Gernika Batailoia nazien aurka Euzkadik merezi zuen · 2015-04-13 · un cop de mà adierari egiten...

SantsBartzelonako auzo

kooperatiboan barna

Michel Portal“Musika garaikidean

inprobisatzea konpositorearen botere absolutuari irri egitea da”

Gernika Batailoia nazien aurka

Euzkadik merezi zuen

2 0 1 5 e k o a p i r i l a r e n 5 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 6 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

2015EKO APIRILAREN 5A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: IdoiaArregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena:Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

SantsBartzelonako auzo

kooperatiboan barna

Michel Portal“Musika garaikidean

inprobisatzea konpositorearen botere absolutuari irri egitea da”

Gernika Batailoia nazien aurka

Euzkadik merezi zuen

2 0 1 5 e k o a p i r i l a r e n 5 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 6 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

EKONOMIA SOLIDARIOA Sants, auzo kooperatiboa ehuntzen.LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 4

PERTSONAIAMICHEL PORTAL: «Etiketatu ezin nautenez ez naute beti ulertzen».

SUSTRAI COLINA / 9

GAIAKETXEBIZITZAK Aterpea izateko eskubidea nola bermatu.

IRUÑE ASTITZ LARUNBE / 14

IRITZIAREN LEIHOASOZIALDEMOKRAZIAREN KRISIA ETA NORTASUN BOTOA

ASIER BLAS MENDOZA / 18BOTEREA GALTZEN HASTETIK HELDU DA BAKEA

MIKEL ASURMENDI / 19ZORTZI ABIZEN ESPAINIAR IVÁN JIMÉNEZ / 20GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 17TXANDAN Miren. KATTALIN MINER / 20ZIRTAK Nola egin autokritika (jarraibide laburra). ANGEL ERRO / 21

ERDIKO KAIERAXX. MENDEKO ERESIAREN GAURKOTASUNA

Milia Lasturkoaren itzala. ITXARO BORDA / 22ELEARAZI BLOGAREN AGURRA Itzulerarik ez, itzulpenak nahi

adina. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 26 LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ / 28MUSIKA IKER BARANDIARAN / 29DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 30ALEA «Luke Skywalker sindromea»: pertsonaiak aktorea irentsi du.

GAIZKA IZAGIRRE / 31ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 32LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 33DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 34

TERMOMETROAGERNIKA BATAILOIA Euzkadiren askatasuna amets, nazien kontra

borrokan. HARITZ RODRIGUEZ / 36TXANPONAREN BESTE ALDEAK Baserritik otarrera, talde txikien

bidez eragin. LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA / 41CANDY Berrindustrializazio saiakera Bergaran.

URKO APAOLAZA AVILA / 42POLIKI-POLIKI EGITASMOA Haurrek Katalunian euskaraz egin ahal

izateko gunea. SAIOA LABAKA / 44DEPARTAMENDUETAKO HAUTESKUNDEAK Sarkozy garaile, PS

hondatua, FN geldiarazia eta EH Bai indartsu. MIKEL ASURMENDI/ 46

EUSKARA ALBISTEAK IGOR AGIRRE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Ukrainako gatazkak badu irabazlea: Monsanto du izena.

PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko apirilaren 5a, 2.456. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

OHARRADatorren astean ez da ARGIA kaleratuko. Apirilaren 19an itzuliko gara.

�4 2015EKO APIRILAREN 5A

ASTEKO GAIA

BARTZELONA. SANTS. Kataluniako hiriburuanizan den orori ezaguna egingo zaio izena,besterik ez bada, hiria munduarekin lotzenduen geltokia dela-eta. Bertara heltzen diraabiadura handiko trenak, metroak, autobusaketa baita aireportutik datorren ferrokarrilaere. Geltokiari izena ematen dion auzoa eza-gutzeko ordea, Sant Antoni pasealekua hartueta hegoalderantz jo beharra dago, bertakokale estu eta lasaietan barrena.

Lehen begiratuan zaila da antzematen,baina behinola herri eta beranduago langile-gune izandako auzoak badu besteetatikbereizten duen zerbait. Hainbat belaunaldi-ren borrokek bizirik mantendu duten kon-tzientzia sozialari esker, ekonomia solidario-ko –EHn “eraldatzaile” hitzez ere ezagutzenduguna– ekimen mordoak egin du aurrerabertan, autogestioa, kooperatibismoa etaelkartasuna oinarri.

Kontzientzia eta jarrera ez dabeti nahikoa izaten ordea. Kasugehienetan, kooperatiba batetikbestera metro gutxi batzuk bes-terik ez daude, eta bertakokideek asanblada eta auzolanekintzetan egiten dute topo.Badituzte auzo mailako zenbaitekimen komun ere. Harremansare horrek eta elkarlanak ahal-bidetu du horrenbeste asmooneko ideia proiektu bideragarri bihurtzea.

Hala dio auzoko kooperatiba eta ekimenugari gertutik ezagutzen dituen Ivan Mirók:“Egunero sortzen dira proiektuak, baina zailada gero forma eman eta bizirautea. Kapitalis-moaren balioei aurre egingo dien ekonomiabat sortzea ez da erraza, baina merezi du.Hori bai, oso modu komunitario eta saretuanegin behar da lan aurrera egin ahal izateko”.

La Ciutat Invisible eta auzo kontzientziaIvan Mirók berak Santseko Riego kaleandagoen kooperatiba batean egiten du lan.La Ciutat Invisible du izena, eta 2005eansortu zuten, Can Vies eta L´Hamsa zentrosozial okupatuetan zituzten erronka etabalioak euren ogibidera ere eramateko aha-leginean.

Gaur egun, bost bazkide dira, eta hainbatlan-esparru jorratzen dituzte. Nabarmenenasaiakerez hornitutako liburu-denda da, bainaikerketan, diseinuan eta aholkularitzan erearitzen dira. Ildo horretan, proiektuak aurreraeramateko ekonomia sozial eraldatzailearenbidea hartzeko prest dagoen jendea lagun-tzen dute. “Guk topatu ditugun oztopoakzeintzuk diren eta nola gainditu ditugun azal-tzeko ahalegina egiten dugu”. Hein batean,Santsen bertan hainbeste kooperatiba sortuizanaren erantzule dira.

Erabakiak modu horizonta-lean hartu eta denek soldatabera izateaz gain, erakundepublikoek ematen dieten dirukopurua ere mugatu dute:“Diru-laguntzetan jasotzendugunak ez du sekula zergenbidez ordaintzen duguna gain-ditzen. Independentzia man-tentzeko hartutako erabakiada”.

Riego kalean bertan, La Ciutat Invisiblerenerakusleihotik bi metro eskasera dago LaDirecta hedabide herritarraren egoitza.2006an sortu zen, kontrainformazioa oinarrizuten hainbat hedabide txiki batu zirenean.Egun, hamabostero argitaratzen duten aldiz-karia eta directa.cat webgunea HerrialdeKatalanetako mugimendu sozialen bozgorai-lu nagusietako bi dira.

EKONOMIA SOLIDARIOA

Sants, auzo kooperatiboaehuntzen

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

Bartzelonaren bihotzean, urteak dira bestelako gizarte baterako bidean den komunitatea aridirela osatzen. Orotariko kooperatibek, zentro sozial autogestionatuek eta bizilagunen

jarrerak bat egin dute Sants auzoan, alternatiba oasi gero eta oparoagoa sortzeko.

“Egunero sortzen dira proiektuak,baina zaila da gero bizirautea, oso modu komunitario etasaretuan egin behar da lanaurrera egiteko”

Ivan Miró, La Ciutat Invisible


Argazkilari, kazetari eta abarren artean,Menorca edo Valentziaraino zabaltzen den150 laguneko kolaboratzaile sarea osatu dute.Borondatezko lana egiten dute denek, etahaietako askok hilabetean behin egiten dituz-ten bileretan parte hartzen dute, erabakiesanguratsuenak hartzeko.

Ferran Domènech La Directako kidearenarabera, objektibotasun faltsutik ateratzekoahalegina egiten dute. “Herri mugimendutikgatoz, eta herri mugimenduentzat egitendugu lan. Gizartea aldatu, alternatibak ikusa-razi eta errepresioa eta boterearen gehiegike-riak salatzea da gure eginkizuna”.

Santseko kooperatiba sarearekin ere harre-man estua dutela dio Domènechek: “Bakoi-tzak bere alorrean egiten du lan, baina auzo-an harreman pertsonalak ere badaude, etaelkar laguntzen dugu edozein arazo sortzendenean. Auzo kontzientzia dugu, proiektukomun bat ari gara denon artean eraikitzen”.

Espekulaziorik gabeko pintxo ekologikoakRiego kalean barrena jarraituz, Osca plazagurutzatuta baina auzoaren izen bera dara-man Sants kale zabalagora heldu aurretik,bada arreta ematen duen taberna bat. Kanpo-tik begiratuta ere antzematen zaio ez ohiko

izaera: “Kopdemà, taberna kooperatiboa”,dio afixak. Izenak berak katalunierazko donarun cop de mà adierari egiten dio erreferentzia.“Laguntza eman” litzake euskarazko ordaina.

2013an jarri zuten lau lagunek martxan,haietako bi langabezian eta beste biak lanprekarioetan zirela. Oso gaztetatik Katalu-nian bizi den Zihargi Etxarte iruindarra dakideetako bat. “Tabernako beharra gogorrada eta lan baldintzak negargarriak izan dai-tezke beste norbaiten menpe bazaude.Orain gutxienez, gu geu ari gara gure solda-ta eta lan-orduak modu horizontalean bana-tzen”.

Bertako produktu ekologikoak lehenestendituzte, eta kostuen araberako prezio politikadute, espekulaziorik gabea. Horri guztiariesker, auzoko kooperatiba eta ekimenetanparte hartzen dutenen bilgune bilakatu daurtebete eskasean; “auzoko taberna”.

Kopdemàn ehunka garagardo eta patatatortila dastatutakoak dira LaCol arkitektokooperatiba osatzen duten 14 kideak. Ez daharritzekoa, euren egoitza ehun metro eska-sera baitago, Ciceró kalean. Zoriak hala nahiizanda iritsi ziren bertara. Arkitektura ikastenari zirela ezagutu zuten elkar, eta inpresora,maketak egiteko materiala eta frustrazioak

La Col arkitektoentaldeak jardunaldiakantolatu zituenauzoko ondareaz.Irudian, Can Batllógunean izandakoeztabaidetako bat.

LAC

OL

EKONOMIA SOLIDARIOA

konpartitzeko asmotan, unibertsitateko lanakegiteko lokal baten bila hasi ziren. 2009a zen,eta haietako batzuek Kataluniako beste txokobatzuetatik etorri behar zutela-eta, Sants trenestazioaren alboan zegoelako hautatu zutenorain euren lantokia dena.

Unibertsitatea amaitu zutenerako ordea,auzoko giroan murgilduak ziren. Ordurakoezagutzen zituzten La Ciutat Invisiblekokideak ere, eta haien aholkuek lagundu zietenautonomo gisa lan egin beharrean kooperati-ba bihurtzen. “Neurri batean, haiei esker garakooperatiba gu ere”, aitortu dute.

Geroztik, asteleheneroko asanbladatanhartzen dituzte erabakiak modu erabat hori-zontalean: proiektuak onartu edo ez, lananola banatu… Lehiaketa publikoetan partehartzeari uko egin diote, esaterako. Baina ez

da hori LaColen bereizgarri bakarra. Arkitek-tura eraldaketa sozialerako tresna gisa bizidute, eta hori lan guztietara eramaten ahale-gintzen dira. Jasotzen dituzten lan eskaintzenzati handi bat, gauzak bestela egiten dituzteladakien jendearenak direla diote. “Pozgarriada egiaztatzea gure balioei eusteak lagundezakeela proiektuak bideragarri egiten”.

Etxebizitza ere kooperatiba bidezLaColeko kideek eskuartean duten proiek-tuetako bat auzoan bertan sortu den LaBorda etxebizitza kooperatibaren lehenengoeraikina da. Lagun gutxi batzuk elkartu zirenhasieran, higiezinen merkatutik kanpo etxebi-zitzaren arazoari konponbide kolektibo etaduina emateko asmotan. Pixkanaka emandiote forma, eta dagoeneko lortu dute Uda-

1 23

4

5

67

8

9

10

11

12

13

14

15

Sants auzoko ekonomia sozialaren mapa

1- Can Vies gune okupatuaren berreraikitzea.2- Ciutat Invisible liburu-denda / La Directa hedabidea.3- LaCol arkitektoen kooperatiba.4- Kopdemà taberna kooperatiboa.5- Can Batlló gunea / La Borda etxebizitzak.6- Coop57 finantza zerbitzuak / Ara.coop

kooperatiba sustatzailea.7- Lazzigags antzerki kooperatiba.8- Pim Pam bideo-klub kooperatiboa.9- Institució Montserrat irakaskuntza kooperatiba.

10- Papérs dekorazio elkartea.11- Pretalleres San José desgaitasunak dituzten

pertsonentzako lan elkartea.12- Ambuláncies Catalunya SCCL garraio zerbitzua.13- Algo Bueno argazkigintza estudioa.14- Germinal produktu ekobiologikoen kontsumo taldea.15- Cusó Tapissers zaharberritze kooperatiba.

*Iturria: Projecte Barrio Cooparatiu. Mapa honetan adibide esanguratsuenak azaltzen dira; zerrenda osoa ikusteko: sants.coop

LAC

OL

LANDER ARRETXEA


EKONOMIA SOLIDARIOA

lak Can Batlló lantegi zaharraren alboandagoen lur eremu bat uztea.

28 eta 31 etxebizitza artean izango ditueneraikina jasoko dute bertan, hainbat espaziopartekatuekin: jantokia, haurrentzakoguneak, erabilera anitzeko aretoa… Etxebizi-tzak ez dira norbanakoen jabetza izango,kooperatibarenak baizik. Horretarako, bertanbiziko den elkarbizitza unitate bakoitzak–hala esaten diote etxebizitza bat betekoduen norbanako, familia, lagun talde edodena delakoari– 15.000 euro jarri ditu. Bide-ragarria izan dadin, unitate bakoitzak hilero400 euro inguru ordainduko ditu, eta auzola-narekin eraikuntza kostuak ahal beste murriz-tuko dituzte. Bestetik, kooperatibak apurkaordainduko duen maileguaeskatuko du.

Eraikina betetzeko adinalagun elkartu dira jada, etababes ofizialeko etxeen kasuenbezala, bertan bizi ahal izatekogutxieneko baldintza batzukezarri dituzte. La Ciutat Invisi-bleko kide ere baden HernánCórdobak dioenez, “urteamaierarako eraikuntza lanekinhasiko garela espero dugu, eta2017an izango dugula bertanbizitzen hasteko aukera”.

La Bordak eta Santseko gainontzekoproiektu horizontalek kanpo finantzazioa ereizaten dute sarri. Ez dute ordea horren bilaohiko bankuetara jotzen. Eskura duteCoop57 finantza zerbitzuen kooperatiba,Riegoren paraleloa den Premià kalean.

Bertan, euren 3.000 bazkideek uzten diz-kieten aurrezkiak erabiltzen dituzte gizarte

eraldaketa helburu duten proiektuak mailegubidez laguntzeko. 2008tik hona 1.200 mailegueman dituzte, 45 miloi euro inguru utzita.Elkarlanak eta saretzeak finantzazioan lagundezaketela frogatzen du.

Aurrezkiak utzi dituztenek euren diruare-kin lagundu diren proiektu guztien berri dute,etxean jasotzen duten aldizkariaren bitartez,Xavi Teis komunikazio arduradunaren arabe-ra: “Gure ekarpena da frogatzea finantzakkudeatzeko beste modu batzuk ere badaude-la, bideragarriak eta berdintasuna eta gizartejustuago bat sortzeko baliagarri direnak”.

Ekonomia sozialaren zentrorantzCoop57 atzean utzi eta Premià kaletik gora,

lehenago aipatutako Sants kalezabala dago. Mendebalderantzjarraituz gero, berehala iristenda bat auzoak eta kaleak bezalaSants izena daraman plazara.Bertatik hegoalderantz egindajoan liteke La Borda kooperati-ba eraikiko den lurretara.Bidean ordea, Can Vies zentrosozial autogestionatua dago,zauriak agerian dituela.

1997an auzoko hainbat gaz-tek okupatu zutenetik hamaika

kolektibo eta herri mugimenduren bilguneizan da Can Vies, 2014ko maiatzean Bartze-lonako Udalaren aginduz desalojatu eta erais-ten hasi ziren arte. Milaka lagunen protestenbidez eraispena geldiaraztea lortu zuten,baina Can Viesen zati handi bat suntsituazuten Esquadra Mossoek ordurako. “Gelaguztietako lurra zulatu zuten, berriro sartuahal ez izateko”, Anak kontatu duenez. Beste

Ezker-eskuin: auzotarrak Can Batlló berreskuratzeko lanean; Kopdemà taberna kooperatiboaren ataria; eta Riego kalea, Santseko mugimendu kooperatiboaren bihotzetako bat.

“Auzoan harreman pertsonalakere badaude, eta elkar laguntzendugu edozein arazo sortzendenean. Auzo kontzientzia dugu:proiektu komun bat ari garadenon artean eraikitzen”

Ferran Domènech, La Directa

LANDER ARRETXEA


EKONOMIA SOLIDARIOA

hainbat auzotarrekin batera, asteburuak etaastean zehar dituen tarteak baliatzen ditu CanVies berreraikitzen laguntzeko. Euren den-bora eta gaitasunak horren alde jartzeko prestdaudenen sare zabalari esker, zati batzuk las-ter berrirekiko dituztela espero dute.

Can Vies-etik behera jarraituz, bost minu-tu eskasean iritsi liteke Can Batlló lantegizaharrera. 30 urte iraun zuten Udala eta bizi-lagunen arteko tirabiren ostean, 2011n oku-patu zuten auzokideek. Udalaklantegi zaharreko bloke oso batutzi beste erremediorik ez zuenizan. Geroztik, adin eta zaleta-sun anitzeko ehunka auzota-rrek kudeatzen dute 11. blokea.Taberna eta aretoaz gain, eska-latzeko gunea, erakusketa gela,tailerrak egiteko guneak etaliburutegia ditu. Auzolaneanegokitu dute eraikina, eta auto-gestioaren bitartez, erabatbideragarria izatea lortu dute.

Bertako tabernan egiten du lan Juliak. Dio-enez, auzoko mugimendu sozialetan partehartu izan duten belaunaldi guztietako kideekbat egin dute Can Batllón, eta 30 eragilekbaino gehiagok erabiltzen dute gunea. Elkar-lan hori kudeatzeko, lan taldeak astean behin

biltzen dira eta hilean behin asanblada oroko-rra egiten dute.

Laguntzen, edo besterik gabe, aisiaz goza-tzen, 11. blokean izaten dira maiz auzokokooperatibetako kideak. Ez da hori ordeaekonomia sozial eraldatzailea eta Can Batllólotzen dituen hari bakarra. La Bordaren etxe-bizitza kooperatiboa ere lantegi zaharrarenlurretan eraikiko da, eta beste bloke bat koo-peratiba haztegi bilakatu nahi dute. Oraindik

Udalarekin xehetasunak ados-tea falta den arren, izena pen-tsatu dute dagoeneko: Coopo-lis.

Guztira 42 gune izangodirela aurreikusten dute, etahainbat kooperatiba bertanezartzeaz gain, proiektu koo-peratibo berriak martxan jar-tzeko formazioa eta baliabi-deak eskainiko dituzte. Sareazabaldu ez ezik, trinkotu ere

egingo luke horrek, Can Batlló Santsekoekonomia sozial eraldatzailearen erdigunebilakatzeraino. Aurrerapauso galanta litzakegeltoki erraldoiaren izena daraman auzoaizateari utzi, eta gauzak bestela egin daitez-keela frogatzen duen erreferentziazko auzokooperatibo bihurtzeko bidean. n

30 urte iraun zuten Udala etabizilagunen arteko tirabirenostean, 2011n Can Batlló okupatu zuten auziokideek.Udalak lantegi zaharreko bloke oso bat utzi besteerremediorik ez zuen izan

PROIEKTU berriei bultzada emateaz gain, atzera begi-ra ere jarri dira Ivan Miró eta La Ciutat Invisiblekogainontzeko kideak. “Maila lokalean kooperatibismoaindartu nahian gabiltza, eta horretarako garrantzitsuada gure historian izan duen pisua ezagutzea. Iragankooperatiboa ezagutzeak lotura emozionala sortzendu, eta hori ere bada gauzak beste modu batera egitenhasteko bultzada”.

Helburu horrekin, Sants auzoan izandako mugi-mendu eta kooperatibei buruzko informazioa bildueta hainbat erakusketa egin dituzte, baita Les cooperati-ves obreres de Sants (Santseko langile kooperatibak)liburua plazaratu ere.

