Gaitasun-galerei diziplinarteko lanean ekiten · ki, aurretik ere esperientzia baitu osasun-arloko...

40. zenbakia 2018ko ekaina

Gaitasun-galerei diziplinarteko lanean ekiten

osatuberri

2 agenda / aurkibidea

3 arestian

4-5 geure zerbitzuakErrehabilitazioa Gorlizko ospitalean

6-7 berrikuntzaMarisol Arietaleanizbeaskoa,

'Bizi orain' egitasmoaz

8-9 osasunez eta osasuntsu biziIzaskun Suberbiola, plastiko-hondakinen

kutsaduraz

10-11 jardunaldiakNutrizio osasungarriari buruzko tailerra

12-13 atzera begiraAmaia Nausia, medikuntzaren eta emakumearen

arteko harremanaz

14-15 adituakIñaki Saralegi, aurretiazko borondateen

programaz

16-17 bidegileakAitziber Olabarrieta, sedazioaren eta

eutanasiaren inguruko aurreiritziez,

gaizki-ulertuez...

18-19 ja(ki)teaArantza Lorenzo, hidratazioa udan

20-21 euskara osakidetzanEuskara erabiltzeko saioak Barakaldo-Sestao

ESIan

22 lanetik haragoPedro Aranburu

23 denbora-pasak

agenda

UDA

• UDAKO EUSKARA-IKASTAROAK BARNETEGIETANAEK607 673 541; 945 25 24 00 (Araba), 94 415 95 12(Bizkaia), 943 32 71 72 (Gipuzkoa), 948 22 02 13(Nafarroa) / www.aek.eusUztail eta abuztuan, Arantzan, Foruan, Urepelen,Mendikotan…, eta irailean, Foruan bakarrik.

Bilbo Zaharra euskaltegia94 415 82 92 /www.bilbozaharra.eusUztail, abuztu eta irailean, Bilbon, euskaltegianbertan, eta abuztu eta irailean, Muxikan.

Gabriel Aresti euskaltegia94 423 75 91 / www.gabrielaresti.comUztail, abuztu eta irailean, Bakaikun.

IKA948 63 77 96 (Nafarroa); 948 22 22 46 (Araba) /www.ikaeuskaltegiak.eusUztail, abuztu eta irailean, Lesakan.

Maizpide euskaltegi-barnetegia943 88 92 32 / www.maizpide.eus.Uztail, abuztu eta irailean, Lazkaon.

Ulibarri euskaltegia94 416 24 72 / www.ulibarri.eusUztail eta abuztuan, Arantzazun (Gipuzkoa).

Zornotzako barnetegia94 630 83 04 / www.zornotzakobarnetegia.eus.Uztail, abuztu eta irailean, Zornotzan.

• UPV/EHUko UDA IKASTAROAKIraila bitartean, «Osasuna, pertsonekiko konpromisoa»prestakuntza-zikloa egingo da. Guztira 16 ikastaro dira.Hona horietako bi:

«Eskoliosia eta jarrera».Irailaren 3 eta 4an. Donostian, Miramar jauregian.Hizkuntzak: gaztelania eta euskara.«Osasuna eta hizkuntza: erronkak etaaukerak».Irailaren 13 eta 14an. Bilbon, UPV/EHUren Bizkaiaaretoan. Hizkuntza: euskara.

• UEUko IKASTAROAKUdako ikastaroak ekainean eta uztailean izango diraIruñean, Baionan eta Eibarren,eta irailean, besteak beste, honako hau:

«Bileren dinamizaziorako teknikak».Irailaren 29an eta urriaren 6an. Iruñean, UEUrenegoitzan. Guztira 14 ordu. Hizkuntza: euskara

Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 943 00 73 [email protected]: Xabier Arauzo, Mikel MaiozEuskara-zuzentzaileak:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Koordinatzailea:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea) • Tirada: 5.000 aleLege-gordailua: SS 1472-2011 • ISSN 2254-450XDiseinua eta maketazioa:Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)Inprimategia: Leitzaran Grafikak

