GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS

EDITA:Xunta de GaliciaPresidenciaSecretaría Xeral da Igualdade

AGRADECEMENTOS:A todo o persoal docente que colaborou con nós na elaboración desta guía Ao CEIP o Piñeiriño de Vilagarcía de Arousa, ao seu alumnado e ás súas familias pola cesión de todo o material gráfico que aparece nela

D.L.: C 3372-2009Deseño: dardo dsImpresión: eurográficas

PRESENTACIÓN

INTRODUCIÓN

1. COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO

1.1. ORETODEEDUCARENIGUALDADE.ACOEDUCACIÓN

1.2. CLAVESPARATRABALLARCOEDUCATIVAMENTE.ÁMBITOSDE

INTERVENCIÓN

2. A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE 2.1. PLANSDEIGUALDADENOÁMBITOEDUCATIVO

2.2. AUTOAVALIARAPRÁCTICAEDUCATIVADOCENTRO

3. A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN 3.1. OPROXECTOCOEDUCATIVO.DEFINICIÓNEFASESDEXESTIÓN

3.2. ASFASESDEXESTIÓNNOSPROXECTOSCOEDUCATIVOS

3.2.1.IDENTIFICACIÓNDENECESIDADES.COMOATOPARA

SITUACIÓNDEDESIGUALDADEQUEQUEREMOSTRANSFORMAR?

3.2.2.DESEÑODOPROXECTO.COMOARTICULAROPROXECTO

COEDUCATIVOUNHAVEZIDENTIFICADO?

3.2.3. EXECUCIÓNESEGUIMENTO.COMOREALIZARE

ACOMPAÑARASACCIÓNSCOEDUCATIVAS?

3.2.4.AVALIACIÓNDERESULTADOS.COMOMEDIROÉXITO

DAINTERVENCIÓN?

4. ANEXOS 4.1.RECURSOSPARAACOEDUCACIÓN

4.2.AIGUALDADENOENSINO.MARCOLEXISTATIVO

ÍNDICE

páx. 6

páx. 8

páx. 10

páx. 12

páx. 15

páx. 21

páx. 21

páx. 28

páx. 36

páx. 37

páx. 38

páx. 40

páx. 56

páx. 72

páx. 78

páx. 88

páx. 88

páx. 89


6

PRESENTACIÓN

EnplenoséculoXXI,asuperacióndosmodelossociaistradicionaisedos

rolesasignadosáspersoasenfuncióndoseusexoeaformacióndunha

cidadanía libre, autónoma, solidaria e responsable é un compromiso

ineludibledospoderespúblicoseimplicanecesariamenteterenconta

osdiferentesespazosondeapersoasedesenvolvenasúa infanciae

xuventude,xaqueconstitúeno referenteapartirdoqueseconstrúe

psicoloxicamenteaidentidade.

A escola é un axente de socialización con grande influencia na forma-

cióndeactitudes,naincorporacióndevaloresenodesenvolvemento

da personalidade, motivo polo que a Secretaría Xeral da Igualdade

véncolaborandodesdehaitempocoaAdministracióneducativapara

avanzarnaimplantacióndunmodelocoeducativonoscentrosdeen-

sinogalegos.Comoresultadodestelabor,existeunnúmeroimportante

de propostas e abundante material que oferta recursos para aplicar

nasaulasnosdistintosniveiseducativos.

Aexperienciaqueanosacomunidadeautónomatennodesenvolve-

mentodeiniciativasdecoeducaciónestableceunhabasesólidasobre

aqueseabrennovasposibilidadesdetraballo.Amadurezalcanzada

permítenos neste momento aspirar a normalizar a coeducación dun

xeito integral,queatendaa realidadedoscentrosna súaglobalida-

de,eaconstruírunhanovaescolanaque se incorporene se teñan

encontaossabereseomundodasmulleresnoscontidosemétodos

educativosenaquesepropoñaasuperacióndeestereotiposeroles

asignadosenfuncióndosexoentodoorelativoaoseufuncionamento,

ásúaxestióneásrelaciónseinteracciónsentreaspersoasqueforman

partedacomunidadeeducativa–profesorado,alumnado,persoalnon

docente,naisepais–.

Agoraben,esta transformaciónnonsepode levaracabomediante

aelaboracióndunmodeloúnicodeaplicaciónuniversal, senónque

cadacentro,enfuncióndassúasnecesidadesedoseucontexto,debe

atoparafórmulamáisapropiada.Afrontaresteretoconéxitonecesita

docompromisodosequiposdirectivosedorestodopersoaldocentee

dun labor de planificación que permita ir abordando paulatinamente,

7

senprésaperosenpausa,osdistintosámbitosnosqueosexismosema-

nifestaeperdura.

Aguíaqueagorasepresentaconstitúeunha ferramentade traballo

que tenta darlle resposta á necesidade de contar cun instrumento

que axude a definir e a desenvolver, de xeito adaptado á realidade

de cada centro, a estratexia coeducativa máis oportuna en cada

momento. Con ela preténdese orientar, apoiar e simplificar o labor do

profesorado que se compromete coa promoción da igualdade en-

tre mulleres e homes, proporcionando claves que permiten canalizar

osesforzosegarantira sustentabilidadedasactuacións.Agardamos,

destexeito,contribuírámelloradosprocesosdeensinoeapotenciar

odesenvolvementodenenasenenos,rapaceserapazas,enfunción

das súas capacidades e aptitudes, sen que nada determine as súas

opciónsecondiciónsdevida.

MartaGonzálezVázquez

SecretariaxeraldaIgualdade

PRESENTACIÓN


8

INTRODUCIÓN

Coeducar significa algo máis que introducir novos contidos e realizar

determinadasactividades,esixeunhareformulacióndatotalidadedos

elementos implicados nos procesos ensino-aprendizaxe: orientacións

metodolóxicas,contidoscurriculares,organizaciónxeraldocentroena-

turezadasrelaciónsentreaspersoasqueformanpartedacomunidade

educativa.Implicarevisarosmateriaisdidácticos,ousoquesefaida

linguaxe,observaradistribucióneousodetemposeespazospornenas

enenos,adeteccióndecargoseorepartimentoderesponsabilidades,

as actitudeseamensaxeque se transmitea travésdodenominado

currículooculto,poisnonéposiblepromoverundesenvolvementoda

personalidadedemocráticoeigualitario,aotempoquesemanteñen

actitudes,discursosoucondutassexistas.

Oequipoeducativodebeserquendeanalizarocontornoescolarede

consolidarunhaliñadetraballoinnovadoraquesecaractericepolain-

troducióndaperspectivadexénerotantonasaulascomanorestodos

espazosnosquedesenvolveasúaactividade.

AGuía para a xestión de proxectos de coeducación éundocumento

pensado para apoiar este labor e procurar a maior efectividade no

deseñoedesenvolvementodeproxectosdeigualdadenoscentrosde

ensinodeGalicia,medianteoestablecementodunhametodoloxíade

xestiónquebuscaoptimizarresultadosegarantirqueestesresponden

aosobxectivosquemotivaronasúapostaenmarcha.Estametodoloxía

apóiase, dun xeito simplificado e adaptado ao contexto educativo, por

unha banda na denominada planificación estratéxica, coa que se per-

segue a identificación de obxectivos e actuacións necesarias a medio

prazoe,poroutra,noenfoquedemarco lóxico,queproporciona un

conxuntodeprácticas,técnicasenormasnecesariasparadeseñare

xestionarunproxecto.

Oscontidosdaguíaorganízanseentrescapítulos.Oprimeiropretende

argumentaranecesidadedetraballaracoeducacióndesdeocontex-

toescolareofrecerclavesparaarevisióncríticadaprácticadocente.

O segundo capítulo constitúe unha aposta pola planificación, pro-

poñendounmétodoparagarantiraconsecucióndosobxectivosde

9

igualdadeeaintegracióndasdinámicascoeducativasnavidadiaria

doscentroseproporcionandounhamatrizdeautoavaliaciónparaaxu-

dar a identificar a posición de partida de cada un.

Oúltimocapítulodesenvolveasdistintasfasesdexestióndunproxecto,

desdeoinicioataoseupeche,econstadunhaexplicaciónteóricae

da proposta das técnicas e ferramentas de análise máis eficaces para

garantiroseucorrectodeseño,execucióneavaliación,eparafavore-

cerunmaiorimpactodosseusresultados.

Para cada unha das fases xúntase unha ficha de apoio pensada para

facilitaraaplicaciónpráctica,dadoquesintetizaa informaciónmáis

relevanteparaaxestiónepermitetraballardexeitoáxil.

Finalmente,inclúensedousanexos;noprimeirodeles,faiseunhaescol-

ma de páxinas web onde se pode atopar material bibliográfico, recursos

pedagóxicosepropostasdidácticasquepodenserdeutilidadeparaa

comunidadeeducativaeosegundorecolleomarcolegalvixenteen

materiadecoeducación.

INTRODUCIÓN


10

1. COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO

O esforzo de emancipación que as mulleres fixeron ao longo da histo-

ria permitiulles romper as barreiras asociadas aos modelos tradicionais

demasculinidadeefeminidade.Aprocuradunespazolexítimonavida

públicaparaasmullereseaoportunidadedecompartircoshomeso

mundo do privado e doméstico ten como consecuencia un cambio

profundonaordesocialenaconcienciacolectivaacercadopapelde

mulleresehomesnasociedade.Dunmodelodesociedadepatriarcal

evoluciónase,noséculoXXIesobretodonomundooccidental,caraa

unmodelodesociedadenaqueigualdadeentremulleresehomespasa

aserunprincipioinspiradordoEstadodedereitoeobrigaadesenvolver

estratexiasqueasegurenasúaefectividade.

Ointereseporlevaráprácticaesteprincipioinstaurousenapraxepolítica

a travésda lóxicadodenominadomainstreamingou transversalidade

doenfoquedexénero.Estalóxicapretendequeorespectodoprincipio

deigualdadeeaconsideracióndasdiferentesnecesidadeseintereses

demulleresehomesesteapresenteentodososaspectosregulablesda

vidapúblicaeprivada.Trátasedelevaramáximadanondiscriminación

dexéneroedaacciónpositivaaosdistintosámbitosdapraxesocial.

Estescambiosnasociedadetaménrepercutironnomundodoensino.

Nomarcolexislativoespañolegalego,especialmentenosúlti-

mosdezanos,déronsecambiossubstanciaisnoreferidoáin-

corporacióndaperspectivadexéneronoámbitoescolar.Es-

tes cambios atinxen tanto os contidos curriculares como a

prácticadocenteconsideradanoseuconxunto1.

Aideaquetranscendeaesteprocesoéqueaescola,como

undospiaresbásicosdasocializacióndaspersoas,exerceun

papelfundamentalnatransmisióneperpetuacióndosvalores

sexistas.

Este debate convida á reflexión sobre o modelo clásico de ensino, un

modeloquetenunhaamplaconnotaciónandrocéntrica,aoconstruír-

1 Veranexo“Aigualdadenoensino.Marcolexislativo”.

A apertura da escola aunmarcodevalores fa-vorables á convivencia e a unha sociedade máis xusta facilita a inclusióntamén de valores pro-piosda igualdadeentremulleresehomes.

A apertura da escola aunmarcodevalores fa-vorables á convivencia e a unha sociedade máis xusta facilita a inclusióntamén de valores pro-piosda igualdadeentremulleresehomes.

11

sebaixoauniversalizacióndomasculino,equeperpetúabarreiraspara

odesenvolvementopersoaldenenasenenoslibredeestereotipos.

Nestatarefa,omarconormativoofreceosparámetrossobreosquese

debeorientaraaccióneducativaactual,establecendocomoundos

seusobxectivosfundamentaisaeliminacióndadiscriminacióndexéne-

ronaescolaeaformacióndaspersoasnosvaloresedestrezasnecesa-

riosparadesenvolverplenamenteensociedadeassúascapacidades,

senlimitaciónsenfuncióndosexo.

Desdehaianos,sonnumerosasasexperienciastransformadorasqueen

materiadeigualdadesedesenvolveronenGalicia.Aprácticacoedu-

cativatenunhalongatraxectoriaeexisteunhaimportantecantidade

depropostasemateriaisqueabranguentodososniveiseducativose

asdiversasáreascurriculares.Gruposdedocentes,organizadosouatí-

tuloindividual,centrosdeensino,gruposdeANPASeasadministracións

veñen desenvolvendo distintas iniciativas orientadas á incorporación

plenaerealdaigualdadenaescola.

Maliatodoestetraballo,quedaaíndaunlongocamiñoporpercorrer.

Aíndaestá lonxeauniversalizacióndaescolapensadacomoespazo

deigualdade,quepermitaunhaconstrucióndapersonalidadelibrede

estereotiposerolesdexénero.Mais,paralograresteobxectivo,cóm-

predarunpasoadianteedotarasexperienciasencoeducacióndun

sentidomáisestratéxico,desenvolvendoactuaciónsquetratenocerne

doproblema.Paraiso,éprecisoterenconsideracióndiversosaspectos

quevanmáisalódoestritamenteacadémico,comopodensercues-

tiónsorganizativas,odesempeñodecargosepautasdefuncionamen-

to,aintegracióndeobxectivosdepromocióndaigualdadenosdistin-

tosdocumentosquerexenavidadocentro,atipoloxíadasrelacións,

osusosdostemposeosespazos,etc.

Aolongodestecapítulo,achégansealgúnselementosparaacompa-

ñar o proceso de reflexión que deberá ter lugar entre a comunidade

educativaequellesfacilitenatarefaaaquelaspersoasquedesexen

iniciar,ousistematizar,oprocesodeconverterosseuscentrosencentros

coeducativos.

COEDUCACIÓN, APOSTA POLA INCORPORACIÓN DA PERSPECTIVA DE XÉNERO EN CENTROS DE ENSINO


12

1.1. O RETO DE EDUCAR EN IGUALDADE. A COEDUCACIÓN

Aaprendizaxederolesevaloresasociadosaosexo,aconstrucióndo

modelosexistaderelaciónsmuller–home,teñenunlugarprivilexiado

deperpetuaciónnaescola,dadoqueasaprendizaxesnormalmente

serealizanporasimilacióndosmodeloscircundanteseoprofesorado,

comoorestodasociedade,actúacomocorreatransmisoradoseste-

reotipossexistasexistentes,fundamentalmenteatravésdodenomina-

docurrículooculto.

Aescolaxogaunpapelesencialcomoaxentesocializadoreosmode-

losofrecidosdesdeelaguiarán,enboamedida,aevolucióndenenas

enenos,asexpectativasfuturassobresimesmos/asouosdemaisea

súamaneiradeseredeestarnomundo.

Poriso,acomunidadeeducativatentaménresponsabilidadenacons-

trucióndexéneroquefaganpequenasepequenose,aotempo,unha

grancapacidadede incidirnocambiodevalores.Ogranretoneste

sentidonoámbitoescolaréodecontribuíractivamenteaoestablece-

mentodasbasesdunhanovacidadaníaqueasegureodesenvolve-

mentoeaparticipacióndetodasaspersoassenlimitacións.

Aexistenciadedinámicasdedesigualdadenaescolacontahoxeen

día con suficiente documentación, mais o sexismo e os estereotipos

sexistasestántaninteriorizadosque,apesardosdatosempíricos,émoi

difícildetectalos.Istoexplicaatendenciatanestendidaanegaresta

realidade,apensarqueaescolaéneutralequeaeducaciónmixtaé,

porsimesma,garantedaigualdade.

Cómpredeixarclaroquepoñernomesmoespazofísicoarapacese

rapazasnonsupón,porsimesmo,uncambiodevaloresedaformade

educar.Aescolamixtafavoreceuaigualdade,aoestablecercontidos

educativos idénticosparaosdoussexos;porén,sendohoxexavarias

asxeraciónseducadasnomarcodemocráticodaescolamixta,resulta

obvioofeitodequeasmullereseoshomesseguenasometerseapro-

cesosdesocializacióndiferenciada,pervivindoconcepciónsestereoti-

padas do que significa ser home ou muller.

13

Na nosa comunidade e polo que se refire ao propio sistema educati-

vo,obsérvaseavixenciadopesodestespatrónsculturais,queteñenim-

portantesconsecuenciasnodesenvolvementoacadémicoenofuturo

profesionaldoalumnado.Así,porexemplo,continúaproducíndoseunha

segregaciónporsexosnaeleccióndeestudos:noensinopostobrigatorio,

asrapazasconcéntransenobacharelato,descendendoasúapresenza

naformaciónprofesional,peroseseanalizanasopciónselixidasobsér-

vaseademaisqueosrapacessonclaramaioríanasensinanzastécnicas,

mentresqueasmullereselixenfundamentalmenteestudosdecarácter

socio-sanitario, de menor saída ao mercado laboral e peor valoradas

económicaesocialmente.Noámbitouniversitario,confírmaseestase-

gregación por sexos nas eleccións vocacionais2. Esta situación provo-

canonsóunhamaiorvulnerabilidadesocialdasmulleres,senóntamén

unhaperdadetalentoqueanosasociedadenonestáencondicións

deasumir.

Por iso, a revisión do modelo educativo preséntase

como un labor prioritario: a comunidade educativa

debe ser quen de identificar as situacións de desigual-

dadeededesenvolverestratexiasquepermitaninte-

grarunhaperspectivacoeducativanadinámicahabi-

tualdoscentros.

Olabordocente,paraserdesenvolvidodesdeestapers-

pectiva coeducativa, esixe fixar uns obxectivos e planifi-

carestratexiasdeintervencióncoherentesconeles,que

permitanacadar,notempoqueseconsiderenecesario,

areversióndassituaciónsdedesigualdadedetectadas.

Estamos a falar dun proceso intencionado que perse-

guefundamentalmenteosseguintesobxectivos:

• Provocar cambios no pensamento colectivo para erradicar as

inerciasdadiscriminaciónporrazóndesexoexéneropropiasda

nosacultura.

• Promoverodesenvolvementointegraldaspersoas,senlimitacións

polosrolesdexénero.

2 “AsmulleresnosistemaeducativodeGalicia:situaciónactual”,Cadernos da Unidade de Muller e Ciencia de Galicia,n.º1,XuntadeGalicia,2007.


Aescola,espazodeaprendizaxedaculturadexénero

O ensino é un dos lugares privi-lexiadosparaasocializacióndaspersoas e, polo tanto, contribúede xeito decisivo á construcióndaidentidadedexéneronosne-nosenenas,rapaceserapazas.Debe evitarse o establecemen-to, de xeito formal ou informal,consciente ou inconsciente, desituacións nas que o trato ou asexpectativas sobre nenos e ne-nasnon sexaomesmoe resultediscriminatorio.


• Corrixiractivamenteasdinámicasdedesigualdadedexéneroque

seproduzan.

Esteprocesoécontinuoealongoprazo,oqueimplicasuperarasac-

ciónssingulares,asociadasaosprazosdoscursosacadémicos,eintro-

ducir unha planificación estratéxica que dea resposta ás necesidades

reaisdapoboacióneconsidereocentronoseucontexto.

Estecambiodeenfoquerequireunaltograodeconsensoedecompro-

misoedebeserafrontadoconmoitamotivación, ilusiónecreativida-

de.Sódestexeitopoderemosavanzarnaconsolidacióndoscontidose

métodoscoeducativos.Nestesentido,apresenteguíapretendedotar

acomunidadeeducativacunhanovaferramentadetraballoquega-

rantaaconsolidaciónnotempodasprácticascoeducativas.

14

15

1.2. CLAVES PARA TRABALLAR COEDUCATIVAMENTE. ÁMBITOS DE

INTERVENCIÓN

Opuntodepartidaparatraballar

a promoción da igualdade des-

de o contexto escolar é a toma

de conciencia da comunidade

educativa sobre as desigualda-

des de xénero que persisten na

sociedade e a predisposición a

afrontar cambios profundos que

afectarán,entreoutrascuestións,

oxeitodepensaredeverarea-

lidadeeopropiofuncionamento

docentro.

Neste sentido, o cambio cara

á escola coeducativa debe ser

entendido de xeito creativo e

positivo, considerando que esta

innovaciónxeradinámicasbene-

ficiosas para a vida do alumna-

do,aotempoqueprovocasatis-

facciónprofesionalerenovación

das capacidades dos equipos

docentesedirectivos.

