Itzulpena-Traducción · Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola – Donostia EHU....

Revista de Dirección y Administración de Empresas. Número 15, diciembre 2008 págs. 175-196Enpresen Zuzendaritza eta Administrazio Aldizkaria. 15. zenbakia, 2008 abendua 175-196 orr.

Itzulpena-Traducción

Ronald Harry CoaseEnpresaren Izaera*

(1937)

(*) “The Nature of the Firm” (November 1937) 16(4) Economica 386-405.

Itzulpenaren egilea: Irati Susperregi (Ordizia, 1980), Enpresa Zientzietan Diplomatua eta Ekonomia Zientzietan Lizentziatua, gaur egun Ekonomia Aplikatua I Saileko irakaslea da Donostiako Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskolan. Espezializazio Akademikoko Diploma lortu berria du eta bere Doktorego Tesian lanean dihardu. Halaber, ekonomia eta finantza gaietan itzultzailea da ogibidez Vocento enpresarako.

ITZULPENA-TRADUCCIÓN 177

Ronald Harry CoaseEnpresaren Izaera

(1937)

Egileari buruzRonald Harry Coase (Willesden 1910 - ), posta-zerbitzuko bi langileen

semea 1910eko abenduaren 29an jaio zen Londoneko auzo pobre batean. Bere lehen ikasketak Kilburn Grammar School-ean egin zituen eta hortik Merkataritza ikasketak egitera joan zen London School of Economics-era, 1932an graduatua lortuz. Entzute handiko instituzio britainiar horretan ekono-mian industrialean espezializatu zen. Gradyaty eta berehala Eskozian Dundee-ko Ekonomia eta Merkataritza Eskolan irakasle gisa kontratatu zuten.

1934ean Liverpool-era joan zen eta bertan irakasle jardun zuen urtebetez London School of Economics-ek kontratatu zuen arte. Bertan doktore titulua jaso zuen hurrengo urtean. Bigarren Mundu Gerra piztearekin batera, Coase gobernuarentzat aritu zen lanean lan estatistikoen ardura izanez. Gerra amai-tuta, 1946ean London School of Economics-era itzuli zen. Erakunde horretan ekonomiaren printzipioen irakasgaia eman zuen, onura publikoaren inguruan ikertzen zuen bitartean. 1951an AEBetara jo eta irakasle lanetan ibili zen harik eta a lortu zuen Buffalo-ko Unibertsitatean. 1958etik 1964ra irakasle izan zen Virginia-ko Unibertsitatean. 1964tik aurrera Chicago-ko Unibertsitatean jardun zuen, 1979an erretiroa hartu zuen. Unibertsitate horretako irakasle emeritua da.

OndareaRonald H. Coase-k Ekonomiako Nobel Saria jaso zuen 1991an “egitura

instituzionalarentzat eta ekonomiarentzat transakzio-kostuen eta jabetza eskubideen esanahia aurkitu eta argitzeagatik”.

Bere lanak bi kontzeptu horiek izan zituen ardatz. Horien garapenean, lan garrantzitsuenak esku artean dugun “The Nature of the Firm” (Enpresaren Izaera) eta 1960ko “The Problem of Social Cost” (Koste Sozialaren Arazoa) artikuluak dira. Azken hori gizaldi eta herrialde guztietako literatura ekono-mikoan aipatuena da (661 aipamen 1966 eta 1980 artean). Artikuluak bide berriak ireki zituen, zuzenbidea eta ekonomia uztartuz.

Bere ekarpen garrantzitsuenen artean “Coase-ren teorema” ezaguna eta ondasun publikoen inguruan emandako aurrerapausoak ditugu. Ronald Coase Eskubidearen Analisi Ekonomikoaren eta ekonomia instituzional berriaren sortzaile irizten da.

ITZULPENA-TRADUCCIÓN178

“Enpresaren Izaera” artikuluaren inguruan1937an argitaratu zen eta Coase-ren obraren oinarria da. Bertan, enpre-

saren existentziaren zergatiaren oinarrizko ulermena lortzen du. Enpresak ekonomia planifikatu zentralak bezalako dira, baina horren berandu sortu iza-naren arrazoia jendearen borondatea izan dela arrazoitzen du. Analisian zehar, egun ekonomian transakzio-kostu gisa ezagutzen diren merkataritza-kostuak definitzen ditu, merkatuek kosturik izan ezean enpresek izateko arrazoirik ez luketenaren ondoriora iritsiz. Artikulu honek 169 aipamen izan zituen 1966 eta 1980 artean.

Irati SusperregiEkonomia Aplikatua I Saila

Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola – DonostiaEHU


Ronald Harry CoaseEnpresaren Izaera1

(1937)

Iraganean teoria ekonomikoak huts egin du bere suposizioak argi ezartzerako orduan. Ekonomialariek, teoriak sortzerakoan, maiz teoria-ren oinarriak zeintzuk diren aztertzeaz ahaztu dira. Ostera, azterketa hori suposizioak ez ezagutzetik sortzen diren eta beharrezkoak suertatzen ez diren gaizkiulertuak eta eztabaidak ekiditeko ez ezik aurkako suposizio-multzoen artean hautatzeko irizpide egokia izateak ekonomian duen izu-garrizko garrantziagatik funtsezkoa da. Esaterako, ekonomian “enpresa” hitzaren erabilera “gizon arrunta” terminoaren erabileraren ezberdina izan daitekeela iradokitzen da2. Teoria ekonomikoan analisia enpresa indibidua-letik eta ez industrialetik hasteko joera dagoela dirudienetik3, berebizikoa da “enpresa” hitzaren definizio zehatza ematea eta mundu errealeko enpre-saren aldean duen ezberdintasuna azaltzea. Joan Robinson-ek honakoa dio: “bi dira ekonomian suposizio-multzo baten inguruan egin beharreko galderak: erabilgarriak dira? Mundu errealarekin bat datoz?”4. Hala ere, Robinson-ek dioen bezala, “ohikoena multzo bat erabilgarria eta beste bat errealista izatea da”, ezaugarri biak dituzten teoriako beste zenbait arlo egon badaitezken ere. Artikulu honen asmoa errealista ez ezik, enpresa mundu errealean ulertzen denaren parekoa den neurrian, Marshall-ek gara-tutako analisi ekonomikoko bi tresna indartsuenetakoen bidez erabilgarria den definizioa lor daitekeela frogatzea da; Marshall-en bi tresna horiek marjinaren eta ordezkapenaren deiak dira, biek batera ordezkapen marji-nalaren ideia osatuz5. Beraz, gure definizioak “modu zehatzean pentsa dai-tezkeen harreman formalei lotua” egon behar du derrigorrez6.

1. “The Nature of The Firm”, Economica, 4. zk., azaroa, 386-405 orr.

