Galicia románica - Un modelo: a catedral de Santiago

8/2/2019 Galicia romnica - Un modelo: a catedral de Santiago

1/20


2/20

1 : 0 0 I. G. BANGO TORV[SO

18. Catedra1 de Santiago. Planta, en parte esquematica, da epoca ro-manica, (Conanl).

GALICIA ROMANICA. W I

que, 6 falarennos dos traballos no 1077, parecenconfirmar unha maior veraeidade para at primeiradata. Foi 0 bispo Diego Pelaez 0 J~romotor dostra-ballos que fan levar a . cabo a construccion do grantemplo da catedral do Apostolo Santiago. Novosdatos historicos vefien a sinalarnos que as obras seperalizan entre OJ; aDOS 1087 e 1088.. Nestes aDOSproduciuse a de osicion d . bispo elaez .. debido a tcertas eonxuras C08 normandos en contra de Afon-so VL 0 prelado viuse obrigado a abandona-Ia secompostelanae retirarse a s terras navarras. Seca-dra, este suceso obrigou a dete-la marcba dasobras,

Resulta diffcil delimitar no edificio cal. serfa aextension desta prirneira campafia de construccion,ena diversidade interpretativa que se deu pode-mas ver que, . a Ialt a de argumentos hist6ricos soli-dos, resulfa moiaventurado aceptar COMO difiniti-va algunha destas hipoteses. Para Conant, .a parteconstrutda ata 0 encarcerarnento de Don Dj_egpPelaez abr.anguer(aa case totalidade do deambtd~-lorio Q .a s s i ia s c in co caFe'as Ie nos seus dous niveis:"iso inferior e tribunes. Moraleio e moiro rnais res-trictivo en canto a ampfitude das obras neste perfo--do:. unicamente se realizarian as trescapelas que seabren 6 hemiciclo da xirola.cos lenzos do muro in-mediate e exclufndo todo avance no piso superior.Afnda estas obrasestarian sen rematar na eiapaseguinte, xa que se tefien mdicios plasticos -acrote-ras da capela de San Xoan- que 0 confirman, Se-gundo 0mesrno Moralejo, as capiteis desta primei-fa fase responden a prototipos vistas nalgunsexemplares das parties baixas do transepto de Con-


3/20

I10 2 I.G, BANGO TORVISO

ques, acordes de seu eoa escultura auvergnate.Decerto , por seren moi 16xicas as analoxfas estilfsticasindicadas, non se entende como nunha primeiraconstruccion de mais de dez anos de duracion, contodo 0 que sup6n 0 gran ernpefio constructivo docomenzo, non se tivese avanzado mais,

Trala parentese da inactividade que supuxo aprelatura do novo sucesor de Pelaez, 0 francesDalmacio comenzanse novamente os traballos~ - , -baixo os aus icios de quen se Ia converter no pala-din da renovaci6n da diocese eompostelana Dieg9Xelmirez. Parece que non hai que esperar 0 ana1100, dat-; da promoci6n de Xelmirez a episcopa-do, debido a que este xa se eocargara dos asuntos

19. Catedral de Santiago (LQmp~re'Z).

GALICIA ROMANICA 103

da catedral desde os primeiros anos da derradeiradecada do seculo XI, No ano 1102 tivo lugar 0 ':molatrocinio" das reliquias braearf!nses deR..Ositando--~e os cqr os roubados nas tres capelas da x~,feito que para alguns historiadores yen confirmarque par estes momentos non se atopaban ainda re-mat ados os restantes absidiolos do deambulatorioe transepto. E curio so observar como ~acapela do~alvador no seu parametroexterioj tlr~s~nta unhaforma semellante a igrexa funeraria de San Frl!c-tuoso de Montelios, coma se fose unha bomenaxedos constructQres6 vella edificio bracarense. Noana 1105 tivo lugar a consagraci6n das capelas ab-sidiais. Pouco despois chegariase a face-lo mesmocun altar adicado a San Miguel in sublimi, e dicir,un altar ubicado na tribuna, feito que se cbegou autilizer como proba do avance das obras en altura,No ana 1107 ten Ingar unha xenerosa concesi6n dorei: as dereitos da moeda acuiiada en Santiago. Airnportanciaeconomica desta concesion fixo supo-fier que fose un dos fundamentos da gran activida-de constructora na catedral durante as primeirosdoce anos do seculo XII. No 1112 tivo lugar a de-rrubamento da bastticaprerrornanica, a que nos faisupotie-la conclusion das obras do cruceiro e rnes-rna algun avance palos tramos 6 oeste do mesmo.o estudio estilistico das obras decorativas dostramos da xirola e do cruceiro e un rompecabezasno que valen todo tipo de interpretacions .. Xeral-mente retrasase au adiantase na sua datacion en

tuncion da cronoloxia dada a eseultura do mestreou mestres dos temples de Fromista, Jaca au amesma igrexa do castelo de Loarre.


4/20

l O A t.G. BANGO TORVmSO

Sabernos que no ana 1115 as obras afnda con-tinuaban, porque para estes traballos contouse coaaxuda duns piratas alDlm:abidescapturados polamarina xelmericense.No ana 1117, 0 longo dos sucesos sangrentosda revolta dos burgu,esescompostelans.,.que Hv~-ron como escenario a catedral .sabemos que a mel-rande parte do edificio estabacuberto cunha es-tructura lefiosa ..Esta afirmacion pode ser lnterpre-tada de xeito diferente: sinxelamente, como fixe

Conant, pensando que a armadura de mad~Era ~o-rresponde 6 soporte do tellado. Dutra explicacionmostrarjano-la posibilidade de que t6daWastorresdo transepto e da nave prmncipalalnda non tivesenbovedas, Durante estes mesmos sucesos sabemosque Xelmirez e dona Urraca tiverou que se ag~-char na terre das campas. Conant pensou 'IIue qUJ-zais esta terre Iose uoha das que eoustruira donCresconio e que chegarfaaa ser derrubadas 00 ana1120 segundo a Historia Compostelana. Se teJ~osen centa que esta tone a ato.pou Chamoso nas .suasexcavacions entre 0 tramo oitavo e noveno daigre-xa, ternos que tira-la conclusicn de que, COl~o m~'~-to, a obra da catedral en 1117 non acadaria matsaJ6 do setimo tramo da nave central.omesmo p'wblem31que xapropuX!emos para 0inicio das obras, ternos que volvelo propofi~r l~a~ao final, pais cando no Celixtino se {ala do pnnciptoe fin das obras" respol1desenos cunha cronoloxfaliteraria que se basea no 1018: "Desde 0ana eoque se comenzou ata odbito d~ Afonso! famoso emoi estorzade rei aragones, contense eincuenta eRove anos, e ata 0 de Henrique, rei de Inglaterra,

