1

HEBREERA

HEBREW, HEBREO, HÉBREU

Language family: Afro-Asiatic, Semitic, Central, South.

Language codes:

ISO 639-1 he

ISO 639-2 heb

ISO 639-3 either:

heg - Modern Hebrew

hbo - Ancient Hebrew

Linguasphere: 12 - AAB - a

Beste izen batzuk (autoglotonimoa: Ivrit (klasikoa: ‘Ibhrith)): ’aramit alt hulaulá [HUY].

<aramit alt hulaulá [HUY].

arabi alt arabic, judeo-iraqi [YHD].

arabic, judeo-iraqi [YHD] hizk. Israel; baita India, Irak, AEB ere.

arabic, judeo-moroccan [AJU] hizk. Israel; baita Kanada,

Frantzia, Maroko ere.

arabic, judeo-tripolitanian [YUD] hizk. Israel; baita Italia ere.

arabic, judeo-tunisian [AJT] hizk. Israel; baita Frantzia, Italia,

Espainia, Tunisia, AEB ere.

arabic, judeo-yemeni [JYE] hizk. Israel; baita Jemen ere.

arabized hebrew alt oriental hebrew dial hebrew [HBR].

arbili neo-aramaic alt lishanid noshan [AIJ].

bik alt judeo-tat [TAT].

bokharan alt bukharic [BHH].

bokharian alt bukharic [BHH].

bokharic alt bukharic [BHH].

bukharan alt bukharic [BHH].

bukharian alt bukharic [BHH].

bukharic [BHH] hizk. Israel; AEB, Uzbekistan ere.

bukharin alt bukharic [BHH].

canaanic alt knaanic [CZK].

2

djudi alt dzhidi [DZH].

dzhidi [DZH] hizk. Israel; baita Iran ere.

dzhudezmo alt ladino [SPJ].

dzhuhuric alt judeo-tat [TAT].

galigalu alt lishanid noshan [AIJ].

galiglu alt hulaulá [HUY].

haquetiya alt ladino [SPJ].

haquetiya dial ladino [SPJ].

hebrew [HBR] hizk. Israel; baita AEB, Alemania, Australia,

Erresuma Batua, Kanada, Palestina, Panama ere.

hebrew tat alt judeo-tat [TAT].

hebrew, ancient [HBO] hizk. Israel.

hula hula alt hulaulá [HUY].

hula’ula alt lishanid noshan [AIJ].

hulani alt lishanid noshan [AIJ].

hulaulá [HUY] hizk. Israel; baita Iran, AEB ere.

iraqi judeo-arabic alt arabic, judeo-iraqi [YHD].

italkian alt judeo-italian [ITK].

ivrit alt hebrew [HBR].

jabali alt hulaulá [HUY].

jbeli alt lishanid noshan [AIJ].

jewish iraqi-baghdadi arabic alt arabic, judeo-iraqi [YHD].

jewish tat alt judeo-tat [TAT].

jewish tripolitanian-libyan arabic alt arabic, judeo-tripolitanian

[YUD].

judeo spanish alt ladino [SPJ].

judeo-aramaic alt hulaulá [HUY].

judeo-aramaic alt lishana deni [LSD].

judeo-berber [JBE] hizk. Israel.

judeo-comtadine alt shuadit [SDT].

judeo-crimean tatar [JCT] hizk. Uzbekistan; baita Georgia,

Kazakhstan ere.

judeo-crimean turkish alt judeo-crimean tatar [JCT].

judeo-czech dial knaanik [CZK].

3

judeo-french alt zarphatic [ZRP].

judeo-georgian [JGE] hizk. Israel; baita Georgia ere.

judeo-german alt yiddish, eastern [YDD].

judeo-german alt yiddish, western [YIH].

judeo-greek alt yevanic [YEJ].

judeo-italian [ITK] hizk. Italia.

judeo-persian alt dzhidi [DZH].

judeo-provençal alt shuadit [SDT].

judeo-slavic alt knaanic [CZK].

judeo-spanish alt ladino [SPJ].

judeo-tajik alt bukharic [BHH].

judeo-tat [TAT] hizk. Israel; baita Azerbaidjan, Errusia (Europa)

ere.

judeo-tatic alt judeo-tat [TAT].

judeo-yemeni alt arabic, judeo-yemeni [JYE].

judezmo alt ladino [SPJ].

judezmo dial ladino [SPJ].

judi alt dzhidi [DZH].

judyo alt judezmo dial ladino [SPJ].

juhuri alt judeo-tat [TAT].

juwri alt judeo-tat [TAT].

knaanik [CZK] hizk. Txekiar Errepublika.

krimchak alt judeo-crimean tatar [JCT].

kurdit alt hulaulá [HUY].

kurdit alt lishana deni [LSD].

kurdit alt lishanid noshan [AIJ].

ladino [SPJ] hizk. Israel; baita Puerto Rico, Turkia (Europa) etab

AEB ere.

leshon knaan alt knaanic [CZK].

lishan hozaye alt lishana deni [LSD].

lishan hudaye alt lishana deni [LSD].

lishana axni alt hulaulá [HUY].

lishana deni [LSD] hizk. Israel.

lishana didán alt lishanid noshan [AIJ].

4

lishana noshan alt hulaulá [HUY].

lishanid noshan [AIJ] hizk. Israel.

old hebrew alt hebrew, ancient [HBO].

oriental hebrew dial hebrew [HBR].

sefardi alt ladino [SPJ].

shuadi alt shuadit [SDT].

shuadit [SDT] hizk. Frantzia.

spanyol alt ladino [SPJ].

tripolita’it alt arabic, judeo-tripolitanian [YUD].

tripolitanian judeo-arabic alt arabic, judeo-tripolitanian [YUD].

tunis dial arabic, judeo-tunisian [AJT].

yahudic alt arabic, judeo-iraqi [YHD].

yemenite judeo-arabic

yemenite judeo-arabic alt arabic, judeo-yemeni [JYE].

yevanic [YEJ] hizk. Israel; baita AEB ere.

yevanitika alt yevanic [YEJ].

yiddish alt yiddish, western [YIH].

yiddish, eastern [YDD] hizk. Israel; baita AEB, Argentina,

Australia, Belarus, Belgika, Errumania, Errusia (Europa),

Estonia, Hegoafrika, Hungaria, Kanada, Letonia, Lituania,

Moldavia, Panama, Polonia, Puerto Rico, Ukraina eta

Uruguai ere.

yiddish, western [YIH] hizk. Ikus yiddish Europa (Alemania).

zarphatic [ZRP] hizk. Frantzia.

AZERBAIJAN

judeo-tat (judeo-tatic, jewish tat, bik, dzhuhuric, juwri, juhuri)

]TAT] 24.000 hiztun (1989ko errolda). Ipar-ekialdea,

bereziki Quba erregioa, Baku, eta Derbent (Errusia); bat ere

ez Iranen. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western,

Southwestern, Tat. Gregoriar (armeniar) elizaren tat jabetzak

Madrasa herrian bizitzeko erabiltzen ziren 1980koen

erdialdera arte eta tataren aldaera bat mintzatzen zuten,

5

judeo-tataren antzekoa; Armenia edo Errusiara joanak izan

behar dute. Ikus sarrera nagusia Israelen.