Bertan kontatu dutenez, XIX. hamarkadarenerdialdean Kataluniako ehungintzako lantegi handie-nak eraiki ziren Santsen, La España Industrial eta CanBatlló tartean. Nekazari herrixka zena langile gunebilakatu zuen horrek. 1897an Bartzelonarekin bategin zuen metropoliaren parte bilakatuz, eta garaibertsuan sortu ziren bertan lehenengo sindikatu etakooperatibak. Hastapen haietan kontsumo kooperati-bak ziren gehienak, bitartekariei uko egin eta eurenbizitza kalitatea apur bat hobetzea helburu zutenak.Horixe izan zen geroago sortuko ziren orotariko

proiektu horizontalen hazia: antzerki taldeak, ekoiz-pen kooperatibak… 1939tik aurrera, frankismoakkolpetik ezabatu zuen ekimen sozial oro, baita Santsauzoan ere.

Ehungintzatik sorturiko tradizio kooperatiboarenmemoria berreskuratuz

LAN

DE

RA

RR

ET

XE

A


PERTSONAIA

MICHEL PORTAL

“1935ean, Baionan...” dira zure martxarenlehen notak. Erronkarikoa nuen amatxi, euskalduna. Ezin-bestekoa da erroen galdera musikarako, etanik, betidanik ukan dut erakarmen mendera-kaitz bat musikarekiko. Harmonie Bayonnaisebandako zuzendaria nuen aitatxi, eta ohartze-rako, Bordele eta Parisko kontserbatorioetara

bidean jarri ninduen Baionako musika eskola-ko irakasleak. Lehiaketa internazionalak zeinsariak alegia, deus ez jiten zitzaizkidan, eta aldiberean, dantzalditan, festetan nahiz klasikoza-leen zirkulu itxietan jotzen nuen. 14-15 urtenituenetik naiz musikari profesionala. Ez dutinoiz arazorik izan Miarritzeko Kasinoan,Pigalleko lokal ilunetan edo musikaren ten-

«Etiketatu ezin nautenez ez naute beti ulertzen»

“Eguzkiak urtzen du goian gailurretako elurra...”.

| SUSTRAI COLINA |

Argazkiak: Dani Blanco

pluetan jotzeko. Musika bizi nuen, dohainaknituen eta aurreiritzi gutxi. Hala, irratia entzu-nez deskubritu nuen jazza. Ahotsen tinbreeketa musikaren koloreak sorgindu ninduten.Jazza egiteko beltza izan behar dela dio legen-dak, Amerikako Estatu Batuetan ikasi behardela mitoak. Ez bat ez bestea, autodidaktanaiz ni.

Free jazz mugimendua Frantziara ekarri zuenautodidakta. AEBetan sortu zen Free mugimenduarenmuin politikoan arrazen arteko segregazioa-ren salaketa zegoen. Gaiak hunkitzen nindue-lako, borroka anti-frankistek nigan oihartzu-na zutelako eta Aljeriako gerran 30 hilabetepasa berria nintzelako, garai hartan arnastenzen askatasun premia ekarri nahi genuen jaz-zera. 1968a zen, eta gazte bati “zergatik partehartzen duzu iraultzan?” galdeginez gero, “ezdudalako aita bezalakoa izan nahi!” emangozizun arrapostu. Bizitzan zein jazzean, egitu-retatik eta inposatutako markoetatik libratze-ko beharra genuen, norma eta kodeez besteegitekoa, etiketak haustekoa. Ordura arteegin ez zena egin nahi genuen, errutinak pus-katu, ongi ikusitako inertziaren gurpilakzulatu.

Askatasuna zen zulatu ezin zen bakarra?Free Jazz diskoak eta Portal Unit taldeak eraba-teko inprobisazioari bidea eman eta askatasu-na hauspotzea zuten xede. Ez genekien noragindoazen, ez genekien zeren bila genbiltzan,baina ez zitzaigun axola. Gerora ikasi dutbehin kausitutakoan jakiten duzula zerenxerka ari izan zaren, ez lehenago. Okupatuakegotea zen gure kezka bakarra, besterik gabeekitea, egitea. Eztanda hori belarri txarrezjaso zuten jazzaren establishment-ak zein kriti-karen zati handi batek. Edozer edonola egi-ten genuela, ongi jotzen ez genekielakoinprobisatzen genuela... Ahal zutena etagehiago larrutzen gintuzten. Guk ordea,entzuleak genituen aitzinean: deskubrimen-tuaren, esperimentazioaren eta bilaketarengustua zuen jendea. Izan ere, musika ez zenoraindik kontsumo arrunterako produktuformateatua.

Labanaren ahoa da inprobisazioa?Ez diot alferrik beti dela hastapena istorioa-ren ederrena. Elkar entzunez, erabatekoaskatasunean, arriskuak hartzen dituzunean,une bakan eta errepikaezinak sortzen dira,baina baita tentsioa eta liskarrak ere. Labana-ren ahoan ikusten da bakoitzaren zinezkoizaera. Berehala antzematen duzu nor denahohandia, nor insolidarioa, nor txalo-merke-zalea, nor fartsantea, nor jostaria, nor artista

hutsa... Horri kritikaren erauntsia eta interesprofesionalak gehitzen badizkiozu, fite egitenduzu miseria humanoarekin topo. Ezagutzenditut Free mugimenduan parte hartu izanaukatu dutenak, bizi osoan malerus sentitze-rainoko lotsa aitortu didatenak. Guk alta, ezgeneukan ez ezer irabazteko, ez ezer galtzeko.Horrek salbatu gaitu.

Fartsanteak, jostariak, artista hutsak... Zerzineten zuek?New Phonic Art taldean, jotzen genuenariburuz ez solastatzea zen gure lema. Ez aitzi-netik, ez ondoren. Ez genekien nora gindoa-zen, baina bagindoazen. Inprobisatu eta kito.Alabaina, musika garaikidean inprobisatzeaegurra sutara botatzea zen, konpositorearenbotere absolutuari irri egitea. Inprobisazioabeti izango da arriskutsua inprobisazioan era-bat murgilduta ez daudenentzat. Ikusi dutpantaila bezain karratuak diren konposito-reen gorrotoa euren piezaren erdian dibagatudugularik. Era berean, ezagutu ditut inprobi-satzen hasi eta beti frustratuta bukatzenzuten musikari bikainak. Inprobisatzean ezinduzu “tronpatu naiz” esan, ezin zara “astiaizan banu ez nuen hori horrela joko” pentsa-tzen hasi. Inprobisatzeko zure burua ahantzibehar duzu, haizeari segi, eta haizeari segitze-ko, ezinbestekoa da konpartitzeko grina,harremana.

Eta harremanak haizea direnean?Zoritxarrez, errelebo bakar bat eman gabebeti gurpilean doazen txirrindulariak nola,asko eskatu eta gutxi ematen duten musikarigehiegi dago. Oso zaila da arrastoa uztekodena emateko prest dagoen jendea topatzea.Arrakastaren formularekin altxorraren muntadeskubritzen dutenean, batzuk bertan-goxoegoten dira errapeari azken esne tanta ateraarte, eta beste batzuok ospa egin dugu biga-rren tragorako. Parean 30.000 ikusle dauzka-tela jakinaraztean “eta zer?” asaldatzen dirabatzuk, beste batzuek “hori zenbat euro da?”galdetzen duten bitartean. Okerrena da lide-rrek euren menera ibiliko diren taldekideaknahi dituztela. Liderrak bere hegemoniakolokan sentitzen badu zu zapaltzen saiatukoda. Inprobisatzen hasten banaiz ez da inorizorratzeko, txitean pitean mundu ezezagunbatera iristeko baizik. Absurduak iruditzenzaizkit lehia eta oilarkeria artistikoa, bainatamalez, traizioen mundua da musikarena.

Traizioa da inprobisazioa larritasunarekin etaestutasunetik ateratzeko trikimailuekin lotzea,jendarteak lotzen duen gisan?Ezin liteke nonahi inprobisatu. Areto txikieta bildu batean inprobisatzen badut inork


MICHEL PORTAL


MICHEL PORTAL

ez dit esango ona edo txarra den. Jendeakbadaki inprobisazioa hauskorra dela, kon-tzentrazioa eskatzen duela, ezusteetarakoprestutasuna, denbora. 3.000 laguneko are-toan, aldiz, noraezean hasten bazara, bat

sudurrean hazka hasiko da, bestea zer afal-du behar duen erabakitzen, eta baten batekzure kontzertura zetorrela zioen mezuaFacebooketik ezabatuko du. Hor kondena-tuta zaude lehen segundotik sendo eta arti-fizio guztiekin ekitera, jendeak zugandikespero duena lehenbailehen ematera esperoez duen lekuetara eramaten saiatzeko.Ondorioz, jaialdi handietan musika prestatuegiten dut. Badakit noiz ezin dudan hanka-rik sartu, noiz ezin naizen dianaren erdianjarri. Ez dakizunean parean zein publikodaukazun, politikoki non kokatzen den,zure zaleak diren ala sozialki posizionatze-ko etorri diren, euren uzkia ala zure musikadaukaten buruan... zer konpartitzen duzu?Zer zentzu du arriskuak, ez baduzu deuselkarbanatzen? Ikasi dut non egin dezake-dan jolas eta non gainditu behar dudanazterketa.

Michel Portal , Baionan sortua 1935ean. Jazzmunduko klarinetista eta saxofonista ospetsua; puntakointerprete klasikoa; J. Brel, Barbara edo Léo Ferré bezalakoartisten primerako laguntzailea; filmen eta telesailen soinubanden egile oparoa... Musikari sailkaezin bezainpolibalentea da Michel Portal. Inprobisazioa lematzat,ordura arteko guztia kolokan jartzera zetorren Free jazzmugimenduaren aitzindaria izan zen Frantzian zeinEuropan. 25 disko, 100 soinu bandatik gora eta inoiz jasoez dituen hainbat sari ditu bizkarrean.

NORTASUN AGIRIA


Egungo panorama musikalean, azterketa anitzeta jolas gutxi ez ote dagoen...Bukatu dira arteak sorkuntzarako eta esperi-mentaziorako baliabideak justifikatzen zituensasoiak. Garai batean, fortuna balio zuten hirukamioi mugitzen genituen kontzertuetara,soinu jakin baten bilaketan laguntzen zigunNASA-koa zirudien ingeniari tropa... Dirutza

kostatzen zen, baina ekoizleei ez zitzaien hain-beste axola, arriskuak hartzeko prest zeuden.Gaur hori guztia mugitu eta aretoa betetzen ezbaduzu, ekoizleak bere buruaz beste egiten dukontzertua bukatzerako. Hala, esperimentazio-rako oso bide estu eta bazterrekoak baizik ezdira gelditzen, eta artistak balore ekonomikobihurtu dira. Horregatik aldatu da hain gutxisorkuntza 1970eko hamarkadatik hona. Horre-gatik maitatu behar dira artistak, zertan aridiren ulertzen saiatu, enpatizatu... Aurreiritzirikgabe. Esaterako, pro-amerikartasun izugarriadago jazzean. Ezagutzen duzu jazz musikariportugesik? Zergatik ez dago jazz musikariespainiarrik Frantzian jotzen duenik? Jaialdiakamerikarrez josita daude eta, nola esan, ez diradenak puntakoak. Globalizazioari kolonizazio-aren antz handia hartzen diot.

Globalizazioari nortasun eta estilo propioz egi-ten zaio aurre?Bai, baina berezia zarela pentsatzen duzununean bihurtzen zara arrunta. Beti saiatu

Guretzat zabaldu dute Parisko jazz areto ezaguna. Galde-ra-erantzunen artean anekdota musikatuak kontatu diz-kigu Michelek, eta Erronkarin entzun zuen txiste batenberri eman ondoren, piano atzean eseri da argazki sesio-rako. Ez omen zaio argazkietarako posatzea gustatzen,ez ei dago behar bezala orraztuta, eta goizean aurpegitxarrez altxa dela salatu omen dio ispiluak. Jotzen hasieta denak ahaztu zaizkio, ordea. Edozeinek esango luke80 urte betetzear dela.

Piano atzeanOFF THE RECORD


MICHEL PORTAL

naiz pistak nahasten, ez nazatela deusekinidentifikatu. Klasikoa jotzen nuen, Barbara-ri, Jacques Brel-i edo Léo Ferré-ri laguntzennien, jazz kontzertuak eskaintzen, musikagaraikidean esperimentatzen... Erabatekopolibalentzian bizi izan naiz, eta etiketatuezin nautenez ez naute beti ulertzen. Nire-gandik espero dena egiten ez dudanez, dese-rosoa naiz batzuentzat, traba besteentzat.Jose Arthur irrati-gizon zendu berriak ilaransartu nahi ez zuen klarinetisten komantxeanaizela zioen. Arazoa da orain mundu guz-tiak dakiela nor den Michel Portal, MichelPortalek ezik.

Hotzikara ematen du. Etengabeko izuan bizi naiz, antsietate betie-rekoan. Panikoa diot jadanik egindakoa erre-pikatzeari, errutinari. Zailtasunean sortzendut, nekezian. Ez naiz bizitzea gustatukolitzaidakeen eremuan bizi izan. Nekagarriazait klasikoa lantzen ari naizenean jazz ber-tsioa entzutea azpitik, eta jazzarekin nabile-nean harmonia klasikoak agertzea zerumuga-ra. Gauza bera Euskal Herriarekin. Inoizitzuliko ez naizen herria utzi dut atzean.Baionako ostatuetako hizkera kantaria etamutxiko saioetako atabala iltzatuta dauzkatkaskoan. Galtzeko beldur naiz, eta aldiberean, ezin ditut kanporatu. Nire buruarekinetengabeko kontraesanean bizi naiz, exiliomodukoan, beti asegaitz, inoiz ez satisfos.

Horregatik ez zara inoiz eman dizkizuten sariakjasotzera joan?Ezin dut alfonbra gorririk zapaldu. Ez diotez logikarik ez plazerik ikusten. Lotsa izangoda agian, harrotasuna beharbada, indiferen-tzia akaso, baina alfonbra gorri bat parez parejartzen didatenero trabatu eta erortzeko arris-kua sentitzen dut. Erortzeko arriskuak musi-kan kitzikatzen nau, inguruko parafernaliaguztian ikaratu. Gainera, ez dit onik egitenirabazi dudala jakiteak, sariarekin agertzeak.

Karrikan gelditzen nautenean ere izoztutaerantzuten dut, eta ez da gustatzen ez zaidala-ko, egoa baretzeko izango dudan lana irudi-katze hutsak buruko mina sortzen didalakobaizik. Badakit ez dela dotorea, jendetasungehiago erakutsi beharko nukeela, baina nirebeldur eta miseriak kudeatzen aski lan dauka-danez, nire bidetik desbideratzen nauen ororiegiten diot uko.

Zu bezalako “oholtzako piztia” batentzat desbi-deratzea, zinema eta telebistarako soinu ban-dak egitea dela entzungo zenuen han-hemen-ka. Betidanik gustatu zait zinema, eta betidaniklotu ditut soinuak irudiekin. Mozanbiken,esaterako, bidaia koaderno bat egin nuen ber-tan ikusi eta entzundakoak harilkatuz. Horihala, izugarri gozatzen nuen soinu bandaksortzen, erraz irteten zitzaizkidan, musikarie-kin lan egin beharrean makinekin jardutekoagindu eta gogogabetu nintzen arte. Oso sen-tibera naiz inguruan daukadanarekiko. Pen-tsamenduak, bizipenak, erreakzioak, senti-menduak, irudimena... interesatzen zaizkit, ezmakinen perfekzioa. Ez daukat ez mugiko-rrik, ez ordenagailurik, ez internetik. Zerga-tik? Segur aski, ez dudalako besteak bezala-koa izan nahi. Ez dudalako autobus edometroan mugikorrari lotuta doazenen artal-dekoa izan nahi. Bagoian, euren trepetetatikzintzilik 40 lagun batera hizketan entzutenditudanean, ez dut jakiten zer egin. Begiraegoten natzaie baina ez dut jasaten. Ez dutulertzen bat-batean gainera etorri zaigun arohau. Ez dut ulertzen ordenagailua musika-tresnatzat hartzea. Are gehiago, teknologiakmusikara tranpati asko ekarri duela iruditzenzait. Oholtzan poza eta musikari onakbadauzkat eraldatzen denetakoa naiz, etxeanbakarrik bat parean jotzen ez dutenetakoa.Ez naiz ordenagailu bat, baina zorionez, nirebizitzaren soinu banda nik idazteko zoriaizan dut. n


“Etxebizitzak, kaleratzeak eta alternatibak” mahai-ingurua antolatu dute ikasleek Leioakocampusean, bigarren urtez egindako Herri Unibertsitateen barruan. Etxebizitzaren arazoari

aurre egiteko moduez aritu dira Kaleratzeak Stop, Elkartzen, Errekaleor eta Maison13 ekimenetako kideak.

ETXEBIZITZAK

EUSKAL HERRIAN bizi diren guztientzakooinarrizko eskubideak onartzea du helburuElkartzen mugimenduak. Mugimendukoordezkaria izan da hitza hartzen lehenengoa:oinarrizko eskubide bati –etxebizitza izatea-ri– etekina atera nahian merkaturatzea da ara-zoa. Desjabetzeen gaia pil-pilean egondenean, instituzioek ez dutela ezer egin eresalatu du, eta etxebizitzaren arazoa konpon-tzeko erakunde publikoek egiten duten inber-tsioa oso urria dela. Denei aterpea bermatualdera, etxebizitza parke publikoa egoteabeharrezkoa ikusten du Elkartzenek, etahorri lotuta, etxe hutsen aurrean neurri lega-lak hartzeko premia aldarrikatu du: “Alema-nian, Italian, Suitzan edo Ingalaterran adibi-dez, etxe bateko jabeak leku horri ez badio

erabilerarik ematen, estatuak bere gain har-tzen du etxearen erabilera soziala”. Halaber,eskubideak bermatzen ez diren bitartean,“okupazioa zilegi da borroka tresna modura,baita molde berriak eraikitzeko tresna gisaere”, adierazi du Elkartzeneko ordezkariak.

Izenak dioen moduan, etxe kaleratzeaketetea eta horretarako desjabetze arriskuandauden herritarrak laguntzea da KaleratzeakStop mugimenduaren xedea. Bizkaiko ordez-karitzatik etorri den kideak azaldu duenez,desobedientzia eta erresistentzia pasiboadituzte tresna nagusi, kaleratze mehatxueiaurre egiteko. Funtzionatzeko bi modubereizten dituzte: ekintza taktikoak, epaite-gietan garatzen duten jardunari dagokiona,eta alderdi politikoekin lobby lana egitea,

Aterpea izateko eskubideanola bermatu

Leioako Herri Unibertsitatean antolatu zuten “Etxebizitzak, kaleratzeak eta alternatibak” mahai-ingurua. Irudian, Elkartzen,Kaleratzeak Stop, Maison13 eta Errekaleor mugimenduetako kideak, ikasleekin batera.

LEIO

AT

IK

| IRUÑE ASTITZ LARUNBE |


ETXEBIZITZAK

herritarren beharrak kontuan hartuko dituenEtxebizitzaren Euskal Lege bat onartu deza-ten. Bankuek etxebizitza-paketeak inbertsiofuntsei saltzen dizkietela azpimarratu nahiizan du mugimenduko partaideak.

Maison13 eta Errekaleor, okupazioarenesperientziakMaison13 Bilboko Alde Zaharrean zegoenetxe okupatua zen. 2010ean okupatu zutenlehen aldiz, eta etxebizitza kolektiboa osatuzuten bertan. Bi urtez martxan izan ondoren,2012an hutsarazi zuten. 2014an, Erribe-ra13tik joanarazi ostean berriz ere okupatuzuten eta berriz ere bota zituen Ertzaintzak,urte amaieran. Egun, espazio fisikorik ez dau-katen arren, bizitza proiektu alternatiboakgaratzea dute helburu, autogestioaren bidetik.Maison13ko lagunek argi dute: etxebizitzaeskubide eza da arazoa eta aurrera egitea dabidea: “Ez dugu ikusten inori ezer eskatubehar diogunik gure eskubideak bermatzeko.Guk geure bizitza nahi dugun moduan eraikinahi dugu”. Okupazioaren eta erresistentzia-ren garrantzia azpimarratu dute: “Ekonomiakkolonizaturiko bizitzaren aurrean, erresisten-tzia da duintasuna ematen diguna”. Unibertsi-tate mailan, harreman sarea sortzea proposatudute eta guneak okupatzetik harago, bertanproiektu autogestionatuak garatzeko gonbitaluzatu die ikasleei: “Oso garrantzitsua daenpresa mundutik egin duten unibertsitatea-ren kolonizazioari buelta ematea. Horretarakoalternatibak sortu behar dira”.