GALICIA ROMANICA lO S

sesenta e deus, e ata a motte de Luis a Gordo, reidos frances, sesenta e tres; e desde 0 aDO que se co-locon a primeira pedra nos seus alicerces ata aquelno que se puxoa derradeira pasaron cerenta e ca-tro". Polo dito, 0 ano final e daquela 1122. Entreesta data eo 1117, cando as obras estartan no (ra-mo setimo, sabemos que en 1120 se arranxa 0espa-cio para construl-los tramos noveno e decimo, de-rtubando as citadas tones de don Cresconio, Todoleva a pensar que, cando 0: Calixtino describe mOEJ?orriba at p,orta occide~tal da.cated!~lilcon respeetoas outras duas do crucerro, faino 31S t porque a portaoccidental parece estar ainda en proxecto , e comoo propio Calixtino advirte, a temple compostelaa"parte esta termiaado e parte por termiaar" ...Parao que esta sen rematar acaelle rnoi ben esta descri-cion: "A parte occidental, que ten duas entradas,vai por diante das outras en beleza, tamafio e arte.Emais grande e fermosa cas outras e esta admira-blemente labrada, con moitos banzos par fora, eadorn ada can diversas column as de marmore, condistintas representackins e de varies xeitos ... " Secadra, as dous ullUmos. tramos do actual temple es-tablecesen un remate provisional que pasou a du-rar mais de corenta anos, ata que 0Mestre Mateoproxectase todaa gran fachada que habla de acobi-llar toda a "igrexa vena'" ou cripta e mailo Porticeda Gloria, segundo teses sostidascon pequenas va-nantes por especialistas como Caamafio, Azcarate,Otero, Morale]o I e Ward.


5/20

:~ 10 6 I.G. BANGO TORVISO

2. MODELO TIPOLOXlCOA historicgraffa deste secalo v,en relacionandocinco i,rexas ubicadasen difereetes eatnifios deRe-erinaci:6ngue levaban Icara a canrup!.do i\p6s1obJSantiago ..A disposiclon planimetrica, ,8 estructurados seus vol umes e t a ,men as formas decorarivasdestes temples eran moi sernellantes, polo que seUes chamou "igrexas de peregsirracions", deducin-de que a sua semellanza estaba en luncion des pe-regrinos que as utilisaban .. Os temples son SanMartino de TOUfS, San Marcial de Limoges, SantaFe de Conques, San Saturnifio de Toulouse e San-tiago de Compostela. Non e dificil observar queneste fragmenrc do Cap,nulo I do Iibro V do Calix-tinoestes Iugares son par adas importantes da perc-grinaeion xacobeat v'Catro son os camifios caraaSantiago.,que en Pueate de la Reina, xa en terrasde Espatia, se cruzan nun s6..Vai un pOliSaint-Gi-lilies,Montpelier, Toulouse e 0Somport; pasa ou-tro par Santa Marla de Puy, Santa Fe de Conquese San Pedro de Moissac; un terceiro eneamffiase alt

pola Santa Magdalena de Vezcelay, por San Leo-nardo de Limoges e pola cidade de Perigeux; 0de-rradeiro dirtxesecara a San Martino de Tours, SanHilario de Poitiers, San Xoan d'Angeli, San Eutro-pio de Saintes e Burdens".As cinco lgrexas tefien unha tipoloxia arqui-tectonica homoxenea.son ediflcios de tres DU cinconaves, con transepto de igual estructura que a dasnaves lonxitudlnais, rematados o s brazos da cruz

en fachadas con eadansua torre, adoitaado porta-das monumentalizadas a traves de represerrtacions

GALICIA ROMANJCA 107

I! O20. A: S a n Marcial de Limoges. B: San t a . Fe de Conques. C: Santiagode Compostela, D: S an Saturnilto de Toulouse. E: San Martino deTours. (Commt).

historiadas. A cabeceira presenta xirola COil cape-las radiais, aparecendo estas mesmo poles brazosdo eruceiro. As eolaterais, eubertas con bovedasde aristas, reciben luz directaerente de cadanssia


6/20

1 . G. BANGO TORVISO

fiestra e sabre as naves aparecen- tribunas tamenabovedadas. A nave central con boveda de cationsob e faix6ns non recibe luz directa ..A claridademoi tamizada, chega a traves dos intercolumniosdas naves colateraie, oucon mais inreasidade, de-pendendo das hams do dia, poles p e s au polos ela-ristorios do cimborrio,

Tres son as notas que se salientan para definiresta tipoloxia eclesial: a xirola, as tribunas e 0por-tal historiado .Ningun destes tres elementos son ex-clusivos dos temples de peregrinacion, nin apareceningun dos tres por vez prirneira nestas igrexas.A xirola era un gran corredor que rodeaba 0tramo recto e a hemiciclo do gran presbiterio, fa-eendo de doado acceso a paso dos fieis de arredordo coro sagrado ocupado palos clerigos, podendo-se achegar deste xelto ata as reliquias gardadas nosaltares dascapelas radiais. A esta solucion arqui-tectonica chegarase arredor do ano 1000 en diver-

sos edificios do primeiro romanico europeo, des-pois de moitos intentos e transformacions do espa-cio arquitectonico soterrado das veil as criptas anu-lares caracteristicas do rnundo carolinxio que, du-rante os auos finais do seeulo X alcanzartan no seunivel 0 verdadeiro aspecto de deambulatorios.

Esta solucion, nin na su a orixe nin no seu es-pallarnento, non se atop a . no "camino", senon quese emprega nel e noutros lugares onde non se danas condici6ns sociais de peregrinacions. Nin seque-ra a disposicion planirnetrica se emprega par se tra-tar dun templo abacial ou catedralicio, pois en a m -bolos cases p6dese dar,

GALICIA ROMANICA 109

Non temos unha interpretacion definitiva so-bre da funcionalidade da tribuna, ainda que hou-e e moitas explicacions do seu uso. A referenciado Calixtino a esta parte do edificio xacobeo non effitiis ca unhaexpresien de delectad6n estetica dealguen situado no triforio como observador doconxunto: '~Oque vaia por riba a traves das navesdo triforio, afnda que suba triste, arumase e aleda-se vendo a abraiante beleza deste temple". As tr.i-bunas sobre os colaterais foran creadas na arqui-tectura paleobizantina, xeralmente como matro-neos. Despois, poJa sua influencia.creproducirfan-se as tribunas nas bastlicas da segunda arquitecturapaleocristia rornana, descofiecendose a sua super-vivencia 110 occidente europeo ata 0 seu primeiro

I' Q" - ,I1

21. Caiedral de Santiago ..Sccci6n lonxitudinal (parciaJ). (Lamp~,ez).


7/20

11 0 L G. BANGO TORVISO

exernplo documentado en Sam Ciriaco de Genrode,obra de epoca otoniana. o self este un temple demosteiro feminine, a sua tribuna toparfa explica-don no sen ernpregn polas monxas. Sen embargo,en edificios xa mais achegados no tempo e na xeo-graffa, como San Esteve de Vignory, a tribuna nonparece responder a' unha utilidade p,r,actica, senonque semella un elemento estetico mais: 0 sinxeloartellado dog mums, En Galicia, ternplos como osde Acibeiro (Pcruevedra] ou Xunqueira de Ambia(Ourense) empregan 0arqueiro de falsas tribunasCUll criterio decorative e tecnico semellante 6 deVignory. En Santiago as tribunas tinan 0 espaciosuficiente para alberga-las mas as de peregrines du-ranteas grandes solemnidades, nas que todo 0edi-flcio quedaba pequeno. Sen embargo, non toda 3 .tribuna era de uso publico, xa que a sua posiblediafanidade estaba parcel ada por capelas e 0 seuemprego como corredores de caracter privado.Non podernos esquecer queaqui existen 0oratorioepiscopal, diferentes vias de comunicacion co pala-cio e outros altares secundarios. Amais destas ex-plicacions utilitarias tampouco non debemos es-quece-Io admirable artellamento de volume e muroque ofrece 0 triforio, e que foi unha solucion adop-tada por diferentes arquitectos durante os anos doprimeiro romanico.

