HISTORIA ETA ARTE IBILBIDEAK ARTXIBOAK · Artxiboak. (DBH). Irakaslearen koadernoa. 2018-2019...

Udaleko Hezkuntza Zerbitzua

Servicio Municipal de Educación

HISTORIA ETA

ARTE IBILBIDEAK

ARTXIBOAK IRAKASLEAREN KOADERNOA

2018/2019 ikasturtea

Artxiboak. (DBH). Irakaslearen koadernoa. 2018-2019 ikasturtea

1

1. AURKEZPENA GASTEIZ, HEZIKETARAKO ESPAZIO GISA izeneko heziketa-programa Udalak taxutu du, honako asmo honekin: hiria ezagutzeko OBJEKTU gisa, ikasketarako TOKI gisa eta hezkuntzako ERAGILE gisa baliatzea. Hezitzaile izateko, hiri batek, zeregin tradizionalak ez ezik, nahita eta arduratsu bere gain hartu behar ditu beste zeregin hauek ere: «bere herritar guztiak heztea, sustatzea eta garatzea, haur eta gazteengandik hasita» (Bartzelonako Deklarazioa, Hiri Hezitzaileen I. Biltzarra, 1990). Udaleko Hezkuntza Zerbitzuak, programa honen bitartez, hiriaren eta eskolaren arteko elkarrekintza-dinamika sortu nahi du. Hartara, Gasteizko herritarrei (eskola- umeengandik hasita) aukera eta bultzada emango die, hiria ezagutu eta bizi dezaten. Programaren giltzarrietako bat dira HISTORIA ETA ARTE IBILBIDEAK. Ibilbidea, izatez, hiria ezagutzeko jarduera bat da, eta honako helburu hauek ditu:

- Gasteizko toki eta eraikin adierazgarrietan barrena ibilbide didaktikoak eginez,

bertatik bertara ezagutzea garai historiko jakin baten ezaugarriak eta garai hark gaur egungo hirian duen eragina.

- Hiriaren ezagutza praktikoa sustatzea. Hartara, hiriak eskaintzen dizkigun baliabide

eta zerbitzuak ezagutu eta erabiltzeko behar den informazioa ematen zaie ikasleei.

- Ibilbidearekin lotura duten emakumeak ikustaraztea; aitortzea eta balioan jartzea historian, kulturan, artean eta politikan egin duten ekarpena.

- Ikasleen artean, ingurunea, oro har —eta historia eta arte ondarea, bereziki—

balioetsi eta errespetatzeko ohiturak eta jarrerak sustatzea.

Programa honetako baliabide didaktikoetako bat Irakaslearen koadernoa da. Ibilbidean parte hartuko duten irakasleek koaderno honetan aurkituko dute ikasgelako jarduera prestatu eta osatzeko behar duten informazioa. Hala, ikasleek modu aktiboan parte hartzea eta jarduerari etekin handiagoa ateratzea errazten da.


2

Hurrengo taulan, programaren ezaugarri nagusiak ageri dira.

Ibilbidea Hartzaileak Baliabide didaktikoak Iraupena Taldea bitan banatuko da kopuru honetatik aurrera*:

Erdi Aroko Gasteiz

Lehen Hezkuntzako 5.a eta 6.a DBHko 1. zikloa

Unitate didaktikoa, DVDa, irakaslearen koadernoa, ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria.

2 ordu

21 ikasle edo gehiago

HHI eta helduen taldeak


Gasteiz neoklasikoa

DBHko 2. zikloa


2 ordu




XIX. mendeko zabalgunea

DBHko 2. zikloa Unitate didaktikoa, DVDa, irakaslearen koadernoa, ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria.

2 ordu




Artxiboak ezagutzea

DBH, DBHO, HHI eta helduen taldeak

DVDa, irakaslearen koadernoa, ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria.

2 ordu


Idazketa eta idatzitakoa

DBH, DBHO, HHI eta helduen taldeak

PPT, irakaslearen koadernoa, ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria

3 ordu 15 ikasle edo gehiago

San Pedro eliza DBH, DBHO, HHI eta helduen taldeak

Irakaslearen koadernoa, ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria (aukerakoa).

Ordubete eta 30 minutu

Ez da banatzen.

Udaletxea

Lehen Hezkuntzako 5.a eta 6.a





Santa Maria katedralera bisita

Lehen Hezkuntzako 6.a eta DBH DVD (LHko 6.a)

Ikaslearen koadernoa. Monitore-gidaria.


26 ikasle edo gehiago HHI eta helduen

taldeak

Lantegiak Santa Maria katedralean

DLHko 1. mailatik 5.mailara

Maila bakoitzean Power Point bat

Bi ordu Ez da banatzen.

Argiaren elizpea DBH, DBHO eta beste talde batzuk.

Monitore-gidaria Ordubete Ez da banatzen.


3

Gasteizko ahozko memoria 1940-1965

DLHko 4. maila

Power Point, argazkiak. Monitorea eta Mejora Fundazioako boluntarioak

Ordubete Ez da banatzen.

