INFORMAZIO-GENEROAK

Javier Díaz Noci

argitalpen zerbitzuaservicio editorial

eman ta zabal zazu

Universidaddel País Vasco

Euskal HerrikoUnibertsitatea

Debekatuta dago liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, bai eta berorri tratamendu infomatikoaematea edota liburua ezein modutan transmititzea, dela bide elektronikoz, mekanikoz, fotokopiaz,erregistroz edo beste edozein eratara, baldin eta copyrightaren jabeek ez badute horretarako baime-na aurretik eta idatziz eman.

© Informazio-generoak2000, Servicio Editorial de la Universidad del País VascoEuskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua

I.S.B.N.: 84-8373-263-7Lege gordailua: BI - 933-2000

Fotokonposaketa: Ipar, S. Coop. - BilbaoParticular de Zurbaran, 2-4 - 48007 Bilbao

Inprimaketa: Itxaropena, S.A.Araba Kalea, 45 - 20800 Zarautz (Gipuzkoa)

Jaincoac Guiçonari eman çioen gauçaric abantaillatuena, eta premiazcoëna, içan cen mintçoa; ceren solasaren, eta hitcen bidez adiarazten baititu bere gogoan estaliric, eta gorderic daduzcan gauzac

(Joannes ETCHEBERRY SARACOA: Lau-Urdiri gomendiozco

carta, edo guthuna, 1718)

Words, words. They’re all we have to go on

(Tom STOPPARD: Rosencrantz and Guildenstern are dead, 1966)

Aurkibidea

Hitzaurrea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1. Gaia: Kazetaritzako hizkuntzaren ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

1. Kazetaritzako hizkuntza hizkuntza berezi gisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172. Hizkuntza komuna, hizkuntza espezializatua, kazetaritzako hizkuntza . . . . . . . . . . 183. Irakurgarritasuna eta ulergarritasuna kazetaritza-mezuan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 194. Ikus-entzunezko komunikabideen kazetaritza-hizkuntza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

4.1. Ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224.2. Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

2. Gaia: Kazetaritzako estiloa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

1. Kazetaritzako estiloaren definizioa eta ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312. Kazetaritzako hizkuntzaren kodeketa eta araugintza. Estilo-liburuen zereginak.

Euskarazko estilo-liburuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

3. Gaia: Kazetaritzako euskara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

1. Kazetaritzako euskararen ezaugarriak historian zehar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39

1.1. Bizkaieraren eredua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421.2. Gipuzkeraren eredua. Argiaren eredua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441.3. Nafar idazleen jarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

2. Euskara batua eta kazetaritza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47

2.1. Euskara batuaren sorrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472.2. Euskara batuaren erabilera komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48

2.3. Euskara batuaren erabilera eta ahoskera ikus-entzunezko komunikabideetan 51

3. Euskalki eta tokian tokiko hizkeren erabilera komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . 53

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

4. Gaia: Kazetaritza-testuaren teoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

1. Testuaren zientzia eta Kazetaritzarekiko lotura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612. Kazetaritza-testuaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

2.1. Goi-egiturak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 662.2. Azpiegiturak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

3. Testuingurua Kazetaritzan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

5. Gaia: Berriaren ekoizpena: Albistegintza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77

1. Orainaldiaren eraketa eta giza kognizioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772. Gertakizuna, berriaren oinarri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 793. Kazetari-lana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83

3.1. Kazetaria, gizarte-tartekaria, atezaina eta abokatua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 843.2. Kazetari-lanaren faseak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

4. Iturriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 885. Agendaren ezarketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95

6. Gaia: Kazetaritza-generoak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

1. Kazetaritza-generoak historian zehar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97

1.1. Kazetaritza-generoen garapen historikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 971.2. Generoak euskal kazetaritzaren historian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

2. Kazetaritza-generoen sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

2.1. Generoen zergatia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1032.2. Kazetaritza-generoen ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1052.3. Informazio-generoak eta iritzia eskatzeko generoak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110

3. Generoak irratian eta telebistan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

3.1. Ikusentzunezko generoen kontzeptua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1123.2. Sailkapena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1133.3. Generoen tratamendua zuzenean eta ez zuzenean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

10 AURKIBIDEA

7. Gaia: Albistea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121

1. Albistearen definizioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1212. Albistea idatzizko kazetaritzan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