GEORGIA

judeo-georgian [JGE] 20.000 hiztun (1995), batzuk SESB ohira

joan dira norabait eta beste hainbat herrialdetara. South

Caucasian, Georgian. Baliteke georgieratik hizkuntza ez

bereizia izatea, baina hainbat hebrearrek erabilitako

dialektoak hitzak mailegatzen ditu; ekialdekoak eta

askenaztar juduak bereizirik bizi dira; judeo-georgieradunak

ez judeo-georgieradunengandik bereizirik bizi dira. Ikus

sarrera nagusia Israelen.

IRAK

arabic, judeo-iraqi (iraqi judeo-arabic, jewish iraqi-baghdadi

arabic, arabi, yahudic) [YHD] 100-150 hiztun (1992, H.

Mutzafi); gehienak Israelen. Afro-Asiatic, Semitic, Central,

South, Arabic. Ez ulergarria Libiako judeo-arabicarekin,

Tunisiako judeo-arabicarekin edo Marokoarekin; north-

mesopotamian arabicaren antzekoa; denak dira zaharrak

(1992). Ikus sarrera nagusia Israelen.

IRAN

-dzhidi (judeo-persian, djudi, judi) [DZH] (60.000 hiztun; 1995).

Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western, Southwestern,

Persian. Bukharicaren gertukoa, mendebaldar farsia. Jewish.

Ikus sarrera nagusia Israelen.

ISRAEL

6

arabic-judeo-iraqi (iraqi judeo-arabic, jewish iraqi-baghdadi

arabic, arabi, yahudic) [YHD] 100.000-120.000 hiztun (1994,

H. Mutzafi); herrialde guztietako populazio osoa 105.000-

125.000; jatorriz Iraketikoak; halaber mintzatua India, Irak,

AEB. Afro-Asiatic, Semitic, Central, South, Arabic. Ez

ulergarria judeo-tripolitanian arabic, judeo-tunisian arabic,

edo judeo-moroccan arabicarekin; txostenak dio Israelgo

hiztunak elebidunak direla hebreeraz; 40 urtez gorakoak

(1994, H. Mutzafi); ‘yahudic’ hitza eruditoek judeo-arabic

hizkuntza denak adierazteko erabiltzen dute; idazkera

hebrearra.

arabic, judeo-moroccan [AJU] 250.000 hiztun (1992, H.

Mutzafi); herrialde guztien populazio osoa 254.000; halaber

mintzatzen da Kanada, Frantzia eta Marokon ere. Afro-

Asiatic, Semitic, Central, South, Arabic. Dialekto asko; oso

ulergarria tunisian judeo-arabicarekin, batzuk judeo-

tripolitanian arabicarekin, baina inor ez judeo-iraqi

arabicarekin; txostenak dio israeldar hiztunak elebidunak

direla hebreeraz; mailegu sail handia espainiera, ladino eta

frantsesetik; hebrear idazkera, irrati programak.Jewish.

arabic, judeo-tripolitanian (tripolitanian judeo-arabic, jewish

tripolitanian-libyan arabic, tripolita’it, yudi) [YUD] 30.000

hiztun, gehienak 40 urtez gorakoak (1994, H. Mutzafi); bi

herrialdeetako populazio osoa 35.000; jatorriz

tripolitaniarrak, Libia; inor ez zen Libian geratu; halaber

mintzatua Italian ere. Afro-Asiatic, Semitic, Central, South,

Arabic. Ez da ulergarria judeo-iraqi arabicarekin;

ulergarritasun ertaina judeo-tunisian arabic eta judeo-

morocco arabicarekin; informazioak dio Israelgo hiztunak

elebidunak direla hebreeraz; hebrear idazkera. Jewish.

arabic, judeo-tunisian [AJT] 45.000 hiztun (1995, H. Mutzafi);

herrialde guztietako populazio osoa 45.500; halaber

mintzatzen da Frantzia, Italia, Espainia, Tunisia eta AEBetan

ere. Afro-Asiatic, Semitic, Central, South, Arabic. 5.000

7

hitzeko lexiko batek 1950ean % 79 arabiar jatorrikoak, % 15

erromantzetiko maileguak, % 4,4 hebreerazko maileguak, %

1,6 besterik (D.Cohen, 1985.254); informatu da Israelen

immigranteen belaunaldia elebiduna dela hebreeraz; hiztun

zaharrak; belaunaldi gazteagoak judeo-tunisian arabicaren

ezagutza pasiboa bakarrik dauka; hebrear idazkera. Jewish.

arabic, judeo-yemeni (judeo-yemeni, yemenite judeo-arabic)

[JYE] 50.000 hiztun )1995, Y. Kara); bi herrialdeetako

populazio osoa 51.000; halaber mintzatua Yemenen. Afro-

Asiatic, Semitic, Central, South, Arabic. Dialektoak: san<a,

<aden, be:da, habban. Aldaera denak daude nabarmen

bereiziak bertako musulmanen eraginez; hebrear idazkera.

Jewish.

bukharic (bokharic, bukharic, bokharan, bukharan, judeo-tajik)

[BHH] 50.000 hiztun (1995, H. Mutzafi); herrialde

guztietako populazio osoa 60.000; halaber mintzatua AEB eta

Uzbekistanen. Indo-European, Indo-Iranian, Iranian, Western,

Southwestern, Persian. Tajiki persianarekin erlazionatua;

baliteke erraz ulertzea tajikiarekin edo farsiarekin; halaber

judeo-persieraren antzekoa; asko etorkin berriak dira (1995);

hebrear idazkera; irrati emanaldiak. Jewish.

dzhidi (judeo-persian) [DZH] 60.000 hiztun (1995); bi

herrialdeetako populazio osoa 60.000 edo gehiago; halaber

mintzatua Iranen ere. Indo-European, Indo.Iranian, Iranian,

Western, Southwestern, Persian. Bukharicaren antzekoa,

mendebaldeko farsia; askok mendebaldeko farsia mintzatzen

du. Jewish.

hebrew (ivrit) [HBR] 4.847.000 hiztun (1998) edo populazioaren

% 81; herrialde guztietako populazio osoa 5.150.000; halaber

mintzatua AEB, Alemania, Australia, Erresuma Batua,

Kanada, Palestina eta Panaman ere. Afro-Asiatic, Semitic,

Central, South, Canaanite. Dialektoak: standard hebrew

(general israeli, europeanized hebrew), oriental hebrew

(arabized hebrew, yemenite hebrew). Ez da antzinako

8

hebreera edo hebreera biblikoaren ondorengo zuzena, baizik

eta hebreera geruza ezberdinen amalgama bat gehi eguneroko

mintzoaren eboluzio intrintsekoa; gaur batzuek Israelen

1.mailako hezkuntza hizkera dute, jatorriz 2. hizkuntza bezala

ikasten zutena; israeldar guztiek darabilte lehenengo edota

bigarren hizkuntza bezala; badago Hebrear Hizkuntza

Akademia; hizkuntza nazionala, hiztegia, gramatika, SVO.