Existeunhaamplabibliografíasobrecoeducaciónemultitudedema-

teriaisquefacilitanadeteccióndedesigualdadesnocontextoescolar,

dosquesefaiunhaescolmanaepígrafedebibliografíadestaguía.Este

material resulta de grande utilidade para orientar o proceso de reflexión

edotardecontidosaposteriorintervención,poloqueserecomendaa

súaconsultaconcarácterprevioaodeseñodecalqueraactuaciónde

caráctercoeducativo.

De xeito sintético, pódese afirmar que para orientar a reflexión estratéxi-

caquesupónotraballoencoeducaciónsedebecomezarpor levar

acabounha revisióncríticadavidadocentro.Abordarasdinámicas


A igualdade de xénero supón a vindicación dunhaasignacion igualitariadedereitos,expectativaseopor-tunidadesdedesenvolvementopersoalparamulleresehomes.

Enfoque transversal de xénero, mainstreaming ou pers-pectiva de xénero:Metodoloxíaecriterioparaentendereparallesdarsoluciónaosproblemasconorixenadiscri-minacióndexénero.Supónaincorporaciónsistemáticaetransversal,entodasasordesdavidapública,demedi-dasquetratendecorrixiradesigualdade entremulleresehomes.

Aperspectivadexéneroaplicadaaoensinopermite:

• Coñecerecomprenderarealidadedenenosene-nas,mozosemozas.

• Prestarlleatenciónaoxeitoenquemulleresehomessesitúannoeidodopúblicoenoprivado,comopar-ticipannofogar,naescolaouendistintosámbitosdasúavidasocial.

• Identificar as estruturas e procesos que poden perpe-tuarpatrónsdedesvantaxeparaasmulleres.

Coeducación. Educaciónpartindodadiferenza sexual,perosenterencontaos rolesdexénero impostospolasociedade.


16

dedesigualdadenaescolasupónrealizarunhaanálise desde a pers-

pectiva de xénero do seu funcionamento, é preciso reflexionar sobre

asrelaciónsqueseestablecennomarcodacomunidadeeducativa,

ocontextonoqueseproduceneaexperienciaencoeducacióndo

centro.

A análise das relacións desde a perspectiva de xénero implicaprestar-

llesespecialatenciónaosseguintesaspectos:

• Desempeño de roles polo alumnado segundo sexo: debemosob-

servar comosedesenvolvenanivelpersoal,fixándonosnasacti-

vidadesásquesededicannenasenenos,comodistribúenoseu

tempo, as relacións interpersoais, relacións afectivas, comporta-

mentoseactitudesanteaidentidadesexual,etc.

• Beneficios segundo o sexo: debemos analizar se o desempeño

dunroldexénerosupónoexerciciodun“poderrelativo”.Énece-

sarioobservaraocupacióneousodeespazoscomúnsporparte

doalumnadonassúasactividadesdelecer,deportivas,nabiblio-

teca,naauladeinformática,etc.;taménsedebeindagarsobre

asexpectativasqueoprofesoradotenenrelacióncoalumnado,

queatenciónlleprestaouquevaloraciónfaidassúasaptitudesen

funcióndosexo.

• Características do papel público de nenas e nenos, profesores e

profesoras.

:: Caléasúapresenzaenórganosdedecisiónounoutrosámbi-

tosdetraballonocentro;comoserepartenasresponsabilidades,

acalidadeeoexerciciodaautoridade...

:: Análisedasituacióndoprofesoradosegundoosexonasdistintas

materiasdocentes,actividadesextraescolares,delecer,deporte...

:: Análise da participación pública de nenas e nenos: delega-

dos/asdeclase,conselloescolar,lideradosnocentro,discursose

capacidadedefalarenpúblico...

Ademais,débense terencontafactores externosaocentrodeensino,

pero que inflúen no desenvolvemento dos valores de xénero:

17

• Factor cultural: asdistintasnacionalidadesquepoidanconvivirna

aula,aprofesióndedistintasrelixións,etc.

• Factor socioeconómico:statussocioeconómicofamiliar,profesión

ouniveldeestudosdacontornafamiliar.

• Localización xeo-económica do centro: se é un centro rural ou

urbano.

Tamén é necesario coñecer a capacidade e a experiencia do cen-

troparalevaradianteproxectosdecoeducaciónanalizandoaspectos

como:

• Existenciaounondeexperiencias previasdecaráctercoeduca-

tivo:encasoafirmativo, levaraseacabounhaanáliseerevisión

críticaderesultados,determinandoseseconcibironconcarácter

esporádicooucomoaccióntransversalecontinuadanotempo,

etc.

• Actitudes do persoal docente e directivoenrelacióncoaigualda-

deentrehomesemullereseasúaincorporaciónásdinámicasde

centro.

• Estrutura organizativa do centro: existencia de procedementos

quefacilitanouentorpecenotraballocoeducativo.

• Sexismo na docencia:proxecciónestereotipadadaimaxedemu-

lleresehomesnosdiferentesmateriaisescolares,graodepresenza

delinguaxesexistanacomunicaciónhabitualdoprofesorado,nos

discursosdocentes,etc.

Esta análise de xénero proxectarase sobre os diferentes ámbitos nos

quesedesenvolveaactuacióneducativanocentro.Baseándoseen

traballosprevios3,propóñensecomoámbitos básicos de intervención

educativaosseguintescatrogrupostemáticos,quedaránlugar,segun-

3 Materialesparalaobservaciónyelanálisisdelsexismoenelámbitoescolar,CPRdeXixón, 2002 http://web.educastur.princast.es/cpr/gijon/recursos/coeducacion/mat-sex/publicacion.pdf

Guia de coeducació per als centres educatius: pautes de reflexió i recursos per a l’elaboració dun projecte de centre, Institut Català de les Dones, Generalitat deCatalunya, 2008 http://www20.gencat.cat/docs/icdones/Serveis/Documents/Arxius/PDF%20GUIACOEDUCACIO.pdf



18

do o grupo elixido, a unha formulación de actividades, dinámicas e

gruposdepersoasdestinatariasdiferentes.

1. MODELO DE CENTRO.Supón reflexionar e modificar pautas de des-

igualdadeasociadasaofuncionamentodocentro.Estaactuaciónvai

favoreceranormalización,institucionalizaciónecontinuidadedaprác-

ticacoeducativaeoposicionamentonunhaactitudede innovación

constante.Podemosestablecer2planos:

• Intervencións sobre a cultura do centro: trataríase de corrixir a

posicióndocentroenrelacióncoapromocióndaigualdadeen

aspectos como a formación do profesorado, o compromiso do

equipodirectivo,oprocesode identificacióndenecesidades,a

planificacióneaxestióndaintervencióncoeducativa,aintegra-

cióndosobxectivosdeigualdadenocurrículo,acreacióndere-

desdetraballo,etc.

• Intervenciónssobreomodeloorganizativo:supón incidirdirecta-

mentenaprácticae funcionamentodocentro,medianteunha

análise,entreoutros,dosseguintesasuntos:

:: Arepresentacióndossexosnoconxuntodaestruturadacomu-

nidadeeducativa.Implicarevisarorepartimentodetarefaseres-

ponsabilidadesparaconseguirquesexarealmentemáisequitati-

voencantoáocupacióndecargosecomposicióndosórganos

directivos,porexemplo.

:: Asdecisiónsqueafectanadistribuciónporsexonaocupación

deespazos,nousodostempos,noaccesoaosrecursosdocentro,

etc.

2. USO DA LINGUAXE.Implicatraballaroaspectocomunicativo,identi-

ficando e modificando o uso discriminatorio da linguaxe nos materiais

didácticos,nodiscursodoprofesorado,nadocumentaciónesinalécti-

ca(carteis,anuncios...)docentro.Alinguatransmitevalores,actitudes

eprexuízos,poloqueousoquesefagadelapodetantocontribuíra

reforzarosestereotiposexistentescomoaeliminalos.Unusosexista da

linguaxeimplicacuestiónscomo:

19

:: Invisibilizacióndasmulleres mediante ousodomasculinocomoxe-

nérico,enexpresiónsdotipo“osalumnos”parareferirseaoalum-

nado.

:: Transmisióndecontidossexistasedunhavisiónandrocéntricado

coñecemento,porexemplonegandoopapeldasmullerescomo

suxeito activo dos feitos que se ensinan: na ciencia, na historia,

etc.

:: Desvalorización do xénero feminino: a través de xuízos de valor

como que as mulleres “murmuran” cando falan, “son marima-

chos”candoxogandeterminadosdeportes,“son superficiaisou

frívolas”candorinou“nonsabendoquefalan”candoopinanou

desenvolvenuntema.

:: Diferenzasnaadxectivación empregadaparadirixirseanenose

nenas,queresaltacomopositivosaspectosvinculadosáindepen-

denciaeagresividadenoprimeirocasoeásubmisiónedozurano

segundo.

3. DOCENCIA E MATERIAL EDUCATIVO.Supónrevisarcriticamentetanto

oscontidosqueseensinaneosmateriaisempregadoscomoamaneira

enqueseimparten.

• A análise de contidos e material educativo busca detectar a

orientación androcéntrica no ámbito curricular e nos diferentes

materiais didácticos empregados para ofrecer unha visión máis

global,enriquecidaconcontidosreferidosásachegasdasmulle-

resentodososcamposdocoñecementoedaculturaecunha

presenzamáisequilibradadosdoussexos.

• Ametodoloxíaeprácticadocentedebesercoherentecoafinali-

dadecoeducativa,débeselleprestaratenciónaosexismoquese

producenosprocesosdeensino-aprendizaxe.Nestesentido,otra-

ballodocentedebeorientarse,entreoutrosaspectos,afomentar

aautonomíapersoaleaodesenvolvementodascapacidadesde

cooperación.



20

4. DESENVOLVEMENTO PERSOAL DO ALUMNADO.Trátasededeconstruír

osmodelostradicionaisdefeminidadeemasculinidadeesentarasba-

ses dun novo paradigma do que significa ser home ou muller na socie-

dadeactual:

• Tratamentodascuestiónsqueteñenquevercopropiodesenvol-

vementoeaautonomíapersoaldoalumnado,ofrecendonovos

modelosdemasculinidade,pautasparaaconstruciónnoneste-

reotipadadaautoimaxeedaautoestima,etc.

• Análisedaconvivenciaedas relacións interpersoais,potencian-

doomundorelacionalatravésdaeducaciónafectivo-sexual,da

prevencióndaviolenciadexéneroedosmalostratosoudaintro-

ducióndaéticadocoidado,entreoutrosaspectos.

21

2. A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE

2.1. PLANS DE IGUALDADE NO ÁMBITO EDUCATIVO

A escola coeducativatenentreosseusobxectivos,dunhabanda,pro-

moverodesenvolvementointegraldaspersoas,libredalimitaciónim-

postapolosestereotiposdexénero,eproducircambiosnopensamen-

to,nasactitudes,nocomportamento,navisiónenainterpretacióndo

mundoe,poroutrabanda,previr,compensareerradicarasdesigual-

dades que non teñan outra xustificación que a inercia das discrimina-

ciónsporrazóndexéneroqueaíndasubxacennanosacultura.

Apoiándonos na reflexión recollida pola profesora Nieves Blanco4,parti-

mosdasseguintespremisas:

• Nonéposiblecoeducarsenoconvencementodequereconstruír

asrelaciónsentremulleresehomesenigualdadeéuntemaimpor-

tante,quemereceserabordadodesdeaescola.

• Éprecisoserconscientedequeocoñecementosocialecientífi-

co-técnicononéneutraleprobablementenonpodeselo.Trátase

derecuperaras“vocesausentesnaseleccióndocoñecemento”,

recuperando o protagonismo e os saberes das mulleres. Ensinar

visibilizandoossuxeitos,mulleresehomes,nonsedebeentender

comoalgocontraditoriocoscontidosdasmateriasdocentesmáis

clásicasouhabituais,sexanmatemáticas,artesplásticasoulingua

galega.

Ensinar é unha arte, unha continua indagación, un experimento im-

pulsadopolocompromisoearesponsabilidadeque,aíndaquesefai

demodoindividual,sesustentaenrelaciónseintercambioscríticosco

alumnadoecooutroprofesorado.Educaren igualdadedebeserun

compromisodetodacomunidadeeducativaedeixardeserunlabor

puntualdepartedoprofesorado.Épreciso implicara todooequipo

docenteeasúacontornaparaconseguirqueaperspectivadexénero

seacabeporinstalar,parasempreedexeitonormalizado,nadinámica

cotiádoscentros.

4 Xénero e educación. A escola coeducativa. Editorial Laboratoiro Educativo. GRAÓ2002

A PLANIFICACIÓN DESDE A IGUALDADE


22

Nestesentido,parecedifícilacadaraigualdade

realmediantearealizacióndeactividadesinde-

pendentes en cursos específicos ou propoñendo

accións coeducativas uns anos si e outros non.

Conestasintervenciónslógraseunimpactopun-

tual,perononalongoprazo,enonseconsegue

realmente modificar actitudes e comportamentos

nacomunidadeeducativa.

Apostar pola coeducación, pola capacidade

transformadora das relacións educativas, esixe

planificar,terclarooquesequerefacerecomo

facelo. O proceso de planificación debe ser un

procesodinámicoeinteractivo,atravésdocalo

centro identificará os seus obxectivos a medio e

longoprazo.

Éomomentodepensar na escola coeducativaque se quere construír!

PLANIFICAR = NON IMPROVISAR

É necesario substituír as dinámicas de improvisación con planificación,

dexeitoquetodososesforzosrealizadosesteancorrectamenteorienta-

dos. Reflexionar e decidir previamente o camiño para chegar á escola

coeducativasupónunreto,xaqueincitaabuscarcoherenciasentre

osdesexoseosmarcosteóricoselixidoseasprácticasconcretaseha-

bituais da escola. Planificar unha escola coeducativa non soamente

precisadashabilidades técnicasdoequipodirectivoedoprofesorado,

senóntaméndemotivación ecreatividade.

Para planificar, pódense adoptar posicións diferentes que condiciona-

rán os procesos de reflexión. Na presente guía propóñense os seguintes

enfoques:

• Partirdaspotencialidadesdopropiocentro,dosrecursosmateriais

edecoñecementodosquesedispón.

OPROCESODEINTERVENCIÓNCOEDU-CATIVA

A planificación da intervención co-educativarequiredoconsensodaco-munidadeeducativaduncentro.

O proceso de planificación implica a realización dunha diagnose coa quecoñecer o estado do centro en rela-ción coa coeducación, a identifica-cióndosobxectivosestratéxicossobreos que se vai incidir a medio-longoprazoeaelaboracióndunplandeac-tuación.

Esteplanarticularaseatravésdodese-ñodediferentesproxectosorientadosa conseguir un ou varios dos obxecti-vos identificados.

Os proxectos están conformados porunhaseriedeactividadesatravésdascalesseesperaacadarunsresultadospreviamenteestablecidos.

23

• Realizarunhamirada prospectiva;édicir,establecerofuturo,asi-

tuaciónidealfinal,aescolacoeducativaáquesequerechegar.

• Buscaraquelasliñas estratéxicasdeactuaciónquemellorfagan

usodascapacidadesdetectadas.

Neste sentido, e para facilitar a planificación, proponse un métodoins-

pirado na planificación estratéxica participativa (PE) organizado nos

seguintespasos:

1.º Acadarocompromisocoeducativodoequipodirectivoedoprofe-sorado

2.º Conformaroequipodetraballo

3.º Realizarunhaautoavaliacióninicial

4.º Definirasexpectativascoeducativas

5.º Apostarporunhafilosofíacoeducativanocentrodeensino

6.º Afianzarunhaculturadeinnovación:xerarnovosconceptosepro-cesoscaraáescolacoeducativa

7.º Definirliñasestratéxicasdeactuaciónparaocentro

8.º Redefinirprocesoseducativosqueestánxaenmarcha

9.º Planificaraxestióndo“novo”centro

10.º Utilizarametodoloxíadeproxectoscomoferramentaparaeducarenigualdade



24

Estespasosnonsonosúnicosposibles,ninhaiqueseguilosestritamente.

O método que utilice cada centro de ensino debe ser flexible e adap-

tarseásposibilidadeseásúarealidade,maiséútilorganizarainterven-

ciónseguindoaseguintelóxica:

• Ondeestamos?Caléasituacióndocentroenrelacióncosproce-

sosdecoeducación?

• Aondequeremoschegar? Que trazos definenocentrocaraao

quesequerecamiñar?

• Comotraballamosasituaciónactual? Comosetrazanaspontes

entreo momentoactualeoescenariocoeducativoaoqueque-

remos chegar? Débese tratar de primar as potencialidades do

centroeas súasposibilidades sendescoidarou terencontaas

limitaciónseproblemasquepoidanxurdir.

PASO1.ºACADAROCOMPROMISOCOEDUCATIVODOEQUIPODIREC-

TIVOEDOPROFESORADO

Aapostapolaeducaciónen igualdadearrancadoconvencemento

detodooequipodirectivoedoprofesoradodocentrodetraballarpor

unnovoestilodeeducar,detransformaromodeloeasformaseduca-

tivasestablecidas.

Acadarestecompromisopodelevarmoitotempo,peroasintoníade

todooequipodocentroéaclavedoéxito.Unhavezconseguido,ini-

ciaraseunhatransformaciónpaulatinaqueavanzarápoucoapouco,

perosenperigoderetroceso.

Estaapostadeberíadecomunicárselleácontornaeducativaeáad-

ministraciónpertinente.

PASO2.ºCONFORMAROEQUIPODETRABALLO

Deberáconformarseunequipoquexestioneeorganiceoproceso,este

seráo“equipoxestor”.A súacomposicióndebería seromáisamplae

completa posible e pode estar configurada por profesorado, membros da

ANPA,equipodeorientacióndocentro,persoasexpertasenxénero,etc.

Esteequipodetraballotaméndeberíateruncaráctermultidisciplinarede-

finir unha metodoloxía e linguaxe comúns, co fin de harmonizar criterios.

25

Outro elemento que convén ter en conta é a procura de diferentes

perfíspersoaiscunhaaltamotivación.Estascircunstanciasfavorecerán

ainmersiónnesteprocesoeducativoinnovador.

PASO3.ºREALIZARUNHAAUTOAVALIACIÓNINICIAL

Parasaberataondepodemoschegar,debemospartirdunhaavalia-

ción inicial. É necesario coñecer o punto de partida do noso centro

escolarparasabercaléohorizontequepodemosmarcareospasos

quedeberemosdar.

Parafacerunhaboaavaliacióndocentroconrelaciónápromociónda

igualdade,propoñemosutilizarastécnicasdeanáliseDAFOeoscadros

deautoavaliaciónquesemostrannaseguintepartedestecapítulo.

Nesta autoavaliación débese contar coas percepcións de todas as

persoasimplicadas,paratelasencontaenposteriorespasos.

PASO4.ºDEFINIRASEXPECTATIVASCOEDUCATIVAS

Unha vez definido o “equipo xestor” e identificadas as debilidades e for-

talezasdocentro–entendendoestecomoglobalidade,naquesetenen

contaoequipodocenteedirectivo,perotaménasrelacións,aorgani-

zaciónefuncionamento,oscontidoseducativos,asmateriasimpartidas

eametodoloxíadidáctica–deséñanseeorganízanseporprioridadesas

expectativas que orientarán todo o proceso de planificación.

Estepasodebeserambicioso,perorealista.Denadaserveestablecer

obxectivosparaosseguintescincoanosdetraballo,porexemplo,sea

priori se sabe que non se van poder lograr. O esforzo da planificación

debe ser reflexivo, sobre a base da experiencia. As expectativas deben

concretarse sobre a realidade do ensino, os seus tempos e as súas difi-

cultades. É mellor dar pequenos pasos en firme, avanzar.

PASO5.ºAPOSTARPORUNHAFILOSOFÍACOEDUCATIVANOCENTRODE

ENSINO

A filosofía é a razón de ser do centro de ensino e permite diferenciar uns

centros doutros. Débese apostar por instalar unha filosofía coeducati-

va,queseráonortequeguíecadaunhadasactividades.Apostarpor

esta filosofía esixe reflexionar sobre os contidos e materiais educativos,



26

sobreametodoloxíadocenteesobreomarcorelacionaldaspersoas

coasquese traballa.Haiqueanalizaroestiloeosprocesoseducati-

vos do centro e identificar se promoven a igualdade real entre mulleres

ehomes,sefavorecenorespectoeaconvivencianadiversidade,se

educanparaacríticaeaxustiza,etc.