2.1. Albistearen testu-osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1222.2. Albistearen irudi-osagarriak eta beraientzako testuak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

3. Albistearen egitura-ereduak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130

3.1. Eredu klasikoa: hankaz gorako piramidea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1303.2. Bestelako ereduak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1313.3. Kontaketaren egitura orokorra ikus-entzunezko komunikabideetan . . . . . . . . 134

4. Agentziako berriak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1355. Albistea ikus-entzunezko komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136

5.1. Albistearen esanahia irratian eta telebistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1365.2. Albistearen tipologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1385.3. Albistea irratian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1395.4. Albistea telebistan. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1435.5. Irakurketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148

8. Gaia: Erreportajea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

1. Erreportajearen planteamendu orokorra eta jatorri historikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

1.1. Erreportajearen jatorri historikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1491.2. Kontzeptua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1521.3. Erreportajearen ezaugarri nagusiak irratian eta telebistan . . . . . . . . . . . . . . . . . 155

2. Kontaera burutzeko aukerak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157

2.1. Diakronia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1582.2. Flash back . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1592.3. Gero eta interes txikiagoko ordena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160

3. Izenburuak erreportajean. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1604. Erreportajearen sarrera eta atariko lerrokada. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1615. Erreportajearen corpusa: osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1626. Erreportajearen amaiera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1637. Egitura orokorra ikus-entzunezko komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1648. Erreportaje-motak prentsan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165

8.1. Erreportaje laburra (duela gutxi gertatutakoaren sormen-kontaera) . . . . . . . . 1658.2. Aipu-erreportajea, edo gertakizunaren kontaera lekukotasunen bitartez . . . . . . 1668.3. Gaurkotasun-erreportajea: garrantzi handiko berria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1688.4. Erreportajea handia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1698.5. Ikerkuntza-erreportajea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1728.6. Literatur erreportajea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175

9. Erreportaje-motak ikus-entzunezko komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

9.1. Sailkapena egiteko irizpideak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177

AURKIBIDEA 11

9.2. Kaleko erreportajea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1789.3. Mahaiko erreportajea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1789.4. Ikerketa-erreportajea. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1799.5. Aipu-erreportajea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1809.6. Erreportaje handia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181

9. Gaia: Elkarrizketa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183

1. Planteamendu teorikoa. Ahozko elkarrizketatik kazetaritza-elkarrizketara. . . . . . . 1832. Elkarrizketaren baldintzak eta prestaketa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186

2.1. Elkarrizketatzailearen presentzia eta egoneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1882.2. Elementu grafikoak. Argazkiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1892.3. Trataera: zuka eta hika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189

3. Elkarrizketaren egitura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192

3.1. Sarrera eta atariko lerrokada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1923.2. Elkarrizketatuaren soslaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1933.3. Corpusa: Aipuak, galde-erantzunak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1943.4. Egitura eta teknika ikusentzunezko komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

4. Elkarrizketa-motak. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198

4.1. Gaurkotasun-elkarrizketa edo aipu-elkarrizketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1984.2. Nortasun-elkarrizketa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1994.3. Sormen-elkarrizketa edo literatur elkarrizketa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1994.4. Formula-elkarrizketak: Marcel Proust elkarrizketa, sorpresa elkarrizketa,

blinfold test. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2004.5. Elkarrizketa-motak ikus-entzunezko komunikabideetan . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203

10. Gaia: Kronika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205

1. Planteamendu teorikoa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2052. Kronika-motak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2083. Kronika eta bestelako informazio-generoak ikus-entzunezko komunikabideetan . 211

3.1. Kronika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2113.2. Txostena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2133.3. Soslaia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

11. Gaia: Kazetaritza-idazkera Interneten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

Sarrera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217

1. Internet kazetarientzako iturri gisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2172. Kazetaritza elektronikoaren ezaugarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

2.1. Multimediatasuna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

12 AURKIBIDEA

2.2. Sekuentzialtasun eza, hipertestua eta hipermedia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2192.3. Aldizkatasuna, gainditua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2202.4. Elkarrekintza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

3. Komunikabide elektronikoa nola egin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221

3.1. HTML kodea eta WYSIWYG programak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2213.2. Diskurtso multimediaren osagarriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222

