Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan -...

DEPARTAMENTO DE ORDENACIÓNDEL TERRITORIO Y MEDIO AMBIENTE

LURRALDE, ANTOLAMENDUETA INGURUMEN SAILA

Ingurumen Estrategiaren Agiria Saila. 12. zk. Azaroak 2002

Ingurumenaeta Lehiakortasuna Enpresan

Ingurumen Estrategiaren Agiria Saila• 1.zk. Azaroak 2000. “Ingurugiroan Euskal Autonomia Erkidegoko Herri-

Administrazioak Egindako Gastu eta Inbertsioen Inpaktu Ekonomikoa”

• 2.zk. Maiatzak 2001. “2001 Ekobarometro Soziala”

• 3.zk. Urriak 2001. “Ingurumena Euskal Autonomia Erkidegoan:Laburpena”

• 4.zk. Urtarrillak 2002. “Garapen jasangarrirako Europako Batasunarenestrategia”

• 5.zk. Otsailak 2002. “Euskal Autonomia Erkidegoko HondakinArriskutsuen Inbentarioa” (Laburpena)

• 6.zk. Apirilak 2002. “Bizikletan, kerik gabeko hirietarantz”

• 7.zk. Maiatzak 2002. “Euskal Autonomia Erkidegoko Beharrezko MaterialGuztia. BMG 2002”

• 8.zk. Uztailak 2002. “Garraioa eta Ingurumena Euskal AutonomiaErkidegoan. GI 2002 Adierazleak”

• 9.zk. Abuztuak 2002. “Sustainable Development in the Basque Country”

• 10.zk. Urriak 2002. “2002ko Ingurumen Adierazleak”

• 11.zk. Azaroak 2002. “Berotegi-efektua Eragiten Duten Gasen EmisionenInbentarioa Euskal Autonomia Erkidegoan 1990-2000”

• 12.zk. Azaroak 2002. “Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan”

Argitaratzaialea:Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa - IHOBE

Diseinua:Bilbaína de Textos

Inprimaketa:GZ Printek

Itzulpena:Elhuyar

© IHOBE 2002

Lege Gordailua: BI-

%100 paper birziklatuan inprimatuta

www.ingurumena.netGure herriko Garapen Jasangarriaren inguruko Eusko Jaurlaritzaren orria

Ingurumenaeta Lehiakortasuna Enpresan

Aurk

ezpe

na

3Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan

Garapen Jasangarriaren EAEko Ingurumen Estrategia 2002-2020, 2002ko ekainaren 4an onartu zuen Gobernu Batzor-deak. Estrategia horren xedea euskal gizarteak lortu behar-

ko dituen ingurumen-helburuak finkatzea da, egungo belaunaldienbizi-kalitatearen maila egokia lor dadin bermatzeko, betiere etor-kizuneko belaunaldien ongizatea arriskuan jarri gabe.

Gaur aurkezeten ari garen dokumentuak, alegia “Ingurumena etaLehiakortasuna Enpresan” izenekoak, euskal enpresei jasangarrita-sunaren bidean laguntzea du helburu. Ingurumen-jarduerak enpre-sarentzat kostuak sortu besterik egiten ez duen faktore gisa hart-zen duen orain arteko ikuspegia gaindituta, ingurumena lehiakor-tasun-faktore gisa onartzen ari da, edozein erakunderenkudeaketan sartu beharreko aldagaia baita.

Egokitzen ez diren enpresak epe ertainera merkaturik kanpo geradaitezke. Eta epe laburrean, lehiakideak baino lehenago egokitzeaklehiakortasun-abantaila handia ekar dezake.

Azterketa hau Antxon Olabe Inguremen Ekonomialariak egin duEusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendu eta Ingurumen SailekoIHOBE, Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoarentzat.

Aurkezpena

Sabin Intxaurraga

Eusko Jaurlaritzako Lurralde Antolamendueta Ingurumen Sailburua


Aurk

ibid

ea

AurkibideaSARRERA 5

1.- LEHIAKORTASUNA JAKINTZAN OINARRITURIKO EKONOMIA GLOBALAREN TESTUINGURUAN 6

2.- GARAPENARI BURUZKO IKUSPEGI BERRIA ARI DA SORTZEN:GARAPEN JASANGARRIA 72.1. Oparotasun ekonomikoa, kohesio soziala eta ingurumena babestea 7

2.2. Sistema ekonomikoa eta sistema naturala: harreman-eredu berria 7

2.3. Sistema naturalaren funtzioak 8

3.- SISTEMA EKONOMIKOAREN ERAGINKORTASUN MATERIALA: 10. FAKTOREA 9

4.- ENPRESA, MERKATUA ETA INGURUMENA 114.1. Garapen jasangarria lortzeko trantsizioa hasia da jada 11

4.2. Kanpokotasunak: merkatura seinale egokiak bidaltzea 11

4.3. Enpresa eta gizartea: Erantzukizun Sozial Korporatiboa 12

4.4. Enpresa, gizartea eta ingurumena: eredu integratzailea 12

5.- LEHIAKORTASUNA, EKOERAGINKORTASUNA ETA INGURUMENAREN JASANGARRITASUNA 155.1. Berrikuntza, lehiarako giltzarri: Porter-en hipotesia 15

5.2. Ekoeraginkortasuna: jasangarritasunaren eta lehiakortasunaren arteko zubia 15

5.3. Ingurumena eta produktibitatea hobetzea enpresan: dibidendu bikoitza 16

5.4. Enpresa-aldaketaren indarrak 20

5.5. Ingurumenaren bikaintasuna lortzeko bidean 21

6.- ESPARRU EGOKIA SORTZEA 23

7.- ONDORIOAK 25

GLOSARIOA 27

ERREFERENTZIAK 28

Zailtasun eta kontraesan ugari egonik ere, Europako gi-zarteak garapen jasangarrirako trantsizioa hasia duelajada esatea badago. Izugarrizko eraldaketa eskatzen dutrantsizioak, ikaskuntza kolektiboko bide luzea. Eta le-henbiziko urratsak baino ez ditugu egin oraindik. Honazein den mezua: gizarteak –oro har– eta ekonomiak–bereziki– natur ingurunearekin duten harremana bir-definitu beharra daukate. Garapen ekonomikoak natura-rekin adiskidetu beharra dauka. Adiskidetze horri gara-pen jasangarria deitu diogu.

Funtsezko zeregina bete behar dute enpresek aldaketahandi horretan. Merkatuan oinarrituriko gizartean, an-tolaketa ekonomikoaren funtsezko unitatea da enpresa,garapen ekonomikoaren bultzagile nagusia. Jasangarri-tasuna lortzeko zeregin kolektiboan parte hartzen ezbadu, guztiz ezinezkoa da ahaleginak eman beharrekofruitua ematea.

Zorionez, esperientziak erakutsi digu ingurumen osa-suntsu, garbi eta ondo kontserbatuaren bidez bizi-kali-tate hobea lortzeko gizarteak duen nahiaren eta enpre-

sen lehiakortasunaren arteko harremana ez dela zerobaturako jokoa deritzona (batek galdu, besteak irabazi).Ez dauka inork zertan galtzaile izan besteak irabaz de-zan. Aitzitik, harreman horrek, behar bezala ezartzenbada, aukera ugari eskaintzen ditu dibidendu bikoitzaedo onura bikoitza sortzeko: bai gizartearentzat, baienpresarentzat. Berrikuntza eta ekoeraginkortasuna,horra hor gakoa.

Euskal Autonomia Erkidegoko eta beste zenbait leku-tako enpresa ugarik lehiakor izateko faktore bihurtudute jasangarritasuna. Produktibitate-maila handiagoaklortzeko bidea da ekoeraginkortasuna; horretarako, pro-zesuetan eta produktuetan egin beharreko hobekuntzaksistematikoki identifikatu behar dira. Enpresa horietaningurumen-estandarren muga oso goian jartzea erabate-ko kalitatearekin duten konpromisoaren adierazle bainoez da. Halaber, enpresan interesa duten aldeekin edo in-teres-taldeekin1 harreman onak izateko modu ezin hobeaere bada, hori ezinbestekoa baita enpresaren epe luzera-ko arrakasta bermatzeko.


Sarre

ra

1 Stakeholder-ak deritzenekin

Sarrera

“Hondakin eta emisioen kopuru handiak teknologiazaharkituen, eraginkortasun txikiaren eta baliabideenkudeaketa txarraren seinale dira. Ingurumen-kudeake-tako sistema aurreratuak ezartzen dituzten gobernuek–dagozkien teknologia moderno eta ekoeraginkorrakere tarteko– bere herrialdeen lehiakortasuna areago-tzen laguntzen dute (World Business Council forSostainable Development, 2002)

Mundializazio-prozesu geldiezinean murgildurik dabilekonomia. Muga ekonomikoak desagertzen ari dira,merkatuak zabalduz doaz, enpresak nazioarteko bihur-tzen ari dira eta munduko merkatuaren arabera eratzendituzte bere estrategiak. Informazioaren eta komunika-zioaren teknologia berriak merkatua bateratzeko proze-su horren kausa eta ondorio dira. Merkataritza hedatzenari da, eskaintzen dituen garapen ekonomikoko aukereiesker, eta ekonomia ahulenei bide-saria ordainaraztendie. Merkatu berriak eta ikaragarriak ari dira sortzen.Horiekin batera, lehiakide berri eta oldarkorrak. ELGE-ren datuen arabera, orain dela 30 urte garatzeko bide-an zeuden herrialdeek egindako esportazioen % 25 pro-duktu manufakturatuak ziren. Gaur egun, ehuneko hori% 70ekoa da.

Mundializaziorantz bizkor-bizkor doan ekonomian, he-rrialde eta enpresen indarrak eta ahuleziak identifika-tzeko modua oso azkar ari da aldatzen. Iraganean lehia-rako abantailak eskulana eta natur baliabideak eduki-tzean oinarritzen ziren arren, balio erantsi handiagokoproduktu eta zerbitzuak sortzea ahalbidetzen zuten in-bertsioen intentsitatetik eratorritako abantailetara iga-ro ginen gerora Gaur egun, enpresa aurreratuenek ba-tez ere jakintzan oinarrituriko berrikuntza sistematiko-tik lortzen dute lehiarako abantaila. Eta jakintza ezinda pertsonengandik bereizi. Pertsonak –sortzeko, bideberriak urratzeko, berritzeko, aurresateko duten gaita-suna– dira enpresen aktiborik handiena. Horrenbestez,kontuan eta behar bezala kudeatu behar da. Nazioarte-

ko testuinguru honetan, aldaketa bera da aldatzen ezden aldagai bakarra. Ondorioz, nahitaezkoa du bere bu-rua berritzailetzat duen enpresa-estrategia orok abia-puntua berritzeko etengabeko ahalmen horretan jar-tzea.

Eusko Jaurlaritzaren Sustapen Ekonomikorako Era-kundearteko Planak (2000-2003) dioen legez, enpre-sen erronka eta aukera berriak sekulakoak dira. Nahita-ezko eskakizuna izaten da askotan ikuspegi kritikoamerkatu globalean lehiatzeko. Indar hartzen ari direnmerkatuek lehiakide berriak ekarri ohi dituzte beti be-raiekin. Kudeaketa-sistemak aldatu egiten dira: infor-mazioaren, komunikazioaren eta jakintzaren iraultzakekarritako aldaketetara moldatzen dira. Enpresek bereoinarrizko negozioetan jartzen dute arreta eta zerbi-tzuak kanpoan azpikontratatzeko joera dute. Beraz, az-pikontratazio intentsiboa garai berrien egitura-datuada. Enpresa txiki eta ertainei jarduteko esparru eta au-kera berriak eskaintzen dizkie horrek. Gure ingurunehurbilenean, Europako Batasuna ere merkatu bakarrafinkatzeko bidean aurrera doa, moneta berria arrakastaosoz ezarri ondoren.

