entretengas, qu'esta nueche ye la más curtia l'añu y teo de facer elllabor enantes que la lluna s'escuenda y entame a xurdir el sol.

Trasgu.-Qué me vas cuntar tú. El mio rei va facer equí la so folixa en cuantes qu'a­tapeza. Di-ya la to reina que tenga cuidiáu de nun dexase acollumbrar, qu'anda Oberón engafotáu dende qu'ella camudara'l so ñeñu por esi rapacín tan guapu que tien agora. Ye de xuru'l ñeñu más saláu qu'enxamás tuviere raptao una xana, y el mio amu ta encerris­cáu en facelu caballeru del so séquitu pa llevalu a saltar y blincar peles viesques. Pero ... que si quies ... la to ama afítase en tenelu al rau d'ella y póni-y tantos mimos que yá tien celosu al mio Oberón. Agora, en cuantes que s'atopen pela viesca, nuna camperina o xunto a la fonte clara, la lluz de les estrelles que namora a los humanos nun ye pa torgar que reñan y se dean de glayíos. Talamente que mos faen a tolos duendes colar pa los car­bayos y escondenos pente les fueyes fasta que para la tormenta.

Xana.-¡Asina que tas equí! O muncho confundo yo la to figura o tú yes esi duende revoltosu y dañín que-y llamen Trasgu. ¿Nun yes tú'l qu'escuerre les mozuques de l'al-

• Versión del fragmentuÁnxel Valle.

79

80

dea, el que fai delles vegaes que se corte'llleche o que file la sidra na barrica, el que fai que trabayen de baldre les muyeres na casa porque-yos revolvies tolos cacharros o nun dexes que-yo s cuaye la mantega, y que pa encima rise de toles travesures? ¿Nun yes tú esi, oh?

Trasgu.-Falasti, xanina, con aciertu. Yo soi el más gayasperu vagamundu de la nueche. Fágo-y bromes a Oberón, el mio amu, y otres vegaes fágolu rír cuandu engaño a ún d'esos caballos gordos y vieyos,sonsañando'l relinchu d'una burra moza. Cuandu tán los vieyos y los mozos falando y riéndose al atapecer, comu agora, en cualaquier casa, disfrázome de tayuelu y, a la que ta la güela cuntando'l cuentu de más mieu que se-y es­curre, quítome y déxola cayer de culu. Entós ella ponse a gritar ¡Xastrón!, pero éntra-y la tos y yá nin la más miedosa de les moces pue aguantar sin garras e la barriga pa que nun-y dea un mal de tanto riíse. Pero vete, que yá llega'l mio señor Oberón.

Xana.-Ai, Dios, y ellí vien tamién Titania, la reina de toles xanes. ¿Nun colará Oberón para dexanos esta nueche tranquiles?

(Entren Oberón y Titania, caún peZ so llau)

Oberón.-Al Diañu cola LIuna que mos fai atopanos nuna nueche comu ésta, argu­llosa Titania.

Titania.-Qué ye lo que dices, celosu. Anda, xanina, vamos colar, que tengo xurao fuxir en cuantes que lu veo.

Oberón.-Espera, desvergoñada, ¿escaeciósete que soi'l to señor? Titania.-Tamién yo yera enantes la to señora, pero alcuérdome de cuandu t'escapes

del Reinu les Xanes pa cortexar la primera mociquina guapa que te suerbe'l xaCÍu. ¿Qué fa­es agora n'Atenas? Vienes sufrir un poco pola boda d'Hipólita con Teséu. De sobres sabe tol mundiu que tas perdíu por esa rapacina y que nun yes capaz de separtate d'ella.

Oberón.-jVergoña tenía que date! ¿Cómu pues falar asina de la mio amistá con Hi­pólita, que nun ye más qu'eso, sabiendo que toi al corriente del to amor por Teséu? ¿O ye mentira que siempre tas pa echa-y una mano en cuantes que tien dalgún problemucu y pa convencelu de que dexe a les moces qu'a ti nun te presten?

Titania.-Eso nun son más que mentires que los celos te faen echar pela boca; den­de la nueche San Xuan cabera nun podemos atopanos na fonte, nin nel monte, nin nos pedreros, nin en llau dalgún ensin qu'apaezas tú dando apellíos y alborotándolo too con ventoleres y tormentes engafotaes.

Oberón.-Too tien bon arreglu y depende de ti. Dame esi ñeñu que robasti pa facelu criáu míu.

Titania.-Siéntate y espera, que tol oro les xanes nun ye abondo pa mercame esi ra­pacín. Fice un tratu con so madre que, anque muyer, fue una bona collacia mía. Morrió la probe al ñacer el ñeñu y tengo yo de crialu y facelu espoxigar, y nun atalanto separtame enxamás d'elli.

Oberón.-Dámelu y xúrote que vuelvo a la to vera. Titania.-Nin por tol reinu les xanes. Anda xanina, si sigo equí vamos engarramos

en serio. Vamos buscar otru requexu fasta que pase la boda de Teséu.

(Salen)

Oberón.-Andái, andái. Que nun vas salir d'esti bosque ensin que te castigue por esta ofensa. ¡Ven p'acá, Trasgu! ¿A1cuérdeste d'aquella flor que t'enseñara fai tiempu, que fai a los homes alloriar d'amor? .

Trasgu.-La verbena florida de les sebies soleyeres. Oberón.-Ésa ye. Búscamela onde seya y tráime equí la planta. Voi poner el so xu­

gu nos güeyos de Titania pa que, comu los homes o les muy eres que fago rabiar, allorie d'amor en cuantes qu'espierte col primer bichu viviente que se-y apaeza delantre, y nun da más que seya home, que burro o raposu.

Trasgu.-Agora mesmo vuelvo, que, cuandu fai falta, yá tengo yo dao la vuelta a la Tierra en cuarenta minutos alllombu Ñubero.

(Sal el Trasgu)

Oberón.-Vaya, paezme qu'hai otra visita. Pero bueno, agora son homes, asina que puedo quedame a sentir de qué falen, porque los sos güeyos nun tán fechos pal nuesu mundu invisible.