Despois de termos visto que os componentesdefinitorios do que se deuen chamar igrexa de pe-regrinacion non naeeroa no camino nin posuenunha funcionalidade exelusiva, si debemos recofie-cer que existe nos cinco monumentos citados unhacerta unidade tipolnxiea, aumentada par unhas

GALlC]A ROMAN]CA 11 1

realizacions t6cnicas e estilfsticas propias dunhaarte que 1 0 traves dos camifios, sexan de peregrina-dons au non, dado que a fin. die eontas son vias decornunicacion usuais na epoca,. acadou unba unida-de artfstica por riba das fronteiras,

Os historiadores daarte diseuten bizantina-mente tratando de averiguar cal. destesedifieios tenprioridade sabre os demais, Bsta prioridade non , ede caraeter gratutto, porque pode ser empregadapor eles. eonfi~s de supremac~a p~atri6tic~ nunscases, e buscando fundameoto as suas teortas 80-bre a orixe do romanicc, neutros .Xerahaente osmultipWes traballos realizados sabre 0particulardeforman os datos hist6rkos,. sen dubida discuti-bles, en funcion dasanalises estihsticas previas,que se cadra son menos de fiar ca unha cuestionadainformacion historica da epoea .. () longo de moitosa DO S veuse admitindo que 0 templo de San Martinode Tours fora 0 prototipo que servira de modelo,pero as t r abaUos a.rqueo16xicos de Charles Lelongprobaron que a igrexa turonense e de cronoloxfamais serodia cas outras igrexas, Na actualidade in-clmanse pola a.ntigftidade de Conquescatnda queeste edificio, non facendo case da sua posible se-euencia constructiva, moi dubidosa, xa que se ba-sea en analise'S analoxicas con edificios de cronolo-xia totalmente incerta, so se po de considerar unmodesto monumento que adopta torpemente a ar-tlculacion de tribunas e xirola. Seraftn Moralejo,no seu bo estudio das etapasconstructivas da care-dral compostelana.consideraque, fixando en San-tiago e Toulouse 0' modelo mellor definido, habe-ria unha pequena antid.paci6n da compostelana,


8/20

I " " !l'1I2 I. G. BANGO TORVlSO

que "en c~lquera doscasos pouco Ue dUToHa San-tiago a sua avantaxe, "3que as obras de Toulouse,despois dunha breve interrupcids en 1082-1083,.progr1esaron cunha maior rapidez" ...Pelo que vlmosde dicir no apartado aneerier, 0proxecte xeral doediflcio, que definida a gran estructura do conxun-to catedralico, xa ..existia a mediados da decadal071-1080, non ofrecendo dubida, polo tanto, a an-tiguidade con respecto 6 temple tolosano, Parellaa . prioridade eronoloxica compostelana produceseramen unha avantaxe de Santiago na arquitectura,que se aprecia non 56 na realidade material do edi-ficio, cunha concepcion mais monumental e orna-mentada nas portadas, senon no mesmo bloque doconxunto onde os parametros de sillares de Santia-go non tefien semellanza na pobre Iadrillerla deSan Saturnine. Unha simple ollada , 1 1 . cabeceira deToulouse, mafia as restauracions historicistas, de-mostra que 0arqeitecto esta usando un prototipoarquitectdnico plenamente definido no artellamen-to da tribuna sobre iii xErola,tal como aparece enSantiago perfectamente tipificado, efecto dun pro-xeeto orixinal. Polaeontra, 0' temple frances nonernais ea unha copia simpHficada,. se cadra pOI cau-sas economicas. Precisamense, un dos grandes de-fectos que mostran a rnaior parte dos estudios dacatedral compostelana e intenta-la datacion darnesma poles mais que problematicos elementosdecorativos, esquecendose das grandes lifias arqui-tect6nicas, que nunedificio prototipo coma este5011 rnoito mais elocuentes. Estas circunstanciasmaterials da superiorldade do temple do Apostoloeran tan claramente evidentes que un frances comoo autor do Codice Caiixtino, home cu ..to de certo

, l -I .

1

GALICIA ROMANICA 11 3

22. A: Santa Fe ~.. Conques. (Ar;chilles des MOlluments Historiqui!$).B. Caledral de Compostela. [Conam}.


9/20

r, (1. BANGO 'roavrsopara a slia epoca, non foi quen de sinalar modelop,ara Santiago e s~apuntou que 0 tempio cornposte-Ian fora 0 paradigma para a construecion de SanMartino de Tours "ad similitudil:l,em Sancii jaco-bi". Como eonelusien de todo 0 que levamos dito,debemos pensarque a catedral de Santiago deC?mpostela responde a unha disposicion planirne-tnca que non eomporta novidades en canto a ele-mentos arqnitectonicos eoncretose-xirola, erueeiroou tribuaas-cpois xaferan probadaseen moita Ire-euencia na arquitectura de tradicion carolinxia daarea otoniana ou do. priraeiro romanieo meridic-rial, pera que sen embargo en Compostela os seusarquitectos souberon combinalos harmonlcamen-te ,utiUz.ando unhas tecrricas e un lexico formal quecaraetenzan 0 romanico plene, e consegusndo unedificio que e eensiderado poles mais dos erfticosCQOID a forma arquetjpica do estilo ..3. AS IMAXES E A su A MENSAXE

A catedral non e so 0 ed'ifmdo ,que serve decontenedor ? igrexa O'U .reunion dos fieis, que nocaso de Santiago serfa ademais 0gran relicario mo-nurnentalizado para garda-lo corpo do Apdstolo,senon que tamene unha arquitectura simbolica:represents a Xerusalen Celeste, P 'OT iso O 'S homesda epoca podian observer 'en cada un dos seus ele-mentos aspectos: swgnifk,ativos do parafso prometi-do polo Mestas.o edificio catedralicio era. 0' mellor soportedas ideas que clerigos e fieis en xeral deblan cofie-

GALICIA IROMANICA uscer. Para estes "principics", basicamente dogrnati-cos, ernpregabanse redo tipo de recursos plasticos,convertendo as Imaxes, polo menos a simple vista,enalgo ernarneatal. Desde que osfieis penetrabann,Dtearplo, ian kudo a traves das figuras reprodu-cidas nas portas, nas pinturas dos parametres enosobxectos rnobiliarios, unha serie de mensaxes quedun xeito que hoxe diriarnos subconsciente, grava-ban naquelas xentes devotas os principios que ospoderes civts e retixiosos quertan. Os programasiconograficos eran sutilmenteelaboradcs ..En moi-tas ocasions p6dese seguir todo un f f O ' didactico--narrativo desde a portada monumental ata as ima-xes que ornamentaban 0 lugar de culto fundamen-tat: relicario, arae ciborio. Diriamos que existtatod~ unha "p.os~a eu escena", na que a obra repro-ducida eonsnnsta unha represeatacion drametiza-da, con imaxes que. influlan na preparacioa dosfieis para a "conveniente" eomprension, non s odos diversos actos litiirxicos das reunions eclesiais,senon mesmo de acatamento dunha escaia de valo-res e unha xerarquizacion social existentes nunhamentalidade de xentes que t i!oan uoha intlerpreta-don do mundo baseada soamente na cosmogontacristia,. Sen dribida, a eleccion dos temas representa-dos 'era coidadosamenteestudiada. As irnaxes,amais de ilustra-los grandes principios da teoloxtacristia, podfan referenda! aspectos haxiograficosparticulares das devocions e tradicions Iocais.