Errekaleor Gasteizko auzo berreskuratutikere izan da ordezkaririk. Kontatu duenez,auzoa botatzeko eta etxebizitza berriak erai-kitzeko plana prestatu zuen Gasteizko Uda-lak, baina 2013an ikasle talde batek Errekale-orreko eraikin bat okupatu zuen. Auzoakematen zituen aukerak ikusi eta alternatibaintegrala planteatu zitekeela ondorioztatuzuten. Gazteen ikuspegia gehitu dio mahai-inguruari Errekaleorreko kideak: “Etxebizi-tza behar bat da eta gazteok behar hori gehia-go sumatu dugu, baliabideak urriak direlako:lana lortzea zaila dugunez, gurasoen lagun-tzaz eta jende askorekin batera alokatzeabaino ez zaigu geratzen”. Pertsonalki, okupa-tzea oso aberasgarria dela iritzi dio: “Egoerahorretan bizitzeak irudimena eta elkar zaintzagaratzen ditu, eta gure kasuan, auzoa zaintzeaere badakar”. n

“Alemanian, Italian, Suitzan edoIngalaterran, etxe bateko jabeak lekuhorri ez badio erabilerarik ematen,estatuak bere gain hartzen du etxearenerabilera soziala”

ElkartzenLEIOATIK!, Buiaka! eta Haraba! ikasleproiektu komunikatiboek, Ibaeta etaNUPeko ikasleekin batera, Topatu.info-kkoordinatutako dokumentala egin duteelkarlanean: Haziak, Herri Unibertsitateenloratzea. Ohiko irakaskuntzaren aurrean,campus bakoitzeko ikasleek Herri Uni-bertsitateen bidez eraikitako alternatibaprozesua nola bizi izan duten jaso dudokumentalak, testigantza ugari bilduz.Martxoaren 31n aurkeztu dute dokumen-tala eta ikusgai dago Topaturen etaARGIAren webguneetan. Herritik herria-rentzat ikasleek eraiki nahi duten hezkun-tza eredua da Herri Unibertsitatea, gober-nuetatik iritsitako azken erreformei aurreegiteko tresna izan daitekeena.

Herri Unibertsitateenloratzea


GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

18 � 2015EKO APIRILAREN 5A

IRITZIAREN LEIHOA

MENDEBALDEKO alderdi sozialdemokratagehienek aspaldi utzi zituzten jatorrizkoideologiak eta programak albo batera kapi-talismoa gogoz besarkatzeko. Halere,1980ko hamarkada arte zentro-eskuinekoalderdiek baino jarrera birbanatzaileagoaizan zuten politika publikoetan eta esku-hartzaileagoa ekonomian. Ondoren, egunbizi dugun ezker-eskuin ardatzaren desa-gertze prozesua abiatu zen. 1990ekohamarkadan, Sobietar Batasunik gabekopanoraman, politika neoliberalak nagusi-tzen hasi ziren Europan eta ondorioz, kale-ko herritarrentzat geroz eta zailagoa izanzen kolore desberdineko gobernuen artekodiferentziak topatzea politika sozioekono-mikoetan. Arazo horri aurre egiteko,sozialdemokraziak bere burua berrasmatuzuen agenda postmaterialistarekin.

Zentro-ezkerreko alderdiek liberalenbertsio erradikal modura aurkeztu zutenberen burua, balore moral “irekiak, kos-mopolitak eta askatasun indibidualenaldekoak” defendatuz. Hor aurkitu zuteneskuineko alderdietatik desberdintzekomodu bat. Kontua da arlo horietan lorpe-nak lortu ahala agenda politikoan garran-tzia galdu dutela, eskubide berriak egon-kortu direlako edota eskuineko alderdiektoleratu edo bere egiten dituztelako.Horrela, beste behin ezker-eskuin arda-tzaren desberdintasunak desitxuratu egindira, eta hori gertatu ez den kasuetan, krisiekonomikoak alboratu ditu diskurtsopostmaterialistak gai sozio-ekonomikoenmesedetan, frustrazio handia sortuz,bereziki Europako hegoaldean eta Medi-terraneoan.

Lehen ezker-eskuin politiken desber-dintasunak txikiak baziren ekonomian,orain Europar Batasunak gehiago txikitu

ditu inposatzen dituen politikekin.Horren aurrean alderdi politikoek berenboto fideltasuna mantentzeko duten tres-narik inportanteena lurralde eta nazioidentitateari loturiko elementuen defentsada. Ez dira garai onak sozialistek hainbes-te “defendatu” duten ikuspegi kosmopoli-tarentzat. Ideologia klasikoek utzitakohutsunea nazioak hartu du eta ManuelValls esparru horretan leku hartzen saiatuden arren, sinesgarritasun handiagoa duteeskumakoek.

Frantziako departamenduetako hautes-kundeetan sozialistek –eta ezkerrak orohar– hiriguneetan soilik moteldu dutegainbehera. Bi irabazle garbi egon dira:zentro-eskuina eta Fronte Nazionala.Hauteskunde hauen berezitasunak kon-tuan hartzen baditugu, tokian tokiko han-dikiek protagonismo handia dute, etaFNk sekulako emaitzak lortu ditu botoen%25 eskuratuta. Garbi dago hurrengourteetako lehia nagusia Frantzian eskuina-ren eta eskuin muturraren artekoa izangodela. Nortasun politikak eta subiranotasu-na egongo dira eztabaidan eta gai sozio-ekonomikoak haiekiko lotura baino ez duizango.

Israelen antzera gertatu da, oposizioanzegoen zentro-ezkerrak krisi ekonomiko-aren erdian eta bizitza garestitze ikaraga-rriaren aurrean ezin izan ditu hauteskun-deak irabazi. Eskuinak beldur identitarioguztiak astindu eta horren aurrean zen-tro-ezkerraren proiektu sozial ahul etadesitxuratuak ezin izan du konpetitu, izanere, eskuinak gutxienez zer edo zer haute-mangarria proposatzen du.

Salbuespenen artean Andaluzia dago.Hain zuzen ere bertako Alderdi Sozialistaherrialde horren nortasunarekin identifi-katzen delako. EAEn edo Katalunianalderdi nazionalista nagusiek betetzendutenaren antzeko funtzioa du Andalu-ziako PSOEk. Aldiz, Euskal AutonomiErkidegoan populazioaren gehiengoa100.000 biztanletik beherako herrietanbizi da, eta horietan, ideia kosmopolitakurrun ikusten dira. Urrun ikusten direnbezala programa argirik gabeko Madrilensortutako alderdi frankiziak. n

Sozialdemokraziaren krisia eta nortasun botoaIÑ

IGO

AZ

KO

NA

Garbi dago hurrengo urteetako lehia nagusiaFrantzian eskuinaren eta eskuin muturrarenartekoa izango dela. Nortasun politikak etasoberania egongo dira eztabaidan eta horieilotuta agertuko da soilik sozio-ekonomia

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA


IRITZIAREN LEIHOA

BAKEA ETA BIZIKIDETZA sustatzeko hainbat ekimenizan dira Euskal Herrian, eta are gehiago eratu beharkodira bi helburu horiek lortu nahi izanez gero. Premisabat: bakeak ez du bizikidetza bermatzen, bakea gataz-ken ondoren dator eta garaileak ezarria izaten da. Bizi-kidetza eraikiko bada, gatazkak sortutako zauriak sen-datu behar dira. Biktimekiko “erreparazioa” lantzea dabizikidetza sustatzeko lehen zeregina, eta berau ongiegiteko, “egia agertzea” eta “justizia egitea” funtsezko-ak. Alta, egia eta justizia ideolo-giaren arabera eman eta ezartzendira komunzki. Zeregin horretan,besteak beste, gatazkaren konta-kizunak munta handia dauka.

“Bake prozesua” artean finka-tu gabe, biktima taldeak ez dirabi bandotan kokatuta soilik. Hauda, ez daude ordena ezarriarenaldeko eta matxinoen aldeko bik-timak. Ez dago Dignidad y Justicia,Covite edo Manos limpias aldebatean eta ETAren aldea bes-tean: errealitatea ez da zuria etabeltza. Haatik, zauriak sendatzebidean, ideologia eta interes politikoak berealdiko alda-gaiak dira garai berrira iritsi ahal izateko. Kontakizunabakoitzaren interes politikoen arabera eraikitzen da.Bizikidetza lortuko bada, biktimek eta talde politikoekeuren ideologiak elkar alderatu beharko dituzte.

Bizikidetza gauzatzeko jendarteko muturren jarre-rek elkarrengana hurbildu behar dute, zubiak eraikibehar dira. Zeregin horretan ari dira alderdiak eta eragi-leak. Jendartea engaiatzea zailagoa da, ordea. Jendarteaboterearen –alderdien eta instituzioen dinamiken

barne– menpe baitago, baita jendarteak berak iraga-nean sortutako dinamiken menpe ere, dinamika azka-rregiak zein motelegiak direlarik.

Dinamikak dinamika, ezker abertzalearen dinamikaurtarrilean hasten da presoen aldeko manifestazioare-kin eta Aberri Egunean goia jotzen du. Anartean siste-ma politikoaren dinamika dago, aurten goia jokoduena: Iparraldean departamendurako bozak dira izanberri dira. Hegoaldean herri eta foru hauteskundeak

maiatzean, eta azaroan Espai-niako Kongresurakoak.

Bizkitartean, bake giro eskasaatzeman dut neronek. Bai, baina“zer proposatzen duzu bakegiroa sendoago ekarriko duenbizikidetza sustatzeko?”, galde-tu dit barne aingeruak. Ezergutxi, gogoetatxo xume hau ezbeste:

Gatazka armatuak ez du jen-darte bizikideagoa izaten lagun-du, bistan da. Aitzitik, areriota-sunak etsaituago bihurtu gaitu.Berbarako, hainbat biktima herri

honen burujabetasunaren aldekoak dira, eta ez daudenik aipatutako alde batean ez bestean. Hartara, leheniketa behin, helburu politiko komunak ditugunen artekobizikidetza sendoago behar dugu, hurkoaren nahia etaahalmena errespetatuz betiere. Multzo hori sendoagoabilakatzeak ekarriko du bi muturrekoek “amore” ema-tea, baita boterean daudenen interesak kolokan jartzeaere. Hots, etsaiak galtzen hasten direnean hasten diraharen menekoen eskubideak onartzen. Boterea galtzenhastetik heldu da bakea, nolabait. n

Mikel Asurmendi � ARGIAKO KAZETARIA

Boterea galtzen hastetik heldu da bakea

DA

NI

BLA

NC

O

Gatazka armatuak ez dujendarte bizikideagoa izatenlagundu, bistan da. Aitzitik,areriotasunak etsaituagobihurtu gaitu. Berbarako,hainbat biktima herri honenburujabetasunarenaldekoak dira, eta ez daudenik aipatutako alde bateanez bestean

EuskaltzaindiaXXXII. Sarako Idazleen Biltzarrean2015eko apirilaren 6an

BAHNAR DEITU SALBAIAK Dourisbourek idatzia, Jean Elizalde “Zerbitzari”k itzuliaParatzailea: HENRI DUHAU

MONGONGO DASSANZAREN ALBAITARITZAKO IDAZLANAK (1692-1892)Paratzailea: TXOMIN PEILLEN

APROCHEE TEXTOLOGIQUE ET COMPARATIVE DU CONTE TRADITIONNEL BASQUE DANS LES VERSIONS BILINGUES DE 1873 À 1942Egilea: NATALIA ZAÏKA


IRITZIAREN LEIHOA

HAU PELIKULA bat balitz, yankia ahal dela,etxe desjabetzeen inguruan protagonistaetxetik botatzear dagoena balitz, hori ger-tatu aurretik, norbait azalduko litzatekesalbazioa eskainiz. Izan liteke gizon abe-rats jator bat, izan banku zuzendari bihoz-bera bat... Batek daki.

Hau pelikula bat balitz, europarra ahaldela, ziurrenik, protagonista etxetik bidalikozuten, edo zorian zegoen eta bere buruazbeste egingo zuen. Ondoren, misteriozbeteriko gertakari batzuk jazoko ziren, halanola, banketxeko zuzendariaren bihotzabiguntzerainokoak edo kontzientzia birrin-tzerainokoak, eta amaieran berauk ere bere

buruaz beste egingo zuen –edo frantsesabada pelikula, duen botere-gunea utzi etabizitza altruismo basatira dedikatu–.

Baliteke Nafarroa, eta Antsoain hainzuzen, ez izatea Europa ez AEB. Baliteke,pelikulatik gutxi izatea Miren Peña Rastro-llo sistemak erail izanak. Baina baduzinean inoiz gutxi gertatzen den errealita-terik. Izan ere, badu herri bat errea. Baduherri bat banketxe bat itauntzen. Baduherri bat, banketxeek ez bezala, badakienazenbat balio duen bizitzak.

Eta badu herri bat ez dakiena ahazten,ez behintzat bizitza bat erauzten diote-nean. Gugan bego Miren. n

BATZUEK DIOTE haurtzaroa dela norberaren beneta-ko aberria, baina beste batzuek Aberri Txarrak rocktaldea sortu dutenez, agian ez gara horretaz hainseguru izanen. Aberri hitza potoloegia delakoan, era-bilgarriagoak omen diren komunitate edo identitatekontzeptuak daude askoren ahotan. Hala ere, izenkolektiboak direnez, multzo horien barruan derrigo-rrez jendea sartu behar da, mundua –eta gurera eka-rriz, Euskal Herria, edo are zehatzago Nafarroa– tal-deka banatuz, hiritar guztiak batean edo besteankokatuz, aldez aurretik mugaturiko komunitateetatikkanpo inor utzi gabe.

Modu horretan, munduaren aniztasuna eta kon-plexutasuna gure adimen mugatu eta eskasaren neu-rrira egokitzen dugu, benetan garen baino bizkorra-goak sinestarazteko. Esparru politikora eramanez,adimen eskasari alderdi batzuen biziraupen beharlarria gehitu behar zaio. Bitxia bada ere, bere buruakomunitate batean –ala bestean– kokatzen ez duenakgainerako hiritar guztiak sartzen ditu multzo jakinbatean, denak sailkatuz –bera izan ezik, noski–,Genesiaren Adam orojakilearen papera egiten: gizakibakarra izanik, animalia bakoitzari izena jarri zion,baina bera salbu, zoologikotik kanpo.

Nafarroako alderdi politiko batek transbertsalhitza erabiltzen duenero, edo bi komunitateen artekozubi-lana egiteko bere burua eskaintzen badu, interesmaltzurra agerian uzten du: bi komunitateen existen-tziaren beharra; eta elkarren arteko gatazka badago,

are beharrezkoagoa izanen da haren –ustezko– asmooneko zubi-lana.

Alabaina, zubia behar dugu baldin eta bi bazterrakbadaude. Bazterrak zenbat eta urrunago, zubiaorduan eta premiazkoagoa. Beraz, alderdi baten bizi-raupen politikorako zubia izatea ezinbestekoa baldinbazaio, bazterrak beharko ditu, hau da, bi komunita-teen existentzia, asmatuak balira ere. Baina ba aldaude bi komunitate Nafarroan? Ni non nago, zeine-na naiz? Euskaldun berri, zortzi abizen espainiar,iruindarra, emaztea erdaldun, guraso Gaztelako etor-kinak, Erriberako familia politikoa. Ia nafar guztionbezala, bizitza nahasia eta askotarikoa da. Ai! Lasai.Politikari bat etorriko zait ni sailkatzera, zein komuni-tatean nago jakinaraziz, berari interesatzen zaionbanaketa borobiltzeko.

Zorionez, Nafarroa ez da Hegoafrika –jaiotzez, bel-tza edo zuria zaren lekua–, edo Palestina-Israel –juduaala arabiarra– ezta Ipar Irlanda ere –katoliko ala protes-tante–. Jaiotzez, ez gara ezer, gure esku dago zer izannahi dugun: erabaki politikoak direlako, eta ez etnikoakedo erlijiosoak. Kontua da bi hizkuntza dauzkagula–batzuek biak hitz egiten ditugu, beste batzuek bat bes-terik ez–, eta gatazka politikoaren mamia eskubidedemokratikoen inguruan kokatzen da: nork agindukodit nola edo norekin bizi, ala zein bandera jarri behardugun gure udaletxean, beste adibide askoren artean?

Gu geu, ezer ez bagara ere. Ala agian, horregatikhain justu, ezer ez garelako. n

Zortzi abizen espainiar

Iván GiménezKAZETAR IA �

KattalinMiner�

KAZETAR IA

JULE

GO

IKO

ET

XE

A Miren


ZIRTAK - IRITZIAREN LEIHOA

AUTOKRITIKA EGITEA ariketa osasungarri eta komeni-garria dela ukatuko duenik ez duzu inon aurkituko.Gutxi dira hain ospe ona duten ariketa mentalak.Autokritika noizbehinka egin behar da, bizitzanbehin gutxienez; baina oso arriskutsua ere izan daite-keenez, hona autokritikari trebatu gabeari aurkeztendizkiogun jarraitu beharreko aholku batzuk, autokri-tika egin eta onik ateratzeko.

1. Autokritika izena gorabehera, ez ezazu autokri-tika zeure kabuz egin. Multzoan egitea komeni da.Multzoak, dela alderdia, dela taldekide zaituen edo-zein komunitate, zehaztuko dizu autokritika egitennoiz hasi eta, batez ere, noraino.Autokritikak nola ez, bere mugak erebadituelako. Autokritikaren bidemalkarrean aurrera zeure kabuzeginez gero, autobaztertzeareneremu mortuan amai zaitezkeinpentsan.

2. Taldean autokritika egiten badu-zu, ziur egon zaitez taldeak aldezaurretik, modu gutxi gorabehera esangabean, ezarri duen autokritikarenemaitzaren helmuga zehatzen jabe zare-la.

3. Autokritika egitea hagitz daerraza, ondokoari autokritika egi-teko eskatzean baino ez datza.

4. Eska iezaiozu ondokoariautokritika egin dezan, berak zurieska diezazun baino lehenago. FarWesteko arauak indarreandaude autokritikagintzan ere,pistola zorrotik lehenago ate-ratzen duenak bizirautekoaukera gehiago dauzka. Hur-koari –izan gogaide, izan etsai–autokritika egiteko eskatzenduenak mirariaz bereganatzenditu autokritika egin izanaridarizkion onurak. Ez du zerondoriotara iritsi den erakutsi beharrik, ezdu zertan aldatu duen frogaturik, nagusita-

sun moraletik ari zaigu zer bide jarraitu behar dugunerakusten.

5. Autokritika egitea hagitz erraza da (bis), autokri-tika egiteko eskatzen dizunak, eskaerarekin bat, asko-tan, ia beti, argituko dizu, puntuz puntu, orain artezer egin duzun gaizki eta zer aldatu behar duzun.

6. Autokritika aldez aurretik –gehienetan zutazkanpo den indar batek– zehaztutako estrategia alda-keta baten trantsiziozko fase baten iragarpena da.Autokritika egiten duenak ez du porrotik egin. Auto-kritika, dagokion unean –erne, hor baitago koxka!–,egitea ortodoxiatik ez ateratzeko bidea da. Zentzuhorretan, errukarria, komeni edo behar denean, auto-

kritikara makurtzeko egokiera ikus-teko usaimena ez duena.

7. Autokritika ironikoarenadibide bat. Tel Avivekomuseo batean harresi zati batirudikatu dute, arte garaikide

askoren kasuan bezala, gaurkoerrealitatearen zerbait salatzeko

asmoz. Lanaren izenburura hur-bildu eta BERLIN irakur daiteke–nahiz eta harresi zatiak pintadarikez izan–. Benetako autokritika bes-

teak autokritikatzetik hasten da.Hortik norbaitek haratagokorikulertu nahi badu, libre da.

8. Autokritikak –eragindakokalteagatik– barkamena eska-tzetik libratzen zaitu. Autokri-tika fenomeno proaktiboa,multidinamikoa, protopositi-bo –paratu hemen beste edo-

zein modako adjektibo– eta,batez ere, etorkizunari begirakoa

da. Hain da askotarikoa autokritikaren onurenzerrenda barkamenarena ere aurresuposatzenbaitu. “Ez dut partidurako nahikoa entrenatu.Autokritikoa izan behar dut –hemen hobesten

da zera gehitzea– neure buruarekin” esatenduenak, esaterako, ez die zaleei barkamenikeskatu beharrik, ezta hurrengoan gehiagozertan entrenatu. n

Angel Erro� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Nola egin autokritika (jarraibide laburra)

Antton Olariaga


ERDIKO KAIERA

NEGARRA BEGIAN eta kiratsa ahoan, Miliarenahizpa bertsotan hasi zen. Euria ari zuen jaitsahala Lasturko dorre etxeko hegatsa kolpeka-tuz. Ezkaratz ilun eta hezean bildu herrita-rrek, amets gaiztoa ote zen galdezka, lehenaldiz aditu zituzten, haragian behera, izu hor-matua eragin zien eresia:

Zer ote da andra erdiaren saria?Sagar errea eta ardao gorria.Alabaina kontrarioa da Milia:Azpian lur hotza, gainean harria.