Ikustarazi beharreko historia: emakumeak Gasteizen.

DBH eta DBHO. Irakaslearen koadernoa eta monitore-gidaria.

Bi ordu. 21 ikasle edo gehiago.

*Zehaztutako ikasle-kopurutik aurrera, bi taldetan banatuko dira ikasleak. Kasu horretan, irakasleaz gain, bigarren arduradun bat etortzea gomendatzen da, azpitalde banten ardura har dezan.

2. ANTOLAKUNTZA Jarraian, irakasleek ibilbidea prestatzean kontuan izan beharreko zenbait alderdi aipatuko ditugu:

Irakasleen parte-hartzea

Parte hartzen duen irakasleak honako zeregina izango du: ibilbide osoan zehar ikasleek jokabide egokia eta arreta izan dezaten zaintzea. Era berean, irakasleak oso parte hartze garrantzitsua izango du jardueran. Beharrezkoa deritzon aldiro, esku hartuko du, monitorearen azalpenak osatzeko edo azalpen horiek taldearen ezaugarriei egokitzeko.

Ikasle-kopurua zenbateko jakin bat baino handiagoa baldin bada (ikusi aurreko orrialdeko taula), bi azpitalde egingo dira. Kasu horretan, irakasleaz gain, bigarren arduradun bat etortzea gomendatzen da, azpitalde baten ardura har dezan.

Ikasleentzako oharra

Ezinbestekoa da ikasleak jabetzea ibilbidea ez dela txangoa, hezkuntza-jarduera baizik. Halaber, garrantzitsua da ikasleek arropa egokia janztea, bereziki egun hotz eta euritsuetan, osterantzean zaila baita ibilbidea normaltasunez egitea.

Jarduerara etortzea

Jarduerara etortzerik ez baldin baduzue, Udaleko Hezkuntza Zerbitzuari garaiz jakinarazi behar diozue, jarduera-eguna baino hiru egun baliodun lehenago gutxienez, data aldatu ahal izateko. Jarduerara aurreabisurik gabe eta arrazoibide egokirik gabe huts egiten duenak ezin izango du beste egun batean egin. Gainera, hurrengo ikasturteetan jardueratik kanpo uztea eragin dezake.


4

Garraioa

Ikastetxeek aukera izango dute garraiorako diru-laguntza eskatzeko, 2018-2019 ikasturterako. Deialdia, irizpide berriekin eguneratua, Udaleko Hezkuntza Zerbitzuaren

webgunean argitaratuko da eta, halaber, ikastetxe guztiei bidaliko zaie urritik aurrera.

3. HELBURUAK

Ikus dezagun, segidan, Artxiboak ibilbidearekin zer helburu lortu nahi diren:

Ikasleei artxiboen oinarrizko ezaugarriak azaltzea (zer diren, zer eginkizun dituzten, zer artxibo mota dauden…).

Gure hiriko artxiboak ezagutaraztea. Informazio zehatzagoa emango dugu Udal Artxiboaz eta Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegiaz (A.L.H.A.).

Ikasleei zuzeneko kontaktua eskaintzea, bisitatzen ditugun artxiboetan gordetako dokumentuekin.

Udal Artxiboa eta Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegia dauzkaten eraikinen historia eta ezaugarri nagusiak ezagutzea.

Konturatzea artxiboak herritar guztientzat irekita dauden zentroak direla, eta han gordetako informazioa oso baliagarria izan daitekeela.

Artxiboak erabiltzen ikastea.

Dokumentu-ondarea balioetsi eta errespeta dezatela sustatzea.

4. EDUKIAK

Ibilbide honek, edukiei dagokienez, alderdi hauek ditu ardatz:

Zer den artxibo bat, eta zer eginkizun bete behar dituen.

Dokumentuak egiten duen bidea artxibora iristen denetik erabiltzailearengana heltzen den arte.

Erabiltzailearen ibilbidea: dokumentuak kontsultatzeko prozedura.

Udal Artxiboa: historia, dokumentu-funtsak, instalazioak…

Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegia: historia, dokumentu-funtsak, instalazioak…

Koaderno honen eranskinean ematen dizuegu eduki horiei buruzko informazio zehatza.


5

5. METODOLOGIA Jarduerak hainbat zati berezi ditu:

1. Ibilbidea egin aurreko jarduerak. Ikasgelan egingo dira, irakasleek dinamizatuta.

2. Artxiboetan barrena doan ibilbidea, gidari-begiraleak dinamizatua: -- Udal Artxiboa: sarrera, artxiboen jatorria eta bilakaera, egungo eginkizunak.

- Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegia: bideoaren proiekzioa, dokumentuen

ibilbidea, dokumentu-erakusketa eta erabiltzaileen ibilbidea.

3. Ibilbidea egin ondorengo jarduerak. Ikasgelan egingo dira, irakasleek dinamizatuta.

Ibilbidean zehar egingo diren ekintza eta jardueren bidez, ikasleen pentsamendu sortzailea eta kritikoa sustatuko da. Orobat, gogoeta, analisia eta ordezko aukeren bilaketa eragingo die.