(Entra Demetriú. Helena síguelu)

Demetriu.-¡Que nun te quiero! ¡Déxame en paz! ¿Onde tán Lisandro y la mio Her­mia? A él tengo de matalu, qu'ella yá ta matándome a mí. Dixístime que colaren pa esta viesca ... Y equí toi, llantáu comu toos estos árboles, porque nun atopo a la mio amada. Y pa encima, tú ... Llarga d'equí y nun me sigas más.

Helena.-Atráesme col imán del to coral duro, pero nun ye un cachu fierro lo qu'a­traes, qu'el mio coral ye duce comu l'acero. En cuantes que dexes d'atraeme, les mios fuercies nun van ser quién pa siguite.

81

82

Demetriu.-¿Qué ye, que te cortexo? ¿Dígote coses guapes acasu? ¿Nun te paez, meyor, que toi yá fartucu dicite que ¡nun pueo querete!?

Helena.-Por eso, precisamente, entá te quiero más. Soi comu'l perrucu, y cuantos más palos me das, más apegu te tengo. Trátame namás comu al to perrín: dame pataes, pégame, despréciame, piérdeme ... , pero por pulgosa que te paeza, dame permisu pa dir tres de tí. Nun pueo pidir peor sitiu nel to coral que'l tratame comu al to perru, pero paez­me abondo.

Demetriu.-Nun revuelvas más l'odiu nes mios coraes, que yá me pongo malu con mirate.

Helena.-Tamién yo me pongo mala cuandu nun te miro. Demetriu.-¿Nun te paez peligroso pa una mocina como tú dexar la ciudá y entre­

gate nes manes d'ún que nun te quier? Confíeste as gaya cola ayalga la to virxinidá, equí, cola oportunidá d'una nueche tan señalada y tan lloca como ésta. Y colo s malos conseyos d'un ermu escuru comu esti ...

Helena.-La to honradez faime d'escudu. Además, nun ye nueche pa mí cuandu mi­ro la to cara, y la viesca entera paezme que ta enHena xente; porque tú yes pa mí, Deme­triu, el mundu enteru. ¿Cómu se pue dicir que toi sola si tengo delantre mí al mundu en­teru mirándome?

Demetriu.-Entós voi escapame corriendo de tí y voi escondeme ente los matos, dexándote na compaña de los animales xabaces.

Helena.-Nin los llobos tienen un coral tan dañín comu'l tuyu. ¡Cuerri, escapa cuan­du quieras! Vas facer que'l mitu tenga de camudase: Apolu fuxe y Dafne tien de persígui­lu, la xatina anda a la caza'l llobu ... Pero la priesa nun va v alite , que ye inútil correr cuandu persigue la cobardía y fuxe'l valor.

Demetriu.-Valme más faceme'l sordu. Déxame colar, y si vas siguirne nun t'enfo­tes na mio honradez metanes la viesca.

Helena.-Eso, oféndesme ya na ilesia, na ciudá, n'aldea. ¡Qué vergoña, Demetriu! Eses ofenses tuyes tas faciéndo-yosles a toles muyeres. Nosotres nun podemos peleamos por un amor, comu los homes. Tamos pa que mos cortexen y nun se mos pon na mano lo de cortexar nosotres.

(Sal Demetriu)

Helena.-Pues tengo de siguite, y tengo de facer un cielu d'esti infiemu que m'espe­ra. Si falta ficiera, voi dexame morir nes manes del home que más quiero.

(Sal Helena tamién)

Oberón.-Adiós mocina. Enantes de que salgas d'esta viesca, vas andar tú fuxendo d'él y él a la gueta'l to amor.

(Al Trasgu, que ta entrando)

Oberón.-Yá me duraba, vagamundu, ¿ties ya la flor? Trasgu.-Dende llueu, equí tao Oberón.-Dámela, venga. Sé onde duerme Titania enriba un xergón de yerbes bien

rosaes, tapada con un mantu margarites que-y texen toles nueches les sos xanuques, aña­da poI ruxir del agua na fonte y de los sanxuaninos que fai tremar seliquino Ñuberu.

Tengo de moyar los sos güeyos con esti xugu pa enllenala de gafures y pantasíes. Toma tú otro poco y busca pela viesca d'embaxu. Hai una rapacina d'Atenas perdidamen­te namorada d'un rapaz desdeñosu. Únta-y los güeyos a él pa que, n'espertando, seya esa probina lo primero que vea y tome a namorase d'ella. Al rapaz conoceráslu porque va vistíu tamién d'ateniense. Y failo con cuidáu, pa que tome él más namoráu d'ella qu'ella d'él. Lluéu ven atopate comigo equí mesmo enantes de que cancie'l primer galIu.

Trasgu.-Tranquilu, señor, qu'asina tengo de facelo.

(Salen)

Escena segunda (N'otra fastera la viesca. Entren Lisandru y Hermia)

lisandru.-Amor míu, tas que te caes de tantu patiquiar peles viesques, y la verdá ye que tengo escaecíu'l nuesu camín. Vamos descansar un pocoñín, Hermia, y, si te paez bien, esperamos mentantu l'amanecerín.

Hermia.-Nun m'apetez otra cosa, Lisandru. Busca daqué afayadizo onde puedas echar un pigazu, que yo yá voi posar la mio tiesta nesti tucU.

lisandru.-La mesma yerba que pue facenos d'almohada a los dos. Un coral solu, un solu xergón; los nuesos pechos xuníos por un únicu xuramentu ...

Hermia.-Non, lluceru míu, echate más p'allá; failo poI mio amor y nun te pongas tan cerca.

lisandru.-Nun m'entendisti, Hermia. Toi falando ensin denguna mala intención, porque les pallabres del amor son siempre inocentes. Lo que quiero dicite ye que los

83

84

nuesos corales tan xuníos ya nún sólu. A los nuesos pechos ta xunéndolos yá un mesmu xuramentu de fidelidá que fai tamién de les nueses ánimes una sola. Déxame entós al to llau, nun me torgues el sitiu; fíate de mí y nun cuides qu'acostame seya lo mesmo qu'a­provechame.