2. ROBINSON, J. (1932): Economics is a Serious Subjet, W. Heffer & Sons, Cambridge, Ingalaterra, 12. orr.

3. Ikus KALDOR, N (1944): “The Equilibrium of the Firm”, Economic Journal, 44. liburu-kia, 60-76 orr.

4. ROBINSON, J. (1932): Op. Cit., 6. orr.

5. KEYNES, J. M. (1933): Essays in Biography, Macmillan & Co., London, 223-224 orr.

6. ROBBINS, L. (1932): Nature and Significance of Economic Science, Macmillan & Co., London: 66. orr.


I

Enpresaren definizio bat aurkitzeko bidean komenigarria da sistema eko-nomikoa ekonomialariek hartzen duten bezala hartzea. Ezer baino lehen, azter dezagun sir Arthur Salter-rek sistema ekonomikoaz emandako deskribapena7. “Sistema ekonomiko normalak berez funtzionatzen du. Bere ohiko funtzio-namendua ez dago inongo kontrol zentralaren pean. Ez du inork zaintzerik behar. Giza jardueren eta beharren espektro osoan, eskaintza eskariari eta ekoizpena kontsumoari egokitzen zaizkie automatikoa, elastikoa eta sentiko-rra den prozesuaren bidez”. Ekonomialariak sistema ekonomikoa prezioen mekanismoak koordinatzen duela pentsatzen du eta gizartea antolaketa soil batean bihurtzen da, ez erakunde batean8. Sistema ekonomikoak “bere kabuz” funtzionatzen du. Horrek ez du esan nahi norbanakoek plangintzarik egiten ez dutenik, ez, aurreikuspenak egiten dituzte eta alternatiben artean aukeratzen, sisteman ordena egoteko funtsezkoa izanik. Baina teoria horrek baliabideen zuzendaritza prezioen mekanismoaren guztiz mendekoa dela suposatzen du. Bestalde, plangintza ekonomikoaren aurkako argumentutzat jotzen da berak prezioen mekanismoaz jada lortzen dena lortzea helburu izatea9. Sir Arthur Salter-en deskribapenak gure sistema ekonomikoaren oso azaletik osatutako eskema eskaintzen du. Enpresan, definizio hori ez da inondik inora mantentzen. Adibidez, teoria ekonomikoak ekoizpen-faktore ezberdinak era-bilera ezberdinetarako esleitzea prezioen mekanismoak zehazten duela dio. A faktorearen prezioa altuagoa da X-en Y-n baino. Ondorioz, A faktorearen prezioa Y-tik X-era mugitzen da X-en eta Y-ren prezio-ezberdintasuna desa-gertzen den arte, beste abantaila bereizgarri batzuk konpentsatzen dituenean salbu. Hala eta guztiz, mundu errealean egoera hori ematen ez den arlo asko aurki ditzakegu. Langile bat Y sailetik X sailera mugitzen bada, ez du prezio erlatiboak aldatu direlako egiten, hori egiteko agindu diotelako baizik. Plangintza ekonomikoaren aurkako argudioetako bat arazoa prezioen mugi-menduaren bidez ebazten dela da. Horri gure sistema ekonomikoan lehen aipatu plangintza indibidualaren zeharo bestelakoa den plangintza dagoela esanez erantzun daiteke, plangintza ekonomikoa deitzen denaren antzekoa izanik. Goran aipatu adibidea ohikoa da gure sistema ekonomiko modernoko hainbat arlotan. Ekonomialariek, noski, ez dute faktore hori ahaztu. Marshall-ek antolakuntza ekoizpenaren laugarren faktore gisa barneratzen du. J. B. Clark-ek enpresaburuari koordinatzailearen funtzioa esleitzen dio. Knight-ek

7. Jasotako deskribapenak egileen baimena du. ROBERTSON, D. H. (1928): The Control of Industry, argitalpen berrikusia, Nisbet & Co., London: 12. orr. eta PLANT. A. (1932): “Trends in Business Administration”, Económica, 12. liburukia, 35. zenbakia, otsaila, 387. orr. Hemen azaltzen da: SALTER, J. A. (1921): Allied Shipping Control, Clarendon Press, Oxford: 16-17 orr.

8. Ikus HAYEK, F. A. (1933): “The Trend of Economic Thinking”, Economica, maiatza.

9. HAYEK, F. A. (1933): Op. Cit.


hori koordinatzen duten gerenteak barneratzen ditu. D. H. Robertson-ek aipa-tzen duen bezala, “lankidetza inkontzienteko ozeano honetan bere botereaz jakitun diren irlak” aurkitzen ditugu, “esne minduzko ontzi batean gurin gatzatu zatiak bailiran”10. Baina orokorrean koordinazioa prezioen meka-nismoen bidez egiten dela argudiatzen denez, zergatik da antolakuntza hori beharrezkoa? Zergatik existitzen dira beste “bere botereaz jakitun diren irla” horiek? Enpresatik kanpo, prezioen mugimenduek ekoizpena zuzentzen dute eta hori merkatuan truke-transakzio batzuen bidez antolatzen da. Enpresan transakzio horiek desagertu egiten dira eta merkatuaren egitura konplexuaren ordez enpresaburu koordinatzailea agertzen da, zeinek ekoizpena zuzentzen duen11. Argi dago horiek ekoizpena koordinatzeko metodo alternatiboak direla. Hala ere, prezioen mugimenduek ekoizpena arautzen dutela kontutan hartzen badugu, berau inongo antolakuntzarik gabe aurrera eraman liteke; beraz, zergatik existitzen da antolaketa?

Jakina, prezioen mekanismoa zenbateraino desplazatzen den asko alda-tzen da. Merkataritza-gune bateko eraikinean egiten den lokalen esleipena kontrola duten agintarien esku egon edo espazioagatiko lehiaketa-enkantea egin izanaren ondorio izan liteke. Lancashire-ko kotoiaren industrian ehun-gile batek bere negoziorako energia eta espazioa aloka ditzake eta ehungailua eta haria kredituan lortu12. Hainbat ekoizpen-faktoreen koordinazio hori ia beti prezioen mekanismoaren parte hartzerik gabe zehazten da. Nabaria den bezala, integrazio “bertikalaren” eta prezioen mekanismoaren ezabapen-mai-lak oso ezberdinak dira industria eta enpresa batetik bestera.

Nik enpresaren ezaugarri bereizgarria prezioen mekanismoaren despla-zamendua dela suposa daitekeela uste dut. Robbins-ek dioen bezala, “kostuen eta prezio erlatiboen kanpo-sare bati lotua” dago13, baina garrantzitsua da harreman horren izaera zehatza zein den jakitea. Enpresa batean baliabideen esleipenaren eta sistema ekonomikoan esleipenaren arteko ezberdintasuna enfasi handiz deskribatu du Maurice Dobb-ek, Adam Smith-ek defendatutako kapitalistaren kontzeptua eztabaidatzean: “Enpresaburu bat buru zueneko fabrika edo unitate bakoitzaren barneko harremanak baino garrantzitsuagoa den zerbait bazela ulertzen hasi zen; bere esfera hurbiletik haratago zegoen gainerako mundu ekonomikoarekiko harremanak zeuden (…) enpresaburua enpresa bakoitzaren barneko lanaren banaketaz arduratzen da eta zehaztasun

10. ROBERTSON, D. H. (1928): Op. Cit., 85. orr.

11. Artikuluaren gainerakoan “enpresaburu” hitza erabiliko dut sistema lehiakor batean baliabideen zuzendaritzan prezioen mekanismoaren tokia hartzen duen edo duten pertsonei buruz aritzeko.

12. INDUSTRIA ETA EKONOMIA BATZORDEA (1928): Survey of Textile Industries, Parlamentua, Erresuma Batua, 26. orr.

13. ROBBINS, L. (1932): Op. Cit., 71. orr.


handiz pentsatzen eta antolatzen du”, baina “bera espezializazio ekonomiko zabalari lotua dago, non bera unitate espezializatu bat den. Hemen, organismo handiago batean txertatua dagoen zelula bat da, betetzen duen funtzio integra-tzaileaz ia ohartzen ez delarik”14.

Ekonomialariek prezioen mekanismoa koordinazioko tresna gisa hartzen dute eta aldi berean, “enpresaburuaren” koordinazio-funtzioa onartzen. Orduan, funtsezkoa da koordinazioa batzuetan prezioen mekanismoaren eta beste batzuetan enpresaburuaren lana zergatik den aztertzea. Artikulu honen xedea baliabideak prezioen mekanismoaren bidez esleitzen direla dioen suposizioaren (asmo batzuez egina) eta aipatu esleipena enpresaburu-koordinatzailearen lana dela dioen suposizioaren (beste helburu batzuez egina) arteko zubia eraikitzea da, teoria ekonomikoaren puntu ahuletako bat dirudienean. Praktikan, alternati-ben hautaketa zein oinarri hartuta egiten den azaldu behar dugu15.