hebrew, ancient (old hebrew) [HBO] Afro-Asiatic, Semitic,

Central, South, Canaanite. Liturgia hizkuntza bezala erabilia

eta Juduen Bibliako testurako. Iraungia.

hulaulá (judeo-aramaic, lishana noshan, lishana axni, jabali,

kurdit, galiglu, ’aramit, <aramit, hula hula) [HUY] 10.000

hiztun (1999, H. Mutzafi); herrialde guztietako populazio

osoa 10.000 edo gehiago; halaber mintzatua Iran eta AEBetan

ere. Afro-Asiatic, Semitic, Central, Aramaic, Eastern,

Central, Northeastern. Dialektoak: saqiz, kerend, sanandaj,

suleimaniya. Kristau aramear hizkuntzen edota lishana

deniaren oso ezberdina eta ez ulerkorra; % 60-70eko

ulergarritasuna lishananarekin eta lishanid noshanarekin;

hiztun askok hebreera erabiltzen du 2. hizkuntzatzat; hiztun

zaharrek kurduera darabilte 2. hizkuntzatzat; jatorriz iraniar

Kurdistandikoa eta Irakeko eskualde mugakideetatikoa;

hebrear idazkera. Jewish.

judeo-berber [JBE] 2.000 hiztun (1992, Podolsky). High Atlas

mendikate ohia, Tifnut eta beste komunitate batzuk; hiztunak

Israelera joan ziren 1950-1960 urteetan. Afro-Asiatic, Berber,

Norther, Atlas. Komunitate elebakarrak desagertuak lirateke

Marokon 1930 aurretik; hebrear idazkera. Hiztunek judeo-

arabica ere erabiltzen dute (J. Chetrir, 1985). Denak zaharrak

dira (1992). Hebrear idazkera erabiltzen da. Jewish.

judeo-georgian [JGE] 40.000-50.000 hiztun Israelen (1995, H.

Mutzafi); bi herrialdeetako populazio osoa 60.000-70.000;

batzuk norabait joan dira SESB ohira eta beste hainbat

herrialdetara; Georgian ere mintzatzen da. South Caucasian,

9

Georgian. Ekialdekoak eta askenaztar juduak bereizirik bizi

dira; judeo-georgieradunak ez judeo-georgieradunengandik

bereizirik bizi dira; baliteke georgieratik hizkuntza ez bereizia

izatea, baina hainbat hebrearrek erabilitako dialektoen hitzak

mailegatzen ditu. Jewish.

judeo-tat (judeo-tatic, jewish tat, bik, dzhuhuric, juwri, juhuri)

[TAT] 70.000 hiztun (1998); herrialde guztietako populazio

osoa 101.000. Sderot, Haderah, eta Or Akiva, Israel. Bat ere

ez Iranen; Kaukaso Mendietatik Israelera emigratuak dira

urtean 2.000 pertsonako taldetan; halaber mintzatua

Azerbaidjan eta Errusian (Europa) ere. Indo-European,

Iranian, Western, Southwestern, Tat. Dialektoa: derbend.

Hainbat dialekto; ulergarritasun nekeza tat musulmanekin;

kristau dialektoren bat ere badagoela dirudi; judeo-tata

mintzatzen dutenei ‘bik’ deritze; eurek beren hizkuntzari

‘juwri’ edo ‘juhuri’ deritzote; ‘gorskiye’ edo ‘mountain jews’

deitzen diete Kaukason; ‘tati’ izena gutxiesgarritzat daukate;

tradizioak dio Kaukason K.a. 722az geroztik bizi direla;

Irango takestaniaren ezberdina da; azken boladan literatura

pribatuak hebrear idazkera darabil; idazkera zirilikoa Errusian

erabiltzen da; latindar alfabetoa ofizialki erabili zen 1920tik

1940ra. Jewish.

ladino (judeo spanish, sefardi, dzhudezmo, judezmo, spanyol,

haquetiya) [SPJ] 100.000 edo gehiago hiztun (1985);

herrialde guztietako populazio osoa 160.000 edo gutxiago

(1992); halaber daude talde etnikoak Salonikan, Grezia;

Sofian, Bulgaria; Jugoslavian; lehenago baita Marokon ere;

halaber mintzatua Puerto Rico eta Turkian (Europa) eta

AEBetan ere. Indo-European, Italic, Romance, Italo-Western,

Western, Gallo-Iberian, Ibero-Romance, West Iberian,

Castillan. Dialektoak: judezmo (judyo, jidyo), ladino,

haquetiya (aketia, hakitia). Balkanetako dialektoari areago

eragin diote turkierak eta grekoak; Ipar Afrikako dialektoari

areago eragin diote arabierak eta frantsesak; hiztun

10

gehienentzat ez dago hizkuntza nagusirik; ez dago

elebakarrik; ‘dzhudezmo’ izena judu linguistek eta judu

turkiarrek erabiltzen dute; ‘judeo-spanish’ latindar

filologoek; ‘ladino’ legoek , bereziki Israelen; ‘hakitia’

marokoar juduek; ‘spanyol’ beste batzuek; erretoerromar

taldearen ladinoaren ezberdina; hebrear (rashi) alfabetoak ez

du balio bokal diferenteak behar dituelako; dagoeneko

badaude testuak hebrear idazkeran; egunkariak, irrati

emanaldiak. Jewish.

lishana deni (judeo-aramaic, lishan hudaye, lishan hozaye, kurdit)

[LSD] 7.000-8.000 hiztun (1999, H. Mutzafi). Jerusalem eta

auzoa, Maoz Tsiyon barne; jatorriz ipar-mendebaldeko

irakiar Kurdistandikoa. Afro-Asiatic, Semitic, Central,

Aramaic, Eastern, Central, Northeastern. Dialektoak: zakho,

amadiya, nerwa, dohuk, atrush, bétanure, sandu. Kaldear neo-

arameeraren antza, baina baditu ezberdintasunak morfologia

eta beste aspektu batzuetan; ulerkortasun handia beren artean;

ulergarritasuna eskasa asiriar neo-arameeraren ashirat

dialektoekin; ez da ulerkorra beste ezein neo-arameeraren

aldaerekin; denak 50 urtez gorakoak (1998); hebrear

idazkera. Jewish.

lishanid noshan (arbili neo-aramaic, lishana didán, hulani, kurdit,

galigalu, jbeli, hula’ula) [AIJ] 2.000-2.500 hiztun (1994, H.

Mutzafi). Jatorrian eki eta mendebaldeko irakiar Kurdistan.

Afro-Asiatic, Semitic, Central, Aramaic, Eastern, Central,

Northeastern. Dialektoak: western cluster lishanid noshan,

eastern cluster lishanid noshanarbil, dobe, koy sanjaq,

qaladze, rwanduz, rustaqa. %60-70eko ulergarritasuna

lishanan eta hulaularekin; kristau aramear hizkuntzak eta

lishana deniarekin oso ezberdina eta ez ulergarria; western

clusterraren azpidialektoak dira arbil, dobe; eastern cluster

azpidialektoak dira southeastern aldaerak: koy sanjaq,

qaladze; northeastern aldaerak: rwanduz, rustaqa; denak 40

urtez goitikoak; hebrear idazkera. Jewish.