2018ko ekaina/ OSATUBERRI 40 / 3

arestian

Parkinsona geldiarazteko eta gaixotasuna daukaten pertsonakaktiboak izaten jarraitzeko, ia ez dago egunero ariketa fisikomoderatua egitea bezalakorik, eta, hala, pazienteei ariketakegiten laguntzeko asmoz, Barrualde-Galdakao ESIko NereaFoncea neurologoak, mugimendu-nahasteetan ESIko espezia-listak, eta ESI bereko Alberto Sanchez traumatologoak Neuro-Fit izeneko doako aplikazio bat sortu dute Curemos el Parkin-son Fundazioarekin eta UCB laborategiarekin batera. Fonceakariketak eta edukiak diseinatzeko ardura hartu du, eta Sanche-zek, berriz, aplikazioa eta animazioak garatu ditu informatiko-ki, aurretik ere esperientzia baitu osasun-arloko aplikazioakegiten.NeuroFit aplikazioak ariketa errazak eskaintzen ditu patolo-

gia neurologiko hori daukaten pertso-nen bizi-kalitatea hobetzeko. Horrezgain, ariketa fisikoari, jarrera-ohiturei,mugikortasunari, orekari eta aurpegi-ko eta eskuetako erlaxazio-ariketei bu-ruzko aholkuak ere ematen ditu. Ho-riei esker, Parkinsona daukaten pa-zienteek muskuluak lantzen dituzte,eta, era horretara, zenbait sintomariaurre egin diezaiekete, hala nola zu-rruntasunari, mugimenduen motel-

tzeari eta dardarari. Aplikazioa gaztelaniaz bakarrik dago etaGoogle Play-tik deskarga daiteke.

EAEko Ama Esnearen Bankua iazko urriaren 16an jarri zen martxan eta, harrezke-ro, 64 amak 200 dohaintza eginda, 160 litro ama-esne eman dituzte. Horrela, 700biberoi prestatu, eta nutrizio eta tratamendu egokiak eman zaizkie jaioberri goiz-tiarrei edo pisu gutxiegirekin jaiotakoei, hau da, ospitaleratuta egon eta berenamek nahikoa esne eman ezin dietenei.Maiatzaren 19an, hain zuzen ere, Ama Esnea Dohaintzan emateko Mundu Egu-

na ospatu zen eta egun hori baliatu zuen Jon Darpon Osasun sailburuak dohain-tza egin duten amei eskerrak emateko eta, bide batez, ama-esnea dohaintzanematearen garantzia nabarmentzeko, izan ere, doako ekintza horri esker, litro batesnerekin 10 haurri lagundu dakieke.Emaile izateko, Ama Esne Bankuarekin jarri behar da harremanetan (94 457 93

75 edo [email protected]), edo ohiko osasun-arloko langilebatekin kontsultatu (pediatra, emagina, erizaina…), profesional batekin hitzor-dua hartzeko.

Ekainaren 7an Nafarroako Gober-nuko hiru ordezkariren bisita izanzuten Osakidetzako Euskara Zer-bitzu Korporatiboan; bertan izanziren Lazaro Elizalde, NafarroakoGobernuko Osasun Departamen-tuko Herritartasunaren, Asegura-menduaren eta Bermeen Zerbi-tzuko burua, Mikel Saralegi, Osa-sunbideko Euskara Planasustatzeko teknikaria, eta Eduar-do Aldasoro, Euskarabideko Ikas-keta eta Planifikazio Ataleko bu-rua.Nafarroan, euskararen erabile-

ra normalizatzeko lanari ekin dio-te osasun-zerbitzuetan, eta Osakidetzaren esperientzia ezagutu nahi izan dute berta-tik bertara. Halaber, hainbat gaitan konpartitzen duten interesari erreparatuta, etorki-zunean elkarlanean aritzeko aukera aipatu zuten. Oso bisita atsegina izan omen zen,eta etorkizunean fruituak emango dituela espero dute.