II

Gure egitekoa truke-ekonomia espezializatu batean enpresa zergatik sortzen den aurkitzen saiatzea da. Prezioen mekanismoa (baliabideen zuzendaritzaren ikuspuntutik soilik hartuta) desplazatua izan daiteke ordezkatzen duen harremana berez desiratzen bada. Horren adibide pert-sona zehatz baten zuzendaritzapean lan egitea nahiago lukeen norbanako-talde batena litzateke. Aipatu norbanakoek ordainsari baxuagoa onartuko dute bere agindupean lan egitearren eta enpresak, argi dagoenez, hortik abiatuta antolatuko dira. Baina badirudi hori ez dela oso arrazoi garrantzit-sua, errealitatean joerak aurkakoa baitirudi, “norbera bere buruaren nagusi

14. DOBB, M. (1925): Capitalist Enterprise and Social Progress, G. Routledge & Sons, London, 20. orr. Ikus ere HENDERSON H. D. (1932): Supply and Demand, Nisbet & Co., London, 3-5 orr.

15. Erraza da Estatuak industria baten zuzendaritza hartzen duenean, bere jarduera pla-nifikatzerakoan lehen prezioen mekanismoak egiten zuen zerbait egiten ari dela ikustea. Ez da beti hautematen edozein negozio-gizonek, bere sailen arteko harremanak definitzen dituenean, prezioen mekanismoaren bidez antola daitekeen zerbait egiten ari dela. Beraz, Durbin-ek plan-gintza ekonomikoaren bidez konpondu behar diren arazoetan enfasia jartzen dutenei arazo horiek berak negozio-gizonek sistema lehiakorrean konpondu behar dituztela erantzuteak badu justi-fikazioa. (Ikus DURBIN E. F. (1936): “Economic Calculus in a Planned Economy”, Economic Journal 46. zk., abendua, 676-90 orr.). Kasu horien bien arteko ezberdintasun garrantzitsua industriari plangintza ekonomikoa inposatzen zaiola da, enpresak borondatez sortzen diren bitar-tean, ekoizpena antolatzeko metodo efizienteagoa baitira. Sistema lehiakorrean plangintza-maila “optimoa” existitzen da!


izatearen” abantailari ematen zaion balioaren arabera irizten bada16. Noski, desioa kontrolatzea izango balitz eta ez kontrolatua izatea, hau da, bestea-rekiko agintea izatea, orduan pertsonak zenbait gauzari uko egiteko prest egongo lirateke besteak zuzentzearren. Laburtuz, besteei prezioen meka-nismoen bidez lor dezaketena baino gehiago ordaintzeko prest egongo lira-teke kontrolatzeko botere hori izatearren. Baina horrek, zuzentzen dutenek zuzendu ahal izateko ordaintzen dutela dakar, eta kasu gehienetan hori ez da ematen17. Enpresak erosleek beraiek egindako produktuak beste modu batera ekoiztutakoak baino nahiago izango balituzte ere existituko lirateke, lehentasun hori (egon baldin badago) hutsala izatea espero den alorretan ere, enpresek mundu errealean existitzen jarraituz18. Beraz, inplikazioa duten beste elementu batzuk egon behar dira.

Enpresa bat sortzea probetxugarria izatearen arrazoi nagusia, antza denez, prezioen mekanismoa erabiltzeko kostu baten existentzia da. Ekoizpena mekanismo horren bidez “antolatzearen” kostu nabariena prezio adieraz-garriak zein diren hautematea da19. Kostu hori jaits daiteke, baina ez desa-gerrarazi informazio hori saltzen duten espezialistak agertzearen ondorioz. Merkatuan ematen den truke-transakzio bakoitzerako kontratu indibidual bat negoziatzeko eta ixteko kostuak kontuan hartu beharrekoak dira20. Bestalde, merkatu batzuetan, lonjan esaterako, kontratazio kostuak minimizatzeko teknika bat erabiltzen da, baina desagertzea lortu gabe. Egia da enpresa bat existitzen denean kontratuak desagertzen ez direla, baina horien kopurua asko murrizten da. Ekoizpen-faktore batek (edo bere jabeak) ez du enpresa barruan lanean ari den faktoreekin kontraturik formalizatu behar, aipatu lankidetza

16. Ikus DAWES, H.D. (1934):“Labour Mobility in the Steel Industry”, Economic Journal, 44. liburukia, martxoa, 86. orr., zeinek adibide moduan honakoa aipatzen duen: “independente izatea desio dutelako (normalean langile baten bizitzako helburu nagusia) espezialisten artean onen kobratzen duten gizonek txikizkako merkataritzara eta aseguru-agenteetara izaten duten exodoa”.

17. Hau ez eza guztiz fantasia. Negozio txiki batzuetako jabeek beraien langileek baino gutxiago irabazten dutela esaten da.

18. SHOVE, G. F. (1933): “The Imperfection of the Market: A Further Note”, Economic Journal 43. liburukia, martxoa, 116. orr., 1. oin-oharra; lehentasun horiek existi daitezkeela nabarmentzen du, baina jartzen duen adibidea testukoaren guztiz kontrakoa da.

19. Nicholas Kaldor-en arabera, KALDOR, N. (1934): “A Classificatory Note on the Determinateness of Equilibrium”, Review of Economic Studies, 123. zk., otsaila, teoria esta-tikoaren suposizioetako bat “prezio adierazgarri guztiak (…), norbanakoek ezagunak dituzte”. Baina hori, noski, ez da mundu errealean ematen.

20. Eragin hori Abbott Usher-ek eman zuen aditzera kapitalismoaren garapena eztabai-datzerakoan. Usher-ek honakoa dio: “Produktu erdi bukatuen etengabeko salerosketek energia alferrik galarazten zuten”. (USHER, A. (1920): Introduction to the Industrial History of England, Houghton Mifflin Co., Boston: 13. orr.) Baina ez du ideia garatzen ezta salerosketak eragiketa horiek zergatik existitzen jarraitzen duten hausnartzen.


prezioen mekanismoaren funtzionamenduaren ondorio zuzena litzatekeen kasuetan ez bezala, kontratu multzo bat kontratu bakar bategatik ordezkatzen baita. Honaino iritsita, garrantzitsua da enpresan erabiltzen den faktoreari dagokion kontratuaren izaera gogoan hartzea. Kontratua, faktoreak ordainsari baten truke (finkoa edo aldakorra izan daitekeena) muga batzuen barnean enpresaburuaren zuzendaritzari men egitea onartzen dueneko dokumentua da21. Kontratuaren oinarria mugak enpresaburuaren botereei soilik ezarri behar dizkiela da. Beraz, horiek izanda, enpresaburuak gainerako ekoizpen-faktoreak zuzen ditzake.

Aitzitik, badira prezioen mekanismoa erabiltzearen ondoriozko beste desabantaila (edo kostu) batzuk. Produktu edo zerbitzu bat emateko epe luzeko kontratua egitea desiragarria izan daiteke. Arrazoia mota horretako dokumentu bat epe luzeagorako ezartzen bada, epe laburragoko batzuk ezarri ordez, berehalako kontratuak zehazteko zenbait kostu ekidin daitezkeela da. Edo, inplikatutako pertsonek arriskuarekiko duten joeraren ondorioz, epe luzerakoa izatea nahiago dute, epe laburragorakoa izatea baino. Hori bai, aurreikuspenak egiteko zailtasuna dela eta, produktu edo zerbitzu bat ema-teko kontratuaren iraupena geroz eta luzeagoa izan orduan eta probabilitate gutxiago izango du, eta ondorioz eroslearentzat ez da horren desiragarria izango beste kontratugileak egitea espero duena zehaztea. Zerbitzua edo produktua ematen duenari indiferentea izan dakioke zein estrategia jarraitu den, baina ez aipatu zerbitzuaren edo produktuaren erosleari. Ordea, eros-leak ez du jakingo estrategia horietatik zein interesatzen zaion hornitzaileak hartzea. Beraz, ematen den zerbitzua termino orokorretan adierazten da eta xehetasunak aurreragorako uzten. Kontratuan hitzartzen den guztia produktua edo zerbitzua ematen duen pertsonaren jarduerak izango dituen mugak dira. Hornitzaileak egitea espero denaren xehetasuna ez da dokumentuan jasotzen; hartzaileak beranduago erabakitzen du. Baliabideen zuzendaritza (kontra-tuaren mugen pean) eroslearen mendekoa bihurtzen denean, nik “enpresa” deritzodan harremana lortzen da22. Baliteke enpresa bat epe oso laburreko kontratu bat egokia ez den kasuetan agertzea. Bistakoa da zerbitzuetan (lana) garrantzia handiagoa duela dela produktuen erosketan baino. Produktuen kasuan, item nagusiak aurrez ezar daitezke eta beranduago erabakiko diren xehetasunak garrantzi gutxiagokoak dira.