Hermia.-Nun t'esmolezas tú, Lisandru, que la mio educación y fasta'l mio argullu quedaríen mal si yo fuere capaz de pescanciar daqué malo de ti. Pero échate un pocu más p'allá, cariñín. Pailo poI nuesu amor y pola to cortesía, porque ye lo que correspuende tovía ente un solteru de pallabra y una moza decente. Bo­nes noches, cielín, y que'l to amor nun se camude enxamás mentantu mos dure es­ta vida.

Lisandru.-Amén, amén retruco yo a esi rezu tan guapu. Tengo yo de pone-y fm a la mio vida enantes que finase la mio llealtá. Equí mesmo voi pigazar yo agora. Qu'el sueñu te dea descansu abondu ...

(Duérmese tamién Lisandru y entra'! Trasgu)

Trasgu.-Yá toi fartucu patiquiar toles viesques ensin atopar dertgún ateniense nin res que se-y paeza onde probar la fuercia que tien esta flor p'afitar los amores. ¡Too ye nueche y silenciu ... ! ¡Date Trasgu! ¿Qué ye lo qu'hai ehí? Lleva ropa d'Ate­nas ... Ésti tien de ser el rapaz que, según diz el mio amu, despreció a la mocina ate­niense ... Que mira por onde ta equí tamién, durmiendo la probe comu un troncu al­bentestate y enriba la rosada. Inocente, nun s'atrevió a echase alllau d'esi calavera en­sin xacíu.

(Únta-y a Lisandru'l xugu pelos güeyos)

Desagradecíu, úntote nos güeyos tol poder que tenga esti fervinchu. A la qu'espier­tes, l'amor tien de dexate ensin dormir una bona temporada. Y yá pues dir espertando, que yo tengo yá de dir atopame con Oberón.

(Entren corriendo Demetriu y Helena)

Helena.-Para, anque me mates, Demetriu míu. Demetriu.-Ruégotelo otra vez, llarga d'equí y déxame en paz. Helena.-Eso, asina que vas dexame equí sola, a escures. ¡Nun lo fagas! Demetriu.-Quédate equí, que lo digo poI to bien. Yo voime solu.

(Vase Demetriu)

. Helena.-Ai, yá nun pueo más, por amorosa que seya la caza. Cuanto más-y ruego, menos gracies algamo. Dichosa Hermia, ondequiera que tea, que los sos güe-

. yos sí que tienen a quien tomar llocu. ¿Qué ye lo que-y los fai tan nidios? Les llári­mes nun son, dende llueu, que los mios güeyos muéyense munches más vegaes que los d'ella. Non, non ... Lo que pasa ye que soi más fea qu'un osu. Tolos bichos que van atopándose comigo fuxen de mieu comu ánima que lleva'l diañu. La verdá ye que tampocu ye d'estrañar que Demetriu tamién salga corriendo comu del Cuélebre. ¿Qué espeyu míu, gafu y mentirosu, me fadría comparame colos güeyos comu estre­lles d'Hermia ... ?

Pero, ¿qué ye esto? Lisandru equí tiráu. ¿Tará muertu ... o dormÍu? Sangre nun veo, nin ferides. ¡Lisandru, bon caballeru, espierta si tovía tas vivul

Lisandru.-Pol to amor tiraríame al fueu corriendo, nidia Helena. La Ñatura es­pardió en ti toles sos perfeiciones y fai que yo vea'l to coral al traviés del mio pechu. ¿Ónde tá Demetriu? Ah, esi nome, si tuviera delantre al home pa paralu cola mio es­pada.

Helena.-¡Nun digas eso, Lisandru, nun lo digasl ¿Qué más da que-y preste la to Hermia? ¿Qué importa menta~tu tú sigas teniendo l'amor d'Hermia? Percontentu temes de taro

Lisandru.-¿Contentu con Hermia? ¡Non! Arrepiéntome de los minutos tan mur­nios que tengo aguantao con ella. Nun quiero a Hermia, a la que quiero ye a Helena. ¿Hai daquién que nun camude un cuervu por una palombina? La voluntá d'un paisanu comu yo ta rixida pola razón, y la razón dizme que tú yes la moza más galana. Les coses nun maduren fasta que-yos llega'l momentu. Asina me pasó a mí, que yera mozu dica fai bien pocu y dica güei mesmu nun tuvi maduru'l xacíu. Agora que ya pueo falar y pescan­ciar comu un paisanu, el mio xacíu pon-y llendes a la voluntá enantes alloriada, y agora guíame pa los tos güeyos onde atalanto les más guapes lleendes d'amor, escrites nel más ricu llibru de Cupidu.

Helena.-¿Pa qué me traeríen a esti mundiu si tengo qu'aguantar estes burIles? ¿Cuándu me fici merecedora d'esti despreciu? ¿Nun tengo abondo, rapaz? ¿Nun ye abon­do qu'enxamás, eso, enxamás pudi merecer una güeyadina de los güeyos de Demetriu, pa qu'encima vengas agora a burllate del mio fracasu? L'único que faes ye riíte de mí al cor­texame d'esta mena tan desdeñosa. Ehí te quedes; la verdá ye que te creyí un caballeru de los pies a la tiesta. ¡Oh! ¡Qué una muyer rechazada poI so home tenga qu'aguantar agora los insultos d'otru!

85

86

(Vase)

Lisandru.-Nun vio a Herrnia. Hermia, sigui durmiendo equí y nun t'acerques más a Lisandru. Porque lo mesmo qu'una fartura de coses dulzones fai al bandullu repunalo un tiempu ... , lo mesmo que nun hai quien aborreza más una herexía que'l que se convier­te d'ella, asina vosotres, fartura mía y herexía de mio vais ser repunaes por toas, pero más por mí que por dengún otru.

y agora, que toles mios fuercies tomen, el mio amor a honrar a Helena y a faceme criáu d'ella.

