INFORME LUMERO 7 Nomenclátor d’os monezipios e · PDF fileCanal de Berdún...

download INFORME LUMERO 7 Nomenclátor d’os monezipios e · PDF fileCanal de Berdún / A Canal de Berdún ... Puente la Reina de Jaca / Puen d’a Reina de Chaca Javierregay / Xabierregai

If you can't read please download the document

Transcript of INFORME LUMERO 7 Nomenclátor d’os monezipios e · PDF fileCanal de Berdún...

  • INFORME LUMERO 7 Nomencltor dos monezipios e lugars da Comarca da Jacetania / Chazetania

    [Biello Aragn]

    CONSELLO ASESOR DE LA RAGONS

    Se publica iste nomencltor dos monezipios e lugars da Comarca da Chazetania en redazin probisional, por tal que toz os que lo deseyen puedan aportar comentarios, correzions derrors u amilloraminetos, que puedan estar tenitos en cuenta ta aprebar a redazin firme que se publicar en a rebista Luenga & fablas.

    En primer puesto se meten en letra cursiba os toponimos correspondiens os monezipios en a suya unica forma ofizial dica agora; en segundo puesto, dezaga de barra decantata, en letra negreta, a bersin propia en aragons, dalcuerdo con a denominazin tradizioal u popular e as carauteristicas foneticas, morfolochicas e graficas de laragons. Si no bi ha bariazin, se torna meter a misma forma, ta que se beiga claramn cula ye a forma que se consella emplegar en aragons, e ta pribar a ideya que beluno podese tener de que no bi ha forma propia en aragons.

    Os lugars correspondiens cada monezipio ban continazin do nombre diste, debaxo, escritos con un entre de 1 zm. Si no bi ha ms lugars que o que ye capeza do monezipio, se torna meter iste. Igualmn bale o dito ta os monezipios: anque a forma ofizial e a forma en aragons coinzidan, se torna meter ta que quede claro cmo ye.

    Contino metemos as notas que consideramos que son menester ta chustificar, por meyo das esplicazions pertinens, asinas como latestiguazin de diferens barians, tanto en decumentos notarials como en cartografa y en testos literarios, a forma que proposamos como correuta e chenuina en aragons.

    Consello Asesor de lAragons Uesca, abiento de 2008-abril de 2009

    1. Denominazin dos monezipios e lugars Asa / Asa Asa / Asa Candanch / Candanch, Candalch (nota 1) Esposa / Asposa (nota 2) Sinus / Sinus Ans / Ans Ans / Ans Arags del Puerto / Arags de lo Puerto Arags del Puerto / Arags de lo Puerto (nota 3) Artieda / Artieda dAragn Artieda / Artieda dAragn (nota 4)

  • Bailo / Bailo Bailo / Bailo Borau / Borau Borau / Borau Canal de Berdn / A Canal de Berdn Berdn / Berdn Binis / Binis Hurtalo / Urtolo (nota 5)

    Majones / Maxons (nota 6) Martes / Marts (nota 7) Villareal del Canal / Billarreyal da Canal (nota 8) Canfranc / Canfrn Canfranc / Canfrn (nota 9) Canfranc Estacin / Os Araons (nota 10) Castiello de Jaca / Castiello de Chaca Arators / Arators Castiello de Jaca / Castiello de Chaca Fago / Fago Fago / Fago Jaca / Chaca (nota 11) Abay / Abai Abena / Abena Ara / Ara Aragus del Solano / Aragus do Solano Ascara / Ascara Asieso / Asieso Atars / Atars

    Badagus / Badagus Banagus / Banagus Baragus / Baragus Bars / Bars Bernus / Bernus

    Bescs de la Garcipollera / Bescs da Garzipollera Binu / Binu Botaya / Botaya Canis / Caniars (nota 12) Espundolas / Espundolas (nota 13) Fraginal / O Fraxinal (nota 14) Gracionpel / Grazionpel Guasa / Guasa Guasillo / Guasillo (nota 15) Ipas / Ipas Jarlata / Xarlata (nota 16) Lastiesas Altas / Latiesas Altas (nota 17) Lastiesas Bajas / Latiesas Baxas (nota 17)) Lers / Lers Martillu / Martillu