Ibilbidean, parte-hartzaileen arteko harreman-prozesu egokia bultzatuko da. Hartara, indartu egingo dira taldearen kohesioa, ikasleen parte hartze aktiboa, errespetua eta talde lana. Monitore-gidaria saiatuko da ibilbidearen edukiak egokitzen, parte-hartzaileen ezagutzen maila berean izan daitezen. Era berean, talde bakoitzaren ezaugarrietara egokituko du ibilbidea. Behar izanez gero, esku hartzeko estrategiak aldatuko ditu. Ibilbideak ikaskuntza praktiko eta orokorra dakar, hiriaren bizitza bera ere halakoxea baita. Jardueran sartuta daude alderdi kognitibo, estetiko eta etikoak (ikasleek ezagutzak, trebetasunak, ohiturak eta balioak bereganatzea). Hartara, herritar bizitzan parte-hartze kritiko eta eraikitzailea izatea bultzatzen da. Asmoa da parte-hartzaileek ardura har dezatela euren ingurunearekiko, ondarearekiko eta kontserbazioarekiko.

6. IBILBIDEA EGIN AURREKO JARDUERAK Gomendatzen dugu irakasleak ikasgelan azal ditzala ibilbidean garatuko den gaiaren edukirik garrantzitsuenak. Jarraian, irakasleei ibilbidearen prestatze-lanetarako baliagarri izango zaizkion hainbat ariketa zehaztuko ditugu.

1. ARIKETA

Ikasleei egingo duten ibilbideaz gogoeta eragiteko, eta artxiboez zenbat dakiten ebaluatzeko, galdera hauek egin diezazkiekegu:

1.1. Zure ustez, zer da artxibo bat?

1.2. Ezagutzen duzu artxiborik zure hirian? Adieraz ezazu zein.

1.3. Segur aski, gehiagotan bisitatuko zenuen liburutegi bat, artxibo bat baino. Baina, zure ustez, zein da bien arteko aldea?


6

2. ARIKETA Artxibo baten lehen helburua da bere antolakundea zerbitzatzea, eta zure kudeaketa egiteko behar dituzun dokumentuak —edo dokumentuetako informazioa— zure eskura jartzea. Artxibo publikoek, gainera, herritarren zerbitzura jartzen dituzte dokumentuak, eta herritarrek administrazio izapideren baterako edo ikerketarako erabil ditzakete.

2.1. Bururatzen zaizu nork sor dezakeen artxibo bat?

2.2. Zer dokumentu mota uste duzu kontsulta daitekeela artxibo publikoetan?

3. ARIKETA

Artxibozainak hainbat zeregin egin behar ditu, herritarrei dokumentuak bilatzea eta kontsultatzea ahalbidetzearren.

3.1. Zure ustez, zer zeregin egin beharko ditu artxiboaren arduradunak, zuk dokumentua kontsultatu ahal izan baino lehen?

3.2. Zure ustez, artxibozainaz beste, zein langile behar dira artxiboak behar bezala funtziona dezan?

4. ARIKETA Talde-lana, eta guztien aurrean azaltzea: guztien artean egin itzazue iruzkinak, hirian ezagutzen dituzuen artxiboez. Gero, saia zaitezte taula hau betetzen. Ez dakizkizuen datuak, ibilbidea egin eta gero bete ditzakezue.

ARTXIBOA KOKALEKUA FUNTSAK ERAIKINA


7

7. IBILBIDEA Gidari-begiraleak taldeari harrera egingo dio Udal Artxiboaren sarrera nagusian (Unibertsitateko ibilbidea,1). Hantxe aurkeztuko die jarduera: zertan datzan eta zein metodologiarekin gauzatuko den azalduko die. Taldea 15 ikasle edo gehiagokoa baldin bada, bi azpitaldetan banatuko da, eta azpitalde bakoitzak begirale bat izango du. Kasu horretan, irakasleaz gain, bigarren arduradun bat etortzea gomendatzen da, azpitalde baten ardura har dezan.

PILAR AROSTEGI UDAL ARTXIBOA

Taldeari harrera eta metodologiaren aurkezpena; artxiboen hastapenak, jatorria eta bilakaera; gaur egungo eginkizunak (agirien-zaintza, kontserbazioa, zaharberritzea, sailkapena, katalogatzea eta zabalpena).

ARABAKO LURRALDE HISTORIKOAREN AGIRITEGIA

- Bideoa ikustea. - Dokumentuaren ibilbidea, harreratik zabalpenera arte. Taldeak banan-bana bisitatuko ditu dokumentuek igarotzen dituzten guneak, artxibora iristen direnetik biltegietan gordetzen diren arte. - Jatorrizko dokumentuen erakusketa (pribilegio-gutunak, erregeen posta-trukea, buldak, libeloak, kontabilitate-dokumentuak, errege-eskakizunak,..). Biltegien eremu batean, jatorrizko dokumentuen aukeraketa bat egongo da ikusgai. Dokumentu bakoitzaren ezaugarriak azalduko ditu gidak: hizkuntzak, letra motak, laburdural, zigilu motak, euskarri motak… - Erabiltzaileen ibilbidea: kontsulta-sistema. Zer artxibora jo, eta nola erabili? Begiraleek azalduko dute zer ibilbide egiten duten hiritarrek eta ikertzaileek artxibo batean zerbait bilatzen dutenean.