4. Azken burutazioak: Kazetaritza egiteko modu berria ote? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224

Bibliografia hautatua. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227

AURKIBIDEA 13

Hitzaurrea

Eskuartean duzun eskuliburu hau, irakurle —ziur aski ikasle— unibertsitate-ira-

kasle egin nintzen bezain laster egindakoaren bigarren bertsioa duzu, ez berrargitalpen

hutsa. Liburu haren hitzaurreko azken hitzak dira liburu honen lehenak, hain zuzen

ere: «Apaltasun handiz datorkizu lantxo hau, eta hurrengo argitalpenetan osatu, mol-

datu eta hobetzeko gogoarekin, beti ere, irakurle, zure laguntzaz». Orduan agindutakoa

betetzera gatozkizu oraingoan. 1995ean liburu hori plazaratu zenetik gauza asko ger-

tatu dira: lehenik eta behin, plangintza berria dela eta, urtekoa zen ikasgaia lau hila-

beteko bihurtu da. Aldi berean, gure plangintza berri honetan beste ikasgai batzuk ere

eratu dira, hirugarren urteko Idazketa irratian eta telebistan, adibidez. Beste alde bate-

tik, lerro honen eta liburu haren egileak gehiago ikasi du hobeto irakatsi ahal izateko.

Beste gauza batzuk, aldiz, ez dira horrenbeste aldatu, urratsik egin bada ere.

Gure lehen eskuliburu haren hitzaurrean zera genioen: «1994. urtean Euskal Herri-

ko Unibertsitatean Leioako Gizarte eta Informazio Zientzien Fakultatean eskolak

ematen hasi nintzenean, ziur aski irakasle euskaldun askori eta askori gertatuta-

koa jazo zitzaidan niri ere: ikasgaiak prestatzeko orduan, euskarazko testuen falta».

Orain ere, beste ikasgai batzuetarako euskal eskuliburuak prestatu badira ere, bes-

te hainbatetan ere ezer gabe gaude. Besteren faltan, beharrezkotzat jo dugu gure

eskuliburu hari jarraia ematea.

Horregatik, izenburu luze samarra (Kazetaritza-idazkuntzarako eskuliburua: In-formazio generoak) zuen liburu horretan zenbait aldaketa, osaketa eta hobekuntza

egin ditugu. Lehena, izenburua bera: Informazio-generoak, besterik ez, nahikoa dela

iruditu zaigu. Informazioko genero horien artean, lehen ez bezala prentsakoak edo

idatziak ez ezik, irratikoak eta telebistakoak ere aipatuko ditugu. Areago: Internete-

ko eta, oro har, hedabide digital multimedietako kazetaritza-erretorika eta generoari

buruzko ataltxo bat ekarri dugu, horixe baita azken urteotan batik bat landu dugun

ikerkuntza-arloa. Horixe, eta 1995ean aipatzen genuen beste originaltasun apurra

ere (euskal kazetaritzako generoen historiaren izpiak han hemenka isurtzea) dituzu,

irakurle, liburu honen ekarpen nagusiak, baten bat egotekotan bederen.

Liburua, bestalde, pixka bat osatu eta berriz ordenatu ere egin da. Bibliografia

ahalik eta osoena ematen dugu liburuaren bukaeran, hainbat hizkuntzatako libu-

ruen berri emanez. Euskarazko liburuak, gazteleniazkoak (eskuliburu gertuagoak

hauexek baitira), ingelesezkoak, katalanezkoak, italierazkoak eta frantsesezkoak.

Eskuliburu hau, kazetariak prestatzea baitu helburu —eta gure artean badira ka-

zetari euskaldunak, baina gehienak, zoritxarrez edo zorionez, elebidunak gara eta

hizkuntza bat baino gehiagotan lan egin behar dugu— batik bat Idazkuntzaz ari

da, eta bertan esandakoa edozein hizkuntzatako Kazetaritzan aplikagarri da.