11

yevanic (judeo-greek, yevanitika) [YEJ] baliteke 35 hiztun.

Baziren erdi-hiztun gutxi batzuk abandonatuak 1987an eta

again gaur bat bera ere ez; bi herrialdeetako populazio osoa

50 edo gutxiago; baliteke gutxi batzuk oraindik Turkian

egotea; AEBetan ere mintzatua. Indo-European, Greek, Attic.

Juduek bertan behera utzi zuten Erroman 4. m.an, Espainian

6-7. mendeetan, Krimean 8. m.an; 1.000 urte K.o. ia Grezian

bakarrik, batzuren batzuk Balkanetan (Wexler, 1985). Jewish.

Iraungitzear.

yiddish, eastern (judeo-german, yiddish) [YDD] 215.000 hiztun,

populazioaren %5 (1986); herrialde guztietako populazio

osoa 3.000.000 (J.A. Fishman, 1991:194); hego-ekialdeko

dialektoa Ukrainan eta Errumanian, erdi-ekialdekoa Polonia

eta Hungarian, ipar-ekialdekoa Lituania eta Belarusen.

Halaber mintzatua AEB, Argentina, Australia, Belarus,

Belgika, Errumania, Errusia (Europa), Estonia, Hegoafrika,

Hungaria, Kanada, Letonia, Lituania, Moldavia, Panama,

Polonia, Puerto Rico, Ukraina eta Uruguain. Indo-European,

Germanic, West, High German, Yiddish. Dialektoak:

southeastern yiddish, mideastern yiddish, northeastern

yiddish. Mailegu asko hebreerazkoak eta mintzatzen den

lekuko hizkuntzakoak; ekialdeko yiddisha Oder Ibaiaren

ekialdean sortu zen Polonian zehar, gero Belarus, Errusia

(Smolensk), Lituania, Letonia, Hungaria, Errumania, Ukraina

eta estatu-aurre britainiar mandatua zen Palestinaraino

(Jerusalem eta Safed); ekialdeko yiddisa Alemania,

Herbehereak, Suitza, Alsazia (Frantzia), Txekoslovakia,

mendebalde Hungaria sortu zen eta iraungitzear dago;

Erdiaroko Goi Alemanetik bereizi egin zen (bereziki

errenaniar dialektoak) eta aleman modernoaren eragina jaso

zuen 19. eta hasierako 20. mendeetan; ekialdeko eta

mendebaldeko yiddishek ezin dute elkar ulertu, historiagatik

eta beste hizkuntzen eraginengatik; badira mendebaldeko

yiddishdun batzuk Israelen ere (M. Herzog, 1977); gehiengo

12

oso zabalak ekialdeko yiddisha mintzatzen du; SVO,

normalean hebrear alfabetoan idazten da; irrati emanaldiak.

Jewish.

ITALIA

judeo-italian (italkian) [ITK] Kopuru oso txiki batek mintzatzen

du gaitasunez; beharbada 4 bat milak erabiltzen ditu noizean

behin bere elementu batzuk (Italiako 40.000 juduen 1/10).

Indo-European, Italic, Romance, Italo-Western, Italo-

Dalmatian. Normalago mintzatzen zen duela bi belaunaldi.

Pazko Jai abestietan erabilia; hebrear idazkera. Jewish.

Iraungitzear.

JEMEN

arabic, judeo-yemeni (judeo-yemeni, yemenite judeo-arabic)

[JYE] 1.000 hiztun (1995, H. Mutzafi). Afro-Asiatic, Semitic,

Central, South, Aabic. Dialektoak: san<a, <aden, be:da,

habban. Dialekto denak dialekto lurraldekide ez-judeo-

jemendarren ezberdinak dira nabarmen. Ikus sarrera nagusia

Israelen.

MAROKO

arabic, judeo-moroccan [AJU] 4.000-6.000 hiztun, barne eginik

Casablancako %90 (1997, World Jewish Congress).

Casablanca. Afro-Asiatic, Semitic, Central, South, Aabic.

Dialekto asko. Agian inherenteki ulerkorrak marokoar

arabierarekin. Ulergarritasun erdi inherentea tunisiar judeo-

arabierarekin, batzuk libiar judeo-arabierarekin, baina batere

ez irakiar judeo-arabierarekin. Agure-atso askok espainiera

edo frantsesa du ama hizkuntza. Elebitasun zenbait

espainiera, frantses eta hebreeraz. Marokon gehienak

13

zaharrak dira. Belaunaldi gazteagoak frantsesa darabil ama

hizkuntza. Beren arabiera marokoar arabierari lotuago dago

marokoar judeo-arabierari baino. Mailegu asko espainiera,

ladinera eta frantsesetik. Casablancan, komunitate judua ongi

hezia dago eta aberatsa da. Eskola judu batzuetan hebreeraz

bakarrik irakasten dute. Ikus sarrera nagusia Israelen.

TUNISIA

arabic, judeo-tunisian [AJT] 500 hiztun (1994, H. Mutzafi). Afro-

Asiatic, Semitic, Central, South, Arabic. Dialektoak: fes,

tunis. Ulergarritasun ertaina judeo-moroccan arabic eta

judeo-tripolitanian arabicarekin, baina inor ez judeo-iraqi

arabicarekin; 5.000 hitzeko lexiko batean 1950ean hitzak

%79 arabiar jatorrikoak, %15 erromantzetikoak, %4,4

hebrear maileguak, %1,6 besterik (D. Cohen, 1985.254).

Judu gehienak Tunisian gaur frantsesa mintzatzen du;

antzinatean hebreeraz idatzia. Ikus sarrera nagusia Israelen.

TXEKIAR ERREPUBLIKA

knaanik (canaanic, leshon knaan, judeo-slavic) [CZK]. Indo-

European, Slavic, West, Czech-Slocak. Dialektoa: judeo-

czeche. Berant Erdi Aroan iraungi zen; ‘knaanic’ izena batez

ere judeo czech-ari aplikatzen zaio, baita beste judeo-slavic

aldaera batzuei ere. Jewish. Iraungia.

UZBEKISTAN

bukharic (bukharan, judeo-tajik, bokharic, bukharin, bokharan)

[BHH] 10.000 hiztun (1995), Uzbekistango hainbat partetan.;

kultur zentroa Bokhara (Buchara) da. Indo-European, Indo-

Iranian, Iranian, Western, Southwestern, Pesian. Erlazionatua

tajiki-persierarekin; baliteke erraz ulertzea tajikiarekin edo

14

farsiarekin; halaber da judeo-persieraren antzekoa; hebrear

idazkera. Jewish. Ikus sarrera nagusia Israelen.

judeo-crimean tatar (judeo-crimean turkish, krimchak) [JCT]

Uzbekistan (gehienak), Georgia, Kazakhstan. Halaber

mintzatua Georgian, Kazakhstan. Altaic, Turkic, Western,

Ponto-Caspian. Hiztun banaka batzuk geratzen dira bakarrik

(T. Salminen, 1993). Jewish. Iraungitzear.