(Vase. Espierta Hermia)

Hermia.-¡Socorro, Lisandru, socorro! Fai por quitame esta culiebra que camina pel mio pechu. ¡Ai de mí, piedá! ¿Qué suañu foi ésti? Mira, Lisandru, toi tremando de mieu; paicíame qu'una culiebra comíame'l coral y tú quedábaste mirando, mirando y riíste. ¡Lisandru! ¿Onde tas metíu? Lisandru, señor míu, ¿ye que nun me sientes? ¿Co­lasti? Nun hai un ruíu, nin una pallabra. ¡Ai, fala daqué! ¡Fai que te sienta, poI amor de Dios! Voi desmayame de mieu ... ¡Non ... ! ¿Quier dicir esto que yá tas lloñe? ¡La muerte o yo tenemos d'atopate de sutrucu! (Vase).

\ ~-

La novia de Llázaru

«Sortió'l muertu encanáu de pies y manes y col sudariu endolcáu naface.»

(Vers. 44, Cap. 11, Evanx. S. Xuan)

1

DULCE MARíA LOYNAZ*

A la mio hermana Flor

Vienes por [m a rnín, talu que yeres, cola to emoción antigua y la to rosa intacta, Llázaru rezagáu, ayenu al fueu de la espera, olvidáu de desintegrase, de la que se facía povisa, ceniza, lo demás.

Tomes a rnín enteru, ensin fargatiar, col to gran suañu inmune al fríu del cagüercu, cuandu ya Martha y María, cansaes 'd'esperar milagros y d'esfueyar crepúsculos, baxaben adulces y en silenciu la cuesta de toles Bethanies.

Vienes ensin contar con más esperanza que la to mesma esperanza nin más mila­gru que'l to mesmu milagru. Impaciente y seguru d'alcontrame xuncida tovÍa al últimu besu.

Vienes tou de flor y lluna nueva preparáu a envolveme nes tos marees conteníes, nes tos ñubes revueltes, nes tos fragancies turbadores que voi reconociendo una a una ...

Vienes siempres netu tú, guardáu del tiempu y la distancia, guardáu del silenciu: y tráyesme de regalu bodes el ya saborgiáu secretu de la muerte .

• Tomó Lluis Texuca.

La escritora Dulce María Loynaz, cubana de raigaños vascos, ñació en La Habana'l 10 d'avientu de 1902. Ta considera­da comu una de les poetises fundamentales de la llingua castellana del sieglu XX. El testu que presentamos equí ta to­máu de la obra Poemas náufragos, coleición de poemes en prosa, de diverses décades de l'autora, editada por «Libros de Bolsillo» de la Diputación de Cádiz (1992). Dulce María Loynaz ye «Premio Cervantes», 1992.

89

90

Pero mira que comu novia que vuelvo ser, nun sé si allegrame o llorar poI to regre­su, poI dau espantible que me faes y hasta pola felicidá que se m'entoma de golpe. Nun sé si ye tarde o ceu pa ser feliz. Nun lo sé, daveres; nun m'alcuerdo yá del color de los tos güeyos.

n

Dices tú que nun ye tarde y que la muerte nun tien otru tastu que'l del ágoa. Dices que foi malpenes la pasada llunada que te dexamos detrás de la llábana terrible del sepul­cro y tovía nun amesoriaron el trigu que taba verde la mañana aquella na que salimos a escaxellar y besámonos pola última vegada ...

Yo nun contaba'l tiempu, sábeslo bien. Escomencé a contalo namás que marchasti, escomencé a morir baxo los númberos y les hores y los díes que se ficieron infinitos na mio cuenta, comu son infinites les angusties qu'entren nun momentu de mal sueñu.

¿Por qué quies que cuente bien agora, que tenga priesa agora, cuandu yá colos dien­tes gasté tolos cortes de la priesa? Yo esperé un sieglu ensin esperar ná. ¿Y tú nun pues esperar un minutu esperándolo too?

Dime Llázaru: ¿ Ye que nun yera más difícil resucitar que quedate cola muerte, cuan­du la mio alma engarrábase cola tuya hasta desangrase?

Vamos, has sofronar agora los corceles de la to estrenada sangre, ven a sentate comi­go, ven a reconoceme.

Yo tamién soi yá nueva de tan vieya: los milenios qu'avieyé de la que maurecía'l tri­gu na mesma mies, mentres que lo tuyo yera namái una siesta de neñu, una siesta inocen­te y pasaxera.

y nun t'impacientes, mio mante, que yo deprendí paciencia comu lletra con sangre, bien metida.

In

Nun se m'escaez, non, que ye la felicidá la que nun aguarda. Ye hora de ser feliz y habrá que selo o nun selo yá enxamás. Tómaseme'l bien que di por perdíu, l'amor, la dol­zura del llar --en llonxanza-, de los fíos, de les velaes a la Hume pel iviemu; embaxu la enredadera pel estíu, unes tres de les otres dolces, pequeñines, allongándose hasta l'estre­mu del tiempu.

Too eso escomienza a coyer forma, a volvese otra vuelta algamadizo pa la mio mano y pa la mio pequeña, femenina capacidá d'imaxinar el contentu. Pero inda sabiéndola asi-

na nun ye la mio culpa que me cueya de sospresa esi contentu, que m'alcuentre descuida­da comu invitaos al festexu que lleguen enantes de que la casa tea bien tresnada.

Tiempu hebo de tresnala y tresnéla daveres munches veces ... Hasta que dempués de­xé de tresnala y el polvu siguió posándose, apoderándose de la casa ensin dueñu.

Nun has d'encerriscate, Llázaru míu, en repasame les cuentes sol polvu: soi una no­via vieya a la que habrá que-y perdonar les torpeces lo mesmo que la piel remustio y los güeyos zarraos tovía a milagru talu.

Soi una novia vieya, y esti alborecer en que vienes d'onde vengas, d'onde naide vie­no enantes, ye un alborecer nueu o demasiao vieyu; ye ciertamente comu'l primer albore­cer del mundu. Tola vida, tola Creación, tou tú mesmu tán per delantre.

Yo namás quedé p'atrás. Tovía nes mieses de la mañana aquella, tovía nel besu per­díu ente les mieses. Tovía en tolo que dexara de ser, o nun fuera enxamás.

IV

Comu'l primer alborecer del mundu. Eso ye, y hai que s'axustar a eso. Pero ente que'l corazón axusta, nun te valdrá de ná apolmoname con prieses.