NAFARROAKOGOBERNUKO

ORDEZKARIAKBISITAN IZAN DIRA

OSAKIDETZAKOEUSKARA-

ZERBITZUAN

AMA-ESNEARENBANKUA SORTU

ZENETIK 64 AMAK EMANDIOTE BERENAMA-ESNEA

NeuroFit, PARKINSONAREN AURKAKO ARIKETAK

4 / OSATUBERRI 40 / 2018ko ekaina

Gorlizko ospitalean, garuneko kalteak izandituztenekin lan egiten dute. Gizarteratzea izaten dahelburu nagusia, Maite Miranda eta Pedro IgnacioTejada errehabilitazioko medikuen hitzetan.

B uruko gaitzak tratatzeaeta ikertzea da Gorlizko ospitalekoprofesional-taldearen xedea. Pazien-teak Bizkaiko akutuetako ospitaleeta-tik joaten dira horra, hau da, gaixota-sunaren fase akutua igaro ondoren,eta Gipuzkoatik eta Arabatik ere jaso-tzen dituzte zenbait paziente. Batezbeste, 70 bat urteko pazienteak etor-tzen dira, eta ez dago alde nabarmenikemakumeen eta gizonen kopuruen ar-tean. Garuneko kalte askotarikoaklantzeko bideratzen dituzte errehabi-litaziora, bakoitzari helburu funtzio-nal bat egokituta. Beraz, errehabilita-zio eta terapia guztiz indibidualiza-tuak dituzte bertako pazienteek.Urritasun neurologikoak izaten dira

garuneko gaitzen ondorio nagusiak;gaitasuna galtzea, esaterako, hitz egi-teko, mugitzeko edo irensteko. Bestebatzuetan, galera kognitiboak gerta-tzen dira: arretari ezin eutsia, oroi-men-galera edo identitatean jasatendituzten aldaketak. Maite Mirandakdioenez, «komunitatean edo gizarte-an bizitzeko zailtasunak» izaten dituz-te horrelako pazienteek gaitzaren on-dorioz, eta, hori dela bide, lantalde za-bal eta diziplinarteko bat osatu dute.Ikuspuntu globala ematen du horre-lako profesional-talde batean aritze-ak, eta errazagoa suertatzen da pa-

zienteari egokia zaion errehabilitazioamartxan jartzea. Errehabilitaziokomedikuak, erizainak, psikologoak, fi-sioterapeutak, logopedak, neurologo-ak eta beste aurki daitezke lantaldean,eta, beraz, helburu fisikoez gain, hel-buru psikiko zein sozialak jartzen di-tuzte pazienteari begira, betiere moduindibidualean eta paziente bakoitzariegokituta.«Taldean lan egiten dugu», nabar-

mendu nahi izan du Mirandak, nahizeta zaila dela gaineratzen duen. Aste-an behin biltzen gara paziente bakoi-tzaren egoeraz eta garapenaz eztabai-datzeko. Alta emateko unean ere mo-mentua planifikatu eta gizarteratzekometodoak gogoetatzen dituzte. Fami-liarekin edo zaintzaileekin elkarlane-an aritzen dira, bai baitakite beharhandiak dituztela bertan egondakopazienteek.

Familiarekin laneanMirandak ohartarazi du ez dela soilikpazientearengan esku hartzen, baiziketa «familia eta zaintzaileak inplikatueta hezi» behar direla. Behar horrierantzuteko sortu zen Iktus Eskola de-ritzana, Pedro Ignacio Tejada buru, etabertan familiekin lan egiten dute. «Ik-tusa zer den erakusten diegu», azaldudu Tejadak. 2010ean jarri zuten mar-

txan proiektu hori, eta jada mila fami-lia inguru aritu dira, gainera, sentsa-zio baikorrarekin. «Ordu erdian bizi-tza aldatzen zaie familia horiei, eta al-daketa horri nola erantzun diezaioke-ten erakusten diegu guk». Horretara-ko, mediku eta unitateko besteprofesionalez gain, iktusa jasandakopaziente ohiak eta familiak ere etor-

