Garuneko minbizia operatzeko teknika berria Basurtun · 2015-06-22 · 22. zenbakia ui 2015eko...

22. zenbakia2015eko ekainaosatuberri

Garuneko minbizia operatzeko teknika berria Basurtun

22osatuberri15-06_Maquetación 1 2015-06-18 15:40 Página 1

agenda .............2irakurlearen txokoa .............3

geure zerbitzuakGaruneko minbizia operatzeko teknika berria .........4-5

jakin berri /efemerideak.............6kolaborazioa

Idoia Benito López .............7bidaiak mundutik zehar

Eivissa eta Formenteran, euskaraz.........8-9adituak

Carmen Valois......10-11atzera begira

Petrikiloak ......12-13aholku medikoakAire girotuaren arazoak .....14-15

arnasguneakItxina .....16-17

urratsakOspitaleko sukaldea.

Ehun errezeta osasungarri ....18-19unibertsitatetik

Eñaut Agirre eta Gillen Orbeaskoa ...20-21bizitza lanetik kanpo

Enrique G. Arza ..........22denbora-pasak...........23

agenda«Osasuna, pertsonekiko konpromisoa»prestakuntza-zikloa

Ekainaren 18tik irailaren 2ra.

UPV/EHU-ren XXXIV. uda-ikastaroen barruan.

Izena emateko epea zabalik dago maiatzaren 4az geroztik.Zikloak 19 ikastaro dauzka guztira, eta horietariko 3euskaraz dira. Hauexek:

UZTAILA

«Gaur egungo bizkarreko arazoak»ikastaroa

Uztailaren 9 eta 10ean, Donostian, Miramarjauregian.

Zuzendaritza: Angel Bidaurrazaga Vandierdonck. Medikua.Medikuntza eta Odontologia Fakultatea. Leioa. UPV/EHU.

Helburuak: bizkarreko ezaugarri anatomiko, fisiologiko etabiomekanikoak irakastea, bizkarrean ematen diren ohikopatologiak izendatu eta horien zergatiak azaltzea,patologia horien aurrean dauden tratamendu medikoak etafisioterapeutikoak erakustea, eta bizkarraren osasunerakogomendioak aurkeztea.

«Jendaurrean hizketan» ikastaroa

Uztailaren 29 eta 30ean, Donostian, Miramarjauregian.

Zuzendaritza: Andoni Egaña Makazaga. Bertsolari etaidazlea. Mintzola Fundazioa. Villabona.

Jendaurrean hizketan aritzea, askotan buruhauste etasufrikario dena, gozamen bihurtzea da tailer honenhelburua.

IRAILA

«Osasuna etxean» ikastaroa

Irailaren 3 eta 4an, Donostian, Miramar jauregian.

Zuzendaritza: Felix Zubia Olaskoaga. Medikua.Donostia Unibertsitate Ospitalea.

Helburuak: osasuna zer den ikastea, eta gureosasunean zerk eragiten duen; heriotza-arrazoinagusiak eta osasun-arazo handienak ezagutzea;gaixotasun kardiobaskularrak, minbizia, dementzia…ezagutzea, eta horiei aurre egiteko bideak lantzea, etaabarren abarra.


Argitaratzailea:Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 75 - [email protected]

Erredakzio-kontseilua: Xabier Arauzo, Mikel Maioz

Euskara-zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege-gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Ianire Renobales

Uda badator eta, ba al daukazu plater gozo eta osasungarriren baten errezeta errazik sasoi horretarako?

BARAZKI FRIJITUAK

Osagaiak lau lagunentzat:- Kuiatxo bat (kalabazina)- 2 azenario- Tipula fresko bat- 2 piper berde-Piper gorri bat-Pitata bat / Cherry tomateak-Olioa-Añanako gatza

Prestaketa:Barazkiak garbitu, eta zatitu. Badira zatitze-ko era asko, baina norberak nahi duenmoduan egin dezake. Nik kuiatxoa kubotanzatitzen dut, piperrak eta azenarioa julianaeran, eta tipula neure modura, zati irregula-rretan.Bi zartaginetan egingo ditugu barazkiak.

Batean, kuiatxoa, piper berdea eta tipulaoliotan arin frijituko ditugu, denak batera.Aldi eta era berean, beste zartaginean, le-hendabizi piper gorria frijituko dugu, etagero azenarioa. Barazkiak ondo egindadaudenean, xukatu, eta erretilu batean ja-rri. Lehenengo geruzan kuiatxoa, piper ber-dea eta tipula zabalduko ditugu, gero pipergorria, eta azkenean azenarioa.Amaitzeko, patata frijituekin edo cherry

tomate salteatuekin aurkeztu.Jateko momentuan Añanako Gatz Hara-

neko gatz-lorearen ezkata kurruskariakgehitu, jankide bakoitzaren gustura. Onegin!Joseba (Zuzendaritza Nagusia)

PASTA-ENTSALADA FRUITU LEHORREKINOso gustukoa dut pasta-entsalada zenbaitfruitu lehorrekin jatea. Pasta, uraza etatomateaz gain, ahabiak, pinaziak, intxau-rrak eta mahaspasaz hornitzen ditut neureentsaladak. Ahuntz-gazta errulo-zatiak erebotaz gero, itzel gozoa izaten da.Azkenik, gatza eta oliba-olioa botatzen

diot; ozpinik ez, gorroto dut eta.Iratxe (Barrualde-Galdakao ESIa)

AHUAKATEZKO IRABIAKIA- Ahuakate bat (azala eta hezurra kenduta)- Basokada bat esne- Azukrea (bi kafe-koilara)Irabiagailu elektrikoan jarri osagaiak

eta… on egin! Hori bai, kontuan hartu ka-loria pila bat duela!Carmen (Donostialdea ESIa)

ANANA-ENTSALADA

- Anana bat- Kilo erdi ganboi- 3 arrautza egosi- Saltsa arrosaGanboiak, arrautzak eta letxuga txiki-

txiki eginda nahastu katilu handi batean.Nahi izanez gero, txatka ere gehitu diezaio-kegu. Bestetik, anana moztuko dugu erdi-tik, barrukoa hustuko, eta bigunena apro-betxatuko. Txiki-txiki egingo dugu, etakatilura botako. 8-12 ganboi gordeko ditu-gu, bukaeran anana-erdi bakoitza apain-tzeko.Saltsa arrosa egiteko, aurrena, maionesa

egingo dugu arrautza, olio, gatz eta ozpi-narekin. Egina dagoenean, ketchupa bota-

ko diogu arrosa jartzeko (niri argia gustatzenzait), brandy pixka bat ere bai, eta ondo ira-biatuko dugu.Saltsa arrosa katilura botako dugu, eta

dena nahastuko. Horrekin bi anana-erdiakbeteko ditugu, eta erdi bakoitzari 4-6 ganboijarriko dizkiogu apaintzeko.Ananari xerra bat mozten diot azpiko

aldian, platerean ongi mantentzeko.Listo. On egin!!!!

Mikel (Gipuzkoako Osasun MentalekoSarea)

ENTSALADA BERMEOTAR ERARA

Osagaiak (2-3 pertsona):-2 patata-3 arrautza-Atun fresko zati bat (hegaluzea), 3-4 atza-

mar lodi-Olioa-Berakatza (3 atal)-Kaiena, aukeran

Patatak egosi eta hozten itxi. Arrautzak ereegosi eta hozten itxi. Atun freskoa egosi.Egosteko modua hauxe da: ontzi sakon baturagaz bete eta gatza ikara barik bota. Atunaurperatu eta ordubete euki. Ordua pasa etagero sutan jarri eta egosten itxi, erdiko hezu-rra erraz soltatu arte. Hozten itxi.Patata-xerrak ebaki eta entsaladera bate-

an polito jarri. Arrautzak ebaki eta ganeanipini. Atuna eskuz zatitxoak egin, eta bardin,ganean jarri. Breba (olio errea) egin olio etaberakatzagaz, ganetik bota, eta on egin.Miren (Bizkaiko Osasun Mentaleko Sarea)


geure zerbitz

uak

4 osatuberri2015eko ekaina

Garuneko minbiziaoperatzeko, teknikaaitzindaria darabilte BasurtunBilboko ospitalea lehenaizan da EAEn teknika horierabiltzen; mikroskopioberezi bati esker,gaixotutako zelulakarrosa-kolorez tindatu etahobeto identifikaditzakete profesionalek.

Basurtuko ospitaleak urtebetedarama garuneko minbiziaoperatzeko teknika aitzinda-

ria erabiltzen. Prozedura nahiko be-rria da, eta osasun-profesionalakduela sei urte hasi ziren lantzen;EAEn, berriz, Bilboko lantaldea izanda lehena praktikara eramaten. Tres-neria aldatzeko premia zela eta, mi-kroskopio kirurgiko bat erosi zuenospitaleak teknika hori martxan jar-tzeko. Ostean, pazienteei beharrez-ko medikamentuak emateko baime-nak lortu, eta, egundaino, hogeiebakuntza inguru egin dituzte arra-kastaz.Ebakuntza egin baino lehen, tu-

moreak identifikatu egin behar dira.Horretarako, pazienteei medika-mentu bat ematen diete ebaketarenaurreko gauean: azido 5-aminolebu-linikoa (5-ALA). «Entzima baten faltaduten tumore batzuek medikamen-tuaren metabolitoa metatzen dute.Tumore hori gure mikroskopioak isla-tzen duen argi berezi batekin argiz-tatzen dugunean, arrosa-kolorekofluoreszentziak jasotzen ditugu»,azaldu du Jose Antonio Elexpuru Ca-miruaga neurokirurgialariak. Proze-dura horren bidez, doitasunez identi-fika ditzakete tumorearen ertzak,

eta, ondorioz, erauzketa erradikala-goa egiteko gai dira denbora erreale-an. Enrique Vazquez mediku adjun-tuak dioenez, tumore-zelulak bestekolore batez (arrosaz) tindatzen dire-nean, oso ondo bereiz daitezke ehunosasuntsuak eta kaltetuak.Oso garrantzitsua da medikamen-

tua noiz aplikatzen den; pazienteeiematen zaienetik ebakuntza egitenden unera arte, gutxienez sei orduigaro behar dira. Tarte horretan, me-dikamentua metabolizatu eta tumo-re-zeluletan metabolitoa pilatu be-har da. «Pazientea argi ultramoretik,eguzki-izpietatik, babestu behar da.Izan ere, metabolito horren metake-tak fotosentsibilitate-erreakzioak sorditzake. Hartara, pazienteak eba-kuntza-gelara sartu eta irteten dire-nean, eguzkitako betaurrekoak jan-tzita eraman behar dituzte», azaldudu Elexpuruk.