21. Enpresaburuaren botereari mugarik ez jartzea legoke. Hori borondatezko esklabutza lit-zateke. Francis R. Batt-en arabera, BATT. F. R. (1929): The Law of Master and Servant, 1. arg., Sir I. Pitman &

Sons, London, 18. orr., aipatu kontratua baliogabea litzateke eta ezingo litzateke berau bete-tzea derrigortu.

22. Argi dago, ezin da enpresa bat existitzen den ala ez zehazten duen banaketa-marra zorrotza ezarri. Zuzendaritza handiagoa ala txikiagoa izan daiteke. Lege-arloko arazoaren antze-koa da, ugazaba eta morroi, edo nagusi eta agente harremanak badira. Ikus arazo honen inguruan aurrerago egiten den eztabaida.


Laburbilduz, merkatuaren funtzionamenduak kostu bat du eta anto-lakuntza sortzean eta agintaritzari (enpresaburua) baliabideak zuzen-tzea ahalbidetzean merkatuan jarduteko kostu batzuk aurrezten dira. Enpresaburuak kostu baxuenaz burutu behar du bere jarduera, ekoizpen-faktoreak ekiditen dituen merkataritza-transakzioak baino prezio baxua-goan lor ditzakeela kontuan hartuz, horiek lortzeko gai ez denean merkatu librera itzultzea posible baita.

Ziurgabetasunaren gaia funtsezkotzat hartua izanda da enpresaren oreka aztertzerakoan; ez dirudi enpresa sor litekeenik hori egon gabe. Batzuek, Knight-ek esaterako, “ordainketa-modua” hartzen dute enpresaren ezaugarri bereizgarri moduan (hondar-sarrerak eta aldakorrak direnak jasotzen dituen pertsona batek ekoizpenean inplikatutako batzuen sarrera finkoak bermat-zen ditu). Baina horiek aztertzen ari garen arazoarekiko garrantzirik gabeko alderdi bat barneratzen dute. Enpresaburu batek beste bati bere zerbitzuak sal dakizkioke diru-kopuru zehatz baten truke, bere langileei ordainketa ira-baziak partekatzea izanik gehienbat edo guztiz23. Badirudi eztabaida nagusia baliabideen esleipena prezioen mekanismoaren bidez zuzenean zergatik ez den egiten dela.

Ahaztu behar ez den beste faktore bat merkatuan truke-transakzioek eta enpresek antolatutako transakzio horiek berek gobernuen edo erakunde arautzaileen tratu bera jasotzen ez dutela da. Salmenten gaineko zerga baten funtzionamendua hartzen badugu, argi dago merkataritza-transakzioen gaineko karga dela, baina ez transakzio horien gainekoak enpresan bertan egiten badira. Orduan, “antolatzeko” metodo alternatiboak direnez (prezioen mekanismoen edo enpresaburuaren bidez), aipatu erregulazioek, horiek ezean izateko arrazoirik ez luketen enpresak sorraraziko ditu. Truke-ekonomia espezializatu batean enpresa berriro sortzeko arrazoia litzateke. Noski, enpre-sak jada existitzen diren neurrian, salmenten gaineko zerga bezalako neurriek, horiek faltan liratekeenak baino handiagoak egitea lortuko dute. Era berean, errazionamendua dakarten kuota eta prezioen kontrol sistemek eta produktu horiek berak bere buruarentzat ekoizten dituzten enpresei aplikagarri ez dire-nek, enpresan bertan eta ez merkatuaren bidez antolatzen direnei abantaila ematean, horien hazkundea sustatzen dute ezinbestean. Baina zaila da aipatu neurriek eta antzekoek enpresak sortzea eragin dutela sinestea, lehendik beste kausarik ezean emaitza hori sortzeko joera izango luketen arren.

Beraz, goian aipatuak dira baliabideen banaketa prezioen mekanismoaren bidez “antolatzen” dela suposatzen den truke-ekonomia espezializatu batean enpresak bezalako erakundeak existitzearen arrazoiak. Orduan, enpresa balia-bideen zuzendaritzaz enpresaburua ardurazten denean agertzen den harrema-nen sistema da.

23. Knight-en ikuspegiak aurrerago aztertzen dira xehetasun handiagoz.


Badirudi azaldutako planteamenduak beste abantaila bat eskaintzen duela, enpresa bat hazten edo txikiagoa egiten dela esaten denean adierazten denari esanahi zientifikoa ematea posible den heinean. Enpresa bat enpresa-buruak transakzio gehigarriak (prezioen mekanismoen bidez koordinatutako truke-transakzioak izan daitezke) antolatzen dituenean hazten da; eta horiek bertan behera uzten dituenean txikiagoa egiten da. Orduan, agertzen den galdera enpresa baten tamaina zehazten duten indarrak aztertzea posible den ala ez da. Zergatik enpresaburuak ez du transakzio bat gutxiago edo gehiago antolatzen? Knight irakasleak horren inguruan egiten duen gogoeta intere-sagarria da:

efizientziaren eta tamainaren arteko harremana teoriaren arazo serioene-takoa da. Hein handi batean, fabrika bateko erlazioan ez bezala, nortasunak eta halabehar historikoak ulergarriak ez diren printzipio orokorrek baino garrantzia handiagoa dute. Baina arazoa oso garrantzitsua da, monopo-lio-egoerako irabazien aukerak enpresaren etengabeko eta mugarik gabeko hedapenerako pizgarri indartsua eskaintzen baitu; hedatzeko indar hori intentsitate bereko beste batekin konpentsatu behar du, tamaina handitzeare-kin batera efizientziak beherantz egiten baitu (sarrera monetarioak sortzerako orduan), lehia existitu ez arren24.

Badirudi Knight irakasleak ezinezkotzat jotzen duela enpresaren tamai-naren determinatzaileak modu zientifikoan tratatzea. Hala ere, garatu dugun enpresaren kontzeptuan oinarrituta lan horri ekingo zaio.

Enpresaren sorreraren arrazoi nagusia gehienbat merkatua erabiltzearen ondoriozko kostuak egotea dela iradoki zen. Puntu honetan egitea egoki den galdera (Knight-ek aurkeztutako monopolioari buruzko gogoetekin inongo harremanik gabe) honakoa da: zergatik, antolaketaren bidez kostu zehatz batzuk eta ekoizpenekoak murriztu badaitezke, existitzen dira merkataritza-transakzioak25? Zergatik ez du ekoizpen osoa enpresa bakar eta handi batek egiten? Ordea, badirudi zenbait azalpen posible daudela.

Lehenik eta behin, enpresa bat hazten den neurrian, enpresaburua-ren errendimenduaren beherakada eman daiteke, hau da, enpresa barruan transakzio gehigarriak antolatzearen kostua handitu daiteke26. Jakina, puntu batera iristean transakzio gehigarri bat antolatzearen kostuak hori merkatu librean egitearen edo beste enpresaburu batek antolatzearen berdi-

24. KNIGHT, F. H. (1933): Risk, Uncertainty and Profit, berrargitalpeneko aitzinsolasa. London School of Economics and Political Science, London.