8. IBILBIDEA EGIN ONDORENGO JARDUERAK Udalaren Hezkuntza Zerbitzuaren webgunean ikasleen koaderno didaktikoa duzue. Bertan, ibilbideari buruzko informazioa duzue; baita jarduera-proposamenak ere.

9. EBALUAZIOA Udaleko Hezkuntza Zerbitzuak hainbat tresna prestatu du, Historia eta Arte Ibilbideen Programa baloratzeko. Horretarako, taldearen arduradunaren iritzia bereziki garrantzitsua da.

Horretarako, monitoreak ebaluazio-fitxa bat emango dio irakasleari ibilbidearen bukaeran betetzeko.

Bertan, ibilbidean gertatutako edozein gorabehera eta programa hobetzen lagunduko duten iradokizunak egitea eskertuko genuke.

https://www.vitoria-gasteiz.org/docs/wb021/contenidosEstaticos/adjuntos/es/04/76/80476.pdf


8

ERANSKINA

ARTXIBOAK

1. ZER DIRA ARTXIBOAK?

Artxiboak, izatez, edozein administrazio, elkarte edo pertsonaren kudeaketa-prozesuaren zati bat dira. Erakunde horretako kideek beren eginkizunak egitean sortzen edo jasotzen dituzten dokumentuak modu seguru, ordenatu eta iraunkorrean gordetzeko beharraren eraginez sortzen dira. Hasieran, dokumentu horiek interesa dute erakundearentzat berarentzat eta erakundeari loturiko pertsonentzat. Denboraren joanarekin, artxiboan gordetako dokumentuek kudeaketarako garrantzi hura galduz doaz, eta interes historikoa hartuz. Orduan, ikertzaileen esku jartzen dira, dokumentuak aztertuz beren ikerlanak egin ditzaten.

Artxiboetan gordetzen den informazioa, paperean ez ezik, bestelako edozein euskarritan ere izan daiteke: zinta magnetofonikoetan, CDetan, DVDetan eta disketeetan, baita zerbitzari batean bildutako formatu digitaletan ere. Halaber, informazio hori hainbat motatako dokumentuetan adieraz daiteke: dokumentu idatzietan, grafikoetan, fotografikoetan, soinuzkoetan edo ikus-entzunezkoetan, besteak beste.

Fitxategien jabe den erakundearen arabera, fitxategiak askotarikoak izan daitezke: elizakoak, familiakoak, Administrazio publikoarenak (tokiko Administrazioa, autonomia erkidegokoa, Estatukoa), enpresenak, eta abar. Artxibo publikoek herritarren zerbitzura jartzen dituzte dokumentuak, eta herritarrek administrazio-izapideren baterako edo ikerketarako erabil ditzakete.

2. ARTXIBOEN EGINKIZUNAK

Tradizioari jarraikiz, beren eskumeneko dokumentuak biltzea izan dute artxiboek zeregin nagusi. Hala ere, hasiera bateko zeregin horren eskutik, artxiboak iraganeko gertakarien gordailu edo biltegi bihurtuz joan ziren, dokumentazioaren hartzaile huts, eta eginkizun guztiz pasiboa egitera jo zuten. Gero, artxiboetako funtsen zainketa lanen ondorioz, artxibo eredu berria taxutuz joan zen. Dokumentuen kontserbazioa zaintzeko eginkizuna, lehen mailako ardura bihurtu zen. Dokumentazioak herri baten historia eta kultura ondare gisa duen balioak dokumentazioa bera babesteko politika zehaztu zuen. Artxiboak, funtsak zaintzearen eta kontserbatzearen ardura duenez, baldintza bereziak ezartzen ditu antolakuntzaren aldetik ere. Kontrolerako eta informaziorako tresnak prestatzen ditu, zerbitzu egokia eman ahal izateko. Alde horretatik, artxiboen barruko funtsezko eginkizun bat da dokumentuak antolatzea, artxiboetako printzipio jakin batzuei jarraikiz (adibidez: jatorriaren printzipioa). Hala, dokumentuak sortzeko prozesua erreproduzitzen duen egitura ematen zaio, eta dokumentuak aurkitzea erraztuko duen egitura ematen zaio. Erabiltzaileak artxiboko baliabideak erraz erabili ahal izateari lehentasuna ematearren, artxiboetan garrantzi handia du funtsak deskribatzeko lanak (gidak, katalogoak, inbentarioak eta datu baseak egitea). Gainera, kontserbazio eginkizunak berekin dakar hainbat eta hainbat neurri gauzatzea. Neurri horiekin, baliabideak hondatzea prebenitu nahi da, eta egoera txarrean dauden dokumentuak sendotu eta zaharberritu. Horregatik guztiarengatik, artxibo modernoek arreta berezia jartzen dute kontserbazio eginkizunean.