Miliaren gurasoak amilduak ziren. Alaba-ren gorputza aitzinean zeukaten hobianzetzan. Jakin zenaren arabera, dolore minetanerditzean eman zuen azken hatsa eta ezkondubezain laster Arrasateko Oro familiako PeruGartziak bere emaztea gaizki tratatzen zuen:kolpeak eta irainak bihurtu ziren Milia Lasturgaztearen eguneroko ogi idorregiak.

Haur baten sortzea ospatu ordez Lasturkogotorlekuan heriotzaren hegala hedatzenzihoan. Zaldi zainartek lauhazkatu orgetanekarri zen Arrasatetik Lasturrera Miliarengorpua. Zeharkatu zituzten herri guztietan,dendetako oihalak eta kopetak apaldu ziren,Arrasaten gertatua ezaguna baitzen. Miliarenahizpak sagar errea eta ardao gorria aipatzen

zituen, lur hotza, gainean harria, egoerarenzorigaitzaren astuna azpimarratzeko.

Milia Lasturren aitak kabala franko erailzituen ehorzketa oparoak antolatzeko etaemakume zenduaren amak aberaski hornituzuen kutxa: gurasoentzat, alabaren zentzea,Miliaren ahizpak bertsotan jarri zuen jasan ezi-nezko makurra zen. Peru Gartzia eta MiliaLastur ez ziren antza amodioz ezkondu, bietxeen aberastasunak emendatze aldera baizik.

Debatik Arrasatera zuzendu zen Milia Las-turren ahizpa, Peru Gartzia alarguna gaztaro-an maite zuen Marina Arrazolako andereare-kin ezkontzekoa zela jakin zuenean. Haserregorrian. Gizonari doluak ez zion asko iraun.Miliaren ehorzketan eskaini bertsoen oihar-tzunak muina larrutzen zion Izarraitzenbehera Azkoitira bidean Arrasate lehian.

Peru Gartziaren arreba aurkitu zuen eran-tzun emaile Arrasate-Mondragoneko jauna-ren egoitzan. Bertsolari bi zeuden parezparean. Biek bipil eta zorrotz zuten mihia:

Arren ene andra Milia Lasturko,Peru Gartziak egin deusku laburto:Egin dau andra, Marina Arrazolako.Ezkon bekio, bere ideia dauko.

Peru Gartziaren ohorea salbatzea zuenarrebak helburu. Hitzez, lortu zuela aitortze-koa dugu. Anaiak ez zeukan errurik MiliaLasturkoren handinahikeria indartsua baldinbazen. Peru Gartzia gizon abila zen txikiaizan arren, aberatsa, bizitorea:

Ez dauko Peru Gartziak beharrikHain gauz handiak apukadua gatik,Zeruetako mandatua izanik,Andrariok hala kunpli jasorik.

Milia Lasturkoaren itzalaXV. MENDEKO ERESIAREN GAURKOTASUNA

Erdi Aro garaiko jauntxoen munduan, baldintza bitxietan hilik suertatzen zenaren oroitzaz eta omenez eresiak ontzeko ohitura zegoen, gehienetan emakumeen ahotsez,

izan ahizpak, kasu honetan bezala, izan arrebak, izan ere sendiek horretarako ordaintzenzituzten emazteak. Herriz herri ibiltzen ziren eta plainiderak bertsotan orraztatzea

zuten bizi-bidea. Milia Lasturren ahizparen izenaz, nehor ez da gogoratzen. Guztiak bai, aldiz, gertakariaz eta gertakariaren zergatiaz.

Emakumeen mendeetakopairamenaren oroitza da:gaurkotasun handiko kantadelako ikaratzen gaitu oraindikMilia Lasturkoaren eresiak

| ITXARO BORDA |Irudia: Axpi

MILIA LASTURKOAREN ITZALA - ERDIKO KAIERA

Gizon txiki sotil baten andra zan,Ate arte zabalean ohi zan,Giltza porra handien jabe zan,Ondra handi asko kunplitu jakan.

Ohikoan guda-ekintzak goresten zituzteneresiek. Milia Lasturren ahizpak gizon-emaz-teen arteko harremanen bortitza zuen bertsoahantzezinetan zizelkatzen. Gaizki trataturi-ko Gipuzkoako beste hiru emakumeen desti-no garratzaren lekukotasuna ematen zuengainera eresiaren bukaeran, izenak eta lekuakzerrendatuz:

Mondragoeri hartu deutsat gorroto,Giputz andraok hartu ditu gaxtoto:Iturriotz kalean andra Maria Baldako,Arte Kalean andra Otsanda Gabiolako,Errebalean andra Milia Lasturko.

Jatorriz Arrasatekoa zen Esteban Garibai(1533-1599) erudituaren memorietan aurki-tu zen Milia Lasturko eresiaren testua,hogeita hamazazpi koplatan Miliaren ahiz-pak eta Peru Gartziaren arrebak harilkatua.Koldo Mitxelenak euskarazko idazki arkai-koetan sartu zuen eta Benito Lertxundik


ERDIKO KAIERA - MILIA LASTURKOAREN ITZALA

Joaquim Desprezen Mille Regrets ahaideazlagundurik eresia xuxurlatu eta grabatubelaunaldi berrietako entzuleen belarrietaradestilatzeko. Buruan daramagu eresiarenzilarra.

Zerurean jausi da habea,Jo dau Lasturko torre gorea,Eroan ditu hango jauna eta andrea,Bata lehen, gero bestea.Bidaldu dogu zeruetara kartea:Arren diguela gure andrea.

Udaberri zilarraren distiraz gozatzekoasmoz, behin Lastur herrira zuzendu nin-tzen. Mendekoste goiza zen. Gereziak loreziren Gaztelugatxe eta Eako bazterretan.Bizkaitik, kostako bidetik, itzultzean aspal-dikoa nuen Deba eta Itziarren gora, Lastu-rreko eromenean galtzeko desioa. Egiaerran, idazle eta eresia zaharren miresle gisa,behiala Lakarri-Aran, Bosmendieta etaAndoseko ibarrean zehar Bereterretxe gai-xoaren lasterrak errepikatu nituen bezala,Lastur idealizatzen nuen eta pentsatzen ere,agian, Miliaren gurutzatzea herri txiki harta-ko xendra buztintsuetan.

Ospe handiko herria da Lastur eta ez baka-rrik Milia Lasturkoren bertsoengatik. SanNikolasetan bereziki, eta asteburu oroz uda-ran, zezen-jokoak antolatzen dira elizak, jate-txeak, tabernak eta aterpetxeak moldatu pla-zatxoan. Azken urteotan betizu arrazakoabereak agertzen dituzte bertako abeltzainek.Uztapide bertsolariak eta Sakabi trikitilariakalegeratzen zituzketen jende anitz biltzenzituzten baserritarren ohiturazko jolasak.Herriko tabernan sartzean, kafea eskatzearenaiduru nengoela, murruan dilingotu zuri-bel-tzeko bi izarren argazkiek garai heroikoenlekukotasuna ukigarria zitzaidan. Atzekogelatik, berehala, irria ezpainetan, atera zen

Bixente Zulaika, Joseba ikerlariaren anaia.Gogotik gidatuko ninduen Lasturreko labi-rintoan.

Burdinolak aipatu zizkidan, herri sarrerandagoen errotari buruzko xehetasunak eman,arto irina eskutan hartu nuen denboraren isu-ria irudikatuz eta birla-tegitik ezker-paretaranagitu nintzen, Izarraitz mendialdeen berde-tasunak liluratua. Aska itsu eta lainotsuanlarrabeixak alha begiztatu nituen eta SanNikolas elizako zeinuak begiak ebatsi zizki-dan: mihiz gora zegoen, mutu. Lastur isilazen. Bixentek, bukatzeko, bere harri bilketaikusgarria erakutsi zidan, bideak seinalatuz:Mutrikura heltzen ahal nintzen eskuinerabihurtuz, eta Azpeitira bidea ezker jarraituzgero.

Munduaren bihotzean nengoen. Miliarenaitamen zoritxarra eskura neukan Bixentek,belardi hegian, hausnar bakartian abandonatuninduenean:

Lasturrera behar dozu, Milia.Aita jaunak eresten dau elia,Ama andreak apainketan hobia.Hara behar dozu, Milia.

Jausi da zerurean harria,Aurkitu dau Lasturren torre barria,Edegi dio almeneari erdia.

XV. mendeko eresia berriz entzuten dahondar hamarkada hauetan. Luzaz sumatuezina zen euskal jendartearen baitako bio-lentzia, batez ere haurren eta emazteengana-koa, dagoeneko onartzen, aztertzen eta sala-tzen delako agian erabiltzen dira LasturkoMiliaren ahizparen auhenak. Emakumearenmendeetako pairamenaren oroitzak nolabaitminaren aurka eragiten ahal duelakoarenjakile dabiltza gure artean. Gaurkotasunhandiko kanta delako ikaratzen gaitu orain-dik ere.

Ez dakit zergatik baina, betidanik, irudituzait Lasturreko eresia film baten biltzekooinarri ezinbestekoa izan zitekeela. Guztiadauka: tragedia, traditzea, ahizpen artekoelkartasuna, klase borrokaren aztarna, epiko-tasun harritua.

Eta hizkuntza baten edertasun trinkoa.Lasturrera behar dozu… Milia. n

Oro familiako Peru Gartziakbere emaztea gaizki tratatzenzuen: kolpeak eta irainakbihurtu ziren Milia Lasturgaztearen eguneroko ogi


ERDIKO KAIERA

“USTE DUGU ekarpen polita egin diogula lite-raturaren eta itzulpenaren arteko amodio-gorroto harremanari. Guztiak omen duamaiera bat, ordea, eta urteurrenarekin baterairitsi da Elearazirena. Erdi lotsagabe erdi itsuekin genion, ur handitan sartzen ari ote ginenerreparatu gabe, baina esanen genuke ezgarela hain gaizki ere atera putzu lokaztuhorretatik. Lokatzez blai, nahi bada”. Mar-txoaren 11ko data dauka blogean argitaratuden azken testuak. 264 post eta 80 autorebaino gehiago blogera ekarri ondoren; hama-lau kolaboratzaileren ekarpenak eta zenbatze-ko zaila den iruzkin kopurua jaso ondoren;eta, ororen buru, literaturzaleentzatbisitatu beharreko txoko bihurtzealortu ondoren, zikloa amaitu delaerabaki dute. Zergatik?

Arrula: “Proiektuak ixten erejakin behar da eta, ahal dela, gainbe-heran hasi aurretik”. Sarriugarte:“Nik behintzat nabaritzen nuen, etauste dut hor bat gatozela Garazi etabiok, gure bizitzak eta jardunak askoaldatu direla hiru urteotan”. Ekaine-ra arte jarrai zezaketela gaineratu du, bainaegitasmoa mugara iritsia zela: “Helburubatzuk lortuta, gehienbat erdietsitako mailarieusteko ahalegina bilakatuko zen”.

Erabakia hartuta zegoen duela hilabetebatzuetatik eta otsailaren 11n izan zutenhorren berri blogean iruzkinen bat utzi zute-nek, euren postontzietara igorritako mezubaten bidez. Hondarreko asteak berezikiemankorrak izan dira, egun bakoitzeko arti-kulu bana, azken traka.

Literatur itzulpenaren bide zenbaezinakHutsunea ikusita ekin zioten: itzultzailearenlanak ez du sarri merezitako errekonozimen-

durik jasotzen, ez hemen, ez zakurrak ortozikibiltzeko mania txar hori duten beste lekue-tan ere. Eta ez zegoen erreferentziazko blo-gik haien ikuspegia jasoko zuenik –Elearazimartxan jarri eta hilabete gutxira agertu zen31 Eskutik EIZIEren ekimenez, egunerotxinpartaka jarraitzen duen blog kolektiboa;bien eragina sumatu da euskal literaturarenekosisteman–.

“Itzulpenak geroz eta garrantzia eta ikusga-rritasun handiagoa du, itzultzeko baliabideakhobeak dira. Horretaz jabetzen zara eskarmen-tu handiagoa duen norbaitekin mintzatzenzarenean”, dio Arrulak. Halere, Sarriugartek

uste du badirela oraindik “gezurtatubeharreko aurreiritzi asko”.

Itzultzaileek itzultzaileentzat egin-dako bloga beraz? Ezta pentsatu ere:Arrulak esplikatu duenez, diziplinaardatza izan da, baina batez ere“bidea”, horri buruzko hausnarkete-kin eta publikatutako itzulpenekinmodu orokorragoan literaturariburuz jardun baitute.

Eztabaida publikoaren premia“Eztabaida xaxatu beharra” zegoela dioSarriugartek, “edo zehatzago esanda, eztabai-da presenteago, publikoago egiteko beharra”.Bat dator Arrula: “Mugatua da oraindik ereeztabaida publikoa, literatur txokotan edo jar-dunaldietan edo sukaldean geratzen da bere-ziki”. Eta ez giro onenean, Sarriugartek aipa-tu duen zerbaiti erreparatuz gero: “Herraketa erresuminak igarri ditut tabernetan, plazapublikotik kanpo, baina plaza publikoan ger-tatzen diren gauza asko esplikatzeko baliodutenak. Alde horretatik, uste dut asko hobe-tu daitekeela literaturari buruzko kritika etaeztabaidari dagokionean, pertsonalismoak

Itzulerarik ez,itzulpenak nahi adina

ELEARAZI BLOGAREN AGURRA

Hiru urte izan dira. Gutxi, tarte horretan egin dutenarekin konparatuz: martxan jarri zenetikElearazi bloga hazten joan da, itzulpengintzatik abiatuta euskal literaturari buruzko

erreferentziazko gune bihurtzeraino. Orain, agur esan du Garazi Arrularen (Tafalla, 1987) eta Danele Sarriugarteren (Elgoibar, 1989) proiektuak. Zergatiez galdezka idatzi diegu.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

Itzulpengintzari etaliteraturari buruzkoeztabaida publikoasustatu du blogak hiru urteotan


ELEARAZI - ERDIKO KAIERA

eta ego minduak bazter utzita, normalizazio-tik eta komunitate txiki eta zapalduaren oina-zeetatik apur bat askatzen saiatuta”.

Joera horri buelta eman nahian aritu dira,hain zuzen, blogeko “Itzultzaileak mintzo”eta “Autoreak plazara” sailen bidez. Lehenbi-zikoak elkarrizketa sorta aparta utzi du onda-re gisa www.elearazi.eus-en. Diskretuenak erehizketan jartzea lortu dute eta balio izan duirakurleek jakin dezaten bukatuta jasotzendituzten itzulitako obra horien atzean nolakolanketa dagoen. “Autoreak plazara” atalarekinaldiz, munduko idazleak euskarara ekarridituzte, bakoitzari dagokion aurkezpenaeskainiz. Batzuk ezagunagoak baina orainarte itzuli gabeak –saileko azkena Joyce CarolOates izan da, adibidez–, beste askok irakur-zaleari aukera eman diote egile berriak desku-

britzeko. “Aurrera egin ahala eta biok ereikasten eta bestelako gauzak egiten joanahala, zehar-lerro gehiago ere txertatu ditugu,baina ardatz nagusia itzulpena izan da beti”,azaldu du Sarriugartek.

Plaza berrietan aritzeraBloga fini, hura gidatu duten bi lagunek lanberriak dituzte esku artean. Duela gutxi Susa-ren eskutik hiru liburu berri argitaratu dituenMunduko Poesia Kaieren bildumako ale batprestatzen ari da Sarriugarte eta irailera arteErractus ikuskizunean ikusi ahalko duzueKattalin Miner eta Jule Goikoetxearekinbatera. Arrulak ere Elearazin hartutako ipa-rrari segiko dio: “Itzulpenaren eta literatura-ren bidean segituko dugu, erabat nazkatzenez bagara, behintzat”. n

Garazi Arrulak eta Danele Sarriugartek hiru urtez elikatu duten egitasmoa amaitutzat jo dute. Elearazi.eus helbidean irakurdaiteke urteotan egindako lana.

ELE

AR

AZ

I


ERDIKO KAIERA - LITERATURA

HELDUEN LITERATURAN debutatu berri du JohnAnduezak (Oregon, AEB, 1966) Prime-Time elebe-rriarekin. Idazle lanez gainera, zinemagintzan, tele-bistako aurkezle, kazetari, zuzendari eta aktore lane-tan ere aritu da. Esan daiteke beraz, eskuarteandugun intrigazko eleberri hau, bere ibilbide hibrido-aren emaitza dela.

Intrigaren tratamenduak eleberriaren eraiketangarrantzi handia hartzen du. Bi maila desberdinetanlandua izateagatik trama bikoitza sortzen dela irudi-tu zait. Alde batetik, krimen kateatuen kasua argitubehar duen tramaren intriga, eleberri poliziakoarenfuntsa, alegia. Eta bestetik, bi pertsonaien istorioa-ren gaineko tramak sortutakoa, soziologikoagoa,eleberri beltzari hurbiltzen zaiona. Hau da, pertso-naiek gaur bizi duten tragediaren tramaren intriga.Trama biek Prime-Timean, alegia, audientzia gehienbiltzen den momentuan, bat egingo dute.

Bala eta Klemente Ertzaintzatik kanporatu zituz-ten, Irrintzi Operazioan hanka-sartze handia egitea-gatik. Kolpe itzela izateaz gainera, bien arteko erla-zioan arrasto traumatiko bat utzi duela konturatzengara hastapenetik. Gaur, halabeharrez, detektibepribatu gisa lan egiten dute, San Mames mitikoarenitzalpean.

Dei batek Bala eta Klementeren bizitzak astindu-ko ditu. Poliziaren ikertzaile ofizialek suizidiotzathartu zuten kasua, Getxoko haitzetan hilik agertuzen komunikabideen munduko presentzia garran-tzitsu batena, berriz ikertzeko eskatuko diete. Balaketa Klementek beren irudia garbitu ahal izatekoerronka bezala jasoko dute dei hori. Behingoz, ofi-zioarekiko zorra ordaintzeko aukera ezin hobeaheldu zaie. Gauzak konplikatuz joanen dira, herio-tzak gehituz doazen heinean.

Kasuaren tramak aurrera egin ahala, bi pertso-naien arteko erlazioaren istorioak denboran atzeraegingo du. Iragana agerian geratzen den neurrian,Bala eta Klemente geroz eta biluztuago ikusikoditugu. Bizitzaren beste bi biktima dira.

Sorpresaren elementua eleberri osoan zehar dagopresente. Erruduna salatu dezaketen elementuak ezdaude derrigor ezkutaturik, badira ebidentziaargiak. Baina errudunaren susmoa izanda ere,Anduezak istorioa bihurritzeko gaitasun izugarriaazaldu du, ustekabetasuna eleberriaren ardatz bila-katzeraino. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Prime-timeJohn Andueza

Elkar, 2014

Literatura

Bizitzaren biktimak


MUSIKA - ERDIKO KAIERA

BEHIN BAINO GEHIAGOTAN esan izan da EuskalHerrian eta bereziki Gipuzkoan ez dela dantzan egi-ten, eta are eta gutxiago gazteek. Salbuespena txan-pinoiak bezala ugaltzen diren ska taldeek osatzendute, baina hortik kanpo ezer ere ez. Horri bueltaeman nahian, eta dantza plazatatik areto eta txokoguztietara eramateko asmoz, 2010ean Anai Arrebaktaldea sortu zuten, Euskal Herriko panoramanezuste atsegina. Gainera, erabat harritu gintuenproiektuaren sustatzaileak nortzuk ziren jakiteak.Honako hauek dira beraien curriculumean agertzendiren aurrekariak: metalari buelta eta erdi eman zionJousilouli talde irudimentsua; doinu gogorrenakmuturreraino eraman zituen Naizroxa; eta hardco-rea eta punk-rocka batu zituen Trigger Travis, bes-teak beste.

Taldeak oso helburu argia finkatu zuen hasiera-tik: mundu guztia dantzan jarri eta disco musikarimerezi duen balioa eta lekua ematea. Taldearenmaketa confeti eta ostia txarrez betetako eztandaizan zen. New-wave, post-punk eta disco leherketaindartsua, vintagea eta aldi berean berritzailea. Roc-keroak, gerorik, etorkizunik ez balego bezala,urgentziazko disco musika egiten.

Horren ostean egindako kontzertu ugariek balioizan zuten mozkor, abstemio, politoxikomano,punky, popero, metalero zein modernoen gerriakmugiarazteko eta, aspaldiko partez, askoren barre-nak askatzen laguntzeko. Nolabait, zuri-beltzezkogarai hauei kolorea eman zieten eta berezkoa dutenindarra dantzara bideratu zuten. 2012an lehen diskoluzea kaleratu zuten, eta maketan batutako estiloezgain, soul, funk, pop eta erritmo latinoak ere gehituzizkioten proposamenari.