Tuvi una nueche llarga. ¿Entiéndeslo? Tú tamién la tuviesti, nun lo ñego. Pero tú tabes muertu y yo taba viva; tú tabes muertu y reposabes na to propia muerte co­mu en llagu ensin orielles, comu'l neñu enantes de ñacer na remansa del sangre de la madre.

Yo siguía mentantu viva, con unos güeyos que queríen afuracar la to tiniebla y unos güesos ñegaos a chase y una carne mordigañao, asaeteao por ánxeles ñegros rebalbos es­contra Dios.

¡Tú tabes muertu y yo siguía viva sintiendo'l pasu, el pesu, el posu de la nueche que se me chare enrriba, ensin ser a morrer o a conmovela!

Conmover a la muerte ... Eso ye lo que pretendía. Conmover a la Inconmovible, a la Ciega, a la Sorda, a la Muda .. .

Foi otro quien lo fizo. Vieno y la nueche fízose albancia, la muerte fízose xuegu, el mundu fízose neñu.

Vieno y el tiempu aparóse, abrió-y pasu al so sonrisar comu les agües del Mar Roxu a los nuesos antiguos Paso

Nun-y llevó más qu'eso, llorar un poco, sonrir un poco y yá taba too nel sitiu. Dolce­mente. Cenciellamente. Blandiamente.

91

92

v

Agora tú yes obra de so, el recién ñacíu de la so pallabra taumatÚfxica. Les que digas d'adelantre, serán sólo l'ecu de la d'él, dominadora, vencedora de la muerte.

Serán les que nun supi arrincar del to pechu vivu o muertu sin gana-ya lo so mano, nin beber na mio sede. Elles cayerán na mio alma afurada pola espera, comu flores estrañes nun pozu.

¿Seráte permitío sirvite d'elIes pa xurame amor na ventana; p'acoricar al xatín ama­lecíu, pa canciar al son de la vigüela comu te prestaba facelo al atapecer, de vuelta de los llabores del campu?

Nun lo sé, nin tú mesmu pues sabelo agora. Sé que tas equí, pálidu tovía y tovía ar­gutu nel eslIumu del to alborecer, vueltos a los tos lIabios los besos que nun tuviesti tiempu de besar.

Pero cuido tarnién qu'ente tú y yo ocurriera daqué inefable, y anque yo toi equí co­mu tú tas, yo quedéme fuera del prodixu, ayena a lo que facíen colos tos lIabios, col to cuerpu, cola to alma, con tolo qu'enantes yera mío ...

Ye verdá, la vida apura y nun hai que pidir más milagros al Milagru: la vida apura y los tos lIabios tán cerca, esautos na so media lIuna rosa.

Yo podría besalos si quixere y querrélo bien lIueu, amáu míu ... Pero ¡qué miéu comu lIépara, qué dulda pa siempres de nun besar nelIos lo que besaba entós, lo que quiciás nun valiera la pena resucitar!

VI

Deprenderé de nueves el vuelu les tos garcies, los diminutos ríos del to sangre, la in­tirnidá de los tos lIuceros.

De la muerte que te raspió cola punta de la esnala esborriaremos les cicatrices míni­mes, lIuz o solombra na to carne rescatao.

Alcontraré ente tolo perdío, el miel que yera para tí melguero, la canción que te fa­cía sonrir y la que te ganó un día una lIárima. Y otra vuelta añudaré una cinta a la mio trenza, una ilusión de novia a la mio ventana.

Pero, ¿y si fueres tú quien nun m'atopares? ¿Si fueres tú quien buscares en vacíu lo que dexasti tres d'esa ventana afatada en vano, y nel miel nun aldovinares les tos abeyes, y na ufierta de mí mesma sólo tuvieres la de la mio bis arma?

Si fueres tú quien pela to parte me falares sorda, me besares fría, me sopelexa­res tiesa ... Tú que me sosprenderíes muerta, muerta sí, inesorablemente muerta

hasta nel sonrir, lliberada yá de tolo lo que pudiere ser gloria o traxedia nel nuesu destín ...

Ah, Llázaru, cómu tremes, porque hasta agora tú quixisti namás siguir seyendo tú mesmu y nun entrugasti por si yo siguía siéndolo.

Pudi morrer delantre de los tos güeyos que me ven viva tovía. Pudi morrer hai un poco del alcuentru contigo, del golpazu nesta esquina de los mios güesos col to rostru perdíu ... Golpazu de la to presencia y del mio recuerdu, de la to realidá y del mio suañu, de la to vida efímera y de la otra que yá te diere yo nél, onde tú flotabes perfeutu, mara­vio su, inmutable, rabiosamente defendíu ...

Sí, yo soi la que morriera y nadie nun lo sabe. Vete y di-y al que pasó que tome, que tamién me llevante ... Y m'eche a andar.

93

Monólogu a duu

[Insoportable divagación escénica pa representase a escures.

O audición insufrible y monótona pa escuchase a escures.]

DIDACAMAT'

Geri: Nap, nun entaínes tanto. Nun soi a siguite; toi xangáu. Pídotelo por favor, aparemos. Nun t'allonxes, faime casu. Nun podemos separtamos agora que mos necesita­mos más que nunca. Ye un llocura espulise solu. ¿Onde tas? Vas tresmanáu, espérame. Ai... Ai... Ai ... Nap, ayúdame que zarapiqué. Nap, Nap, Naaap ... ¡Egoísta! Ye inútil in­tentar algamalo, hai tantes direiciones, infinites. ¿A ónde dir? ¿Cómu acostinar con esti mundu? Ensin naide que m'anime, ensin naide que me dea un ñiciu de lo que ye verdade­ro anque nun sea cierto. Nun quedábemos más que nós y los dos mos llevábemos tan bien ... Elli escuchábame, selo. Non, nun lo sé, pero escuchábame. Tendríamos llegao in­c1usu a comprendenos; quiciabes nos comprendiémos yá. Hai ñicios evidentes. ¿Nun ye unu'l que te lleere los versos? Sentábeste cabu mín y nun parabes de sopelexame fasta consiguir que te coyese los papeles. Entóncenes sí que tabes contentu. Notábasete. Ye normal, debe ser guapo sentir en boca d'otru los pensamientos escritos por ún mesmu. Col tiempu, de tanto repetilos, algamé a deprender dellos de memoria. A ver si m'alcuer­do agora ... Por exemplu aquelli qu'entitulabes Amor: «Tan insensible ye'l mundu qu'habi-