YEMEN

arabic, judeo-yemeni (judeo-yemeni, yemenite judeo-arabic

[JYE] 1.000 hiztun (1995, H. Mutzafi). Afro-Asiatic, Semitic,

Central, South, Arabic. Dialektoak: san<a, <aden, be:da,

habban. Dialekto denak bertako ez judu-yemendarren

dialektoen nabarmen diferenteak dira. Jewish. Ikus sarrera

nagusia Israelen.

Hizkuntza / lengua: hebreera / hebrew / hebreo / hébreu.

Hiztunak / hablantes (2001): 6.810.000 (Rafael del Moral).

Herrialdea / país: Israel, Australia, Kanada, Alemania, Palestinian

West Bank and Gaza, Panama, Erresuma Batua, AEB.

oOo

HISTORIA. Hebreera hizkuntza semitikoa da. Hebreera

aipamena israeldarren hizkuntza bezala lehenengoz K.o. II m.an

ageri da. Itun Zaharrean “Kanaango hizkuntza” (Isaias) edo

“juduen hizkuntza” deitzen zaio. Hebreera kontsidera daiteke

israeldarrak Kanaanera iritsi aurretik kanaandarrek mintzatzen

zuten hizkuntzaren garapen moduko bat. Israeldarrek aramear

dialektoren bat mintzatu bide zuten eta kanaanerak ordezkatu

egin zuen. Prozesu honen oinarriak bi hizkuntzen ahaidetasun

estuan eta kanaandar zibilizazioaren nagusigoan leudeke. Hainbat

mendeetan zehar, Judeako populazioa elebiduna izan zen eta aldi

15

berean baliatzen zen arameeraz nahiz hebreeraz, beti ere eskolan

eta sinagogan hebreera bakarrik aplikatuz.

Gaur hebreerari, eta bereziki AEBetan, bere hiztunek ivrit

deitzen diote eta hizkuntzalari askok nahiago dute izen hau h.

klasikotik bereizteko. Gizadiko hizkuntza zaharrenetakoa da.

Bibliako lehen testuak hebreeraz K.a. 1200. urte inguruan

leudeke idatziak eta azkenekoak K.a. 200. inguruan, hizkuntzari

erabiltzea utzi bide zutenean. Baina hebreerak juduen hizkuntza

sakratu bezala iraun zuen, erlijioan erabiltzeko errespetatua eta

baita ere eskritura eta lege hizkuntza bezala, eta filosofian eta

poesian ere. Berebiziko loraldia ezagutu zuen espainiar jakintsu

musulmanen baitan X. eta XI. mendeetan, jartxen testuek ongi

adierazten dutenez. Juduen hizkuntza propioak izan dira halaber

arameera, grekoa, sefardiera eta yidisa, besteak beste.

XIX. m.aren hondarrean eta XX.aren hastapenetan berriro

hizkuntza mintzatutzat hartu zen Errusiako judutar kolonoak

Palestinara iritsi zirenean. Israelgo estatua sortu zenean hizkuntza

nazional bilakatu zen.

Errenazimenduan, hebreera, grekoa eta latina ziren “Homo

trilinguis” harro jartzen zutenak.

HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak.

Hebreeraren historian 4 periodo bereizten dira: h. biblikoa, h.

mišnaikoa, neohebreera eta h. modernoa.

H. biblikoa. Xumetasuna eta arkaismoa ditu ezaugarri

nabarmenak. Bere sistema kontsonantikoa kontsonantismo

semitiko primitiboaren sinplifikazioa baino ez da. B, g, d, k, p eta

t fonemek ahoskera bikoitza dute, batzuetan herskaria eta frikari

edo igurzkaria besteetan; belareak gutxi dira, baina mantendu

egin dute beren balio klarki berezitua. Bibliako hiztegiak 5.500

hitz ditu 500 erroetan eratuak. Gatibutzaren garaia arte, hebreerak

ez zituen atzerriko hitzak ontzat ematen. Hizkuntza semitiko

guztiek bezalaxe, bere lexikoa 3 aditz-erro trikontsonantikoen

bidez eratzen du lexikoa. 3 kontsonante erradikal hauek dira

16

bakarrak erroari funtsezko esanahia emango diotenak eta

bokalizazioak bigarren mailako ñabardurak adieraziko ditu.

Semitiko arruntaren deklinabidea, akadieran, ugaritikoan eta

gaurko arabiera literalean kontserbatua izanik, hebreeran ia

desagertu egin da. Hebreerak 2 jenero ditu izenentzat eta 3

numero: binaka doazen objektuak numero dualari dagozkio.

Aditzak 7 era ditu, bakoitza 2 denboradun indikatiboarekin.

Hebreerak ez du egintza angelu kronologikoz kontsideratzen

(iragana, oraina, etorkizuna), baizik eta hura amaitua (perfektua)

edota ez amaitua (inperfektua) izatearen arabera. Hirugarren

pertsonetan jenero bakoitzarentzat forma ezberdina du.

Perpausen eraikuntza oro har parataktikoa da. Alfabetoak 22

ikur ditu eta kontsonanteak bakarrik irudikatzen dituzte. Feniziar

alfabetoa da Biblosen aldi arkaikoan hartua (alfabeto

paleohebraikoa), idazkera karratuak ordezkatu zuena, hau

aramear kurtsibatik jasoa. Bokalak askoz ere beranduago hasi

ziren anotatzen, K.o. VI eta VII mendeen artean asmaturiko

sistemei esker (sistema palestinentse babilonikoa eta

tiberientsea). Sistema tiberientsea nagusitu zen.

H. mišnaikoa. H. mišnaikoari poliki-poliki erabilera

liturgikoa eta eruditua eman zitzaion esklusiban eta Erdi Aroko

hebreerak bereganatu zuen. Hurrengo bereizgarriak ditu h.

biblikoarekiko: arameera, greko eta latinetik mailegu gehiago;

esanahi berriak edo Biblian agertzen ez direnak azaltzea; izen-

forma berriak agertzea; plural maskulinoaren amaiera -in egitea -

im egin ordez; forma pausalaren jeneralizazioa; duala gehiago

erabiltzea. Aditz intrantsitibo gehienak qal forma galdu egiten

du; pu`al delakoak partizipioa mantentzen du era bizi bezala.

Inperfektuak erabat galdu zituen pluraleko bigarren eta

hirugarren pertsonen forma femeninoak. Partizipioak orainaldi

bat eman zuen, erabiliagoa; eraikuntza perifrastikoak era

masiboan ugaritu ziren.

Neohebreera. II. mendean hasi eta XIX eta XX mendeak

arte iraun zuen. Arabieraren eraginak ezaugarritu zuen. Prosa eta

17

poesiaren hizkerak bereizi egin ziren. Filologoen artean

nabarmena da Bibliaren eragina eta filosofoen hizkerarena.

Azken honi “itzultzaileen hizkuntza” edo “astronomiarena” deitu

zaio. Itzultzaileak behartuak izan ziren izen-forma berriak

sortzera, hitz zaharrak esanahi berriarekin erabiltzera, arabierari

jarraituz.

XVIII. mendearen amaieran, Alemanian Bibliako

hizkuntzaren garbitasuna aurkitu nahi izan zen eta bere baliabide

bakarrekin aditzera ematea pentsamenduaren eta bizitza

modernoaren nozio guztiak.