Desgaitasunei lankidetzan aurreegiten

«LEHENENGO LAU-BOSTORDUAN ARTATUZ GERO,BADAGO TRATAMENDUAIKTUSARENTZAT. HANDIKAURRERA, LESIOAKLARRIAGOAK DIRA» Pedro Ignacio Tejada

GEURE ZERBITZUAK


haientzat. Horregatik errezeta-liburubat atondu dute sukaldari baten lagun-tzaz: Janariaz gozatu eta disfrutatzekoerrezetak disfagian. Bertan, legatza sal-tsa berdean eta horrelako errezetakagertzen dira, edonorentzako apropo-sak. Osakidetzako webgunean dago,bai euskaraz eta bai gaztelaniaz, etabertatik deskargatzeko aukera dago.Gizartea garuneko lesioen inguruan

gero eta inplikatuagoa dagoela azaldudute bi adituek. Iktusaren inguruanzenbait kanpaina egin dituzte azken ur-teetan, eta hori dela eta gero eta sentsi-bilizazio handiagoa dago haien ustez.«Iktusa gero eta agerikoagoa da», azpi-marratu du Mirandak. «Jendeak badakizein den gaitzaren larritasuna eta nolaadierazten den». «Lehenengo lau-bostorduan artatuz gero, badago tratamen-

dua. Handik aurrera, lesioak larriago-ak dira», gaineratu du Tejadak. Eurenesparru hurbilean sentsibilizazio han-dia dagoela diote eta ontzat jotzen di-tuzte gizartean gai honen inguruanizan diren aurrerapausoak.Ikerketan ere badihardute, eta gaur

egun lankidetzan ari dira EspainiakoEstatuko zenbait ospitalerekin. Inge-niaritzaren eta robotikaren alorrare-kin lotuta dagoen proiektu bateanEuskal Herriko Unibertsitatearekin es-ku emanda dabiltza. Pazienteen erre-habilitazioan laguntzeko esku roboti-ko bat diseinatzen ari dira. Beste iker-keta batean ere ari dira BartzelonakoVall d’Hebron ospitalearekin batera,alor neurologikoaren inguruan. «Ahaldugunean, horrelakoetan ere murgil-tzen gara», adierazi du Mirandak.

tzen dira azalpenak zein bizipenak el-karri trukatzeko.Praktika klinikoko gidari jarraituz,

pazientea eta familia hezi behar dira.Helburu profesional hori gauzatzeko,lau proiektu jarri zituzten martxan Gor-lizko ospitalean: Iktus Eskola; paziente-ei sartzen diren unean informazioa etaaholkuen koadernoa ematea; familieizainketa-lanak nola egiten diren era-kustea, haiek nahi izanez gero; eta fa-milientzako bilera kolektiboak, norbe-raren kezkak, esperientziak eta beldu-rrak adierazteko.Pazienteek badituzte bestelako ara-

zoak ere, eta horietako bat janariarenaizan ohi da. Pazienteek maiz izaten di-tuzte irensteko arazoak. Horrek pureedo saltsa gisako elikagaietara murriz-ten die dieta, eta ezatsegina izaten da

«GARUNEKO LESIOENINGURUAN FAMILIAK ETAZAINTZAILEAK INPLIKATUETA HEZI BEHAR DIRA»Maite Miranda


BERRIKUNTZA

Nola sortu zen Australiara joatekoaukera?2006. urtean ariketa fisikoaren ingu-ruan ikertzen hasi nintzen. Hasie-ran, paziente osasuntsuetan ariketafisikoa sustatzea zen helburua. Os-tean, patologia askotarikoekin lanegin genuen; horien artean zeudenminbizia zuten pazienteak. Alderdiezberdinak ebaluatu genituen; bes-

Ariketa fisikoak minbizian eragiten dituen onurakaztertzen ditu Arietaleanizbeaskoak (Bergara, 1968).Azaroan, Osasun Sailak emandako beka bati esker,hilabeteko egonaldia egiteko aukera izan zuenAustraliako Exercise Medicine Research Instituteikerketa-zentroan, bere unitateko Gontzal Grandesarduradunarekin batera. Egonaldi hartan, Bizi Orainproiektua aurkeztu, eta Australian alor horretan egindituzten ikerketak ezagutzeko aukera izan zuten.