. Tornó Ete/vino González. L'autor, Didac Amat, nació en Barcelona en 1947; economista y téunicu en Rellaciones Públiques y Comunicación, ye autor de delles obres curties de teatru. Inspírase na llinia de Samuel Becket, que pelos años 60-70 tuviera muí de moda en dellos ambientes barceloninos. La obra más significada foi Prohibida la entrada, una defensa ensin concesiones de la intimidá personal delantre les agresiones del sistema social; dio-y el premiu «Carlos Lemos» y foi estrenada nel Atenéu Sant Gervasi de Barcelona en 1969. Con Apibulé la manera quixo demostrar que cualisquier pallabra ye válida si esti­mula la creatividá. La cuchara y el tenedor ye un sofitu a toa esperanza. Monólogo a dúo pon de manifiestu'l difícil pro­blema de la comunicación humana y foi escoyida pola revista Y órick nuna seleición d'unes poques obres curties pal mo­nográficu asoleyáu en mayu del 69.

97

98

tamos que'l cielu y la mar p'axuntase nun besu nun tienen más remediu qu'esmucise, fu­xir bien lloñe, fasta'l finxu'l cielu». Ye guapo, Nap. Yes a maxinalo con facilidá, ¿eh? Ai, ma, yá se m'escaeciera que nun tabes. Entrarás solu na soledá. Sedría tan desasemeyao de tar los dos ... Tar solos y acompañaos. La soledá ente dos compártese más aso segada­mente. Tamién acostumabes a escribir a cuenta d'ello. Déxame pensar ... Ya sé. «Oh, non! La realidá ye ciega, embúllame. Pretende que creya que nun hai naide equí. Cualisquiera duldaría si nun fuere poI arrecendor del cigarru y del perfume. Pero nun hai más que za­rrar los güeyos pa tar seguru qu'acabará trespasando les paredes un marmuriu de conver­saciones. Albídrolo. El que caltenga qu'esti cuartu ta vacíu ye porque tien zarrada la lluz del maxín». Esti párrafu facíesme recitalu a diario. Alvierte: namái un cachín que mos deseparamos y yá falo de ti en pasáu. ¡Degorriu de cayáu! Cosu más insignifcante y yá ves ... En tol universu nun esiste más qu'ún: esti dichosu que me fizo zarapicar. ¿Qué ye esto? Una soga. Un bon arruelu: facer ñudos. Unu ... dos ... tres ... y dempués esfacelos. Lo que más cuesta ye lo que más val. Puen facese infmidá de ñudos. Cuasi cuarenta ... y tres. ¡Los llibros! ¿Los llibros? Los llibros. ¿Tán ehí los llibros? Dexémoslos escaecíos. ¡Ho­me! ¡Coles prieses! Deben tar cerca. Ayudaránme a sosistir. Teo d'alcontralos. Pasar cada día mil fueyes, catorce vegaes, que farán un total de cuasi catorce mil, despaciosamente. Unes tres hores comu muncho. Más los ñudos, otra. ¡Y el cayáu! Tamién pueo dedicame a alcordame de los escritos de Nap. Principiaré perende. Paezme un principiu atrayente. Y además yá habrá tiempu pa tolo demás cuandu pierda les ganes de falar. Decidío, pri­mero la declamación. Voi facer una prueba: «Vivir o morir nun valen la mínima conside­ranza». Lo que sí tien importancia ye saber cuála de les dos formes se pue adautar cola mayor dignidá. Meditar sobre la eleición ye algo asina comu veme puxáu toles mañanes a espertar con xirpíu preguntándome al riscar qué voi facer pel día, si rezar o si tirame pel cantil». La última vez que recité esti retayu foi poco enantes de la fuxida. Cortóme, púnxose de pies d'un saltu y ensin dame tiempu a reaicionar sortió a carrenderes. Garró­me descuidáu, eso é. Con una desventaxa tala yera humanamente imposible ... Ai, Nap ¡Nap! ¡Tas ende! Oh, Nap, embullástime. Yo creía que tabes lloñe. Nun yes tan malu co­mu paez. Yá veo: corristi escomanadamente y acabesti xangáu. Non, non. Nun ye eso. Tendrás pensao: ¿Qué será de mín ensin elli? Tampocu ye cierto. ¿Verdá que nun ye cier­to? Tendrás dicho: ¿Qué será de Geri ensin les mios donadíes de posibilidaes? ¿Cómu podrá sosistir en desparamientu tan fondu? ¿Tas cansáu? ¿Duermes? Pámique nun vas querer sortir d'ende enxamás. Debimos sacar esta conclusión yacuantayá. Adautarémos­mos a esti suelu y nun sortiremos d'él enxamás. ¿Oyisti los cosos qué tenemos? ¿Óyes­me? Amás de los llibros, el cayáu, la soga. Una vegada tú, otra yo. Pueblaremos la nuesa esistencia, ¿entiéndesme? Toi amoriándote. Perdóname, pero ún ye tan feliz cuandu too