9

XX. mendearen bigarren erdialdean, artxiboen ikuspegi berria eratuz joan zen, eta ikuspegi horretan garrantzirik handiena dute zerbitzatzeko eta zabaltzeko eginkizunek. Dokumentu-funtsak dokumentuak sortu dituen erakundeari eta herritarrei zerbitzatzea, eta hainbat bidetatik zabalkundea ematea.

Hortaz, honela laburbil ditzakegu artxiboen eginkizunak: dokumentu-iturriak bildu, zaindu, antolatu, deskribatu, kontserbatu, zerbitzatu eta zabaltzea. Gaur egungo legeetan jasota daude eginkizun horiek guztiak.1

3. ARTXIBO SISTEMA

Artxibo Zerbitzuak bere barne kudeaketa Artxibo Sistema erabiliz antolatzen du. Sistema horrek, administrazio-kudeaketa eta dokumentazio fluxuak bideratzeko, ondoz ondoko hainbat fase erabiltzen ditu.Fase horiekin bat datoz ondorengo administrazio unitate hauek:

a) Bulegoko artxiboak. b) Bitarteko bulegoak. c) Artxibo nagusiak. d) Artxibo Historikoa.

Bulegoko artxiboen zeregina da administrazio-unitateen lanaren emaitza diren agiriak era antolatuan kontserbatzea; baita gordetako dokumentuen instalazioa, kontsulta eta kokapena kontrolatzea ere. Horren ardura duten administrazio-unitateek beren bulegoetan edo egokitutako tokietan gordeko dituzte sortzen dituzten agiriak, harik eta bitarteko artxibora edo, hala badagokio, artxibo historikora igortzen diren arte.

Bulegoetako artxiboetatik igorritako dokumentazioa artxibo nagusietan eta bitartekoetan kudeatu eta gordeko da era antolatuan, harik eta artxibo historikoetara igortzen den arte.

Artxibo historikoa unitate administratiboa da; Artxibo Zerbitzuaren ardatza eta, aldi berean, berezko egoitza. Hara iristen dira bigarren mailako balioa duten dokumentuak (50 urtetik gora), gehienbat informazio historikoa dutenak. Artxiboko zerbitzu bakoitzaren arduradunak dokumentuak kontserbatzeko lanen egutegiak egingo ditu. Hor zehaztuko dira transferentzia, kontserbazio eta kanporatze edo garbiketa-lanak egiteko epeak.

4. DOKUMENTUAK ETA HAIEN ANTOLAKUNTZA Dokumentuak dira nagusi artxibo batean, jarduera guztia baitabil dokumentuak kontserbatu, sailkatu eta zabaltzearen inguruan.

Dokumentuak espedientetan eta liburutan taldekatzen dira, eta horiek kaxetan gordetzen dira, artxiboetako gordailuetan. Artxibo batean dauden kaxa, paper-sorta eta liburu guztiek osatzen dituzte dokumentuen funtsak.

Behar den bezala sailkatu, ordenatu eta deskribatu behar dira, ondo eta erraz erabili ahal izateko. Dokumentuei egiten zaien lehenengo multzokatzean, jatorriaren arabera ordenatzen dituzte, sortu dituen erakundearen arabera multzoak edo atalak eratuz. Multzo bakoitza beste batzuei lotzen zaie, dokumentu serieak eginez.

a. 1 Euskal Kultura Ondarearen Legea 7/1990 Legea, 1990eko uztailaren 3koa.


10

Gainera, deskribatu egin behar dira, hau da, dokumentuetatik informazioa atera behar da: dokumentu bakoitzerako, idatzi zen data eta tokia, edukiaren laburpena eta forma-ezaugarriak adierazi behar dira, eta katalogo-zenbakia eman behar zaio, biltegian duen lekua jakinarazteko. Gordailuetan, oro har, armairu trinkoetan ipinita daude dokumentuak: gordetzeko sistema trinkoa da, eta toki asko aurrezten du. Armairu trinkoen barruan gordetzen dira kutxak, paper sortak, planeroak...

Dokumentuak hainbat eratako euskarritan daude: pergaminoan, paperean, mikrofilmean, disketean, kristalezko planak, zinta magnetikoan, DVDan, CDan… Beraz, zeinek bere biltegiratze baldintza bereziak behar ditu. Horregatik, artxiboak dauzkaten eraikinek segurtasuneko eta sua itzaltzeko sistemak dituzte, eta dokumentu-mota guztiak ondo kontserbatzeko tenperatura- eta hezetasun-maila kontrolatzeko neurriak.

5. DOKUMENTUAK MAILEGATZEA ETA KOPIATZEA

Artxiboetako dokumentuak mailega daitezke eta kopia daitezke. Dokumentuak Artxibo Zerbitzutik atera ahalko dira, mailegu gisa, dela antolakunde beraren barruan, dela erakunde horretakoak ez diren beste pertsona edo erakundeentzat, zientziako, hezkuntzako edo kulturako erabilera ematearren. Betiere, artxiboak mailegu horien erregistroa edo kontrola eramango du.