A caron de principios intempoeais, podtan in-troducirse "modas iconicas" en funcion das necesi-dades ternporais impostas pola persecucion de cer-


10/20

L O. BANOO1'ORVISO11 6tos principios hereticos ou a difusion de medidascanonicas moi concretas, Mesmo nos temples po-demos ver certas alusions a as~ectos qu~ hpxe en~tendemos como profanes ou laicos e felto~ que soatopan expticacion na mentalidade dunha *,cieda-de que noue quen de diferenciar amhahs duasacepcions vitals, xa que 0 laico e mailo reli io 0semisturan de tal xeito que toda (1 conduct~humanana e p.OCa do romaniOO. s6 p_o~e ser.observ a de,Sd.eunha optica: a da moral CTlstU1. 0 conxun de ICO-nogramas poderfa ser comprendido dOiamente.nas silas Uii3S x.erais,. pOl' calquer~ as~s~e., .~aig~:-xa, mesmo naquelas irnaxes de signific Ion marsparticular e menos cori.ecida. Se cadra, n princi-pio se puidesen dar diibidas interpretawas, pero,axifia 0 iconograma remataria por cu pri-la suamiston de imaxe sintetica do concepto ue se que-rfa espallar ..As figuras romanicas req rfan 0 ro-tulo correspondente que especificase actamenteo seu significaclo, tal e como recomen ban os teo-logos carolinxios. Cando secreaban illflxes novas,as lendas explicativas eran longas e ipolo rniu-do, mais alnda que moi lentarnente 0 spallarnentodo Lema facia que este se convertesen elementomais do lexico iconico cofiecido dos is. e nesteintre os eplgrafes Ianse converter e meras abre-viaturas acordadas. A existencia de (' ersos uiveisde comprension das imaxes variarla .gundo a for-macion dos sells lectores.

Desgraciadamente non cons ano-Ias pintu-ras que decoraban 0 interior de m~compos!e-lan, tal e como dan a entende-I. croastas medie-vais. Estas pinturas, como xa xemo, habian de

GALICIA ROMJ\NICA 11 7

ser cornplernentarias dos iconogramas reproduci-dos en capiteis e releves,a) As portadas

Cando oautor do Libra Id a Peregrinecion doCodice Calixtino describe 0 conxunto da catedralcornpostelana agas da descricion miuda das dnagrand.cs portadas do cruceiro, rnoi pouco e 0 quenos di do seu aspecto exterior. Hoxe en dfa, 0 edi-ficio mergiillase en medio doutras construcci6nsque case non nos permiten facernos unha idea dospararnentos exteriores, dinamizados por cornixas egran des amos que artellaban os muros.Como dixemos no anterior capftulo, vai seraquf , na se santiaguesa, onde se vexa por prirneiravez en Galicia, alomenos polo cofiecido, a portadahistoriada caraeterfstica do romanico plene. Can-do pola decada dos anos trinta do seculo XII, vena Santiago 0 autor do Calixtino , 0 edificio Ia tertres porticos principals, un en cada extremo dacruz das naves, e outros sete mais pequenos. De to-dalas que puidesen estar construtdas daquela, s6 acofiecida por Port ada de Praterfas chegou ata n6s.Despots ..xa no tardorromanico, habiase ergue-loPortico da Gloria.Imos describir iconograficamente as duasgrandes portadas do cruceiro , que seguramente ha-berfan de estar rematadas arredor do ano 1112como xa ternos indicado. J. Williams interpretou a

Ienda ANFUS REX, que se epigrafta na imaxe do"Santiago entre ciprestes" de Praterlas, como alu-iva a Afonso VII, rei de Galicia en 1111, que tivo


11/20

11 8 I.G. BANGO TORVISO

un recibimento triuafal no ano 1116. Como ten si-nalado acertadamente Moralejo, "a practice totali-dade dos estilos representados na decoracion daspertadas do transepto documentase xa en pa~t~s dabasUica que estarfanen pe pam ill eonsagracron den05cu 6 mais tardar, dentro da obra rematada en1112" . A.s restauraeionse rernodelacions principia-ron xa en 1117. No seeulo XVIII desmontase a por-tada setentrional, Ievande moitas das snas escultu-ras a das Praterfas. Outros releves vidos de dife-rentes portas e Iugares van te-lo mesmo destine,constituiudo , en palabras de Focillon, unha espe-de de "museo lapidano provinciano". Sen falar-mos das pezas tardorromanicas, as demais tefiensido atribuidaaa vaeios escultores que,. segundoPorter, podertan sec catro rnestres principals. '9'0-mez Moreno coidaba que os diferentes talleres deesculturaestaban cinguidos a unha direccion supe-rior ..

As imaxes destas portadas ~oron axeitadamen-te ordenadase int'enelacionadas, conformando unautentico programa iconografico do conxu~to. Decerto, esta p.rogramadon sufriu cambios 6 longodos mcitos anos de duracion das obras, afnda quea 'cobe[,enciatematwca pa reee que se mantivo nosseus eixosxerais, mesmo 'cando se construe a fa-chada occidental. Ternos avanzado moho na iden-tlficacion iconica dos temas, sen embargo ainda es-tames rnoi lonxe dunha cornpreasidn de eonxunto,pese a contarmos cos mmellorables traoallos deAzcarate, Moralejo e outros,