Ikaslearentzat erabilgarriagoa delakoan, atal bakoitzaren amaieran (eta ez, lehen

egin genuen bezala, hasieran) liburu eta artikulu zerrendatxo bat eskaintzen

dugu. Gure asmoa, zer esanik ez, ahalik eta zehatzen, argien eta zuzenen aritzea

izan da. Erabat ulergarriak, alegia. Idazkera Euskaltzaindiaren azken arauetara

moldatu dugu. Ikasleei zuzendutako eskuliburua izanik, egokiagoa iruditu zaigu

irakurketa oztopa dezaketen oharrak eman beharrean, sistema parentetikoa era-

biltzea. Adibideak ere gutxi, liburua pottoloagoa ez egitearren. Eguneroko komu-

nikabideetan aurki ditzakegu adibide horiek.

Gainontzeko gehiena 1995eko liburutik dator. Baita gure jarrera ere. Horre-

gatik, hango hitzaurrean esandako esaldi batzuk errepikatzea baino ez zaigu ho-

berik iruditu. Batzuen ustez, beste jakintza-arloetan ez bezala, Kazetaritza eza-

guera intuitibo bat da, ikasten ez dena. Quod Natura non dat, Salmantica nondocet, zioten antzinako jakintsuek; Quod Natura non dat, Vasconica non docet, esan

genezake guk esaldi hori parafraseatuz: Naturak ematen ez duena, ezin du Uni-bertsitateak irakatsi. Eta agian horregatik, askotan, gure Informazio-Zientzien

Fakultateetan ikasgai hau aholku-sorta bat baino ez da izan. Baina, gure uste

apalean behintzat, Kazetaritza-Idazkuntza zerbait gehiago da. Teknika bat, azken

batean, ikasi eta praktikatu egin behar dena. Eduki oso praktikoa izan arren, gure

helburua kazetariak prestatzea baita, ezin genuen alde batera utzi teknika horren

oinarrian dagoen teoria (plangintza berriko ikasgai trinkoetan teoriari denbora

gehiegi ematerik ez badago ere).

Momentu orotan saiatu gara euskal kazetaritza gogoan eduki, eta ahalik eta

alderdi gehienez aritzea, baita eztabaidatsuenez ere: hitanoaren edota euskalkien

erabileraz, adibidez. Behin betiko konponbideetara iritsi gabe, noski: Giza Zien-

tzietan, eta Kazetaritza ez da salbuespena, formula magikorik ez dago, eta irakas-

leon zeregina —gure ustez behintzat— ez da bakarrik erantzunak ematea; baita

(eta batik bat) galderak sorraraztea ere, norberak bere adimenaren bitartez baliz-

ko bideak atera ditzan. Informazio-Zientziak, eta Kazetaritza lanbide moduan ere,

filosofia eta etika baten barru-barruan garatu behar baitira. Teknika edo, nahi

bada —eta hemen etimologikoki hitzak daukan esanahira jotzen dugu— arte ho-

nek balore sendoz eraikitako sistema batean kokaturik egon behar du.

Liburu ezberdin samarra, eguneratua eta egokitua, baina helburu bera due-

na: ikasleek testu-liburu bat edukitzea, non ikasgaiak prestatu, eta non ikasketak

sakontzeko bibliografia bat bilatu ahal izan.

Gasteiz, 1999ko negua

16 INFORMAZIO-GENEROAK

1. gaia

Kazetaritzako hizkuntzaren ezaugarriak

1. KAZETARITZAKO HIZKUNTZA, HIZKUNTZA BEREZI GISA

Ahozko hizkuntzatik abiatu behar dugu, Esnalek gomendatzen duen bezala:«Belarriaren araberakoa izan behar du aho-idatzizko Kazetaritzako euskarak» (Es-nal, 1991: 36). Dena den, Kazetaritzaren hizkuntzak badu berezitasunik. Horretazgehien idatzi duena Luis Núñez Ladevéze da. Eta berak oso kontuan hartzen duguretzat ezin garrantzitsuago den faktore bat: publikoa, irakurleria hain zuzen ere.Berak dioenez, «hizkuntza uniforme bihurtzen da publiko zehatz batentzat, ezedozein publiko motarentzat: hizkuntza homogeneoa da hizkuntza horretarakomoldatu behar den publikoa behin aukeratuta». Lehenengo eta behin irakurlegobat hautatu behar dugu, eta gero hizkuntza moldatu, egokitu.