Nazioarteko testuinguru hori kontuan hartuz, 2000komartxoan Lisboan egin zen Europako Kontseiluak Euro-pako Batasunaren helburu estrategikoa honela azalduzuen: “Munduko jakintza- ekonomia lehiakorrena etadinamikoena bihurtzea, hazkunde ekonomiko jasan-garriarekin batera enplegu gehiago eta hobea sortze-ko gai dena, baita gizarte-kohesio handiagoa ere”


1.Le

hiak

orta

suna

jaki

ntza

n oi

narr

itur

iko

ekon

omia

glob

alar

en t

estu

ingu

ruan

1LEHIAKORTASUNA JAKINTZAN OINARRITURIKOEKONOMIA GLOBALAREN TESTUINGURUAN

2.1. OPAROTASUN EKONOMIKOA, KOHESIOSOZIALA ETA INGURUMENA BABESTEA.

Nolanahi dela ere, mundializazio ekonomikoaren proze-sua eta indar produktiboen hazkunde izugarria ez damusu-truk egin, ez gizartearen ez ingurumenaren ikus-puntutik. Gizarteari dagokionez, garatzeko bidean dau-den herrialde ugarik zailtasun ikaragarriak izan dituztegarapen ekonomikoko prozesu horretaz baliatu ahal iza-teko. Horren adibide lazgarriena Saharaz azpiko Afrikada. Aldiz, beste herrialde batzuek –Asiako hego-ekial-dekoek, adibidez– sendotu egin dituzte bere ekonomiaketa nazioarteko merkatuan indar handiz hasi diralehiatzen. Ingurumenaren ikuspuntutik, XX. mendearenbigarren erdian ekonomiak izan duen hazkunde eta he-dapen ikaragarriak arrisku larrian jarri ditu sistema na-turalak.

Nazioarteko zenbait erakundek –Europako Batasunak,NBEk...– garapen jasangarriaren alde egitearen arrazoihistorikoa hauxe da: garbi ikusi dute ez zegoela jarrai-tzerik garapen ekonomikoa natur kapitala xahutzearenlepora egiten. Ingurumen-arazo global larriak sortu di-ra: esate baterako, klimaren aldaketa, aniztasun biolo-gikoa oso bizkor galtzea, ozono-geruzaren ahultzea,munduko leku askotako desertizazioa edo lurzoru eman-korren galera, gehiegizko arrantzaren ondorioz planeta-ko arrantza-leku asko agortzea, habitat natural ugaridesagertzea, atmosferaren, lurzoruaren eta uraren polu-zio kimikoa... Mundu osoko alarmak piztu dituzte aipa-tu arazoek.

Stockholmen 1972an egin zen nazioarteko biltzarretikhasi eta 2002. urtean Johannesburgen, Hego Afrikan,egin den gailurrera arteko epean gero eta eskakizun zo-rrotzagoak metatu dira: gizarteak sistema naturalekinelkarreraginean jarduteko duen moduan aldaketa sako-nak egin behar dira, baldin eta gizartearen funtziona-mendu eta ongizatearen euskarri diren bizi-sistemak kon-ponbiderik gabe degradatu nahi ez baditugu –klima, di-

bertsitate biologikoa, atmosfera, ozeanoak, lurzoruemankorra–.

Garapen ekonomikoaren kontzeptuan aldaketa sakonaeragin du gaur egun dugun garapen-mailak. Naturareneta gizartearen arteko harremana berriro planteatzekopremia horretatik jaio zen garapen jasangarriaren kon-tzeptua. Kontzeptu horren formulazio onartuena NazioBatuek egindakoa da2: belaunaldi honen beharrak ase-tzeko ez zaio kalterik egin behar etorkizuneko belaunal-diek bere beharrak asetzeko duten eskubideari.

Goteborgen (Suedian) 2001eko ekainean egindakoEuropako Kontseiluak Lisboan onetsitako konpromi-so politikoa osatu egin behar zela erabaki eta gara-pen ekonomikoa ere jasangarria (ingurumen-alde-tik) izateko eskakizuna berariaz formulatuz. zuenHorrenbestez, Europako Batasunak garapen jasangarriazduen ikuspegia finkatu eta sakondu egin zuen. Honeladefinitu zuen: aberastasuna eta oparotasuna sortzea in-gurumena zaintzearekin eta gizartearen kohesioarekinbateragarri egiten duen garapena. Beraz, garapen ja-sangarriaren kontzeptu hau finkatu da: hiru bektore di-namikok –ekonomikoak, ingurumenekoak eta sozialak–elkarrekin topo egiten duten lekua da. Elkarrekin kon-traesanean egon beharrean elkarri lagundu eta elkar in-dartu egin behar dute bektore horiek.

2.2. SISTEMA EKONOMIKOA ETA SISTEMANATURALA: HARREMAN-EREDU BERRIA

Garapen jasangarriaren kontzeptua formulatzearekinbatera amaitu zen –inplizituki– honako ustea: sistemaekonomikoak baduela sistema naturaletik guztiz berei-zita de facto funtzionatzea. Sistema ekonomikoak –gi-zakien premiak asetzeko ondasun eta zerbitzuen pro-dukzio eta banaketak– ingurumen-mugarik ez duela al-darrikatzen zuen ustea amaitu egin zen. Aurrezaipaturiko ingurumen-desoreka larriek baliogabetu egin


2.Ga

rape

nari

buru

zko

ikus

pegi

ber

ria a

ri da

sort

zen:

gar

apen

jasa

ngar

ria

2GARAPENARI BURUZKO IKUSPEGI BERRIA ARI DA

SORTZEN: GARAPEN JASANGARRIA

2 Brundland txostena, 1987.

zuten uste hori. Bide batez, ekonomiaren eta inguru-menaren arteko harremana berriro definitzera behartugintuzten.

Kontzeptuen ikuspuntutik, sistema ekonomikoaren etasistema naturalaren arteko harremana birdefinitzeko bi-dean urrats garrantzitsua izan da sistema ekonomikoasistema natural globalaren azpisistematzat hartzea Mer-katu-sisteman ondasunak eta zerbitzuak prezioek eza-rritako seinaleen bidez trukatzen dira. Dagozkien eska-ri eta eskaintzen arteko harremanetik sortzen dira sei-nale horiek. Egia da beste honakoa ere, alabaina:ondasun eta zerbitzuen azpian baliabide material etaenergetiko itzelak mugitzen dituela sistema ekonomi-koak, produktu eta zerbitzu gisa kontsumitu ondorenatzera sistema naturalera itzultzen direnak, mota asko-tako hondakin eta poluzio gisa. Beraz, eredu berriansistema natural globalaren barruan integratuta geratzenda ekonomia; hots, biosferan. Bata eta bestea epe lu-zera bateragarriak izateko nahia baino ez da garapenjasangarria.

2.3. SISTEMA NATURALAREN FUNTZIOAK

Honako zeregin hauek ditu –nagusiki– sistema natura-lak gizartean:

• ekonomiak mugiarazten dituen produktu eta zerbi-tzuen oinarrian dauden baliabide naturalak –lehengaigisara– ekartzen ditu sistema naturalak.

• gizarteak sortutako hondakin, efluente eta isurpenenestolda-zuloarena eiten du sistema naturalak. Badusistema naturalak halako asimilazio-gaitasunik, hain-

bat atalase kritikok mugatua. Atalase horiek gaindi-tzen badira, degradatu eta pobretu egiten da sistemaeta pertsonen bizi-kalitateari kalte egiten zaio.

• jarduera ekonomikoak garatu eta horiei euskarri ema-teko ingurunea eskaintzen du sistema naturalak

• gizakien bizi-kalitatea hobetzen asko laguntzen du-ten zerbitzu ugari eskaintzen ditu sistema naturalak:aisialdirako eta kirola egiteko inguruneak, gizartea-ren kultur adierazpena eta adierazpen sinbolikoabultzatzen duten lekuak (arte-sormenari eta espiri-tuari inspirazio-iturri zaizkionak)...

• azken batean, Lurrean bizitza garatzea ahalbidetu etaahalbidetzen duten oinarrizko funtzioak –lurzoruemankorra, atmosfera, ziklo biogeokimikoak, urarenzikloa, dibertsitate biologikoa...– sistema naturalariesker dauzkagu.

Sistema naturalak gizarteari ekartzen dizkion zeregingehienak merkatuko mekanismoetatik kanpo gertatzendira. Ondorioz, ez dute preziorik. Hori dela eta, zerbitzuhoriek baliorik izango ez balute bezala erabili ditu gi-zarteak neurri handi batean. Garapen jasangarria lor-tzeko, ezinbestekoa da gizarteak zeregin-multzo horiberariaz aitortzea, behar bezala baloratzea eta inguru-menean eragina duten politika, programa eta proiek-tuak sortzeko garaian egin beharreko kostu/etekin ana-lisietan oso-osorik integratzea. Bestela, erabaki ekono-mikoak orain arte bezala hartzen jarraitzera bultzatukogaituzte sistemaren inertziek, sistema naturalaren zere-ginak nahi adina eta musu-truk erabili ahal izango ba-genitu bezala, alegia...


2.Ga

rape

nari

buru

zko

ikus

pegi

ber

ria a

ri da

sort

zen:

gar

apen

jasa

ngar

ria

Garapen jasangarria lortzeko aurrerapausoak eredu ja-

kin bat sortzearekin lotzen ditu nazioarteak: hazkun-

de ekonomikoaren eta ingurumenean presioak eta in-

paktuak eragitearen arteko lotura hausteko gai den

ereduarekin. Garapen ekonomikoaren eta ingurumen-

inpaktuen arteko lotura gero eta ahulagoa denez, ge-

ro eta baliabide material gutxiagorekin halako errenta

ekonomiko jakin bat sortzeko sistemaren ahalmena

nabarmen handitu beharra dago.

Horrenbestez, sistematikoki hasi dira balioztatzen he-

rrialde industrializatuak bere ondasun eta zerbitzuak

produzitzeko ingurumenetik erauzten dituzten natur

baliabide guztiak. Honakoa du helburua jokabide ho-

rrek: sistema ekonomikoak natur baliabideekiko dau-

kan izugarrizko mendekotasunaz ohartaraztea gizar-

tea. Beste honako datu hau ere esanguratsua eta pla-

zaratu beharrekoa da: naturatik erauzten diren

baliabideen zati handi bat zirkuitu ekonomikora heldu

ere ez dira egiten. Ezkutuko fluxuak deitzen zaie ho-

riei: industrializazio-maila handiko herrialdeetan era-

biltzen diren materialen % 75 inguru dira. Hona zerk

sortzen dituen ezkutuko fluxu gehienak: meatzaritza-

ko erauzketek, azpiegiturei dagozkien lur-mugimen-

duek eta nekazaritzako zein abeltzaintzako jarduera

desegokiek eragindako higadurak.

Alemaniako Wuppertal Institutuak orain gutxi eginda-

ko ikerketek diotenez, ikaragarrizko natur baliabide

kopurua behar dute ekonomia oso industrializatuek

bere sistema ekonomikoak funtzionarazteko: 45-85 to-

na metriko bitarte urteko eta biztanleko. Euskal Auto-

nomia Erkidegoari dagokionez, izugarri handia da ma-

terial-eskaria, EHUk IHOBEren (Eusko Jaurlaritzako In-

gurumen Saila) aginduz berrikitan egindako ikerketa

batek ageri duenez: 80 bat tona urteko eta biztanle-

ko.