  • Navasa / Nabasa Navasilla / Nabasiella (nota 18) Novs / Nobs Orante / Orn (nota 19) Osia / Osia Puerto Astn / Puerto dAstn Ulle / Ulle Villanovilla / Billanobiella (nota 20)

    Jasa / Chasa Jasa / Chasa (21)

    Puente la Reina de Jaca / Puen da Reina de Chaca Javierregay / Xabierregai (nota 22) Puente la Reina de Jaca / Puen da Reina de Chaca (nota 23) Santa Engracia de Jaca / Santa Engrazia de Chaca

    Salvatierra de Esca / Salbatierra dEsca Lorbs / Lorbs Salvatierra de Esca / Salbatierra dEsca (24) Santa Cilia / Santa Zilia

    Santa Cilia / Santa Zilia Somans / Somans

    Santa Cruz de la Sers / Santa Cruz de As Serors (nota 25) Santa Cruz de la Sers / Santa Cruz de As Serors (nota 25)

    Valle de Hecho / Bal dEcho (nota 26) Embn / Embn Hecho / Echo (nota 27)

    Santa Luca / Pardina de Santa Luzia Siresa / Ziresa (nota 28) Urdus / Urdus

    Villana / Bellanuga

    Villana / Bellanuga (nota 29) 2. Atros toponimos da redolada A Bal Ancha A Bal dAsa A Bal dAns A Bal dArags A Bal dEcho (nota 30) A Bal de Borau A Bal de lAragn, A Bal de Canfrn (nota 31) A Canal Roya A Foz de Binis A Pardina de Bescansa A Pardina de LArbesa (nota 32) A Selba dOza Aruej / Aruex (nota 33)

  • Cenarbe / Zenarbe Igucel / Iguzel Las Batiellas / As Batiellas Monte Oroel / Mon Uruel O Paco dUruel Oroel / Uruel (nota 34) O Solano dUruel O Suduruel Paternoy / Paternuei (nota 35) Pea Oroel / Pea Uruel Pico da Garganta Plano de Lizara Puen de Santa Cristina Puerto de Oroel / Puerto dUruel Ro Estarrn / Ro Astarrn Estarrn (36) Ro Veral / Ro Beral Ro Ijuez / Ro Ichuez (37) San Juan de la Pea / San Chuan da Pea (38) Sierra da Estiba Sierra de San Chuan da Pea (39) Valle de Garcipollera / Bal da Garzipollera Venta Barranco Fondo / Benta do Barranco Fondo Venta Esculabolsas / Benta dEsculabolsas Visaurn / Bixaurn (40) Notas

    1. Bi ha testimonios de os sieglos XVII e XVIII. Labaa (1672) rechistra El Cast de Candalju, o mesmo que Lezan (1777). Bourguignon dAnville (1719) encara rechistra Candalju. Ista forma ye continazin da que trobamos en un decumento de Chaca do sieglo XVI: el magnifico Joan de Aragues infanon, Alcayde del Castillo de Candaliup; Ittem, pronunciamos, sentenciamos y declaramos que el dicho alcayde de Candaliup ni otra persona (dec. de 1581, feito en Chaca; en Gmez de Valenzuela, 2000: 272 e 274). Aqu parixe que bi ha que interpretar que a escritura bale por Candaljup. En o Cartulario de Santa Cristina de Somport trobamos un decumento feito en Baiona (Bayonne) en chulio de 1131, con una nota en a marguin que diz: Candalchu. Parixe indicar que o decumento trata de Candanch. En efeuto, en ixe decumento se puede leyer: dono et concedo et laudo illas esti / uas de Summo Portu per nomine Astun et Ulxun et Illa Arracha. quantum ibi pertinet (decumento 29, rigleras 9-11; Kiviharju, 1991). Lanotazin de Candalch no puede estar meyebal, por a grafa -ch-, sino que ye ms moderna que as formas cuaternatas alto: ye dizir, de finals do XVIII u do XIX. Ye una forma muito intresn, porque representa una fase intermeya entre as anteriors e o nombre ofizial autual e parixe que representa a forma chenuina. Puede estar interpretata como: candal (< cantal) pea gran + chu(p) chupito, muito mullato, mullato dica ra medolla. Creyemos, por tanto, que ye combenin recuperar ista denominazin, que alquiere sentito ta un fablador daragons, fren Candanch, que ye un malfarchamiento (esplicable por asimilazin n-l > n-n) que fa perder a sinificazin e a clared a o toponimo.