Núñez Ladevézek gehiago dio: «Publiko bat, irakurlego bat, balizko jasotzaileoso zabala den hizlari guztien murrizketa bat da. Irakurlegoa masatik aldentzenda, bereizten da» («Un público es un círculo discriminador entre un destinatarioposible muy amplio que potencialmente son todos los hablantes. El público se re-corta en la masa y se distingue de ella»). Beraz, hiztun guztien artean talde bathautatzen dugu gure mezuaren hartzaile bezala. Orduan, kazetaritzako hizkuntzaaukeratzen duen hizkuntza bat da, bere jasotzaileak hautatzen baitu; dena den,hori da hizkuntza mota guztiek egiten dutena, esate baterako literatur hizkuntzak(aipatzen duguna askotan kazetaritzako hizkuntzarekin gonbaratzen delako). Horrekez du esan nahi, eta oso kontuan hartu behar dugu, elite batentzako hizkuntza izanbehar duenik: ahalik eta irakurle gehienengana iritsi nahi duen hizkuntza da. Berri-ro ere, Ladevézek argitzen du hori: «Edukin publikoa duen hizkuntza baten ager-pena, hasiera batean diskriminatzailea ematen badu ere, aurreko desberdintasunminoritarioak deuseztatu nahi ditu» («La aparición de un lenguaje de contenidopúblico, aunque parezca discriminatoria al principio, conlleva el germen de la di-

solución de diferencias minoritarias previas»). Desberdintasunak ezabatzen dituenhizkuntza baten bila goaz. Hizkuntza honek zerikusia badu hizkuntzaren erabileraarruntarekin, «izaki plural batek, gizaki arruntak azken buruan, deskodifikatubehar duen hizkuntza baita». «Un lenguaje mediador de validez común», dio La-devézek. Beraz, hizkuntza naturaletik, ahozko hizkuntzatik, jendeak normaleanerabiltzen duen hizkuntzatik abiatzen gara, nolabait kodetu egiten dugu, idatzizaurkeztu eta berriro jendeari, gizaki arruntari, eskaintzen diogu deskodetu dezan.Historian zehar ere hori egin da, euskaraz ere bai, hori da esaterako Argiaren ka-sua, Gerra aurreko Kazetaritzan, eta hortik zetorkion bere garaian lortu zuen arra-kasta.

2. HIZKUNTZA KOMUNA, HIZKUNTZA BEREZITUA, KAZETARITZAKO HIZKUNTZA

Gauzak horrela, zeintzuk dira kazetaritzako hizkuntzaren ezaugarriak eta, ba-tez ere, kazetaritzako hizkuntza idatziarenak? Lehenik eta behin, hizkuntza lan-dua eta hizkuntza idatziaren ezaugarriak dira. Hizkuntza idatzia eta ahozko hiz-kuntza ez dira gauza bera; azken buruan, hizkuntza idatzia ahozko hizkuntzarennolabaiteko kodeketa da.

Zeintzuk lirateke kazetaritzako hizkuntzaren ezaugarriak? Emil Dovifat-ekhiru aipatzen ditu, nahiko klasikoak: argitasuna, zehaztasuna eta irakurlearenarreta lortzeko gai den hizkuntza bat izatea. Neale Copple-k ere berdintsu dio.Bestalde, Emil Gabel-ek beste aholku bat eransten du, 1921ean Scott-ek emanzuena: keep readers in mind, hau da, irakurlea beti gogoan eduki. Urrezko araubihurtu da kazetariontzat. Gabel-ek zioen Kazetaritza hiru osagaik osatua zela:teknika bat erabiltzea, mezu bat igortzea, eta publiko bat lortzea. Arreta lortzeko,hiru aholku ematen zituen:

a) Eskematizazioa: Gertaerak, nahiz eta konplexuak izan, modu xehe batezaurkeztu behar dira.

b) Dramatizazioa, edo giza interesa.c) Noizbehinkako interesaren aldaketa.

Beste aholku bat oraindik: kazetariak irakurlea beti ondo tratatu behar du,ondo kontsideratua izan behar da. Gainera, kontuan hartu behar dugu komunika-bideak nola irakurtzen diren: batzuetan presarik gabe, baina gehienetan partzialki,presaka, berri batzuk bakarrik irakurriz, eta ez beti osorik.