Wuppertal Institutek, World Resources Institutek eta

Herbeheretako Ingurumen Ministerioak egindako bes-

te ikerketa batek dioenez, Japoniako autoen eta apa-

ratu elektronikoen fabrikazioak honako ondorioa du

ingurumenean: 14 bat tona mea eta mineral erauzi eta

prozesatu behar izaten dira urtean herritar bakoitze-

ko. Ameriketako Estatu Batuetako herritar bati jaten

emateak, berriz, 15 bat tona lurren higadura eragiten

du. Alemanian, 45 tona ikatz-ganga behar dira herri-

tar bakar batek urtean kontsumitzen duen energia

sortzeko. Munduko ekonomia % 30 inguru haziko dela

hurrengo 30 urteotan diote Munduko Bankuaren au-

rreikuspenek. Datu hori ikusirik, bistakoa da zenbate-

ko garrantzia izango duen natur baliabideak zuhurtziaz

eta bere tamainan erabiltzeak.

Hortaz, iraultza sakona egin beharra dago sistemaekonomikoaren eraginkortasun materialean gara-pen jasangarrirantz aurrera egiteko. 270 bat kilo-

gramo material (ezkutuko fluxuak ere barne) behar di-

ra gaur egun 100 euroko errenta sortzeko. Proportzio

hori hurrengo hamarkadetan hamarren batera jaistea

dute helburu ELGEko (Ekonomia Lankidetza eta Gara-

penerako Erakundea) herrialdeek; hau da, natur siste-

mari 27 kilo bakarrik kenduta sortu nahi dute 100 eu-

roko errenta. 10 Faktorea deitzen zaio sistema ekono-

mikoko material-erabileraren eraginkortasun-iraultza

horri. Berehalako helburutzat, berriz, 4 Faktorea3 ize-

nekoa dago. Dagoeneko merkatuan dauden teknologia

hoberenen erabilera gogotik hedatuta lor liteke batik

bat –adituen ustez– helburu hori.

Nolanahi dela ere, enpresek bereganatu beharra dau-

kate 10 Faktorearen xedea (4 Faktorea lehen urrats


3.Si

stem

a ek

onom

ikoa

ren

erag

inko

rtas

unm

ater

iala

: 10

. fa

ktor

ea

“Gaur egungo ekonomia industrialek egundoko mate-rial-eskaria sortzen dute. Material-kontsumo horrek,berriz, egundoko ingurumen-inpaktuak eragiten ditu.Herrialde industrializatuetan, lehengai-tona askokontsumitzen ditu urtean herritar ertain batek. Le-hengai horiek erauzi, prozesatu eta, azkenik, honda-kin gisara tratatu beharra dago”. (World ResourcesInstitute, 2000).

3SISTEMA EKONOMIKOAREN ERAGINKORTASUN

MATERIALA: 10. FAKTOREA

gisara), bestela ez bailegoke mobilizatzerik egitasmo

horrek eskatzen duen teknologia-eraginkortasun guz-

tia. Enpresek izan behar dute protagonista nagusi na-

tur eta energia-baliabideen erabilera eraginkorrean

eman beharreko jauzi kualitatibo horretan. Sistema


3.Si

stem

a ek

onom

ikoa

ren

erag

inko

rtas

unm

ater

iala

: 10

. fa

ktor

ea

ekonomiko osoak egin beharreko material-eraginkor-

tasunaren testuinguruan ageri zaigu, beraz, enpresa-

mailako ekoeraginkortasuna, ingurumen-jasangarrita-

sunerako bidean eman beharreko pausotzat.

3 Hona zer adierazten duen 4 Faktorea: gaur egun erabiltzen diren 270 kilo baliabide materialen laurdena (68 bat kilo) era-bilita lortzea balegokeela 100 euroko errenta.

4.1 GARAPEN JASANGARRIA LORTZEKOTRANTSIZIOA HASIA DA JADA

Garapen jasangarrirako bide luze horretan egin beharre-ko ikaskuntza kolektiboaren lehenbiziko pausoak ari di-ra ematen jada Europan. Ahalegin handia eskatzen duikaskuntza horrek eta funtsezko eginkizuna dute era-kunde publikoek, enpresek, indar sozialek, ingurumena-ren aldeko elkarteek eta, oro har, herritar guztiek. Tes-tuinguru horretan, garapen ekonomikoaren ekuazio-an aldagai kritikoa dela ingurumenaren zaintza XXI.mendeko Europa honetan, horretaz ohartu beharradaukate enpresek. Erronka zein aukera berri eta ga-rrantzitsuak dakarzkie horrek, dudarik gabe, enpresei.Horretaz ohartzen ez diren enpresak merkatutik kanpobehin betiko geratzeko arriskuan dabiltza. Horrelakoxe-ak dira, izan ere, egokitu zaizkigun garai berriak.

4.2 KANPOKOTASUNAK: MERKATURA SEINALEEGOKIAK BIDALTZEA

Aparteko garrantzia du kanpokotasun-kontzeptuak in-gurumen-arazoen azterketa mikroekonomikoan. Honazein egoeratan sortzen diren kanpokotasun negatiboak:gizartearen zati batek eragile ekonomikoren batek era-gindako ingurumen-ondorioak jasaten dituenean, inon-go kalte-ordain ekonomikorik gabe jasan ere. Merkatu--akatsak dira kanpokotasunak kasu horietan, gizarteanbaliabide-esleipen desegokia adierazten dutenak. Adi-

bide klasikoa: enpresa batek isurpen poluitzaileak egi-

ten ditu ibaira. Isurpenek ingurumen-inpaktua eragiten

dute bai ibaiko bizitza biologikoan bai haren bokaleko

sistema ekologikoaren inguru-kalitatean. Beste merka-

tu-akats adibide bat: gizarteari ingurumen-inpaktu

handiak eragiten dizkioten jardueretarako diru-lagun-

tzak ematea. Erregai fosilak erabiltzen dituzten garraio-

sistema pribatuetarako diru-laguntza publikoak ematea,

esate baterako, gizarte-baliabideen esleipen desegokia-

ren adibide garbia da.

Ekonomiaren ikuspegitik begiratuta, hona zein den en-

presen eta kontsumitzaileen erabakiak jasangarritasu-

nerantz bideratzeko tresnarik ahaltsuenetakoa: kostu

pribatuak ez ezik kostu sozialak ere adieraztea prezioek

igorritako seinaleek. Merkatu-ekonomian, prezioak dira

milioika kontsumitzailek eta ehunka mila enpresek be-

re eguneroko erabakiak hartzeko dituzten seinale nagu-

siak. Eragile ekonomikoek ez badute bereganatzen mer-

katuratzen dituzten produktu zein zerbitzu guztien kos-

tu ekonomiko osoa, produktu zein zerbitzu horien

eskaintza eta eskaria orekatzen diren prezio eta kopu-

ruek ez dute gizartearen ongizatea hobetzen. Enpresa

poluitzaile batek ez badu bere ingurumen-inpaktuaren

kostua bereganatzen, kostu hori ez da sekula agertuko

prezioetan; ondorioz, komeni baino gehiago eskatuko

ditu gizarteak produktu horiek.


4.En

pres

a, m

erka

tua

eta

ingu

rum

ena

1970.aren aurretik 1970-1980 1990 2000/........

Ingurumen-arazoei hurbiltzen

Apenas zegoen araudirik.

Airearen eta urarenarazoei bakarrik egitenzitzaien arreta.

Hondakin arriskutsuak ezziren arazotzat hartzen

Ingurumen-araudi zorrotzaprestatzen hasi zenEuropa.

Erreakzio-jarrerak.

Hodi-mutur’ edo prozesu-amaierako konponbideakerabiltzen ziren batik bat.

Bizitza Zikloarenhastapenak Ikuskaritzaketa IngurumenaKudeatzeko Sistemak (IKS)

Ekoeraginkortasuna.

Enpresaren jarduerarabiltzen daingurumenarekiko kezka

Garapen jasangarria.Balantze hirukoitza:soziala, ekonomikoa etaingurumenaren alorrekoa.

Enpresaren erantzukizunsoziala.

Harreman estrategikoasolaskideekin.

Iturria: Europako Ingurumen Agentzia (EIA) eta geure datuak.

4ENPRESA, MERKATUA ETA INGURUMENA

4.4 ENPRESA, GIZARTEA ETA INGURUMENA:EREDU INTEGRATZAILEA

Jasangarritasunerako bidean dabilen enpresak honela

dakusa epe luzerako jarduera: eragin- eta jarduera-ere-

muen arteko elkarreragin gisara. Eragin-eremu txikiena-

ri dagokionez, enpresak dauka erabakimena eta eraba-

tekoa da haren kontrola. Garapen jasangarriaren ikus-

pegitik begiratuta, honako alderdiok ditugu eremu

horretan:

Gizarteak ahalik eta ongizate handiena izatea, hori da

administrazio publikoaren zeregina. Norabide horretan

aurrera egiteko hainbat bitarteko ditu administrazioak;

merkatu-tresnak, besteak beste. badute abantaila bat

bederen: sistemaren barne-dinamikan itsasten dira eta

eragile ekonomikoen erabakiek behar dituzten doiketak

eragiten dituzte. Ingurumen-jarduketarako bitarteko

garrantzitsua dira, hortaz, beste hainbatekin batera

(araudiak, industria zein enpresekiko borondatezko hi-

tzarmenak eta herritarren ingurumen-sentsibi-

lizazioa edo heziketa).

4.3 ENPRESA ETA GIZARTEA: ERANTZUKIZUNSOZIAL KORPORATIBOA

Enpresa da antolakuntza ekonomikoaren oinarrizko uni-

tatea merkatu-gizartean. Garapen jasangarrirako bidea

enpresen aurka edo enpresarik gabe egin daitekeela us-

te izatea zentzugabekeria da. Enpresak dira hazkunde

ekonomikoaren motorra; eurek izan behar dute garapen

jasangarriaren bultzagile ere. Horretarako, gizartearekin

eta ingurumenarekin dituen harremanak egokiro zehaz-

tu beharra dauka enpresak.

Erantzukizun Sozial Korporatiboak –Corporate Social

Responsability (CSR)– adierazten du hobekien harre-

man hori. Hona World Business Council for Sustainable

Development (WBCSD)4 erakundeak kontzeptu horretaz

eginiko definizioa: “Garapen jasangarriaren alde jardu-

teko enpresaren erabakia, gizartearen bizi-kalitatea ho-

betzeko asmoz (langileekin, haien familiekin, tokian to-

kiko auzotarrekin eta, oro har, gizartearekin elkarlanean

betiere)”. Erantzukizun sozial korporatiboari esker, ga-

rapen jasangarriaren egiturako zutabe nagusietakoa

bihurtzen da ‘enpresa jasangarria’.

Enpresaren eta hura dagoen gizartearekiko zein dihar-

duen natur ingurunearekiko harremana ongi bideratze-

ko, egokiro formulatu behar dira elkarreragin horiek.

Mikrokosmosa da, beraz, enpresa, hiru parametroak

–hazkunde ekonomikoa, gizartearen kohesioa eta ingu-

rumena zaintzea– ongi integratzen dituena. Elkarren

osagarritzat hartzen dira mikrokosmos horretan hiru

bektoreak.

Enpresak, lehenbizi, balioa sortu behar du bezero eta

akziodunentzat, epe luzerako ikuspegiaz sortu ere. Ha-

laber, aktiborik nagusiena bertan lanean ari diren gi-

zon-emakumeak dituela jakin eta aldarrikatu behar du

enpresak, horien sormenaren eta berrikuntza-gaitasu-

naren esku baitago haren lehiakortasuna. Azkenik, gi-

zartean murgilduta egon behar du enpresak, haren kez-

ka eta balioekin bat eginik. Gizarte aurreratuetako bizi-

kalitate kontzeptuaren parte da ingurumenaren zaintza

eta hala onartu behar du enpresak, baita ingurumen-

aldagaia bere estrategia korporatibora bildu ere.