PASO6.ºAFIANZARUNHACULTURADE INNOVACIÓN:AXERACIÓNDE

NOVOSCONCEPTOSEPROCESOSDECARAÁESCOLACOEDUCATIVA

Ainnovacióndebeacompañarosprocesoseducativos,peroasnovas

ideaseosnovosprocesosnonxordendemaneiraespontánea,requiren

dun proceso de reflexión e planificación. A partir da reflexión conxunta,

débensexerarnovasformasdeeducar,optandoporinnovarsenmedo,

apoiándosenaexperienciaenaslecciónsaprendidas.

PASO7.ºDEFINIRLIÑASESTRATÉXICASDEACTUACIÓNPARAOCENTRO

Asestratexiassonas liñasda intervención,coherentesentreelas,que

noslevaránáescolacoeducativa.Apartirdotraballadonospasosan-

terioresdeberemosdeseñar,conxuntamente,asdiferentesestratexias

queabarquenosdistintosaspectosdaeducaciónnocentroparaaca-

dar a situación final desexada: educar en igualdade.

Asreuniónsdetraballoparaacadarospasosanterioresdeberíanaxu-

dar a desenvolver un novo estilo educativo, desafiante, creador do

centroquesequereconseguir.

Apartirdestepasodébeseacompañartodooprocesodunhaavalia-

ción continua por parte do equipo xestor, para identificar que estratexia

deu resultado e cal non e identificar as causas do éxito e do fracaso.

PASO8.ºREDEFINIRPROCESOSEDUCATIVOSXAENMARCHA

Ademaisdodeseñodeestratexiasnovas,nonsepodeesquecerque

aescolaxaestáenmarcha,educandoparalelamenteaesteproceso

de deseño e planificación da intervención coeducativa. Haberá, polo

tanto, que redefinir procesos xa en desenvolvemento. Para isto, co fin

deavanzarnamesmaliñaqueosprocesoscoeducativosinnovadores,

seguiranse diferentes etapas de adaptación, sen présa, apoiándose

nasnovasestratexiasnasqueseestáatraballar.

27

PASO9.ºPLANIFICARAXESTIÓNDONOVOCENTRO

Éomomentodeconcretarasliñasestratéxicasdeseñadasatravésde

actividades,dadeterminacióndaspersoasimplicadasencadaunha

delas,dosrecursosnecesariosparalevalasacaboedeestablecerun

calendario e uns indicadores que permitan facer un seguimento do

seu desenvolvemento. Esta planificación concretarase en diferentes

proxectos,queseránasferramentasqueguíenotraballo.

PASO10.ºUTILIZARAMETODOLOXÍADEPROXECTOSCOMOFERRAMEN-

TAPARAEDUCARENIGUALDADE

A planificación que permita camiñar de forma ordenada cara á nova

escolatraduciraseendiferentesproxectosouintervenciónsconcretas.

No seguinte capítulo desta guía (capítulo IV) facilítanse fichas para sis-

tematizaraexecucióndeproxectoscoeducativos.



28

2.2. AUTOAVALIAR A PRÁCTICA EDUCATIVA DO CENTRO

Para planificar o camiño ata onde queremos chegar, é necesario saber

deondepartimos.Enfuncióndosresultadosquesaiandesteproceso

de autoavaliación inicial, a planificación coeducativa a curto e medio

prazoeosproxectosatravésdosquesedesenvolvapoderásermáis

oumenosambiciosa.

Para facer unha boa autoavaliación do centro, poderanse seguir as

seguintestécnicas:

• Análise DAFO, consiste en identificar as debilidades e fortalezas

quepresentaunhapersoaougrupoáhoradetraballarcoedu-

cativamenteeasameazasouoportunidadesquelleproporciona

a situaciónoucontextoenmateriadecoeducación.NaDAFO,

procederemosalevaracaboaanálise desde a perspectiva de

xéneroexplicadanocapítuloII.

• CADRO DE AUTOAVALIACIÓN, supón unha ferramenta que me-

diante respostasorientativaspermite situaraposición, favorable

ounon,docentrocaraácoeducación.Nocadropropostoacon-

tinuaciónvalóranse,amodoorientativoesenánimodeexhausti-

vidade,determinadosaspectosreferidosaosámbitos de interven-

cióntaménexpostosnoanteriorcapítulo:

::Modelodecentro

::Usodalinguaxe

::Docenciaematerialeducativo

::Desenvolvementopersoaldoalumnado

Estecadrotenoobxectivodefacilitaredeorientarotraballodediag-

nose identificado no punto terceiro do método, mais non é o único po-

sibleninhaiqueseguiloestritamente,achégaseamododeexemplo.

Cadaaspectoanalizadodivídeseencatrocolumnasnumeradasdo0

ao 3. Os resultados da avaliación permitirán definir a situación do cen-

troenrelaciónconcadaámbitopropostoconformeaunhagradación,

29

axudandoaestablecer liñasdeactuaciónprioritariaseobxectivosa

curto,medioelongoprazo.

0:Centrodeensinoresistenteaocambio

1:Centrodeensinoensituacióninicialnaprácticacoeducativa

2:Centrodeensinoensituaciónintermedianaprácticacoeducativa

3:Centrodeensinoensituaciónavanzadanaprácticacoeducativa



30

EXEMPLOCADRODEAUTOAVALIACIÓN–COEDUCACIÓNNOCENTRO

0 1 2 3

MODELO DE CENTRO

Comparte o equipo directivo a aposta pola coeducación?

Acoeducaciónnonseconsiderauntemaprioritario,poloquenonhaiprevistaningunhaactuaciónnestesentido

Adirecciónpre-vélevaracaboalgúnscambiosnospróximosanos,peroaíndanonestándefinidos

Oequipodirectivoapoiaaprácticaco-educativaedelegaa súa planificación exestiónnunhaouvariaspersoasconin-quietudesnamateria

Oequipodirectivolideratodosospro-cesosdeinterven-cióncoeducativaquesedesenvolvennocentro

Como se integran os obxectivos de promoción da igualdade?

Apromocióndeigualdadenonéuncriteriotidoencontanodesenvolvementodolaboreducativo

Cadadocentedecidedemodoparticularoalcan-ceeoscontidosdasactividadesdecoeducación

Unequipodepersoaldocentrotraballaaintegracióndosobxectivosdeigual-dadenodesenvolve-mentocurricular

Amaiorpartedoequipodocente,baixoolideradodadirección,éproac-tivonaintegracióndeobxectivosdeigualdade

Como se planifican e xestionan os obxectivos de igualdade?

Non hai planificación específica ni se sente asúanecesidade

Existevontadedetraballarapromo-cióndaigualdade,perodemomentononéobxectodeplanificación formal

AigualdadeéunobxectivoeducativorecollidonoPECedemaisdocumen-taciónquerexeofuncionamentodocentro

Existeunplandeigualdade,poiscon-sidérasequeesteaspectoformaparteintegral da planifica-ciónxeraldecentro

Como se articula a coeducación no currículo educativo?

Nonhaitraballonin-gúnnestesentido

Desenvólvensecer-tasactividadesdecoeducación,maisdexeitoillado

Algunhasáreasdes-envolvenactividadescoeducativasdunxeitosistemáticoeprogramado

Aigualdadeformaparteintegraldetodososprocesosdeensino-aprendizaxe

31

0 1 2 3

MODELO DE CENTRO

Como se identifican as necesidades do centro?

Nonsepercibendiferenzasentreasnecesidadesdenenosenenas

Execútanseactivi-dadessenanalizarasnecesidadesdocontexto.Cadaprofesor/aactúasegundooseuniveldesensibilización

Estimúlaseaob-tencióndeideasapartirdaobserva-ción.Haireuniónsconcertafrecuen-ciaparafacerunhapostaencomún

Ocentroestáseg-mentadoporidadese cursos para identifi-carassúasnecesida-des.Osdatosobtidossonanalizadosporunequipomultidisci-plinar para planificar asintervencións

Como se desenvolven as intervencións coeducativas?

Realízaseunica-mentealgunhaactividadeenconmemoracióndedatassinaladas:8demarzoe25denovembro

Unhaouvariaspersoasdesenvolvenactividadescoedu-cativascadacursoescolar

Existemotivaciónetodoopersoalqueodesexetenaoportu-nidadedeparticiparnodesenvolvemen-todeactividadescoeducativas

Adóptaseunenfo-queestratéxicoparaa planificación e o desenvolvementodaintervencióncoedu-cativa

Cal é a actitude do profesorado?

Oprofesoradoéreticenteaotraballoenpromocióndaigualdade

Unhapartedoprofe-soradoéprocliveatraballar,peroaíndahaiquesuperarcer-tasinercias

Existepredisposiciónaotraballodesdeaperspectivadexé-nerodamaiorpartedoequipodocente

Haiunhaculturadecentrodeapoioáintervencióncoedu-cativa

Cal é a capacitación do persoal docente ?

Atotalidadedopersoalcarecedenociónsbásicassobreoconceptodeigualdadeeassúasrepercusiónsnoámbitoeducativo,maisnonsesenteestanecesidade

Estimúlaseopersoalparaqueasistaacursosdeespeciali-zación,conresulta-dosdesiguais

Unhapartedopersoalparticipaouparticipouencursosdecapacitaciónparaintegraraigual-dadenocurrículo

Opersoalestáfor-madoparaintegrarsoluciónscoeducati-vasnosseusproce-sosdeensino



32

0 1 2 3

MODELO DE CENTRO

Cal é a estrutura organizativa do centro?

Aasignacióndecargoseresponsabi-lidadeséinsensibleaoxénero

Anímaseoprofeso-radofemininoaqueparticipenadeten-cióndecargosouresponsabilidades,maisnonseconsi-deraunhacuestiónrelevante

Ocentroéconscien-tedequeaestruturaorganizativanonéneutradesdeopuntodevistadaigualda-deeadoptacertasmedidasdepromo-cióndaigualdade

Garánteseapari-dadenosórganoscolexiadosdocentroenodesempeñodecargoseresponsabi-lidades

Como se distribúen tempos e espazos en función do sexo?

Nonsepercibendiferenzasnadistri-bucióndetemposeespazosenfuncióndosexo

Recoñécesequehaiundesequilibrio,perononsetenpre-vistaunhainterven-ciónacurtoprazo

Realízanseactivida-despuntuaisparaequilibrarousodosespazosetempos,maisnonhaiunhaactuaciónsistemá-tica

Realizouseunestudodousodostemposeespazosescola-res(patio,aulas,laboratoriosetc.),enfuncióndocalsedesenvolvenestratexiasparaconseguirunreparti-mentoequitativodetemposeespazos

Existen relacións co contorno?

Nonseestableceucontactoningúnconoutroscentrosouentidadesparacontrastarexperien-ciasnoámbitodaigualdade

Unhaouvariaspersoasrealizaroncontactosatítulopersoalparacoñe-ceroutrasexperien-cias

OcentrocontactouconoutrosoucoaAdministraciónparasolicitarapoio

Ocentrocomparteactivamenteexpe-rienciasepropostasconoutroscentrosouinstitucións

Foméntase o traballo en rede?

Nonhainingúncom-promisodetraballoconxunto

Asdistintasáreasdocentroparticipannodeseñoedesenvol-vementodeactua-ciónsnoámbitodocentro

Ocentroparticipaenproxectosdeigual-dadenoeidolocal,autonómico,nacio-nalouinternacional

Ocentroconstitúeunreferenteeunexemploenmateriadeboasprácticas

33

0 1 2 3

USO DA LINGUAXE

Que uso da linguaxe se observa no material didáctico e no resto de documentacióndo centro?

Non se fixo análise ningunhaaesterespecto

Unhapartedopro-fesorado identificou nosmateriaisqueempregaexpresiónselinguaxeandro-céntricaelevaacaboacciónspun-tuaisparacorrixila

Existexauntraballoderevisiónconxuntoesistemáticodopro-fesoradodecertasáreasdalinguaxeempregada

Hai unha planifi-caciónaniveldecentropararevisaratotalidadedosma-teriaisdidácticoseatotalidadedado-cumentaciónquesexeranocentroparaerradicarosusossexistasdalinguaxe

Que linguaxe se utiliza na comunicación interpersoal?


Sábesequeseusalinguaxesexista,maisotraballodiarionondeixatempoparaatenderesteaspecto

Unhapartedoprofe-soradoestáformán-doseereciclándose,entendendoaimpor-tanciadalinguaxeeasdiscriminaciónsquesetrasladanconscienteouin-conscientemente

Oequipodirectivoedocenteestáforma-doefaiseunsegui-mentoperiódicodousodalinguaxeoralnocentro

A sinaléctica do centro utiliza por igual os usos masculinos e femininos da linguaxe?

Osrótulosutilizanouniversalmasculino,queinclúehomesemulleres

Úsaseomasculinouniversalporquenonhaiconsensosobreanecesidadedocambio

Estetemafoitra-tadoendiversasocasiónse,aoestardeacordoaprác-ticatotalidadedopersoaldocente,iniciaraseenbreveasúarevisión

Foronrevisadoseredactadoscunhalinguaxeinclusivaatotalidadedosrótu-losdaescola



34

0 1 2 3

DOCENCIA E MATERIAL EDUCATIVO

Que imaxes aparecen nos libros de texto e na cartelería?


Unhapartedoprofesorado identifi-couimaxessexistaseestereotipadaselevaacaboac-ciónspuntuaisparacorrixilas

Existexauntraballoconxuntoesistemá-ticodoprofesoradodecertasáreasderevisióndasimaxesempregadas

Hai unha planifi-caciónaniveldecentropararevisaratotalidadedosmate-riaisdidácticoseoscarteisqueadornanocentroparaquetransmitanunharea-lidadepluralenonestereotipada

Como se seleccionan os contidos para impartir?

Non se fixo análise doscontidosdesdeaperspectivadexénero

Unhapartedopro-fesorado identificou contidossexistasnosmanuaiselevaacaboacciónspun-tuaisparacorrixilas

Algúnsprofesoreseprofesorasdedicantempoaseleccionarmateriaiscomple-mentariosqueaxu-danatransmitirunhavisiónmenosestereo-tipadadoshomesedasmulleres

Existe unha planifi-caciónaniveldecentroparaabordaroscontidosdosma-teriaisutilizadosnocentro,dexeitoquesesupereaimaxees-tereotipadaesexistaquetrasladan

Quen e como se determina o enfoque e o estilo da materia a impartir?

Éunasuntoprivadodecadaprofesor/a

Unhapartedoprofe-soradodedicaunhaouvariassesiónsatratartemasrelacio-nadoscoapromo-cióndaigualdade

Algúnsprofesoreseprofesorasestántentandotraballaroenfoquecoeduca-tivonasúaprácticadocente

Existe unha planifi-caciónaniveldecentropara,apartirdadiagnosedocentro,trasladarásdiferentesmateriasoenfoquecoedu-cativo

35

0 1 2 3

DESENVOLVEMENTO PERSOAL DO ALUMNADO

Como se aborda a construción da personalidade e o desenvolvemento da autonomía no alumnado?

Estesaspectostrátansesendiferen-ciaciónsdesexo,dexeitoneutral

Desenvólvenseactuaciónspuntuaisenrespostaacertassituaciónsqueseproducennocentro:casosdeanorexia,violenciadexénero,etc.

Desenvólvenseperiodicamenteobradoirossobrediferentesaspectos,comoprevencióndaviolenciadexénerooucondutasderiscoasociadasaunououtroxénero

Olaboreducativosempreexploraasdiferentesnecesida-desdosexofemininoemasculinoetenencontaosriscoseavulnerabilidadeasociadosacadaundeles

Como se leva a cabo a orientación persoal, escolar e profesional do alumnado?

Estesaspectostrátansesendiferen-ciaciónsdesexo,dexeitoneutral

Antesderemataroensinoobrigatoriorealízaseunhacharlacoalumnadodoúltimocursoparapropiciarasopciónsacadémicaseprofe-sionaisnonestereoti-padas

Desenvólvenseperiodicamenteactuaciónsdesdeomarcodaaccióntitorialeodeparta-mentodeorienta-ciónparapropiciarasopciónsacadé-micaseprofesionaisnonestereotipadas

Ocentroofrecesistematicamentemodelosquefavo-recenaconstrucióndeidentidadesnonestereotipadasetenplanificadas accións específicas desde omarcodaaccióntitorialeodeparta-mentodeorienta-ciónparaerradicarosestereotipossexistas

Como se trata o respecto da identidade sexual?

Nonexisteningunhaactuaciónnestesentido

Desenvólvenseactuaciónspuntuaisenrespostaacertassituaciónsdehostili-dadequeseprodu-cennocentro

Desenvólvenseperiodicamenteobradoirossobreadiversidadeafecti-vo-sexual

Existeunhaprogra-mación específica paratraballaradiversidadeafecti-vo-sexualeprevirascondutashomófobas



36

3. A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN

Poloxeral,nonseadoitafalarentermosdexestión

noensino,maisaideade“xestión”permiterecoller

oprocesodeimplantacióndunproxecto,desdeo

seucomezoateopeche.

Conestepropósitotentaraseunachegamentoao

conceptoproxecto coeducativo,queodiferenza

doutrotipodeproxectosecalessonassúasfases

de xestión. Igualmente, ofrecerase unha explica-

cióndospasosquesehandarencadaunhades-

tas fases,proporcionando ferramentas e técnicas

de traballoparatratarainformacióndexeitosiste-

máticoecoherenteentodomomentocosobxec-

tivosperseguidos.

Durantetodasasfasesbotarasemandosaspectos

deanálisedesdeaperspectivadexéneroexplicadosnaúltimaparte

docapítulo II,dirixindoonosoesforzoaprogramarproxectosorienta-

dosaosámbitosdeintervencióntratadostaménnomesmocapítulo.A

cadafasedoproxectocorrespóndelleunhaficha de apoio,naquese

resumedexeitoordenadotodaainformacióncoaquesetraballa.Es-

tas fichas serán aplicables a todo o proceso de xestión dos proxectos.

ASPECTOS DA ANÁLISE DESDEAPERSPECTIVADEXÉNERO

• Relacións.

• Contexto.

• Experienciaecapacidadedocentro.

ÁMBITOSDEINTERVENCIÓN

• Modelodecentro.

• Usodalinguaxe.

• Docenciaematerialeducativo.

• Desenvolvementopersoaldoalumnado.

37

3.1. O PROXECTO COEDUCATIVO. DEFINICIÓN E FASES DE XESTIÓN

Osproxectos coeducativos son instrumentosope-

rativosquepermitenabordarasdesigualdadesde

xénero específicas do ámbito escolar e fortalecer

ascapacidadesdetodasaspersoasqueforman

parte da comunidade educativa para propiciar

cambiosquefomentenaigualdade.

Un proxecto coeducativo, como calquera outro

tipodeproxecto,tenasseguintescaracterísticas:

• Un conxunto de actividades orientadas ‡ re-

sulta fundamental para que as actividades

sexancoherentes,axustadasaocontextode

intervención e complementarias, que bus-

quenarealizacióndunobxectivoouresultado

común. Onúmerodeactividadesdependerá

dacomplexidadedoobxectivoproposto,do

tempoedoorzamentodispoñible.

• Nun período de tempo concreto‡ oproxec-

todebeterunhadatadeinicioeunhadata

de fin (non debe prolongarse sen límite). A

planificación temporaldebepermitirqueas

actividades teñan unha secuencia viable,

axustadaáscaracterísticasdocicloescolar,

tendoencontaperíodosdemaiorcargalec-

tivaouvacacionais.

• Concentración/focalización ‡ deberáexis-

tirunhacoherenciaglobal,assúasactivida-

desteñenqueterunsentidocomoconxunto

e unha dirección clara para poder ter un impacto real ao final

dasúaexecución.Débeseevitarqueasactividadessexandisper-

sasoucondestinatariosmoidiferentes.Aconcentraciónpodeser

temática: actuarnoeidodas relaciónsou sobreosmateriaisdi-

dácticos,porexemplo,oufuncional:levaracaboactividadesde

PLANS DE IGUALDADE E PROXECTOS COEDUCATIVOS

Plans de igualdade, documentosondeserecollenosobxectivoseases-tratexias para a promoción da igual-dadenocentroalongoprazo(entre3e5cursosescolares).