Artxibo-zerbitzuetako langileek ez beste inork egin ahal izango dituzte dokumentuen kopiak. Hala ere, aparteko kasuetan, artxiboko zerbitzu publikoaren arduradunak baimena eman dezake dokumentuak kanpora ateratzeko kopiak egiteko, beti ere prozesua kontrolatuta badago.

Artxibo-zerbitzuko arduradunak murrizketak ezar ditzake eusk dokumentatuak kopiatzeko orduan, zenbait irizpide kontuan hartuta: antzinatasuna, jatorrizko euskarriaren kalitatea eta egoera, kopien kopurua, formatuak edo erabiltzeak berak sor ditzaketen arriskuak edo eskabidea kopiak masiboki egiteko izatea.

Kopia arruntez gain, artxibo-zerbitzuak kopia konpultsatuak ere eskainiko ditu;: administrazio-balioa iraungita edo preskribituta duten agiriekin erabiliko da kopia konpultsatua.

6. DOKUMENTUAK KONTSULTATZEA

Herritar guztiek izango dute Dokumentu Ondarea kontsultatzeko eskubidea, inolako bereizkeriarik egin gabe. Gainera, dokumentuok kontsultatzeko eta erabiltzeko aukerak erraztuko dituzte. Beraz, deskribatzeko, informatzeko eta agiriak zabaltzeko tresna egokiak jarriko dituzte.

Herritarrek dokumentuak kontsultatzeko eskubidea izango dute, horien hizkuntza eta euskarri materiala dena dela, beti ere, espediente bateko zati badira, eskaria egiten den egunean espediente horri dagokion prozedura amaituta badago.

Dokumentuetako informazioak segurtasunean, ohorean, intimitatean edo norberaren imajinan eraginik badu edo bestelako datu pertsonalak jasotzen baditu eta legeak horiek guztiak babesten baditu, dokumentu horiek ezin izango dira ikusi, salbu eta eragindakoek berariaz baimena ematen badute. Eragindakoa hil zenetik hogeita bost urte igaro badira, ordea, ez da eragozpenik izango dokumentuak ikusteko. Hil zen eguna ezaguna ez bada, berriz, berrogeita hamar urte igaro beharko dira, dokumentua egin zenetik, ikusi ahal izateko.


11

Dokumentuak eta espedienteak ezingo dira kontsultatu, baldin arauetan xedatuta badago horien gaia sekretupekoa dela, merkataritzako, industriako edo Estatu-segurtasuneko sekretupean dagoelako.

7. GASTEIZKO PILAR AROSTEGI UDAL ARTXIBOA

7.1. Artxiboaren historia

Udal Artxiboaren jatorria, garai batean Gasteizko Kontzejuaren gobernuak eta gero Gasteizko Udalak sortutako dokumentuak dira. 1181. urtean Nafarroako Antso VI.a Jakitunak Gasteiz hiribilduari populazio forua eman zionetik, kontzejuak sortutako dokumentazio guztia zaindu eta gorde behar izan zen. Garai hartan, hiriaren dokumentuak elizetan gordetzen ziren. Gero, XVIII. mendearen amaieran, udalak egoitza propioa eskuratu zuen, eta Udal Artxiboa Espainia plazako udaletxean ezarri zuten. Hantxe izan zen, harik eta XX. mendeko 70eko hamarkadan Alaba Jeneralaren kaleko lokal batera behin-behinekoz eraman zuten arte. Han, jendearentzat eskuragarri jarri zituzten dokumentu historikoak eta tokiko liburutegia. Gaur egun, Unibertsitateko ibilbidean artxiboa hartzeko berariaz birgaitutako eraikinean du egoitza.

7.2. Artxiboaren funtsak

Gure hiriaren historia, iraganeko garaietatik gaur egun arte, Udal Artxiboaren funtsetan gordetzen da, eta askotariko alderdiak biltzen ditu. Informazio hori guztia atal hauetan sailkatzen da:

Atal Historikoa

Funts propioa. Gasteizko Udalak 1181etik XX. mendeko azken herena arte bere jardueran sortutako eta jasotako dokumentu guztiek eratzen dute atal hori. Dokumentu horiek hainbat gairi buruzkoak dira: ongintza, gurtza eta kleroa, armada, sustapena, udal gobernua, ogasuna, instrukzio publikoa, errolda, langileak, osasuna eta higienea... Udal akten 469 liburuko bilduma (1428 - 1429 eta 1479 – 1979 urteetakoak) eta pergaminoan idatzitako Erdi Aroko 89 dokumentuak nabarmentzen dira. Pergamino dokumentu horien artean, Gaztelako errege-erreginek hiriari emandako pribilejioak daude.

Beste udaletako funtsak. Ariniz (1695 - 1929), Foronda (1504 - 1975), Mendoza (1841 - 1975) eta Oto (1703 - 1975) udal ohietako dokumentuek osatua. Udalarenak ez diren funtsak. Hainbat jatorritako dokumentazio historikoa daukate, eta Artxiboak dohaintzen bidez, erosiz edo gordailuz jaso ditu. Hona hemen jatorriak: instituzioak, auzoteriak, kofradiak, elkarteak, enpresak eta familiak. Funts horretan Gasteizko umezurtz-etxearen dokumentazioa (1777-1984) nabarmentzen da.