Balantze hirukoitza –the triple bottom line– deritzon

horrekin bat datozen kontzeptuak, metodologiak eta

kudeaketa-sistemak garatzen dituzte aspaldian jasan-

garritasunaren alde diren enpresek. Hona balantze hi-

rukoitzaren adarrak: ekonomikoa, soziala eta ingurume-

naren alorrekoa. Honako honetan datza ikuspegi honen

arrazoibidea: epe luzera positiboa da enpresaren bide-

ragarritasunerako erantzukizun sozial kormoratiboaren

aldeko jarrera koherentea.


4.En

pres

a, m

erka

tua

eta

ingu

rum

ena

Goteborgeko bileran (2001.ean) Europako Batasu-nak erabakitako Garapen Jasangarrirako estrategiakhonako neurria ere onartu zuen: “Burtsan kotiza-tzen duten eta gutxienik 500 langile dituzten enpre-sa guztiek argitaratu behar dute –urtero akzioduneiigortzen dizkieten txostenetan– funtsezko lerrohirukoitza deritzona, hau da, enpresaren emaitzakekonomia-, ingurumen- eta gizarte-ikuspegitik azter-tuta”.

4 160 enpresa multinazionalen koaliziotzat definitzen du WBCSD-k bere burua. Garapen jasangarrirako bidea elkarrekin egi-teko asmoak biltzen ditu enpresok, honako hiru ardatz hauen inguruan: hazkunde ekonomikoa, oreka ekologikoa eta gizar-tea aurrerapena. Hogeita hamar bat herrialdetakoak eta 20 sektore industrial handitakoak dira erakundeko partaideak. Mun-du osoko 1.000 bat enpresaburu biltzen ditu guztira.

• laneko estandarrak

• enplegu-sorrera

• laneko osasuna eta higienea

• energia-baliabideen, uraren eta materialen kontsu-

moa: ekoeraginkortasuna

• produktuen ekodiseinua

• isurpenak, efluenteak eta hondakinak, hondakin

arriskutsuak ere barne

• ingurumena kudeatzeko sistemak, portaera-kodeak,

erantzukizun sozial korporatiboa

Negozio-harreman estua dugun enpresak (hornitzaileak,

bezeroak zein lehiakideak direlako, edo horiekin batera

cluster nahiz enpresari-elkarteetako partaide garelako)

daude hurrengo eremuan. Enpresa-politikekin zuzeneko

lotura duten administrazio publikoko sailak ere eremu

horren baitakoak dira. Esparru horretan garatzen dira,

besteak beste, garapen jasangarriaren inguruko honako

jarduera hauek:

• hitzarmen kolektiboak, sektoreko lan-baldintzak

• hornitzaileei ingurumen-exijentziak ezartzea, enpre-

saren ingurumen-estandarren barruan

• teknologia garbiei buruzko I + G + B programak

• ingurumen-hobekuntzei buruzko borondatezko hitzar-

menak administrazio publikoarekin

• jardunbide egokiak hedatzea

• benchmarking-a

• produktuaren bizi-zikloa aztertzea

• enpresa batzuek besteak bultzatzea (trakzioa)

Hirugarren eremuari dagokionez, lantegia dagoen uda-

lerri edo eskualdean parte hartu eta hedatzen du en-

presak bere eragina. Udal-mailako eta udalaz gaindiko

erakundeekiko harremanak eremu honetakoak dira. Ga-


4.En

pres

a, m

erka

tua

eta

ingu

rum

ena

Enpresa

Bezeroak, hornitzaileaklehiakideak,clusterrak...

Enpresaren ingurukoherria/eskualdea

Gizartea

Sistema naturala

Iturria: Geure datuak (WBCSD-tik egokituak)

rapen jasangarriarekin loturiko honako alderdi hauekditu eremuak:

• udalerriko edo eskualdeko herritarrek onartzea enpre-sak badaukala hainbat jardueratan aritzea –nimby5

fenomenoa deitzen zaio–

• enpresaren jarduerak herrian edo eskualdean eragitendituen ingurumen-inpaktuak: airearen poluzioa, zara-ta, akuiferoen eta ibaien poluzioa, industria-hondaki-nak, lurzoruen poluzioa

• toki-garapeneko programetan eta XXI Toki Agendetanparte hartzea

• enpresa-ekimena bultzatzen duen araudi- eta politi-ka-eremua sortzea

• azpiegiturak

• ingurumen-politikak eta -araudiak (Europako Batasu-na- zein estatu-mailakoak)

• enplegu-politikak: aukera-berdintasuna

• hezkuntza-politikak: teknikarien eta langile kualifika-tuen trebakuntza

• erakunde publikoetara dirua helaraztea. Ogasuna etaGizarte Segurantza

Gizarteari dagokion eremua edo esfera, azkenik, siste-ma naturala irudikatzen duen karratu baten barruan da-go. Sistema ekonomikoa sistema naturalaren azpisiste-matzat. Bi sistemak elkarrekin jarduteko gai direla adie-razten du garapen jasangarriak. Hona alor honetakoalderdietako batzuk:

• sistema naturaletako –ekosistemak6– ingurumen-kali-tateari eustea, horien bizi-funtzionamenduetako ata-lase kritikoak gainditu gabe

• baliabide berriztagarriak berritze-atalasearen azpitikerabiltzea

• baliabide berriztagarrien berritze- eta -handiagotze-mailatik gorakoa ez den martxan erabiltzea baliabideez-berriztagarriak

• atmosferarako isuriak, efluente likidoak eta honda-kin solidoak bakoitzaren asimilazio-atalaseaz behe-tik jarri behar dira, horien hartzaile diren natur sis-temak denboraren poderioz andeatu eta honda ezdaitezen.


4.En

pres

a, m

erka

tua

eta

ingu

rum

ena

5 Ingelesezko akronimoa. Honakoa adierazten du: herri edo eskualde bateko biztanleek osasunerako edo bertako ingurume-nerako kaltegarritzat jotzen diren jardueren aurka duten jarrera.6 Ibaiak, kostaldeak, basoak, mendiak, akuiferoak, padurak, aintzirak, larrediak...

Euskal Autonomia Erkidegoko zenbait enpresa han-dik (ACB, S.A., CAF, S.A. eta Mercedes Benz S.A.-k,besteak beste) Ingurumen Trakzio Programak ezarridizkiete bere hornitzaileei: batzuei ingurumen-egiaztagiria halako data jakin baterako edukitzeaexijitzen diete; beste batzuei, berriz, ingurumen-hobekuntzak egiten laguntzen diete.

• enpresa dagoen eskualdeko gizarte-kohesioari lagun-tzea: minusbaliotasunak dituzten herritarrak edo baz-tertutako taldeetako lagunak kontratatzea

• enpresa dagoen udalerri edo eskualdeko erakunde pu-blikoetara dirua –zergak, tasak, kanonak...– helaraztea

Laugarren –eta azken– eremuan, bere eragina hedatuegiten du enpresak eta gizartearekin elkarreragineanjarduten du. Gizarteak bizi-kalitate hobea lortzeko as-moak plazaratzeko dituen balioak eremu honetara etagainerakoetara hedatzen dira. Eremu horretakoak dirahonako alderdi hauek:

Gizarteak egiten duen garapen jasangarri eskariaren etaenpresen lehiakortasunaren arteko harremana ez da ze-ro baturako jokoa deritzona (batek galdu, besteak ira-bazi). Aitzitik, harreman horrek –behar bezala ezartzenbada– dibidendu edo onura bikoitzak ekar litzake: gi-zarteari, batetik; enpresari, bestetik. Hona hemen ho-rretarako gakoa: enpresaren berrikuntza teknologi-koa bultzatzeko motorra garapen jasangarria izatea.Horrenbestez, produktibitatearen hobekuntza bilaka-tzen da berrikuntza, ekoeraginkortasunaren bitartez.Emaitza-kontuari, berriz, irabaziak ekartzen dizkio joka-bide horrek.

5.1 BERRIKUNTZA, LEHIARAKO GILTZARRI:PORTER-EN HIPOTESIA

Michael E. Porter-ek eta Claas van der Linde-k 1995eaneginiko saiakeran ziotenez, oker planteatuta zegoenenpresen lehiakortasunaren eta ingurumenaren artekoharremanari buruzko eztabaida. Etengabeko borroka gi-sara aurkeztu izan da beti aipatu harremana: gizartea-ren ingurumen-eskariak enpresen nahitaezko lehiakor-tasunaren aurka. Merkatuaren eta enpresaren benetakoegoeraren ikuspegi estatikoa, dinamismorik gabea eta,horrenbestez, okerra adierazten zuen irizpide horrek,Porter eta van der Linderen ustez. Teknologia, produk-tuak, prozesuak eta bezeroen premiak finkoak, aldaezi-nak direla dioen eredua hartzen zuen oinarri aipatu iriz-pideak.

Nazioarteko merkatuen azken hamarkadotako esperien-tziak erakusten digunez, ordea, lehiakortasun-eredua ezda testuinguru estatikoan aztertu behar. Eredu dinami-koa, bizia, eskatzen du lehiakortasunak, eragile nagu-sitzat berrikuntza duena. Mundu osoko dozenaka indus-trietako ehunka enpresa zehatz-mehatz aztertu ondo-ren, hona emaitza: lehiatzeko abantaila ez dagoeraginkortasun estatikoaren mende, ezta baldintza ja-kin batzuetan baliabideak optimizatzearen arabera ere.Etengabe berritzeko eta hobetzeko enpresak daukangaitasunaren emaitza da lehiakortasuna. Berrikuntzakberak enpresaren alde jartzen ditu baldintzak.

Porter hipotesiak –horrela deitzen zaio orduz geroztik–dioenez, ingurumen-gaietan araudi eta politika zorro-tzak egoteak ez du enpresen lehiakortasuna moteltzen,alderantziz baizik: berrikuntzaren bultzatzaile bilaka-tzen dira, egokiro diseinatu eta aplikatuz gero. Ondo-rioz, enpresen lehiarako ahalmena hobetu egiten duteingurumen-araudi eta -politikek. Hipotesi horren ondo-ren datorren honako premisa garrantzizkoa da: ekono-mia teorikoan ez bezala, enpresak ez dira beti baliabi-deak optimizatzen aritzen benetako jardueran. Izan ere,kontzeptu dinamikoa da optimizazioa: etengabe dagoteknologia berrien plazaratze amaigabearen eraginpe-an. Hortaz, antolakuntza-inertziak gainditzen eta sor-men-potentzial guztia garatzen laguntzen dioten meka-nismoak sustatu egiten ditu kanpoko nolabaiteko pre-sioak.

5.2 EKOERAGINKORTASUNA: JASANGARRITASUNARENETA LEHIAKORTASUNAREN ARTEKO ZUBIA

“Baliabideen produktibitatea eta/edo industria jakinbaten poluitzaileen isurpena neurtzen ditu ekoeragin-kortasunak. Honela definitzen da: output ekonomikomailaren eta hori lortzeko eginiko ingurugiro-presioa-ren arteko harremana. Ekoeraginkortasuna kalkulatze-ko, outputaren balio erantsiaren kantitatea zati erabi-litako baliabidearen kantitate fisikoa –edo sortutakoisuri poluitzaileena– egin behar da. Ekoeraginkortasu-na = Output/ Ingurugiro-presioa”(Europako Batzor-dea, 2002)

Ekoeraginkortasunaren beste honako definizio hau ereerabiltzen da: gizakien premiak asetzeko eta bizi-kali-tatea hobetzeko ondasunak eta zerbitzuak hornitzekogaitasuna, horrekin batera ingurumen-inpaktuak etaproduktu zein zerbitzuaren bizi-zikloko baliabide-kon-tsumoa pixkanaka gutxitzen diren bitartean.(Livio D.DeSimone eta F. Popoff, 1997). Beraz, gizartearen ga-rapen jasangarri eskaria eta merkatuetan lehiakortasu-na hobetzeko enpresen premia elkarrekin uztartzen di-


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

5LEHIAKORTASUNA, EKOERAGINKORTASUNA ETA

INGURUMENAREN JASANGARRITASUNA

tu ekoeraginkortasunak. Bestalde, 10 Faktorea deritzonmaterialen eraginkortasunaren nahitaezko iraultza tek-nologikoa enpresan gauzatzea ere badakar ekoeragin-kortasunak. Faktoreen produktibitatearekin eta, ondo-rioz, enpresaren errentagarritasunarekin zuzeneko lotu-ra du.