Ohikoa duten moduan Portugal Txiki estudioanisilean lanean aritu ostean, taldearen bigarren lanluzea aurkezteari ekin berri diote orain. Taldeakpropio duen energia sutsu hori baretzen ahalegindudira eta barru-barruan daramaten pop a azaleratzen,beti ere entzulea erritmo eta dantzaren eremuansorgindu nahian.

Abesti bakoitzak detaile ugari ditu, atzeko lanugari: instrumentazio eta konponketa lan izugarria

dago. Elektronika, 80ko hamarkadako zigilua dutenmakinatxoekin egina, gero eta presenteago dagolaukotearen eskaintzan. Funkyaren eremuan eregero eta erosoago mugitzen dira; perkusioaz edertobaliatzen dira; eta disco arenganako hurbilketakpasarte propioa merezi du: discoa beraientzat jaiozela askok uste badute ere, disco a aldatzeko eta bizi-berritzeko etorri direla uste dut.

Pop a bai, ahots eta melodia itsaskorretan; musikabeltza, dantzarazten gaituen alfonbran; elektronika,erritmo eta bultzada gehigarri horretan; rocka,ezkutatu ezin den DNAn; eta taldekideen eta gaua-ren misterioa, soinu banda aproposak diren introe-tan.

Hit-ak dira kantu horietako zenbait, konturatuorduko harrapatu eta lelotuko zaituztenak. Gainera,ondo baino hobeto dakite melodia borobilei eskererrazago aterako gaituztela pistara eta blaituko diz-kigutela mezu garratz eta pozointsuek, beraienhabitatean, gauean, jaio eta hazitakoak. n

Iker Barandiaran

Dantza, plazatan ez, areto eta garitoetan

Anai arrebakAnai arrebak

Bonberenea Ekintzak, 2015


ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK | ANA ZAMBRANO |

2 8 3 9

3 7 6 8

2 7 3 5

3 2 1

6 4 3 8 5 7

1 7 5

8 2 6 9

5 7 9 1

7 5 4 8

Erraza

Zaila

8 6 9 5

1 7

9 4 8 5

8 4

3 9

6 1

3 9 1 6

1 7

9 8 2 7

Erraza

Zaila

1

2

3

4

5

6

7

8

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Ezker-eskuin:

1. Burdina lantzen zen lantegia (pl). Ugazaba, nagusia. 2. Argazkian.Rubidioaren sinboloa. 3. Letra izena. Iskanbila. 4. Antxumea. Hegazti mota,parkeetan sarritan ikusten duguna. 5. ... egin, erabat ase. Tanta guztiz xeheetanerortzen den euri. Geun, gandu. 6. Norantz. Eredu, jarraibide. 7. Puztu,handitu. Kafea. 8. Leize, amildegi. Jarduera baterako behar den tresneria (pl).

Goitik behera:

1. Olibak ematen dituen zuhaitz. 2. Hizkuntza bateko hiztegi edo hitzenmultzo. 3. Berehala (alderantziz). Beisboleko korrikaldia. 4. Errepikatuz, txorimota. Bizitasunik gabe. 5. Beldurti, ikarati. 6. Gogo bizi. Amerizioarensinboloa. 7. Bokal errepikatuta. Astia, denbora librea. 8. Zurrutada. 9. Errazerabil daitekeena. 10. Abaraska. Gar. 11. Azeri. 12. Gogobetea. 13. Apal, xume.14. Tema. 15. Egokiak.

Ezker-eskuin:1. Olak, Jabea. 2. Lekukoa, Rb. 3. Ixa, Arazoa. 4. Bitika, Uso. 5. Ok, Lanbro, Lauso.6. Norat, Erakusmen. 7. Buiatu, Akeita. 8. Osin,Materialak. Goitik behera: 1. Olibondo. 2. Lexiko. 3. Akat,RBI. 4. Ku, Ilaun. 5. Kakati. 6. Joran, Am. 7. Aaa,Beta. 8. Zurrut. 9. Erosoa. 10. Abao, Kar. 11. Luki.12. Asea. 13. Umil. 14. Seta. 15. Onak.

11 12 13 14 15

861943572

325176498

974825613

592631784

743582961

618794235

287359146

436217859

159468327

285137469

437596182

961482735

598374621

643219857

172865394

826941573

354728916

719653248

Gurutzegrama Sudokuak

Soluzioak

Logika jokoa

K A N T U

Anagramak

Hitz bakoitzak aurrekoak dituenhizki berak ditu, bat izan ezik,baina bestelako hurrenkeran.

AbestiNekagarri

Diru-zigorraMusikaJakina

Irmo, fermuFrikun, bihurri

Erlijio-irudiLapur, litxarrero

Normal, eguneroko

K U P O I

HoztasunezAlaiki

Bonu, txartel

ANAGRAMAK:

KANTUASTUNISUNASOINUNOSKIFINKOKOKINIKONOOHOINOHIKOHOZKIPOZIKKUPOI

LOGIKA JOKOA:

Josune, Mikel,Jon, Aiora.

Lau lagunek iazko Behobia-Donostianhartu zuten parte.

Laurak bata bestearen ondoren helduziren helmugara.

Badakigu Mikel Josuneren atze-atzeanheldu zela. Jon, berriz, Aiora etaMikelen artean heldu zen helmugara.

Zein ordenatan heldu ziren helmugara?


ZINEMA - ERDIKO KAIERA

OSCAR WILDEK esaten zuen, “bizitzan bi momentutragiko daude: lehenengoa, nahi duzuna lortu ezinduzunean. Bigarrena, lortzen duzunean”. Oso errazadela erosotasun horretara ohitzea, baina ondorendatorrena eramaten jakin behar dela, alegia.

Badaude aktore baten bizitza markatzen dutenpaperak, baina baita betiko sailkatzen dituztenak ere.Batzuk, izan zirenaren itzala besterik ez dira bihur-tzen; eta garai batean arrakasta ziurtatu zien lanmamitsu hori lasta baino ez da bihurtu gaur egun.Kasu nabarmen bat, izenbururako aukeraturikoLuke Skywalker (Mark Hamill) izan liteke. Star Warsfilmaren arrakastaren ostean, mundu guztiak pertso-naia bezala identifikatzen zuela ohartu zen, ez aktoremoduan. Sailkapen hori gainetik kentzeko ahaleginaegin zuen hainbat filmekin. Ezinezkoa. Gaur egun,film, bideo-joko eta telesailen bikoizketa lanetan ari-tzen da.

Ez da iraganeko kontua soilik. Orain hilabetebatzuk Birdman filma estreinatu zen zinema aretoetan.Bere garaian super-heroi papera egin ondoren, bereburua teatroan berrasmatu nahian ari den aktorebaten istorioa kontatzen digu Alejandro GonzalezIñarrituk. Michael Keaton amerikarra dugu protago-nista, “kasualitatez” duela urte batzuk Batmani eskerezagun egin eta geroztik apenas oihartzunik izan duenaktorea. Beraz, zalantzarik ez rol horretarako berahautatzea oso neurtutako erabakia izan dela; eta ziu-rrenik bere bizitza hartu du oinarri pertsonaian mur-giltzeko –ez al zaizue iruditzen susmagarria, pelikulanzehar entzuten dugun off-eko ahots grabe hori, Bat-manenaren oso antzekoa izatea?–.

Posible al da pertsonaia handien etiketa gainetikkentzea? Oso konplikatua dirudi. Alde batetik, motahorretako pertsonaiek gizartean izaten duten eraginasaihestezina baita; zinezalea izan ala ez, edozeinekidentifika baititzake. Ikono bihurtzen dira.

Egin dezagun jolas bat hori frogatzeko: saiatubeheko hutsuneak betetzen, ziur nago guzti-guztiakasmatuko dituzuela eta: � Harrison Ford: __________ � Michael J. Fox: __________� Anthony Hopkins: __________� Audrey Tautou: __________� Julie Andrews: __________� Renée Zellweger: __________ *

Baina, nahiz eta etiketa hori ez gainditu, badiraaktore batzuk, lan bikain gehiago egiten jarraitu eta“pisu” hori ezin hobe eramaten jakin izan dutenak;Jeff Bridges-Lebowski, Frances McDormand-MargeGunderson, Al Pacino-Tony Montana eta Robert DeNiro-Travis Bickle, esaterako. Pertsonaia horiek beti-

ko geratuko dira itsatsita zinemaren historian, eta betiidentifikatuko ditugu aktore horiekin. Baina geroztiklan ugari egin dituzte eta hasieran lasta zamatsua ziru-diena, euskarri bihurtzen asmatu dute.

Telebistan ere gertatzen dira horrelakoak. Kasuhonetan “Friends sindromea” esaten zaio. Mundu guz-tiak ezagutzen du telesail hori, baita Ross, RachelMonica, Chandler, Joey eta Phoebe pertsonaiak ere.Baina gai al zarete Internetera jo gabe aktoreen izenakesateko? Geroztik beraien karrera nolakoa izan denerakutsi dezake horrek. Pantaila txikian beste kasuugari ere aurki ditzakegu, baina nabarmena JaleelWhite (Steve Urkell) izan liteke.

Telebista eta zinemaren ikono bihurtu dira guztiak,baina bi bide zeuzkan errepide kurbatsu horretannorabide desberdinak aukeratu dituzte. Batzuk ezke-rreko bidea hartu eta helmugara iritsiko dira. Besteakaldiz, okerreko norantza hartuta, amildegitik beheraerori eta momentu hartako irudia baino ez dugu izan-go gogoan, Azken finean, beraien arrakastaren bikti-ma bihurtu dira, zorte txarra, espero ez zuten ospehori gaindiezina zelako ala besterik gabe, pertsonaiakaktorea irentsi duelako. n

Gaizka Izagirre

* Bai, asmatu duzue, erantzunak hauek dira: IndianaJones-Han Solo, Marty McFly, Hannibal Lecter,

Amelie, Mary Poppins, Bridget Jones.

“Luke Skywalker sindromea”: pertsonaiak aktorea irentsi du

Mark Hamill aktorea ez da bereziki ezaguna. Berak ez daukan famabere pertsonaietako batek, Luke Skywalkerrek eraman zuen.


ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

UDABERRIA etortzearekin bateraIlargia protagonista bihurtu zen,egun batzuetan bederen, geurebizitzetan. Eguzki eklipsea ez daegunero gertatzen, eta eklipsea-rekin batera ilargia Lurretik osohurbil baldin badago gertaerameteorologiko garrantzitsuakizaten dira. Ordu batzuetakoiluntasunari itsas mareen bizita-suna gehitzen zaionez, gertaerahoriek geure bizimoduan eragi-ten dute.

Aurten ikuskizunari kezka baterantsi zaio, agian Lurraren histo-rian lehen aldiz: eguzki energiarenaldeko apustua egin duten herrial-deek eklipseak iraun bitarteaneuren energi produkzioa %5etikgora murriztu izana. Egia esan,itsasoko energiaren aldeko apus-tua egina balego berdinduko litza-teke eguzki energiaren galera.

Ilargiko helioa, lehengai preziatuaEklipsea dela-eta protagonista izan den ilargiak badu Lurreko herrialde abe-ratsenek amesten duten lehengaia: helioa. Bi protoi eta bi elektroi dituen ele-

mentu hori oso eskasa da gureplanetan, %0,000137 baino ez,baina ez da gauza bera gertatzenilargian. Helioa eguzkian eta iza-rretan sortzen da, eta eguzki-hai-zeak garraiatzen du, baina Lurre-ko atmosferak eta eremumagnetikoak ez diote lurreratzenuzten. Ilargian ez da halakorikgertatzen, eta hala, uste da unehonetan 100.000 tonatik gorahelio dagoela hango gainazalean.

Helioa erregai garbia etaahalmen kalorifiko handikoa

da, oso aproposa zientzialariek amesten duten fusio nuklearrean erabiltze-ko. Hainbat kalkuluren arabera, ilargian dagoenarekin gizakion beharenergetikoak ase litezke datozen 10.000 urteetan.

Orain hobeto ulertzen dugu ilargian egoitzak instalatzeko hainbatherrialdek duten interesa. Egia da handik gas preziatua hona ekartzea ezdela erraza izango, baina nonbaitetik hasi beharra dago. n

Elhuyar aldizkariahiruhilabetekaria izangoda aurrerantzean30 urtetik gora daramatzahonezkero Elhuyar aldizkariakgeure artean. Baina luzaroanhilero esku artean izan dugunhori urtean lau aldiz baino ez daargitaratuko hemendik aurrera,krisiaren eraginez. Doakielalerro hauetatik besarkada zin-tzoa Elhuyar-eko lantaldea osa-tzen duten guztiei.

ttiki.com/338204(Euskaraz)

Zuntz argitsuakjantzietan

Shanghaiko Unibertsitateko(Txina) ikertzaile talde batekkotoiaren eta zuntz sintetikoa-ren antzeko zuntz argidunaksortu ditu. Ikerlariek zelula elek-trokimikoak eta zinkezko nano-partikulak erabili dituzte; horienbidez, laster erraz ekoitzi ahalizango dira arropa argitsuak.

ttiki.com/338205(Frantsesez)

Erredurak lasterragosendatzeko bidea

Erreduren ondoriozko orbanaksendatzeak luze jotzen du gehie-netan, baina ikerlari mexikarbatzuek orban horiek azkarragosendatzeko bidea aurkitu dute.Orbanaren gainean azaleko zelu-lak dituen zuntz biodegradagarribat kokatuz, erdira murrizten dasendatzeko behar den denbora.

ttiki.com/338206 (Gaztelaniaz)

Ilargia eta energia

Martxoko eguzki eklipseak nabarmen eragin zion energi ekoizpenari

zenbait tokitan.

Hainbat kalkuluren arabera, gizakionenergia beharrak 10.000 urtez asetzekoadina helio dago ilargiaren gainazalean.


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

GURE MUNDUAREN sorrerakogaraiekin lotzen da azeribuztana-ren landare generoa (Equisetum).Paleozoikoko garai Devoniarrean,duela 400 milioi urte inguru, beresenideak bizi ziren. Geroxeago,Karboniferoan, duela 300 milioiurteren bueltan, basoetako nagu-siak ziren azeribuztan erraldoiak,30 metro artekoak. Gaur erre etaerre ari garen ikatzaren, petrolioa-ren eta gasaren sorrera baso horie-tako landareetan dago. Azeribuz-tanean ere bai.

Eta oraindik bizi dira haienondorengoak, Equisetum generohorretakoak, alegia. Equisetumizena latineko equi (behorra) etaseta (zurda) hitzetatik dator. Bereformagatik buztanekin lotu izanda landare genero hau: astobuzta-na, mandobuztana, xagubuztana,arratoibuztana, muskerbuztana,mandabuztana, zamaribuztana,moxalbuztana, txerribuztana,zezenbuztana, behorbuztana...Buztan desberdin asko da gurea-ren inguruko hizkuntzetan.

“Tornularien buztana” ere dei-tzen diote gazteleraz. Lantegikotornuan aritzen dena edo barrute-gietako mojen etxeko tornuandabilena, nor ote da izena eman

dion tornulari hori? Aus-kalo!

Izen xelebre ugari duazeribuztanak. Beti biziizan gara bere aldamenean,nor garenez gero. Beharizan dugunero hor izan da;azalean dituen silize krista-lek mirariak, benetakoak,egiten baititu. Sendabelararrunta da; kontuz erabilibehar da, eta batez ere ongiidentifikatuta: azeribuztanbat baino gehiago dago, etadenek ez dute, ezta gutxia-go ere, eragin bera. Jaki erebada: japoniarrentzat belarbasaka estimatua da; Euro-pa aldean udaberriko pujaberri guriak zainzurienmoduan jaten dira, baitaarrautzetan pasatu eta friji-tuta olio-ozpinarekin ere,eta zopa eta saltsetan eretopa dezakezu. Kosmetikan lepoerabiltzen da, halaber: lepo aldean,belarri izkinan, ezpainen eta beta-zalen ertzetan eta nonahi sortzendiren zimurrak leuntzeko. Itxuranagusi; itxuraz, ehunetako kolage-noari eutsiz azalari tenteago eus-ten dio. Beste azal batzuen leun-tzaile ere badarabilgu. Espartzu

bezala landare zati bat hartu etabeirazko eta metalezko piezakigurzten dira. Ederki garbitu etaleuntzen ditu brontzea, kobrea,zilarra, eztainua eta abar. “Eztai-nu-belarra” deitzen zaio gurean,eta gazteleraz, limpiaplata. Luthie-rrek maitea dute, zura ere gozoleuntzen omen du. n

Udaberria makalMAKAL DATOR udaberria. Askoknahi baino mantsoago; noiz belztu-ko dugu kopeta eta erre sudurpunta? Eguzkia garesti dago aurten,eta termometroa beheko aldean txa-rrantxatuta, ainguratuta.

Haltza, elorri beltza, astigar baka-nak, mimosa, lizar ausart batzuk etazuhaitz ale gutxi gehiago loratu da,dagoeneko. Gero, epelaren izerdia-ren bultzadizoaz denak batera leher-tu eta udaberri motza eztandarazikodute. Denak batera, eta kolore etausain festan elurra egingo du. Maka-laren fruituak haizearen dantzaraematen direnean, elurra egingo du.Makal dator, bai, udaberria. n

RR

OR

-CC

BY

SA

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Azeribuztan zahar


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

Bikingoak eta musulmanak eraztunaz lotuta“IL-LA-LAH” (Alarentzat edo Alaren-gatik) idazkuna duen eraztun bat topa-tu zuten XIX. mendearen amaieranSuedian, bikingoen garaian merkatari-tza gune garrantzitsua izandako Bir-kan. Eta, berriki, Stockholmeko Uni-bertsitateko Sebastian Wärmländerbiofisikariak pieza xehe aztertu du.Eraztuna oso gutxi erabili zutela ondo-rioztatu du, jabe gutxi edo bakarra

izan zuela. Beraz, eraztun musulmanaez zen halabeharrez iritsi Eskandina-viara. Bikingoen saga eta kronikekaipatzen dute bikingoak, Kaspiar Itsa-sora, Itsaso Beltzera eta haratago joanzirela, baina zaila da istorio horietanerrealitatea eta fikzioa bereiztea.Wärmländerren esanetan, “eraztunakbikingoen eta islamdar munduarenarteko harremana baieztatzen du”. n

Arrastoak

ATENAS, K.A. 510. Klistenesek ostrazismoaren legeasortu zuen, arriskutsutzat jotzen zituzten politikariakerbesteratzeko, indarrean urte batzuk geroago jarri zenarren, K.a. 487an. Greziar demokrazia ahuldu zezake-ten balizko intrigak eta azpi-jokoak saihesteko preben-tzio neurria zen jatorriz.

Atenasko hiritarrak urtero biltzen ziren ordezkari poli-tikoren bat hiritik egotzi behar zuten ala ez erabakitzeko.Gehiengo absolutuz onartzen bazen, kanporatuak hamaregun zeuzkan ekipajea egin eta Atenasetik alde egiteko.Hiritarra izateagatik zeuzkan eskubideak ez zituen gal-tzen –hiria zapaltzeko eskubidea salbu– eta hamar urtekoerbestealdiaren ondoren itzultzeko aukera zeukan.

Lehen kondenatua Hiparko izan zen, eta azkenaHiperbolo, K.a. 417an. Tartean Megakles V.a, Jantipo–Periklesen aita– eta Aristides erbesteratu zituzten, bes-teak beste. Beraz, ostrazismoak mendea ere ez zuenbete. Izan ere, demokrazia defendatzeko xedez sortuzutena kontrako arrisku bihurtu zen. Aurkari politikodeserosoak uxatzeko edo, besterik gabe, pagaburuaktopatzeko bide erraz gisa erabiltzen hasi ziren.

Praktikak ez zuen iraun, baina kontzeptua guganainoiritsi da. Hiztegiaren arabera, ostrazismo hitzak “pertso-

na desatseginak bazter uztea” esan nahi du. Hitza antzi-nako grekozko ostrakonetik dator. Idazteko erabiltzenzituzten maskor edo zeramikazko zatiak ziren ostrakak.Pitxarrak hausten zirenean, zatiak ohar eta datuak idaz-teko edo idazketa praktikatu ahal izateko birziklatzekoohitura ona zuten. Eta hiritik kanporatu nahi zituztenenizenak idazteko ere ostrakak erabiltzen zituzten.

Baina kontzeptua petalismoa izan zitekeen berdin.Beste greziar hiri batzuetan, Peloponeson bertan nahizpenintsulatik kanpo, zuhaitzen hostoetan –grekoz peta-lon– idazten zuten epaituaren izena. Sirakusan, esatera-ko, olibondo hostoak erabiltzen zituzten. Bozaren eus-karria ez zein hain gogorra, eta zigorra ere ez:erbestealdia bost urtekoa izan ohi zen Siziliako hirihorretan. Ostraketan idaztea zailagoa zen; ikerketaarkeologikoek frogatu dute ostraka asko esku gutxikidatzita daudela, gaur bezala, boto txartelak aurrez“inprimatuta” izaten zituztela, alegia.