«Teknika erraza da erabiltzen. Ikas-keta-kurba ez da gehiegizkoa eta be-harrezko prestakuntza-ikastaro bategin ostean, lantaldeko neurokirur-gialari guztiak gai gara aplikatzeko»,gaineratu du Joaquin Gefaell medikuadjuntuak. Dioenez, ikuspuntu tek-niko batetik begiratuta, «teknikaerraza da, eta, gainera, pazienteen-tzako onuragarria, edozein lagun-tza-mota ongi etorria baita».Egundaino, hogei pazienterekin

aplikatu dute burmuineko tumoreakkentzeko teknika berria. «Oraingozez dugu ondorio-daturik, baina osopozik gaude emaitzekin», dio Elex-puruk. Ez dute konplikaziorik eduki.Diziplina askotako profesionalek par-te hartu ohi dute garuneko tumore-en tratamenduan. «Orain gutxi arte,mugatuagoa zen prozedura. Neuro-kirurgialariok, erradiologoek etaerradioterapeutek baino ezin ge-

Ebakuntzak egiteko teknika berria darabilen Basurtuko lantaldea. IANIRE RENOBALES


geure zerbitzuakosatuberri 52015eko ekaina

nuen esku hartu». Baina, hamabosturte honetan, gora egin du burmui-neko tumoreen tratamenduan partehartzen duten profesionalen kopu-ruak. Esaterako, onkologo erradiote-rapikoez gain, onkologo medikoaketa patologoak ere aritzen dira, etaerizainak arduratzen dira medika-mentuak emateaz, denbora kudea-tzeaz eta izpi ultramoreen preben-tzioaz. Guztiak elkarlanean, eraba-kiak hartu eta pazienteen iraupenaluzatzeko ahaleginak egiten dituzte.«Behin tumorea erauzita, patologo-ak analisi morfologiko eta genetiko-ak egingo ditu; gero, garuneko tu-moreen komitea osatzen duten pro-fesionalek egoera bakoitza banakaaztertu, eta, ospitalean ezarritadauzkagun protokoloen arabera,zein tratamendu mota jarri erabaki-ko dugu», gaineratu du.Ikuspuntu ekonomikotik begiratu-

ta, teknika «nahiko merkea» da.Elexpuruk dioen moduan, egin beha-rreko inbertsioa mikroskopio bereziada; ekipamendua garestia da, baina,luzaroan iraungo duenez, errentaga-rri bihurtzen da. Pazienteei eman be-har zaien medikamentua ere ez da«neurriz gainekoa», ez du asko igo-

tzen buruko tumore baten tratamen-duaren kostua, eta «hori, beste tek-nika batzuekin alderatuta, abantailada».

«Ez da irtenbidea izango»Gefaellen arabera, interbentzioaegin den kasu guztietan, fluoreszen-tzia arrosa oso positiboa eta lagun-garria izan da. Baina, «teknika hauez da garuneko tumoreen irtenbideaizango». Hala ere, patologia konple-xu honetan, teknika hau lanabesosagarria bihurtu da, eta gero etaerabiliagoa da. «Horretarako kirur-gia gero eta erradikalagoa denez,pazienteari pronostiko hobea ema-teko aukera dago». Elexpuru ere batdator teknikaren filosofiarekin: «Ki-rurgiak berez ez ditu sendatuko tu-more kaltetuak, baina pazientearenbizitza luzatzeko eta bizi-kalitateahobetzeko abagunea daukagu».Gainera, teknika hau beste batzue-kin bateragarria da, eta aukerak za-baltzen ditu.Teknika guztien antzera, baditu al-

derdi negatiboak ere. «Tumorearenmuturrak ikusteko gai garenez, doi-tasun handiz landu dezakegu tumo-rearen hedadura; baina horrek albo-

ondorio gehiago ekar ditzake», dioElexpuruk. Hori dela eta, teknikaanatomiaren ezagutzekin batera uz-tartu behar da. «Ez da sendatzekoteknika bat, ebakuntza erraztekobaizik. Garunaren ebaketa egiten arigarela, adi egon behar dugu arrosa-koloreko aldeekin. Batzuetan, denaerauztea ez da irtenbide egokienaizango arrasto neurologiko larriakekar ditzakeelako», azaldu du Gefa-ellek. Hala, zentzudunak dira teknikapraktikara eramateko orduan. «Era-bakiak unean bertan hartu behardira, eta, askotan, zaila da erabaki-tzea zenbat erauzi behar den», ja-rraitu du Vazquezek.Adituek argi izan behar dute norai-

no hel daitezkeen, eta horretarako,beste teknika osagarri batzuk erabilibehar dituzte —mapaketa kortikalaedo estimulazio kortikala— alde ga-rrantzitsurik ez lesionatzeko. Elexpu-ruk adierazi duenez, «diziplina askota-ko teknika bat da. Batzuetan, neurofi-siologiako lankideen kolaborazioa erebehar izaten dugu. Adibidez, pazien-tearen burmuinaren estimulazioa egi-ten ari garenean, haiek adieraziko di-gute zein aldetan mugitzen ari gareneta noraino hel gaitezkeen».

Lantaldea garuneko tumore bat identifikatzen. IANIRE RENOBALES



jakin be

rri • efemeridea

k

OSAKIDETZA ETB-REN TRIBUAREN BERBAK PROGRAMAN

Hilaren hasieran, euskararen egoera osasungintzan zertan den erakutsi zutenKike Amonarrizek aurkezten duen saioan. Bertan, Euskal Herriko hainbat herrieta osasun-arlotako euskaldunak mintzatu ziren bata bestearen ondotik norbe-raren azalpenak edo iritziak emanez: DYAko boluntarioa, Mendaroko ospitale-ko Larrialdietako Zerbitzuko hainbat profesional eta euskara-teknikaria, Ara-maioko familia-medikua, Donostiako Ondarretako osasun-zentroko erabiltzai-le batzuk, Osakidetzako zuzendari nagusia, Baionako Côte Basque OspitaleZentroko profesional bi, Usurbilgo botikari bat, UPV/EHUko ikasle batzuk, Osa-

sunbidearen Leitzako osasundegiko era-biltzaile bi eta mediku bat, eta abar. Zuzendari nagusi Jon Etxeberriak

behin berriro ere esan zuen euskara Le-gegintzaldi honetan Osakidetzaren es-trategien helburu nagusietako bat dela.Adierazi zuenez, hizkuntza-eskubideakbermatzea dute helburu, jakinik lehen-tasunak non dauden –batez ere ahozkokomunikazioan–, eta departamentua-ren hainbat neurri ekarri zituen gogora,esaterako, Bai sano! kanpaina eta erabil-

tzaileek lehenesten duten hizkuntzaren erregistroa. «Aurrera egiten ari gara,eta egingo dugu, baina betiere gizartearekin batera».Saioaren hasieran, aurkezleak ‘zorabioa’ izan zuen, kalean zela, eta, handik

aurrera, anbulantzian sartu eta medikuaren aurrera iritsi zen arte, bidean hartuzuten langile guzti-guztiek euskaraz egin zioten: DYAko boluntarioak, Larrial-dietako zerbitzuko harrerakoek, zeladoreak, erizainak eta, jakina, baita medi-kuak ere.Aurkezlea, ‘zorionez’, bere onera etorri zen, eta bizi izandako hizkuntza-es-

perientziaren berri eman zionean ospitaleko euskara-teknikariari, hura ez zenbatere harritu; izan ere, Mendaroko ospitalea zonalde euskaldunean kokatutadago, eta Euskara Planari begira, Larrialdietako zerbitzua lehentasunezko unita-tea da.

Programak, azken batean, euskararen egoeraren erradiografia moduko bateskaini zuen, toki batetik bestera dauden aldeen edo argi-ilunen berri emanez.Dena dela, Osakidetzari dagokionez, Kike Amonarrizek esan zuen bezala «eus-kararen egoera ez da ‘Larrialdietakoa’, baina ezta osasun betekoa ere, eta ez ge-nuke nahi gaixotasun hau kroniko bihurtzerik, ezta?».Saioa eskura dago eitb.com-en Nahieran online-zerbitzuan.

efemerideakUztailaren 8a,Elisabeth Kübler-Rossjaio zenZürich-en jaio zen, 1926an. Psikiatraeta idazle suitzar-estatubatuarra. Bi-garren Mundu Gerran errefuxiatuenerrealitatea ezagutu zuen, eta gero-xeago Majdanek-eko kontzentrazio-esparru poloniarra eta hilketa masi-boen errealitate gordina. Aitzindariaizan zen hilurreneko gaixoak iker-tzen. Lan asko idatzi zituen, baina OnDeath and Dying (Heriotzaz eta hil-tzeaz) liburuak ezagutarazi zuenmunduan, mugarria izan dena psiko-logia eta zainketa aringarrien histo-rian. Han azaldu zuen egoera termi-nalean dauden gaixoek gaixotasunaonartu arte psikologikoki igarotzendituzten bost faseak: ukapena, hase-rrea, negoziazioa, depresioa eta onar-pena; doluan eta beste esperientziatraumatikoetan ere aplika daitekeeneredua.

Abuztuaren 8a,Izaskun Arrue jaio zen

Arriben jaio zen, 1927an. Andere-ño, erizaina, euskaltzalea. 1963koabenduan lehenengo euskarazkogela sortu zuen Gasteizen. Gerora,Olabide ikastolan ere aritu zen, hariketa ikastetxeak batuaren aldekoapustua egin zuen arte. Orduan, ikas-tola utzi, eta praktikante-lanari helduzion, Abetxukoko ospitalean, baina,hala ere, ez zuen euskarazko irakas-kuntza alboratu, eta horretan ere jar-duten zuen erizain-lana amaitzenzuenean.