Honako hauek dira ekoeraginkortasunaren zazpi ar-datzak:

• output-unitateko material-kontsumoa gutxitzea

• output-unitateko energia-kontsumoa gutxitzea

• enpresako produktu eta zerbitzuek eragindako saka-banatze toxikoa gutxitzea

• materialen birziklagarritasna gehitzea produktuarenziklo osoan

• baliabide berriztagarrien erabilera jasangarria sustatzea

• objektuen iraupena luzaraztea

• ondasunen eta zerbitzuen aprobetxamendua hobetzea

Ekoeraginkortasunaren ikuspegitik, isurpenak, efluen-teak eta hondakinak egoteak honakoa adierazten dugehienetan: enpresak ez dituela erabateko eraginkorta-sunez erabiltzen bere baliabide material eta energetiko-ak. Halaber, desekonomia potentzialak adierazten di-tuzte (produkzio-prozesuan baliabide materialen opti-moz azpiko erabileraren ondorio). Horrez gain,isurpenak, efluenteak eta hondakinak egoteak baliabi-de-zati bat azpiproduktu horiek kudeatzeko –maneiua,biltegiratzea, garraiatzea eta isurtzea– erabiltzerabehartzen du enpresa. Kostu ekonomikoa dakarkio ho-rrek enpresari, baina produktuaren balio erantsia han-

ditu gabe. Enpresak bere gain hartu beharreko kostu

bat adierazten dute.

Bi sistema ditu enpresak akatsei (isurpenei eta honda-

kinei) ekiteko. Lehenbizikoa, betikoa: isurpenak edo

hondakinak sortu ahala, kudeatzea. ‘Hodi-mutur’ edo

prozesu-amaierako jarduera esaten zaio horri. Metodo

erreaktiboa da. Ez du berrikuntzarik eskatzen. Bigarren

sistema honako honetan datza: produktuaren ibilbidea

eta hari dagozkion prozesu guztiak berriro definitzean,

akatsak sorburuan bertan antzeman eta hartu beharre-

ko neurriak hartzeko. Horixe da, bada, berrikuntzaren

eta ekoeraginkortasunaren bidea.

5.3 INGURUMEN-HOBEKUNTZAK ETAPRODUKTIBITATEA ENPRESAN: DIBIDENDUBIKOITZA

Berrikuntza ekoeraginkorraren bidez enpresak egindako

hobekuntzak onuragarri izaten dira produktu zein pro-

zesuetarako. Produktuei dagokienez:

• Emaitza hobeak izaten dituzte, sistematikoago eta

sakonago ikuskatzen baita kalitatea.

• Seguruagoak izaten dira

• Material batzuen ordez beste batzuk erabiltzeak edo

paketatze- zein ontziratze-premiak murrizteak jaitsi

egiten du unitateko kostua.

• Balio handiagoa izaten dute azpiproduktuek, berrera-

bili eta birziklatu ahal izateko diseinatzen baitira.


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

KIDE, Sociedad Cooperativa Berriatuko (Bizkaia) enpresa bat da , Mondragón Corporación Cooperativa (MCC)taldekoa. Hozkailuak egiten ditu aipatu enpresak; zehatzago esanda, hozkailuetarako panelak eta sandwich-ateak, poliuretanozko isolagarria dutenak. Honako ekoeraginkortasun-neurriak jarri zituen indarrean enpresakISO-14001 aplikatzeko prozesuan:

• Presio handiko injektoreak erabiltzea

• Burletak jartzea paneletan

• Kondentsadoreen bateria automatikoa handitzea

• Energia elektrikoaren kontratazioa optimizatzea

• Galdararen errekuntza-parametroak doitzea

• Kontsumo txikiko lanparak erabiltzea

69.463 euro aurrezten ditu urtean enpresak hobekuntza horiei esker. Hondakin arriskutsuen sorrera, berriz, %37 jaitsi da, hobekuntza horiek direla medio betiere.

Prozesuetan eginiko aldaketek honako onura hauek era-giten dituzte:

• Hobekuntzak baliabideen produktibitatean

• Geldialdi laburragoak, prozesuen monitorizazioanegindako hobekuntzei esker

• Materiala aurreztea, produkzio-inputak ordezkatu, be-rrerabili edo birziklatzeagatik

• Azpiproduktuen erabilera egokiagoa

• Energia-kontsumoa gutxitzea

• Hondakinak biltegiratzeko eta kudeatzeko premia txi-kiagoa

• Hondakinen eta isurpenen kudeaketa-kostuak jaistea

• Segurtasun- eta higiene-baldintza hobeak langileek

• Aseguru-polizen gaineko negoziazio-baldintza hobeak

• Kreditu-entitateekin negoziazio-baldintza hobeak

• Araudia urratzeko arrisku gutxiago


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

Fagor, S. Coop. (Etxetresna elektrikoak). MCC-ko enpresa-talde bat da. Zazpi negozio-unitate ditu: Fagor Lavadoras da horietako bat. Arrasaten (Gipuzkoa) Fagor Lavadorasek duen lantegian 579 langile aritzen dira.IHOBEk bultzatutako ekodiseinu-proiektu batean parte hartzea erabaki zuen 1999an. Ordurako bazuen enpre-sak ISO 14001 egiaztagiria

Goi-gamako garbigailu bat hautatu zuten ekodiseinu-proiekturako. Enpresa horretara bultzatu zuen kanpokofaktore nagusia, berriz, WEEE (Produktu elektrikoen eta elektronikoen bizitza-amaierari buruzko arteztaraua)Europako Arteztaraua betetzeko asmoa izan zen. Hona hemen ekodiseinu-prozesuaren ebaluazioa (arteztaraua-ren betekizunen araberakoa):

• Metal astunen (Pb, Hg, Cd, Cr eta beste zenbait) ezabapena. Bete egin zen helburua.

• 50 gramoz gaindiko osagai plastikoak markatzea. Bete egin zen helburua.

• Erabilitako aparatuak biltzeko eta birziklatzeko sistema ezartzea eta horren kostuak bereganatzea. Betetze-bidean da helburua.

• Tratamenduan substantzia arriskutsuak erauzteko arauak ematea. Bete egin zen helburua.

• Garbigailuaren % 90eko birziklagarritasuna. Betetze-bidean da helburua.

• Erabilitako garbigailuak nora eraman eta nola birziklatu behar diren jakinaraztea erabiltzaileei. Bete egin zenhelburua.

• Merkaturatutako aparatu-kopuruaren (pisua) berri ematea administrazio publikoari. Prest dauka enpresak in-formazio hori, eskatzen zaionean dagokionari helarazteko.

Industrias Juno S.A. enpresa (Bizkaia) 1927.etik dago merkatuan. Eraikuntza, dekorazio-lan eta industriarakopinturak egitea du jarduera nagusia. Honako ekoeraginkortasun-neurriak jarri zituen indarrean enpresak ISO-14001 Ingurumena Kudeatzeko Sistema aplikatzeko prozesuan:

• 200 litroko bidoiak garbitzeko makina, haien arriskugarritasuna gutxitu eta barruan dituzten lehengaien

• kontsumoa optimizatzearren.

• Garbiketarako disolbatzaileen distilagailua, gerora ere disolbatzaile horiek erabili ahal izateko.

• Pintura-lohien homogeneizagailua, gerora pintura horiek inprimazioak egiteko erabili ahal izateko.

• Paletak biltzea eta konpontzea: hondakin gutxiago sortzen da horri esker, baita paketatzeko materialen kon-tsumoa jaisten ere.

• Araztegia eta prentsa-iragazkia: lohien hezetasun-maila eta bolumena gutxitu egin da horiei esker.

• Solteko produktuak biltegiratzea: poluitutako ontzi gutxiago sortzen da horri esker.

101.151 euro aurrezten ditu urtean enpresak hobekuntza horiei esker (enpresaren kalkulua).

Enpresaren emaitza-kontuan (diru-sarreretan) ere badu

eraginik berrikuntza ekoeraginkorrak:

• Merkatu berrietara heltzeko aukera ematen du

• Enpresak lehendik zeukan merkatua zabaltzeko auke-

ra ematen du, produktuen kalitate hobeari esker

• Enpresaren irudia hobetu egiten du

• Enpresarekin harremanak dituztenen konfiantza ho-

beto kudeatzeko aukera ematen du

• Marketinerako aukera gehiago ematen du

• Administrazio publikoekiko harremanak erraztu egi-

ten ditu

Horregatik guztiagatik, enpresa aurreratuenek bere ba-

liabide material eta energetikoen erabileran eraginkor-

tasuna hobetzeko tresnatzat erabiltzen dituzte inguru-

men-hobekuntzak, baita beste negozio-aukera batzuk

sortzeko euskarritzat ere (lehendik dituztenak sendo-

tzeaz gain).


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

Talleres de Escoriaza, S.A. (TESA) enpresak sarrailagintza eta sarbide-kontroleko produktuen sektorean jardu-

ten du. Eskoriatzan, Madrilen eta Irunen ditu lantegiak. ISO 14001 egiaztagiria du enpresak 1999ko urtarrilaz

geroztik. Eskoriatzako lantegiak ekimen zabala jarri zuen martxan (IHOBEren laguntzaz) prozesuen ingurumen-

kalitatea arras hobetzearren. Honako hobekuntza hauek gauzatu dira ekimen horri esker:

• Arazketa diseinatu aurreko ur-emariak minimizatzea. 1996.ean 137.000 m3 ur erabili ziren; 2000.ean, berriz,

18.000 m3.

• Ur-kontsumoa gutxitzeak urtean 144.243 euroko aurrezpena ekarri zuen, kalkuluen arabera

• Zianuro, kromo eta metal astunen ustekabeko isurketen erabateko prebentzioa.

• Bainuen kontrola eta horien batez besteko bizitza nabarmen luzatzea.

• Bainu aktiboetako konplexu-sortzaile bortitzak pixkanaka desagerraraztea, kargakako araztegiaren funtziona-

mendua bermatzeko eta errazteko.

Fundiciones Atxondo S.A., Fuchosa, burdina nodular galdategia da. Atxondon (Bizkaiko Durangaldean) dago.

Automoziorako balaztetarako segurtasun-piezak egiten ditu, batik bat, enpresa honek. Ingurumenarekiko kon-

promisoa dela-eta, ekoeraginkortasun-adierazleak erabiltzeari ekin dio enpresak. Zehatz-mehatz egiten du ho-

riei esker ingurumen-jarduera osoaren segimendua.