GAUClA 1WMANICA 119

b) A porta setentrional oude Francia ( ,...,j r: ~Os peregrines, 6 chegaren a cidade, 0. mesmo

camino m e v e J i b a o s can a catedral. Como d i III Gutado Codice, unha vez pasado 0hospital dos peregri-nos pobres, atopabanse ante 0 adro, "onde hainove banzos de baixada", A earon desta escaleirapodfase admirar unha fermosa fonte depedra ebronce; tras dela, asxentes penetraban no adro dacatedral,o que 0guta medieval denomina "paratsoda cidade", Exerciase oeste ambito toda actividadecomereial relacionada eoa peregrinacion: venda deeuncbas, betas de vifio, zapates, Iardeis de' eoiro deeervo, bolsas, coereas, cintes e toda sorte de herbas medicinais e demais drogas, Mesmo carnbiado-res de moedas e hospedeiros que non roubasen 5viaxeiro na entrada a cidade, exerciaa aquf a s~aactividade. .Unha vez pasado este trafego mundane, budesde 0mesmo, abrlase diante dos seus olios a ri-meira psxina ilustrada da rnensaxe doutrinal da tla~

silica eompostelaea: a fachadasetentrional do 'TU-c eiro .. Gracias ,6 s traballosrealizados polo do torMoralejo, podemos hoxe r,ecomporoon eerta abi-lidade 0aspecto orixinal desta portada. A su.dis-,osici6n arquitect6nica,_ nnmero de fiestr~sl co-lumnas e cornixamentos, habe r t an de seT s emeUah -testis .ue .aiJida hoxeperviven 00 eX{~Q.A:eri-. ~ . i.O . :n. '31 .1..do . , c . r . u .ee~( .' , .. pr.,e ~ i~ .indO. a ....arte SQ~' . . i.O.. .r .unna manifestaei ..n ~ a dlvm da deque 0Cabuinodescribe deste xeito: " .....0Senor sentado nu tronode maxestade e coa man dereita dd a bendsion e

J


12/20

'112 0 I.G. BANGO TORVISO

na esquerda ten UII1 libro.E arredor do seu trono, ecomo termando delestan os cat.ro evanxelistas". ..Aimaxe cia divindade e- se cadra, 0sfmbolo de Ma-~l\teo, !t2p-,an~astradClll na Po.r1~de PIalteI'a~. A'teofanfa estaba dotada dunha significaeion funda-rnentalmente escatoloxica, dado 0 Ingar que ocupae a intend6n monumental que posue, 0 eruditeguia, tras salienta-lo cume fundamental do progra-ma iconografice, pasaba a deseribi-Ios temas maisimportantes da mensaxe: ". .. 3 . sua dereita -da Ma-xestade-, esta esculQido 0Paraiso e ne~esta rere-.sentado 0 n e:~l!O Senor recrhninando 0 Qecado de.A-d,ap e Eva;.L..a g:uerda est a outra n . lIra botan-doos f6r.:ado Paraiso". 0 releve da expul~ioo, hoxenas Praterias e ados impro erios nomuseo dacatedral, conffrmanno-la iconografta daGtda,enela podernos decatames como se respeta 0 textobfblieo, representando 0mesmo Deus como .rot~gonista e non reccrrendc , 6 anxo como executor dl.!.ex ulsion, ta.' e com~ se reproduc:~ en moitas imalxes me ievms. Explicados estes rconogramas, osoutros que estaban de arredor non merecian unharnaioratencion para a Guia, que se refire a dessoamente dun xeitoxeneriee: " ....lor todo 0 arre-doratop-amos ,escu!i2id:as imaxes d e saatos, de be-tr}s, de homes, de mulleres, de flores e dout[~5criaturas, a ese,!!ciae calidade das cales non pode-m os describir debido a S e t a . cantidade". Tras moitasinvestigacions, case arqueoloxicas, foron identifi-cadas como pezas deste conxunto hetercxeaeo d l -ferentes releves encastrados enPraterfas: a muller

seme-

GALICIA ROMAN(CA , 121llante a un Orfeo cristian representase como sal-mista, por iso Ieva un instrumento musieal. E como~cedor das Iorzas do mal, tal como sinal, a sua"c.titudej esta sentado nul!. trona, esmagando c o spes as cabezas dunhas feras ..A euriosidade da Guia detense despois nundos punto~ salientables da Iachada, 0 tfmpeno quese atopa < II esquerda, "segundo se entra nacate-dral" ...Nel representase IIAnunciacion . a SantfsimaVirxe .Marfa. Alguns especialistas sostenen queesta escena se atopa en duas figuras moi estragadassabre a arcada esquerda de Praterfas, Rematandoo conxunto, e facendo referencia .3 . secueneia cro-noloxica da Creacion e da Redeneirin renroda-cfanse os.meses do ano, Temos unhapequerra flgu-ra sedeate deste "mesario' no museo da catedral,que representarfa un des meses do inverno. Noncofiecemos !1ada do outro timpano, xa que a Guianon 0.d~scnbe. Non corresponde a lexica plastico--descritiva poder representa-Ias escenas da crea-cion de Adan e ~Evaleon respecto 6 outro timpano,sen embargo estas duas composscions aparecenreernpregadas en Pratertas e moitos estudiososconsideranas prncedentes desta fachada setenjrio-nat

Ainda quedan en Praterfas algunhas figuras deapo,stolos qu.e poderi~n corresponder a s que 0 cs.lixtino describe: "Arriba, nas xambas, vense catroapostolos que levan cadanseu libro na man esquer~da : coas dereitas erguidas bendicen os que entranna igrexa; Pedro esta na entrada da esquerda, aparte dereita; Pablo, a t esquerda; e erstre a entradadereita estan 0 apostolo Xoan, a dereita, e Santia-


13/20

l22 J. O. BANGO TORVISO

go, a esquerda". Os dinteis das port as estaban sos-tidos porcabezas de bois.Atnda que un personaxe da cultura do autordo C6dice Calixtino non ofrece unha lectura de

conxunto para as imaxes da fachada, xa que se li-mita a unha exposicion de temas, parece que unhaprimeira interpretacion ten que facer referenda agran obra da Creacion presidida pola vision rnaxes-tatica do Sumo Creador. As diferentes escenas,arredando as figuras saamente convencioriais do"recheo" iconografico, van narrando paso a pasotoda a historia do pecado , desde a Creacion ata aExpulsion do parafso. E a partir desta "catda dohome", a xenese da salvacion. 0 camino da reden-cion do xenero humane vese confirmado coa anun-ciaci6n damaternidade de Maria; 0novo horne ca-paz de vence-lo mal ia nacer das entrafias dunhavirxe. Se cadra , algnnha destas imaxes sen deter-minar faclan referencia 0 enfrentamento entre aBen e mailo Mal, personificados nos vicios e nasvirtuc1es, das que podian servir de ilustracion a . se-rea e mailo saxitario. Deste enfrentamento , un he-roe vencedor serla 0 David musico , que pola suabanda constitue un tipo veterotestamentario deCristo. Co rnesmo significado de tipo anunciadorda victoria sabre 0Mal par media da eucaristia, re-producirfase a escena do sacrificio de Isaac, hoxeen Praterias, moi mal conservada.c) A porta meridional de Praterios

Seguin do 0Calixtino , e tent an do atopar pezasreaproveitables, foi mol doado conxectura-Ia pro-

GAUnA RQMANICA 123

gramacion iconlca basica da Porta francesa. Senembargo, 0 mesilla texto, dada a serie de transfer-maci6ns e engadidos que se produciron en Prate-tias, fai mais dlftcil a lectura iconografica destaporta meridional.