se pon acordies col so orden normal ... Nun fai falta que tomes parte activa. Falaré yo so­lu. Si nun quies oíme, dame lo mesmo. Nun voi enfurruñame comu n'otres ocasiones. Nun pueu ser tan rispíu. Zarapiqué con esti cayáu. ¿De quién será? Quiciaes d'un probe coxu, o meyor, eso é, d'un ciegu inválidu. Tará dando tranquiellaes inútilmente. A la bus­ca de sentíu. Acollecháu, lligáu a la so inorada solombra. Más o menos comu nós. ¿ Có­mu ye posible que nun alvirtiese la nuesa hora? ¿Cómu diba saber ... ? Alcontraráse dema­siao s olitariu , supongo. Bona llástima. Tando tan cerca ... Tase mui bien equí. Foi una suerte, eh Nap, cayer nesti sitiu. Soi dichosu; el cansanciu de tantu tiempu traduzse nuna tranquilidá infinita. ¿ Yera a esto a lo que te referíes cuandu escribíes a cuentu del paisa­xe? Enxamás caltriara'l significáu: «Paisaxe de vida inmensa que surde en ca momentu. Paisaxe de corcobexu illumináu en clarescuru por más de milenta estrelles. Paisaxes de peñes, redondiaes pel tiempu, reflexando'l claror de la lluna. Paisaxe d'árboles vieyos so­mecíos, serenamente afitaos nel ventolín de la nueche. Paisaxe de la rosada so la ñatura viviente. Paisaxe de paz, de serenidá, que decide ser silenciu pa dormir pela nueche nel berciu la felicidá». Guapo, mui guapo. Bravo, Nap, poesía inxeniosa. Yes un compañeru inxeniosu. Enantes creyí per un momentu, sólo per un momentu, que m'abandonaras. Salvate anque fuese solu. Por mieu, a lo meyor, a quedar desaposiáu d'una posibilidá: la fe del claustru. Yera eso ¿verdá? Enxamás me perdonaría l'influyite colos mios incómo­dos constantes. ¿Cómu pudi duldar de ti? Debes perdoname. ¿Perdónesme, Nap? Una vez decidíu'l nuestru acomodu equí, nun hai por qué ocultamos ná. ¿Tas d'alcuerdu? Nun fai falta que te molestes n'escribime la rempuesta, con un encabezamientu ye bastante. Yá veo que nun tas de buenes. ¿Dexámoslo pa otru día? Será lo más afayadizo. Abatane­mos col presente. Eso ye lo que importa. Escúchame, siéntome dichosu. «Un berciu es­pera'l so nacimientu. Una cama espera al cuerpu xoven. Un catre aguarda al so amante. Una tumba aguarda a la so vilba». Ja. Descanses .un cachu grande, asosegadamente y la tresformación ye evidente. Tresformámosnos. La imaxinación asienta l'ánimu del home y entóncenes vive'l so momentu de dicha. Con tan poco ... Una concidencia ventaxosa lo del cayáu. L'únicu documentu humanu que se conserva en munchos metros. Ai, la soga. ¿Enseñéte la soga? ¿Onde la dexé? Yá apaicerá. Debíemos adorar estos cosos comu feti­ches. Signifiquen tanto comu una piedra apolazada. De xemes en cuandu viénenme idees brillantes. Será porque destorgo los mios pensamientos ensin sebe y ente tantes pallabres combinaes. Quiero dicir: nun ye la primer vegada que m'asocede. Ya n'otres ocasiones ... ¿Tas escuchándome, Nap? ¿Qué tendría sío de ti ehí abaxu ente fieles tan convencíos? Nél tamién. ¿Sabes del que falo? Nun lu conoces. Nun sabemos ná d'elli pero asina y too, téngo-y pena. Marchará perdíu ensin l'ayuda del cayáu, desabeyáu na so ceguera. Malañu pal olvidu. Caminaré confundíu pelos caminos d'antañu. Qué percanciu, herma-

99

100

nín, probetón. Aguxa la oreya, Nap ¿daste cuenta? Pue que se cruce delantre de nós ya inoremos la so presencia. Con esta escurama nun seríamos a reconocelu. Si al menos fal­tase pocu tiempu pa que riscase l'alba ... La solución ta namás que nes tos manes, Nap. ¿Ayudarás cola to oyida tan fina? Suplícotelo. Atiendi, calla. Pue que vuelva alllugar perdíu, que s'arrepienta y que podamos apurri-y el cayáu y la soga. Al fm y al cabu nun tien otra compañía, mi entres que nós tenemos la convivencia mutua. ¿Oyesme, Nap? ¿Decídeste? Tamién pue que prefiera sentase xunta nós y vivir conxuntamente esti mo­mentu de llibertá. Más bien de paz. ¿Imaxíneste? Xuntos pa siempre equí. Una situación cobiciable: un ciegu acompañando a un mudu y a un sordu. ¿Sentisti dalguna vez daqué más guapo? Col sofitu de caún valdríemos tanto comu un home completu. O seya, poco menos que ná. Non, nun ye perende. Quixi dicir dalgo más qu'un sordu charlatán o un ciegu perdíu o un mudu amormielláu. ¡Qué maxinosu! ¿ Verdá Nap que soi un tontu sua­ñador? Un home talu nun esistió enxamás. Hubo unu, pámique, cuantayá. Emplegó la vi­da n'ayudar a los demás y crucificáronlu. ¿O ye que lo lleí nun llibru? Eso é. Agora m'al­cuerdo. Un cuentu de les mil y una nueches. Non, ési yera otru. Al que me refiero tenía daqué con cuatru señores nun testamentu, sí, que s'empeñaren en demostrar qu'un home de tal perfeición nun podía ser más qu'un dios. Una hestoria triste que nun dexa denguna esperanza. Llibros talos habíen prohibise. Desanima'l pensar que por muncho que mos esforciemos nun dexamos de tar fecho s d'una sustancia que separado d'otro de la mesma triba remanez hermético y frío, y cuandu toma contautu con ello ambura al mínimu roce. Tamos limitaos a una imperfeición d'orixe nun sé bien por qué motivu ... Calla la boca. Chissssst... Silenciu. Falernos seliquín. Deberíes espertar anaína. Pa nun esperdiciar cua­laquier posibilidá d'a1contrar al ciegu. Vamos, írguite, nun seyas tardiegu. Si ye cuestión de falanciar, yá sabes que yo ... Pero un sordu, ¿qué pue facer nestos casos? Por cambiu, un mudu sí que ta en condiciones. Nap, ayuda un poco, por favor; a lo meyor prefieres dormir y acocórate tou esti xaréu. Y el ciegu en realidá impórtate una xirigata. Si nun quies nun espiertes, nun vaigas entornate comigo y abandoname. Duermi. La, la, la ... duermi. La, la, la ... Ai, ya risca l'alba. Yá amanez el mui cabrón. ¡Qué falaxe, eh! Si me sintieres indignaríeste. Una vegada obligástime a tar quietu una hora, por escarmientu. Comu un escolín ... Pero ye que sólo hai una forma de manifestar delles sensaciones. Ho­me, tú non. Tuvieres dicho comu toles mañanes: «Temprania. Menos lluces peles calles. Nueu día, sol nueu. Y una vela que s'apaga». Ai, Nap, yá veo qu'escribiste daqué nueo. Nun lo alvirtí enantes. Comu taba escuro. Voi lleelo: «Esti mundu nun ta fechu pa nós, desafortunáu amigu. Basta con observar al cobrador de la lluz o alllecheru». Oh, Nap, qué llevarás güei al entierro. Nun t'apenes. El to casu nun ye únicu. Nin el míu. «Comu un puntu xeométricu, asitiáu nel planu del vivir real guardando la estética del orden ló-