Proxecto coeducativo, conxunto deactividadesquese integrannunplanequeserealizannunperíododetem-poconcreto (1ou2cursos),parauncolectivo determinado e cun orza-mento limitado, coa finalidade de transformar (mellorar) situacións es-pecíficas de desigualdade de xénero naescola.Osresultadosdunproxectodeberánmantersenotempo(sersus-tentables) aínda que este finalice.

A XESTIÓN DE PROXECTOS DE COEDUCACIÓN


38

sensibilización –xornadas, festivais, web– ou de formación, entre

outras.

• Para un colectivo determinado ‡ as persoas destinatarias das

actividadescoeducativasdebenestardefinidaspreviamenteen

funcióndosobxectivospropostos.Débeseactuarsobreuncolec-

tivo determinado e máis ou menos homoxéneo durante todo o

proxectoeevitartraballarcongruposdiferentes,xaqueosresulta-

dosdoproxectopoderíanquedarmoidispersos.

• Busca da continuidade (sustentabilidade) ‡ candosedeseña

unproxecto,haiquepensarenque oscontidosouactividades

deben continuar cando este acabe, integrándose na práctica

docenteounasdinámicashabituaisdocentroeducativo.

3.2. AS FASES DE XESTIÓN NOS PROXECTOS COEDUCATIVOS

Axestióndunproxectoarticúlaseendiferentesfases:

1. Identificación.Éunhafasemoitasvecesesquecida,trátasedees-

tablecerclaramenteasnecesidadeseasituacióndedesigualda-

deespecíficasobreaquesequereactuar.Istoaxudaráaveros

problemasdexéneroeaachegarassoluciónsmáisaxeitadas.

2. Deseño. É unhafaseimprescindibleparaunbotraballo;trátasede

definirosobxectivoseactividadese taméndeplanificar,oque

implicaterencontaenquemomentosevanrealizarasactivida-

deseasignarosrecursosnecesariosdepersoal,materiaiseeco-

nómicos.Unhaboaplanificacióndebeterencontaosresultados

quebuscaoproxectoepoñerosmediosparaacadalos.Sódeste

xeitoseconseguiráqueasactuaciónsdoproxectononaparezan

atrapalladasesexancoherentes.

3. Execución. Nestafaselévaseáprácticaoproxectocoeducativo

deseñado.Sontarefasfundamentaisdestafase:

:: Acoordinaciónentreparticipantesoupersoasinvolucradasno

desenvolvementodasactividadesprevistaspoloproxecto.

39

:: Oseguimento; édicir,ocontrolsobreaplanificacióndoproxec-

toparagarantirqueseacadenconéxitoos resultadosquenos

formulamosinicialmente.

4. Avaliación. Trátasedefacerbalancesobreoproxectoexecuta-

do,comparandoapropostainicialcosresultadosacadados.

Nestecapítuloabordaranseoscontidosdecadaunhadestasfasese

indicaranse algunhas técnicas de análise e ferramentas que axuden

nastarefasdexestiónasociadas,seguindoaseguintesecuencia.


FASEIDENTIFICACIÓN:

1-Enqueconsiste?

2-Pasosetécnicasrecomendadas

3-Fichasdeapoio

FASEDEDESEÑO:

1-Enqueconsiste?


3-Fichasdeapoio

FASEEXECUCIÓN/SEGUIMENTO:

1-Enqueconsiste?


3-Fichasdeapoio

FASEDEAVALIACIÓN:

1-Enqueconsiste?

2Pasosetécnicasrecomendadas

3-Fichasdeapoio


40

3.2.1. IDENTIFICACIÓN DE NECESIDADES: COMO ATOPAR A SITUACIÓN DE DESIGUALDADE QUE QUEREMOS TRANSFORMAR?

Porondecomezar?Oprimeiropasopara iniciar

unproxectocoeducativoéaIDENTIFICACIÓNde

necesidadesoudasituacióndedesigualdadeso-

breaquesequereintervir.

Nestemomento,é fundamental terclarasas se-

guintescuestiónsclave:

• Caléasituaciónespecíficadedesigualdade

quequeremoscorrixir?

• Onde queremos chegar e, a grandes trazos,

comoconseguilo?

• Aquenirádirixidaaaccióncoeducativa?

Paraactuarnestafase,resultadegrandeutilida-

deseguirospasosqueseindicanacontinuación

edesenvolverastécnicas detraballoasociadasa

cadaundeles:

Débese identificarcaléasituacióndedesigualdadedexéneroquesequeretransformaroumellorar,aquenafec-ta e que queremos acadar co nosoproxecto, concretando o modo enqueoimosfacerevalorandoasposi-bilidadesdelogralo.

Pasos.

Paracadafasedaxestióndeproxec-tos coeducativos proporciónanse unspasosbásicoseorientativos;cadagru-podetraballoadaptaráestespasosássúasnecesidadeserealidade.

Técnicas e ferramentas de análise.

As técnicas e ferramentas de análiseescollidasnestaguíapermitenrecollerinformaciónexestionala,constituíndoun instrumento útil para introducir aperspectivadexéneronoensino.

Fichas de apoio.

Actúancomo formularios, para cadaunha das fases da xestión coeduca-tiva. As fichas permiten sintetizar a in-formaciónobtidaencadafasecomoresultadodaaplicacióndastécnicaseferramentasquesepropoñenencadaepígrafe.

Débese identificarcaléasituacióndedesigualdadedexéneroquesequeretransformaroumellorar,aquenafec-ta e que queremos acadar co nosoproxecto, concretando o modo enqueoimosfacerevalorandoasposi-bilidadesdelogralo.

Pasos.

Paracadafasedaxestióndeproxec-tos coeducativos proporciónanse unspasosbásicoseorientativos;cadagru-podetraballoadaptaráestespasosássúasnecesidadeserealidade.

Técnicas e ferramentas de análise.

As técnicas e ferramentas de análiseescollidasnestaguíapermitenrecollerinformaciónexestionala,constituíndoun instrumento útil para introducir aperspectivadexéneronoensino.

Fichas de apoio.

Actúancomo formularios, para cadaunha das fases da xestión coeduca-tiva. As fichas permiten sintetizar a in-formaciónobtidaencadafasecomoresultadodaaplicacióndastécnicaseferramentasquesepropoñenencadaepígrafe.

41

PASOS TÉCNICASRECOMENDADAS

1.º Constituírungrupodetraballoparadeseñaredesenvolveroproxectodecoeducación.

AnálisedeparticipacióneDAFO(seleccióngrupodetraballo).

2.º Seleccionar o problema principalousituaciónespecíficadedesigual-dadesobreaquesevaiintervir.

Grupodediscusiónebrains-torming.Árboredeproblemas.

3.º Identificarosobxectivosdoproxec-todecoeducación.

Árboredeobxectivos.

4.º Seleccionar solucións alternativaseocolectivodestinatarioaoquesedirixenestasalternativas.

Análisedealternativas.Análisedeparticipación(seleccióncolectivodestina-tario).

PASO1.ºCONSTITUÍRUNGRUPODETRABALLOPARADESEÑAREDESEN-

VOLVEROPROXECTODECOEDUCACIÓN

A posta en marcha do proxecto coeducativo precisa dun grupo de

persoasqueopromovaeseencarguedoseudeseñoedesenvolve-

mento,ogrupodetraballodecoeducación,comprometidocotraba-

lloemotivadoparalevaloadiante.

Oidealseríaqueestegruposeenriquecesecoaparticipacióndeper-

soasexpertasenxéneroecoeducación,formenpartedopersoaldo

centroounon,asociaciónsfeministas,sociaisouculturaisdacontorna,

aANPAdocentro,etc.Destexeito,ogrupoteráunhavisiónmáisampla

sobreaproblemáticaquesevaitraballarecontaráconmaiorescapa-

cidadeseapoiosáhoradeactuar.

Recomendacións:

:: Buscarperfísdocentesdiferentesecomplementarios,concarác-

teresepersonalidadesqueseintegrenecertavocacióncaraaos

obxectivosdeigualdadedaescola.



42

:: Contar,seseconsiderapreciso,conpersoasexternaseexpertas

enmateriadexéneroououtrasespecialidadesdeinterese.

Paraaxudaraorganizarogrupo,asaberconquensedebecontarac-

tivamenteoudequenseríaboouaconsellableteroapoiooupresenza

nostraballos,recoméndaseaseguinteTéCNICA:

ANÁLISEDEPARTICIPACIÓN.SELECCIÓNDOGRUPODETRABALLO

Mediante esta técnica, pódese valorar de xeito moi sinxelo o perfil das

persoas,gruposouentidadescoasquesedebecontarnunproxecto

coeducativo,tantoaspersoasquevanparticiparnel,comoocolectivo

destinatarioaquenirádirixido,comoseveráno4.ºpasodestafasede

identificación.

Seleccionar as persoas participantes no grupo de traballo pode ser

fundamentalparaqueestefuncioneouesteabenorientado:haique

valorar quen debe participar nel, o que significa ter en conta aspectos

como:

:: Experiencia en coeducación ou temáticas análogas ou de utili-

dadeparaoproxecto;p.ex.:multiculturalidade, integraciónna

escola.

:: Accesibilidadeedispoñibilidadeparaotraballo:nonéomesmo

queapersoaouogrupoformepartedopropioequipodocentro

quenon.

Como levar adiante a análise de participación?

1. Nunhareuniónfaraseunhapostaencomúnsobreaspersoasou

gruposdepersoascoasquesedebecontare/oudestinatarias.

2. Definidasaspersoasouosgrupos,indicaraseparacadaunassúas

debilidades,ameazas,fortalezaseoportunidades(técnicaDAFO),

pensandonasúaachegaounointeresequeteñaasúapartici-

paciónparaoproxectocoeducativo.ApartirdestaDAFO,sabe-

remosparaque,comoeenquenospodeapoiarcadapersoaou

grupo.

43

3. A información recollida e consensuada permitiranos establecer

unhaprioridadeentreosgruposounomesapuntadosedetectar

osmáisimportantesparaoproxectocoeducativo.

Aanálisedeparticipaciónresultaunxeitorápidoesinxeloparaorde-

nar e sistematizar unha reflexión conxunta, xa que permite resumir os

aspectospositivosenegativosepermitirárealizarunhaselecciónmáis

obxectivanaquesevalorentodasasalternativasposibles.

Exemplo:cadroresumoanálisedeparticipación

Nome

persoa ou

entidade

Función/

cargo

Observación/

Achega ao

proxecto

DAFO

DEBILI-

DADESAMEAZAS FORTALEZAS

OPORTUNI-

DADES

JuanaFdz. Profesora

Profesorana

áreadeCC.

daSaúde

Escasa

forma-

ciónen

igual-

dadee

faltade

tempo

Posibilidadede

queoutroste-

masacaparen

asúaatención

Motivación

esintoníaco

profesorado

implicado

Sentaras

basespara

traballarde

xeitocoedu-

cativono

centro

Varias

persoasANPA

Contacto

directoco

alumnadono

ámbitofamiliar

Escasa

sensibli-

zación

enigual-

dade

Resistenciaá

execuciónde

proxectosde

coeducación

enhoraslectivas

Implicación

nasdistintas

actividades

docentro

Reforzodos

obxectivos

doproxecto

desdeo

contexto

familiar

Fernando

OCampo

Departa-

mento

Orienta-

ción

Contacto

directo,coñe-

cementodos

problemasdo

alumnado

Faltadepersoal

nodepartamen-

toquellepode

quitartempo

paraoproxecto

Dispoñibili-

dadepara

actuarno

horariode

titorías

Comple-

mentaro

esforzofeito

poloprofe-

soradoea

ANPA



44

PASO2.ºSELECCIONAROPROBLEMAPRINCIPALOUASITUACIÓNESPE-

CÍFICADEDESIGUALDADESOBREAQUESEVAIINTERVIR.

Este paso resulta fundamental, xa que a

boa definición da problemática permitirá

que os obxectivos e actividades que se

establezan no proxecto estean realmen-

te orientadas segundo o punto de parti-

da inicial. Para realizar un bo traballo de

identificación deberíanse realizar reunións,

obradoirosparticipativos,encontrosougru-

posdediscusiónedebatenosquepartici-

pen aquelas persoas que son informantes

de intereseparaapropostacoeducativa:

profesorado,membrosdaANPA,titores/as,

departamentodeorientación,etc.

Tratarasedebuscarunhasituaciónespecí-

fica sobre a que actuar; isto é, de delimitar

oproblema,indodomáisxeralataomáis

concreto.Unúnicoproxectodecoeduca-

ciónnonvairesolver“adesigualdadeentre

nenasenenos”oua“transmisiónde roles

dexénero”.Estassonproblemáticasxerais

que o proxecto axudará a resolver, pero

queo transcenden.Destemodo,ogrupo

detraballoteráquefocalizaroseutraballo

sobrealgúnaspectomáisconcreto,como

poderíaser“aimaxedomasculinoedofe-

mininoqueseproxectanacarteleríaema-

teriaisdidácticos”.

Para garantir a coherencia dos proxectos

coeducativos, a continuación propóñen-

se unhas técnicas que axudan a ordenar,

sistematizareconcretaraproblemáticaso-

breaquesevaiintervir.

OUTRAS TéCNICAS APLICABLES PARA A IDENTI-FICACIÓN DO PROBLEMA:

Análise da información dispoñibleutilizando:

- Fontes primarias, de elaboración propia,por exemplo: datos relativos ao propiocentro,entrevistascon informantesde in-terese.

- Fontes secundarias, como estudos, publi-cacións,estatísticasounoticiasdexornais,acercadasituacióndedesigualdadedexéneroquequeremosabordar.

Observación participante. Permite coñeceravidacotiádungrupodendeo seu interior. Unha vez definida a información que se pre-cisaobter,deséñaseunguión.Conelaper-soaoupersoas implicadas recollendatosdexeito ordenado e cun obxectivo acerca dasituaciónourealidadeobservada.Estatécni-capodesermoiútil,xaquemoitosdosámbi-tos de intervención coeducativa se refiren a cuestións subxectivas: actitudes, desempeñoderoles,diferenciaciónsexualnasactividadesdaescola,etc.

Entrevistas. Ogrupodetraballopodeescollerunha serie de temas e elaborar unha entre-vistaconcarácterdeenquisaparacoñeceraadhesiónounonaundeterminado tema;nela preséntanse opcións de respostas pe-chadas ou abertas, se pretendemos ache-garnosásopiniónsevaloraciónsdaspersoasentrevistadas.

Tormenta de ideas (brainstorming). Nun tem-po curto e limitado, todos os membros dogrupo de traballo por quendas expoñen assúas ideas sobre a problemática que se vaiabordar. Tómase nota de todas, para logovaloralasunhaaunha,coassúasvantaxeseinconvenientes.

45

Concarácterprevio,débenserevisarosseguintesaspectos:

1. Sesedispóndunplan de igualdade nocentro (capítuloIII),debe-

ríasecomezarporelixir,deentreasliñasestratéxicasmarcadasnel,

aquelascoasqueogrupodetraballosesintamáisafínouidentifi-

cado.

Senonexisteunplandeigualdadeprevio,poderíaseaproveitar

aAUTOAVALIACIÓNdocapítuloIIIeconelafacerunhaprimeira

análisedoestadodocentroenrelacióncoaigualdade.

2. Seleccionarconxuntamenteo ámbito de intervención doproxec-

to(capítuloII):

:: Modelodecentro.

:: Usodalinguaxe.

:: Docenciaematerialeducativo.

:: Desenvolvementopersoal.

3. Reflexionar novamente sobre os aspectos propostos na análise

desde a perspectiva de xénero(cap.II).Nasreuniónsdaspersoas

implicadas no proxecto deben identificarse todos os problemas

dexéneropresentesnoámbitodeintervenciónelixido.Lémbran-

se,enconcreto,estesdousaspectos:

:: Relaciónsdexéneronomarcodacomunidadeeducativa.

:: Contexto:factoresexternos,sociaiseculturais,queinciden

nasrelaciónsdexéneronocentro.

4. Revisarmateriais,bibliografía relativa a coeducaciónouaámbitos

específicosdetraballo,quepoidaorientareproporcionarideas.

Ainformaciónacadadadebetratarsefocalizandoaatenciónnos

aspectosquesexandemaiorintereseparaogrupo,enfunciónde

distintoscriterios:experiencia,afinidadetemática,gravidadedas

consecuenciasdadesigualdade...



46

Paraestastarefas,propóñenseasseguintesTéCNICAS:

GRUPODEDISCUSIÓN.Éunhatécnicaquesistematizaeaxudaaorde-

narainformaciónquemanexaungrupo.Émoisinxela,trátasedepoñer

encomúnaproblemáticasobreaquesequereactuar.Recoméndase

terencontaosseguintesaspectosbásicos:

:: Nomear unha persoa moderadora, coñecedora da temática,

que xa reflexionase sobre a desigualdade e as necesidades de

intervenciónquetenocentro.Estapersoapresentaráotemade

discusión, poderá facilitar documentación, orientará o debate,

controlará as quendas de palabra e limitará tempos. Poderase

axudardoutrapersoaqueseencarguederecollerasideasmáis

relevantes.

:: Constituírogruponunlugarehorarioapropiadoecómodopara

todoomundo,aplicandocriteriosdeconciliación,dexeitoque

nonentorpezaenexcesoaspersoasparticipantes.

:: Limitar o tempo de reunión, aproximadamente a unha hora ou

horaemedia.Estalimitaciónobrigaráasintetizareiráscuestións

esenciais.Antesderematar,resultafundamentalpoñerencomún

ospuntosdeacordo,realizarunhasconclusións.

ÁRBOREDEPROBLEMAS–ANÁLISECAUSA/EFECTO

Trátasedeordenarosproblemassobreosquecentraremosanosain-

tervención. A técnica consiste en elaborar unha “árbore”, na que a

baseaconstitúenascausaseocumioosefectosdesascausas;édicir,

oproblema.

Noutrosentido,amaiorxeneralidadedásenocumio,ondesesitúao

problema xeral, e as cuestións máis específicas ou concretas da situa-

ción de desigualdade sobre a que imos intervir sitúanse por debaixo

del,enramasvinculadas.

Paratraballarestatécnica,propóñenseasseguintesrecomendacións:

:: Tomaroaspectoouámbitodeintervenciónelixidosobreoqueo

grupodecidiutraballar.

47

:: Utilizandonovamenteatécnicadogrupodediscusión,traballar

osdiferentespuntosdevistasobreotemaelixido.Trátasedeor-

denarainformaciónseguindounhalóxicaderelación de causa-

efecto(queproblemasdexéneronaescolasoncausaouefecto

decales).

:: Plasmararelacióndeproblemasdetectadoscoasúacorrespon-

dentexerarquíacausa-efectonunhaÁRBOREDEPROBLEMAS(por

exemplo,preguntándonoscalessonascausasdoproblemarosa,

deberiamosatoparosproblemasazuis).

Porexemplo:

PROBLEMAXERALPERVIVENCIA DOS ESTEREOTI-

POS DE XéNERO NAELECCIÓN ACADéMICA.

Problema específicoLimitación das expectativas academicas de nenas e nenos

Problema1Asuncióndunha imaxe distorsionada dos rolesprofesionaisdehomesemulleres.

Problema2

Problema1.2.Inexistenciadereferentesfemiminosparadetermina-dasprofesiónsnosmateriais didácticosempregados.

Problema1.1.Ideasproxectadasdesdeopropiodiscurso do persoal docente.

ca

usa

- e

fec

to



48

PASO3.ºIDENTIFICAROBXECTIVOSDOPROXECTODECOEDUCACIÓN.

Nesta etapa xa está identificada e estruturada a problemática de des-

igualdade sobre a que se vai actuar. Isto vai permitir definir os obxecti-

vos específicos cos que se vai traballar.

Seguindoalóxicadaanálisedeproblemas,proponseaseguinteTéCNICA

paraprocederatraballarosobxectivos:

ÁRBOREDEOBXECTIVOS.ANÁLISEMEDIOS-FINS

Para chegar á definición dos obxectivos, bastará con transformar as

situaciónsnegativasdetectadaspreviamente;porexemplo:usodelin-

guaxediscriminatoriaporpartedoprofesoradoensituaciónspositivas

oudesexables(usodelinguaxeinclusivaenonsexistaporpartedopro-

fesorado).