H. modernoa. 1948az gero h. modernoa Israelgo Estatuan

hizkuntza ofiziala izanik, hainbat joera desberdin adierazten ditu

eta luzatu egingo du h. biblikoa h. mišnaiko bihurtzeko bilakaera.

b, k, p kontsonanteak dira bakarrak ahoskera bikoitza

mantenduko dutenak, herskaria edo igurzkaria. Belareen artean

desagertu egin da bereizketa fonetiko guztia, arabieraz

mintzatzen diren juduen artean izan ezik. Sintaxiaren ezaugarria

izango da menpekoaren erabilera ugaria eta perpaus konplexuak

eraikitzea. Beste ezaugarri batzuen bidez, h. modernoa gutxi

gora-behera era akabailean h. bibliko bihurtzea izan zen.

Hebreera modernoaren ohiko ahoskera judu sefardienarekin bat

dator.

Fonetika. A) 22 kontsonante erabiltzen ditu eta balioa alda

dezakete puntu bat erantsiz edota desplazatuz. B) Azentua

normalean azken silabak hartzen du eta gutxiagotan azken-

aurrekoak. Batzuetan idazkeran adierazten da.

Morfosintaxia. A) Artikuluak forma bat bakarra dauka, ha,

mugatutzat hartzen dena. B) Arabierak bezala, hebreeraren

lexikoa 3 kontsonantedun erroen bidez eratzen da. C) Bi jenero

ditu: maskulinoa (plurala -im egiten du) eta femeninoa (plurala -

ot egiten du); eta 3 numero (singularra, plurala eta duala).

Deklinabide-sistemarik ez duen arren, akusatiboa seinalatzen da.

D) Beste hizkuntza semitikoetan bezalaxe, aditzak denbora

batzuetan hitzen hasierako bariazioen bidez jokatzen dira eta

18

beste batzuetan azkenekoen bidez. Agintzek aginteran era

maskulinoak eta femeninoak dituzte singularreko bigarren

pertsonan. E) Perpausaren ohiko ordena Aditza + Subjektua +

Osagarriak dira. F) Lehenengo 10 zenbakiak beren oinarrizko

eratan hurrengoak dira: akhat (1), shtayim (2), shalosh (3), arba

(4), khamesh (5), shesh (6), sheva (7), shmone (8), tesha (9),

esser (10).

Idazkera. Hasieratik bertatik idazten da feniziar idazkeran

oinarritutako aramear idazkeratik jaso eta oinarri karratua duen

alfabeto propio batekin. Ivritak bi aldaki ortografiko erabiltzen

ditu: bata kontserbadorea, saxer izenekoa, eta bestea male

izenekoa, hemen bokalak ere seinalatzen direlarik.

Hebrear alfabetoak arabiarrarekin kointziditzen du bere

idazkeraren norabidean, eskuinetik ezkerrera alegia, eta halaber

ia bere hots guztietan, /v/ eta /p/ izan ezik. Bi estilo ditu:

karratua, inprentako letrei dagokiena eta bestea eskuzko

idazkerari dagokiona. Baina arabiar alfabetoan ez bezala, hitz

bateko letrak ez doaz inoiz lotuak ezta eskuzko idazkeran ere.

Antzinatean letrek balio numerikoa ere bazuten.

***

HISTORIA. El hebreo es lengua semítica. Le denominación

hebreo referida a la lengua de los israelitas no aparece hasta el s.

II d. C. En el A. Testamento se designa con las expresiones

“lengua de Canaán” (Isaías) o “lengua judía”. El hebreo puede

considerarse como una forma desarrollada de la lengua utilizada

por los habitantes de Canaán, con anterioridad a la llegada de los

israelitas, que debían utilizar un dialecto arameo que fue

suplantado por la lengua del país, el cananeo. Tal proceso se

explica por el estrecho parentesco de ambas lenguas y por el

nivel superior de la civilización cananea. Durante siglos, la

población de Judea fue bilingüe y se sirvió indiferentemente del

19

arameo o del hebreo, reservando el uso exclusivo del hebreo para

la escuela y la sinagoga.

Hoy a la lengua hebrea, y en especial en EEUU, sus hablantes

llaman ivrit, que es el nombre que prefieren también muchos

lingüistas para distinguirlo del h. clásico. Se trata de una de las

lenguas más antiguas de la humanidad. Los primeros textos de la

Biblia pudieron ser escritos en hebreo hacia el año 1200 a.C. y los

últimos alrededor del año 200 a.C., que debió de ser cuando la

lengua dejó de ser hablada. Pero el hebreo permaneció como

lengua sagrada del pueblo judío, respetada por su uso religioso y

también utilizada como lengua de la escritura y de la ley, de la

filosofía y la poesía. Tuvo un especial florecimiento entre los

eruditos musulmanes españoles durante los siglos X y XI como

prueban los textos de las jarchas. Propias de los judíos han sido

también lenguas como el arameo, el griego, el español sefardí y el

yidis, entre otras.

A finales del s. XIX y principios del XX renace como lengua

hablada con la llegada a Palestina de colonos judíos procedentes

de Rusia. Con la formación del estado de Israel se convierte en

lengua nacional.

En le Renacimiento, el griego, el latín y el hebreo eran las

tres lenguas de las que se jactaba el “Homo trilinguis”.

LENGUA. Principales características.

En la historia de la lengua hebrea se distinguen 4 períodos: h.

bíblico, h. mišnaico, neohebreo y h. moderno.

H. bíblico. Presenta un notable carácter de simplicidad y

arcaísmo. Su sistema consonántico representa una simplificación

del consonantismo semítico primitivo. B, g, d, k, p y t tienen una

doble pronunciación, unas veces oclusiva y otras fricativa; las

guturales son reducidas en número, pero conservan su valor

claramente diferenciado. El vocabulario de la Biblia consta de

5.500 vocablos formados sobre unas 500 raíces. Hasta la época de

cautividad, el hebreo fue reacio a admitir vocablos extranjeros.

20

Como todas las lenguas semíticas, forma su léxico sobre raíces

verbales triconsonánticas. Sólo estas 3 consonantes radicales dan

la significación fundamental de la raíz; la vocalización no indica

más que sus matices secundarios. La declinación del semítico

común, conservada en el acádico, el ugarítico y, actualmente, en

el árabe literal, ha desaparecido prácticamente en el hebreo. El h.

conoce 2 géneros para los sustantivos y 3 números: los objetos

que van por pares pertenecen al número dual. El verbo posee 7

formas, cada una con un indicativo de 2 tiempos. El hebreo no

considera la acción bajo el ángulo cronológico (pasado, presente,

futuro), sino según que aquella sea acabada (perfecta) o

inacabada (imperfecta). En las terceras personas posee una forma

diferente para cada género.

La construcción de las frases es generalmente paratáctica. Se

escribe con un alfabeto de 22 signos que sólo representan las

consonantes. Es el alfabeto fenicio tomado en el período arcaico

de Biblos (alfabeto paleohebraico), que fue remplazado por la

escritura cuadrada, derivada de una cursiva aramea. Las vocales

no serán notadas hasta mucho más tarde, gracias a diversos

sistemas inventados entre los ss. VI y VII d. C. (sistema

palestinense babilónico y tiberiense). Prevaleció el sistema

tiberiense.