Argitasuna lortzeko, kazetaritzako hizkuntza, batez ere idazpuruetan, nomina-la da gehienbat: izena nagusitzen da, eta aditza aldiz ez. Jarrera hori hizkuntzagehienetan gertatzen da. Zergatik? Izen-eraiketak motzagoak direlako, eta badiru-di haietan objektibotasuna eta inpertsonalitatea nagusitzen dela, eta horiek Kaze-taritzan oso ezaugarri garrantzitsuak direla. Dena den, aditza ez da alde baterautzi behar: aditzak ekintza dakar, halako mugimendua erakusten digu, eta aditz-

18 INFORMAZIO-GENEROAK

esaldiek ez dute zertan konplikatuak izan behar. Hori bai, esaldiek motzak (bainaez telegrafikoak) izan behar dute.

3. IRAKURGARRITASUNA ETA ULERGARRITASUNA KAZETARITZA-MEZUAN

Kazetaritzako hizkuntzan ere beste bi osagai azpimarratzen dituzte adituek,batez ere amerikarrek: leggibility (irakurgarritasuna) eta readibility (ulergarritasu-na). Lehenengoa aspektu tipografikoei dagokie, eta bigarrena idazkerari: esaldimotzak, oztoporik gabeak, menpekoak asko erabili gabe, izenak erabiliz (izen-esaldiak)... Batzuek ere indize batzuk ezarri dituzte, nahiko konplikatuak, guk aipa-tuko ez ditugunak, hitzak zenbat errepikatzen diren kontuan hartuz.

Laburbilduz, mende honetan zehar egindako gogoetaren ondorioz, esan daitekeKazetaritzaren hizkuntzaren ezaugarriak sei direla, Martínez Albertos-ek (1992)bildu dituenak:

1. Zuzentasuna, landutako ahozko hizkuntzatik gertu dago kazetaritzako hiz-kuntza.

2. Laburtasuna: izen-sintagma nagusi dira esaldi laburrak lortzeko (erdaraz,Martínez Albertos-ek 15-17 hitz gomendatzen ditu esaldi bakoitzean).

3. Argitasuna: Komunikazioa eraginkorra izateko, aditz egokiak erabili behardira, forma aktiboan eta indikatiboan.

4. Jasotzailearen arreta lortzeko helburua duen hizkuntza bat da: hasiera-ha-sieratik irakurlea erakarri behar da. Horregatik sarreraren teoria oso batsortu da aspalditik (5 w’ren araua, edo Erretorikak proposatzen zuen an-tzeko araua).

5. Ekoizpen komuneko hizkuntza da: Askok parte hartzen dute irakurleak ja-sotzen duen testuan, kazetariak, argazkilariak, idazketa-buruak... Gainera,komunikabideak ezarritako arau eta ezaugarrietara egokitua da. Arauhauek estilo-liburuaren bitartez adierazten dira.

6. Hizkuntza mistoa da: Kazetaritzan denetariko hizkuntzak erabiltzen dira,gaien arabera batez ere. Epaiketa bati buruz hitz egin behar dugunean, adi-bidez, abokatuen hizkera erabili eta gure irakurleari ulerrarazi behar diogu.

Excursus: Forma aktiboa erabiltzeko gomendioa, batez ere, euskaraz oso apli-

kagarria da, gure hizkuntzan ez baita beti posible esaldi pasiboak egitea. Batzue-

tan, forma pasiboa erabiltzen da inpertsonalitatea emateko (erdaraz asko esaten da

«No se sabe»), baina euskaraz hobe izaten da forma aktiboa erabiltzea («Ez daki-

gu»). Gainera, maizegi erakusten dugun erdararen menpekotasunagatik, honelako

esaldiak ere irakurtzen dira: «gizonak etxea egin du» esan beharrean, «etxea egina

da gizonarengandik» edo «gizonagatik». Azken esaldi hau erabat okerra da, «-gan-

dik» eta «-gatik» atzizkiak ez baitira erdarazko «por» hitzaren itzulpena. Gainera,

bai euskaraz bai erdaraz, esaldi pasiboak dotoregoak direlako ustea oso okerra da.

Agian uste bat hedatuegi dagoelako, zoritxarrez: zenbat eta zailagoa, ulergaitza-

goa izan irakurtzen duguna, hainbat eta hobeagoa da estiloa eta idazlea. Ez da

KAZETARITZAKO HIZKUNTZAREN EZAUGARRIAK 19