Atécnicaqueseguepartedoprocedementoanterior,astemáticasou

problemas sobre os que se vai traballar xa están identificados na ÁRBO-

REDEPROBLEMAS.

OBXECTIVOXERALPROMOVER A ELECCIÓN

ACADéMICA LIBRE DEESTEREOTIPOS

Obxectivo específicoAmpliar as expectativas laborais do alumnado

Obxectivooperativo1Xerarunha imaxe igualitaria dos rolesprofesionais.

Obxectivooperativo2

Obxectivo1.2.Revisión conxunta de ma-teriais e sensibilización nas aulassobreigualdadenassaídaslaboraisderapaceserapazas.

Obxectivo1.1.Revisión crítica dos dis-cursosdocentes.

me

dio

s -

fins

49

Traballaraseagoradomáisxeralaomáisconcreto,partindodocumio

daárboreetransformandocadarecadroPROBLEMAXERALnacorres-

pondentesituaciónpositiva–OBXECTIVOXERAL–.Odescensoirálevan-

do aos fins últimos do proxecto de coeducación e aos medios cos que

se vai ir resolvendo a situación específica de desigualdade sobre a que

nosformulamosintervir.Así,noexemplo,oobxectivo1(rosa)acádasea

travésdoalcancedoobxectivo1.1(azul)e,paraacadarosobxectivos

azuis,haberáquelevaracabounhasactividadesconcretas.Volverase

sobreacuestiónnafase2deDESEÑO.

PASO4.ºSELECCIONARSOLUCIÓNSALTERNATIVASEOCOLECTIVODES-

TINATARIOAOQUESEDIRIXENESTASALTERNATIVAS

É o último paso da identificación. Consiste en elixir unha solución a partir

daanálisedeobxectivosquenosmarcamosnopasoanterior.Émoipo-

sible que se teñan identificadas distintas solucións alternativas, así que

trataremosdeproporcionartécnicasecriteriospararealizaraselección

máisapropiada.

Comoproceder?Partindodosresultadosdopasoanterior

e fixándose no obxectivo específico elixido, débese pen-

sarnasoluciónmáisfactibleparaalcanzaloacurtoprazo

(unoudousanos).Para isoteraseencontaunhadobre

dimensión; por unha parte, débese identificar a opción

quepodecontribuírmellorasolucionaradesigualdadee,

poroutra,cales sonos recursos/mediosdispoñiblespara

executala.AsTéCNICASmáisrecomendablesparafacili-

tarestatarefason:

ANÁLISEDEALTERNATIVAS

Estaanálisevaifacilitaratomadedecisiónseaseleccióndasolución

máisacaída (liñadeactuacióndoproxectodecoeducación).Para

levala a cabo, construirase un cadro no que deben figurar:

A. Nacolumnadaesquerda,asdiferentesalternativasdeactuación

quesepropuxeron.

B. Nafilasuperior,osseguintesaspectosoucriterios:

A selección de alternativasimplica unha actitude com-prometida e activa, xa querequire a toma de decisiónssobreamelloropcióndetra-ballo,acalafectaráogruponopróximooupróximosanoslectivos.



50

a. O obxectivo operativo que nos marcamos para o proxecto co-

educativo.

b. Osrecursosdispoñibles,facendoaseguintereflexión:

:: Respecto dos recursos económicos e materiais: de que orza-

mento, instalacións, medios se dispón?, cal é a alternativa que

mellorseaxusta?

:: Respectodosrecursoshumanosetécnicos:caléaalternativa

máisaxeitadacopersoalcoqueseconta?,caléasúaexperien-

ciaedispoñibilidade?

:: Respectodotempo:decantotemposedispón,tendoencon-

taacargahabitualdetraballo?

:: Respectodaincidencianocolectivodestinatario:quealterna-

tivapode influírnocambiodeactitudesdexeitomáisdirectoe

positivo?

:: Respectodasustentabilidade:quealternativatenmáisposibili-

dadesdeperdurarnotempo?

Unhavezformuladoocadro,comosevenoexemplo,asignaráselleun

valor,porexemplodo1ao10,acadarecadro.Aalternativaquesume

máispuntosseráaqueteñamáisposibilidadesdeéxito.

Esteprocesorealizarasecoaparticipacióndetodoogrupoeasvalora-

ciónsdeberánfacerseporconsenso.

51

Exemplo:

ALTERNATIVASDEACTUACIÓN1.Revisióndodiscursoedospro-gramasdocentes

2.Revisióndemateriaisesensibi-lizaciónnasaulassobreaigualdadenasprofesións

Obx.Op.1.Xerarunhaimaxeigualitariadosrolesprofesionais

3puntos

3puntos

ORZAMENTO9

puntos9

puntos

INSTALACIÓNSMEDIOS1

puntos3

puntos

RECURSOSHUMANOS3

puntos9

puntos

TEMPO2

puntos6

puntos

GRUPODESTINATARIO2

puntos6

puntos

SUSTENTABILIDADE9

puntos3

puntos

TOTAL27

puntos39

puntos

Aopciónmáisvaloradaseríaa segunda, cunhapuntuaciónde39pun-

tos, eacontinuaciónaprimeira, con27puntos.



52

ANÁLISEDEPARTICIPACIÓN.SELECCIÓNDOCOLECTIVODESTINATARIO

Nesta ocasión búscase identificar o grupo ao que se dirixirán as actua-

cións do proxecto ou colectivo destinatario: profesorado, alumnado,

familias, asociacións, etc. Para iso, aplicarase de novo a técnica de

análise de participación, de xeito semellante a como se fixo no paso

1.º para identificar as persoas que deben formar parte do grupo de tra-

ballo, só que esta vez se pensará nun sentido finalista: sobre que grupo

pretendeincidiroproxecto?

Algunhasrecomendacións:

:: Aclaveestánaobservacióndarealidadeedotraballodiariono

centroescolar.

:: Débeseobservaraplicandoaanálisedesdeaperspectivadexé-

nero.

:: Paradetectarocolectivoprioritario,haiquepensar semprenas

actuaciónsesoluciónsalternativasqueseestánidentificando.

:: Tratarase de incidir sobre o(s) grupo(s) que sexan máis sensibles

paraosefectosdasituaciónespecíficadedesigualdadesobrea

quesetraballae/ouconmaioresposibilidadesdequeoproxecto

axudeamodificarassúascondutas.

:: Elixirocolectivodestinatariodándolleprioridadeáconcentración.

Édicir,épreferiblequeoproxectoactúesobreungrupoomáis

definidoelimitadoposible.Ademais,debemosprocuraractuarde

xeitoconstantesobreel,evitandoadispersióndedistintasactua-

ciónssobredistintosgrupos,xaqueistovaidiminuírasposibilidades

reaisdetransformacióndoproxecto.

53

Xa rematou a fase de identificación

Recompilouseeordenouseainformaciónapartirdarealidadedocentro, leváronseacabore-unións cos/coas informantes de interese, identificáronse os problemas de desigualdade, definiuse oobxectivodoproxectoe,despoisdeanalizaramelloralternativadeactuación,estableceuseocolectivosobreoquesevaiactuar.

Nestemomento,xasepodetrasladarainformaciónresultanteáFICHA 1. IDENTIFICACIÓN.


54

FICHA 1- IDENTIFICACIÓN

TÍTULO PROXECTO

CENTRO ESCOLAR RESP. PROXECTO (cargo)

ENDEREZO / CONTACTO

TELéFONO / CORREO-E

Gru

po

de

tra

ba

llo d

o p

roxe

cto

c

oe

duc

ativ

o

Nome (engadirtantasliñascomosexannecesarias)

Función (indicadeenrelaciónaoproxectoquecargo)

Experiencia en coeducación:SI/NON,cal?

Situación de partida: expliquebrevementecaléasituacióndedesigualdadenoseucentro,aplicandoparaeloaANÁLISE DENDE A PERSPECTIVA DE XéNERO (cap.II).

Sinale os problemas sobreosquesequereactuar,(3máximo).Prioricedemaioramenorimportancia

1º(máisimportante)

2º(menosimportante)

3º(menosimportante)

55

FICHA 1- IDENTIFICACIÓN

Marque cun X o ámbito de intervención. Expliqueasúaeleciónenrelacióncosproblemasdeigualdadesinaladosnopuntoanterior.

ModelodeCentro

Usodalinguaxe

Docenciaematerialeducativo

Desenvolvementopersoaldoalumnado

Criterios que levaron a seleccionar esa alternativa. Marque cun X:

Colectivo(s) destinatario(s)

Recursoshumanosetécnicosdispoñibles Profesorado NaisePais(ANPA)

Recursosmateriaiseeconómicosdispoñibles AlumnadoBacharelato Outros (especifique):

Experienciadetraballonomesmoámbito AlumnadoESO

Menortempoqueseprecisaríaparaacadarresultados AlumnadoPrimaria

Sostenibilidade:alternativaqueperduraríanotempo AlumnadoInfantil

ALTERNATIVA elexida para o traballo en coeducación.

*dispoñibleenhttp://www.igualdadegalicia.org


56

3.2.2. DESEÑO DO PROXECTO: COMO ARTICULAR O PROXECTO COEDUCATIVO UNHA VEZ IDENTIFICADO?

A fase de deseño consiste en desenvolver e concretar aspectos do

tratado na fase de identificación; isto é, en darlle forma ao proxecto

coeducativo,ordenandotodaa informaciónrecollidanotraballoda

faseanterior.

Unbodeseñodebeproporcionarainformaciónnecesariaparaenten-

derenqueconsisteunproxecto.Paragarantirundeseñodecalida-

deecompleto,recoméndaseresponderasseguintespreguntasclave,

comométodoquegarantequeseconseguetrasladaraodeseñoto-

dososdatosprecisos.

PREGUNTASCLAVE

RESPOSTASNODOCUMENTODEDESEÑO

QUEse quere facer?

Introducióncoaexplicacióndotipodeproxectocoeducativodequesetrata.

POR QUEse quere facer?

Xustificación da necesidade do proxecto a partir da desigualdade identificada.

ONDEse vai facer?

Ámbitoterritorial,localizaciónfísicaecaracterísticasdocentrodeensino.

PARA QUEN e CON QUEN?

Colectivodestinatarioegrupodetraballo.

PARA QUEse quere facer?

Obxectivo xeral e obxectivo específico de igualdade.

CANTOse vai facer?

Metasconcretasquesepretendenalcanzar.

COMO se vai facer?

Actividadesquesevanrealizaretécnicasemetodo-loxíasquesevanempregar.

CANDOse vai facer?

Asignacióndetempos.

CON QUEse vai facer?

Asignaciónderecursoshumanoseeconómicos.

QUENfai que?

Asignaciónderesponsabilidadesdentrodogrupodetraballo.

QUEsabemos?

Fontesutilizadasparaarecollidadainformación.

57

Aimportanciadestafasedébeseaque:

• O deseño do proxecto ordena toda a información recollida na

fasedeidentificación.

• Odocumentodeseñadovaiseconsultarconstantementeaolon-

godetodaaintervencióncoeducativa,poloquedebesercom-

pleto,claroesinxelo.

• O documento deseñado favorece a calidade do traballo, pois

todooequipoimplicadocontacontodaainformacióneosdatos

esenciaisdoproxecto.

• A fase de avaliación, que se abordará máis adiante, tamén se

apoianestedocumento.Odeseñopermitirácomparar,candofi-

naliceaintervención,aprevisióninicialcosresultadosacadados.

Paradeseñaroproxectopropóñenseosseguintes PASOS:

PASOS TÉCNICASRECOMENDADAS

1.º Organizaroequipodetraballoimplicadonoproxecto.

Grupodediscusión

2.º Contextualizar a situación dedesigualdade sobre a que sequereintervir.

Grupodediscusión

3.º Definiroesquemadeinterven-cióncoeducativa

Matrizdedeseño

4.º Asignarlle recursos ao proxec-to:persoas/tempo/diñeiro.

Cronograma



58

PASO1:ORGANIZAROEQUIPODETRABALLOIMPLICADONOPROXECTO

1. Antesdedeseñaroproxecto,énecesarioorganizaroequipode

traballoimplicadonoproxectocoeducativoestablecendo:

• Aspersoasresponsablesdeelaborarosinformesnecesarios,as

quevanredactaroproxecto.

• Oequipoqueseimplicaráencadaactividade.

2. Definiranseentretodos/asasresponsabilidadesdecadapersoa.

Éoportunonestemomentodedefiniciónderolesnoproxectoter

moiencontaocarácter,aexperienciaeasdebilidadesefortale-

zasdecadaun/unha.Enfuncióndoperfil,nomearase:

• Un/unhacoordinador/a.

• Responsablesdeseguimentotécnico.

• Responsablesdeseguimentoeconómico.

• Executores/asdeactividades.

• Etc.

3. Unhavezseleccionadaseorganizadasaspersoasimplicadasno

proxecto,seríaóptimoacadaromaiorconsensoposiblenoesta-

blecementodasseguintescuestións:

• Filosofía do proxectoqueaxudeasuperarcertasvisiónsandro-

céntricas e estereotipadas no centro educativo. Esta visión de-

beríaimplicartantooprofesoradocomaoequipodirectivo.Seo

centroxaestádotadodunplandeigualdade,terámoiavanzado

estepunto.

• Canles de comunicación,queaxudenatodooequipoimpli-

cadonoproxectoaestar informadodosavancesouproblemas

quepoidanxurdirnapropiadinámicadoseudesenvolvemento.

• Metodoloxía de traballo que permita, entre outras cousas, a

uniformidadenarecollidaepresentacióndedatos.

59

• Datas clave e compromisos.Érecomendableutilizarunesque-

madetraballonoquesefixeuncalendariodeactuaciónseos

compromisosqueseasumenindividualecolectivamente.Estees-

quemadebeserinteriorizadoportodooequipo,cofindeavan-

zardexeitoindividual–cadaquencoassúasresponsabilidadese

actividades–ecolectivo.Respectodesteúltimopunto,asreunións

seguiránordesdodíacoñecidaspreviamente, faranseendatas

marcadasdeantemán,p.ex.:osvenresdecadasemanaouo

primeiro lunsdecadames,enelascomentaranseosavancesa

partirdasfichasdeseguimentoestablecidas.

PASO2:CONTEXTUALIZARASITUACIÓNDEDESIGUALDADESOBREAQUE

QUEREMOSINTERVIR

Nestepuntodébeseresumirtodaainformacióndispoñiblesobrearea-

lidadedocentro.Deformaordenada,nodeseñododocumentodebe

deiraparecendo:

• Contexto no que xorde o proxecto coeducativo. Explicando as

característicasdocentro,operfilxeraldoalumnado,osantece-

dentesdarealidadequesequeretransformar,etc.

Débeseexplicarcoamaiorclaridadeposiblecaléopanorama

sobreoquevaiincidiroproxecto.Paracompletarainformación,

pódense achegar nun anexo documentos complementarios,

como fotografíasdocentro,documentosoudatosgráficosque

avalenasituacióndedesigualdadequeseestáexplicando.

• Principaisproblemasdetectados.Adescricióneconcrecióndos

problemasresultapositivaparafacilitardesdeoinicioacompren-

siónglobaldoproxectocoeducativo.Éfundamentalqueogrupo

teñaclaraaproblemáticadedesigualdadesobreaquevaiincidir

oproxecto,paraisopódesetraballarsobreaárboredeproblemas

realizadanafasedeidentificacion.

É necesario explicar como se chega a definir o problema xeral

sobre o que se vai actuar. Como se explicou na fase de identi-

ficación,énormalqueaparezanvariosproblemassobreosque

actuareque,chegadoomomento,sedebadefiniraalternativa



60

(análisedealternativas)máispertinenteapartirdoscriteriosselec-

cionados polo propio centro. Explicar o porqué desta selección

destaalternativaproporciónalleclaridadeecalidadeaodeseño

doproxecto.

• Descricióndocolectivo destinatario.Débeseexplicaraquenvai

dirixidooproxecto,cal seráocolectivodestinatarioeoporqué

daselección.Taménédeinteresedescribiroutrosposiblesgrupos

implicadosdirectaouindirectamente.

Nestemomentocómpreachegartodaainformaciónposibleen

cantoaogrupodestinatario,assúascaracterísticas;porexemplo:

cantosnenosecantasnenasson,que idadesteñen,sehaiper-

soasprocedentesdoutrasculturas,etc.

• Tempos.Haiqueestablecerenquemomento,oumomentos,se

desenvolveráoproxectoexustificaraseleccióndesasdatas.

ATéCNICAdetraballorecomendadaparaestesdouspasosseráade

grupodediscusión.

PASO3.DEFINIROESQUEMADEINTERVENCIÓN

Estepasoéclave.Oxeitoeaclaridadecoaquesepresenteoproxecto

coeducativo, que foi definido en parte na fase de identificación, permi-

tiráentendermelloroobxectivoquesequerelograr.

Para definir e deseñar a intervención coeducativa, propóñense levar

adianteasseguintes tarefas:

1.Describiroudesenvolverosobxectivos (partindodaárboredeobxec-

tivoselaboradanopaso3da faseanterior).Débeseexplicarcaleo

obxectivo que xustifica a necesidade de executar un proxecto coedu-

cativo.Éimportantenestepuntodiferenciarclaramente:

• Obxectivoalongoprazo,aoquellechamaremosobxectivo xeral

(OX),queseráasituacióndesexabledesdeopuntodevistaco-

educativoáquequeremoschegareácalcontribuiráoproxec-

tonun futuropróximo.Oobxectivoxeraléoquexustifica,entre

outrascousas,aplanificación quesetraballounocapítuloIII.

61

Exemplo:unOXpoderíaser“promoveraorientaciónacadémica

libredeestereotiposdexénero”;esteOXconseguirasecotempo

eexecutando,contodaseguridade,máisdunproxecto.

• Obxectivoacurtoprazo,aoque llechamaremosobxectivo es-

pecífico(OE)equeseráoelementocentralarredordoquexira

oproxecto.Expresaanticipadamenteoqueesperaconseguiro

proxectoacurtoprazo.

Oobxectivoespecífico(OE)contribuiráaconseguiroobxectivo

xeral(OX)doqueacabamosdefalar.

Exemplo:unOE,poderíaser“melloraraformacióndoprofesorado

docentroparaevitartrasladarestereotipossexistasnaorientación

académicaeprofesionaldoalumnado”.

CandofinalizaoproxectoeseacadaoOE,estarasemáiscerca

deacadaroOXdeigualdadedefinido.

2. Definir actividades.Asactividadessonasacciónsconcretasquese

levanacabonocentroparaconseguircertosresultadosasociadosaos

obxectivosestablecidos.

Exemplodeactividade1:organizarunhaxornadadetraballoco

profesoradode1.ºdaESO,cadasemestre,paraasensibilización

sobre cuestións básicas asociadas á socialización diferencial en

funcióndoxénero.

Exemplodeactividade2:definireexecutarunprogramade for-

macióncontinuaparaoprofesoradode1.ºdaESOqueocapacite

paraintegraraperspectivadexéneronasúaprácticadocente.

Exemplodeactividade3:analizarosmanuaisempregadosen1.º

daESOparadetectarousodeimaxesecontidossexistas.

3.Paracadaactividadeougrupodelas,estableceraseoresultado quese

esperalograr.Estesresultadosconcretaránosobxectivoseaxudarán,nun

momentoposterior,aavaliaraactuaciónexecutada.

Osproxectosadoitantermáisdunresultado;cadagrupodeactivida-

desestávinculadocunresultado,detalxeitoqueseserealizantodas



62

asactividadesestasegarantindoaconsecucióndosresultados.Póden-

se propoñer tantas actividades como sexa necesario para conseguir

cadaundosresultadosprevistos.

:: Exemploderesultado 1:oprofesoradode1.ºdaESO,aofinalizar

ocursoescolar,estámáisformadoparaintegraraperspectivade

xénero na práctica docente. Para achegarnos a ese resultado,

executamosdúasactividades:

Actividade1:organizarunhaxornadadetraballocoprofesorado

de1.ºdaESO,cadasemestre,paraasensibilizaciónsobrecuestións

básicasasociadasásocializacióndiferencialenfuncióndoxénero.

Actividade2:definireexecutarunprogramadeformaciónconti-

nuaparaoprofesoradode1.ºdaESOqueocapaciteparainte-

graraperspectivadexéneronasúaprácticadocente.