ARGAZKI PRESS


Idoia Benito LópezVitoria-Gasteizko Jarduera Fisikoaren eta Kirolaren Zientzien Masterreko ikaslea

Bularreko minbizia etajarduera fisikoa

osatuberri 72015eko ekaina

Minbizia hirugarren hilkortasun-fak-torea da munduan; Europan, berriz,bigarrena. Esaterako, munduan2011n 508.000 pertsona hil zirenbularreko minbiziagatik, eta Euro-pan 2013an 154.000, arrazoi beraga-tik. Emakumezkoen bularreko minbi-ziagatiko hilkortasun-tasa handitzenjoan da urtetik urtera, eta hori gutxibalitz bezala, munduan 2030ean805.000 hilko direla aurreikusten da.Gizartean izan duen hazkundea na-baria izanik, inguruko lagunetan, ger-tukoetan eta familiakoetan ere geronabarmenagoa da patologia hori.Horrek motibatu eta animatu nin-duen literatura-azterketa egin, etaprograma bat planteatzera. Gaur egun, teknologia aurreratuek,

minbiziaren kontrako kanpainek etadiagnosi goiztiarrek aukera eskain-tzen diote hainbat eta hainbat ema-kumeri bularreko minbizia garaiz de-tektatzeko, eta tratamendua egokiajarrita, baita sendatzeko ere.Eguneroko jardueretara itzultzea,

ordea, nekagarria da bularreko minbi-ziaren tratamendua izan duten ema-kumeentzat, beren egoera fisikoakasko mugatzen baitie jarduera fisi-koa, baina, bestalde, ikerketek era-kusten dute jarduera fisikoa beha-rrezkoa eta onuragarria dela popula-zio horrentzat.Nekea da tratamenduak sortutako

kalteen artean eragin handiena due-na. Nekeak daramatza bularreko min-bizia izan duten emakume asko jar-duera fisikoa uztera, eta horrek, on-dorioz, aldagai fisiologiko, fisiko etapsikosozialen galera dakar. Oroko-rrean, indarra galtzen da gorputzguztian, baina batez ere sorbaldan.Muga funtzional bat sortzen da, etabatzuetan hantura ere bai. Indarragaltzeaz gain, malgutasuna ere askomurrizten da, eta orokorrean, horrekguztiak eraginda, baina batez ere jar-duera fisikoa erabat edo hein bateanmurriztearen ondorioz, gaitasun ae-

robikoa (VO2 max) galtzen da. Ho-rrek eragiten du, hein handi batean,nekea.Mina ere oso ohiko sintoma da bula-

rreko minbizia izan duten emakumee-tan, batez ere tratamendua bukatueta epe motzera. Aldiz, epe luzera, etajarduera fisikora itzultzen ez badira,gizentasun sarkopenikoa izatekoarriskua egoten da. Horrek suspertze-ko gaitasuna murriztu, menopausiagoiztiarra bultzatu eta heriotza goiz-tiarra izateko arriskua handitzen du.Duela gutxi arte uste izan da goiko

gorputz-adarrarekin egindako ariketafisikoak linfedema izateko arriskuahanditu egiten zuela, bularreko min-bizia izateagatik gongoilak kenduta-ko emakumeen kasuan. Gaur egun,ordea, ikerketen arabera, ez da horre-la, eta, gainera, jarduera fisikoa egiteasegurua dela baieztatzen da. Halaere, beldurrik izanez gero, janzki estubat jantz daiteke indar-ariketak eginbitartean. Tratamenduaren ondorioz, indarra

asko galtzen den faktorea dela ikusidugu, horregatik da horren garrantzi-tsua indarra lantzea, baina hori eremodu progresibo batean egingodugu: karga arinekin eta errepikapenertainekin hasiko gara, pixkanakaegokitzeko; ondoren, errepikapen-kopurua eta serie-kopurua handituko

ditugu, eta azkenik, karga ere bai(maximoaren azpitik betiere).Malgutasuna ere asko kaltetzen

den ezaugarria da, baina ez da batereaztertu edo landu izan ikerketetan.Badakigu malgutasuna –beste gaita-sun batzuekin batera– ezinbestekoadela gorputzaren funtzionalitate onbaterako; beraz, jarduera fisikoa egi-tean nahitaez sartu behar den fakto-rea da.Ikerketetan ikusitako datuen arabe-

ra, bularreko minbizia izan dutenemakumeek, arreta berezi bat behardute jarduera fisikora itzultzeko, pro-grama egoki eta pertsonalizatu bate-kin. Onurak baino ez dizkie ekarriko,eta zenbat eta lehenago hasi, hobe-kuntzak are eta ikusgarriagoak izan-go dira.Orain arte sortu diren jarduera fisi-

koaren programak, ordea, oso antze-koak dira. Oso gomendio orokorrakeskaintzen dituzte, eta bularrekominbizia izan duten emakumeek in-dibidualizazio hobeagoa behar dute,bere patologiagatik, eta batez erepertsona bakoitzaren beharrengatik.Horregatik ez legoke gaizki, aurre-rantzean egiten diren ikerketek bes-te ikuspuntu bat hartuko balute, kri-tikoagoak eta aurreratuagoak, etaorain arte ikertu ez diren arloak az-tertuko balituzte.

kolaborazioa



bida

iak mun

dutik

zeha

r

Kalatik kalara,euskaraz

Neguan euskaltegietako lau hormen artean ikasitakoguztia praktikan jartzeko asmoz, Formenterara etaIbizara joan ziren Osakidetzako lau langile 2013koudan, eta barnetegi bihurtu zuten belaontzia,hormarik eta sabairik ez zuen ikasleku. Esperientziazoragarria izan zela diote.

B arnetegiak dira ezagun, bai-na badira euskara praktika-tzeko beste hamaika modu.

Belaontzian bidaiatzea da horietakobat. Aukera hori ematen du Olatuaenpresak, eta horien bidez joan zi-ren, Formenterara eta Ibizara, NievesCabrita Duarte, Amaia Rodriguez Sa-laberria, Amelia Estevez Leon eta An-der Galdeano Mondragon. LaurakOsakidetzako langileak eta euskara-ikasleak, garai hartan behintzat.Porroig kalatxoan ekin zioten bi-

daiari. Hanketako bat belaontzian

sartu zutenerako, ezizen bana zutentripulazioko kide guztiek. XabierUrresti izan zuten belaontziko lema-zaina, eta hari Sudurluze kapitainajarri zioten, bidaiak iraun zuen aste-betean. Estevezi, berriz, Ameli; Gal-deanori Jekea; Cabritari Terremoto,eta Rodriguezi Pasionaria.Bidaiak balio izan zien urte osoan

euskara ikasten eduki zuten dizipli-natik apur bat irteteko. Hala gogora-tu du Estevezek: «Gogoan dut azter-keta ez nuela gainditu, eta neurri ba-tean kokoteraino nengoela eduki

teorikoarekin; bidaiaren berri izannuenean, pentsatu nuen: 'Tira, oporhauek euskararekin egingo ditut, etaahoskera eta hitz-jarioa lantzeko ba-liatuko ditut'. Eskoletara joan gabe,baina ikasitakoa hobetzea; hori daOlatuaren xede nagusia, baita bi-daiariena ere. Euskaraz bizi daitekee-la ikusi zuten.Bidaiariak, ofizioz, erizaintzako la-

guntzaileak, zeladorea eta medikuadira. Horregatik, elkar ongi zainduzutela diote barrez. Taldea dinamiza-tzeko, berriz, euskara-irakasle batizan zuten, Idoia Bengoetxea tolosa-rra. Zuzenketak egiteaz gain, hain-bat ariketa egin zituzten belaon-tzian. «Blog bat sortu genuen gureesperientzia kontatzeko, eta belaon-tziko irratiarekin ere egin genuenbeste ariketa bat» gogoratu du Ca-britak. Irakasleak sarrera horiek idaz-ten lagundu zien, besteak beste.Bizitzan izan dituzten egunik zora-

garrienetakoak igaro zituzten bela-ontzian. Cabritak eta Rodriguezekbelaontziaren bizkarrean egiten zu-ten lo, zerua sabai, eta izarrak zela-tan. Berez kabinetan egin behar zu-

Ilunabar ederrak ikusteko parada izan zuten bidaiariek Ibiza eta Formenteran. XABIER URRESTI


bidaiak mundutik zehar


ten lo, baina Rodriguezek nahiagoizan zuen aire zabalean egon, lotara-ko kabina «klaustrofobikoa» irudi-tzen zitzaiolako. Ez zuten inongoarazorik izan tenperaturarekin. Esna-tzeko, berriz, lehenengoak ziren.Goizero-goizero, bainua hartzekoohitura hartu zuten, gainera.Baina egun osoa ez zuten belaon-

tzian igarotzen; bazterrak ikusteraere irteten ziren handik: piraguakhartu zituzten egun batean Espalma-dorrera joateko. Es Vedranel eta EsVedra arroken artean, Eguzkia ezku-tatzen ikusi zuten. Ilunabarra ikusiaurretik, berriz, lokatzetan ibili ziren.Berezia baita hango lohia, larruazale-rako oso ona. Inguru horretan dau-den Conillera eta Esparto irlak bisita-tu zituzten. Urpekaritzan aritu zirenhainbat alditan, eta itsas izarrak ikusizituzten. Beste saio batean, marmo-ka-talde erraldoi batekin egin zutentopo. Txiki-txikiak izanagatik, zizta-da zorrotzekoak zirela gogoratzendute. Bati baino gehiagori erre zietenlarruazala, haien garroak ukitzean.Kalarik kala ibili ziren, eta geldialdihoriek aprobetxatu zituzten urperasartzeko. Beste egun batean, bizikle-tak alokatu zituzten, eta itsasargi ba-tera egin zuten bisita.Otordu gehienak bidaiaren hasie-

ran erositako janariarekin egin zituz-ten, egun batean izan ezik. Formen-terako jatetxe batera joan ziren arrai-na eta itsaskiak jatera.