23. Catedral de Santiago. (Conant).

Na parte superior, debaixo da cornixa, ato-panse na actualidade unha chea de releves non s o, de distintos tamafios, calidades e estilos, senon me-Hor au peor couservados. En realidade tratase duncaos absoluto, Achamos figuras ue corres and ena porta setentrional, como as devanditas da expul-,sian ou 0anxo centauro e outras moitas de aposto-los e santos que se cadra tamen puides~n cones-Eonder 0 rnesmo hlg:U: . A beira destas hai outraspequenas, con cartelas e maila imaxe dun Cristo depe, cunha cronoloxla que teriarnos que situar na


14/20

12 4 1. G. BANGO TORV[SO

centuria que seguiu a construccion desta fachada.Arredando todo isto, e moi pouco 0que nos 'que-da, e as imaxes que restan sedan de moi discutidaubicaci6n na organizacion primitiva. 0 gufa me-dieval dinos sobre a disposicion desta zona: "Esta ,pois, all 0 Senor de pe , San Pedro a sua esquerdalevando as chaves na man, e Santiago a dereita en-tre as cipreses, e San Xo c l. 11 , a seu irrnan, a sua bei-.ra; pero tamen a dereita e esquerda estan os de-rnais apostolos". Poderiamos dicir que 0Cristo doseculo XIII esta sustituindo 0orixinal e que as dis-tintas restauracions e engadidos foron colocandofiguras de apostolos sacadas dun e doutro sitio, querecornpofien 0 friso do colexio apostolico descrito.l,Que gueda deste friso? Certamente 0 Santia C ]lie se describe no Calixtino entre os dous ciprestese 0 que ainda podemos ver a dereita do Cristo quepreside a fachada; as outras figuras de apostolos d.!:tamafio intermedinentre a de Santiago e as elf 'Stres ap6stolos do recanto da dereita podertan per-teneer a un proxecto primitive.

A figura de Abraha moi ben identificadapolo letreiro que "leva, e unha peza reaproveitada,que ten relaci6n tematica coa imaxe de Santiago.Parece que ambalas diias corresponden a unhacomposiciqp que representaba a Transfiguraci~n.o proxecto desta iconogralia debeu quedar en sus-penso, posto que a figura de Santiago formaba par-te xa do colexio apostolico visto polo autor do Ca-lixtino. E, nembargantes, nesta guia descrfbesenosunha suposta porta occidental, cun programa his-toriado que estaba constitufdo pola Transfigura-cion. l.Estabase a pensar na Cornpostela do primei-

UALICIA ROMANICA 125

ro tercio do seculo XII nunha portada dos pes dabasilica,. con este tema, para a que se tifian feitosalguns rei eves que se aproveitarlan na cornposicionde Prater ias?o timpano dereito esta descrito na Guia destexeito: " .. , est a mol ben esculpido 0 prendementodo Senor. Ali os xu deus atan 0Senor polas mans aunha columna, all azoutano con correas, a11Pilatoesta sentado na sua cadeira facendo de xu,z.-Polacontra, arriba, noutra lifia, esta esculpida SantaMarfa, nai do Senor, co seu fillo en Belen, e as tresreis que vefien visita-Io neno coa sua nai, ofrecen-dolle 0 triple regala; tarnen aparece a estrela e 0anxo qlle lles aconsella que non volvan onda Hero-des", Exactarnente igual podernolo ver na actuali-dade. Sen embargo, alguns historiadores fixeronpatentes as suus discrepancias na identificagjouiconografica, concretamente na figura sedente,que alguns consideran que representa a coroacionde es ifias.o tfrnpano da outra porta esta destinado ailustra-Io terna das tentacions de Cristo, descritopolo rniudo no Calixtino: "Hai, pais, diante do Se-nor uns anxos negros coma monstros que 0 levan 6pinaculo do templo. Uns rnostranlle pedras, pedin-done que as convirta en pan, outros presentanlle osreinos do mundo, finxindo que llos daran se, postode xeonllos, os adora, cousa que non quere Deus.Mais outros anxos brancos, e dicir, bos, estan de-tras del e mesmo outros por enriba adorandoo conincensarios". Mais adiante, coma se se~squecese,fai refereneia a enigmatica figura.de m..ulk:r .ue ten~u colo a c~!.!:a:_ "NOll debemos esquecer que


15/20

'I12 6 1. G. BANGO TORVlSO

a beira do Senor estaunha muller que coas suasmans terma da cabeza apodrecida do seu amante,cortada polo seu propio home, que a obriga, a ? i C 3 :la duas veces 0 dia. IOu que grande e admirable eo castigo da muller adultera para Uelo contar atodos!" .

As restantes figures marxinais descritas no C6-dice estan no seu sitio: anxos trompeteiros. leonsapostolos vixiantes das portas,A rdaci6n desta fachada coa contraposta e p'a-rente. Se na primeira puideramos contempla-laCreaci6n, 0 pecado e os enfrentaT?entos que~~tepecado provocara, mesrnoo anuncro da Salvacwn,nesta segunda imos poder ver como se pT?,ducepaso a paso 0 desenvolvernento. da ~edenclOn: aepifania servia 6s magos de confirmacien d .e que 0Neno que nacera era Deus e ho.rne. Baixo ~~tetema desencadeabasc todo un ciclo da Pasion,cunha marcada connotaci6n da cruz como elemen-to emblematico para os cristians. No Ump~no ad-xunto aparecian as tentacions con ~oda a.sua mag-

nificencia, dado que ocupaba practtcamente to~a asuperficie; deste xeito quedaba sullfiado plastica-mente como Cristo, 0novo Ada.n , superabaas pr~-bas a s que 0 sometian os d~mo~. :'anxos negros .A correlaci6n deste tema cristoloxico co pecado deAMm e Eva esta perfectamente indi~ado po~a ~re-sencia da cobra na arbore do paralso: Qu~z.alsaimaxe da chamada muller adultera, identificadadesta forma polo autor do Codice, e qu~ Azcarateconsiders que representa a Ev~ comonat da rmo.rte,con moitas connotacions turunosas non se.refl~e.aoutra cousa que a culpabi1idade que a misoxmra

GALICIA ROMANI.CA 127

medieval atribula Ii muller como encirradora dopecado da luxuria, orixe do mal do paraiso.A derradeira referencia que 0 Calixtino faidesta fachada sinala posiblernente a sua interpreta-cion xeral do conxunto: HE sobre os ciborios haicatro anxos con cadansua trompeta anunciando 0dta do xuicio". Amais de que a imaxe teofanicaque preside esta fachada garda connotacions apo-calfpticas, non s6 nos anxos con trompetaqueanuncian 0xutcio, senon nese crism6n coas Ietrasdo Apocalipse invertidas (j) IA), de marcado sig-nificado funerario, ocupando un lugar entre os

dousleons no pdar centrat. Sabemos que a omega,simboliza a t morte e 0fin, 6 preceder a alfa, quesignifica 0 comenzo e a vida, representa a idea dotriunfo do cristian sobre a morte (pola morte 0cris-tian comenza a vida eterna).Dentro do templo os fieis pedian reallza-la suapequena peregrinaxe a traves dos diferentes alta-res, segundo as suas particulates, devocions. Este

percorrido piadoso tina as suas estaci6ns principalsna capelas que 0 Caiixtino; como todo b "guia tu-rtstico", ordenaba a partir da porta dos peregrines:"En primeiro Jugar... esta 0 altar de San Nico-his . .. ". E asi continua coa enumeracion dos rest an-tes altares, incluldos os da tribuna. En cada un de- Iles supomos existirfan os elementos mobillares deuso litiirxico , coas suascorrespondentes imaxes.jpero estas abundarfan na decoracion pictorica dosseus mums. Haberfa de ser moiestrafio que no ... exi tise todo un programa iconografico baseadonun ciclo cristoloxico.