25. “Kontsumitzailearen subiranotasuna” ezabatuz soilik desager daitezkeen merkatari-tza-kostu zehatz batzuk daude eta horiek xehekako salmentakoak dira. Ulergarria daiteke kostu horiek jendeak anoak onartzeko prest egotera bultzatzeko bezain altuak izatea, lortutako pro-duktu gehigarriak aukeratzeko gaitasunaren galera konpentsatuko bailuke.

26. Argumentu honek merkatuko truke-transakzioak homogeneotzat har daitezkeela supo-satzen du, izatez gezurra dena. Arazo hori aurrerago hartuko da kontuan.


nak izango dira. Bigarrenik, antolatu beharreko transakzioak hazten diren heinean enpresaburuak ekoizpen-faktoreen balioa handiena den tokietan kokatzerako orduan porrot egitea gerta daiteke, hau da, ekoizpen-faktoreen erabilera onena egiteko gai ez izatea. Hor ere, puntu batera iritsita balia-bideen erabilera ez efizientea erabiltzeak eragindako galerak merkatua erabiltzeagatiko kostuen edo transakzioa beste enpresaburu batek antolatu ezkero sortuko liratekeen galeren berdinak lirateke. Azkenik, ekoizpen-faktore baten edo gehiagoren horniketa-prezioak gorantz egin dezake, enpresa txiki baten “bestelako desabantailak” enpresa handi batenak baino handiagoak baitira27. Jakina, enpresaren hedapena gelditzen deneko puntu zehatza lehen aipatu faktoreen konbinazioak determinatzen du. Emandako lehen bi arrazoiek ziurrenik ekonomialarien “gerentziaren errendimendu beherakorrak” adierari erantzuten die28.

Aurreko paragrafoan enpresa batek hedatzen jarraitzeko joera izango duela adierazi da, bertan transakzio gehigarri bat antolatzeko kostuak merkatu librean elkartrukearen bidez aurrera eramateagatiko edo beste enpresa batek antolatzeagatiko kostuen berdinak diren arte. Baina enpresak hedapena bere kostuak merkatu librea erabiltzeak sortuko lituzkeenaren azpitik dauden eta bere kostuak beste enpresa baten antolaketa-kostuak baino baxuagoak diren puntuan gelditzen badu, orduan, kasu gehienetan (“konbinazioaren” kasua salbu29), horrek ekoizle bi horien artean merkata-ritza-transakzioa dagoela esan nahiko luke, bakoitzak merkatua erabiltzeak dakarrenaz baino kostu baxuagoaz antolatu ahalko lukeelarik. Nola ebaz-ten da paradoxa hori? Adibide bat hartzen badugu, horren arrazoia argi geratuko da. Suposa dezagun A-k B-ri produktu bat erosten diola eta biek, A-k eta B-k, merkataritza-transakzio hori bere egungo kostuaren azpitik antola lezaketela. B ekoizpen-prozesu edo ekoizpen-etapa bakarra ez, baizik eta batzuk antolatzen ari dela suposa dezakegu. A-k merkataritza-transakzioa ekidin nahi badu, orduan B-k kontrolatutako ekoizpen-prozesu

27. Tamaina ezberdineko enpresei ekoizpen-faktoreak hornitzearen prezioan aldaketen inguruko eztabaidarako ikus ROBINSON E.A.G. (1931): The Structure of Competitive Industry, Nisbet & Co., London. Enpresaren tamaina handitu ahala antolatzeko gaitasunaren horniketa-prezioak gorantz egiten duela esan ohi da, gizonek nahiago baitute negozio txiki eta independente bateko buru izan negozio handi bateko departamentu batekoa baino. Ikus JONES, E. (1921): The Trust Problem in the United States, Macmillan & Co., New York, eta MACGREGOR D.H. (1906): Industrial Combination, Bell & Sons, London. Arrazionalizazioaren aldekoen argumentu erabilia da. Enpresa handiak efizienteagoak liratekeela dio, baina enpresaburu txikien izpiritu indibidualista dela eta, independente mantentzea nahiago dute, antza denez arrazionalizazioaren arabera efizientzia handitzeak eragingo lukeen sarreren gorakada eman arren.

28. Eztabaida, noski, laburra eta osatugabea da. Arazoaren eztabaida zehatzagorako, ikus KALDOR N. (1934): “The Equilibrium of the Firm”, Economic Journal, martxoa, eta ROBINSON, E.A.G. (1934): “The Problem of Management and the Size of the Firm”, Economic Journal, ekaina.

29. Termino honen definizioa aurrerago emango da.


guztiak beregain hartu beharko ditu. A-k hori egiten ez badu, merkataritza-transakzioren bat geldituko da, produktu ezberdina erosi arren. Baina lehen ekoizle bakoitzak hedatzean efizientzia galtzen duela frogatu dugu, hau da, transakzio gehigarriak antolatzearen kostu gehigarriek gorantz egiten dutela. A-k lehen B-k antolatzen zituen transakzioak beregain hartzeagatik izango dituen antolaketa-kostuak B-k zituenak baino handiagoak izango dira ziurrenik. A, beraz, B-ren antolaketa guztiaz arduratuko da, B-ren lana antolatzeagatiko bere kostuak B-ren kostuak baino handiagoak ez badira truke-transakzioa merkatu librean aurrera eramatearen kopuru berdinean. Baina, merkataritza-transakzioa egotea errentagarria bada, ekoizpena bana-tzea onuragarria izango da ere, enpresa bakoitzean transakzio gehigarri bat antolatzearen kostuak berdinak izanik.

Orain arte prezioen mekanismoaren bidez zehazten diren truke-tran-sakzioak homogeneoak direla suposatu da. Errealitatea guztiz bestelakoa da, gure mundu modernoan ematen diren transakzio errealei erreparatuz. Horrek, prezioen mekanismoen bidezko truke-transakzioetako prezioak asko aldatuko direla ondorioztatzen duela dirudi, enpresen barnean antola-tzearen kostuekin gertatuko den bezala. Beraz, errendimendu beherakorren mozkinen arazoaz gain, enpresa barruan transakzio batzuk antolatzearen kostuak merkatu librean transakzioak aurrera eramateagatikoak baino handiagoak izan daitezkeela pentsa daiteke. Horrek ezinbestean prezioen mekanismoen bidez egiten diren truke-transakzioak existitzea ekarriko luke, baina enpresa bat baino gehiago egon behar litzatekeela esan nahi al du ere? Noski ezetz, baliabideen zuzendaritza zuzenean prezioen meka-nismoaren mendekoa ez den sistema ekonomikoaren arlo horiek guztiek enpresa batek antola litzake eta. Badirudi eztabaidatu diren faktoreak garrantzitsuak irizten direnak direla, baina zaila da “gerentziaren erren-dimendu beherakorrak” edo faktoreen hornikuntza-prezioaren gorakada garrantzitsuagoak izan daitezkeela esatea.

Ceteris paribus, enpresa batek hazteko joera izango du, baldin eta:a) antolaketa-kostuak txikiagoak izan eta antolatutako transakzioek gora

egin ahala motelago hazten badira;b) enpresaburuak akatsak egiteko probabilitatea txikiagoa bada eta akats

kopuruaren gorakada txikiagoa bada antolatutako transakzioek gora egiten dutenean;

c) tamaina handiko enpresei ekoizpen-faktoreak hornitzearen prezioaren hazkundea txikiagoa bada.