H. mišnaico. El h. mišnaico paula-tinamente se fue

convirtiendo en lengua de uso exclusivamente litúrgico y erudito

que sería incorporada por el h. medieval. Difiere del hebreo

bíblico en los rasgos siguientes: mayor número de préstamos del

arameo, del griego y del latín; aparición de significados nuevos o

desconocidos en la Biblia; aparición de formas nominales nuevas;

terminación del plural masculino en -in en lugar de -im;

generalización de la forma pausal; uso más abundante del dual.

La mayoría de los verbos intransitivos pierden la forma qal; el

pu`al sólo conserva el participio como forma viva. El imperfecto

pierde por completo las formas femeninas de la segunda y tercera

21

personas del plural. El participio da origen a un presente y es más

usado; se multiplican las construcciones perifrásticas.

Neohebreo. Comienza en el s. II y se prolonga hasta los ss.

XIX y XX. Se caracteriza por la influencia del árabe. Se distingue

la lengua de la prosa y de la poesía. Es perceptible entre los

filólogos la influencia de la Biblia y de la lengua de los

filósofos.A esta última se le llama la “lengua de los traductores” o

de la “astronomía”. Los traductores se vieron obligados a crear

nuevas formas nominales, a usar vocablos antiguos con una

acepción inédita, siguiendo al árabe.

A fines del s. XVIII, en Alemania se intentó hallar la pureza

de la lengua de la Biblia y expresar todas las nociones del

pensamiento y de la vida moderna con sus únicos recursos.

H. moderno. El h. moderno convertido desde 1948 en lengua

oficial en el Estado de Israel, revela tendencias diversas y

prolonga la evolución que había trasformado el h. bíblico en h.

mišnaico.Sólo las consonantes b, k, p han conservado la doble

pronunciación oclusiva o fricativa. Se ha borrado toda distinción

fonética entre las guturales, excepto entre los judíos que tanbién

hablan árabe. La sintaxis se caracteriza por un empleo frecuente

de la subordinación y de las construcciones de frases complejas.

Por otros rasgos, el h. moderno representa un retorno más o

menos definitivo al hebreo bíblico. La pronunciación usual del

hebreo moderno está acorde con la de los judíos sefardíes.

Fonética. A) Utiliza 22 consonantes que pueden cambiar de

valor añadiendo o desplazando un punto. B) El acento recae

generalmente en la última sílaba, y menos frecuentemente en la

penúltima. A veces se señala en la escritura.

Morfosintaxis. A) Tiene una sola forma para el artículo, ha,

considerado como definido. B) Al igual que el árabe, el

vocabulario del h. se construye sobre raíces de 3 consonantes. C)

Posee 2 géneros: masculino (que forma el plural en -im) y

femenino (que forma el plural en -ot); y 3 números (singular,

plural y dual). Aunque no tiene un sistema de declinaciones, se

22

señala el acusativo. D) Los verbos se conjugan, como en otras

lenguas semíticas, mediante variaciones al principio de las

palabras para algunos tiempos y al final para otros. Los verbos en

imperativo disponen de formas masculinas y femeninas para la

segunda persona del singular. E) El orden habitual de la oración

es Verbo + Sujeto + Complementos. F) Los 10 primeros

números en sus formas básicas son: akhat (1), shtayim (2),

shalosh (3), arba (4), khamesh (5), shesh (6), sheva (7), shmone

(8), tesha (9), esser (10).

Escritura. Desde sus orígenes se escribe con un alfabeto

propio de base cuadrada que deriva de la escritura aramea, al

mismo tiempo basada también en la fenicia. El ivrit utiliza 2

variedades ortográficas: una conservadora, el llamado saxer, y

otra llamada male, en la que sí se señalan las vocales.

El alfabeto hebreo coincide con el árabe en la dirección de su

escritura, de derecha a izquierda y en casi todos sus sonidos,

salvo la /v/ y la /p/. Dispone de 2 estilos: el cuadrado que

corresponde a las llamadas letras de imprenta, y otro utilizado

para la escritura manuscrita. Pero al contrario que en el árabe, las

letras de una palabra nunca van ligadas, ni siquiera en la escritura

manuscrita. En la antigüedad las letras tuvieron también asignado

un valor numérico.

GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK

BLAS GOÑI, Presbítero

GRAMÁTICA HEBREA. TEÓRICO-PRÁCTICA, con un

breve apéndice de Arameo Bíblico, por los presbíteros Dr. D.

Blas Goñi y Dr. D. Juan Labayen, primera edición: 5.000

ejemplares, 21x14, 298 or., Pamplona, 1919.

GRAMÁTICA HEBREA. TEÓRICO-PRÁCTICA, con un

breve apéndice de Arameo Bíblico, por los presbíteros Dr. D.

23

Blas Goñi y Dr. D. Juan Labayen, primera edición: 5.000

ejemplares, 21,5x14,5, 296 or., Pamplona, 1920.

RAMÍREZ, Antonio

NOCIONES DE GRAMÁTICA HEBREA Y

CRESTOMATÍA BÍBLICA, 2. edizioa, El Mensajero del

Corazón de Jesús, Antonio Ramírez, S.J., 20x14, 192 or.,

Bilbao, 1946.

NOCIONES DE GRAMÁTICA HEBREA Y

CRESTOMATÍA BÍBLICA, 5. edizioa (?), El Mensajero

del Corazón de Jesús, Antonio Ramírez, S.J., 20x14, 192 or.,

Bilbao, 1924.

*******

***

*

GRAMÁTICA ELEMENTAL DE LA LENGUA HEBREA, Edukia: I. Fonología. Letras, puntos masoréticos, propiedades

de algunas letras, sílavas, palabra hebrea. II. Etimología. Raiz

y letras radicales, letras serviles, nombres, verbos, partículas,

investigación de la raíz. III. Morfología. Nombres, accidentes

de los nombres, adjetivos, pronombres, verbos, preliminares,

conjugación del verbo perfecto, verbos semi-imperfectos,

verbos imperfectos, verbos doblemente imperfectos, verbos

de raíz defectiva. Partículas: separadas e inseparables,

adverbiales, prepositivas, conjuntivas, interjetivas. IV. Partes

de la oración: nombres, pronombres, verbos, partículas.

Oraciones gramaticales: oraciones simples, oraciones

compuestas. Apendices: libros canónicos, ejercicios

prácticos, lista de verbos que se encuentran en el texto hebreo

de la Sagrada Biblia, Alabados sean los purísimos Corazones

24

de Jesús y de María, D. Tomás Sucona y Vallés, canónigo,

22x15,5, 223 or., Barcelona, 1903.

GRAMÁTICA HEBREA, D. Mariano Viscasillas y Urriza,

facsimilea, original de 1872, 21,5x16, 325 or., Barcelona,

1998.