16/20

,Q128 I. G, BANGO TORV[SO

A caron desta teorfa de imaxes quevinemessalientando, os azos maiores dosc:readon~s do pro-graaia iconografico do temple ,c-ompos~elao~entra-rtanse no grande altar, sabre a campa do Apestolo.Ademais do significado das figuras me~mas, pl'e~-cuparfase de abondo 0 comite.nte~ 0 bispo ~dml-rez, de as magnificar coa ealidade suntuana dosmaterials con que estan fabricadas; euro, prata, es-maltes, "madeira pint ada? 0 bloque do altar cu-brlase por diante con frontal "trabaUado ~OD ouroe prata" ,r,epresentandose nel Deus, as. vlntecatr?anciens do Apocafipse, oscatro evanXcehsta~ e mal-los dace apostolos. Sabre ,est: ~1tar erguiase ~nbaldaquino, onde figuraban dwstlntas repr,e~ent~-cions das virtudes, .ap6stolos, anxos, 0 Ano deDeus,a Trindade e , coroando, "unha rechamantebola de prata sabre a . ,que se ergue uaha fermosacruz". Aleda que non conservamos nada. destasobras de metalisterfa ,cofiecemos, por un debuxode Vega e Verdugo, a retabulo. A suafo~m~, ..unrectangul.o eoroado en fwnl6n,fep~oducl;a~~lXoarcadas de forma de trevo 0 colexio aposlohco,presidido no seu centro por Cristo mostrando aschagas.

Poderiase falar das diferentes interpretad6nsiconograficas, as rnais delasexcepcionais para,3cronoloxia que tefien estas obras, per? resultaria.moi probt,ematico 6 non se conserver nmgunha de-las.

V. SAN MARTINO DEMONDONEDOESAN BARTOLOMEODE REBORDANS

Nestes deus edificios podemos ver eutra rno-dalidade da escultura romanica, diferente ii . 'com-postelana, Alnda queexisten evidentes contactosentre ambalas duas, no moaumento pontevedresreparamos en certa "contaminaci,6n" procedentede Leone Santiago. A orixe desta eseultura e hoxemoi diffcil de establecer pais 6 realizarrnos analo-xtas co minima numere de obras escultoricas con-servadas en Espana e Francia durante 0secelo XI,o xulcio que se dese poderia chegar a set equlvoco,Se cadra, nos temonos que remontar a unha escul-tera que decorarfa edificios hispanicos anteriores,que sedan os modelos, xa que, atndaque non tan-to as analoxtas entre Reobordans e Mondofiedocoma as deste ultimo e oasturiano de Teverga, in-dican claramente un modeJo cornun.1. SAN MARTINO DE MONDONEDO

Deixamo-Ias obras desteedificio cando rerna-tab a a cronoloxta do primeiro romanico. Naquelas


17/20

14 6 1. G, BANGO TORVISO

meirns tram os dos intercolumnios da nave estanrealizados nunha altura tan pequena que socremosexplicable en funcion dun eruceiro ,que, como xa si-nalarnos, era de super moito mais baixo co actual} e, cousa paradoxica, sen intenclon de celecar tri-

buna nos colaterias.No terceiro trarno da nave setentrional, encontacto 'CD que na aetualidade e at capela do Pilatantigamente estarfa unha das portas da catedraSegundo a vemos hoxe, apreciamos un notab~cambio na sua estructura orixinal, da que soarner-te conservarnos unha parte das rnol!duras das ar~i-voltas e un beinl sobre a devandlta porta, Os ellcocancitios que terman das tellas concavas estd de-corados COn graciosas figuras de persoeaxercon-torsionistas, rnusicos e 0 cofiecido espinariufodoseles ordenados nunha secuencia lconicaqu no surde Galicia ten outras respostas,.como na rortadaoccidental da igrexa monasterial de Sot ado deTrives, manifeseaeion da influencsaleoeen nestasterras. Unha f i l i ac ion artfstica similar ' ssentaacesta dun capitelvreaproveitada COI 11 .Q p , de aegabendita na sacristia, Os canteiros e escu res da selucense non descoiiecfan a realidade e postelana. tal como se pode apseeiar na formad guns capi-teis vexetais, clare trasunto de Santi'(.

A lndependencia do proxecto ~,else. conclaena deeada dos seteata, cando se ..ennrendea asobras, Daquela intentase por ,'doos medicsagranda-Ia altura do que xa se ti ' contrufdo e re-producirespacios arquitecteni s com a tribuna,ou recursos estetieo-tecrrico . como earmado demuros, Ambalas diuas sell Iucions J.opias dun

GALICIA ROMANI'CA14 7

edificio que fla Galicia cia u I . .y,ert,era Dun. d.,' ., qe.es momentos se con-.. . . mo .e~o mdlSCQhbl'e e juatinx'blque, a pesar dos anos tran' .. 1. ~e,XIILugo non"' .scorndos,. a copra de.. e m a rs ca u n remedO' provindano.b) A catedral de Tui,.. DU!'~nte rnoltn tempo veus ... . ,do servlhsmo ou h ~. ' _ se so~tend.oa teonad T . ImltaclOn de Santiae, . tn. Senembar ..o jg. .... , _ .... go por partehamunha idea 110'cognxu~~enaO[)e.'cert?~e todo, ~omsrente do modeJo .' .,rqmtectomco moi dlfe~. sant~agQes, ainda , . ..' ..con den monos asp.ectos f . . . que comc!dara d . . ormals como, a eS'r t l.a .8 cesta.s no.s canit . ( . ... .... ,I. .uc. u .-pretad6nn,jastica tP~ess pese a que. a. su a inter,df ~-. .. .. ena matlces cuart t'.Ierentes) e as for .. .~ ' M'I Ivamentef . ".., mas peraltadas dos a . A',e~encH:lsDIcUS grandes a oar .. ..rcos, sdl-cena,.no a.spectoe]{ter;o.rPd.Oecde'?f,n~.f.orm.a d.3 . 'cab.e-

. ".. . .. > e Ilcloell1 'ibnam~ustrabanadad,esde, ..... ;UI1Hlhl u-tal. . 0punto de vrsta ornarnen-As notlcias hist6ri,eas sob. .... . -. 'a~t'erIor a . romanica son. .,~ ~e :icatedral tudenseseculo X, os bis os noi m~I . u Id'Osas. Aates dono ano '915 cand~, Ordoonn~e:;dlan nests cidade. Foi

dos de Tui residisen non e rmdou que o,s_prela-cendo, senon na cap...'(a1d n .


