Guarani Gramatica Actual Bolivia

download Guarani Gramatica Actual Bolivia

of 10

Transcript of Guarani Gramatica Actual Bolivia

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    1/10

    Curso guaran Modulo 1

    GRAMATICA

    #$ %$& '(#

    El alfabeto guaran:

    a ch e g i i j k m mb n nd ng o - p r s t u v - y

    No existen en guaran:

    B c d f h l ll q w x z

    No existen en castellano: i -

    #)*)'$+',-(#

    1. El sustantivo no se declina en la misma forma como en castellano, pero depende delos afijos. Los sustantivos no tienen gneros ni artculos.

    2. Los sustantivos que empiezan con t cambian a r en su declinacinEj. tesa = ojo

    cheresa = mi ojonderesa = tu ojoiresa = su ojo

    3. Generalmente los sustantivos se van en combinacin con pronombres posesivos.Ej. ikoope = su chaco

    yandekoo = nuestro chacoia = su cabello

    4. Sustantivos no nasalizados

    Singular pluralchekoo = mi chaco orekoo = nuestro chacondekoo = tu chaco yandekoo = nuestro chacoikoo = su chaco pekoo = chaco de ustedes

    5. Sustantivos nasalizados

    Singular plural

    cheee = mi palabra oreee = nuestra palabraneee = tu palabra aneee = nuestra palabra

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    2/10

    Curso guaran Modulo 1

    Iee = su palabra peee = palabra de ustedes

    .(/%( (0,$#

    PREFIJO RAIZ SUFIJO - AFIJO

    Ej:

    Kuaa = raiz

    Ya-i-kuaa lo sabemos

    Ya-i-kuaa-ta lo vamos a saberYa-i-kuaa-ta- no lo vamos a saber

    Ya-i-kuaa-ta--ma ya no lo vamos a saber

    Ya-i-kuaa-ta--ma-pa Ya no lo vamos a saber?

    1$1 #.(+0* '$'$#2#3(+- /)$/ .()#

    Puama Buenos das

    Puama ri Buenos das para ti

    Kaaruma buenas tardes

    Kaaruma pi buenas tardes para ustedes

    Keripa ri? Cmo estas?

    Keripa pi? Cmo estn?

    Keripa ogunoi? Cmo estn todos?-noi indica las personas ausentes.

    Keripa i? Cmo esta el / ella?

    Mbaepa peyapo pi? Qu estn haciendo?

    Hama ye Hasta luegoTpa ndiveo Vaya con Dios

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    3/10

    Curso guaran Modulo 1

    Yayecha nos vemos

    Mbaepa peyapo pi? Qu estn haciendo?

    Maerapa? Por qu?

    Keripa ai? Cmo estamos?

    Mbaepa? Qu?

    43567#879:;

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    4/10

    Curso guaran Modulo 1

    #3$ +>$/,(#0*$/$+?#Karumbo Aave Piareve

    Pasado Presente Futuro

    Ara reta:

    araviki Lunes inicio del trabajoarapa Martes da de curacionesarapa Mircoles da para buscar los insumos para curararakavi Jueves da de armona, da buenoarakuera Viernes da que la curacin da efecto, da sanoarapi Sbado ltimo da, da que acabamos todoaratu Domingo padre de todos los das, da de reflexin

    Yasi reta:

    Yasipi enero el primer mesOreti febrero se refiere a arete: fiestaYaguiye marzo cuando algo est madurando, cuando elmaz esta en chocloAraivi abril da con llovizna

    Araivo mayo da de cosechaAraroi junio da de froAratini julio da secoAravitu agosto da de vientoArapoti septiembre da de floresArakuvo octubre da solado, da calienteArama noviembre da de lluviaArati diciembre da de siembra

    Arasa ao

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    5/10

    Curso guaran Modulo 1

    .(/% .$)#> #+ 0$3,@+#

    MBAETIPeumapa? Ani / mbaetiYa comieron? No

    Mbaeti avati kuapeNo hay maz aqu

    Mbaeti akiye chuguiNo tengo miedo de el

    Mbaeti yaikuaaNo sabemos

    Mbaeti anoi korepotiNo hay plata

    Che aikua

    No s

    Ou kuape reta

    No vinieron aqu

    Ou retaNo vinieron

    IviNo es tierra

    TapeNo es camino

    Rendu yave nde ipi reta iee, nde arakuata rekua kua.Si no escuchas las palabras de tus ancestros, no sabrs nada.

    mbaeti / mbaeti: negacin engeneral

    :para negar nombre, verbos ocualquier cosa

    aguiye:para dar ordenes ;mandar en negativo

    ani: imperativo u optativo deverbo

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    6/10

    Curso guaran Modulo 1

    AGUIYE

    Aguiye jeuNo tomes, no comas

    Aguiye emoatiNo coquees

    Aguiye eyuvangaNo juegues

    Aguiye pekiyeNo tengas miedo

    Aguiye einupa nemembiNo pegues tu hijo

    Aguiye eyukaNo mates

    ANI

    Ani ekuaNo vayas

    Ani!No!