PU (Produkzio-unitatea) = 100 tona metal urtu*HA Hondakin Arriskutsutzat

Ekoeraginkortasunaren adierazlea Unitatea 1996 1998

Harea berriaren kontsumoa t/ PU 3.71 2.60Bentonita-kontsumoa t/ PU 4.29 2.79Huila-kontsumoa t/ PU 2.13 1.67Berreskuratutako xurgaketa-finak t 10 16Berreskuratze-portzentajea % 66 72.7Ur-kontsumoa M3/ PU 179.9 94.6Energia elektrikoaren kontsumoa Kwh/PU 10.44 6.83Hondakin geldoen sorrera t/PU —- 15.2Galdaketa-finen sorrera (HA)* t/PU 0.263 0.503Metala / harea proportzioa 1 t metal urtua/ 1 t moldaketa- 1: 5.5 1: 6

harea + 1 t arhareaIngurumen-alorreko kexak 1 0

PORTER HIPOTESIA AZTERGAI

Porter eta van Linderen planteamenduei zenbait ekonomialarik eginiko kritikak zirela-eta, honakoa esanez amai-tu zituen horri buruzko ikerlanak Europako Elkarlan eta Garapenerako Erakundeak (ELGE): “Ingurumena babeste-ko neurriek merkataritzan eta inbertsioetan izan duten inpaktua (enpirikoki neurtutakoa) hutsaren parekoa da”(ELGE 1996). Kontuan izan enpresa gehienetan ingurumen-kostuak ez direla guztizko kostuen % 1-2tik gorakoakizaten. Ingurumen-estandarrak betetzearren enpresetan egindako berrikuntza teknologikoen ondoriozko eragin-kortasun-hobekuntzei esker aise berreskuratzen da kostu horien balioa.

Environmental Economic Policies izeneko lana argitaratu zuen European Foundation erakundeak 1996an. Eragin-kortasunaren, ingurumen-legedia betetze-mailaren eta enplegu-sorreraren arteko lotura aztertu zuen txostenak.Ipar Irlanda, Irlandako Errepublika, Alemania eta Italiako esne- eta haragi-industrietako 67 enpresaren emaitzakelkarrekin konparatu zituen lanak. Hona ikerlanaren ondorioak:

Ingurumen-legediak eragin positiboa izan zuela langileen produktibitatean adierazi zuten enpresen % 25ek. Ai-patu 67 enpresetatik bakar batek ere ez zuen azaldu produktibitatea jaitsi egin zenik ingurumen-betekizunak zi-rela eta. Porter hipotesia, berriz, baieztatu egin zuen txostenak honako hitz hauen bidez: “Enpresen ingurumen-jardueraren eta horien produktibitatearen arteko harreman positiboa dagoela baieztatu du ikerlanak”

Txosten berean argitaratutako beste lan batek honakoa zuen aztergai: Frantzia, Italia, Espainia eta Alemaniakozeramika-industriako ingurumen-betekizunen eta lehiakortasunaren arteko lotura. Goitik behera berretsi zuenikerlanak aipatu hipotesiaren baliotasuna. Italiako industriaren ingurumen-araudia zen zorrotzena (alde handia-gatik, gainera), poluzio-arazo larriak eragiten baitzituen jarduera horrek. % 5-8 bitarteko ingurumen-kostuak ja-saten zituen Italiako zeramika-industriak, beste hiru herrialdeetakoenak baino askoz handiagoak. Ingurumen-be-tekizun horiek eragindako berrikuntzei esker izugarrizko maila teknologikoa garatu zuen Italiak. Harrezkeroztik,hango zeramika-industria da nagusi mundu osoan.

Institute for Prospective Technological Studies eta Joint Research Centre-k (Europako Batzordea) orain gutxi–2002ko otsailean– eginiko txostenak (“Europako industriaren lehiakortasunean Erabilgarri dagoen TeknologiaHoberenak (BAT) duen inpaktua”) zementu-, ez-burdinazko metal- eta paper-industria aztertu ditu. Hona zer dio-ten, besteak beste, txostenaren ondorioek: Lehen neurriek (prozesuak eta produktuak hobetzea helburu dutenek)eragin positiboa izan dute kalitatean eta kostuetan, baita enpresen lehiakortasunean ere. Enpresa berri, modernoeta puntako prozesudunek ezaugarritzat dute, bestalde, BAT prozesuetan inbertitzea. Energia aurrezteko neurriek etaprozesuen hobekuntzek ere emaitza positiboak ekarri dizkiote aztertu ditugun enpresen lehiakortasunari.


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

Fundiciones Gaviria S.A. (burdina gris eta nodularra egiten du enpresa gipuzkoar honek) 1974an hasi zen la-

nean. Ingurumena kudeatzeko ISO-14001 programaren prozesuan hainbat hobekuntza egin ditu enpresak. Ho-

na hemen aipagarrienak:

• Isurpen-sorreraren minimizazioa. Kubilote-labearen ordez indukzio-labea jarriz geroztik % 91 gutxitu dira par-

tikula-isurpenak, % 100 CO-renak eta % 21,5 CO2-renak.

• Natur baliabideen kontsumoaren minimizazioa Galdaketa-harea berreskuratzeko gailua instalatu zenetik % 62

gutxitu du enpresak harrobiko silize-harearen kontsumoa.

• Hondakin-sorrera gutxitzea Hondakin Arriskutsutzat (HA) sailkatutako 403 bidoi gutxiago sortzen da urtean,

erretxina eta pintura itzultzeko ontzietan eramateko hornitzaileekin hitzartutako akordioari esker.

–Eskaintza Katearen exijentziak. Eskaintza Katearen

inguruan eratu ditu Europako Batasunak azken eko-

eraginkortasun-politikak. Produktu Politika Integra-

tuarekin eta Bizi Zikloaren Analisiarekin dute lotura

aipatu politikek. Produktuaren balio-kate osoan in-

gurumen-jarduera bateratua garatzea dute helburu.

–Azken kontsumitzailearen eskaerak Oso garrantzitsua

da faktore hau Ipar eta Erdialdeko Europako hainbat

herrialdetan, biziki arduratzen baitituzte horietako

herritarrak ingurumen-gaiek.

–Banaketa-enpresen eskakizunak. Energia eta produk-

tuen bilgarriak aurrezteko Eroskik martxan jarritako

ingurumen-programak (ISO 14000 prozesuaren ba-

rruan), adibidez, presioa egin die banatzaile haren

bidez bere produktuak saltzen dituzten enpresei.

• Iritzi publikoa. Komunikabideek eta ingurumenaren

aldeko erakundeek diotenaren arabera eratzen da, ba-

tik bat, ingurumen-gaiei buruzko herritarren iritzia.

Garrantzi handia du bi eragile sozial hauen iritzi-sor-

tze lanak, gizarteari eskaintzen dioten irizpen eta

sentsibilizazioa direla medio betiere.


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

5.4 ENPRESA-ALDAKETAREN INDARRAK

Enpresaren ingurumen-kudeaketa aldatzearen aldediharduten indar nagusiak honakook dira:

• Enpresak berak duen ingurumenarekiko ardura. Ho-rixe da gaur egun euskal enpresetako aldaketa-eragi-le nagusia, ‘2002 urteko Industriaren Ekobarometroak’dioenez. 2000 urteko Ekobarometroa egin zenetik ho-na nabarmen handitu da faktore horren garrantzia.

• Norberaren ardura. Prozesuen optimizazioen inguru-ko aukerak aprobetxatzea da kontua. Ekoeraginkorta-sunak dibidenduak ekartzen ditu emaitza-kontura.

• Ingurumen-araudia. Legea betetzea da kontua, bes-terik gabe. Enpresa txiki eta ertain gehienek hauxedute aldaketa-eragile nagusia, baita enpresa handiaskok ere.

• Merkatuaren indarrak. Honako hauek dira, besteakbeste, merkatuaren indarrak:

–Enpresa lehiakideen egoera estrategikoa ingurumen-gaiekiko

7 Produktu farmazeutikoen alorreko multinazional daniarra da Novo Nordisk: munduko intsulina-ekoizle handiena, baita DownJones Sustainability Index.-eko partaide ere.

Lise Kingok, Novo Nordisk 7 enpresako presidenteordeak, honela definitzen ditu ingurumen-bikaintasuna-ren alde egiteak bere enpresari ekarri dizkion onurak:

• Enpresako negozioen arriskuak minimizatu egin dira

• Beste negozio-aukera batzuk sortu dira

• Stakeholder-ek bidalitako seinaleak hobeto ulertzen dira

• Legedi berria sortzen laguntzen du enpresak, hura betetze hutsarekin konformatu beharrean

• ‘Konfiantzazko enpresa’ ospea bereganatu du

• Talentu handiko jendea erakartzeko eta enpresan gustura edukitzeko gaitasuna eskuratu du

• Enpresaren balio kulturalak sendotu egin dira

• Dow Jones Sustainability Index-en sartzeko irizpideak bete egiten ditu enpresak

5.5 INGURUMEN-BIKAINTASUNERANTZ

Enpresek ingurumen-estandarrekiko jarrera positiboaizan dezaten Porterren argudioen indarra honako hone-tan datza: sormen-gaitasunaz baliatzeko eskatzen dieenpresaburuei, ingurumen-arazoak merkatu-aukerabihur ditzaten. Enpresa aitzindariak ez dira uzkurtzengizartearen ingurumen-eskakizunak direla-eta: lehia-tzeko abantaila bihurtzen dituzte. Jasangarritasunarenerronkari jarrera proaktiboz ekiten dion enpresak estra-tegikoki definitzen du bere ingurumen-politika. Honakourratsok egiten ditu horretarako, modu ordenatu etakoherentean:

• Epe luzerako harremana finkatzen du enpresarekin ze-rikusia dutenekin (elkarrenganako konfiantza oinarridela) eta haien premia zein eskakizunak antzematenikasten du.

• Enpresak ingurumen-alorrean dituen alderdi sendoeneta gabezien azterketa egiten du. Enpresaren gaita-sunak aztertzen ditu.

• Ingurumen-alorrean lehiakideek duten jokabidea az-tertzen du.

• Ekintza-plana zehazten du, dagozkion epe eta eran-tzukizunekin.

Besteak beste, honako tresna hauek dauzka eskura en-presak bere ingurumen-estandarrak sistematikoki ho-betzeko:

Ingurumena Kudeatzeko Sistemaren bat (IKS)ezartzea. “Hona zer den IKS8: enpresaren ingurumen-politika finkatu eta gauzatzeko antolakuntza-egitura,erantzukizunak, jardunbideak, prozedurak, prozesuak etabaliabideak dituen kudeaketa sistema orokorraren atala.Mundu osoan ezagunak eta onartuak diren ingurumen-kudeaketa sistemak (ISO 14001 eta EMAS) gogotik ari di-ra ezartzen azken urteotan euskal industrian. Balitekedenboraren poderioz merkatuan jarduteko ezinbestekoere bilakatzea sistema horietakoren bat erabiltzea.