GRAMMATICA HEBRAICA, Auctore Edwardo Slaughter,

S.J., diligenter emendata, variis accessionibus locupleta a

Vincento F. Castellini et Curante J. J. L. Bargès, novissime

edita, apud Bibliopolas Maisonneuve et socios, 22x13, 119

or., Parisiis, 1857.

HEBRÄISCHE GRAMMATIK, Porta linguarum orientalium,

von Carl Steuernagel, Otto Harrasowitz – Leipzig, 12. ed.

18,5x12, orrialdeak: X + 160 + 153*, Leipzig, 1953.

HOW THE HEBREW LANGUAGE GREW, KTAV, Edukia:

I. In the beginning there were words. II. From pictures

–thousands of them–to 22 letters. III. The Hebrew root has

three consonants-usually. IV. Some interesting roots. V. How

bright are you. VI. The Hebrew alphabet has four twins and a

triplet. VII. The patterns of the verb. VIII. The patterns of the

noun. IX. All the other parts of speech. X. Verbs come from

nouns. XI. Why lions roar, bees buzz and brooks babble. XII.

With “Dragger Dawn”, or sounds do get mixed up. XIII. Beel

= meel = veel = peel, or letters interchange. XIV. Hebrew

borrows words. XV. Tables also have legs and people feel

blue. XVI. How two letters become three. XVII. All sorts of

odds and ends. XVIII. Some books you ought to know about,

Edward Horowitz, 23x15, 341 or., New York, 1993.

LA LENGUA HEBRAICA RESTITUÍDA, El verdadero

significado de las palabras hebreas restablecido y demostrado

por el análisis de sus raíces, Edukia: I. Una introducción

sobre el origen de la Palabra, el estudio de las lenguas que

nos pueden conducir a él, y el fin que el autor se propone. II.

Una gramática hebraica, basada en los nuevos principios y

que es útil para el estudio de las lenguas en general. III. Una

25

serie de raíces hebraicas, vistas bajo nuevas relaciones y

destinadas a facilitar la comprensión de la lengua y su ciencia

etimológica, Editorial Humanitas, Fabre-d’Olivet, 21,5x15,

295 or., Barcelona, 2007.

LERNE HEBRÄISCH, Praktisches lerbuch zum

Selbstunterricht für fortgeschrittene, Ben-Chaviv, Sinai

Publishing, 23x15, 110 or., Tel-Aviv, 1963.

LET’S LEARN HEBREW, Picture dictionary, by The Editors

of Passport Books, Illustrated by Marlene Goodman, 31x23,

80 or., Illinois (USA), 1994.

HIZTEGIAK, LEXIKOAK

CLINES, David A.

THE DICTIONARY OF CLASSICAL HEBREW, Volume I,

Editor: David A. Clines, Executive editor: John Elwolde,

Sheffield Academic Press, 25x19, 475 or., Sheffield, 1993.

THE DICTIONARY OF CLASSICAL HEBREW, Volume II,

Editor: David A. Clines, Executive editor: John Elwolde,

Sheffield Academic Press, 25x19, 660 or., Sheffield, 1995.

*******

***

*

DICCIONARIO DE HEBRAÍSMOS Y VOCES AFINES, Normas generales para la versión prosódica y ortográfica de

los hebraísmos a nuestro idioma, Lázaro Schallman, Editorial

Israel, Biblioteca Israel, Ediciones Judías en Castellano,

Volumen Nº XLII, oso-oso-oso bibliografía oparoa (140

titulu), 20x13, 206 or., Buenos Aires, 1952-5712.

DICCIONARIO MANUAL HEBREO-ESPAÑOL Y

ARAMEO-BÍBLICO-ESPAÑOL, Segundo Miguel

Rodríguez, redentorista, 2ª edición, Edukia: I. Vocabulario

26

hebreo-español. II. Lista de nombres propios, III.

Vocabulario arameo-bíblico-español. IV. Índice de términos

masoréticos, bibliografía, 26x18,5, 100 or., Madrid, 1949.

ENGLISH-HEBREW / HEBREW-ENGLISH, Conversational

Dictionary, Newly revised, David Gross, 20x12,5, 157 or.,

New York, 1999.

ESPAÑOL-HEBREO / HEBREO-ESPAÑOL, Diccionarios

Zack, Anat eta Abraham Shani, 18x10,5, 740 or., Jerusalen,

2000.

HEBREJSKO-ČESKÝ / ČESKO- HEBREJSKÝ, praktický

slovník, jazyky světa, 19x13, 450 gehi 364 or., Europa,

2017. HEBREW AND ENGLISH DICTIONARY, The New Bantam-

Meggido, 48.000 entries, Authoritative, clear, precise, easy to

use, Dr. Reuven Sivan eta Dr. Edward A. Levenston, 21x14,

338 + 255 or., New York, 2009.

ERANSKINA

HISTORIA DE LA LENGUA HEBREA, Edukia: I. La lengua

hebrea dentro del marco de las lenguas semíticas. II. El

hebreo, lengua semítica del noroeste. III. El hebreo

preexílico. IV. El hebreo bíblico en sus diversas tradiciones.

V. El hebreo de la época del Segundo templo. VI. El hebreo

rabínico. VII. El hebreo medieval. VIII. El hebreo moderno,

Ángel Sáenz-Badillos, Ed. Ausa, oso-oso-oso-oso

bibliografia oparoa, 23x16, 362 or., Barcelona, 1988.

HEBREAR ALFABETOAK

HEBREW ALPHABETS

ALDAERAK

27

Letraren

izena

(Unicode)

Hebr. modernoa Anzestrala

Serif Sans-

serif

Mono-

spaced Etzana Rashi Feniziarra

Paleo-

Hebr. Aramearra

Alef א א א

Bet ב ב ב

Gimel ג ג ג

Dalet ד ד ד

He ה ה ה

Vav ו ו ו

Zayin ז ז ז

Het ח ח ח

Tet ט ט ט

Yod י י י

Kaf כ כ כ

Final Kaf ך ך ך

Lamed ל ל ל

28

Mem מ מ מ

Final

Mem ם ם ם

Nun נ נ נ

Final Nun ן ן ן

Samekh ס ס ס

Ayin ע ע ע

Pe פ פ פ

Final Pe ף ף ף

Tsadi צ צ צ

, Final

Tsadi ץ ץ ץ

Qof ק ק ק

Resh ר ר ר

Shin ש ש ש

Tav ת ת ת

Oharra: ondorengo taula eskuin-ezker irakurri behar da /

Note: The chart reads from right to left.

Alef Bet Gimel Dalet He Vav Zayin Het Tet Yod Kaf

29

י ט ח ז ו ה ד ג ב א כ

ך

Lamed Mem Nun Samekh Ayin Pe Tsadi Qof Resh Shin Tav

ל נ מ

ע ס צ פ

ת ש ר ק ץ ף ן ם

Letrak zenbaki-balioak / Letters numeric values

א

1

י

10

ק

100

200 ר 20 כ 2 ב

300 ש 30 ל 3 ג

400 ת 40 מ 4 ד

500 ך 50 נ 5 ה

600 ם 60 ס 6 ו

700 ן 70 ע 7 ז

800 ף 80 פ 8 ח

900 ץ 90 צ 9 ט

Hebrear-samariar idazkerak

30