Administrazio Atala

XX. mendeko hirugarren herenean udal bulegoetan sortutako dokumentazioak osatzen du. Atal hau zabalik dago eta urtero handitzen da. Atal honetako espedienteak eta artxibo liburuak udal konpetentzietatik sortu dira, bai Udalaren barne antolakuntzan bai hiriaren gobernuan eta herritarrentzako zerbitzuan. Dokumentazio horren kontsulta mugatua dago, partikularren datu pertsonalak dituzten informazioari dagokionez.

Atal Grafikoa


12

Udalak sortutako eta jasotako dokumentu grafikoak eta hiriarekin erlazionaturiko eta erosketen eta dohaintzen bidez jasotako bestelako dokumentu grafikoak biltzen ditu. Hainbat multzotan dago antolatuta: kartografia (mapak, planoak eta marrazki teknikoak, 1617. urteaz geroztik), marrazki originalak, grabatuak, inprimaki grafikoak, egutegiak, postalak, estanpak eta oroigarriak, kartelak, eguberri postalak eta bestelako materialak.

Argazkigintza Atala

Hainbat jatorritako funts eta bildumetako argazkiek osatua. Argazkiak 1876tik hasi eta gaur artekoak dira. Argazkigintzako laborategi propioa ere badu.

Historiaren Ikerkuntzarako eta Gai Lokalak aztertzeko Liburutegia

Udal Artxiboak biltzen ditu liburuak, aldizkariak, edozein motatako inprimakiak eta bestelako materialak, hiriarekin eta probintziarekin nolabait erlazionatuak eta ikerketa historikorako lagungarriak.

Liburutegi Teknikoa

Gainera, liburutegi teknikoa ere badago; Artxiboko langileek beste inork ezin du erabili.

7.3. Eraikina

1992. urteaz geroztik, Udal Artxiboa Unibertsitateko ibilbidean dago, Loma Jeneralaren kuartela izandako eraikin nagusian. Eraikin hori artxiboa hartzeko birgaitu zuten 1988an. Antzinako kuartela bost eraikinek osatzen zuten, eta artxiboa hartu duena zen nagusia, 1898an eraikia.

XIX. mendearen amaierako arkitektura militarraren adibide ona da. Eraikin soila da, eta oinplano laukizuzena eta bi solairu ditu; fatxadan adreilua eta harria nabarmentzen dira.

Eraikina barrutik erabat hustu zuten, artxiboa hartzeko egokitzearren, eta bi hegaletan banatu zuten: bata, barneko lanetarako eta gordailuetarako; eta bestea, administraziorako beheko solairuan (lehenengo solairuan, berriz, ikertzaileen gela dago).

8. ARABAKO LURRALDE HISTORIKOAREN AGIRITEGIA 8.1. Artxiboaren historia

Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegia Arabako Lurralde Historikoaren gobernu organoek —Aldundiak eta Biltzar Nagusiak— sorturiko dokumentazioaren ondorioz sortu zen. Biltzar Nagusiek, Biltzar Partikularrak eta diputatu nagusiak, gobernu-lana egiten zutenez, dokumentuak sortuz joan ziren 1463. urtetik aurrera. Koroatik zetozen dokumentuekin batera, bilera lekuetara eramaten zuten kutxa batean zaintzen eta gordetzen zuten. 1505. urteaz geroztik, kutxa hori Gasteizko San Frantzisko komentuko sakristian jarri zuten, han izaten baitziren Biltzar Nagusien bilerak.

Dokumentu multzo hori, geroago “Probintziako Artxibo“ izenarekin ezagutu zenaren jatorria da. Artxibo horrek, XIX. mendetik aurrera, Foru Aldundia sortzearekin, funtsa handitu zuen, Aldundiak bere eginkizunak egiten zituen eran. XIX. mendearen erdialdean, Arabako Foru Aldundiaren jauregia –Aldundiaren gaur egungo egoitza— eraiki ondoren, hara eraman zituzten dokumentu funtsak.


13

Sortutako dokumentuak etengabe ugaritzen ari zenez, XX. mendearen bigarren erdialdetik aurrera artxiboa hainbat lekutan izan da, Miguel Unamuno hiribidean horretarako berariaz egin zuten eraikinean behin betiko ezarri zuten arte.