Tamaina ezberdineko enpresei ekoizpen-faktoreak hornitzearen prezio-aren aldaketaz gain, badirudi antolaketa-kostuek eta akatsen ondoriozko galerek gorantz egingo dutela antolatutako transakzioen banaketa espaziala handitzen den heinean, transakzio-moten arteko aldeaz eta prezio adie-


razgarrietan aldaketak egoteko probabilitateaz30. Enpresaburuak geroz eta transakzio gehiago antolatu, horren klaseak eta kokapenak ezberdina izateko joera izango dute. Horrek enpresa handiagoa egiten den heinean efizien-tziak zergatik egiten duen beherantz esateko arrazoi gehigarria ematen du. Banaketa espaziala murriztuz ekoizpen-faktoreak hurbiltzen saiatzen diren asmakizunek enpresen tamaina handitzeko joera eragiten dute31. Telefonoaren eta telegrafoaren erabilera bezalako berrikuntzek, espazioari dagokionean antolakuntza-kostuak murriztea ahalbidetzen dutenek, enpresen tamaina handitzea eragingo dute. Gerentzia-teknikak hobetzea ahalbidetzen duten aldaketa guztiek tamainaren handitze horretan lagunduko dute3233.

Kontuan hartu emandako enpresaren definizioa “konbinazioa” eta “integrazioa” terminoei esanahi zehatzagoa emateko erabil daitekeela34. Konbinazioa dago lehen bi edo enpresaburu gehiagok antolatzen zituzten transakzioak orain bakar batek antolatzen dituenean. Hori integrazioan bihurtzen da lehen enpresaburuen artean merkatuan burutzen ziren tran-sakzioak barneratzen dituenean. Enpresa bat aipatu bi modutan heda daiteke. “Industriaren egitura lehiakorraren” osotasuna analisi ekonomikoaren ohiko teknikez trata daiteke.

30. Arazoaren alderdi hori N. Kaldor-ek azpimarratzen du, KALDOR, N. (1944): Op. Cit. Bere garrantzia Robinson jaunak adierazia zuen, ROBINSON E. A. G. (1931): Op. Cit., 83-106. orr. Horren arabera, prezioen mugimenduen probabilitatearen gorakadak, enpresa barruan anto-latzearen kostuak merkatuan truke-transakzioa aurrera eramatearenak baino gehiago hazten dira (izan liteke).

31. Badirudi hau dela Robinson jaunaren unitate teknikoaren garrantzia, ROBINSON E. A. G. (1931): Op. Cit., 27-33 orr. Unitate teknikoa are eta handiagoa izan, are eta handiagoa izango da faktoreen kontzentrazioa eta ondorioz enpresa ziurrenik handiagoa izango da.

32. Kontutan hartu behar da asmakizun gehienek antolakuntza-kostuak eta prezioen meka-nismoa erabiltzearenak asko aldatzen dituztela. Kasu horietan, asmakizunak enpresa haztea edo txikitzea egiteko joera kostu mota bi horietan duen eragin erlatiboaren araberakoa izango da. Adibidez: telefonoaren erabilerak prezioen mekanismoa erabiltzearen kostuak antolaketa-kostuak baino gehiago murrizten baditu, orduan enpresaren tamaina txikitzearen efektua izango du.

33. Indar dinamiko hauen ilustrazio bat Maurice Dobb-ek ematen du, DOBB, M. (1928): Russian Economic Development since the Revolution, E. P. Dutton & Co., New York, 68. orr.: “Mirabetza desagertzearekin batera, fabrikak, lana gainbegiralearen zigorrak antolatzen duen establezimendu gisa, bere izateko arrazoia galdu zuen, 1846an potentzia-makinaria sartzean berau berrezarri zen arte.” Garrantzitsua da konturatzea etxeko sistema batetik sistema indus-trial baterako aldaketa, ez dela halabehar historiko soila, baizik eta indar ekonomikoek bal-dintzatua dagoela. Hori sistema industrialetik etxeko sistemara alda daitekeen egiteak frogatzen du, Errusian bezala, eta alderantziz. Mirabetzaren funtsa prezioen mekanismoari aritzea ahalbi-detzen ez diola da. Beraz, antolatzaile baten zuzendaritza egon behar da. Mirabetza desagertu zenean, prezioen mekanismoak funtzionatu ahal izan zuen. Makineriak langileak toki zehatz batean kokatu zituen arte ez zuen merezi izan prezioen mekanismoa alde batera utzi eta enpresa berrezartzeak.

34. Honi askotan “integrazio bertikala” deitzen zaio eta “integrazio horizontala” termi-noarekin konbinatzen da.


III

Ekonomialariek ez dute oharkabean pasa aurreko ataletan ikertu den ara-zoa. Orain da elkartruke-ekonomia espezializatu batean enpresa sortu izana azaltzeko mahai gainean jarritako arrazoiak beste azalpen batzuen aldean zer-gatik diren hobeak ikusteko unea.

Batzuetan enpresa bat existitzeko arrazoia lanaren banaketan dela baiez-tatzen da. Hori da Usher irakasleak hartutako iritzia eta Maurice Dobb jaunak zabaldua. Enpresa “lanaren banaketaren geroz eta konplexutasun handia-goaren emaitza da (…) Desberdintze ekonomiko horren areagotzeak indar integratzailea eskatzen du; hori gabe kaosa legoke eta horren bidez ekonomia desberdindu batean industri formak oso adierazgarriak dira”35. Argudio horri erantzuna bistakoa da: “ekonomia desberdindu bateko indar integratzailea” existitzen da jada prezioen mekanismo eran. Baliteke zientzia ekonomikoaren lorpen nagusia espezializazioak halabeharrez kaosera zuzentzen ez duela frogatu izana izatea36. Beraz, Maurice Dobb jaunak emandako argudioa onartezina da. Azaldu beharrekoa indar integratzaile bat (enpresaburua) beste indar integratzaile bategatik (prezioen mekanismoa) zergatik ordeztu behar den da.

Egite hori azaltzeko eman diren arrazoi interesgarrienak (eta ziurrenik onartuenak) Knight irakaslearen Risk, Uncertainly and Profit obran agertuak dira. Bere iritziak xehetasunez aztertuko dira.

Knight irakaslea ziurgabetasunik ez dagoeneko sistema batekin hasten da:

Askatasun osoa baino kolusiorik ez duten norbanakoak bezala jardunez, gizonek bizitza ekonomikoa lanaren lehen eta bigarren banaketaz, kapitalaren erabileraz eta abarrez antolatu dute, AEBetan gaur egun dagoen egoeraraino garatuz. Irudimena erabiltzera derrigortzen duen lehen egitea ekoizpen-tal-deen edo erakundeen barne-antolaketa da. Ziurgabetasunik gabe, eta nor-banako bakoitzak egoeraren ezagutza perfektua izanez, ez legoke gerentzia arduratsuaren edo ekoizpen-jardueraren kontrolaren antzeko zerbaitentzako tokirik. Merkataritza-transakzioak ere, zentzu errealistan, ez lirateke existi-tuko. Kontsumitzailearengana bideratutako lehengaien eta ekoizpen-zerbit-zuen fluxua guztiz automatikoa izango litzateke37.

35. DOBB, M. (1925): Capitalist Enterprise and Social Progress, Routledge, London, 10 orr. Usher irakaslearen iritziak hemen aurki daitezke: USHER, A. P. (1920): Introduction to the Industrial History of England, Houghton Mifflin Co., London, 1-18 orr.

36. Ikus CLARCK, J. B. (1931): The Distribution of Wealth, Macmillan & Co., New York, 19. orr. Elkartruke-teoriari “gizarte industrialeko antolaketaren teoria” bezala zuzentzen zaio.

37. KNIGHT, F. H. (1933): Op. Cit., 267 orr.


Knight irakasleak doikuntza hori “froga-akats metodoen bidez soilik lor-tutako esperimentazio-prozesu luze baten ondorio” gisa imajina dezakegu; era berean, ez da beharrezkoa “langile bakoitza ekintza zuzen bakoitza momentu egokian egiten imajinatzea, gainerakoen lanarekin “aurrez ezarritako har-monia” erako batean. Norbanakoen jarduerak zuzentzeko eginkizuna duten gerenteak, superintendenteak eta abar egon daitezke”, baina horiek ohiko fun-tzioa izango dute, “inolako ardurarik gabe”38.