«Festaren beste aldean»Dena ez zen izan bazterrak ikustea,ordea. Bizimodua ere atera beharizan zuten belaontzian. Behar beza-lako antolaketa izateko, lanak txan-daka egiten zituzten, lanetako ba-tzuk ez geratzeko gutxi batzuenesku. Belaontziaren funtzionamen-dua ere gertutik ezagutu zuten. El-karbizitza ona izan zutela zehaztudute, arazorik gabea. Bidaiak aste-bete iraun zuen, «egoki» Estevezen

aburuz. «Luzeagoa izan balitz, des-berdina izango zen», gehitu du irri-barrez; «kalapita handiagoak izangogenituen, ziurrenik».Ibiza bere kalengatik eta orografia-

gatik baino ezagunagoa da festaga-tik. Hango diskotekek eta araurik ga-beko bizimoduak sona handia dute.Horren aurkako bizimodua eramanzuten, ordea, belaontzian. «Itsaser-tzeko argiak-eta ikusi genituen; mu-sika aditu ere bai, baina alde ederre-an ibili ginen gu, festaren beste alde-an». 60ko hamarkadako hippyenlorratzek ere badiraute oraindik.Hippyen bizileku izan zen kobazulobat bisitatu zuten, eta garai bateanegindako margolanak ikusi.

jakingarriakOlatua proiektua

Euskaltegian bertan jaso zuten Ola-tua proiektuaren berri. XabierUrrestik urteak daramatza bidaiakantolatzen. Halako batean, belaon-tziko bidaiek hizkuntzak praktika-tzeko ere balioko zutela iruditu zi-tzaion; horregatik hasi zen euskaraikasten ari ziren ikasleekin bidaiakegiten. Belaontzia, beraz, ur gaine-an doan barnetegi bihurtzen da as-tebetez. Ekainaren 27tik uztailaren4ra egingo dute aurtengo barnete-gia. Ingeleseko ikasleekin ere badu-te beste bidaia bat egiteko asmoa.Turismo aktiboagoa egin nahi dutehorrela.

Olatua belaontzian bidaiatu zuten euskara-ikasleak, bidaian zehar. XABIER URRESTI



aditu

ak

Medikuen eta erabiltzaileen artean gertatzen direngatazka etikoei irtenbidea bilatzea dute langintzanagusi Donostia Unibertsitate Ospitaleko EtikaBatzordean. Carmen Valois gizarte-langileakkoordinatzen du taldea, eta, haren esanetan, balioaknorberari lotutakoak izaten dira: «Pertsonak bezaindesberdinak dira». Arazoa sortzen denean, bi aldeakgogoeta egitera bultzatu nahi izaten dituzte.

Noiz sortu zen Etika Batzordea?Oraingo Etika Batzordearen oina-rriak 1985ean jarri ziren. Batzordesustatzailea sortu zen orduan, gero-ra etika-batzordea sortzeko ideiare-kin. 1995. urtean, etika-batzordeaksortzeko dekretua onartu zuen Eus-ko Jaurlaritzak, eta handik bi urteraakreditatu zen lehen Etika BatzordeaDonostiako Unibertsitate Ospitale-an. Dekretu horretan zehazten dirabatzordeek izan behar dituzten fun-tzioak eta izaera.Zein da Etika Batzordearen fun-tzio nagusia?Oinarrizko funtzioa aholkularitzaematea da. Asistentziako bitartekariizan nahi du: ospitalearen eta erabil-tzaileen arteko harremanetan sordaitezkeen arazo etikoei irtenbidebat bilatu. Baina ez da hori lan baka-rra. Formazioa ematea ere Etika Ba-tzordearen egitekoen artean dago,bioetikaren printzipioak jendearierakusteko, besteak beste.Arazo etikoak aipatu dituzu.Zein dira?Hainbat izan daitezke. Hilzorian da-goenaren kasua izan daiteke bat:pazientea oso larri egon arren etabere onera itzultzea oso zaila izanarren, haren familiak aurrera egitekonahia izan dezake; medikuek, ordea,ez dute horren bideragarri ikustenpazientearekin aurrera jarraitzea,garbi dutelako harekin egingo dirensaio guztiak antzuak izan daitezkee-la. Alderantzizko kasuak ere egondaitezke. Adineko batek jateko ara-zoak dituen arren, ebakuntza egite-aren aurka ager daiteke, baita berefamilia ere, medikuaren aholkuariaurka eginez. Arazo etikoaren mui-nean balioen talka dago. Talka ho-rretan ezin ulertuak sortzen dira os-pitalean. Horrelako kasuetan jotzendute Etika Batzordera. Horren alder-dirik indartsuena plurala izatea da,gure taldean diziplina askotako la-gunak baikaude.

«Zaintza-eredua estuki loturik dagogizarteareneboluzioarekin»carmen valoisGizarte-langilea

Zeinek osatzen duzue Batzor-dea?Dekretuak jasotzen du zein arlotakojendeak egon behar duen. Gauregun honako hauek gaude: medi-kuak, erizainak, abokatuak eta legoa(gizartearen ordezkariak). Legoak gi-zarteko ikuspuntua ordezkatzen du.Osakidetzatik kanpokoa da. Aboka-tua ere kanpokoa da. Osakidetzatikkanpoko lau kide daude. Objektibo-tasuna bermatzen dugu nolabait,kanpo-ikuspegia.Taldeko aniztasunak zertan la-guntzen du, zehazki?Iritzi asko izateko balio du; arazoa-ren muinera ahal bezainbeste hurbil-tzen gara. Ospitaleko arazo horreta-tik urrun gaude; beraz, arazoari dis-tantziatik begiratu diezaiokegu.Objektiboagoak izaten gara.Zer egiten duzue kasuren batiristen zaizuenean?

Kasua aztertzen dugu, talkan dau-den balioak zein diren ikusteko. Ga-tazka sortzen denean, gauzak betizuri edo beltz ikusten dira. Guk ekin-bideen bidez, egoera ‘gristu’ eginnahi izaten dugu; irtenbide bat bila-tu, alegia. Argi izan behar da, ordea,profesionalak hartuko duela azkenerabakia. Gogoetara bultzatzen duEtika Batzordeak, baina ez du harenpartez erabakitzen. Gure erabakiak,beraz, ez dira lotesleak, baina baduteeragin bat.Profesionala gogoetarabultzatzea dugu xede, haren eraba-kia erraztuko dugulakoan. Azken fi-nean, bioetika lantzen dugu.Balio-aldaketa handiak al daudenorbanakoen artean?Alde sakonak daude batetik bestera.Ez dago urrunegi joan beharrik, zuketa nik ziurrenik desberdintasun na-barmenak izango ditugu. Pertsonakdesberdinak garen aldetik, balioak



adituak

ere desberdinak dira. Kontuan izanbehar da, gainera, lanbideak ere ba-lioetan eragin dezakeela. Medikuek,adibidez, esan dezakete bizitza aurre-ra atera beharra dagoela. Iritzi desber-dina izan dezake erietxeko bestegune batean lanean ari denak.Une oro, mediku eta senideen ar-teko talkaz ari zara. Izaten aldute pazienteek horrelako ka-suetan erabakitzeko aukerarik?Pazientearen autonomia gero etagehiago aldarrikatzen da, eta joerahorrek jarraitu egingo du. Gizarteanbadago eztabaida hori: «Zer da bizi-tza?». Askotariko erantzunak daude.Batzuentzat, «nahi dudana askatasu-nez egiteko aukera da», eta ez duteberen burua oheari itsatsita edo de-mentzia batekin imajinatzen. Kasuhorietan, zer egin argi izaten dute.Erabakia garbi dutenek zer balia-bide dituzte?Aurretiazko Borondateak zehazteada horietako bat. Norbanakoa osa-

suntsu dagoen garaian egindakoidatziak dira, eta horietan azaltzenda egoera jakin batean geratuz gerozer egitea nahi duten. Oinarri batzukdira. Indarra hartuz joango da. Osa-sun Saila ere ari da Aurretiazko Bo-rondateak sustatzen; zabalpen han-diagoa eman nahi diote. Familiarierabakiaren zama osoa ez uztea dahelburu nagusietako bat.Familiek erabakia hartu behardutenean, zer hartzen dute kon-tuan? Larri dagoen pazienteak zer balio di-tuen galdetu ohi zaie. Ea antzekogaiei buruz hitz egin izan duten etazer esan izan duen. Zenbaitek, be-harbada, ez dute idatzita edukiko,baina familiari jakinarazia izangodiote, eta hori lagungarria izaten daerabakietarako. «Ez dut familiaren-tzako zama izan nahi» izaten daesaldirik ohikoena.Asko entzuten da hori. Ez al da,ordea, gauza naturala? Alegia,

adinarekin batera datorrengauza bat?Gizartea aldatzen ari den seinalegarbia da. Garai batean, familiaosoa etxe bakarrean bizi zen, aito-na-amonak edo osaba-izebak ger-tu zituztela, eta haiek zaintzeaerrazagoa izaten zen. Orain, berriz,nuklearragoak dira, txikiagoak.Izan ere, kide asko atzerrian bizidira. Guk halako kasuak ikusten di-tugu hemen. Zaintza-eredua estukiloturik dago gizartearen eboluzioa-rekin.Etorkizunera begira aldaketarikizango al da?Eusko Legebiltzarrean Bizitzarenamaierako prozesuan pertsoneneskubideak eta duintasuna ziurta-tzeari buruzko Lege Proposamenadago eztabadaidagai. Etika-batzor-deen izaera eta baldintzak kontuanhartuko ditu lege horrek, eta liteke-ena da batzordearen lana gehiagoindartzea.

ARAITZ MUGURUZA



atzera beg

ira

Zuek, irakurleek, inoiz aditu al duzuepetrikilo hitza? Orain dela bi mendeGipuzkoa aldean bizi izan bazinete,ziur ezagutuko zenutela! Petrikilo etakurandero ez dira gauza bera, eta zailsamarra da azaltzea zertan jardutenzuten petrikiloek eta zertan kurande-roek, baina bien lan egiteko modua ez-berdina zen: kuranderoek pozima eta

JUAN CARLOS GARMENDIA LARREADonostia Unibertsitate Ospitalekomediku urologoa

Medikua eta historiazalea, doktore-tesia Gipuzkoako Segura herriko me-dikuntzaren historiaz egina du.