Gainean idaztea errazagoa izanagatik, hostoak gal-korragoak dira, eta horregatik petalismoaren arrastofisikorik ez zaigu iritsi. Eta hitzak berak ez du ostrazis-moaren indarrik. Egia esan, norbait petalismora bidal-tzeak kutsu positiboa du ia. n

Aristides, Lisimakoren semea,erbestera bidaltzeko erabilitako bozka.Aristides “Zuzena” K.a. 482an bidalizuten ostrazismora, nekazarien aldekoeta itsas flotaren aurkako gatazkasozialetan parte hartzeagatik, bainahamar urteko zigorra bete baino lehenitzultzeko aukera eman zioten.

KE

RA

MIK

OS

MU

SEU

MC

HR

IST

ER

ÅH

LIN

Zoaz ostrazismora... edo petalismora


TERMOMETROA

GERNIKA BATAILOIA

Gernika Batailoiak Pointe de Grave naziengandik askatu zuela 70 urte bete dira. 1945ekoapirilaren 14an Kepa Ordoki komandantearen agindupean abiatu zuten oldarraldi epikoa

euskal soldaduek; hiru aste geroago Berlin errenditu zen.

SOULAC-SUR-MER eta Le Verdon-sur-Mer herriak Medoc ardogintzaeskualdeko Landetan daude kokatu-rik. Turismo gune garrantzitsua daSoulac, nagusiki udaran. Izatez,Donejakue Bidearen pasa-leku erebada, eta horri zor dio bere gaskoie-razko izena Soulac-eko XIII. men-deko Nòsta Dama de la Fin de lasTèrras basilikak. GizateriarenOndare deklaratuta dago bestemonumentu sorta batekin. Elizahau, alabaina, ez da apika ingurue-tan dagoen eraikin ikusgarriena.Soulac-era iritsi eta berehala, osoagerikoak dira hurbileko iraganarenparte diren "blockhaus" delakoak,Akitaniako kostaldeko beste lekubatzuetan baino gehiago. Herrihorren eta ondoko Le Verdonenartean, betoizko 350 babeslekuinguru eraiki zituzten naziek.

Girondako estuarioa aitzinakogaraietatik izan da kokaleku estrate-gikoa, itsaso bidezko Bordelerakosarrera baita. Normandiako lehorre-ratzearen ostean, 1944ko abuztua-ren 28an askatu zuten Bordele Alia-tuek naziengandik. Baina DeGaullek berak idatzizko oroitzape-netan adierazi zuenez, "irailaren17an urduritasuna sumatu nuenBordelen. Alemaniarrak bertatikerretiratu ziren, baina inguruetanjarraitzen zuten, Royan eta Pointede Graven lubakituak, porturakosarbidea eragotziz eta itzultzekomehatxupean". Hain ziren egundo-koak alemaniarren gotorlekuak,

Aliatuen aginteak horiek gainditueta nolabait atzean uztea erabakibaitzuen.

Nazien kapitulazioa baino hiruaste lehenago, Frantzia ez zegoenoraindik guztiz askatua, beraz: Dun-kerquen, Saint-Nazairen, La Roche-llen, Re eta Oleron uharteetan,Royanen eta Pointe de Graven Ale-maniako soldaduen nolabaitekopoltsa bakan batzuk geratu ziren.Isolatuak egonagatik, ordea, ez zio-ten gogor borrokatzeari utzi.

Gernika Batailoiaren sorreraGernika Batailoiaren sorrera etagarapena Kepa Ordoki irungo igel-tsero eta gudariari zor zaio, nagusiki.EAE-ANVko militantea eta ELA-STVko kidea 1936ko Gudan borro-katu zen Euzko Gudarosteko SanAndres Batailoian, 1937. urteanfaxistek atxilo hartu eta Duesokokartzelan (Kantabria) preso sartuzuten arte. Bertatik ihes egin etaIpar Euskal Herrira jo zuen, bainaGurseko kontzentrazio-esparruangiltzapetu zuten berriro, Biarnon.Handik ere ihes egitea lortu zuenirundarrak, eta Baionan bizi izanzen errefuxiatu gisa, erresistentziansartu eta hainbat ekintzatan partehartu zuen arte.

1936ko Gudatik ihesi, hainbateuskal herritarrek parte hartu zutenerresistentzian eta makietan. Askoeta asko PCEren inguruko UniónNacional Española (UNE) delakoanaritu ziren. Victorio Vicuña lasartea-rra izan zen gerrila honetako burue-tako bat eta Bidasoatik gertu kanto-natutako brigada batekokomandante. UNEren asmoetakobat Euskal Herrian ekintza arma-tuak burutzea zen, eta horretarakogudari euskaldunak ezinbestekoakzituen. Horregatik jarri zen harre-manetan Kepa Ordokirekin. Azkenhonek, alabaina, Pirinioetan etaLandetan sakabanatutako euskalgerrillariak batu eta batailoi batsortzeko agindua jasozuen, Elio-

Testua eta argazkiak:

| HARITZ RODRIGUEZ|

Euzkadiren askatasuna amets,nazien kontra borrokan

Gernika Batailoiko kideak Medocinguruko hondartzetan, San

Andres batailoia zenaren ikurrinaeurekin dutela.

GERNIKA BATAILOIA - TERMOMETROA

doro de la Torre kontseilari abertza-learekin Baionan elkartu ostean.140 bat gudari elkartu zituen Salba-terra Bearnon.

Erbesteko Eusko Jaurlaritzarenaginduz, ordurako sortua zen Ger-nika Batailoia UNEtik bananduzen. Jesus Maria Leizaolak Fran-tziako Armadarekin izandakonegoziazioen ondorioz, Gernikako200 kideak Bordele inguruetaraeraman zituzten eta 8. ErregimentuMisto Marokoar Atzerritarreanlekukotu ziren, Jan Chodzkokomandantearen aginduetara. Ger-nika Batailoiarekin batera Libertadizenekoa ere abiatu zen, FederazioAnarkista Iberiarreko Manuel San-tos komandantearen agindupean.Izatez, Gernika batailoiak gutxizuen batailoitik eta apenas iristenzen konpainia izatera.

“Beneragarri” operazioa1945. urteko apirilaren 14an, azke-nik, borrokara deitu zituzten Gerni-ka Batailoieko gudariak, “Beneraga-rri” (Vénérable) bezala izendatuaizan zen operazioan. Royan etaPointe de Graveko gordeleku nazie-kin akabatzeko asmoz, airetik, lurre-tik nahiz itsasotik bonbardatu zituz-ten lehendabizi alemaniarren

kokalekuak. Gernikarekin batera,Libertad batailoia eta GerrillariEspainolen Brigada abiatu zirenSoulac-era bidean.

Guda zelaia txikia izan arren–25 kilometro zabal eta 20 luze–tropa alemaniarrak indartsu gotor-tuta jarraitzen zuten Soulac-ekoinguruetan. 4.000 soldadu, 110 kai-noi, 800.000 mina eta bestelakohainbat defentsa zeuzkaten. Gai-nera, Britainia Handiko zerbitzusekretuen arabera, Bilbo eta Por-tugaletetik iritsitako bizigaiezhorniturik zeuden, Marti-nez Campos generalfrankistaren

bitar tez. Askatzaileen aldetik,berriz, 500 hegazkinek, 13.000 sol-daduk eta 40 gerra-gurdik hartuzuten parte orotara.

Apirilaren 14ko goiz hartan,Louis Soully kapilaua soldaduakanimatzen saiatu omen zen, euska-raz eta gaztelaniaz hitz bat bera ezzekien arren. Ondoren banatuzuten cognac-ak, seguruenik, kapi-lauaren hitzek baino eragin handia-goa izango zuen gudariengan. Sol-dadu euskaldunek "40 Kota"delakora iristea zuten helburu,Montalivet herriko sarreran.

“Borrokatzeko garaia heldu da.Jakinarazi Frantziako herriari eus-kaldunek badakitela askatasunarenalde borrokatzen eta hiltzen. HartuEuzkadiko heriotzen mendeku.Durangon eta Gernikan heriotzaeragin zuten alemaniar berak dira.Ez ahaztu Frantzia zuen erakusbi-deaz harro egongo dela… GoraEuzkadi Askatuta!”. Horiek izan

Kepa OrdokikPirinioetan eta Landetansakabanatutako euskalgerrillariak batu etabatailoi bat sortzekoagindua jaso zuenEliodoro de la Torrekontseilariabertzalearekin Baionanelkartu ostean


TERMOMETROA - GERNIKA BATAILOIA

omen ziren Kepa Ordokiren hitzak,iturri ezberdinek jasotakoaren ara-bera. Arratsaldean ekin zioten era-soari.

Dirudienez, aginte frantziarrarenargibideak ez ziren oso zehatzakizan eta misioa suizidatzak hartuduenik ere izan da. “40 Kota” dela-kotik 800 metroko mina zelai bateketa gurdien aurkako lubanarro

batek banatzen zituen; gainera,nazien kokalekua altuagoa zen eta 4arma automatiko eta 160 soldaduinguru zeuzkaten kota defenditzen.Lehenengo saiakera horretan Ger-nika Batailoiko 4 gudari hil ziren etabeste 35 lagun zauritu zituzten.

Hurrengo egunean, batailoiaketsaia berriz erasotzeko aginduajaso zuen, baina berehala ezerezean

geratu zen, ordurako naziek atzeraegin baitzuten eta marokoarrenerregimentuak aurrera. Azkenik,apirilaren 15ean erori zen “40Kota”, eta hurrengo egunean Ger-nika Batailoiko kideak Montalivet-en sartu ahal izan ziren, hainbat sol-dadu alemaniar preso hartuta.

Apirilaren 19an Carnot brigadakSoulac hartu zuen eta 20an Pointe

Arros-eko bateriari alemaniarrek Reichemberg kode izenarekin deitzen zioten eta 20 bat bunkerrez osaturik zegoen. Iturribatzuek Y-33 bezala izendatu izan dute euskaldunek eraso egindako azkeneko bunkerra, nahiz eta itxura denez izen ofizialaS-307 izan. Irudietan, bunkerraren kanpo eta barrualdea gaur egun, eta inguruan dagoen “erorien” omenezko oroitarria.Gernika Batailoian borrokan ari zirela hildako bost lagunen izenak ageri dira bertan.


GERNIKA BATAILOIA - TERMOMETROA

de Graverantz abiatu ziren; Arros-eko baterian topatu zuten nazienerresistentzia bortitzena. GernikaBatailoia, 2. Dibisio Blindatuarekinbatera, Arros-eko bateriako azkenbunkerrari oldartu zitzaion. Olda-rraldiari apenas aurre egin gabe,eraikineko ofizialak bere buruazbeste egin eta berehala errenditu eizen goarnizio osoa.

Carlos Iñiguiz tenienteak bande-ra nazia kendu eta ikurrina paratuomen zuen haren ordez, baina 2.Dibisio Blindatuak ez zuen esperohain azkar garaituko zituztenik, etaerasoari eutsi zion nahasmenarenerdian. Ustekabeko aliatuen suajaso zuten orduan eta ofizialki batai-loi honetan zauriturik eragin ezzuen arren, iturri batzuen araberahildakoren bat ere izan zen.

Mikel Rodriguezek Memoria de losvascos en la II. Guerra Mundial libu-ruan jasotako lekukotasunen arabe-ra, soldadu alemaniarrek beldurhandia zieten tropa frantziarrei etahaien balizko errepresaliari. Gerni-ka Batailoiko gudariak beren uni-forme eta kaskoengatik bereizten

ziren besteengandik, eta dirudienezsoldadu nazi askok internazionalaabestuz edo “moi polonais” (“ni polo-niarra”) esanez entregatzen omenzitzaizkien euskaldunei. Lekukota-sunen arabera, frantziarrek gehiegi-keriaz tratatu zituzten atxilotuakmaiz. Euskal gudariek, ordea, gupi-da zieten soldadu alemaniarrei etahorietako gazteenak ezkutatu etababestu zituzten, batailoiko kidetzathartuz.

Orotara, Gernika Batailoiko 5soldadu hil ziren Medoc-eko guda-

zelaian. 29 urteko Juan Jose JausoroSasia sarjentua –Alonsotegikoa etaPSOEkoa–, 32 urteko Felix IglesiasMina sargentua –Atarrabian jaiota-ko errenteriarra, komunista etaLarrañaga Batailoiko ofizial ohia–,37 urteko Antxon Lizarralde–durangarra eta EAE-ANVkoa–,18 urteko Anton Mujika –Tolosakoaeta EAJ-PNVkoa– eta PrudencioOrbiz –gipuzkoarra eta EAJ-PNV-koa–. Goarnizio alemaniarrean 600hildako izan ziren eta FrantziakoArmadan 300 inguru.

Promesak eta ametsakCharles de Gaulle generalak berakerrebista pasa zien euskal soldadueiGrayan-go aerodromoan, ikurrina-ren eta Libertad batailoiaren bande-ra errepublikar espainolarenaurrean agur militarra eginez. Ger-nika Batailoi txikiak Medoc-en egin-dakoa, ezintasun guztiak gaindituz,oso goraipatua izan zen beste kon-painia eta batailoietako burkideenartean, “40 Kotaren” konkistan etaPointe de Graveko aitzinarazteanerakutsitako kemenagatik bereziki.

Apirilaren 14ko goizhartan kapilauasoldaduak animatzensaiatu zen, euskaraz etagaztelaniaz hitz bat ezzekien arren. Ondorenbanatu zen cognacakseguruenik eraginhandiagoa izango zuengudariengan


TERMOMETROA - GERNIKA BATAILOIA

De Gaullek agurtu zuen ikurrina1936ko Gudako Saseta BatailoikoSan Andres konpainiarena zen, hainzuzen ere.

Pointe de Grave askatu zutenegun berean hasi zen Berlinekobataila, apirilaren 20an. Eta maia-tzaren 8an eman zen amaitutzat II.Mundu Gerra, aliatuek Alemanianaziaren baldintza gabeko errendi-zioa onartu zuten egunean.

Jose Antonio Agirre lehendaka-ria apirilaren 19an iritsi zen PariseraAmerikako Estatu Batuetatik, etaMedoc-era abiatu zen handik gutxi-ra, Gernika Batailoiko kideakomentzera. Maiatzaren lehenean,Chodzko komandanteak gudagurutzea izeneko domina emanomen zion ondokoa esanez: “Zureherria askatzera goazenean, itzulikodidazu Gernikako arbolarenazpian”.

Maiatz hartan, Gernika Batailoi-ko 100 bat kide Paris ingurukoRothschild izeneko gaztelu bateraeraman omen zituzten, isilpean.Bertan, AEBetako Armadaren tre-bakuntza jasoko zuten hainbat hila-betez, etorkizuneko balizko EuskalHerri independente bateko poliziaizango zenaren ustezko hastapene-tan. Aliatuei emandako laguntzarentruke, Francoren diktadurarekinamaitzeko babesa jasoko zuten itxa-ropena zuten, antza, erbestekoEusko Jaurlaritzako agintariek, Lei-zaolak, Irujok nahiz Agirrek.AEBetan izandako aldaketa politi-koaren ondorioz, alabaina, agintarieuskaldunek Washingtonekin ustezhitzartu zutena bertan behera gera-

tu zen. Guda irabazita, estatubatua-rrek bestelako buruhausteak zeuz-katen, eta frankisten aurkako erasohori ez zen inoiz ailegatu. 1945ekoirailaren 30ean Gernika Batailoiabehin betiko desagerrarazi zuten.

Apirilaren 22an, Grayango aero-dromoan errebista pasa ondoren,brindis moduko bat antolatu omenzen. Kepa Ordokik berak ARGIAri1988. urtean eskainitako elkarriz-keta batean adierazi zuenez, “naf-talina usaina” zerion bilkurari, etahandik alde egitea erabaki zuenkomandante irundarrak. Halakobatean, baina, De Gaullek deituzuen eta ondokoa esan omen zion:“Komandante, Frantziak ez ditu

sekula ahaztuko euskal herritarrekgeure herria askatzeko egindakoahalegin eta sakrifizioak”. Bainajakina da zertan geratu zen, Ordo-kik gogorarazi zion astekari honi:“Ikusi duzu hitz haiek haizeaknorat eraman dituen”. HainbatGuda Gurutze eskaini omen ziz-kieten euskal gudariei, baina nor-banako gisa hartu beharrean, erori-takoei eta ikurriñari eskaini omenzizkieten. Handik egun batzutaraBordelen desfilatu zuten, batailoia-ren argazki ezagunenetako bateanikus daitekeen bezala.

Gaur egun, hainbat oroigarridaude sakabanatuta Gernika batai-loiaren balentria gogorarazteko.Montaliveteko “40 Kota” delako-an hildakoen oroimenez eraikitakogunea dago, eta Soulac-Sur-Mer-en ere eroritakoen monumentuazgain metalezko hainbat xafla-oroi-garri eta museo txiki bat, MedocIparraldeko Gotorlekuaren Oroi-menezko elkarteak kudeatuta.Gertakariaren urteurrenean, San-cho de Beurko elkarteak eta Fran-tziako beste erakunde batzukborrokaren omenezko ekitaldiaantolatu izan dute. Gernikan ber-tan ere, Pasealekuko Eskola Publi-kotik gertu, badago batailoiarenomenezko eskultura eta idatzi bat,eta Gernikako Batzarretxeanbatailoiak erabili zuen ikurrinadago gordeta. Oroigarri guztietandeigarriena, ordea, Medoc-en

zutik dirauten porlanezko eraikinerraldoi horiek dira, ezin izan baiti-tu haizeak eraman, De Gaullerenhitzak bailiran. n

Chodzko komandanteak batailoikogudariei emandako ohorezkoziurtagirietako bat.

Ezkerrean: De Gaulle generala Gernika Batailoiari errebista pasatzen, 1945eko apirilaren 22an Grayango aerodromoan; irudihistorikoan ikurrinari agurra egiten ikus daiteke. Erdian: Kepa Ordoki komandantea. Eskuinean: batailoiko kideak, Agirrelehendakariaren bisita jaso zuten unean.


TXANPONAREN BESTE ALDEAK - TERMOMETROA

BARAZKI MORDOA jaten dute IdurreZugazagasti eta Haritz Ugarte anti-guatarrek, garaian garaikoa eta berta-koa. Ez dute ordea supermerkatuanerosten. Astearte arratsaldero Anti-guotarrak elkartetik igaro eta orotari-ko elikagaiez hornitutako otarra iza-ten dute zain. Izan ere, biak ala biakjada bost urteko ibilbidea egin duenAntiguaOtarrak kontsumo taldeautogestionatuko kide dira.

Kontsumo taldeak 30 otar bete-tzen ditu astero, eta bakoitzak nor-banako, bikote, lagun-talde edofamilia bana du jabe. Horretarako,ekoizle txikiekin soilik eta bananbana egin dute harremana, asanbla-da bidez eta hainbat irizpide jarrai-tuz aukeratu ostean. Bertakotasunaeta nekazaritza ekologikoan aritzeada batez ere aintzat hartzen dutena.

Ekoizleek elikagaiak elkarteraeramaten dituzte, batere bitartekari-rik gabe, eta kontsumo taldekokideek hartzen dute elikagaiak bana-tzeko ardura. Horretarako, astearte-ro bi kidek egin behar izaten dutebanaketa lana: elikagaiak hartu etaotar bakoitzean dagokiona jarri.Zugazagastiren hitzetan: “Urteanhiru edo lau aldiz soilik egokitzenzaigu lan hori, eta trukean, tokian

tokiko produktu ekologikoak jaso-tzen ditugu astero”.

Otarra itxia da, eta hortaz, urteosoan eskatuko dutena aurretik pla-nifikatzen dute. “Badakigu noizjasoko ditugun arrautzak, noiz gaztaedo noiz tomateak”. Horri esker,ekoizleek euren lana antolatu etaegonkortzeko aukera dute. Gainera,hilabeteko aurrerapenarekin ordain-tzen diete baserritarrei, eta inoizuzta hondatuko balitz ere, berdinordaintzeko konpromisoa hartuadute. “Zorionez, oraingoz ez zaiguhalakorik gertatu”.

Auzoko eragile aktiboDiotenez, ekonomikoki ez duteahalegin berezirik egin behar izan,hilero ordaintzen duten kuotak ezbaitu supermerkatuan erosiz geroxahutuko luketena gainditzen. Ugar-teren arabera “egin beharreko mol-daketa bakarra garaian garaiko pro-duktuak jatera ohitzea da”.

Kontsumo taldeko kide gisa partehartzera bultzatu dituzten motiba-zioak asko dira: bertako ekoizle txi-kiei laguntzea, beste kontsumo

eredu bat sustatzea, produktu osa-suntsuak eskuratzea… Kide bakoi-tzak bere lehentasunak ditu, bainabi hilabetean behin egiten dituztenasanbladen bidez eta erabakiakdenen artean hartuta, proiektukomun bat eratzea lortu dute.