:: Exemploderesultado 2:revisadososestereotipossexistasdosma-

nuaisde1.ºdaESO.Paraachegarnosaeseresultado,executa-

mosunhaactividade:

Actividade3:analizarosmanuaisempregadosen1.ºdaESOpara

detectarousodeimaxesecontidossexistas.

4.Paramedirosavancesdoproxectoestableceranseunsparámetros,

ouindicadores de resultado,quepermitanapreciarenquemedidanos

achegamos aos resultados esperados. Estes indicadores son definidos

poloequipo implicadonoproxecto.Paraquesexanútiles,debende

poder medirse e verificarse. Os indicadores deben de indicar canto,

como,cando,ondeeparaquene,semprequesexapertinente,deben

darnosainformacióndesagregadaporsexoparapermitirasúaanálise

desdeaperspectivadexénero.

:: Exemploparaoresultado1: oprofesoradode1.ºdaESO,aofinali-

zarocursoescolar,estámáisformadoparaintegraraperspectiva

dexéneronaprácticadocente.

Indicador:evolución(númeroou%)deprofesoradode1.ºdaESO,

desagregadoporsexo,querevisaoprogramadasúamateriano

seguintecursoescolar.

63

Outrosexemplosdeindicadoressonosseguintes:

-Evolución(%ounúmero)demanuaisdidácticosquesonrevisa-

dosparadescubrirestereotipossexistas.

-Evolución(%ounúmero)depaisenais,desagregadoporsexo,

queentendena importanciadacoeducaciónequeparticipan

nasactividadesextraescolaresorganizadas.

-Evolución(%ounúmero)deprofesoradode1.ºdaESO,desagre-

gadoporsexo,queparticipanoscursosdecapacitación.

Polo xeral, tratarase de información estatística especificamente escolli-

daeseparadaporsexosquepermitaobterdatossobreasituación.É

mellorusarmáisdunindicadorparaacadarunhamaiorconcreción.As

mediciónsdosindicadorespodenserdedoustipos:

• Cuantitativasoumediciónsnuméricasdocambio,quepodenex-

presarseatravésdenúmeros,porcentaxes,taxasouratios.

Exemplo:evolución(númeroou%)denenasquexogandeportes

“masculinizados”nopatio.

• Cualitativas oumediciónssubxectivasreferidasaprocesosoure-

sultadosequedescribenaparticipación,actitudes,percepcións,

comportamentosououtrasformasderelaciónhumana.

Exemplo:evolución (%)depaisqueparticipanactivamentenas

actividadescoeducativasprogramadas.

5.Paralelamenteáformulacióndosindicadoresquepermitiránmediro

avancecaraaoresultadoesperado,débenseestablecerosdocumen-

tosou mediosqueseempregaránpararecollerainformaciónnecesa-

ria.Exemplo:

:: Resultado1:oprofesoradode1.ºdaESO,aofinalizarocursoes-

colar,estámáisformadoparaintegraraperspectivadexénerona

prácticadocente



64

Actividade1:organizarunhaxornadadetraballocoprofesoradode1.º

daESO,cadasemestre,paraasensibilizaciónsobrecuestiónsbásicas

asociadasásocializacióndiferencialenfuncióndoxénero.

Indicador:evolución(númeroou%)deprofesoradode1.ºdaESO,des-

agregadoporsexo,querevisaoprogramadasúamaterianoseguinte

cursoescolar.

Mediosdeconstataciónparaoresultado1:

- Cuestionario sobre nivel de coñecementos sobre coeducación

(inicialefinal)daspersoasasistentesásxornadasdetraballo.

- Fotografíasdoprofesoradoasistenteásxornadas.

- Propostasescritas(doprofesoradoasistenteásxornadas)deme-

lloracoeducativacaraaoseguintecursoacadémico.

Un exercicio útil, que permite garantir a coherencia da intervención,

éresumirtodososelementosdoproxectoqueacabamosdevernun

esquema.Paraestatarefa,pódeseutilizaraseguintetécnica.

MATRIZDEDESEÑO

Estetipodematrizéunesquemaqueper-

mite visualizar rapidamente os principais

puntos da intervención coeducativa. Na

táboa indícanse, a modo de exemplo e

senánimodeexhaustividade,posiblesac-

tividades, indicadoresemediosdecons-

tatación. Estes aspectos serán recollidos

na ficha de deseño 2.1

65

Matriz de DESEÑO

Actividadescoeducativas

Resultadovinculado

Destinatario(tipo,curso,n.ºhomese

mulleres)

Indicadores Mediosdeconstatación

Formación,obradoiros,conferencias

N.ºactividades

Informes/actastíckets/facturas

Revisiónmateriaisdidácticosouusodelinguaxesexista

N.ºmateriaisrevisados

ProgramaciónsrevisadasUnidadesconfeccionadas

Actividadeslúdicas,deanimación

N.ºparticipantes

FotosEnquisas

Campañasensibilización

Persoasexternasouasociaciónsimplicadas

Fotos/prensamaterialdivulgativo

Revisióndocumentaciónesinalécticadocentro

N.ºmateriaisRevisados

Informes/actastíckets/facturascopiasdosdocumentosrevisados

Existen unha serie de preguntas de comprobación para verificar que

aperspectivadexéneroestá integradacorrectamentenamatrizde

deseño.Algúnsexemplosdestetipodepreguntassonosseguintes:

• Obxectivoxeral:respostaásnecesidadesdeigualdadedocentro?

• Obxectivoespecífico:determinaaquenvaidirixidoequensebe-

neficiadoproxectocoeducativosegundoosexo?

• Resultados: están especificados por sexo?, son coherentes coas

necesidadesdaspersoasásquesedirixeoproxecto?



66

PASO 4. ASIGNAR RECURSOS AO PROXECTO DE COEDUCACIÓN (RE-

CURSOSHUMANOS,MATERIAIS/TEMPOS/GASTOS)

Oéxitodunproxectoparatraballaraigualdadenocentrodeensino

depende de múltiples factores: de identificar ben o problema, de

deseñarunproxectocoherentequeresolvacoasactividadespropostas

asdesigualdadesdetectadas,etc.Nestesentido,taménénecesario

terencontaosrecursosdosquesedispónparalevaloadiante.

1.ASIGNACIÓNDERECURSOSHUMANOS

Cada actividade debe contar cun equipo suficiente para levala a

cabo.Undosproblemasmáisfrecuenteséqueaspersoasmáisimplica-

dasasumenogrosodasactividadeseacabanpordesgastarseeper-

deramotivación.Coaasignacióndopersoalnecesarioparaexecutar

cadaactividadegaránteseasúacalidadeeoéxito.

Nestaliña,éimportantedefinir responsabilidadesentreaspersoasim-

plicadas, de xeito que exista un equilibrio entre a dispoñibilidade de

tempodecadaun/unhaeaexperienciadetraballoenproxectosno

centro.

2.ASIGNACIÓNDETEMPOS

Aasignacióndostemposdebeserrealista.Enmoitasocasións,prescín-

dese dunha boa planificación temporal e esta é unha das principais de

nonconsecucióndosresultadosesperados.Afaltaduncálculorealdos

ritmosdocurso lectivo,dadispoñibilidadedetempodoprofesorado,

etc.sonfactoresderiscoparaoéxitodosproxectosdecoeducación.

Porisorecoméndase,nodeseñodasactividadesdoproxecto:

• Terencontaosperíodosdevacaciónsedíasfestivosdocalenda-

rioescolar.

• Evitarperíodosdealtacargalectivaoudeavaliación.

• Reservarperíodosdetempo:

:: Ao iniciodoproxecto,paraplanificarotraballo.

67

:: Nametadedaexecución doproxecto,para facerun segui-

mentoeeventuaiscorrecciónsnaplanificacióndeactividades.

:: Ao final doproxecto,paraavaliarosresultadosapartirdoini-

cialmenteprevisto.

Ferramenta recomendadapararealizarestatarefas:

CRONOGRAMA

Estaferramentapermitiráfacerunresumoesquemático,noqueasignar

econtrolarostemposeosavancesdoproxectocoeducativo.

Co cronograma de actividades preténdese, ademais de especificar os

prazos de execución para cada actividade, establecer a secuencia

temporalsegundoacalunhasactividadesdebenprecederaoutras.

*Ver ficha 2. DESEÑO.

3.ASIGNACIÓNDEGASTOS

Para maior control e eficacia do proxecto, é necesario establecer un

orzamentoqueprecisecalessonosrecursosnecesariosparaaexecu-

cióndecadaunhadasactividadesprogramadas.

Éindispensablefaceruncálculorealdosgastosnos

queincorreráoproxectoenfuncióndarealidadedo

contexto–ruralouurbano,porexemplo–docentro

deensino,doprezodecadaunhadasactividades

deseñadas,etc.

Paraisto,recoméndase:

• Orzamentarcadaactividadeporseparado.

• Simplificar,concretarenumeraromaterialne-

cesarioparaexecutarcadaactividade.

• Definirosprezosapartirdunhabuscaexhausti-

va,solicitandofacturaspro-formacandosexa

necesariooudocumentándosenaswebsespe-

cíficasexistentesusandoasnovastecnoloxías.


Xa rematou a fase de deseño:

Resumiuse a información recollidana fase de identificación, ordenouse ocontextoeexplicáronseosaspec-tos clave do proxecto: obxectivos,resultados esperados, actividadesetc., asignando responsabilidades,tempos,recursoseconómicosema-teriaisacadaunhadasactividadesdeseñadas.

Nestemomento,xasepodetrasla-dar a información resultante á FI-CHA 2. DESEÑO:deseñoinicial,asig-naciónderecursosecronograma.

68

FICHA 2.1 - DESEÑO

TÍTULO PROXECTODATA INICIO prevista:

…/…/…

CENTRO ESCOLARDATA FINALIZACIÓN prevista:

…/…/…

RESP. PROXECTO

(cargo)

enderezo/contacto TELéFONO/CORREO-E

Gru

po

de

tra

ba

llod

op

roxe

cto

co

ed

uc

ativ

o Nome (engadirtantasliñascomosexannece-sarias).

Cargo ouacti-vidadehabitualquedesempeña.

Función enrelacióncoproxecto.

Experiencia en coeducación: SI/NON,cal?

BreveresumodoCONTEXTOdeintervención.Indi-quen o problema xeral e específico sobre o que actuará oproxectocoeducativo.

ÁMBITOINTERVENCIÓNCOEDUCATIVA

Obxectivo xeral (longo prazo), máximo2liñas:

Obxectivo específico (curto prazo),máximo2liñas:

Descrición xeral do proxecto

69

FICHA 2.1 - DESEÑO

MATRIZ DE DESEÑO (engadir tantas filas como sexan necesarias)

ACTIVIDADES

RESULTADOSVINCULADOS

COLECTIVODESTINATARIO

INDICADO-RES

MEDIOSDEVERIFI-CACIÓNNOME TIPO COLECTIVO CURSO AULA

NºHOMES

NºMULLE-

RES

A.1.

A.1.1

A.1.2

A.1.3

A.2.

A.2.1

A.2.2

A.3.

A.3.1

A.3.2


70

FICHA 2.2- ASIGNACIÓN DE RECURSOS: orzamento, persoal, tempo

TÍTULO PROXECTO


ENDEREZO/CONTACTO

TELéFONO/CORREO-E

ACTIVIDADES

RECURSOS

ORZAMENTO PERSOAL IMPLICADO

A.1.1

A.1.2

A.1.3

A.2.1

A.2.2

A.3.1

A.3.2

DATA INICIO ACTIVIDADES: …/…/…

DATA FINALIZACIÓN ACTIVIDADES: …/…/…

CRONOGRAMA

1ºano 2ºano

MESES (poloxeral,entrexulloesetembroeendecembrononseexecutanactividades)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

71

FICHA 2.2- ASIGNACIÓN DE RECURSOS: orzamento, persoal, tempo

TÍTULO PROXECTO


ENDEREZO/CONTACTO

TELéFONO/CORREO-E

ACTIVIDADES

RECURSOS

ORZAMENTO PERSOAL IMPLICADO

A.1.1

A.1.2

A.1.3

A.2.1

A.2.2

A.3.1

A.3.2

DATA INICIO ACTIVIDADES: …/…/…

DATA FINALIZACIÓN ACTIVIDADES: …/…/…

CRONOGRAMA

1ºano 2ºano

MESES (poloxeral,entrexulloesetembroeendecembrononseexecutanactividades)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12



72

3.2.3. EXECUCIÓN E SEGUIMENTO. COMO REALIZAR E ACOMPAÑAR AS ACCIÓNS COEDUCATIVAS?

Na fasedeexecuciónpoñeranseenprácticaasactividadesdeseña-

dasnoproxecto.Unhadascuestiónsclavesparaaboamarchados

proxectos é conseguir que a realidade non modifique substancialmen-

te os obxectivos e actividades marcadas nas fases anteriores (identifi-

caciónedeseño).Débesegarantirqueasactividadesprogramadasse

desenvolven facendo bo uso dos recursos asignados e da planificación

temporalestablecida,dexeitoqueselogrenefectivamenteos

resultadosparaosquefoipensadoinicialmenteoproxecto.

Nonsepodeesquecerqueasactividadesdoproxectosedes-

envolveránnuncontextovivonoquepodenxurdirtodaunha

serie de condicionantes novos, problemas e variacións que

erandifícilesdeprevernoinicio;poriso,aexecucióndebeser

flexible e adaptarse ás circunstancias gardando fidelidade ás

liñasmestrasdoplandeacciónpreviamentedeseñado.

Paraesta tarefa resulta imprescindibleestablecer,comaiorconsenso

posible,comosedesenvolveránosseguinteslabores:

• Coordinación,xestióndodíaadíadoproxecto,organizacióndas

distintastarefasetemposdeexecuciónbaixoaorientaciónda(s)

persoa(s)responsable(s).

• Seguimento,tarefasdesupervisiónparalelasáexecuciónparaco-

rrixiraquelasvariaciónsnonprevistasnodeseñoinicial.

PASOS

1.º Coordinaroproxectodecoeducación

2.º Controlaresupervisarasúaexecución

PASO1.COORDINAROPROXECTODECOEDUCACIÓN

• Asignaciónourevisiónresponsabilidades.

Paraunbodesenvolvementodoproxecto,éprecisoestablecerunsis-

temadeorganizacióndogrupode traballoxaestablecidonas fases

A planificación previafeitanafasedeDESEÑOé indispensable para obo desenvolvemento etranslación á realidadedastarefasdoproxectoeparaologrodosresul-tadosagardados.

73

anteriores, definir responsabilidades e revisar funcións. Para iso, resulta

deutilidade:

:: Designarunhapersoaoupersoasqueseencargarándeorien-

taredirixiroboritmodoproxectoedefaceroseuseguimento.

Apersoacoordinadoradeberálevarocontroldegastoseman-

terunplandecomunicación,taménseencargarádeimpulsaloe

motivaraspersoasimplicadasparaaseguraroseuéxito.

:: Constituír equipos temáticos, en función das persoas implica-

dasedastemáticasoutarefasdasquesecompónaprograma-

cióndeactividades. Para isto resultamoiútil revisaramatrizde

deseñoedetectaraquelastarefasquesedesenvolvenconcerta

autonomíaconrespectoaoresto,polasúanaturezatemáticaou

polosseustemposderealización.

Dependendodograodecomplexidadedasúaexecución,cadatarefa

poderádotarsedoseupropioplandetraballo.Taménconvénrealizar

unhacorrectaasignaciónderecursoseprevisióndecambiosporcada

plandetraballo,dexeitoqueacoordinacióndoproxectopoidagarantir

aboadireccióndatotalidadedoproxectocoeducativo.

Respecto do plan de comunicación anteriormente citado, a comu-

nicacióndosproxectosde igualdaderesultavital,xaquenofondoo

obxectivo último de todos eles é o de cambiar actitudes, opinións e

comportamentose,nestesentido,éevidentequecantomáisseamplíe

oámbitodeproxeccióndosseuscontidos,maioralcancee impacto

teránestesnosseusresultados.Oplandecomunicacióndebeteren

contaunhadobredimensión.

:: Comunicacióninterna:débesegarantiraboacomunicacióne

ofluxodeinformaciónentreaspersoasimplicadasnaexecución

doproxecto.

:: Comunicaciónexterna,paraproxectarpublicamenteas reali-

zaciónselogrosdoproxectocoeducativo.Osgruposdestinatarios

destetipodecomunicaciónseránoutroscentroseducativoseper-

soaseentidadespresentesnacontornainmediatadoscentros:aso-

ciaciónsveciñais,demulleres,culturais,naisepais,concello,etc.



74

PASO2.CONTROLARESUPERVISARASÚAEXECUCIÓN

O control sistemático e continuo da execución do proxecto permite

coñecerenquemedidaasactividadesrealizadasestándebidamente

orientadasparagarantirosresultadosesperados.

En moitos casos, prodúcense desviacións ou deficiencias no desen-

volvemento do proxecto, servindo o seguimento para identificalas e

propoñermedidasalternativasquereconduzanasúaexecución.Ose-

guimentoéunhaactividadesimultáneaáexecucióndoproxectoque

deberealizarsecontinuaesistematicamenteequepermitevaloraren

quemedidaseestánocamiñodeconseguirosresultadosprevistosini-

cialmente.

Parafacilitaroseguimento,recoméndase:

REALIZARREUNIÓNS.

No cronograma de execución do proxecto deberá recollerse a

realizaciónde reuniónsde seguimentooumomentosdecontrol

doseuritmoecaracterísticasdeexecución.Estasreuniónsserán

organizadaspolapersoaoupersoascoordinadorasdoproxectoe

polasresponsablesdeequipostemáticos.

Encasodequesexapreciso,tomaransemedidascorrectorasso-

breasdistintastarefas.Éimportantequeseimpliquenaspersoas

participantesnaexecucióndoproxectoparaconseguirmellores

perspectivasdesolucióndosproblemasquesepoidanpresentar.

Entodasasreuniónsdeseguimento,ademaisdosdocumentoses-

tablecidosparafacilitarotraballodébeserevisarconstantemente:

:: amatrizdedeseñodoproxecto;

:: ocronogramaouaplanificacióntemporal;

:: omapaouprogramaderecursos.

ELABORARINFORMES.

Segundoasnecesidadeseascaracterísticasdoproxecto,os in-

formesteránque incluír informaciónsobrecadaundoselemen-

75

tos da súa execución. Se é posible, deberíase determinar unha

metodoloxíadeseguimentoconprocedementosuniformespara

otraballodetodooprofesorado.Destaforma,nasreuniónsperió-

dicas(semanais,mensuais...)queseestablezanparacomentaros

avances,cadapersoapodeterinformacióndetodoogrupode

traballo.

Débese, ademais, atender con coidado todo o relativo aos as-

pectosdeanálisedesdeaperspectivadexénero(cap.II).Aper-

soacoordinadoraprocurarágarantir,comomínimo,asseguintes

actuacións:

:: Control, supervisión e asesoramento continuo para o cumpri-

mento dos criterios de xénero. Garantía da recollida de datos

desagregadosporsexosobreodesenvolvementoeimpactodas

accións.

:: Coberturadasfichasdeseguimentoerecompilacióndema-

terialvisualedocumentosqueconstateneavalenasactividades

realizadas.

Setodovaibeneoproxecto/programasedesenvolvesenproblemas,

segundo a identificación e planificación inicial, acadaranse os resulta-

dosesperados.

Unha vez finalizadas asactividades,deberase realizarundocumento

resumo ou informe final de proxecto, no que se recollerán de forma

claraesistemáticaosseguintespuntos:

• aconsecucióndosobxectivosdeigualdadedoproxecto;

• asactividadesdesenvolvidasataadataeograodeexecución

doproxectorespectododeseñoinicial;

• oorzamentoinicialdoproxecto,aseventuaisaxudasrecibidase

osgastosqueseexecutaron.



76

Xa rematou a fase de EXECUCIÓN:

Levouse adiante o proxecto coeducativo deseñado, as persoas participantes coordináronse econstituíronequipostemáticosoperativosportarefasdoproxecto.Aplicouseunplandecomuni-cación para garantir que a información traspasase as barreiras do propio proxecto e fixéronse tare-fasdeseguimentocoasqueseconseguiuacadarosresultadosdeigualdadequeseagardaban.