Petrikiloak:Jose FrantziskoTelleriaenplastoen bidez artatzen zituzten pa-zienteak; petrikiloek, berriz, hezurrenhausturak eta bihurdurak sendatzenjarduten zuten era ez-esklusiboan.Landa-giroan arrakasta handia zu-

ten. Herritarrek osasun-arazoak zituz-tenean, petrikiloengana maizago jo-tzen zuten medikuengana baino. Jo-kabide hori azaltzeko, kontuan hartubehar dugu sendagile haiek ez zutelamedikuntzako prestakuntza onik, ale-gia, oso urria zutela. Petrikiloek, aldiz,gaitasun handia zuten bai gizakiak baiabereak sendatzeko. Leku batzuetanzuten prestigioa hain zen handia, nonhaien iritzia oso estimatua baitzen, bai

herritarren artean, bai medikuen arte-an ere.Haien artean badago nabarmendu

zen bat: Jose Frantzisko Telleria, «Petri-kilo», bere izena Zumalakarregiren he-riotzarekin lotuta baitago. Petrikilo1774an jaio zen, Zerainen. Aita osotrebea zuen hezur-hausturak senda-tzen, hala artaldekoak nola pertsone-nak.Jose Frantzisko baserritarra zen, eta

aitari artzain-lanetan laguntzen zion.Harengandik jaso zituen anatomia-oi-narriak eta botanikari buruzko ezagu-tzak. Bere ibilbide profesionalean era-bakigarri gertatu zen Independentzia

Zumalakarregi zaurituta (Juán de Vallejo). Fitxategi hau PD lizentzia pean argitaratuta dago.


atzera bergiraosatuberri 132015eko ekaina

Arsuagak Diputazioan salatu zuen,baina, dakigunez, ez zuen ondoriorikizan Petrikilorentzat. Beste behin, sa-laketa bitxi bat jaso zuen: artxiboetanagertzen denaren arabera, Zeraingobizilagun batek, Frantzisko Alustizak,Petrikilo salatu zuen haren laguneiudaleko lanpostuak emateagatik etabere burua ‘herriko miliziaren kapi-tain’ izendatu izanagatik.Gertatuak gertatu, Frantzisko Telle-

ria beti gogoratua izango da Zumala-karregi jenerala artatu zuelako. Ba-tzuen ustez, haren heriotza Petrikilo-ren erruz gertatu zen. Ejertzitoko me-diku Vicente Gonzalez Gederiagak,gertakariak zuzen-zuzenean bizi izanzituenak, honela kontatu zuen:«1835eko ekainaren 15ean, Bil-

bon karlistak borrokan ari ziren bitar-tean, bala batek Zumalakarregi jozuen hankan. Zauriak, hasieran, ari-

na ematen zuen, eta haren medikuTeodoro Gelosek eta Burgess izenekoingeles zirujau batek zauria kataplas-ma eta izainen bitartez tratatzea era-baki zuten, eta, beraz, bala ez atera-tzea. Zauriaren itxura, ordea, geroeta txarragoa zen, eta gaixoaren osa-suna ahulduz zihoanez, Jeneralak Pe-trikilo deiarazi zuen, Independentzia-ren gudan lanean ikusi baitzuen etaharengan konfiantza handia baitzeu-kan. Zauritua tokiz aldatzea erabakizen, Boluetako kuartel nagusitik Ze-gamara. Bidaia nekez egin zen etazortzi egun iraun zuen. Azkenean,Zegaman zirela, eta medikuen iritzia-ren kontra, bala bere kabuz erauzteaerabaki zuen Petrikilok. Bala atera,eta herrian erakutsi zuten jendearenalaitasun handiz, baina lau ordu iga-ro ondoren, hil egin zen Zumalaka-rregi.

Gerran izan zuen parte-hartzea. HanGaspar Jauregiren batailoi gipuzkoargartsuetan aritu zen, eta bertan, Jaure-giren laguntzaile bat ezagutu zuen,gerora jeneral ospetsua izango zena:Tomas Zumalakarregi. Gudan, nahizeta medikuntzako titulurik gabe jar-dutea debekatuta zegoen, Petrikilokzauritu guztiak eraginkorki artatu zi-tuen, eta, horrenbestez, haren ospeahandiagotzen joan zen, hala Gipuz-koa osoan, nola Euskal Herritik kan-po ere, Espainiako jende inportanteaere artatzen baitzuen.Petrikilok, hala eta guztiz ere, sala-

keta asko izan zituen medikuntzakotitulurik gabe lan egiteagatik. Horie-tako bat Legorretako zirujauak eginzion, eta horregatik, 50 dukatekoisuna ordaindu behar izan zuen.Hainbeste salaketa zirela eta, 1827anKirurgiako Errege Batzar Gorenak Pe-trikiloren kontrako auzibidea abiara-zi zuen, baina Gipuzkoako agintarizibil eta militarren artean oso estima-tua zenez, haren aldeko adierazpenasko egin zituzten. Petrikilok medikuntzan jarduten ja-

rraitu zuen, salaketei jaramonik egingabe, baina azkenean, beste erreme-diorik ez zuenez, hezur-hausturei bu-ruzko azterketa bat egitea erabakizuen; euskaraz, hain zuzen ere. Ma-drilen, ordea, ez zuten inola ere onar-tu haren proposamena, eta gaineramedikuntzan jardutea debekatu zio-ten.Medikuntzan egin zuen ibilbideaz

gain, bere bizitza sozial eta politikoaoso aktiboa izan zen; esaterako, Ze-raingo altxorzain eta bula-biltzaileizan zen, eta 1821ean Goierriko alka-te konstituzionala izendatu zuten.Jose Frantzisko Telleria izaera txa-

rreko gizona omen zen, eta bere jar-duera publikoan ere istilu pila batizan zuen. Behin, Zeraingo zirujauRamon Arsuaga kartzelara bidalizuen herriko mutil batzuk soldadus-karako gai ez zirela adierazi zuelako.

Petrikilo 1842ko abuztuaren 11n hil zen, Udanako aldapan, Oñatitik zetorrela. Egun, leku horretan, gurutze bat dago haren oroipenean.



aholku

med

ikoa

k

Aire girotuarenarazoak saihesteko

Gero eta gehiago erabiltzen dugu aire girotua. Baiudan, baita neguan ere, tentu handiz ibiltzeakomeni da aire girotuak sortzen dituen osasun-arazoak saihesteko. Eztarriko mina, eztullehorra, gihar-kontrakturak eta beste hainbat arazosor ditzake aire girotuaren erabilera okerrak.Tenperatura zaintzea eta giroa sarri egurasteaarazoak saihesteko bi neurri dira.

JABIER AGIRREmedikua

batez ere— jasateko arriskua area-gotzen da. Horregatik, aparatuhorietako tenperatura kanpokogirora egokitzeak edo hori ezinez-koa denean giro hotzetan arropare-kin babesteak arazo horiek saihes-ten lagunduko digu.

•Sudurretik arnastu. Pentsatu alduzu inoiz behar bezala arnastenote duzun? Arnasa ahotik hartzekoohitura baduzu, arnas arazoak izate-ko arrisku handiagoa duzu, giro arti-fizialki hoztuetan aritzen bazara,batez ere. Kontuan hartu behar dasudurrak, barruko iletxoei esker, ira-gazki moduan jokatzen duela, guregorputzarentzat kaltegarriak direnhauts eta bestelako partikulen sarre-ra eragotziz. Gainera, sudurreanbarrena airea hezetu eta epeldu egi-ten da, eta, horrela, infekzioak jasa-teko arriskua gutxitzen da.

•Zuzeneko kontaktua bazter-tu. Aire hotzak gure aurpegian,lepoan, bizkarrean edo gorputzekobeste ataletan zuzenean jotzen due-nean, giharrak uzkurtu egiten dirabat-batean, eta sarritan lepoko edobizkarreko minak sortzen dira. Aur-pegiko muskuluak mugitzen dituennerbio bat ere blokea daiteke, etahorrek aldi baterako aurpegiko para-lisia eragin dezake. Horregatik, ezinbadugu aire hotzaren zuzenekokontaktu hori saihestu, agerian dau-

den gorputz-atalak estaltzeagomendatzen da —zapi bat jarrizlepoan edo txamarra fin bat, kasua-ren arabera—.

•Gela egurastu. Etxean aire giro-tua baldin badaukagu, gelak norma-lean baino maizago egurasteakomeni da. Horrela, osasunarentzatkaltegarriak diren onddo, birus etabestelako mikroorganismoak ugal-tzeko arriskua gutxituko dugu. Neu-rri hori oso garrantzitsua da autoa-ren kasuan ere, espazioa oso txikiadenez arriskua handiagoa baita.

•Iragazkiak garbi mantendu.Substantzia kaltegarrien ugalketasaihesteko, beharrezkoa da iragaz-kiak sarritan garbitzea, ur hotzarekin—sekula ez ur beroarekin, deforma-tzeko arriskua baitago— edo aspira-zio bidez, bestela.

•Hezetasun-maila kontrolatu.Aparatu horiek botatzen duten aireanormala baino lehorragoa izaten da.Horixe da aire girotuak zenbait per-tsonari garrazpera, eztarriko mina,sudurreko buxadura, taponamen-duak eta beste eragitearen arrazoia.Horregatik, giroko hezetasun-maila%60-70 bitartean egotea komenida. Horretarako, agian, hezegailu-ren bat erabili beharko da.

•Ura edan. Aire girotua dagoenleku batean ordu batzuk jarraianegin behar baditugu, ur ugari edatea

Lanean, autoan, merkataritza-gune-etan, etxean... aire girotua gero etapresenteago dago gure bizimoduan.Berorik gehien egiten duen urte-sasoietan tenperatura goxoaz goza-tzeko aukera ematen digu, bainaosasun-arazoak ere ekar diezazkigu-ke: eztarriko mina, eztul lehorra,gihar-kontrakturak, begietako azku-ra... Arazo horietatik babesteko,zenbait neurri hartu behar dira.

Erabilera osasungarriaTenperatura zaintzea eta giroa sarriegurastea: horra hor, ondoren inola-ko minik sentitu gabe, aire girotuazgozatzeko modua emango digutenbi neurri sinple.

•Ez pasatu hotzarekin. Airegirotua tenperatura baxuegian erre-gulatzeko joera oso zabaldua dago,eta horrek arazoak dakarzkio gureosasunari. Aparatua 25-26ºC-tangraduatzea gomendatzen dute adi-tuek, giroa fresko eta osasunaren-tzat endredorik gabe mantendukobaitu tenperatura horrek.

•Babestu bat-bateko aldakete-tatik. Udan, etxe barruko giro fres-kotik kaleko bero galdatara pasa-tzen garenean, edo negu partean,kanpoko hotzetik barruko girogoxora bat-batean sartzen garene-an, gure gorputza ahuldu egiten da,eta infekzioak —arnasbideetakoak


aholku medikoak


gomendatzen dute, gorputza beharbezala hidratatua edukitzeko.