Knight irakasleak jarraitu egiten du:Egoera liluragarri horretan ziurgabetasuna sartuz (ezjakintasuna eta jakin-

tzan beharrean iritzi batean oinarrituta jarduteko beharra), bere izaera guztiz aldatuko litzateke (…) Ziurgabetasuna eszenan izanda, jarduera aurrera era-matea bizitzako bigarren mailan gelditzen da; arazo edo funtzio nagusia zer eta nola egin erabakitzea da39.

Beraz, ziurgabetasunak gizarte-antolakuntzaren bi ezaugarri garrantzit-suenak ematen ditu:

Lehenik eta behin, ondasunak merkatu baterako ekoizten dira, beha-rren aurreikuspen inpertsonalean oinarrituz, ez ekoizleen beren nahiak asetzeko. Ekoizleak kontsumitzaileen beharrak aurreikusteko ardura hart-zen du. Bigarrenik, aurreikustearen lana eta aldi berean zuzendaritza tek-nologikoaren eta ekoizpenaren kontrolaren zati handi bat, ekoizle-multzo oso txiki batean kontzentratzen dira eta hemen funtzionario ekonomiko berri bat agertzen da, enpresaburua (…) Ziurgabetasuna existitzen denean eta zer eta nola egin erabakitzea, gauzatzea bera baino eginkizun garran-tzitsuagoa denean, ekoizpen-taldeen barne-antolaketa gai axolagabea edo xehetasun mekaniko bat besterik ez da. Erabakitzeko eta kontrolatzeko funtzio horren zentralizazioa inperatiboa da, “zefalizazio” prozesu hau “saihestezina” da.

Aldaketa sakonena honakoa da:beren buruaz segur daudenek eta ekintzaileek arriskua beren gain har-

tzen edo lotsatiei eta zalantzak dituztenei emaitza errealen esleipen baten truke sarrera zehatzak bermatuz segurtasuna ematen dieteneko sistema (…) Gizatasuna ezagutzen dugun moduan, eginezina edo oso arraroa lit-zateke pertsona batek beste bati bere ekintzen emaitza zehatza bermatzea, bere lana zuzentzeko botererik izan gabe. Eta bestetik, bigarren pertsona ez litzateke lehenaren zuzendaritzapean jarriko berme hori gabe (…) Enpresa eta industriako ordainsarien sistema dira funtzioen espezializazio anitz

38. Ibid., 267-268 orr.

39. Ibid., 268 orr.


horren ondorio. Horiek munduan egotea ziurgabetasunaren emaitza zuzena da40.

Aipu horiek Knight irakaslearen teoriaren funtsa helarazten dute. Ziurgabetasunak pertsonek etorkizuneko beharrak aurreikusi behar dituztela dakar. Beraz, besteen jarduerak zuzentzen eta soldata bermatuak ordaintzen dizkien klase berezia agertzen da. Zentzutasun ona normalean norberaren zentzuari lotzen zaiolako funtzionatzen du41.

Baina Knight irakaslea bera kritikak jasotzera arriskatzen da hainbat arlotan. Lehenik eta behin, berak adierazten duen bezala, pertsona bat-zuek zentzu hobea edo ezagutza handiagoak izateak ez du esan nahi soilik sarrera berdinak lor eta ekoizpenean aktiboki parte har dezaketela. Beren ezagutzak sal ditzakete. Enpresa orok erosten ditu aholkularien zerbitzuak. Aholkularitza eta ezagutza guztia behar diren unean eros daitezkeeneko sistema imajina dezakegu. Era berean, ekoizpenean aktiboki parte hartu gabe ezagutza edo zentzu hobe horregatik ordainsaria lor daiteke, ekoiz-ten ari diren pertsonekin kontratuak hitzartuz: etorkizuneko hornidurak erosten dituen merkataria horren adibide da. Horrek bermatutako ordain-saria ematea posible dela agerian uzten du, besterik ez, ekintza batzuk zuzendaritzarik gabe gauzatzen diren arren. Knight irakasleak honakoa dio: “gizatasuna ezagutzen dugun moduan, eginezina edo oso arraroa lit-zateke pertsona batek beste bati bere ekintzen emaitza zehatza bermatzea, bere lana zuzentzeko botererik izan gabe”. Baieztapen hori ez da zuzena. Lanen proportzio handi bat kontratupean egiten da, hau da, kontratistari diru-kopuru bat bermatzen zaio ekintza bat aurrera eraman ezkero. Baina horrek ez dakar zuzendaritzarik. Ordea, prezio erlatiboen sistema aldatua izan dela eta ekoizpen-faktoreen birmoldaketa egin dela esan nahi du42. Knight irakasleak “bigarren pertsona ez litzateke lehenaren zuzendarit-zapean jarriko berme hori gabe” esatea garrantzirik gabekoa da aztertzen ari garen arazoari dagokionean. Azkenik, garrantzitsua da nabarmentzea ziurgabetasunik ez legokeen sistema ekonomiko batean ere Knight irakas-leak koordinatzaileak egongo liratekeela irizten duela nabarmentzea, ohiko eginkizunak soilik izanez. Jarraian “inolako ardurarik gabe” existi-tuko liratekeela gehitzen du. Horrek honako galdera planteatzen du: nork

40. Ibid., 270 orr.

41. Ibid., 269-270 orr.

42. Honek enpresarik gabe ekimen pribatuen sistema izatea posible dela erakusten du. Hala ere, praktikan enpresaren bi funtzioak, ekimena (errealitatean prezio erlatiboen sisteman eragiten du beharrak aurreikusiz eta horien arabera jardunez) eta zuzendaritza (prezio erlatiboen sistema emantzat jotzen duena) normalean pertsona berdinen esku daude, teorian horiek biak bananduak egotea garrantzitsua dirudien arren. Aurrerago arazoaren eztabaida sakonagoa egiten da.


ordaintzen die eta zergatik? Knight irakasleak ez du prezioen mekanismoa zergatik desplazatu den arrazoitzen.

IV

Aztertu beharreko beste puntu garrantzitsu bat eztabaida honek “enpresa-ren kostuen kurba” deritzonarekin duen harremana da.

Batzuetan lehia perfektuaren kasuan, enpresaren kostuen kurbak malda positiboa badu enpresaren tamaina mugatua dagoela suposatu da43. Lehia inperfektuan bere tamaina kostu marjinalak sarrera marjinalen berdinak egiten direneko ekoizpena baino handiagoa izateak mozkinak sortuko ez lituzkeelako mugatzen da44. Bada agerikoa da enpresa batek produktu bat baino gehiago ekoitz dezakeela. Beraz, badirudi, prima facie, lehia perfe-ktuaren kasuan kostuen kurbaren malda positibo horrek (edo kostu marji-nala ez egotea beti sarrera marjinalen azpitik, lehia inperfektuaren kasuan) enpresaren tamaina mugatzen dueneko arrazoiren bat egon behar dela45. Joan Robinson-ek46 produktu bakarra ekoizten denaren hipotesi sinplifika-tua egiten du. Baina funtsezkoa da enpresa batek ekoizten duen produktu kopurua nola zehazten den ikertzea. Horregatik, produktu bakarra ekoizten duela suposatzen duen teoria batek ez du zentzu praktiko adierazgarririk.

Lehia perfektuan ekoizten den guztia aurrez ezarritako prezioan sal daite-keenez, beste produktu bat ekoizteko beharrik ez dagoela baiezta liteke. Baina argudio horrek produktu berri baten truke-transakzioak antolatzea zaharraren truke-transakzio gehigarriak antolatzea baino merkeagoa izan daitekeen puntu batera iristea posible izatearen aukera ez du kontutan hartzen. Argudio hori era honetan irudika daiteke. Imajina dezagun, Von Thunen-i jarraiki, herri bat existitzen dela, kontsumoaren gunea, eta industriak erdiko puntu horren inguruan banatuak daudela eraztunak osatuz. Hurrengo diagraman, A, B eta C hiru industria ezberdin dira.