Ferramentadetraballoempregada:FICHA 3. SEGUIMENTO.

FICHA 3- SEGUIMENTO

TÍTULO PROXECTO

CENTRO ESCOLAR

ENDEREZO/CONTACTO

RESUMO DO PROXECTO

SITUACIÓN ACTUAL DO PROXECTO:

HOUBO VARIACIÓNS?

RESULTADO VINCULADO A CADA

ACTIVIDADEACTIVIDADES EXECUCIÓN

R.1

A.1.1 O SI O NON

A.1.2 O SI O NON

A.1.3 O SI O NON

R.2

A.2.1 O SI O NON

A.2.2 O SI O NON

R.3

A.3.1 O SI O NON

A.3.2 O SI O NON

RESP. PROXECTO (cargo) DURACIÓN (meses)

TELéFONO/CORREO-E DATA …/…/…

LOGRO DE RESULTADOS (%)INDICADORES MEDIOS DE

VERIFICACIÓN

MODIFICACIÓN E OBSER-

VACIÓNSN.º TIPO

77

FICHA 3- SEGUIMENTO

TÍTULO PROXECTO

CENTRO ESCOLAR

ENDEREZO/CONTACTO

RESUMO DO PROXECTO

SITUACIÓN ACTUAL DO PROXECTO:

HOUBO VARIACIÓNS?

RESULTADO VINCULADO A CADA

ACTIVIDADEACTIVIDADES EXECUCIÓN

R.1

A.1.1 O SI O NON

A.1.2 O SI O NON

A.1.3 O SI O NON

R.2

A.2.1 O SI O NON

A.2.2 O SI O NON

R.3

A.3.1 O SI O NON

A.3.2 O SI O NON

RESP. PROXECTO (cargo) DURACIÓN (meses)

TELéFONO/CORREO-E DATA …/…/…

LOGRO DE RESULTADOS (%)INDICADORES MEDIOS DE

VERIFICACIÓN

MODIFICACIÓN E OBSER-

VACIÓNSN.º TIPO



78

3.2.4. AVALIACIÓN DE RESULTADOS. COMO MEDIR O éXITO DA INTERVENCIÓN?

Aavaliacióndunproxectocoeducativoconsistenacomparaciónentre

a situación final que se acadou respecto da promoción da igualdade

nocentroeasituacióninicialquedeuorixeaoproxecto.Nonéposible

afirmar que un proxecto ten éxito se non está contribuíndo a corrixir as

desigualdadesdexéneroqueseproducennaescola.

É necesario utilizar a información e os indicadores da fase de identifi-

caciónedeseño.Aavaliacióndoproxectodeberámedirograode

consecución dos obxectivos de igualdade en relación cos medios

–humanos e técnicos– e recursos utilizados nel e verificar se houbo que

reaxustar a planificación recollida no seu deseño inicial.

Aavaliaciónpermitiranos:

• Medirseselograronosobxectivosdeigualdadequexustificarona

necesidadedelevaracabooproxecto.

• Analizarporqueecomoasactividadesdoproxectocontribuíron

(ounon)aologrodosobxectivos.

• Planificar futuras accións a partir do aprendido, de xeito que o

próximoproxectoteñamaiorimpacto.

Aavaliacióndunproxectocoeducativotenquecontarconcriteriose

datosobxectivosquepermitansacarconclusiónsreaisedeberáfacer

unhaanálisedoimpactodesdeaperspectivadexénero(análisedas

relacións de xénero, contexto, experiencia de traballo en igualdade

nocentro).Atravésdestaanálisepoderansevaloraroscambiosacon-

tecidosduranteoproxectoenfuncióndoámbitodeintervenciónse-

COMPARACIÓN/AVALIACIÓN

Situación(datos,informa-cióneindicadores)de desigualdade inicialquefundamentaarealizacióndoproxectocoeducativo

Avances (datos,informacióneindicadores)entermosde(des)igualdade naescolanomomento de finalización do proxectocoeducativo

79

leccionado-Modelodecentro,Usodalinguaxe,Docenciaemateriais

didácticoseDesenvolvementopersoaldoalumnado.

Paraavaliaroproxecto,recoméndaseseguirosseguintes PASOS:

1.º Recoller toda a información dispoñible que resulta do propio

desenvolvementodoproxectocoeducativo

2.º Procuraroutrasfontesdeinformaciónsobreosresultados

3.º Comparar/avaliarapropostainicialcosresultadosfinais

PASO1:RECOLLERTODAAINFORMACIÓNDISPOÑIBLE

Desde a fase de identificación do proxecto, débese de conservar e

recompilar toda a información que se xere, xa que no momento da

avaliaciónseránecesariovolverrevisala.

Seguramente haberá moitísima información e cómpre recuperala

toda:

• Datosclaveedocumentosdafasedeidentificaciónsobreapro-

blemáticanocentro.

• Documentoefichasdedeseñodoproxecto.

• Matrizdodeseñodoproxecto.

• Cronograma.

• Táboaderecursos.

• Informesefichasdeseguimento.

• Resultadosdeexecucióndasactividadescoeducativas,através

dediversosmediosdeconstatación:actas, informes,programa-

cións,fotos,recortesdeprensa,etc.

• Outros.



80

PASO2:PROCURAROUTRASFONTESDEINFORMACIÓN

Ademais da documentación escrita ocasionada pola xestión do

proxecto, nun proceso avaliador tamén é moi importante recoller as

opiniónseimpresiónsdeinformantesclave,queproporcionaráninfor-

macióndeintereseparaasúaavaliación.Estesinformantespodenser

dedoustipos:

• Vinculadosaoproxecto,comopodensermembrosdogrupode

traballooualumnadodestinatariodeactividades.

• Non vinculados directamente ao proxecto, persoas que poidan

achegarasúavaloracióncríticaaosresultadosdoproxecto(al-

gúns pais e nais, persoas doutros colectivos profesionais, etc.).

Convénqueaspersoasalleasaoproxectoteñancertocriterioco-

educativo.

Aopinióndos/asinformantesclaveachegamoitainformaciónáava-

liación.Pararecollerestainformación,enfuncióndotempodoquese

dispoña,recoméndaseapoiarseen técnicasxaexplicadasnafasede

identificación.

• TécnicadoGRUPODEDISCUSIÓNqueaxudaaordenarainforma-

ciónquemanexaungrupo.Trátasedepoñerencomúnasopi-

niónsqueseobtiverondaxestióndoproxecto.

• ENTREVISTAS. Trátase de escoller unha serie de temas sobre o

proxecto e elaborar unha entrevista. Esta pode ter carácter de

enquisa para coñecer a percepción dun determinado aspecto

enconcreto(conopciónspechadasouabertas)easvaloracións

daspersoasentrevistadas.

• OBSERVACIÓNPARTICIPANTE. Estatécnicapodesermoiútilparaa

avaliaciónencoeducación,xaquemoitosdosámbitosdeinter-

venciónserefirenacuestiónssubxectivas:actitudes,desempeño

deroles,diferenciaciónsexualnasactividadesdaescola,etc.

Durantetodooprocesoavaliador,débeseterunhavisiónglobalclara

doquefoioproxectoencadaunhadassúasfasesecontrastarainfor-

maciónantesdedecidirsetomalaencontaounon.

81

PASO3:COMPARAR/AVALIARAPROPOSTAINICIALCOSRESULTADOS

FINAIS

Unhavezrecuperadatodaainformacióndoproxectoecontrastadas

outras fontes de información, xa se dispón de datos suficientes para va-

loraroseugraodeéxito.

En termos xerais, establécense cinco criterios básicos de avaliación:

Pertinencia, Eficacia, Eficiencia, Impacto e Sustentabilidade doproxec-

to.Achégaseuncadroresumoquepodeaxudaraexecutarestafase

efacilítansepreguntasorientativas,segundocadacriterio,quepoden

axudaraentender,adaptándoasacadaproxecto,enqueaspectosse

debecentraraanálise:

CRITERIO EXEMPLOS PREGUNTA CLAVE

PERTINENCIAValoraautilidadedoproxecto

:: Oproxectoécoherentecocontextoecoaproblemáticadedesigualdadedescritanocentrodeensino? oSi––Non.Porque?

:: Adaptáronseasactividadesdoproxectoásituacióndedesigualdade e ás especificidades do centro? Valore do 1 ao 5ecomente: oAdaptaciónáidade oAdaptaciónáinterculturalidadedocentro oAdaptaciónádiversidaderelixiosa oAdaptaciónádiversidadesexual

EFICACIAVaimedirograodeconsecucióndoobxectivodoproxecto,enfuncióndasactividadesrealizadasedosresultadosesperados

:: Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuña?Enquemedidaoproxectoconcluíuoprogramadeactividades(valorenoutroapartadoo%deexecucióneresultadosactividadeporactividade): oAo30% oAo50% oAo80% oAo100%

:: Poderíanlograrseosmesmosresultadosdeigualdadereali-zandooutrasoumenosactividades? oSi––Non.Porque?



82

EFICIENCIAVaimedirousodosmedioserecursosdispoñiblesaolongodoproxecto

:: Foron adecuados os medios (humanos –n.º de persoas, perfil profesional–económicoseotempo)delimitadosparaconse-guirosresultadospropostos?Valorado1ao5ecomente: oRRHH oDiñeiro oTempo

:: Poderíanlograrseosmesmosresultadosconcustosmenores,utilizandométodosalternativos? oSi––Non.Porque?Valoreresultadoporresultado.

IMPACTOVaimedirosefectos,positivosounegativos,quetenoproxectosobreasrelaciónsdexéneromáisaládologrodoseuobxectivo

:: Asacciónsformuladaseosresultadosalcanzadoscontri-búenareducirasdesigualdadesentremulleresehomes,nenasenenosnocentro? oSi––Non.

:: Argumenteasúaresposta,sinalandoimpactospositivosedestacando,sexurdisen,impactosnegativos.Queconsecuenciastivooproxectonosseguintesgrupos?Valoredo1ao5eexplique: oConsecuenciasentreopersoaldocente oConsecuenciasnaANPAounacontorna sociocomunitaria oNoalumnado oOutrosimpactos

SUSTENTABILIDADE Vaimediracapacidadedepermanencianotempodosefectospositivosdoproxectocoeducativo

:: Enquemedidaasactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?Expliqueenfuncióndosámbitosdeintervención(Modelodecentro,Usodalinguaxe,DocenciaemateriaisdidácticoseDesenvolvementopersoaldoalumnado):

:: Previuseaimplicacióndacontornaeducativaedoalum-nado na vida diaria do centro unha vez terminada a influen-ciadoproxecto? oSi––Non.

:: Expliquecomoeenquegraoseimplicoucadaundosgrupos.


Xa rematou a fase de AVALIACIÓN:

Comparouse a proposta inicial cos resultados finais do proxecto coeducativo, a partir dos cinco criteriosbásicosdeavaliación, introducindonaanáliseaperspectivadexéneroen relacióncoámbito de intervención elixido e indentificáronse as boas prácticas extrapolables a outros centros deensino.

Nestemomento,xasepodetrasladarainformaciónresultanteáFICHA 4. AVALIACIÓN.

83

84

FICHA 4- AVALIACIÓN

TÍTULO PROXECTO


ENDEREZO/CONTACTO TELéFONO/CORREO-E

RESUMO FINAL: GRAO DE FINALIZACIÓN E éXITO DO PROXECTO COEDUCATIVO

VARIACIÓNS SALIENTABLES SOBRE A PROPOSTA INICIAL E MOTIVO DELAS

RESULTADO ESPERADOACTIVIDADES VINCULADAS A CADA

RESULTADO

GRAO DE FINALIZACIÓN(SI/NON.Valoredo1ao5ograode

execucióndaactividade)

R.1 A.1.1

R.1 A.1.2

R.1 A.1.3

R.2 A.2.1

R.2 A.2.2

CRITERIOS DA AVALIACIÓN Si/Non

PERTINENCIA Oproxectofoiútilepertinente?

EFICACIA Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuñacoprogramadeactividadesproposto?

EFICIENCIA Foronadecuadososmedios,económicosehumanos,paraconseguirosresultadospropostos?

IMPACTO Asacciónsrealizadaseosresultadosalcanzadoscontri-buíronareducirasdesigualdadesnocentrodeensino?

SUSTENTABILILIDADEAsactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?

SINALE 2 BOAS PRÁCTICAS COEDUCATIVAS EXPORTABLES PARA OUTROS CENTROS DE ENSINO

1.

2.

DURACIÓN (meses)

DATA …/…/…

GRAO DE éXITO (Valoredo1ao

5ograodeéxitodaactividade)

INDICADORES MEDIOS DE CONSTATA-CIÓN DE EXECUCIÓN DA

ACTIVIDADEMODIFICACIÓN E OBSERVACIÓNS

N.º TIPO

Por que? Resuma en dúas liñas

85

FICHA 4- AVALIACIÓN

TÍTULO PROXECTO


ENDEREZO/CONTACTO TELéFONO/CORREO-E

RESUMO FINAL: GRAO DE FINALIZACIÓN E éXITO DO PROXECTO COEDUCATIVO

VARIACIÓNS SALIENTABLES SOBRE A PROPOSTA INICIAL E MOTIVO DELAS

RESULTADO ESPERADOACTIVIDADES VINCULADAS A CADA

RESULTADO

GRAO DE FINALIZACIÓN(SI/NON.Valoredo1ao5ograode

execucióndaactividade)

R.1 A.1.1

R.1 A.1.2

R.1 A.1.3

R.2 A.2.1

R.2 A.2.2

CRITERIOS DA AVALIACIÓN Si/Non

PERTINENCIA Oproxectofoiútilepertinente?

EFICACIA Acadouoproxectoosobxectivosdeigualdadequesepropuñacoprogramadeactividadesproposto?

EFICIENCIA Foronadecuadososmedios,económicosehumanos,paraconseguirosresultadospropostos?

IMPACTO Asacciónsrealizadaseosresultadosalcanzadoscontri-buíronareducirasdesigualdadesnocentrodeensino?

SUSTENTABILILIDADEAsactuaciónsecontidoscoeducativosdoproxectovantercontinuidadenotempo?

SINALE 2 BOAS PRÁCTICAS COEDUCATIVAS EXPORTABLES PARA OUTROS CENTROS DE ENSINO

1.

2.

DURACIÓN (meses)

DATA …/…/…

GRAO DE éXITO (Valoredo1ao

5ograodeéxitodaactividade)

INDICADORES MEDIOS DE CONSTATA-CIÓN DE EXECUCIÓN DA

ACTIVIDADEMODIFICACIÓN E OBSERVACIÓNS

N.º TIPO

Por que? Resuma en dúas liñas



86

PASO4:EXPLICARNUNDOCUMENTOASCONCLUSIÓNSDOPROCESO

AVALIADOR

Estepasoconsisteenresumir,dexeitoordenado,ostrespasosanterio-

resdeformaquequedeconstanciadoprocesoavaliadoredograoe

finalización e éxito do proxecto coeducativo.

Asconclusiónsdaavaliaciónseránmoiútilesparamellorarnosseguintes

proxectosdeigualdadeeparaaprenderdoserros.Poristo,énecesario

deixar constancia do proceso avaliador e facer unha recompilación

das boas prácticas extraídas de toda a xestión do proxecto, co fin de

quepoidanaxudaraoutroscentrosdeensino,ouaoutrosequiposdo-

centes,alevaracaboproxectoscoeducativosexitosos.

Para elaborar o informe de avaliación (do que a ficha é o resumo) re-

coméndase:

• Explicarenprimeiro lugarcaleraopuntodepartida:unresumo

dasclavesdoproxecto.

• Vincular, relacionarecompararas tres fasesanterioresáavalia-

cióncomounprocesocontinuado;nonsedebeavaliarporpar-

tes(identificaciónporunhabanda,deseñoporoutra,etc.),senón

comounmesmoproceso:oproxectocoeducativo.

• Valorarporseparadoasactividades,osresultadose,polotanto,

oalcancedosobxectivospropostos[ograodeconsecucióndo

obxectivo específico (OE) e o acercamento ao obxectivo xeral

(OX)],apoiándosenos indicadoresde xéneroda intervencióne

nos cinco criterios da avaliación. A información debe ser trasla-

dada sinteticamente actividade por actividade e resultado por

resultadoparanoncrearconfusións.Porexemplo:

87

• Recollernasconclusiónsenquemedidaasnecesidadeseintere-

sesdosnenosedasnenasforonatendidospoloproxecto,como

se valoraron as contribucións dunhas e outros ao éxito da inter-

vención, como se mantivo a implicación do grupo de traballo,

comorapazaserapacessebeneficiarondoéxitoedosresultados

acadados,enfuncióndoámbitode intervenciónseleccionado.

Endefinitiva,valorarograodecoeducaciónaoquesechegou

trasoproxecto.

• Recollerosdatosdesagregadosporsexo.

• Enumerareexplicarasboasprácticasexportablesaoutroscentros

deensino.

ACTIVIDADE RESULTADO

RESUMODAACTIVIDADE RESUMO

GRAODEEXECUCIÓN GRAODEALCANCE

CAUSASDASMODIFICACIÓNS(sehoubo)

CAUSASDASMODIFICACIÓNS(sehoubo)

BOASPRÁCTICASEXTRAÍDAS



88

4. ANEXOS

4.1. RECURSOS PARA A COEDUCACIÓN

Ofrécese,acontinuación,unhabrevemostradepáxinasde internet

onde se pode atopar bibliografía, unidades didácticas e recursos in-

formativosedeapoioedeutilidadeparaintroduciraperspectivade

xéneronaescola:

Directorio europeo de recursos para a igualdade e a prevención da

violencia de xénero

http://www.educarenigualdad.org/default.aspx

Averroes. Red telemática educativa de Andalucía

http://juntadeandalucia.es/averroes/

Portal Coeducación-Asturias

http://web.educastur.princast.es/proyectos/coeduca/

Programas de innovación educativa. Coeducación. Generalitat de

Cataluña www.xtec.cat/innovacio/coeducacio/

Portal do Instituto Vasco de la Mujer EMAKUNDE www.emakunde.org

FETE-UGT. Educación en valores

http://www.educacionenvalores.org/spip.php?rubrique133

Portal Intercambia http://www.educacion.es/intercambia/

Portal do PLAN VALORA www.edu.xunta.es/valora

Seminario Permanente de Educación para a Igualdade

http://www3.xunta.es:8080/auto/sgi/

Enlazadas. Directorio web. Coeducación

http://www.ciudaddemujeres.com/Enlazadas/index.php?c=55

Feminario de Alicante: Guía didáctica de la coeducación

http://www.cervantesvirtual.com/servlet/SirveObras/

12693849009020518085624/

Materiais para a observación e a análise do sexismo no ámbito escolar

http://web.educastur.princast.es/cpr/gijon/recursos/coeducacion/

matsex/publicacion.pdf

Guia de coeducació per als centres educatius: pautes de reflexió i re-

cursos per a l’elaboració dun projecte de centre, Institut Català de les

dones, Generalitat de Catalunya, 2008

http://www20.gencat.cat/docs/icdones/Serveis/Documents/Arxius/

PDF%20GUIA%20COEDUCACIO.pdf

89

4.2. A IGUALDADE NO ENSINO. MARCO LEXISTATIVO

Omarcolexislativoactualobrigaaintroduciraperspectivadexéneroe

avelarpolocumprimentodoprincipiodeigualdaderealentremulleres

ehomesnoámbitoeducativo.Integranestecorpuslexislativo,poloque

á nosa comunidade autónoma se refire, as seguintes leis:

• Leiorgánica2/2006,do3demaio,deeducación(BOEn.º106do

4demaio).

• Leiorgánica3/2007,do22demarzo,paraaigualdadeefectiva

demulleresehomes(BOEn.º71do23demarzo).

• Leiorgánica1/2004,do28dedecembro,demedidasdeprotec-

ciónintegralcontraaviolenciadexénero(BOEn.º313do29de

decembro).

• Lei7/2004,do16dexullo,galegaparaaigualdadedemullerese

homes(DOGn.º149do3deagosto).

• Lei11/2007,do27dexullo,galegaparaprevenciónetratamento

integraldaviolenciadexénero(DOGn.º152do7deagosto).

A continuación, sinálanse os artigos destas leis que recollen expresa-

menteprevisións relativasápromociónda igualdadeeáprevención

daviolenciadexéneronoensinononuniversitario.