    Ani einupa!No pegues!

    Ani pekaruNo coman

    )*%,A()#> # *0$/#-NDIVE: indica presencia con alguien o algo

    Ej:Che akaru raf ndiveYo como con Raf

    Nde reparaviki Ruben ndiveTu trabajas con Rubn

    KOTI: indica hacia donde

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    7/10

    Curso guaran Modulo 1

    Ej:Che aja itika koti

    Me voy hacia el ro

    Jae ojota ikoo koti

    El ira a su chaco

    Alipio ojoma Cuba kotiAlipio ha ido a Cuba

    -PE indica el lugar

    Ej:Guariyu ojo okaapi ikopeGuariyu va desyerbar ensu chaco

    Che aparaviki CERDETpeYo trabajo en CERDET

    .$/$+>*#/ '$#2#B/ 0*+'$)#

    Qu? Mbaepa?

    Cmo? Keripa?

    Cundo? Keri yavepa?

    Para qu? Maerapa?

    Quin? Kiapa?

    Dnde? Kiapepa?

    Por qu? Maerapa?

    Mbovi? Cunto?

    )*%,A(#CB$#D#B/ 0*+'$#Ej:

    Mbaepa ndere? Che chere Arukayo?Cmo te llamas? Me llamo Arukayo

    Kiapegua nde? Cheko Tarija pegua

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    8/10

    Curso guaran Modulo 1

    De donde eres? Soy de Tarija

    Kiapepa reparaviki? Che aparaviki CERDETpeDnde trabajas? Trabajo en CERDET

    Mbaepepa reparaviki?En que trabajas?

    Mbaepa pepota peyapota?Qu quieren hacer?

    Mbaepa peyapota?Qu harn?

    Keri yavepa peyapota?Cundo lo voy a hacer?

    Kia ndivepa?Con quin?

    Keri yavepa reyu revea?Cundo has llegado?

    Maerapa reyapo?Por qu lo haces?

    Mbovi arasa renoi?Cuntos aos tienes?

    $#%$., ,$#

    kuimbae pegua karai iee kua peguaCheru Mi padre CheruChe si Mi madre Che si

    Che ramii Mi abuelo Che ramiiChe yari Mi abuela Che yariChe rai Mi hijo Che membi kuimbaeChe rayi Mi hija Che membi kuaChe ramarro Mi nieto / nieta Che ramarroChe rikei Mi hermano mayor Che kivi tenondeguaChe reindi tenondegua Mi hermana mayor Che rike tenondeguaChe rivi Mi hermano menor Che kivi taikueguaChe raicho Mi suegra Che mesiChe tuti Mi tio Che tuti

    Che sii Mi tia Che siiChe ru rai Mi tio Che ru rai

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    9/10

    Curso guaran Modulo 1

    Che si rai Mi tia Che si raiChe rovaya Mi suegro Che puChe ir Mi amigo Che ir

    ('/$)#(&) /-$3,(+ )#

    -KO

    Indica algo que va haber, que va pasar

    Ej:

    emboe rupi yaikuatako yaikuatiaA travs del estudio sabremos escribir

    CONDICIONAL

    Con la palabra yavese formula una frase en condicional

    Ej:Avati anoi yaveoime yeroviaSi tenemos maz, hay alegra

    Ramo

    = Explicativo: Por qu

    Ej:

    Rubn: Puama Blanca

    Blanca: Puama Rubn

    R: Keripa ri?

    B: Mbaeti ikavi

    R: Maerapa?Por que?

    B: che raku ramoPor que estoy con fiebre

  • 8/13/2019 Guarani Gramatica Actual Bolivia

    10/10

    Curso guaran Modulo 1

    -O

    ikavio bien noms

    Irandai oyapo pandepo yapepo, Ararundai oyapo mokoio.

    Irandai hace cinco ollas, Ararundai hace dos noms.

    arakuoi todava est haciendo calor