Nahasmendu usuenakTresna horiek modu desegokian era-biltzeak kalte egin diezaioke gureosasunari, eta ondorengo nahas-menduak izateko arriskua gehitukoda:

•Arnasbideetako gaitzak. Ten-peratura hotzegiek arnas sistemarierasaten diote, eta laringitisa, bronki-tisa, sinusitisa eta era horretako ara-zoak sortzen dira. Arriskua areagotuegiten da lehendik asma edo gaixo-tasun buxatzaile kronikoa dutenpazienteetan. Airea lehorra izan ohida, eta horrek muki-jarioa gutxitu etaeztarriko, sudurreko eta laringekodefentsa-sistema ahultzen du. Ondo-rioz, faringitisa, errinitisa, afoniak etagisako nahasmenduak sor daitezke.

•Tortikolisa eta kontrakturak.Aire hotzak azalean zuzenean jotzenduenean gehitu egiten da hezurreta-ko eta muskuluetako arazoak izatekoarriskua.

•Alergiak. Aire girotuak sintomakareagotu egiten dizkie hautsekoakaroei eta onddoei alergia dietenpertsonei.

•Begietako arazoak. Girokolehortasunak konjuntibitisak, begie-tako erresuminak eta lentillekikojasanezintasuna eragin ditzake.

•Infekzioak. Aireberritze- edoeguraste-faltak birusen eta bakterio-en kutsapena errazten du, bulegoeraikinetan, batez ere.

Aire girotuaren abantailakHala ere, dena ez da kalterako. Airegirotuak ere baditu bere alde onak.Freskotasun sentipen atsegina ema-teaz gain, aire girotuak hainbatmesede ere ekartzen dizkio gure osa-sunari. Hona hemen aire girotuarenabantaila nagusiak:

•Bero-kolpeak saihesten ditu.Horregatik, eta nahasmen hori jasa-teko arriskua gutxitzeko, oso berohandia egiten duen egunetan —batez ere adineko pertsonek eta hauroso txikiek— gutxienez ordubete airegirotua duten lekuetan (supermerka-tu, zinema eta bestelako leku publi-koetan) emateko gomendatzen dute.

•Intsektu eta parasitoen kopu-rua gutxitzen du. Mota horretakoanimaliak giro beroetan ugaltzendira. Aire girotuak, beraz, izaki kalte-garri horiek ugaltzea saihesten du.

•Langilearen errendimenduahobetzen (omen) du. Tenperaturaatseginean lan egiteak jarduera fisi-koa eta intelektuala piztu eta bizkor-tzen du.

Aire girotua tenperatura baxuan jartzeko joera zabaldua dago.

Ez da aukerarik osasungarriena,baina ondoren aipatuko ditudanneurriak hartuz gero, irtenbideona izan daiteke girorik beroene-tan ere gauez ondo deskantsatze-ko.

•Kontuz tenperaturarekin. Ezahaztu lo gauden bitartean guregorputzeko tenperaturak beheraegiten duela. Aparatua oso mailabaxuan programatzen badugu,hotzez egongo gara. Horregatik,24ºC-tik ez jaistea gomendatzenda.

•Erregulatu airearen irteera.Aireak ez du zuzenean gure gorpu-tza jo behar. Horretarako, aparatuahaizegailu moduan jarri behar da.

•Hotzetik babestu. Erabili pija-ma edo maindire arin bat horreta-rako.

•Programatu. Ideia ona da apa-ratua gaueko aurreneko orduetanbakarrik martxan edukitzea, berogehien egiten duenean, alegia.Kronotermostatorik balu, ordu ja-kin batean deskonektatzeko pro-gramatuko genuke.

ETA LOTARAKO, AIREA JARRITA BADAUKAGU?



arna

sgun

eak

Milaka urtean, urak eta haizeak kareharriaknahierara moldatu dituzte, eta inguruetan hazi direnpagadi mugagabeekin elkartzean, berezko nortasunaeman diote Itxinari.

Itxina, pagadi etakareharri artekolabirinto naturala

1 995ean Biotopo Babestuaizendatu zuten Itxina ingurunekarstikoa. Gorbeia Parke Natu-

raleko ipar-mendebaldean dago, eta500 hektarea baino gehiago ditu.Euri-urek eraturiko forma geologiko-ak dira horko erakargarrietako bat.Ehunka metro dituzten aldapa berti-kalak, leizeak, kobazuloak, ur-jau-ziak, lapiazak eta dolinak; horiekguztiak pagadiz inguratuta, udazke-nero, hostoek parkearen soinekoaehuntzen dute. Hamaika erakargarri ditu Itxinak.

Ezagunenen artean, 1.086 metroan,Atxulaur izeneko ate naturala dago,Itxinako labirintorako sarbidea. Bes-talde, Supelegor leizeak begiluzeugari erakarri ohi ditu. Lamiak, ze-zengorriak eta Mari bizi izan omenziren han. Auskalo. Ausartenek au-kera dute esku-argiak hartu eta sa-rrera handia duen kobazulo horrenataria ikusteko. Baina, hain eremuzabala izanda, kanpoan ibiltzeko au-kera anitz daude. Adibidez, mendi-zaleek tontor franko dituzte auke-ran: Axkorrigan (1095 m), Altipitatx(1172 m), Gorosteta (1261 m) eta Le-kanda (1302 m).Berezia da kareharrizko inguru ge-

ologiko hori. Lur azpitik iragazten di-ren urak eta euriak aireko karbonodioxidoarekin nahastean, azido kar-bonikoa sortzen da, eta horrek arro-

kak disolbatzen ditu. Erreakzio kimi-ko horren ondorioz, harkaitzak erra-zago higatzen dira. Horrela, Itxinabakarra egiten duten zimurdurak etaarrailak marrazten dira hormetan,eta tximinia bertikalak eta kobazulo-ak zabaltzen ingurunean. Paisaiakarstiko horrek Gorbeiako Parke Na-turala apaindu, eta berezi egiten duItxina mendizaleentzat.Habitat zehatz horretan irautea

zaila da izaki bizidunentzat; izan ere,landaredirako eta faunarako baldin-tza gogorrak dira hango mendi ga-raiak, galeriak, haitzuloak eta leizee-tako argi-eskasiak, aire-korronteaketa hezetasun handia. Espezie bakarbatzuek baino ez dute lortu milakaurte dituen ingurune horretan bizi-tzea. Besteak beste, zortzi saguzarespezie baino gehiago daude. Batezere kobazuloetan, ornogabe espezieasko dago, ia erabateko iluntasune-an bizitzera ohituta. Landarediari da-gokionez, 175 goroldio eta gibel-be-lar espezie daude katalogatuta. Az-pimarratzekoa da, orografia delaeta, toki asko ia helezinak direla giza-kiarentzat. Adibidez, horma bertika-letan ere antzeman daiteke landare-aberastasuna.Itxina oso gune bisitatua da. Gaur

egun, mendizale askok aukeratzendute herri eta hirietako estresarenihesbide gisa. Baina Euskal Herriaren

historian aspalditik egon da presente.Inguruetan, gure arbasoek utzitakoantzinako lanbideen hainbat arrastoikus ditzakegu: artzainen etxolak,elurzuloak, ikazkinek txondorra erai-kitzeko txondor-zuloak... Kondairekdioten moduan, zuhurtziaz barnera-tzen ziren leku babesgabe hauetanbarrena. Lainoa sartzean eta haizeakpagoen adarrak jotzean, irudimenamisterioaren gatibu bihur zitekeen,bideetan Basajaunekin edo Marirekintopo egiteko beldurrez.Kondairak kondaira, antzinako lan-

bide horiengatik zabaldutako bideakmendizaleen pasabide bihurtu diraegun. Bidezidor-sare zabala dago,eta basabide batzuk inguru hauetanadituak direnek baino ez dituzte eza-gutzen. Hala ere, badira argi eta garbiadierazitako bideak, eta, marka ho-riei jarraituz gero, ez dago galtzekoarriskurik. Izan ere, bidea ibiliaren ibi-liaz egiten da, eta Itxinak hamaikatxoko ditu deskubritzeko.


arnasguneakosatuberri 172015eko ekaina

XehetasunakZer ikusi

Gorbeiako Parke Naturaleko informa-zio- eta interpretazio-zentroan ibilbi-deei eta inguruneari buruzko beha-rrezko informazio guztia lor daiteke.

Nola heldu

Autoz. Bilbotik, AP-8 autobidea Usan-soloraino eta N-240 Areatzaraino. Ber-tan, Pagomakurrerako bidea har daite-ke. Gasteiztik, N-240 (Barazarretik)Areatzaraino.Autobusez. Bizkaibus konpainiakoBilbo-Zeanuri autobusean, Areatzarai-no.

Informazio osagarria

Gudarien Plaza, 1. 48013 AreatzaTel: 946 739 279E-mail:[email protected]@bizkaia.eus

Hankak luzatzeko proposamenaItxinako inguruetan hamaika aukeradaude: biotopoan ibilbideak egitea,gailurretarako txangoak prestatzeaedo inguruetako kobazuloetan sar-tzea. Bertan egin daitekeen bide eza-gunetariko bat Atxulaurreko AtetikKargalekuraino doa; bi orduan egindaiteke. Hala eta guztiz ere, lainoa da-goenean, Supelegorreko eremu hauoso arriskutsu bihur daiteke eta kon-tuz ibili behar da ibilbidea egiterakoan. Irteera eta helmuga Pagomakurreko

zabaldegia izango da. Ibilbideari hasie-ra emateko, erretoki-mahaien artean,basorako bideari jarraitu behar zaio,eta hezegune batzuk zeharkatu. Bide-an aurrera egin ahala, basoko bide batgurutzatu eta lursail ireki batera aile-gatzen da. Ezkerretara begira, kareha-rrirantz doan bideari segitu behar zaio,eta, laster, Atxulaurreko Atea agertu-ko da aurrean. Horri jarraika, Itxinakoate naturalerako bidea hartu behar da,mendigune karstikoan barrena ibiltze-

ko. Hortxe, bidexka-sareak aukeraasko ematen ditu: eskuinalderantz jozgero, Axkorrigan tontorreraino igo-tzen da bidea; ostera, beherantz har-tuta, Supelegor leizera heltzen da.Kargalekura ailegatzeko, ezkerrekobidexkari jarraitu behar zaio. Beti sei-naleei erreparatuz, Arkuaxpe, Pozu-gorri eta Elorrebakar sakonuneak in-

guratu behar dira Lexardiko larrediraeta txabolara ailegatzeko. Zelai berde-ak atzean utzita, pagadien eta harkai-tzen artean mugitu behar da, Kargale-ku helmuga izan dadin. Handik Arra-bako landetara igaro daiteke, etaArrabako ateraino heldu. Ostean, Pa-gomakurrera itzultzeko abaguneadago.