8.2. Artxiboaren funtsak

Artxiboan gordetzen dira Arabako Foru Aldundiak probintziako gobernatzaile eta administratzaile eginkizunak gauzatzean historian zehar sortu dituen dokumentuak, eta dohaintzaz, erosita edo lagata artxiboan sartu diren dokumentuak. Ondoko taulan ageri dira dokumentu funtsak:

PUBLIKOAK PRIBATUAK GRAFIKOAK

Foru Administrazioa Familiakoak eta pertsonalak Argazkigintzakoak

Artxibo Historikoa Administrazio Artxiboa Foru Mutualitatea Las Nieves egoitza

(1816-1982)

Bustamante (1405-1971) Cola y Goiti (1578-1856) Emilio Enciso (1527-1990) Berastegi (1448-1960) Barona (1306-1967) Tejada (1382-1949) Samaniego (1470-1982) Moraza (1703-1972) Ibarrondo (XIX. Mendea)

Aldundia (1930-gaur

egun). Gereñu (1930-1950) Schommer Koch (1925-

1979) Enciso (1959-1965) Barona (1880-1974) Baraibar-Elortza (1890-

1955) Miñoiak (1870-1974) Ibarrondo (1860-1966) Gonzalo Busto (1897-

1947)

Toki Administrazioa Erakindeetakoak Figuratiboak

Gesaltza Añanako Udal

Artxiboa (1194-1936) Valderejoko Artxiboa

(1523-1967)

Santiago ospitalea (1428-1976)

Prestamero (Euskalerriaren Adiskideen Elkartea) (1765-1810)

OAR (1934-1994) Kartelak (1965-1994)

Administrazio instituzionala

Enpresakoa

Erakunde autonomoak Foru erakundeak

Ajuria (1819-1974) Gatzagako komunitatea

(1317-1972)

FUNTS PUBLIKOAK XIII. mendetik XX. mendeko erdialde arte probintziako gobernu organoek sortutako dokumentuak biltzen ditu Artxibo Historikoak. Bere antzinatasuna dela kausa, Arriagako Itunari buruzko dokumentua nabarmentzen da. Artxiboa lau ataletan banaturik dago: gobernazioa, sustapena, ogasuna eta gerra. XX. mendetik aurrera eta bere konpetentzien arabera Arabako Foru Aldundiak sortutako dokumentuek eratzen dute Administrazio Artxiboa. Dokumentu horiek batez ere Administrazioaren beraren zerbitzura daude, gaurkotasuna duten dokumentuak baitira. Dokumentua sortu zenetik gutxi gorabehera 30 urte betetzean, Artxibo Historikora eramaten dute.

FUNTS PRIBATUAK


14

Atal hori hainbat jatorritako artxibo historikoek osatzen dute, eta dohaintzen, erosketen eta gordailuen bidez osatu da. Funts horiek honela taldekatzen dira: familiakoak, instituzioetakoak, enpresetakoak eta bestelakoak.

FUNTS GRAFIKOAK Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegiko argazkigintzako ataleko funtsak oso askotarikoak dira bolumenaren, euskarriaren, teknikaren eta edukiaren aldetik. Funts guztiek ere ezaugarri biziro interesgarriak dituzte. Irudi kopuruaren aldetik, aipatzekoak dira Aldundiak berak sortutako funtsa (35.000 irudi), Gereñutarrena (25.500 irudi) eta Schommer Koch-ena (400.000 irudi).

FUNTS BIBLIOGRAFIKOAK Liburutegi Orokorrean, badira Kultura Kontseilu ohiak eta partikularrek egindako dohaintzetatik datozen funtsak. Liburuzaleentzat interesgarria da XVI. mendetik aurrera inprimaturiko obrekin osaturiko antzinako funtsa. Liburutegi Osagarria 1978an abiatu zen, ikerketetan laguntzeko helburuarekin. Erreferentziazko obrak eta obra orokorrak ditu, eta Euskal Herriaren eta Espainiaren historian espezializatua da.

8 3. Eraikina

Arabako Lurralde Historikoaren Agiritegiaren eraikina Gasteizko unibertsitate-campusean dago, 1992an Arabako Foru Aldundiko Jose Luis Caton arkitektoak eraikitako eraikin salbuetsi batean.

Lursail luzanga batean eraikita dago, eta bi hegal ditu, lur sail horretara egokiturik. Hegaletako bat dokumentuak gordetzeko proiektatu zen, eta kutxa hermetiko bat sinbolizatzen du. Baorik ez izateak eta aluminioz estalita egoteak sinbolismo hori areagotzen du. Bestea bi solairutan proiektatuta dago: beheko partean erakusketak eta hitzaldiak egiteko lekuak daude; goikoan aldiz, ikerlarientzako gela —kanpoaldeari beirate handi baten bidez begiratzen diona—, eta administrazio-zerbitzuak.

9. BIBLIOGRAFIA

- Gasteizko artxiboak ezagutzen. Gida didaktikoa. Jatorrizko ideia: Chapitel. Gasteizko Udaleko Hezkuntza Saila, 2003.

- 232/2000 Dekretua, azaroaren 21ekoa, Artxibo Zerbitzuetako Araudia eta Euskal Autonomia Erkidegoko Dokumentazio Ondarea erregulatzeko arauak onartzen dituena.

HISTORIA ETA ARTE IBILBIDEAK ARTXIBOAK · Artxiboak. (DBH). Irakaslearen koadernoa. 2018-2019...

Documents

Transcript of HISTORIA ETA ARTE IBILBIDEAK ARTXIBOAK · Artxiboak. (DBH). Irakaslearen koadernoa. 2018-2019...