O Latín, Lingua FlexivaCategorías gramaticais

LATÍN I BACHARELATO

Álvaro P. Vilariñov.2.2 (outubro-2013)

1

INDEXConcepto de lingua flexivaCategorías latinasLinguas sintéticas versus analíticasRecapitulacionFlexión nominal: xénero e númeroFlexión nominal: o casoAs declinacións

Flexión pronominal: os pronomes persoaisFlexión verbal: categoríasEnunciado dos verbos: as conxugaciónsA orde das palabrasA concordanciaBibliografía

☞☜

☝

2

Concepto de lingua flexiva

Palabras con flexión:

Lexemas: parte invariable, aporta significado básico

Morfemas: modificación do lexema, aportan significado gramatical

Palabras variables(con flexión)

Palabras invariables (sen flexión)

substantivo, adxectivo, pronome, artigo, verbo

adverbio, preposición, conxunción, interxección

rein arouan

asendon o

aosas ☞☜

☝

3

Categorías latinas

LATÍN Categorías funcionais Categorías gramaticais

substantivo/adxectivo xénero, número e caso

VARIABLES pronome xénero, número, caso e *persoa

verbo número, persoa, tempo, modo, voz

INVARIABLES adverbio, preposición, conxunción, interxección *só afecta aos pronomes persoais

☞☜

☝

4

Categorías latinas: o casoCategorías funcionais: clasificación baseada na función que exercen na oraciónCategorías gramaticais: clasificación baseada nas nocións gramaticais que aportanO latín non ten categoría funcional de artigoA categoría de “caso” < latín “casus”

O latín ten unha categoría gramatical, o caso, non presente nas linguas romances. O caso afecta ás categorías funcionais do:

SubstantivoAdxectivoPronome

O caso expresa a función sintáctica da palabra na oración.Caso: cada unha das formas que pode adoptar unha palabraDeclinación: conxunto ordeado dos casos (κλινω= “caer”)Desinencias: morfemas casuais (cada unha das diferentes terminacións das palabras) ☞☜

☝

5

Linguas sintéticas versus analíticasLingua sintética

significado función sintáctica significadofunción sintáctica

Tarquinius Superbus Romam non amat

Roma Tarquinium Superbum non amat

Nominativo suxeito

Nominativo suxeito

Acusativo O.D.

Acusativo Obxecto Directo

adverbio

adverbio

verbo tr.

verbo tr.

Tarquini-um “a Tarquinio”Lingua analítica

☞☜

☝

6

Recapitulación

FLEXIÓN

• nominal• pronominal• verbal

CATEGORÍA FUNCIONAL

• substantivos/adxectivos• pronomes• verbos

PROCEDEMENTO

• declinación• declinación• conxugación

afecta apor medio

de

☞☜

☝

7

Flexión nominal: xénero e número

Xénero: Indoeuropeo: criterio vitalista

AnimadasInanimadas

Latín: criterio sexualistaMasculinoFemininoNeutro (ne + utrum)

Linguas romances: isto, iso, aquilo, lo, eso, etc.Número:

Singular e PluralAntigo dual en indoeuropeo: restos latinos (ambo, duo)

☞☜

☝

8

Flexión nominal: o casoCasos Función Ex. Tradución

Nominativo (nom.) Suxeito e atributo Rosa (a, unha) rosa

Vocativo (voc.) Chamada, interpelación Rosa rosa!

Acusativo (Ac.) Obxecto Directo Rosam (a, unha) rosa

Xenitivo (Xen.) Complemento do nome Rosae (da, dunha) rosa

Dativo (Dat.) Obxecto Indirecto Rosae á, para (a, unha) rosa

Ablativo (Abl) Complemento Circunstancial Rosā Con, por, na, nunha… rosa

☞☜

☝

9

Flexión nominal: o caso IIO latín non ten artigoVocativo > elemento externo á oración: “terra!”, “amigo!”Acusativo:

tradución (levará prep. “a” + nome persoa ou ente personificado)Quero “un libro””unha rosa” /”ao meu pai” “á miña nai” “á patria”

Prep. + acusativo > complemento Circustancial

Per montes (a través dos montes, polos montes)Ablativo

Instrumental (con) > gladiō necatLocativo (en) > insulā vivitSeparativo (dende) > oppidō exit

Aposición: no mesmo caso que o termo ao que explica

Roma, caput mundi, (Roma/caput = nominativos)Predicativo:

Predicativo do suxeito (Nominativo): Theseus solus minotaurum necavit

Predicativo do obxecto directo (Acusativo): eam solam relinquit

☞☜

☝

10

Flexión nominal: a declinaciónDeclinación: conxunto ordenado dos casos (das variantes que admite un substantivo, adxectivo ou pronome)5 modelos de declinación en latínTema:

Terminación do lexemaClasifica as distintas declinaciónsTema + morfemas casuais > alterado por modificacións fonéticas

Resulta máis evidente no xenitivo de plural

Declinación 1ª 2ª 3ª 4ª 5ª

TEMA -a -o -cons/-i -u -e

xen. plural terra-rum populo-rum reg-um civi-um exercitu-um die-rum

☞☜

Tarquinio + s Tarquinius=

☝

11

As 5 declinaciónsDeclinación Tema Xen.sing. Enunciado

nom.sing + xen. sing

1ª -a -ae Rosa, rosae

2ª -o -i Populus, populi

3ª -cons/-i -is Rex, regisPiscis, piscis

4ª -u -us Manus, manus

5ª -e -ei Dies, diei

Substantivos(nom + xen.)

Rosa, -ae Nomen, -inis (nominis)

Castra, -orum Latus, -eris (lateris)

☞☜ Bonus -a -um Omnis -e Audax, -acisAdxetivos

(nominativos 3/2/1 term.)