Ipergortatik. LEIRE DUEÑAS

Atxulaurreko Atea. LEIRE DUEÑAS


urratsak


Arabako Unibertsitate Ospitaleko Txagorritxu egoitzako ostalaritza-arduradunekOspitaleko sukaldea. Ehun errezeta osasungarri liburua argitaratu dute,sukaldeetako langileen lana goraipatu eta edozeinentzako plater osasungarriakproposatzeko. Argitalpenak interes handia piztu du, eta hileon, BeijingekoGourmand Awards mundu-lehiaketan parte hartu du.

O spitale batean pentsatze-an, medikuen eta erizainenlana datorkigu burura. Ho-

riek sendatze-prozesuaren oinarriakdira; baina pazienteei alta emateko,osasuntsu egon behar dute, eta, ho-rretarako, funtsezkoa da ondo elika-tuta egotea. «Sarri ahaztu egiten du-gu ospitale batean kategoria profe-sional asko daudela; administrazioko,garbitegiko eta sukaldeko langileakadibidez. Pazienteari egunero jateneman behar zaio; hala ere, oharkabe-an igarotzen dira lan horiek», azaldudu Iñaki Polo Arabako UnibertsitateOspitaleko Txagorritxu egoitzako os-talaritza-arduradunak. Hala, langile-ak anonimatutik ateratzeko eta haienlanari garrantzia emateko, liburu batidaztea otu zitzaion, eta 2013. urtea-ren bukaeran, Ospitaleko sukaldea.Ehun errezeta osasungarri argitaratuzuten.Ia urtebete eman zuten libururako

errezetak biltzen. Pablo Olarte Txago-rritxuko sukaldeburua arduratu zenaukeraketaz. Egunero, ospitalean ba-natzen zituzten platerak aztertu, eta,pixkanaka, bilduma osatu zuten. «Li-buruan pazienteei ematen dizkiegunerrezeta berberak agertzen dira. Pla-terei argazkiak atera, eta nola presta-tu azaltzen dugu, osagarriak eta kan-titateak argi eta garbi agertuta», diosukaldeburuak. Datu horietaz gaine-ra, errezeta bakoitzean, nutrizioare-kin lotutako azalpen batzuk ematendituzte; besteak beste, plater bakoi-tzaren proteina-, kaloria-, kolesterol-,zuntz-, energia-, karbohidrato- eta li-

pido-kantitateak. Bestalde, dieta tera-peutikoak eta menu bereziak ere sar-tu dituzte. «Eredu asko batu dituguinteresdunek aukeran izan ditzaten.Demagun pertsona batek kolesterolamurriztu nahi duela: plater bakoitze-an adieraziko zaio zer kantitate duen,eta osasungarriena hautatu ahal izan-go du». Menu osasungarri horiekedonon prestatzeko, sortzaileek Osa-kidetzako webgunean jarri dute libu-rua, edonoren eskura.Diziplina askotako taldea dago os-

pitaleko sukaldean. Sukaldeburua,sukaldariak, dietistak, eta elikagaiak

plateretan jartzeaz eta gelaz gela ba-natzeaz arduratzen diren langileak.«Sukaldariek jendeak gustukoa duenjanaria prestatu nahi dute, dietistekpaziente bakoitza bere beharrizanenarabera elikatzea nahi dute, eta Osa-sun Sailak elikagai guztiak tenperatu-ra egokian prestatuak izatea. Azkene-an, ospitaleko sukaldean alderdi guz-tiak zaintzen ditugu, baina, niretzat,garrantzitsuena pazienteek jatea da,ahalik eta lasterrena osa daitezen»,jarraitu du Olartek. Gaur egun, ospitalean, 56 erreze-

tarekin lan egiten dute, eta hamalauegunetarako menuak prestatu ohidituzte, hala gatzdunak nola gatzikgabeak. Ospitaleko dietistek une orokontrolatuta edukitzen dituzte, pa-ziente bakoitzaren patologia kon-tuan hartuta, janariek eduki behardituzten osagaiak eta kantitateak.Horrela, eskaintza pazientearen ara-bera egokitzeaz gain, urtaroari ereerreparatzen diote platerak zerbitza-tzeko orduan. Sukaldeburuak dioe-nez, udako eta neguko plateraknahiko ezberdinak izaten dira.Udan, entsaladek hartzen dute pro-tagonismoa, eta osagaiek ematendituzten aukerak aztertzen dituzte;esaterako, hegaluzearen denboral-diak plater batzuk sortzeko abagu-nea ematen die. «Arrantzaleek eka-rri badute, marmitakoa eskaintzenzaie pazienteei».

Elikadura, sendatzeko oinarriPoloren arabera, platerak «maitasu-nez» prestatzen dituzte. Osagai

Mokadu osasuntsuak

Olarte eta Polo, liburuaren egileak. I.R


urratsakosatuberri 192015eko ekaina

zehatz batzuk erabili behar dituzte-nez, ospitaleko janaria jatetxeetako-tik bereizten da; ez dago berrikuntzahandietarako aukerarik. Ostalaritza-arduradunak dioen moduan, «nahizeta pertsona orok bere jateko ohitu-rak zaindu behar dituen, gaixoekarreta handiagoa jarri behar diote».Hori dela eta, pazienteen beharreigarrantzi handiagoa ematen dieteplater erakargarriak sortzeari baino.

«Askotan, dietek pisu handia dutesendatze-bidean, eta batzuetan, dia-betes- edo hipertentsio-kasuetan,tratamendu nagusiak bihurtzen dira,jatekoa patologia horietara egokitubehar baita», gaineratu du Polok. Ahosabaia asetzeaz harago,

garrantzitsuena pazienteak osatzenlaguntzea da, eta platerei gehigarribat eransten diete ospitalean: kasuankasuko nutrizio-behar egokiak.

Bakoitzaren patologiaz arduratzeazgain, garbitasunari ere garrantzihandia ematen diote Txagorritxukosukaldean, eta langile orok araubatzuei jarraitu behar die. Polokazaldu duenez, «langile orok mantalgarbia, eskularruak eta txanoa jantzibehar ditu, pazienteei zerbitzatukodieten elikagaiekin lan egiteko». Egunean lau aldiz, kate-lan

«garrantzitsua» egiten dute. Sukal-deko zinta garraiatzaile batean 350plateretik gora prestatzen dute 45minutuan. Olartek dioenez, infor-matikaren laguntzaz, goizeko08:00etarako badakite zein platerprestatu behar dituzten. Une orojakinarazten zaizkie altak etapaziente berrien sarrerak, eta,informazio hori oinarri hartuta,menuak prestatzeari ekiten diote.Dietista baten presentziaz, arretaberezia jartzen diete alergiak dituz-ten pazienteen platerei. Ondoren,platerak betetzeko zintaren ingu-ruan hamar langile baino gehiagojartzen dira, eta ontziak sekulakoabiaduraz eta abileziaz betetzendituzte. Hala, 12:30erako platerakbanatzen hasten dira, gelaz gela,ospitalean. «Aukera duten pazien-teek aurreko egunean adierazibehar diete erizainei zein bi platereta zein postre nahi duten». Dietamurriztuen kasuan, ez dago auke-ratzerik, eta dietetika-zerbitzuakosatuko du haien egunerokomenua. Era berean, aurreko egune-an, datuak bildu, eta gatza hardezaketenen eta ez dezaketenenzerrendak osatzen dituzte.Ekimenak Gasteizko sukaldetik

Beijingera eman berri du saltoa.Hileon, Gourmand Awards sariakizan dira han, eta Ospitaleko sukal-dea. Ehun errezeta osasungarriliburua ere bertan izan da. «Ezuste-an hartu genuen estatuko lehiaketairabaztea eta, orain, mundu-mailanparte hartzeko aukera izan dugu».

Sukaldeko langileak egunerokoan. IANIRE RENOBALES


unibertsita

tetik


eñaut agirre eta gillen orbeaskoaMedikuntzako ikasleak

Gillen Orbeaskoa (Durango, Bizkaia, 1990) eta Eñaut Agirre (Ordizia, Gipuzkoa, 1990) barrukomediku egoiliar (BAME) izateko azterketan bigarren eta seigarren geratu dira, hurrenez hurren.Ikasketak amaitu ondotik, lanean hasteko zorian dira. Orbeaskoak Madrilen egingo du egoiliar-aldia; Agirrek, berriz, Donostia Unibertsitate Ospitalean. Gogotsu daude lanerako.

BAME azterketan lehenengohamar postuen artean geratuzarete biak. Egindako balentria-rekin pozik al zaudete?G.O.: Nik beti esan izan dut lehe-nengo ehunen artean geratzeko lanasko egin behar dela, baina biga-rren egiteko, zortea ere izan beharda. Izan ere, beti egoten dira eran-

tzuten ez dakizun galderak edotxarto erantzundakoak. Hori izandaiteke azterketa horren magia.Faktore askoren menpe dago, ez daazterketa soila.

E.A.: Puntu gutxitan mugitzengara denak; postu asko daude hirupunturen gorabeheran. Ez dagodiferentzia handirik.

Zein espezialitate egingoduzue, eta zergatik aukeratuduzue?G.O.: Hematologian espezializatu-ko naiz ni. Odolari lotutako gaixo-tasunak tratatu eta ikertuko ditut.Anemia-motak, koagulazio-arazo-ak eta odoleko laborategia batzenditu. Bada niri izugarri gustatzen

Medikuntzako ikaslerikonenetakoak


unibertsitatetikosatuberri 212015eko ekaina

zaidan beste alor bat, parte klinikoklasikoa: minbizia, linfomak etaleuzemia. Paziente horiek tratatukoditut. Ikerkuntza ere bai, jakina;alor horretan, gainera, asko dagoegiteko. Leuzemia duten haurraksendatu egiten direla badakigu,baina helduak ez, eta oraindik lanegin beharra dago hor. Ikerkuntza-eta jakintza-arloan lez, nahiko inte-resgarria da, biologia molekularra-rekin daukan erlazio estuagatik.Hori asko gustatu zitzaidan, etahorregatik nago hemen.