Lei orgánica 2/2006, do 3 de maio, de educación

Artigo 1. Principios

O sistema educativo español, configurado de acordo cos valores da

Constitucióneasentadonorespectoaosdereitoseliberdadesrecoñe-

cidosnela,inspírasenosseguintesprincipios:

k) A educación para a prevención de conflitos e para a resolución pa-

cífica deles, así como a non violencia en todos os ámbitos da vida per-

soal,familiaresocial.

l)Odesenvolvementodaigualdadededereitoseoportunidadeseo

fomentodaigualdadeefectivaentrehomesemulleres.

ANEXOS


90

Artigo 2. Fins

1.Osistemaeducativoespañolorientaraseáconsecucióndosseguin-

tes fins:

b) Aeducaciónnorespectodosdereitoseliberdadesfundamentais,

naigualdadededereitoseoportunidadesentrehomesemulleres

enaigualdadedetratoenondiscriminacióndaspersoascondis-

capacidade.

c) Aeducaciónnoexerciciodatoleranciaedaliberdadedentrodos

principiosdemocráticosdeconvivencia,asícomonaprevención

deconflitosearesoluciónpacíficadeles.

Artigo 13. Obxectivos da educación infantil

a)Coñeceroseupropiocorpoeodosoutros,assúasposibilidadesde

accióneaprenderarespectarasdiferenzas.

b)Desenvolverassúascapacidadesafectivas.

c)Relacionarsecosdemaiseadquirirprogresivamentepautaselemen-

taisdeconvivenciaerelaciónsocial,asícomoexercitarsenaresolución

pacífica de conflitos.

Artigo 17. Obxectivos da educación primaria

c) Adquirir habilidades para a prevención e para a resolución pacífica

de conflitos, que lles permitan desenvolverse con autonomía no ámbito

familiaredoméstico,asícomonosgrupossociaiscosqueserelacionan.

d)Coñecer,comprendererespectarasdiferentesculturaseasdiferen-

zasentreaspersoas,aigualdadededereitoseoportunidadesdeho-

mesemullereseanondiscriminacióndepersoascondiscapacidade.

m)Desenvolverassúascapacidadesafectivasentodososámbitosda

personalidadeenassúasrelaciónscosdemais,asícomounhaactitude

contrariaáviolencia,aosprexuízosdecalqueratipoeaosestereotipos

sexistas.

91

Artigo 23. Obxectivos da educación secundaria obrigatoria

c)Valorarerespectaradiferenzadesexoseaigualdadededereitose

oportunidadesentreeles.Rexeitarosestereotiposquesupoñandiscrimi-

naciónentrehomesemulleres.

d) Fortalecer as súas capacidades afectivas en todos os ámbitos da

personalidadeenassúasrelaciónscosdemais,asícomorexeitaravio-

lencia,osprexuízosdecalqueratipo,oscomportamentossexistasere-

solver pacificamente os conflitos.

Artigo 33. Obxectivos do bacharelato

b)Consolidarunhamadurezpersoalesocialquellespermitaactuarde

formaresponsableeautónomaedesenvolveroseuespíritocrítico.Pre-

ver e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e sociais.

c)Fomentara igualdadeefectivadedereitoseoportunidadesentre

homesemulleres,analizarevalorarcriticamenteasdesigualdadesexis-

tenteseimpulsaraigualdaderealeanondiscriminacióndaspersoas

condiscapacidade.

Artigo 40. Obxectivos da formación profesional

a)Aprenderporsimesmosetraballarenequipo,asícomoformarsena

prevención de conflitos e na resolución pacífica deles en todos os ámbi-

tosdavidapersoal,familiaresocial.Fomentaraigualdadeefectivade

oportunidadesentrehomesemulleresparaaccederaunhaformación

quepermitatodotipodeopciónsprofesionaiseoexerciciodelas.

Artigo 66. Obxectivos da formación de persoas adultas

g) Previr e resolver pacificamente os conflitos persoais, familiares e so-

ciais.Fomentaraigualdadeefectivadedereitoseoportunidadesentre

homesemulleres,asícomoanalizarevalorarcriticamenteasdesigual-

dadesentreeles.

ANEXOS


92

Artigo 102. Formación permanente

1.Aformaciónpermanenteconstitúeundereitoeunhaobrigadetodo

oprofesoradoeunharesponsabilidadedasadministraciónseducativas

edospropioscentros.

2. Os programas de formación permanente deberán contemplar a

adecuacióndoscoñecementosemétodosáevolucióndasciencias

e das didácticas específicas, así como todos aqueles aspectos de co-

ordinación,orientación,titoría,atencióneducativaádiversidadeeor-

ganizaciónencamiñadosamelloraracalidadedoensinoeofuncio-

namento dos centros. Así mesmo, deberán incluír formación específica

enmateriadeigualdadenostermosestablecidosnoartigosetedaLei

orgánica1/2004,do28dedecembro,demedidasdeproteccióninte-

gralcontraaviolenciadexénero.

Artigo 126. Composición do Consello Escolar

2. Unha vez constituído o Consello Escolar do centro, este designará

unhapersoaque impulsemedidaseducativasquefomentena igual-

daderealeefectivaentrehomesemulleres.

Artigo 127. Competencias do Consello Escolar

g)Propoñermedidaseiniciativasquefavorezanaconvivencianocen-

tro, a igualdade entre homes e mulleres e a resolución pacífica de con-

flitos en todos os ámbitos da vida persoal, familiar e social.

Disposición adicional vixésimo quinta.Fomentodaigualdadeefectiva

entrehomesemulleres.

Co fin de favorecer a igualdade de dereitos e oportunidades e fomentar

aigualdadeefectivaentrehomesemulleres,oscentrosquedesenvol-

vanoprincipiodecoeducaciónen todasasetapaseducativas serán

obxectodeatenciónpreferenteeprioritarianaaplicacióndasprevisións

recollidasnapresentelei,senprexuízododispostonosconveniosinterna-

cionaissubscritosporEspaña.

93

Lei orgánica 3/2007, do 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mu-

lleres e homes

Artigo 14. Criterios xerais de actuación dos poderes públicos

Para os fins desta lei, serán criterios xerais de actuación dos poderes

públicos:

11.Aimplantacióndunhalinguaxenonsexistanoámbitoadministrativoe

oseufomentonatotalidadedasrelaciónssociais,culturaiseartísticas.

Artigo 23. A educación para a igualdade de mulleres e homes

O sistema educativo incluirá entre os seus fins a educación no respecto

dosdereitose liberdadesfundamentaisenaigualdadededereitose

oportunidadesentremulleresehomes.Asímesmo,osistemaeducativo

incluirá,dentrodosseusprincipiosdecalidade,aeliminacióndosobs-

táculos que dificultan a igualdade efectiva entre mulleres e homes e o

fomentodaigualdadeplenaentreunhaseoutros.

Artigo 24. Integración do principio de igualdade na política de

educación

1.AsAdministraciónseducativasgarantiránunigualdereitoáeduca-

cióndemulleresehomesatravésdaintegraciónactiva,nosobxecti-

vosenasactuaciónseducativas,doprincipiodeigualdadedetrato,

evitandoque,porcomportamentossexistasopolosestereotipossociais

asociados,seproduzandesigualdadesentremulleresehomes.

2.Asadministraciónseducativas,noámbitodassúasrespectivascom-

petencias, desenvolverán, con tal finalidade, as seguintes actuacións:

a)Aatenciónespecialnoscurrículoseentodasasetapaseducativas

aoprincipiodeigualdadeentremulleresehomes.

b) A eliminación e o rexeitamento dos comportamentos e contidos

sexistaseestereotiposquesupoñandiscriminaciónentremullereseho-

mes, con especial consideración a iso nos libros de texto e materiais

educativos.

ANEXOS


94

c)A integracióndoestudoeaaplicacióndoprincipiode igualdade

noscursoseprogramasparaaformacióninicialepermanentedopro-

fesorado.

d)Apromocióndapresenzaequilibradademulleresehomesnosórga-

nosdecontroledegobernodoscentrosdocentes.

e)Acooperacióncorestodasadministraciónseducativasparaodes-

envolvementodeproxectoseprogramasdirixidosafomentarocoñece-

mentoeadifusión,entreaspersoasdacomunidadeeducativa,dosprin-

cipiosdecoeducaciónedeigualdadeefectivaentremulleresehomes.

f)Oestablecementodemedidaseducativasdestinadasaorecoñece-

mentoeensinanzadopapeldasmulleresnahistoria.

Lei orgánica 1/2004, de medidas de protección integral contra a violen-

cia de xénero

Artigo 4. Principios e valores do sistema educativo

1. O sistema educativo español incluirá entre os seus fins a formación no

respectodosdereitoseliberdadesfundamentaisedaigualdadeentre

homesemulleres,asícomonoexerciciodatoleranciaedaliberdade

dentrodosprincipiosdemocráticosdeconvivencia.

Igualmente,osistemaeducativoespañolincluirá,dentrodosseusprin-

cipios de calidade, a eliminación dos obstáculos que dificultan a plena

igualdadeentrehomesemullereseaformaciónparaaprevenciónde

conflitos e para a resolución pacífica destes.

2.Aeducacióninfantilcontribuiráadesenvolvernainfanciaaaprendi-

zaxe na resolución pacífica de conflitos.

3.Aeducaciónprimariacontribuiráadesenvolvernoalumnadoasúa

capacidade para adquirir habilidades na resolución pacífica de confli-

toseparacomprendererespectaraigualdadeentresexos.

4. A educación secundaria obrigatoria contribuirá a desenvolver no

alumnadoacapacidadepararelacionarsecosdemaisdeformapací-

fica e para coñecer, valorar e respectar a igualdade de oportunidades

dehomesemulleres.

95

5.Obacharelatoeaformaciónprofesionalcontribuiránadesenvolver

noalumnadoacapacidadeparaconsolidarasúamadurezpersoal,

socialemoral,quellespermitaactuardeformaresponsableeautóno-

maeparaanalizarevalorarcriticamenteasdesigualdadesdesexoe

fomentaraigualdaderealeefectivaentrehomesemulleres.

6.Aensinanzaparaaspersoasadultas incluiráentreosseusobxectivos

desenvolver actividades na resolución pacífica de conflitos e fomentar o

respectoádignidadedaspersoaseáigualdadeentrehomesemulleres.

7.Asuniversidadesincluiránefomentaránentodososámbitosacadé-

micosaformación,docenciaeinvestigaciónenigualdadedexénero

enondiscriminacióndeformatransversal.

Artigo 6. Fomento da igualdade

Coa finalidade de garantir a efectiva igualdade entre homes e mulle-

res,asadministraciónseducativasvelaránparaqueentodososmate-

riaiseducativosseeliminenosestereotipossexistasoudiscriminatoriose

paraquefomentenoigualvalordehomesemulleres.

Artigo 7. Formación inicial e permanente do profesorado

Asadministraciónseducativasadoptaránasmedidasnecesariaspara

que nos plans de formación inicial e permanente do profesorado se

inclúa unha formación específica en materia de igualdade, co fin de

asegurarqueadquirenoscoñecementoseastécnicasnecesariasque

ashabilitenpara:

a)Aeducaciónnorespectodosdereitoseliberdadesfundamentaise

daigualdadeentrehomesemulleresenoexerciciodatoleranciaeda

liberdadedentrodosprincipiosdemocráticosdeconvivencia.

b) A educación na prevención de conflitos e na resolución pacífica

deles,entodososámbitosdavidapersoal,familiaresocial.

c)Adetecciónprecozdaviolencianoámbitofamiliar,especialmente

sobre a muller e os fillos e fillas.

ANEXOS


96

d)Ofomentodeactitudesencamiñadasaoexerciciodeiguaisdereitos

eobrigasporpartedemulleresehomes,tantonoámbitopúblicocoma

privado,eacorresponsabilidadeentreambosnoámbitodoméstico.

Artigo 8. Participación nos consellos escolares

Adoptaranseasmedidasprecisasparaasegurarqueosconselloses-

colaresimpulsenaadopcióndemedidaseducativasquefomentena

igualdaderealeefectivaentrehomesemulleres.

Co mesmo fin, no Consello Escolar do Estado asegurarase a representa-

cióndoInstitutodaMulleredasorganizaciónsquedefendanosintere-

sesdasmulleresconimplantaciónentodooterritorionacional.

Artigo 9. Actuación da Inspección Educativa

OsservizosdeInspecciónEducativavelaránpolocumprimentoeapli-

cacióndosprincipiosevaloresrecollidosnestecapítulonosistemaedu-

cativodestinadosafomentaraigualdaderealentremulleresehomes.

Lei 7/2004, do 16 de xullo, galega para a igualdade de mulleres e homes

Artigo 9. O currículo regulador do sistema educativo

1.AXuntadeGaliciaadoptará,dentrodassúascompetencias,asme-

didasconducentesaproporcionarllestantoásmullerescomoaosho-

mesunhaeducaciónparaaigualdade.Paraestesefectos,ocurrículo

reguladordaprácticadocentedecadaundosniveis,etapas,ciclos,

graos e modalidades do sistema educativo adaptarase ás seguintes

especificacións relativas a obxectivos, contidos, metodoloxía e criterios

deavaliación:

a)Acomprensióndovalorconstitucionaldaigualdadeentreambosos

sexoscomoobxectivodeespecialatenciónsenqueenningúncasose

admitancontidos,metodoloxíaoucriteriosdeavaliacióntransmisores,

directaouindirectamente,dunhadistribuciónestereotipadadepapeis

entreossexosoudunhaimaxededominacióndunsexosobreooutro

encalqueraámbitodavida.

97

b)Oenriquecementodocontidocurricularcoascontribuciónsaoco-

ñecementohumanorealizadaspolasmulleresnopasadoenopresente

e co adecuado reflexo do papel das mulleres na evolución histórica.

c)Aadquisiciónenalumnosealumnasdoscoñecementoseactitudes

necesariasquellespermitan,candoalcancenamadurez,atenderas

súaspropiasnecesidadesdomésticaseoslaboresfamiliarescomparti-

dos,inclusiveascargasparentaisdeatencióndefamiliaresqueporde-

pendencianecesitenaasistenciadoutraspersoas,mulleresouhomes.

d)Ofomentodasvocaciónsfemininasnaquelasáreasenqueseencon-

treninfrarrepresentadasasmullereseofomentodasvocaciónsmasculi-

nasnaquelasáreasenqueseencontreninfrarrepresentadososhomes,

buscandoevitarasdecisiónsprofesionaisderivadasdeprexuízos.

e)AgarantíadacoeducaciónnaComunidadeAutónomadeGalicia

dentrodassúascompetenciaspropias.

2.AXuntadeGaliciaincluiránosprogramasdeformacióndoprofeso-

rado, como materia específica, a igualdade e a violencia de xénero.

Artigo 10. Erradicación de prexuízos nos centros docentes

1.Nonseadmitirán,nocentrodocente,asdesigualdadesentrealum-

nos e alumnas sustentadas en crenzas, prexuízos, tradicións ou prác-

ticasconsuetudinariastransmisoras,directaou indirectamente,dunha

distribuciónestereotipadadepapeisentreossexosoudunhaimaxede

dominacióndunsexosobreooutroencalqueraámbitodavida.

2.Deformadirecta,asdocenteseosdocentesnonpermitiránningun-

ha forma de machismo e de misoxinia que puidese existir no seo da

comunidadeescolare,sobretodoentrenenosenenaseadolescentes,

aplicaránactivamenteprincipiospedagóxicosderespectoáidentida-

deeáimaxedasmulleres.

Con talesefectos,nos regulamentos internosdoscentroseducativos,

deberánexplicitarseasmedidasdecorrecciónousancióndecompor-

tamentossexistas.

ANEXOS


98

Lei 11/2007, do 27 de xullo, galega para a prevención e o tratamento

integral da violencia de xénero

Artigo 16. Actitudes

AAdministracióneducativagalega,encolaboracióncodepartamen-

to competente en materia de Igualdade, impulsará a realización de

actividadesdirixidasácomunidadeescolarparaaprevencióndecom-

portamentoseactitudessexistasedaviolenciadexénero,destinadas

a afondar nas estratexias para a análise e resolución dos conflitos, así

comonaaprendizaxedaconvivenciabaseadanorespectoatodasas

persoas,garantindoe fomentandoactitudes,valoresecapacidades

quecontribúanaunplenodesenvolvementoenigualdade.

Artigo 17. Escolarización inmediata en caso de violencia de xénero

AXuntadeGaliciaaseguraráaescolarización inmediatadasnenase

dosnenosquesevexanafectadosporcambiosdecentroderivadosde

situaciónsdeviolenciadexénero.Asímesmo, facilitaráqueoscentros

educativoslleprestenunhaatenciónespecialaodevanditoalumnado.

Artigo 18. Edición e adaptación de materiais

1.OdepartamentocompetenteenmateriadeIgualdadeeodepar-

tamentocompetenteenmateriadeEducaciónvelaránparaque,no

ámbitodassúascompetencias,nonseutilicenmateriaiseducativose

librosdetextoqueinclúancontidosquevulnerenoprincipiodeigual-

dade. Co mesmo fin, revisaranse e adaptaranse as materias do ámbito

educativononregulado.

2.OdepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeIgual-

dadeeodepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriade

Educacióndesenvolveránedifundiránproxectosemateriaisdidácticos

actualizados,dirixidosatodososniveiseducativos,queconteñanpautas

decondutaquetransmitanvaloresde respectoe igualdade,dexeito

quesefavorezaaprevencióndeactitudesesituaciónsviolentas.

Artigo 19. Revisión e adaptación do currículo educativo

OdepartamentodaXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeEdu-

cación,coobxectodegarantira igualdaderealentremullereseho-

mes,velaráparaquesegarantaaperspectivadexéneronoscontidos,

procedementos,actitudesevaloresqueconformanocurrículoento-

dososniveiseducativos.

Entodocaso,oscurrículosdosdistintosniveis,etapas,ciclos,graosemo-

dalidadesdosistemaeducativoadaptaranseaodispostonoartigo9da

Lei7/2004,do16dexullo,galegaparaaigualdadedemulleresehomes.

Promoveraseainclusióndecontidosrelacionadoscoaeducaciónpara

apazeanonviolenciaeofomentodoprincipiodeigualdadenospro-

gramasdeeducaciónparapersoasadultas.

Artigo 20. Plans de acción titorial

Osplansdeaccióntitorialdetodososniveiseducativos incluiránepí-

grafes específicas destinadas a potenciar modificacións nos modelos

masculinoefeminino,asícomounhaorientacióndeestudoseprofe-

siónsbaseadanasaptitudesecapacidadesdaspersoasenonenes-

tereotipossexistas.

Artigo 21. Proxectos educativos e curriculares de centro

Osproxectoseducativosdecentroincorporaránaperspectivadexé-

neronasúaelaboraciónenoseudesenvolvemento.Osproxectoscurri-

cularespropiciaránmedidasdecoeducaciónnoscontidos,nasactitu-

desenosprocedementos.

Artigo 22. Consellos escolares e Consello Escolar de Galicia

1.AAdministracióneducativagalega,noámbitodassúascompeten-

cias,adoptaráasmedidasnecesariasparagarantirqueosconsellos

escolaresdoscentros impulsenmedidaseducativasquepromovana

igualdaderealentremulleresehomes,acoeducacióneaprevención

daviolenciadexéneronocentroeducativo.

2.GarantirasearepresentacióneparticipaciónnoConselloEscolarde

GaliciadoórganodaAdministraciónautonómicaqueexerzaacom-

petenciaenmateriadeIgualdade.

3. O Consello Escolar de Galicia, en colaboración co departamento

daXuntadeGaliciacompetenteenmateriadeIgualdade,elaborará

ANEXOS


100

uninformeanualsobreasituacióndacoeducacióneprevenciónda

violenciadexéneronoscentroseducativosdeGalicia.

Artigo 23. Inspección Educativa

OsservizosdeInspecciónEducativadodepartamentodaXuntadeGa-

liciacompetenteenmateriadeEducaciónvelaránpolocumprimento

epolaaplicacióndetodososprincipiosrecollidosnestecapítulonosis-

temaeducativo,destinadosafomentaraigualdaderealentremulleres

ehomes.

GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS - S.X. da...

Documents

Transcript of GUÍA PARA A XESTIÓN DE PROXECTOS - S.X. da...