    2. En un decumento en latn do sieglo XII, pertenexin a o Cartulario de Santa Cristina de Somport, ya se troba a forma Asposa: confratres de Asposa (decumento 86, ringlera 1; Kiviharju, 1991). En a obra Toponimia aragonesa medieval, en a que Agustn Ubieto cuaterna toponimos rechistratos en decumentos meyebals, trobamos Asposa, Sposa (Ubieto, 1972: 91). Tamin beyemos Asposa en Labaa (1672) y en Lezan (1777), asinas como en Bourguignon dAnville (1719). Parixe, por tanto, que ye a forma chenuina, anque lalternanzia Asposa / Sposa / Esposa ye contina e pefeutamn esplicable dende un punto de bista fonetico.

    3. Ye una adautazin ra morfolocha propia de laragons, parando cuenta en a espezifizid dixa zona da Bal dArags, en do larticlo masculino singular ye lo (no pas o). Anque Prames (1990) mete en o mapa Arags do Puerto, creyemos que ye ms correuto Arags de lo Puerto, acomodando a denominazin a ra morfolocha propia de laragons local.

    4. Solo femos que meter a espezificazin dAragn como gosa fer o conzello dixe monezipio con a fin desferenziar-lo dArtieda de Nabarra, que ye zerca de Lumbier.

    5. A forma Hurtalo, con -a-, parixe que ye un malfarchamiento rezin dun orichinal Urtolo, termino achiquito de gerto. Bi ha testimonios de a forma con -o- (Urtolo u barians) dende a Ed Meya dica o sieglo XVIII. Asinas, en decumentazin meyebal trobamos: Hortolo, Hortulo, Ortulo, Ortolo, Ortal,

  • Huertolo, Uerto lo Ueral (Ubieto, 1972: 107). En o sieglo XVI os decumentos notarials atestiguan a forma Guertolo: en dicho lugar de Guertolo, concejo y universidad del lugar de Guertolo, considerado que el lugar de Guertolo (dec. de 1587, en Gmez de Valenzuela, 2000: 291). Asinas mesmo a empezipios do XVII: y del Caxuo [sic: Caxico?] de la Rota fasta el biero de Vinies y Guertolo, seis dineros (dec. de Berdn de 1601; en Gmez de Valenzuela, 2000: 366). Labaa (1672) rechistra Huertolo, igual que Lezan (1777) e que Bourguignon dAnville (1719).

    6. A forma Majones ye una castellanizazin, tanto fonetica (por a -j-), como morfolochica (por o plural en -es) da forma chenuina Maxons, que se troba en decumentazin meyebal (chunto a ras barians Maxonis e Maxones) (Ubieto, 1972: 130). Se puede, pues, proposar a recuperazin dista forma decumentata como a ms chenuina dende o punto de bista fonetio e morfolochico.

    7. En muitas mapas se beye Martes, sin tochet en a -e-: no se sape si o tochet i falta por error u porque se da por buena a forma plana. Ubieto, en a suya Toponimia medieval aragonesa (1972: 131) da Marts, con azentuazin acuta, que creyemos que ye a correuta, igual como son acutos os bezinos Arrs, Larus, Binis.

    8. Solo emos feito que acotraziar o toponimo a laragons, tanto en o respeutibe a ra morfolocha como a fonetica. Entre as diferens formas diste toponimo en a Ed Meya trobamos: Uillarreal, Villarreal, Vila Reyal (Ubieto, 1972: 204).

    9. Canfrn ye a forma popular autual, que esplica o deribato canfranero, como se conoxe o tren que puya ta Canfrn. Con tot e con ixo, ya se troba en Labaa (1672) e bi ha testimonios literarios reziens, como iste de Veremundo Mndez: de San Chuan de las Pearras, / de Canfrn, la Val de T