43. Ikus KALDOR, N. (1944): Op. Cit., eta ROBINSON, E.A.G. (1934): Op. Cit.

44. Robinson jaunak honi enpresa txikiaren biziraupenerako “lehia inperfektuaren soluzioa” deitzen dio.

45. Badirudi Robinson jaunaren ondorioa, ROBINSON, E.A.G. (1934): Op. Cit., 249 orr., I oin-oharra, guztiz okerra dela. Horace J. White, Jr.-ek jarraitzen dio, WHITE H. J. Jr. (1936): “Monopolistic and Perfect Competition”, American Economic Review, 27. zk., abendua, 645 orr., 27 oin-oharra. White jaunak honakoa planteatzen du: “Agerikoa da lehia monopolista egoeran enpresaren tamaina mugatua dagoela”.

46. ROBINSON, J. (1933): Economics of Imperfect Competition, MacMillan & Co., London, 17. orr.


Imajina dezagun X-etik truke-transakzioak kontrolatzen hasten den enpresaburua ere. Baina, produktu berberaz (B) bere jarduerak hedatzen doan heinean, antolaketa-kostua hurbilago dagoen beste produktu baten berdina izatera iristen den punturaino hazten da. Enpresa hedatzean, puntu horretatik aurrera produktu bat baino gehiago barneratuko du (A eta C). Agerikoa da arazoaren trataera hau osoa ez dela47, baina bai kostuen kur-bak malda positiboa izateak enpresaren tamaina mugatzen ez duela erakus-teko beharrezkoa. Orain arte lehia perfektuaren kasua soilik aztertu dugu; lehia inperfektuarenak bistakoa dirudi.

Enpresaren tamaina zehazteko merkatua erabiltzeak dakartzan kostuak (hau da, prezioen mekanismoa erabiltzeak dakartzanak) eta enpresaburuak antolatzearen kostuak kontuan hartu behar ditugu eta ondoren enpresa bakoitzak zenbat produktu eta bakoitzetik zein kopuru ekoitziko duen zehaztu ahal izango dugu. Itxuraz Shove jaunak48 bere “Lehia perfektua”-ri buruzko artikuluan Joan Robinson-en kostuen kurben eskemak erantzun ezin dituen galderak egiten zituen. Aipatu faktoreek garrantzia dutenak dirudite.

47. Goran ikusi den bezala, kokapena antolaketa-kostuetan reagiten duen faktoreetako bat besterik ez da.

48. SHOVE, G. F. (1933): “The Imperfection of the Market”, Economic Journal, martxoa, 115. orr. Auzo pobreetan eskariaren gorakadarekin eta hornitzaileek kobratzen duten prezioaren efektuarekin lotuta, Shove jaunak honakoa galdetzen du: “…zergatik ez dituzte enpresa zaharrek sukurtsalak irekitzen auzo pobreetan?” Testuko argudioa ondo badago, hau Joan Robinson-en eskemak erantzun ezin duen galdera da.


V

Egiteko bakarra falta da: ea garatu dugun enpresaren kontzeptuak mundu errealean balio duen. Enpresa bat benetan denaren inguruko auzia mahai gainean jartzeko modu onena normalean “ugazaba eta morroi” edo “enple-gatzaile eta enplegatu” lege-harremana hartuz egitea da49. Harreman horren oinarrizko alderdiak honela deskribatu dira:

1) Morroia ugazabari edo beste batzuei ugazabaren kontura zerbitzuak ematera derrigortua dago; hori egin ezean, kontratua ondasunak saltzeagatiko kontratua edo antzerakoa da.

2) Ugazabak morroiaren lana kontrolatzeko eskubidea izan behar du, bai pertsonalki bai beste morroi batzuen edo agenteren baten bidez. Kontrolatzeko eta muturra sartzeko eskubide hori, hau da, morroiari noiz lan egin behar duen (lanorduetan), noiz ez eta nola egin (zerbitzu horren baldintzen pean) esatea harreman horren ezaugarri menderatzaile nagusia da. Horrek ezberdintzen du morroia kontratista independentetik, edo bere enplegatzaileari bere lanaren fruituak emateko soilik enplegatutako pertsona batetik. Azken kasu horretan kontratista edo langilea ez dago enplegatzailea-ren kontrolpean lan-sorkuntzari edo zerbitzu-betetzeari dagokionean; berak kontratatua izan denarentzat emaitza lortzeko eran antolatu eta zuzendu behar du bere lana50.

Beraz, zuzendaritza “enplegatzaile eta enplegatu” lege-kontzeptuaren funtsa dela ikusten dugu, goran garatutako kontzeptu ekonomikoan bezala. Batt irakasleak gehitzen duena nabarmentzea interesgarria da:

Agente bat enplegatu batetik bereizten duena ez da soldata finkoa edo egindako lanengatik komisioa izatea, baizik eta agente batek bere enplegua aurrera eramateko duen askatasuna51.

Beraz, egin dugun definizioa mundu errealean enpresatzat hartzen denera asko hurbiltzen dela ondoriozta dezakegu.

Hortaz, gure definizioa errealista da. Erabilgarria al da ere? Hori argi gera behar litzateke. Enpresa bat zein handia izango den pentsatzen dugu-nean, marjinalismoaren printzipioak ondo funtzionatzen du. Galdera beti da: pena mereziko al du aginte antolatzailearen esku truke-transakzio gehigarri

49. “Enplegatzaile eta enplegatu” lege-kontzeptua eta enpresaren kontzeptu ekonomikoa ez dira berdin-berdinak. Enpresan beste pertsona baten ondasunen zein bere lanaren gaineko kon-trola esan nahi dezake. Baina bi kontzeptu horien arteko identitateak lege-kontzeptuaren analisia kontzeptu ekonomikoaren balioa aztertzeko erabilgarria izateko bezain antzekoak dira.

50. BATT. F. R. (1929): Op. Cit. 6. orr.

51. Ibid., 7 orr.


bat uztea? Mugan, elkartrukea enpresan antolatzearen kostuak edo beste enpresa batean antolatzearenak edo transakzioa prezioen mekanismoak “antolatua” izatearenak berdinak izango dira. Negozio-gizonek etengabe egingo dituzte saiakerak, gehiago edo gutxiago kontrolatuz eta era horretan oreka mantenduz. Horrek, analisi estatikorako oreka-egoera eskaintzen du. Baina bistakoa da faktore dinamikoek ere garrantzia nabarmena dutela, eta bai enpresa barruan antolatzeagatik bai orokorrean munduan jarduteagatik sortutako kostuek sortzen dituzten eraginen inguruko ikerketak enpresak handiagoak edo txikiagoak zergatik egiten diren azaltzea ahalbidetuko luke. Era horretan, mugimenduan dagoen orekaren teoria izango dugu. Egindako analisiak ekimenaren, enpresaren eta administrazioaren arteko ezberdinta-suna argitu duela dirudi. Ekimenak aurreikustea esan nahi du eta kontratu berriak eginez prezioen mekanismoan jarduten du. Zuzendaritza prezioen aldaketei erantzutera mugatzen da, bere kontrolpean dituen ekoizpen-fakto-reak berregokituz. Negozio-gizon batek askotan funtzio biak konbinatzea merkatuan jarduteagatiko kostuen eragina jakina da, lehen jada eztabaida-tua izan delarik. Azkenik, egindako analisiak enpresaburuaren “produktu marjinal” bezala ulertzen dena zorroztasun handiagoz zehaztea ahalbidetzen digu. Baina puntu horren garapenak gure xedetik urrunduko gaitu; xedea xinplea da: definitu eta argitu.

Itzulpena-Traducción · Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola – Donostia EHU....

Documents

Transcript of Itzulpena-Traducción · Enpresa Ikasketen Unibertsitate Eskola – Donostia EHU....