E.A.: Barne-medikuntza hartudut, pazientea modu integraleanaztertzeko aukera ematen didala-ko. Hainbat espezialitate ere biltzenditu, eta horiek asko gustatzenzaizkit niri.Zailtasunik izan al duzue espe-zialitatea aukeratzeko?E.A.: Nahiko buruhauste eduki dut,bai. Medikuntza intentsiboak etaonkologiak ere erakartzen nindu-ten. Nire emaitzarekin espezialita-tea aukeratzeko modua nuen,baina hori arazo ere bihur daiteke.Dena dela, uste dut aukera onaegin dudala; zerbitzu horretan eginnituen praktikak, eta gustura ibilinintzen. Zoritxarrez, praktiketan ezditugu espezialitate denak ezagu-tzen, baina unibertsitatean denakikasten ditugu, eta han behintzatikusten dugu zer gustatzen zaigun.Guk egin dugun aukeraketa biziosorako da.Zertan desberdintzen dira auke-ratu dituzuen espezialitateak?G.O.: Arlo klinikoa eta ikerkuntzabateratuko ditut nik. Gaur egun,gainera, biak uztartuta daude:medikua ez da mediku soila, ikerla-ria ere bada. Ezinezkoa da ikerketa-rik egin gabe aritzea, une oro jar-tzen baitira tratamendu berriakabian, eta medikuak horiei so egonbehar du. Ni hematologian bi alo-rretan aritu naiz. Ikertzen egon nai-teke aldi batean, eta pazienteak

artatzen beste aldi batean. Lanaarindu egingo didala uste dut.

E.A.: Nik pazienteekin izango dutharremanik handiena; laborategirikez dut erabiliko. Aurreneko bi urte-etan, ez dut barne-medikuntzakosolairua ia ukitu ere egingo. Kardio-logiatik, Larrialdietatik, ZIUtik...leku guztietatik igaroko naiz. Dene-tik ikasi eta jakingo dut; sakonki ez,beharbada. Hori omen da barne-medikuntzako medikuen ezaugarrinagusia. Baina nik hori nahiagodut, ez dut nahi nire lanbidea orga-no konkretu batean oinarritzea,hau da, alor jakin batean lan egi-tea.BAME azterketara itzuliz, azkenurteetan izan al du bilakaeranabarmenik?G.O.: Espedienteak garrantziagaldu du. Gaur egun puntuaziototalaren %10 besterik ez da, garaibatean kritika ugari egon zirelako.Unibertsitate guztietako notak ezdira homogeneoak. Horregatikaldatu zen, lehen %25 balio zuen.Badira espedientearen balioa txikia-gotu nahi dutenak, %5era jaisteanahi dute.Biok euskara-lerroko ikasleakzarete, baina ezin izan duzueeuskaraz egin medikuntzakoikasketa osoa. Lehengo hilean,graduazio-ekitaldian, egoerasalatu zuten graduatu berriek.Nola ikusten duzue zuek?G.O.: Nik ikusten dudan mugarikhandiena da medikuok geurok bul-tzatu behar dugula euskalduntzea,eta indar berezia jarriko dutenakmediku euskaldunak izango dira.Taldearen eragina, beharbada, ezda handia. Baina, tira, kontuan izanbehar da gero eta jende gaztegehiagok hasten dutela karreraeuskaraz; beraz, etorkizun hurbile-an gero eta mediku euskaldungehiago izango dira.

E.A.:Medikuntzako bigarrenzikloan, Donostian ikasgaien %60

ematen dute euskaraz, Basurtun%30, eta Araban ezinezkoa daeuskaraz ikastea. Egia da Donostia-ko egoera zertxobait hobetu delagu hara joan ginenetik. Izan ere,Donostian bada medikuntza eus-kalduntzeko mugimendu handia,baina baita Galdakaon ere; hangoirakasleek, ordea, ezin dute ikas-gairik eman.Zergatik?E.A.: Osakidetzak eta EHUk dauka-ten akordioaren arabera, Basurtu-ko, Donostiako eta Gurutzetakoirakasleak baino ezin dira izan ira-kasgune bateko irakasle. Galda-kao-Usansolo Ospitaleko medi-kuek, beraz, ezin dute klaserikeman. Hori bera salatu zuten,aurrekoan, graduazio-ekitaldian.Urtero egiten da eskaera hori, egiaesan. Gogoeta egina dago, etagarbi dugu non dauden indargune-ak eta hutsuneak. Profesional eus-kaldunak badaude. Ikasle euskal-dunok konpromiso handiagoahartu behar dugu; nik neure ingu-ruan ikusi dut hartu dutela. Irakasleizateko eskainiko balidate, ez nukeezetz esango, nahiz eta baldintzakez diren egokienak. Azken finean,horiek aldatzea ere gure eskudago.Zeintzuk dira bada baldintzatxar horiek?E.A.: Demagun gaztelaniakohamar irakasle elebakar dituendepartamentu batean batek erreti-roa hartzen duela. Haren tokia har-tzeko postuan sartzen den irakasleeuskaldunak gainerako 9 irakasle-en lana bere gain hartu behar du,irakaskuntzarako beharrezkomateriala barne. Horrek hartukoduen lana ia militantziaren parekoada.Gure irakasle batek, adibidez, li-

buru bat idatzi zuen, geuk euska-razko materiala izan genezan. Me-ritu handia dute euskaraz irakastenduten irakasleek.



bizitza lane

tik kan

po

Enrique G. Arza eta gainontzeko boluntarioak hobi batean lanean. SERGI BERNAL

«Familia bat 70 urtez ibilida senideak bilatzen, etaguk zikloa ixten laguntzendiogu»

enrique g. arzaBizkaiko Osasun Mentaleko Sareko Informazio Sistemetakoburua

Historiazale amorratua, Arkeolo-gian espezializatu zen Enrique G.Arza, eta, Aranzadi Zientzia Elkar-tearen eskutik, 36ko gerran hil zi-tuztenak hobietatik ateratzen la-guntzen du. Egundaino, 30 saio-tan baino gehiagotan ibili daEAEn, Nafarroan, Burgosen, Errio-xan eta Kantabrian. Saiorik han-dienean, 105 pertsonaren aztar-nak aurkitzera heldu da haren lan-taldea. Nola hasi zinen langintza hone-tan?Unibertsitatean Historia ikasi nuen,eta ondoren, Arkeologian espezializa-tu nintzen. 2009an, Arkeologiakoikastaro bat egin nuen Asmoz Funda-zioarekin. Horren ostean, aztarnate-gietara joateko aukera sortu zitzai-dan, eta orain hor aritzen naiz taldebatekin, 36ko gerran eta gerraosteandesagerrarazi eta hil zituzten pertso-nen hobietan.Zelan aurkitzen dituzue hobiak?Garai hartako lekukoek edo hildako-en senideek hilobiak non diren adie-razten digute, eta horrela hasten diraprozesuak. Beharrezko baimenak lor-tu ostean, lurren laginak hartzen dira,eta gorpuzkirik ba ote dagoen azter-tzen dugu; hala izanez gero, berres-kuratzeari ekiten diogu.Zein dira ohiko tokiak?Mendi inguruak, arekak, hilerri zibilaketa abar. Toki anitzetan aurkitu ditugu.Lanean hasi aurretik, ba al daki-zue zer aurkitu dezakezuen?Erail egiten zituztenez, kasu askotanez dago erregistrorik, eta ez dakiguzer aurkituko dugun. Gehienetan, ez-kutatu egin nahi izaten zituzten gor-puak, eta mendi erdian daude, bal-dintza txarretan lurperatuta. Hori delaeta, laborategira eramaten dira iden-tifikatzeko, eta, ahal denean, DNA-probak egiten zaizkie, nahiz eta ba-tzuetan ezinezkoa den.Ez dituzue beti aurkitzen gorpuz-kiak.

Ez beti. Behin, egun osoa eman ge-nuen Kantabriako ermita baten ingu-ruan. Lekukoek argi zuten han hilobibat zegoela. Hala, laginak atera, etahondeamakinak sartu genituen, etaez genuen ezer aurkitu. Memoriakkale egin dezake, baina, 70 urterenburuan, oso posible da aztarnak lu-rrean egindako edozein obrarekinsuntsitu izana. Adibidez, suma deza-kegu gorpuzki batzuk beranduagoeraiki den errepide edo etxe batenazpialdean egon daitezkeela, bainaziur egon gabe.Askotan, lan egin bitartean, seni-deak dituzue alboan.Lan hori ez da isilpean egiten; haiekeskatuta joaten gara hobira, eta ba-tzuetan gogorra da. Euren arteanhitz egiten dute, eta eraildakoen isto-rioak kontatzen dituzte sarri. Ondoanizaten ditugun lekuko horiek garaihartan umeak ziren, eta zer gertatu

zen kontatzen dute: nola gau bateanhaien etxeetan sartu ziren eta inda-rrez atera zituzten. Lanean gaudenbitartean entzuten diegu, eta asko-tan, oso une hunkigarriak izaten di-tugu. 36ko gerrako eta gerraostekogaraiei buruz ari gara, eta horrek gi-zatasun handia ematen dio gorpualurretik ateratzeari; ez ditugu bilatzenerromatarren edo historiaurreko gi-zakien aztarnak. Familia bat 70 urtezibili da senidea bilatzen, eta guk zi-kloa ixten laguntzen diogu.Desobiratze asko egiten al dira?Krisi ekonomikoa nabari da. Gu bo-luntarioak gara, baina diru-laguntzakmurriztu dituzte, eta gutxiago egitendira. Iaz, bitan baino ez nintzen ibili.Hala ere, Aranzadik badauka taldebat, eten gabe ari dena. Gu bolunta-rioen batailoia gara; historia maiteduten arkeologoak, historialariak,antropologoak eta psikologoak.



denbora-pasak


Garuneko minbizia operatzeko teknika berria Basurtun · 2015-06-22 · 22. zenbakia ui 2015eko...

Documents

Transcript of Garuneko minbizia operatzeko teknika berria Basurtun · 2015-06-22 · 22. zenbakia ui 2015eko...