Ekodiseinua. Honako honetan datza: produktua ga-ratzeko fase guztietan ingurumen-alderdiak barneratze-an. Jatorrizko ideia sortzea, kontzeptua garatzea, ko-munikazioa, marketina, planifikazioa, antolakuntza,produktuaren hautaketa eta hori etengabe hobetzekolehentasunak..., hori guztia hartzen du bere baitan eko-diseinuak. Helburu nagusiak, berriz, honakook ditu:guztiz eraginkorra izatea produktua ingurumen-alder-diei dagokienez; bikain gauzatzea produktuak dagokioneginkizuna. Ekodiseinuaren alor espezifikoetatik hona-kook azpimarratuko genituzke:


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

Faktorea 2002 2000

Ingurumen-arazoez jabetzea. %24 %6Legeak betetzea %24 %31Hondakin gutxiago sortzea %12 %12Merkatuaren eskakizunak %9 %1Ekipoak berritzeko premia %9 %10Bezeroek enpresaz duten irudia hobetzea %6 %9Produktibitatea %5 —Inguruko herritarrek enpresaz duten

irudia hobetzea %5 %3Kostuak murriztea %5 %10

Iturria: 2002 urteko Industria Ekobarometroa. IHOBE

Euskal enpresetako aldaketa-eragileak

8 EBren 1.836/93 araudia.

Ofita S.A.M.M. enpresak (Gasteiz) bulegorako altzariak egiten ditu. Ekodiseinu-proiektu bat jarri zuen martxanenpresa honek (ingurumena kudeatzeko bere sistemaren barruan) nazioarteko merkatuetan lehiatzeko aukeraketa egoera hobetzearren. Lehendik ere egiten zen bulegoko mahai-eredu bat hartu zuen abiapuntutzat enpre-sak ekodiseinu-proiekturako. Hornitzaileen esku-hartzea funtsezkoa izan zen berrikuntza-prozesuan. Ekodisei-nuaren bidez egindako aldaketen ondoren, honako hobekuntzak ditu mahaiak:

• Bolumena, % 52 txikiagoa

• Altzairu eta zur gutxiago erabiltzen da mahaia egiteko (% 36 eta % 20 gutxiago, hurrenez hurren)

• Irudi berria du produktuak

• berriro erabiltzeko diseinatzea produktuak

• birziklatzeko diseinatzea produktuak

• osagaiak ongi banantzeko moduan diseinatzea pro-

duktuak

• substantzia toxiko eta arriskutsuen erabilpen zein he-

dapena minimizatzea

• ontziratze- eta paketatze-sistema optimizatuak era-

biltzea

• logistika-sistema eraginkorrak (ingurumenari dago-

kionez) garatzea

Benchmarking-a. Enpresaren emaitzak eta prozesuak

neurtze- eta estandar jakin batzuekin alderatze-proze-

sua da. Produktuak eta prozesuak hobetzeko aukerak

identifikatzea eta bultzatzea du helburu. Sonyk, adibi-

dez, sistematikoki konparatzen ditu bere produktu guz-

tiak mundu osoan ingurumen-emaitza hoberenak izan

dituzten produktu baliokideekin eta etengabeko hobe-

kuntza-prozesupean edukitzen ditu.

Aitzindaritza. Azken batean, pertsonak dira enpresa

jasangarriaren ardatza. Ondorioz, ingurumen-alorrean

epe luzerako proiektu garrantzitsuak planteatzeko eta

horiek lortzeko aldaketa gidatzeko gaitasuna duten lide-

rrak egon behar dute enpresako hierarkiaren gailurrean.

Antolakuntza-alorreko nagikeriak edo inertziak astintzea,

zuzendaritza-taldea motibatzea eta ingurumen-politikan

enpresa osoa murgiltzeko behar den ekimena sortzea es-

katzen du horrek. Aipatu aitzindaritzarik ez balego, egu-

neroko jardunaren estualdi eta presioen zurrunbiloan ha-

rrapaturik gera liteke ontzia (enpresa, alegia).

Esan dezagun, azkenik, erabateko kalitatearen kudeake-

tari estu lotuta dagoela ingurumen-politika eta kudea-

keta-sistema aurreratuak ezartzea. Erabateko kalitatea

helburutzat hartzeak –Kalitatea Kudeatzeko Europako

Ereduaren (EFQM) bitartez, adibidez– ezinbesteko osa-

garria du ingurumen-kudeaketari gogoz ekitea. Bikain-

tasunaren bila ari den enpresak natur ingurumena kon-

tu handiz zaintzea bere estrategiaren parte ez izatea

pentsaezina da gaur egun.


5.Le

hiak

orta

suna

, ek

oera

gink

orta

suna

eta

ingu

rum

enar

en ja

sang

arrit

asun

a

Daisalux, S.A. enpresak (Gasteiz) larrialdietarako argietarako ekipoak eta luminariak egiten ditu nagusiki. 50langile ditu enpresak. Ekodiseinu-proiektua martxan jartzeko lehendik ere egiten zuten larrialdietarako lumi-naria bat (Hydra Autotest) hautatu zuten. Hona ekodiseinu-prozesuak enpresari ekarri dizkion onura aipaga-rrienak:

Hobekuntzak produktuan:

• Energia-kontsumoa % 50 gutxitu du

• Azken erabiltzaileari merkatu egiten dizkio kostuak, aparatuaren energia-aurrezpenari esker.

• WEE arteztaraua aplikatzen zaio produktuari

Hobekuntzak enpresan:

• Berrikuntza-gaitasuna handitu egin da

• Enpresako sail guztiek hartzen dute parte produktuen garapen-prozesuan

• Enpresaren kudeaketa-sisteman itsatsi egin da ekodiseinuaren metodologia

FUNDIBENCH

Galdaketaren sektoreko sei euskal enpresek – Betsaide, S.A.L; Fagor Ederlan, S. Coop.; Fuchosa, S.A.; Fun-diciones San Eloy, S.A.; Fytasa Fundiciones, S.A.; Víctor Luzuriaga-Usurbil S.A. - benchmarking proiektu ba-teratua (Fundibench izena eman zioten) jarri zuten martxan, IHOBEren gidaritzapean. Galdaketa-sektoreari da-gozkion hainbat ingurumen-adierazle definitzea zuen helburu proiektuak, baita jardunbide egokien eta inguru-men-kudeaketako esperientzia aurreratuen berri elkarri ematea ere. 25 adierazleko panela adostu zen eta 42jardunbide egoki identifikatu ziren benchmarking prozesuari esker.


6.Es

parr

u eg

okia

sor

tzea

Merkatuaren indarrak jasangarritasunerantz bideratzeak

beste honako hau ere eskatzen du: gobernuek esparru

egokiak sortzea, jasangarritasunerako bidean enpresek

parte hartu ahal dezaten. Esparru edo giro egoki horiek

sortzeko ezinbestekoak dira honako faktore hauek,

mundu osoko adituek diotenez:

• Eginkizun garrantzitsua dute ingurumen-politikek eta

-araudiek, enpresa guztiek nahitaez bete beharreko

estandarrak finkatzen baitituzte. Hala eta guztiz ere,

merkatuaren tresnak erabili behar dira haien osagarri

gisara –industria eta enpresekin borondatezko akor-

dioak hitzartuz–, baita herritarren sentsibilizazio-

zein heziketa-politikak ere.

• Epe luzerako helburuak identifikatzea izan behar du

helburu gobernuen jarduerak. Halaber, sormena eta

ekimen-gaitasuna malgutasunez garatzeko aukera

eman behar diete enpresei, helburuak lortzeko bitar-

teko hoberenak zein diren identifika dezaten.

• Dagokien enpresa eta industriekin negoziatu behar

dira helburuak betetzeko epeak eta moduak. Boron-

datezko hitzarmenak emankorrak izan daitezen, ho-

nako arauak betetzea gomendatzen du ELGEk:

–Zehatzak izan behar dute helburuek

–Garrantzitsuak izan behar dute helburuek

–Sinesgarritasuna. Industriak ez baditu helburuak

lortzen, dagozkion araubidezko neurriak hartu behar

ditu gobernuak

–Kontrol-sistema eraginkorrak behar dituzte hi-

tzarmenek

–Hitzarmenak adosteko, gaiarekin lotura duten alder-

di guztien iritzia jaso behar da.

Hasierako diagnosia, helburuak eta konpromisoak

EAEko administrazioak, eragile pribatuek eta gizar-

teak elkarrekin adostu behar dituztela dio EAEko

2002-2006 Ingurumen Esparru Programak. Industria-

sektore nagusiekin abiarazi da prozesua, Sektoreka-ko Borondatezko Hitzarmenen bidez. Indarrean di-

ra jada hitzarmenok eta beren borondatez atxikitzen

zaizkie enpresak. Ingurumen-presioak (berotegi-

efektua, baliabideen kontsumoa, hondakinen sorrera

edo substantzia arriskutsuen barreiatzea) gutxitzeko

helburuak lortu ahal izateko bitartekoak jarri behar

dituzte alde guztiek.

–Garapen jasangarria bultzatzen duten Ikerkuntza,

Garapen eta Berrikuntza politikak sustatu behar di-

tuzte gobernuek. Gai berari jarraiki, merkatuan dau-

den teknologietatik ingurumenerako hoberenak zein

diren aldiro-aldiro jakinarazi behar diete enpresei

gobernuek.

–Ingurumenari kalte egiten dioten produktu eta zer-

bitzuen gainkontsumoa ahalbidetzen duten diru-la-

guntzak kendu egin behar dituzte, pixkanaka, go-

bernuek.

–Ingurumen aldetik balio erantsia duten produktu eta

zerbitzuen alde jarri behar dute bere eroste-ahalme-

na gobernuek.

–Gobernuaren baitako enpresek eta erakundeek ingu-

rumen-kalitate sistemak ezartzen hasi behar dute

kudeaketa-sistemetan.

–Programa espezifikoak eskaini behar zaizkie enpresa

txiki eta ertainei, ingurumen-estandar hobeagoeta-

ra heltzen lagungarri izango zaizkien laguntza- eta

neurri-multzo sistematikoa dutenak.

6ESPARRU EGOKIA SORTZEA


6.Es

parr

u eg

okia

sor

tzea

Composites Legazpi, S.L. enpresak (Gipuzkoa) industrian aplikatzeko termoplastikoen moldaketa-alorrean jar-

duten du. Piezen diseinua, ereduaren fabrikazioa eta pieza amaitua lortu arteko material-moldaketa egiten di-

tu enpresak. Hiru lantegi ditu: Legazpin, Ordizian eta Ezkio-Itsason. Automozio-, makina-erreminta eta tren-

gintza-sektoreetarako egiten ditu batik bat poliester-piezak enpresa honek.

EKOSCAN metodologia hautatu zuen Composites Legazpi S.L.-k produktuak zein prozesuak hobetzeko inguru-

men-kudeaketarako tresnatzat. Enpresaren ekonomia-, teknika- zein giza baliabideak hobetu egin ziren aipatu

metodologiari esker. Besteak beste, honako onura hauek ekarri zizkion enpresari EKOSCAN aplikatzeak:

• Enpresaren instalazio berriak ingurumen-alderdiak aintzat hartuta diseinatzea.

• Ekipamenduen erosketako parte bihurtzea ingurumen-faktorea

• Distilazio-instalazioari esker, urtean 5.400 euro aurreztea

• Enpresaren irudi publikoa hobetzea, EKOSCAN Diplomari esker


7.On

dorio

ak

LEHENBIZIKOA: Europako herritarrei ongizate

eta bizi-kalitate handiagoak ekartzeko gai den ga-

rapen ekonomikoaren aldeko erabaki estrategikoa

hartu du Europako Batasunak. Diru-errenta, enple-

gua, gizarte-kohesioa eta ingurumen-zaintza gero

eta handiagoa eskatzen ditu garapen eredu horrek.

BIGARRENA: testuinguru honetan, ohartu beharra

daukate enpresek XXI. mendeko Europan garapen eko-

nomikoa ezin dela iraganean bezala egin, hau da, na-

tur ondarea hondatuz. Garapen ekonomikoaren

ekuazioan ezinbesteko aldagaia da gaur egun ingu-

rumena zaintzea. Horretaz ohartzen ez diren enpre-

sak hurrengo urteotan merkatutik kanpo geratzeko

arriskuan dabiltza.

HIRUGARRENA: enpresen parte-hartze aktiborik

gabe ezinezkoa da euskal gizarteak garapen jasanga-

rriaren bidean aurrera egitea. Enpresak dira gure gizar-

teko hazkunde ekonomikoaren motor nagusia; eurek

izan behar dute garapen jasangarriaren bultzagile ere.

LAUGARRENA: gizartearekiko eta bere natur ingu-

runearekiko harremana egokiro formulatzea da jasan-

garritasuna helburu duen enpresaren estrategia-oina-

rria. Erantzukizun Sozial Korporatiboa litzateke harre-

man hori hobekien adierazten duen kontzeptua. Hona

zer den aipatu Erantzukizuna: “Garapen jasangarriaren

alde jarduteko enpresaren erabakia, gizartearen bizi-ka-

litatea hobetzeko asmoz (langileekin, haien familiekin,

tokian tokiko auzotarrekin eta, oro har, gizartearekin

elkarlanean betiere)”. Hortaz, gizartean murgildurik

dagoela onartzen du enpresak, eta haren balio zein

kezkekin bat egiten du. Gizarte aurreratuetako bizi-

kalitate kontzeptuaren parte da ingurumenaren

zaintza eta hala onartu behar du enpresak, baita

dagozkion neurriak hartu ere.