Horrez gain, auzoko eragile akti-bo bat gehiago dira. Jaietako egita-rauaren baitan ekintzak antolatzendituzte urtero, eta erosi dute igaroberri den Korrikaren kilometro batere. Lekukoa eramateko haien ota-rrak betetzen dituen ekoizleetakobat gonbidatu dute gainera.

Halako ekimenei esker Antiguangero eta ezagunagoak direla nabaridute. Orain arte bezala modu hori-zontalean jarduten jarraitzeko 30otarren langa ez gainditzea erabakidute ordea, eta taldera batu nahiduen jende asko dagoen arren, itxa-ron-zerrendan izena eman beharizaten dute. “Ondo kudeatu ahalizateko hobe da kontsumo taldetxiki asko izatea, handi bakarrabaino. Auzoan bertan bada bestetalde berriago bat, eta ea lastergehiago ere sortzen diren”. n

Baserritik otarrera, talde txikien bidez eragin

AntiguaOtarrak

Bilgunea:

Sorrera urtea: Otar kopurua: Taldea hornitzen duten ekoizleak:

30 otarren langa ez gainditzea erabaki dute, kontsumo taldea ondo kudeatu ahalizateko: “Hobe da talde txiki asko izatea, handi bakarra baino”.

| LANDER ARRETXEA BEREZIARTUA |

AN

TIG

UA

OT

AR

RA

K


TERMOMETROA

ITALIAKO FUMAGALLI familiarenCandy enpresak 2014ko urriaren30ean Bergarako lantegia itxi eta150 langile kaleratuko zituela iraga-rri zuen, PPren lan erreformakahalbidetzen dituen baldintza mer-keak baliatuz. Bost hilabete, hamai-ka mobilizazio eta makina bat ges-tioren ondoren, Candykobeharginek aurre-erretiro etaindemnizazio baldintza duinaklortu ez ezik, itxaropena dute lan-postuei eutsiko dietela, Luxenbur-goko Optimize SA konpainiak lan-tegian eskuter elektrikoak egitekoaukera zabalik baitago lerro hauekidazteko unean.

Egoera horretara iristeko, enpre-saren, langileen eta GipuzkoakoForu Aldundiaren artean sinatutakoakordioa giltzarri izan da. Bainaurrats funtsezkoena ez da idatziz-koa izan, jarrera kontua baizik: girogatazkatsu batetik elkarren artekokonfiantza izatera igaro dira aldebatekoak zein bestekoak.

Kateak enpresaren atarian2014ko urriaren 30 hartan, langileenordezkariak Bergarako plantaren ata-rira irten ziren enpresako zuzendari-tzarekin bildu ostean: “Denok kaleragoaz!” jakinarazi zuten. Langileei,egun askotan barruan pilatutakoamorrua irauli zitzaien bat-batean,eta kateaz itxi zuten atea. Ertzainekeman behar izan zieten paso harra-patuta geratutako enpresaren ordez-kari eta abokatu italiarrei, “gezur-tiak!” oihupean.

Duela hamar urte Candyn 450pertsona inguru aritzen zirenlanean. Kopuru hori jaitsiz joan zenapurka, batez ere azken urteetan,eta enplegu erregulazio espedien-teak eguneroko ogi bihurtu ziren.Enpresak itxiera iragartzeko komu-nikatuan “galera estrukturalak”aipatu zituen eta “lanpostuak amor-tizatu” beharra. Begi-bistakoa estal-tzeko hiztegia zen hura: Txinandiru gehiago irabazi behar duela-etadenak kalera.

Hilabeteotan langileak etengabearitu dira mobilizazioak egiten etalortu dute Bergarako herritar nahizerakundeen konplizitate eta inplika-zioa. Aldundiaren parte-hartzeaerabakigarria izan da negoziazioe-tan. Agurne Barruso DiputatuNagusiaren kabinete buruak azaldudigu nola heldu zioten erronkari:“Jakin genuenean erabaki irmoazela eta Bergarako plantaren itxieraatzeraezina zela, harremanetan jarriginen langileekin eta enpresarekin.

Esku hutsik baina. Langileek eskatuziguten bideragarritasuna aztertze-ko; horrela hasi ginen biltzenberrindustrializazio prozesuetanesperientzia duen jendearekin etaaukera hori mahai gainean jarrigenuen”.

Abenduaren 30ean ordu txikie-tan sinatu zuten lehen akordio batlangileek eta enpresak. Hala, 63aurre-erretiratuentzako diru kopuruosagarria eta kalte-ordain duinalortu zuten, eta inportanteena, gai-nerakoentzat lantegian beste jar-duera industrial bat abiatu ahal iza-teko konpromisoa.

Europan funtzionatu izan duenberrindustrializazio prozesuaKonpromiso hori bi hilabete geroa-go ofizial bihurtu zuten Aldundiak,Candy-Hooverrek eta enpresabatzordeko sindikatu guztiek (ESK,ELA, LAB, CCOO eta UGT) sina-tutako dokumentuan. Horren ara-bera, enpresak alokairuan emangoluke lantegia, beste jarduera indus-trial bat aurrera ateratzeko, eta baitaerraztasun gehiago ere. Langileek,berriz, jasotako indemnizazioabalizko negozio-ildo berri horretaninbertitzeko erabiliko lukete; kasuhorretan Candyk indemnizaziohandiagoa emango lieke.

Halako berrindustrializazio pro-zesuak Europan ohikoak direla dioAldundiak, inbertitzaile berriei ins-talazioak eta diru poltsa bat baldin-tza onetan uzten zaizkie: “Ikusiditugu horrelako prozesuak Fran-

Candy-Hoover etxetresna enpresa enblematikoak Bergarako lantegia itxi behar zuelairagarri zuenetik, langile eta erakundeek sekulako ahalegina egiten dihardute

jarduera industriala mantendu eta beharrari eusteko.

Berrindustrializazio saiakera Bergaran

| URKO APAOLAZA AVILA |

CANDY

Urrats funtsezkoena ezda idatzizkoa izan,jarrera kontua baizik:giro gatazkatsu batetikelkarren artekokonfiantza izatera igarodira alde batekoak zeinbestekoak


tzian eta Italian –dio Barrusok–,herrialde horietako deslokalizatzea-ren inguruko legediak ere sustatzendu hori; halako erabakiak ezin dirahartu saiakera bat egin barik”. Zen-tzu horretan, “babak hor dituzten”langileen jarrera txalogarria irudi-tzen zaio kabinete buruari: “Enple-guaren aldeko apustua egin zuteneta eutsi egin diote mahai gaineanjarritako aukerari”.

Asmo-akordioaren puntu inpor-tanteenetako bat bi aldeen artekooreka da. Candyk jarduera berriaribetoa jartzeko eskubidea dauka,zuzenean edo zeharka bere nego-zio-ildoarekin lehian balego. Langi-leek ere proiektu berriari uko egite-ko aukera dute, lan baldintzekinados ez baleudeke.

Aldundiak beregain hartu zueninbertitzaile berri bat aurkitu etabideragarritasun plana egiteko ardu-ra. Berrikitan aurkeztu die proposa-mena langileei: Bergarako lantegianmotor elektrikodun eskuterrak egi-tea. Luxenburgoko Optimize SA

enpresaren Scoot’el proiektuakaurreikusten du 800 eta 1.000 watt-eko indarra duen eskuter modeloberri bat egitea, 50 zentilitrokopotentziakoa eta 95 kilometrokoautonomia duena.

Denbora tarte laburra daukateorain erabaki bat hartzeko. Aldun-diak epe ertainean eta luzeagoanizango lukeen bideragarritasun eko-nomikoa aztertzen dihardu uneotan,

“ez baitugu jolastu nahi hamarnafamiliaren etorkizunarekin”. Langi-leen artean ere zuhurtzia da nagusi.

Asmatu edo ez, prozesu honekguztiak agerian utzi du lan errefor-mak enpresei aldebakartasunarenalfonbra gorria jarri arren, desin-dustrializazioari aurre egiteko for-mulak badaudela administrazioarenborondatea eta langileen ausardia-rekin. n

Hilabeteotan langileak etengabe aritu dira mobilizazioak egiten eta lortu dute Bergarako herritarren eta nahiz erakundeenkonplizitate eta inplikazioa. Gipuzkoako Aldundiaren parte-hartzea erabakigarria izan da negoziazioetan.

ARGAZKI PRESS / ARITZ LOIOLA


TERMOMETROA

POLIKI-POLIKI EGITASMOA

Poliki-poliki izeneko material didaktikoa sortu dute Katalunian haurrek euskara ikas dezaten.Bartzelonako Euskal Etxean eta Sant Cugat udalerrian jarri dute abian egitasmoa. Helburua dafamilia euskaldunen seme-alabek beste haur batzuekin euskaraz hitz egiteko gune bat izatea.

MATERIAL erakargarri, sustatzaileeta dinamikoen bitartez haurrei eus-kara ikasteko aukera eman nahidiete Katalunian. Hezkuntza-mate-rialaren hezurdura osatzen duteZapataldea izeneko herri berezibateko biztanleen abenturek, nahas-pilek eta gertaerek. Euskaraz hitzegiten dute bertako biztanleek(estralurtarrak, sorginak, euli erral-doiak, bikingoak, harpetarrak, txe-rriak eta dragoiak) eta hori da eurenarteko lotura bereizgarria.

Ahozkotasuna lantzea da egitas-moaren helburu nagusia; haurrekhizkuntza erabiltzea da erdietsibeharrekoa. Ikasturte oso baterakoiraupena dute materialek eta lau gainagusi lantzen dira urte bakoitzean.Esaterako, lehen urterako gai haue-xek proposatzen dituzte: eskola,lagunak, azoka eta oporrak. Ipuinkontaketak izaten dira abiapuntu,baita ondorengo jolas, zeregin etaekintza guztien hari nagusia ere.Gaien inguruko hiztegia lantzeazgain, aditzak eta gramatika egiturakere jorratzen dituzte.

Bartzelonako Euskal EtxeanHaurren Txokoa zerbitzua abiatudute. Etxeko txikienentzako gunehorretan, astean egun batez –ostira-letan bi orduz–, haurrek eurenartean euskaraz hitz egiteko paradadute, jolas egiten duten bitartean.Euskara ulertzen duten 3 urtetikgorako umeentzat antolatutako egi-tasmoa da.

Orain bi urte hasi ziren Poliki-poliki materiala erabiltzen Haur

Txokoan. Ordura arte, oro har,umeek jolas baino ez zuten egitenbertan eta euskara erabiltzearekinbatera, katalana eta gaztelania eretartekatzen zituzten. Azken finean,haurrek katalanez hitz egiten duteeuren ikastetxeetako ikaskideekineta hizkuntza hori erabiltzea ohikojoera izaten da. Bestalde, Txokoanez zuten jolasa eta hizkuntza uztar-tzeko egitura sendorik, ez eta euska-ra irakasteko jarraibide zehatzik.Hori dela-eta, aisialdi tarte horri ete-kin handiagoa ateratzeko asmozjarri zuten abian proiektua.

Pasa den ikasturtean, 3 eta 7 urtebitarteko 16 ikasle izan zituztenHaur Txokoan. Egitasmoak harrera

ona izan zuen eta baikor dira antola-tzaileak: haurrek euren artean eus-kara erabiltzea lortu zuten aisialdikobi ordu horietan bederen, baita ira-kaslearekin ere. Taldean adin ezber-dineko umeak egonik, guztien moti-bazio maila mantentzea ez delaerraza izan gaineratu digute ardura-dunek.

Zorione Aperribay da haurrenTxokoko hezitzailea. Iaz, berak era-bili zituen lehenengoz Poliki-polikiegitasmoko materialak Txokoan, etaaurten ere ildo beretik ari diralanean. Umeen beharretara hobetoegokitzeko, bi talde sortu dituzte: 3-6 urte bitartekoena (8 haur denera)eta 7-10 urte artekoa (12 kide).

| SAIOA LABAKA |

Haurrek Katalunian euskarazegin ahal izateko gunea

Sant Cugateko Haur Txokoan, guraso eta seme-alabak.


POLIKI-POLIKI EGITASMOA - TERMOMETROA

Guraso mistoak eta haurhirueledunakHaur Txokora hurbiltzen direnhaurren familiak kasu guztietanmistoak direla dio Aperribayk:gurasoetako bat euskalduna izanohi da eta bikotekidea ia betikatalana. Dena den, badira bestelekuetakoak ere; esaterako, kana-riarrak eta italiarrak. Irakasleakadierazi digu haur guztiak hirue-ledunak direla eta euren etxeetanahalegin handia egiten dela eus-kara, gaztelania eta katalana nor-maltasunez bizitzeko. Gurasoasko beldur baitira seme-alabekez ote duten ama-hizkuntza etahorrekin batera identitate zatibat galduko.

Sant Cugateko Gure Txokoa2013ko urte amaieran, Bartzelo-na probintziako Sant Cugat uda-lerrian, 12 bat familia euskaldu-nek euren haurrak giroeuskaldunean hezteko helburuzGure Txokoa elkartea sortuzuten. Udalerriko kultur etxeanastean bitan hasi ziren elkartzenhaurrek euskara landu zezateneta gainontzeko umeekin aisial-dia euskaraz bizi zezaten. Han-dik gutxira, Bartzelonako EuskalEtxera jo zuten hezitzaile batenbila, eta Zorione Aperribayrekinhasi ziren lanean Poliki-polikimateriala jorratzen.

Leire Irigaray donostiarra izanzen elkartearen sustatzaileetakobat eta berak azaldu dizkigu eki-menaren nondik norako nagu-siak. Sant Cugateko haurtzainde-gi batean egin zuen topolehenengoz ama euskaldun bate-kin eta hortik abiatuta hasi zirenharreman sarea pixkanaka zabal-tzen, handik eta hemendik.Herriko aldizkarian iragarkiajarri zuen Irigarayk familia eus-kaldunak bilatzeko asmoz. SantCugateko euskaldunen sareazabalagoa bada ere, egun, hamarbat familia euskaldunek partehartzen dute egitasmoan eta adinbertsuko seme-alabak dituzte, 3-6 urte artekoak. Asteartero bil-tzen dira Haur Txokoan. “Sor-presa handia izan da SantCugaten hainbeste familia eus-kaldun bildu izana, eta gainera

euren seme-alabekin euskarazmintzatzen direnak. Pozik gaudezentzu horretan”, dio Irigarayk.

Oro har, Sant Cugateko fami-lia gehienak ere mistoak dira,bikote euskaldun-katalanek osa-turikoak. Etxe barruko hizkun-tza kudeaketaz galdetu dioguekimenaren sustatzaileari: “Gureetxean, bikotekidearekin katala-nez hitz egiten dut. Noizeanbehin, euskara erabiltzen duguberak zer edo zer ulertzen duela-ko, baina oso gutxitan. Haurreieuskaraz egiten diet nik eta biko-teak katalanez. Oro har, gurasogehienek horrela jokatzen dute”.

Gurasoak pozik daude HaurTxokoaren dinamikarekin. Beha-rrezkoa ikusten dute familiatikkanpo haurrek euren artean eus-karaz hitz egiteko eremua izatea.Badirudi, gainera, haurrei fun-tzionamendua eta edukiak erakar-garri zaizkiela. Balorazio positi-boa egiten dute etaegitasmoarekin aurrera jarraitze-ko asmoa dute. “Zailena ikustendudana da Txokoko haur guztiekeuren artean euskaraz hitz egitea.Denek ez dute euskara mailabera, batzuek oso ondo mendera-tzen dute, beste batzuek ez hain-beste… eta euren joera da katala-nez hitz egitea. Lorpen handiaizango litzateke talde horretaneuskara izatea harreman hizkun-tza. Ahalegina egingo dugu”.Gainera, Haur Txokoko eskolendinamikarekin etxean ere jarraidezakete gurasoek, nahi izanezgero, Poliki-polikik nahi adinamaterial baitu horretarako.

Egitasmoaren zabalkundeaBartzelonako Euskal Etxean etaSant Cugaten egitasmoak izanduen harrera ona ikusirik, ekime-naren antolatzaileek jakinarazidigute proiektua Kataluniakobeste eskualde batzuetan abianjartzeko egokia izan daitekeela,baita euskara hizkuntza gutxituedota bertako hizkuntza ez denlurraldeetan ere. Harago joanez,Euskal Etxeen sarea baliatuzEuropa eta munduko EuskalEtxeetan ere jar liteke abian. Egi-tasmoa ezagutarazteko lanetanhasiko dira, poliki-poliki. n


TERMOMETROA

FRANTZIAN BIPARTIDISMOA kolokanzegoela iragarri genuen lehen itzuli-ko emaitzak aztertu ondoren. Alta,FN geldiarazia izan da. Horren era-gile nagusiak izen berezia dauka:Nicolas Sarkozy. UMPko buruberriak Frantziako presidentziaraitzultzeko burua hartu du berriz ere.

Departamenduetako bozei egindiegun lehen argazkia da honakohau: UMP eskuindarra jalgi da garai-le. Zentristek lekua berreskuratu dute–Modem-eko Françoise Bayroukburua altxatu du berriz ere–. Ezkerrahondoratu da, PSren porrota eraba-tekoa izaki. FNren indarra bistakoada (bozen %20 erdietsi ditu), alabai-na hauteskunde sistemak mugatzendu haren indarra. Bestalde, bozemai-leen %50ak baino ez du bozkatu.Demokrazia ez da batzuek agertunahi duten behar bezain osasuntsua.

Hollanderen eta Vallsen ezina Departamenduek ez dute benazkomuntarik, baina boterea kudeatzendutenentzat berealdiko instituzioakdira estatuko politikagintzan. Sar-kozyk ongi baino hobeto baliatu dituoraingoan. FN indartsua geldiarazidu presidentziara bidean eta UMPkobeste buruak –Fillon, Copé eta Jupéarerioak– neutralizatu ditu denboralaburrean.

François Hollande presidenteaketa Manuel Valls lehen ministroakEliseo eta Matignoneko besaulkieitinko atxikiak eta benetako autokriti-ka egin gabe segitzen duten bitartean–ezkerra erakundeetatik erauziz–,

hauteskundeek Bayrou zentrista Sar-kozy eskuindarraren lehiakide legezjarri dute berriro ere, Frantziako poli-tikaren paradoxa agerian utziz.Eskuina eta zentroa indar aliatuakdira, alta, arerio gisa agertu nahi duteberriz ere. Efektu politiko zinezengainagarria.

Lasserre departamenduaren buru,baita abertzaleek burua ageri erePirinio Atlantikoak departamenduaeskuindarrena izan da historikoki,indar zentristek kudeatua. Ezkerrakgobernatu du azken legealdian–PSko Labazéeren eskutik–, alabai-na Jean Jacques Lasserre berresku-ratzeko zorian da berriz ere. Zentro-eskuinak 27 kantonamenduetako

hamabost bereganatu ditu, IparEuskal Herrian zortzitan nagusituda. Errobi-Aturri eskualdean EHBai koalizioko Fabienne Ayensa etaAlain Iriart kontseilariek ordezkatu-ko dituzte indar abertzaleak. Ezke-rreko abertzaletasunak bi ordezkariditu lehen aldikoz.

EH Bai indarra errotuta dago.Bost kantonamendutan lehiatu dabigarren itzulian eta 24.661 boz lortuditu. Bigarren indar bozkatuena izanda. Frantzian ez bezala –FNren efek-tua gutxietsi gabe– ezkerreko aber-tzaleek gero eta eragin handiago dutedepartamenduko politikan. Haatik,eragin horren emaitzak ikuskizundira oraindik ere. Izan ere, euskal ins-tituzioa da abertzaleen xedea. n

Hautesleen erdiak besterik ez du bozkatu. Zentro-eskuinak 67 departamendutan irabazi du,ezkerrak 34tan. Departamentuetako 28 kontseilu ezkerretik eskuinera pasa dira. Fronte

Nazionalak (FN) bat bera ere ez du lortu. Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Nagusia eskuinaksostengatutako zentristen eskura itzuli da. EH Baik emaitza onak lortu ditu Iparraldean.

Sarkozy garaile, PS hondatua,FN gelditua eta EH Bai indartsu

Jean Jacques Lasserre Paueko Kontseilu Nagusiko burua izan liteke berriz ere.

| MIKEL ASURMENDI |

DEPARTAMENDUETAKO BOZAK

GA

IZK

AIR

OZ


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| IGOR AGIRRE |

MIREN PEÑA, 43 urteko emakume langile nafarra,sistema kapitalista honen azken biktima da orain-goz. Sistema honi berdin zaio bere zerbitzura dau-den pertsona hauen egoera humanoa, etekinak bai-zik ez ditu bilatzen. Miren bakarrik bizi zen eta 20urteko alaba zuen. Bizitzari uko egin zion martxoa-ren 21ean, bere bankuaren gutuna jaso ostean. Ara-zoak zituen hipoteka ordaintzeko, langabezia pres-tazioa bukatu baitzitzaion. Gutunean bankuakjakinarazi zion ez zuela betetzen hipoteka birnego-ziatzeko baldintzetako bat. Oraindik ez zen etxega-betzerik egon, baina dirudienez, gutun hori izan zenazken tanta egoera dramatikoak gain hartzeko.