18/20

m . O. BANGO TORVISO OAUCh\. ROMANICA

21. Catedral de Tui, (Bango).

se catedrslicia no mosteiro de Sao Bartolomeo deRebordans. 1. Rodriguez supon que no 1120 0bis-po Afonso puxo a primeira pedra da catedral. Des-Icoo,ezoa referencia documental oa que se baseaeste Iristoriador, perc como data soamente indica-dora, quizais recollida en noticias de doacionsaSanta Marfa de T u m por parte de Afonso e Tereixa,reis de Portugal, no ano 1125, parece axeitado pen-sarmos que par este ana eomenzasen as obras. Aprimeira carnpafiaconstructiva lase prolongar 6longo de varies anos, Mesmoen 1145 seguian estraballos, tal e como se pode eornprobar par unhadoaci6n dos monxes do mosteiro de Santa Marfae1eOia, na que se cemprometerra contribuir 6 Ie-vantamento de Santa Marta, "que se estaba a cons-trufr" ("in opusedesiae Santae Mariae facien-dum") .

No seu proxecto inicial a catedral tudenseeonstaha dunha cabeceica de ties absides semicir-culares e un gran transepto de tres naves que nosIai pensar na disposicion do cornpostelan, alndaque os cinco tramos de Santiago se Yen restrinxidosaqui a dous soarrrente ..Outras diferencias restricti-vas en Tui podemolas atopar Ra ausencia die absio-los e no pobre tratamento dado na unica Iachadavisible do eruceiro, a setentrional, limitada a unsimple portico cunha decorad6n de duas partes deco lumnas ,

Os muros laterals das navies lonxitudinais ta-men se van construfr nesta primeira epoca. Os in-tercolumnios das naves do cruceiro se cadra fixe-ronse antes da prolongacioa cara os pes dos muroslaterais, Tamen nesta primeira etapa comenzarlan-

< > < >. 0 ( ) . ()

< > o


19/20

t O. BANGO TORVISO1 50/" . . . . . . . .I \II,

18. Catedral de Tui. Triforio,. I (Ba-ngoj .se as obras da tribuna. Esta faenriba das nave~ la-terais do cruceiro, que estaban cubertas por beve-das de arista. Non se ul lman palos extr,emos do tra~-septo de fortnaigual que naestructura xeral,.senonshnplemente par un andito estr':lto. a, Sistemaconstructivoestil reflexado non SO l nos ,el~mento.sdecorativos senen noscarnbios estru~tu~,us da tn:buna. A primeira parte que se constru.ee a que Valsobre a nave oriental do brazo setentnon~l~o cru-ceiro. Ida abovedada con canens sobre falxons que

OAucmA ROMAN1CA - 3pousaban en columnas. Na nave occidental da p ....teigual do cruceiro, a drsposicion era semellan -se teraos en eonta quesobre a tramo extreme, po'riba CIaboveda, tffiase previsto unha tone que se farernatar no tardorromanico. Na parte oriental po-dense bservar dous absidiolos cunha clara funeionde a.ltares nestas partes altas da catedral, tal' comooscofecemos en Compostela .. No cruceiro meri-dional seguese un proxecto semellante, perc senembargo a realizacion presents formas propias dae t a p i " s e g u i n t e , -

, '.a tribuna meridional non se construtu nestaprim ira campefia, par este lado proseguiron asobral coas dependencias elausarais. Atlraves dunhadasjortas 'que se abrfa noultimo tramo da nave Ia-tera 1 pasabase 0 claustro, Aqul construese a fer-mo. sala capitular que describimos anteriorrnentee, ,' I eornn sinalabamos, forma 0 exensplar ma.isanti 0conservado dunha sala eapitular desta epocado bmanico pleno.

A fachada setentrional podese reconstruir conbatsnte Iactlidade, a pesar das nusnerosas edifica-d'(,lS que a enmascaran. 0cruceiro remataba nunmuo artellado par un grande area que acocha enpsi a outros que pousan sabre as arquivoltas dap tada qUlese abre sobre 01 eixe, Nos extremespI xectarfase cadansua tone, das que so unha secI.gani a rematar maistarde. 0 muro da nave se-utrionam dividese en dOlUS rexistros de fiestrasife eorresponderian 0' piso inferior e mais ,6da trw-

(

,uma que nesta zona estaria praxectada, pero quei hsufrili unha gran transformacion nunha epoca naI qle os canteiros trsballaa CODformas goticas. Cer-I,


20/20

152 r. G. BANGOTORVISOtamente ningnnha destas fachadas te~ nad~ 9~ e verwas laterais die Compostela, agas a d1.spos~clOndosniveis das partes mais antigas da c.abece~~a, antesde acoller dun xeito definitive a arriculacion mura-ria de grandes arcos.

A figuraci6n dos capiteis tudenses mo~tra todoun variado repertorio iconico, no que existen pa-tentes relaci6ns cos que xa vimos en Ccmpostela,atnda que con eertos matices diferenciais propiosde escultores que interpretan 0modelo e engadenmotives novos.

A catedral tudense exerceu axifia 0 seu influxosobre os -monumentos da sua diocese e mesff.!? nasvecifias. tal e 0 caso doscapiteis de San Martmo deVilaboa que reprodueen, praeticamente, os dotransepto, asfcomo as basas, a~opant0l~~ outra vezen Tomifto, Barrantes, Castelans, BIJ:~mo ... , Esteselementos ornarnentais non foron copiados do roo-

29. Catedral de Tui, fachada setentrlcnal- (Bango).

GALIC1A RQMANICA 153

delo senon que segurarnente foron rea1izadospolos rnesmos escultores e canteiros, 0castro des-te taner p6dese seguir na outra banda do Mifio, entetras portuguesas, na igrexa de Valeslongos, oumais a oriente, no sur de Ourense, na igrexa mo-nasterial de San Salvador de Paizas. A porta mes-rna do cruceiro converteuse no arquetipo de toda arexion, imitandose sobre todo a terna das rnochetaszooloxicas e as arquivoltas sogueadas, que se po-den observar nas igrexas de Pesegueiro e Sobradoentre outras.2. OUTROS EDIFICIOS

Neste titulo poderiamos inclulr unha longa Us-ta de edilicios dos mais de cincocentos monumen-tos romanicos que atnda seconservan en Galicia.Sen embargo Imonos restrinxir a facer sinxela ex-posicion das notas arquetipicas que caracterizan aunhas cantas igrexas exemplares.As formas compostelanas serviron para confi-gurar un tipo de edificio basilical que fa ter, dentrodas limitacions economicas que supon Doha cons-truccion desta magnitude, un certo espaHamentopor Galicia. Na proximidade da catedral xacobea,entre 1136 e 1168, construese Santa Maria do Sar ,que presenta elementos basicos definidores desteprototipo ternplario: un abside poligonal rodeadopor dous semicirculares, compartimentados 08 seusmuros por colurnnas entregas, forma unha cabecei-ra dun temple con tres naves {armadas mediante

pilares cruciformes. Todo 0 lexico arquitectonicodeste edificio segue otemplo eatedralicio. En San

Galicia románica - Un modelo: a catedral de Santiago

Documents

Transcript of Galicia románica - Un modelo: a catedral de Santiago