BOSGARRENA: jasangarritasunerako bidean dabi-

len enpresak eragin- eta jarduera-eremuen arteko el-

karreragin gisara dakusa epe luzerako jarduera. Uga-

riak dira eragin-eremu horiek: enpresa, gizarte osoa,

enpresaren inguruko herri edo hiria eta negozio-harre-

man estuena duen eragile ekonomikoak. Ikuspegi ho-

nek agintzen duenez, lantegiarekin lotura dutenekiko

harreman estua eta elkarrizketa enpresa-estrategiaren

giltzarri nagusietakoa dira. Izan ere, gizartearen legi-

timazioa eta aintzatespena ezinbestekoak dira epe lu-

zera arrakasta izateko.

SEIGARRENA: gizarteak egiten duen garapen ja-

sangarri eskariaren eta enpresen lehiakortasunaren ar-

teko harremana ez da zero baturako jokoa deritzona

(batek galdu, besteak irabazi). Alde baten irabaziak ez

du zertan bestearen galera ekarri. Aitzitik, harremanhorrek, behar bezala ezartzen bada, aukera ugarieskaintzen ditu dibidendu bikoitza edo onura bi-koitza sortzeko, bai gizartearentzat, bai enpresa-rentzat. Berrikuntza eta ekoeraginkortasuna diraalde biak lotzen dituen zubia.

ZAZPIGARRENA: baliabideen erabilera desego-kirik egin ote duen etengabe ikertzera bultzatzendu ekoeraginkortasunak enpresa. Faktoreen pro-duktibitateari eta –ondorioz– enpresaren errenta-garritasunari estu loturik dago. Horrenbestez, hon-

dakinak, efluenteak eta isurpenak egoteak honakoa

adierazten du sarritan: hainbat produkzio-baliabideren

erabilera ez dela optimizatu.

ZORTZIGARRENA: produktuen eta prozesuen be-

rrikuntzaren bitartez gauzatzen dituzte ingurumen-

hobekuntzak enpresa jasangarriek. ‘Hodi-mutur’ edo

prozesu-amaierako jarduera erreaktibo hutsek ez da-

karte, beraz, inongo berrikuntzarik. Lehen urrats gisa-

ra beharrezkoak dira horiek ere, baina ez nahikoak.

ONDORIOAK

7

presak negozio-aukera berriak aurki ditzake; merka-tuak sendotu egiten ditu, kalitate handiagoko produk-tuak eskaintzen ditu-eta; marketin- eta komunikazio-bide berriei ateak zabalik uzten dizkie eta ospea zeinprestigio soziala irabazten ditu.

HAMARGARRENA: Hori guztia ikusirik, norbera-ren interesak funtsezko bultzagile izan behar du en-presaren ingurumen-kudeaketa hobea lortzeko al-daketa-prozesuan.


7.On

dorio

ak

BEDERATZIGARRENA: Hona zer eskatzen duen

berrikuntza ekoeraginkorrak: materiala aurreztuz kos-

tuak gutxitzea; energia-kontsumoa murriztea; azpipro-

duktuak hobeto erabiltzea; hondakinak biltegiratzeko

eta kudeatzeko premia gutxitzea; geldialdi laburrago-

ak, prozesuen monitorizazioari esker... Produktuaren

kalitate handiagoa, kostu txikiagoa unitateko, pro-

duktu seguruagoak..., hori guztia dakar berrikuntza

ekoeraginkorrak. Diru-sarrerei dagokienez, berrikuntza

ekoeraginkorraren estrategia bereganatzen duen en-


Glos

ario

a

Alderdi interesatuak / Enpresarekin harremanetan di-ren alderdiak/ Stakeholder-ak. Enpresaren jarduerak

eta martxa onak arduratzen dituen sektoreak dira (lan-

gileak eta horien sendiak, akziodunak –stakeholder-ak–,

kontsumitzaileak/bezeroak, inbertitzaileak, gobernua

eta erakunde publikoak, enpresaren inguruko herri edo

hiriak, GKEk...).

Jokoen teoria. Elkarreragin estrategikoaren azterketa

orokorra egiten duen teoria da. Ekonomiari dagokionez,

eragile ekonomikoen artean sortutako elkarreragin es-

trategikoak aztertzen ditu jokoen teoriak.

Ekosistema. Unitate bereiziak eta horietako izaki bizi-

dunak zein bizigabeak, etengabeko elkarreraginean, de-

finitzeko erabiltzen den hitza. Elika-kate edo sare tro-

fikoetan zehar ibiltzen diren materia- eta energia-flu-

xuak bereziki sartzen dira definizio horretan.

Natur kapitala. El Serafy ekonomilariak sortua da ter-

mino hau. Edozein ingurumen- baliabide edo aktibo da

natur kapitala. Definizioaren arabera, honakoa da kapi-

tal horrek gizartearentzat duen balioa: ingurumen-ba-

liabide edo aktiboa erabiltzeak gerora ekarriko lituzke-

en onuren balio eguneratuaren berdina. Natur kapitala-

ren jabeak haren balioaz ohartu egin behar du –bere

interesen mesederako izango da–, kapitalaren kudeake-

ta egitean horren balioa optimizatu ahal izateko.

Ingurumen-ondasun publikoak. Naturak gizarteari es-

kaintzen dizkion zerbitzuetatik asko ekonomian ‘onda-

sun publikoak’ deritzen alorrekoak izaten dira. Herritar

orok libreki erabil ditzakeen eta ordaindu beharrik ez

daukan ondasunak dira. Atmosfera edo itsasoetako

arrantza-tokiak dira horren bi adibide argi. Ingurumen-

ondasun publiko horien erabilera neurrigabe eta berei-

zi gabeari dagokio free lunch ingelesezko esamoldeak

(‘nahi adina jan-edan’ edo ‘jakia doan’ esan nahi du:

hau da, ingurumenaari nahi adina etekin ateratzea eta

hura hondatzea debalde ateratzen dela).

Merkatu-akatsa. Baliabideen banaketa optimizatzeko

merkatua soilik ez dela aski adierazten du deitura ho-

nek. Monopolioak dira merkatu-akats ezagunenetako

bat, baita ingurumen-kanpokotasunak ere. Merkatu-

akatsik gertatuz gero, dagokion gobernuak esku hartubehar du.

Aukera-kostua. Erabakiren bat hartzeak dakarren diru-kostua adierazten du, bazterrera utzi diren alternatibenarabera neurtuta. Inbertsioren bat egiten bada, adibi-dez, honakoa da erabaki horren aukera-kostua: inber-tsio-dirua bankuko kontu batean ez jartzeagatik kobra-tzen ez den interes finantzarioa.

Produktu Politika Integratua. Produktu guztiek eragi-ten dute –prozesatzen, erabiltzen edo isurtzen direne-an– nola edo halako ingurumen-inpaktua. Aipatu in-paktua gutxitzea du helburu Europako Batasunak mar-txan jarritako Produktu Politika Integratuak.Produktuaren bizi-zikloaren fase guztiak aztertzen dituhorretarako, eta eraginkor gertatzen den lekuan eragi-ten du.

Bizi Zikloaren analisia. Luzea eta konplexua izan ohida maiz produktuaren bizi-zikloa. Ziklo horretan sartzendira natur baliabideen erauzketa, produktuaren diseinu,banaketa, publizitate, salmenta, erabiltze eta kudeake-ta (hondakin bihurtu ondoren). Eragile askok esku har-tzen dute produktuaren bizi-zikloan –diseinatzaileek,industriak, banatzaileek, publizistek, kontsumitzaile-ek...–. Produktu jakin batek guztira eragiten dituen in-gurumen-inpaktuak zein diren jakiteko tresna baliotsuada bizi-zikloaren analisia (‘sehaskatik hilobira’ ere esanohi zaio).

Baliabide berriztagarriak. Denboraren poderioz bereburua berritzeko gai diren natur baliabideak dira. Balia-bide biotikoak dira batzuk (arrantza-tokiak edo basoak,adibidez). Beste batzuk, berriz, abiotikoak dira (akuife-roak, esate baterako). Baliabide horien erabilpen jasan-garriak honakoa eskatzen du: dagokien berritze-atala-saren azpitik ustiatzea, baliabidea agortu egiten baitabestela.

Baliabide ez-berriztagarriak. Denboraren poderioz be-re burua berritzeko gai ez direnak dira (mineralak etaenergia fosilak –ikatza, petrolioa eta gasa–, adibidez).Lurzorua ere ez-berriztagarritzat jo daiteke nolabait,atzeraezinak baitira baliabide horren zenbait erabilera.

Glosarioa


Erre

fere

ntzi

ak

Europako Batzordea, 2001: Mundu Hobea lortzeko Ga-rapen Jasangarria Europan: Garapen Jasangarrirako Eu-ropako Batasunaren Estrategia. Brusela

Europako Batzordea, 2001: Europako Erkidegoaren In-gurumen alorreko Seigarren Ekimen Programa. Inguru-mena 2010. Etorkizuna geure esku. Brusela.

Europako Batzordea, 2001: Liburu Berdea: EnpresenErantzukizun Sozialerako Europar Esparruaren Sustape-na.COM (2001) 366 azkena. Brusela.

Europako Batzordea, 2002: 2002 European Competiti-veness Report SEC (2002) 528. Brusela

Industria, Merkataritza eta Turismo Saila (EuskoJaurlaritza), 2000 Sustapen Ekonomikorako Erakunde-en arteko Plana, 2000-2003 Gasteiz

DeSimone Livio D. eta Popoff Frank, 1997: Eco-Effi-ciency: The Business Link to Sustainable Development.MIT Press, Cambridge, Massachusetts. AEB.

European Foundation for the Improvement of Livingand Working Conditions, 1996: Environmental Econo-mic Policies: Competitiveness and Employment. Reporton the Conference. 1996ko urria. Dublin.

EAE eta Nafarroako Aurrezki Kutxen Federazioa,2000: “Ingurumenaren eta ekonomiaren garapen jasan-garrirantz”Ekonomi Gerizan VII. Gasteiz.

James Peter, 2000: Business, Eco-Efficiency and Sus-tainable Development: The Role of Environmental Mana-gement Tools. An International Workshop Organised bythe European Commission. Lisboa.

Joint Research Centre (Europako Batzordea), 2002:The Impact of Best Available Techniques (BAT) on theCompetitiveness of European Industry. Report EUR20133 EN. Brusela.

Palmer K., Oates Wallace E. eta Portney Paul R,1995.:”Tightening Environmental Standards: The Bene-fit-Cost or the No-Cost Paradigm?” Journal of EconomicPerspectives, 9. lib., 4. zenbakia, 1995eko udazkena.

Porter, Michael E. eta van der Linde, Claas, 1995:“Green and Competitive: Breaking the Stalemate,”Hardvard Business Review, 1995eko iraila-urria.

Porter, Michael E. eta van der Linde, Claas, 1995:“Toward a New Conception of the Environment-Compe-titiveness Relationship” Journal of Economic Perspecti-ves, 9. lib., 4. zenbakia, 1995eko udazkena.

World Business Council for Sustainable Develop-ment: http://www.univ-pau.fr)

World Resources Institute, 2000: Munduko Baliabide-ak: Ingurumenaren Gidaliburu Globala IngurumenarenAldaketa eta Giza Osasuna. ECOESPAÑA Editorial, Madril.

Erreferentziak

Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan -...

Documents

Transcript of Ingurumena eta Lehiakortasuna Enpresan -...