☝

12

Flexión pronominalCategorías funcionais con flexión:

Substantivos, adxectivos > flexión nominalVerbos > flexión verbalPronomes > flexión pronominal

Categorías gramaticais da flexión pronominal:“xénero”, “número” e “caso”*pronomes persoais > “número”, “caso” e “persoa”

Pervivencia da categoría gramatical “caso” noutras linguas:Pronomes persoais:

Eu, me, min (galego)Yo, me, mi (castelán)I, me (inglés)Je, me, moi (francés)Ich, mich, mir (alemán) ☞☜

☝

13

Os pronomes persoais en latín

Casos 1ª persoa 2ª persoa

Nominativo Ego Tu

Vocativo --- Tu

“SINGULAR”Acusativo Me Te

“SINGULAR”Xenitivo Mei TuiDativo Mihi Tibi

Ablativo Me (mecum) Te (tecum)Nominativo Nos Vos

Vocativo --- Vos

“PLURAL”Acusativo Nos Vos

“PLURAL”Xenitivo Nostrum / i Vestrum / iDativo Nobis Vobis

Ablativo Nobis/Nobiscum Vobis/Vobiscum

☞☜ Categorías gramaticais de Número, Caso e Persoa.

☝

14

A Flexion VerbalFlexión verbal > conxugación5 Categorías gramaticais:

Persoa, número, tempo, modo e voz

Tema Morfema temporal modal Desinencia

voca ba nt

Significado léxico Tempo / modo Persoa/número/voz

☞☜

☝

15

Categorías gramaticais no verbo

Formas persoais: tempos verbais en voz activa e pasiva

Formas persoais: tempos verbais en voz activa e pasiva

Formas persoais: tempos verbais en voz activa e pasiva

INDICATIVO SUBXUNTIVO IMPERATIVO

• Presente• Pretérito imperfecto• Futuro imperfecto

• Presente• Pretérito Imperfecto

• Presente• Futuro

• Pretérito Perfecto• Pretérito Pluscuamp.• Futuro Perfecto

• Pretérito Perfecto• Pretérito Pluscuamp.

Tema de presente

Tema de perfecto

☞☜

☝

16

Categorías gramaticais no verbo (II)Formas non persoais do verbo: Formas non persoais do verbo:

SUBSTATIVOSVERBAIS

ADXECTIVOSVERBAIS

• Infinitivo• Xerundio• Supino

• Xerundivo• Participio

Categoría gramatical “Persoa”Formas persoais / non persoais

Categoría gramaticais “Número”Substantivos verbais carecen de “número”

Linguas romances e latínNon hai total coincidencia nos sistemas verbais.Polo xeral teñen máis tempos e modos:

Castelán: pretérito perfecto simple / compostoGalego e castelán: modo condicional ou hipotético

Carecen dalgún tempo latino (futuro de imperativo) ☞☜

☝

17

Enunciado dos verbos

Tema de presenteTema de presenteTema de presente Tema deperfecto Supino

1ª pers. Sing.Presente IndicativoVoz Activa

2ª pers. Sing.Presente IndicativoVoz Activa

Infinitivo1ª pers. Sing.Pretérito Perf.

IndicativoVoz Activa

Supino

Voc-o Voca-s Vocā-re Vocav-i Vocat-um

Chamo Chamas Chamar Chamei Chamado

☞☜

☝

18

As 4 conxugaciónsConx. Tema

Temapresente

Temaperfecto Supino

1ª -a Voco, vocās, vocāre Vocāv-i Vocāt-um

2ª -e Video, vides, vidēre Vid-i Vis-um

3ª conson. Mitto, mittis, mittĕre Mis-i Miss-um

4ª -i Audio, audis, audīre Audīv-i Audīt-um

☞☜

☝

19

A orde de palabrasDesinencias casuais > permite unha orde + libre

Romulus amat Romam, Romam Romulus amat, Romam amat RomulusEstrutura ascendente (= inglés)

Verbo ou substantivo ao final: Servius Tullius exercitum instituitISIC: International Student Identity Card

Complementos verbais antes do verbo (OD, OI, etc)Tarquinius Superbus Servium Tullium succedit.

Complementación nominal (adxectivos e comp. do nome en xenitivo) > antes do substantivo

Horatius Cocles magna virtute pontem defendit = (inglés) Black carRomae reges

Galego, castelán (estrutura descendente) Carnet de identidade internacional de estudanteCoche negroReis de Roma

☞☜

☝

20

A concordanciaEn latín En galego e castelán

Substantivo e

adxectivo

Xénero, número e casoAlba rosa (feminino / Singular / Nominativo)

Xénero e númeroRosa branca (feminino / singular)

Suxeito eatributo

Xenero, núm. e caso (se o Atrib. é un Adx.)Tarquinius superbus erat Masc. sing. Masc. sing. Nom. Sux. Nom. Atrib. Caso (cando o Atrib. é un Substantivo)Tuscorum tumuli gloria sua erant Masc. Plur. Femin. sing. Nom. Sux. Nom. Atrib.

Xénero e número (se o Atrib. e un Adx.)Tarquinio era soberbioMasc. sing. Masc. sing.

Non concordancia (cando o Atrib. é un Subs)As tumbas dos etruscos eran o seu orgulloFem. Plur. Masc. sing.Sux. Atrib.

Suxeito e verbo

Número e persoaRomulus primus rex fuit3ª persoa sing. (el) 3ª persoa singularNom. Sux. Verbo.

Número e persoaRómulo foi o primeiro rei3ª persoa sing. (el) 3ª persoa singularNom. Sux. Verbo. ☞☜

☝

21

Bibliografía

LATIN I – AKAL – Grupo FalernoDe onte a Hoxe – Colectivo Trasancos

☞☜

☝

22