Miren LAB sindikatura afiliaturik zegoen. 2013koirailean kaleratu zuten hamar lankiderekin OrkoiengoFaurecia plantatik –Volkswagen hornitzen duenenpresa–. Lanik gabe, langabezia prestazioa jasotzenhasi zen eta hilero-hilero ordaintzen zuen hipoteka.Baina prestazioa amaitzean hipotekari aurre egitekozailtasunak etorri ziren. Bankuaren gutuna jaso ondo-ren, Laboral Kutxako bulegoan bilera baterako deitu

zuten martxoaren 23rako. Bazterketaren marra igaro-ta eta balizko etxegabetzearen beldur, Mirenek nahia-go izan zuen bilera horretara ez joan, bi egun lehena-go aitak hilda aurkitu zuen Artika herriko bere etxean.Bere buruaz beste egin zuen. Aritmetika kapitalistazoritxarrekoa bete da: despidoari gehitzen badiozuetxegabetzearen beldurra, heriotzarako probabilitatehandiagoa izango duzu.

Miren ez da lehena ezta azkena izango ere, tama-lez. Bi urtetik hona Euskal Herrian jadanik hainbatlagunek egin du bere buruaz beste, etxegabetu eginbehar zituztelako, langabezian geratu zirelako edobi arrazoiengatik batera. Langile baten azkenekosuizidioa ere Nafarroan gertatu zen, Altsasuko Sun-sundegui enpresatik kanporatua izan zen pertsonabatena, hain zuzen. Ea behinik behin halako egoe-rek beste sistema ekonomiko-sozial bat eraikitzerabultzatzen gaituzten, ororen gainetik giza duintasu-na errespetatuko duena.

Juan Mari Arregi

Kapitalismoaren biktimak

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

EH BILDUK Eusko Legebiltza-rrean aurkeztuko duen lege propo-samenak EAEko enpresen hizkun-tza-betebehar rak zehaztea duhelburu, kontsumitzaileek infor-mazioa euskaraz zein gaztelaniazjasotzeko duten eskubidea berma-tzeko.

EAEko biztanleei begira aritzendiren enpresa eta establezimenduguztiei ezarriko lieke legeak bezero-ekiko harremanak euskaraz ereeskaintzeko betebeharra, “betieremalgutasunez, inposaketarik gabeeta tokian tokiko egoera soziolin-guistikoa kontuan hartuta”.

Onartzeke dagoen proposame-nak urtebeteko epea ematen dieenpresei euren bezeroekiko ida-tzizko har remanak euskarazeskaintzeko. Ahozko komunika-zioaren kasuan, urtebete izangolukete 50 langile baino gehiagokoenpresek; bi urte 5 eta 50 langilear tekoek eta lau ur te 5 langi lebaino gutxiagokoek.

Komunikazio-operadore, energia-konpainia eta finantza-erakundeenkasuan bakarrik ezarriko lirateke isu-nak legea bete ezean, zerbitzu uniber-tsalak eta interes orokorrekoakeskaintzen dituztelako.

Jaurlaritzak 2008an onartu zuenkontsumitzaile eta erabiltzaileen hiz-kuntza-eskubideei buruzko dekretuabaina Eusko Jaurlaritzak onartu due-nez, betetze-maila eskasa izan du.

Enpresa eta establezimendu guztieiezarriko lieke legeak bezeroekikoharremanak euskaraz ere eskaintzekobeharra.

BE

RM

EO

KO

UD

ALA

Udal aktak euskarazbidaltzea legezkoa

CARLOS URQUIJO Espainiako Gober-nuak EAEn duen ordezkariari halaxegogorarazi dio epaileak. IrurakoUdalari arrazoia eman eta udal aktakEspainiako Gobernuaren EAEkoordezkaritzara euskaraz bidaltzealegezkoa dela ebatzi du DonostiakoAdministrazioarekiko Auzietarako 3.epaitegiak. Udaletatik euskaraz hela-razten diren dokumentuak ez onar-tzea “hizkuntzaren ofizialtasuna ezaitortzea” dela arrazoitu du.

Epaiak ez du “zentzuzkotzatjotzen” EAEn euskaraz idatzitakodokumentuak ez onartzea Espainia-ko Estatuko Administrazio Oroko-rrak, “ulertuko ez balitu bezala”.

Gernikako Estatutua duela 35urte onartu zen eta EuskararenLegeak 32 urte ditu, horrenbestez,botere publikoa “derrigortuta dagoautonomia erkidegoan hizkuntzahorretan egiten diren herritarreneskaerak jaso, tramitatu eta erantzu-tera”, epaian ebatzi dutenez. Autoabehin betikoa da.

Enpresek bezeroei euskarazko zerbitzuabermatzeko lege proposamena aztergai


TERMOMETROA - NET HURBIL

Ukrainako kanpo aferetarako ministro Leo-nid Kozhara –erdian eserita hizlariari begira–US-Ukraine Business Council (USUBC) era-kundeko buruzagiekin iazko urriaren 8anegindako bilkuran. Ikustekoa da USUBCkobazkideen zerrenda luzea, industria aeroes-pazialekoak, agro-industriakoak, aholkulari-tzakoak, banka eta finantzakoak, informati-kakoak, Gobernuz Kanpoko Erakundeak...Elkartean parte hartzen dute AEBek Ukrai-nan edukitako sei enbaxadore ohik etaUkrainak AEBen enbaxadore edukitako OlehShamshurrek. Hau gaur egun senior advisorari da Hill + Knowlton Strategies publicrelations alorreko multinazionalean. Komuni-kazioaren alorreko aholkulariok ezinbesteko-ak dira operazio komertzial handietan aginta-riak bezala herritarren iritzia kontrolpeanedukitzeko, iritzi publikoa esaten zaiona. Hill+ Knowltonek Ukrainan daukan burua Mon-santoren aholkulari ere ari da.

GARAI GARRATZAK UKRAINAKOherritarrentzat, Kieveko legebiltza-rrak martxo hasieran onartu dituenaurrekontuek iragartzen dutenez.Politika sozialetan, klase guztietakomurrizketak. Inflazioa ofizialki–zenbait adituk diote askoz handia-goa dela– %28an daukan herrial-dean jubilatuei pentsioak %15eanjaitsiko zaizkie. Tonu berean aurre-kontuen atal orotan.

Neoliberalismoaren biblia denThe Economist-ek “The new Greece inthe east” kronikan azaldu du Nazio-arteko Diru Funtsak (NDF) Kieve-ko gobernuarekin sinatu duen mai-leguan aurreikusten dela 2013tik2017ra bitartean estatuaren gastusoziala –langabezia subsidioak,ezintasuna dutenen soldatak, etaabar– %30ean moztu direla.

2013an Ukrainako lehendakariViktor Ianukovitxek uko egin zionNDFk eskaintzen zion 15.000milioi euroko maileguari, horrenordez nahiago zuelako Errusiakgasaren prezioan agindu zion13.600 milioiko deskontua. Bainahori iraganeko kontua da. Ianuko-vitx bota zuten eta NDFrekikoituna dago martxan, aipatu 15.000milioiak epe laburrera, epe luzeraagintzen direlarik 36.000 milioigehiago. Zeren truke?

Estatuak argaldu egin behar omenduenez, gastatzeko ahalmena galdu

alegia, Naftogaz konpainia publiko-ari emandako laguntzak ere moztuegin behar dizkio. Oinezko herrita-rraren kalterako hau ere: ondokoasteetan etxe bakoitzak berotzekoeta kozinatzeko darabilen gasalehengoaren halako bi pagatubeharko du, edo gehiago.

Donbasseko gerraren zalaparta-rekin mendebaldetarron belarrieta-ra ez dira iritsi murrizketen kontraUkrainan langileek eta herritarrekburututako protesten hotsak. Han-dienetakoa abenduaren 29an eginzuten parlamentuaren aurrean,NDFekiko ituna eztabaidatzen arizirenean.

Zenbait hedabide txikik azalduzuenez, langile erakundeek salatuzituzten iragarritako neurriak: inpor-tazio guztientzako %5-%10eko zer-gak, jubilatuen pentsioentzako%15eko zerga, 60 metro koadrobaino handiagoko etxeentzako zergaberria, irakasle eta medikuen enple-guak urritzea, soldata eta pentsioakez eguneratzea inflazioaren arabera,ikatz meategiak ixtea ekialdekoeskualdeetan, errepide eta trenbi-deak pribatizatzea...

Panorama beltz horretan onura-dun bakarrak militarrak eta oligar-kak dira: gastu militarra Barne Pro-duktu Gordinaren %1etik %5eraigo da, langileen soldaten gaineanpatronalak ordaindu beharrekoa jai-

tsi %42tik %16ra. Ukrainak NDFa-rekin hitzartutako itunak, ordea,murrizketa sozialez gain badu besteosagai bat herrialdearen ondasunpreziatuena hankaz gora jarrikoduena.

32 milioi hektarea goldatuz,Errusiaren ondoren Ukrainakdauka Europako soro eremurikzabalena. Bertako chernozem (lurbeltz) famatuak baimentzen dio iza-tea Europan txapeldun arto ekoiz-pen eta esportazioan, bigarren eki-lore produkzioan –mundukoekilore-olio esportatzaile nagusia–eta liderra gari eta garagarretan ere.

Lurraren salmenta liberalizatu Izugarri aldatu da nekazaritzaUkrainan 1991tik hona. SobietBatasuna eroririk, estatuarenakziren lurrak –kolkhoz etxalde han-dien bidez kudeatuak– pribatizatuegin ziren, baserritar bakoitzari 4hektarea inguruko eremua izenda-tuz. Geroztik, ordea, lurraren jabe-go erreala eta oro har nekazaritzakojarduera osoa gero eta esku gutxia-go eta enpresa handiagoetan kon-tzentratu da.

Lur aberats horien goseak zeu-den eta daude Mendebaldeko kor-porazio handiak. Horregatik daudeagro-industriako korporazioakNDFk Kievekin hitzartu itunarenerdi-erdian.

“Ekialdeko Grezia” deitu dio The Economistek Ukrainari,Munduko Bankuak eta Nazioarteko Diru Funtsak antzekoerrezeta ezarri dielako krisiaren aurrean: gastu sozialen

murrizketa basatiak herritar xehearen kaltean etanazioarenak diren natur baliabideak multinazionalei

eskaintzea. Gerraren atzean beti dago dirua.

Ukrainako gatazkakbadu irabazlea:

Monsanto du izena

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

Ukrainako krisiaren alderdi hauzehaztasunez azaldu du Kalifor-niako Oakland Institute erakun-deak, korporazioen jar raipenzorrotza egiten duenak. Oaklan-dek, agiri luzeagoen artean, Elisa-bet Fraserrek egindako laburpenhau plazaratu du: “The winners andlosers of Ukraine’s austerity agenda”(Ukrainako austeritate agendannortzuk dira garaile eta nortzukgaltzaile).

“NDF eta Munduko Bankua–dio Fraserrek– bultzaka aritu diraUkrainak ezabatu dezan nekazari-tzako lurrak saltzeko moratoria.Iazko martxoan Heinz Strubenhof-fek, Munduko Bankuak agro-industriako inbertsioetarako dau-kan buruak, esan zuen garaia iritsia

dela lurraren pribatizazioaz hitz egi-ten hasteko eta presa sartu zionUkrainari ‘hasi dadin dena presta-tzen laborantzako lurraren salmen-tak baimentzeko’, atzerriko inber-tsiogileei esan nahi da”. Etxaldekolektiboak desegin eta estatuarenlurrak banatu zirenetik, salmentarendebekua egon da de facto, motaroriamoduan.

Ukrainako gobernuari eskatuzaion beste neurri bat da laboretransgenikoen debekua ezabatzea.Agro-industriak munduan daramanestrategia ezagutzen duena ez daharrituko, pakete berean globalizatubaitituzte lurren eroste edo lapurre-ta, etxaldeen industrializazioa etalabore genetikoki eraldatuen heda-tzea.

Hau Ukrainan nola gauzatu denJoyce Nelson ikerlari kanadarrak,erakutsi du. Besteren artean “Sul-tans of Sleazy: PR & the Media”(Ustelkeriaren jauntxoak: harremanpublikoak eta hedabideak) liburua-ren egileak, Counterpounch guneaurrerazalean plazaratu du “Ukraineopens up for Monsanto, land grabs andGMOs” (Ukrainako ateak zabalikMonsantorentzat, lur lapurreta etatransgenikoentzako).

Debekua kendu aurretik, 2013an,Monsantok 140 milioi euro inberti-tu zituen Ukrainan hazi transgeni-koen enpresa batean. Bere aldelobbygintzan aritu dira aurretik etaondoren Ukrainako lurjabe handienelkarteak. Horien babesean Mon-santok abiarazi zuen Grain Basket ofthe Future (Etorkizuneko LaboreenSaskia) proiektua

Joyce Nelsonek kontatu duenez,multinazionalen lobbygintzangarrantzia berezia eduki du US-Ukraine Business Council (AEB-Ukraina Negozio Elkartea) delako-ak. Bertan parte hartzen dute biherrialdeetako agintari politikoek,AEBetako agro-industriako firmahandiek eta kimikan bezala biotek-nologietan munduko liderrak direnMonsanto, DuPont, Syngenta,Bayer eta Dow konpainiek.

Burtsako inbertsiogileei ahol-kuak ematen dizkien Seeking Alphaguneak idatzia: “Monsantoren posi-zioek irabazi egingo dute Ukraina-ko krisiarekin (...) Krisitik ateratze-ko Ukrainak bere baliabidepreziatuena erabili beharko du etaMonsanto ondo kokatuta dago pro-betxua ateratzeko”. Horra gerra onbaten bentajak. n


IPAR EUSKAL HERRIAN joanden martxoko udal hauteskundee-tan ikusi zen abertzaleen botoajadanik ez zela bazterrekoa. Hau-teskunde mota desberdina badaere, departamenduko hauteskun-deetan joera berretsi eta abertzale-tasunaren esparrua finkatzen aridela ikusi da.

Sakabanatuta agertzeko joeraizan dute abertzaleek, bainaoraingoan gehiengo handiaEH Bairen inguruan egituratuda eta emaitzak oso onak izandira: hamabi kantonamendue-tatik bostetan bigarren itzulirairagan ziren eta horietakobatean, Errobi-Aturrin, boto-en ia %38ra iritsiz. Hori marka itze-la da abertzaletasunarentzat. Urteluzetan PS eta eskuinaren artekobisagra gisa jardun badu ere, orain-goan ikusten da bigarren posizioahar dezakeela eta horrek alternatibaizaera ematen dio. Marka da baitaere Fronte Nazionala botoen%14ra hurbiltzea, Frantzian bainoaskoz apalago, baina hemen inoizbaino gehiago.

Ikusgarria izan da Errobi-Atu-rrin bigarren itzulian EH BaikFronte Nazionalaren aurrean lor-tutako nagusitasuna –%74,3/%25–, kantonamendu guztietakohandiena. Horrek garbi erakustendu Fronte Nazionalarekiko dago-en arbuioa, baina EH Baiko hauta-gaitza era ikusgarrian agertzea ereahalbideratu du. Fabienne Ayensaeta Alain Iriart izango dira aber-tzaleen ordezkariak Paueko Kon-tseilu Nagusian.

Parte hartzearena da beste datuesanguratsuetako bat: boto emai-leen erdia etxean geratu da IparEuskal Herrian. Hauteskundeenbalioaz hitz egitera behartu behar-

ko lukete ezinbestean datu horiek,baina ez da hausnarketa zabaldu-ko, ez da gehiegi interesatzen.Europako Batasuneko iazko hau-teskundeetan boto eskubideazutenen %43,09k bozkatu zuen,eta analista ofizialak pozik agertuziren, 2009ko hauteskundeetan%43koa izan zelako eta, beraz,zerbait hobetu zelako.

Gainerakoan, zentro-eskuinanagusitu da Frantzian, baita IparEuskal Herrian ere. FrançoisHollanderen orain arteko politikagogor zigortu nahi izan dutelehendakaritzara aupatu zuten sek-tore guztiek eta Alderdi Sozialistakdanbateko handia hartu du orohar. EBko austeritate haizeek era-man zuten Hollande Eliseora,baina bere politikek etsipena eka-rri dute zentro-ezkerreko botoemaileen zati handi batera. Nico-las Sarkozy UMPko buruak ulertudu ateak irekiak dituela 2017kolehendakaritzarako eta data urrunbada ere, bera badoa.

ARNALDO OTEGI askatu eta gai-nerako euskal presoak etxeratzekooso izen garrantzitsuak bildu ditunazioarteko kanpainak ,besteakbeste, José Pepe Mújica, FernandoLugo. José Manuel Zelaya, LucíaTopolansky, Desmond Tutu, Mai-read Maguire, Adolfo PerezEsquivel, Ahmed Kathrada, Ange-la Davis, Cuauhtémoc Cárdenaseta Gerry Adams.

Izen oso esanguratsuak dira.Horietako askok ezagutzen dituzteespetxeak barrutik eta logikoa iru-ditzen zaie euskal presoek ere etxe-rako bidea har dezaten hemengogatazkak konponbidearen bideahartu duenean.

Arnaldo Otegiren izenak ema-ten du aukera euskal presoen auzianazioarteratzeko. Munduan logikoa

ikusten da gatazketako minabakerako erabiltzea horretarakobaldintzak direnean; ondoriolatzak orbanak sendatu eta etor-kizuna eraikitzeko baliatzea.Otegi izan zen ETAkoa etaespetxean izan zen horretatik.Gaur egun, aldiz, euskal gizarte

osoak onartzen du ETAk bere jar-dun armatua amaitzeko giltzarriizan zela bere lana. Espainiako jus-tiziak, aldiz, espetxeratu egin zuenhorregatik eta berarekin Bateragu-ne auzian epaitutakoak. Bestelako-rik erabakitzen ez bada, datorren2016ko udaberrira arte egon behar-ko dute espetxean, sei urte eta erdi-ko kartzela zigorra osorik bete arte.

Munduko gatazkei begira, ez dahain harrigarria gobernu eta esta-tuak gisako jarrerak izatea haienaurka jardun direnekin; harrigarrie-na da bakea eta bizikidetza sendo-tzeko aukerak daudenean hauek ezbaliatzea. PPk presoen sostengumundua aldiroko atxiloketekin itonahi izatea ez da harrigarria, alde-rantziz, jadanik ez da besterik espe-ro. Harrigarriena da Otegiren aska-tasuna eskatzeko alderdi etainsituzio garrantzitsu gehienenaldetik dagoen mugimendu urria.Adierazgarria ere bada, baina lasai,espetxetik ateratzerakoan, gehienekesango dute zein ozen salatu etazein gogor eskatu zuten bere aska-tasuna. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Harrigarriena da Otegirenaskatasuna eskatzeko alderdieta instituzio gehienen aldetikdagoen mugimendu urria

Nik eskatu nuen

ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2453. Argia)BERTSOLARI FINALAAzkune Arrizabalaga Sendia (Azpeitia)Blanca Lopez Garcia (Gabiria)

EUREKAMikel Arrazola Aranzadi (Donostia)Nekane Ariz Eskisabel (Usurbil)

EKAINBERRILourdes Iruretagoiena Laka (Zarautz)M. Pilar Zeberio Begiristain (Andoain)Jose Aierbe Mendizabal (Beasain).

PAUL SAN MARTINJuankar Bermejo Mateos (Laudio)Josune Arandia Belaustegi (Lemoa)Javier Duoandikoetxea (Arrigorriaga)Edurne Zuazabeitia Olabe (Gasteiz)Jon Goti Mendiola (Usansolo)

OKATXULeire Elizagarai Rodriguez (Gasteiz)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]/gunea

NOLA BELZTU BEHAR ZURIA

ANTZEZLANA

4 lagunentzakobina sarrera

Apirilak 24, UsurbilOrdua: 22:00 Lekua: Sutegi

Iruñeko Planetarioa


Antso Ramirez, z/gIruñea NAFARROA

www.planetario.org

JORGE OTEIZA FUNDAZIO MUSEOA


De la Cuesta, 7Alzuza NAFARROA

www.museooteiza.org

Erlea gure sendagile

liburua

www.argia.com/denda

INGURUABENTURA

AGUAKEKO ARROILA JAITSIERA

(1. maila) 4 lagunentzako bina saio

San Juan kalea, 18Albeniz ARABA

www.inguruabentura.com1

3

5

2

4

Gernika Batailoia nazien aurka Euzkadik merezi zuen · 2015-04-13 · un cop de mà adierari egiten...

Documents

Transcript of Gernika Batailoia nazien aurka Euzkadik merezi zuen · 2015-04-13 · un cop de mà adierari egiten...