xicu, bocetáu por lleis metafísiques, animáu por regles matemátiques, movíu a caprichu del poder o de la demenda, l'home coordináu aboda y cuspe vinu peles aceres. Rutia'l xintar de la bona cena o dávase'l fierru nes tienres coraes. Compañeru: deprende la llei­ción, sólo les coses remanecen per tola etemidá. L'home ta de pasu y cuandu calla feneti­vamente nun que qu'escomience'l silenciu sinón l'escuchar de les coses. Pescando qu'es­ta dixebra nun apoqueza la to pena nin un riso Resistíme a dexate. Pero nun hubiera sío p'aguantar la to voz ininterrumpida per munchu tiempu. Pa na valió que te suplicase siempre silenciu, silenciu. Lloré, supliquéte. Ná. Ñunca cedisti. La to voz sonaba imper­térrita. Cuandu teas lleendo esto yá non. Lo que siento ye que nun sirva de consuelu'l que les coses tamién tean de veloriu nel panteón de les xeneraciones. Y termina equí la mio despidida». Ai, Nap, tas muertu ... Déxame ver: fríu como un carámpanu. Y el sangre es­carchao, alredor del cuchiellu. Da respigu. ¿Por qué? Nun lo pescando, Nap. Nap. Ai, Nap, toi emocionáu. Yes muncho meyor de lo que podía maxinar. Yo creyía que nun que­ríes escuchame cuandu te falaba. Y agora pescando que nun podíes por muncho que t'es­fordases. Quedaras muertu muncho enantes: namái allegar p'hacia equí. Toi contentu. Ye la primer vegada que salto d'allegría, de veres. Depués de tantu tiempu yá nin m'a1corda­bao Lliberástime pa siempre porque eso de tar solu en compañía d'otru ye inaguantable. ¿Dixi enantes dalgo apaecío? Nap, agora véolo claro: de nun te suicidar, remaneceríes tola nueche atentu a sentir al ciegu, interesáu nes mios divagaciones, faciendo mueques. Inclusive tendríes aplaudío delles veces. Agora sí que toi solu, Nap, ensin remisión. Pero polo menos d'equí p'alantre nun será tuya la culpa, yeso reconforta. ¿De quién, hom? Cavaré una fosa cola ayuda del cayáu. Una tumba ensin igual. Yá verás qué guapa que­da. Y comu me da muncha risa reza-yos a los muertos, cantaré daqué allegre. Un canciu de borrachos. El del marineru y la vieya putona, que tanto te prestaba sentir nes nueches caluroses. Cuantes qu'acabes l'entierru y reposes yá tranquilu, habré reconsiderar la mio nueva situación. Pos dende equí p'alantre los que nun xugaran solos nun me podrán com­prender. Más o menos comu siempre ... Fará un día perguapu. Esta brisa xorrasca l'apeti­tu. ¿Déxesme cantate mientres t'arreglo un poco? Tas mancháu per toles partes. Ye as­queroso. Teo qu'entainar y fuxir al refuxu cuantes qu'acabe contigo. Nun seya qu'esos millones de seres que dende siempre viven xuntos en soledá me descubran y m'integren nun descuidu. ¡Ai, Nap! Queríu Nap, bon compañeru. Nun atoparé otru comu tú. Naide que se decida a afrontar un actu tan heroicu ... La, la, la ... , tan heroicu ...

(Enciéndense les lluces, poco a poco, nel escenariu mientres Geri arrastra'l cuerpu de Nap fuera de la escena. Alfondu distínguese la ciudá que tuvo durmiendo y agora es­pierta selemente; ruíu de multitúes, coches, güelpes, gritos. Turdedumbre urbana de les

101

102

primeres hores del día. Llega afacese insoportable. L'estrueldu esapaez namái cayer el telón. En versión radiofónica sentiráse'l mesmu estrueldu insufrible y espero que l'oyen­te que nun seya a aguantalo seya'l primeru p'acallantalo enérxicamente).

ÍNDIZ

ENTAMU.............................................................................. 3

POEMES ............................................................................... 7

Xulio Lluis Pardo Femández, Xuan Porta, Lluis Texu­ca, Baristo Lorenzo, María Teresa González, Lluis Portal, Sabel de Fausta, Helena Trejo Fombella, Mariló Rodríguez, Carlos E. Camporro, Ramón Lluis Bande Guerra, Mánfer de la Llera, Xosé Lluis Campal, Ánxel Álvarez Llano.

PROSES ................................................................................ 35

Mª Josefa Canellada, Alberto Cobreros Gil, Vicente García Oliva, Xabiero Güeña, Xentu Trescantu, Xandru Martino Ruz, Franzi Álvarez, Sabel de Fausta, Xulio Vixil Castañón, Xuan Moreno.

TORNES................................................................................ 73

Antonio Machado [Xuan Porta], Antonio Gamoneda [Roberto González-Quevedo], Leopoldo María Panero

[Atanasio Fondón], Jaime Luis Martín [Xulio Lluis Pardo

Fernández], William Shakespeare [Ánxel Valle], Dulce Ma­ría Loynaz [Lluis Texuca], Didac Amat [Telvino González].

Los dibuxos inxeríos na revistaféxolos Monchi Pedreira.

ACABÓ D'lMPRENTASE

NOS TALLERES

PRINTER-2,

DEXIXÓN,

EL 7 DE MA YU DE 1993,

XIV DÍA DE LES LLETRES ASTURJANES