«Minbizia duten pertsonei bizi-kalitateahobetzen die ariketa fisikoa egiteak»

Marisol Arietaleanizbeaskoa Sarabia Bizkaiko Lehen Mailako Arretako ikerketa-unitateko erizaina.Aditua ariketa fisikoan eta osasunean


teak beste, funtzionalitate-gaitasu-na eta pazienteen bizi-kalitatea. Ha-laber, Life Now izeneko proiektuaezagutu genuen; ariketa fisikoaminbizia duten pazienteentzat tera-pia eraginkorra izan ote daitekeenikergai du proiektu horrek. EuskalOsasun Zerbitzuak terapia hori sen-dagai gisa ez duela erabiltzen kon-tuan izanik, memoria bat prestatueta Australiara joateko bidaiaren fi-nantzabidea eskatu genuen. Horihorrela, Osasun Sailak ateratakobeka bati esker, aukera izan dugu hi-labeteko prestakuntza-egonaldiaegiteko.Zer jaso duzue bertan?Bertan ikusi eta ikasitakoarekin, te-rapia hori Euskal Autonomia Erkide-goan dugun beharrizan bat dela be-rretsi dugu. Minbizia duten pertso-nei bizi-kalitatea hobetu eta gauzakegiteko gaitasuna ematen die arike-ta fisikoa egiteak. Are gehiago, emai-tzek erakusten dute eraginkorra etabeharrezkoa dela, eta, gaur egun,Osakidetzan ez da betetzen; baliabi-deak egon badaude, baina ez dirahorretarako erabiltzen.Minbiziaren gaitza egoki kudeatutaal dago?Gero eta jende gehiagok du minbizia.Hemendik gutxira, gizonen erdieketa emakumeen herenak izango du-te. Proportzio izugarriaz ari gara.Iraupenari dagokionez, asko hobetudira minbizi-tratamenduen diagnos-tikoak. Hori dela eta, lehen minbizia-rekin hil egiten zen bat, eta orain bi-zia luzatzen zaio, baina kalitate ezintxarragoan. Horregatik ez da zilegiariketa fisikoa ez eginaraztea; ez garagure lana ondo egiten ari.

Zer lortzen edo saihesten da ariketafisikoaren bidez?Paziente bati minbizia diagnostika-tzean, gaixotasunak berak zein tra-tamenduak gurpil zoro batera era-maten dute pazientea. Gurpil ho-rrek, besteak beste, nekeprogresiboa, muturreko ahultasu-na, muskulu-atrofia, egunerokoekintzetarako gaitasun funtzionalagutxitzea, dependentzia edo depre-sioa ekartzen dizkio pazienteari,baina, izatez, badugu gurpil zorohori hautsi dezakeenik: ariketa fisi-koa. Egokitzapenak egin behar dira,noski, minbizia duten pertsonentza-ko ariketa fisikoen programetan,eta, gainera, ariketa fisikoa pertso-nal entrenatu eta akreditatu batekgainbegiratuta egiten bada, hareneragin terapeutikoak bikoiztu egi-ten dira. Kimioterapiak baino onura hobeakal ditu ariketa fisikoa egiteak?Kontua ez da zein den hobea, arike-ta fisikoa ala kimioterapia. Osaga-rriak dira; are gehiago, biak elkarre-kin askoz gehiago indartzen dira. Ki-mioterapia ezinbestekoa da minbi-zia osatzeko, biziak salbatzen ditubaina pazientearen bizi-kalitateaokertzen da eta beste osasun-arazobatzuk ere izateko arriskua handi-tzen da, eta, hortaz, aurrez aipatubezala, ariketa fisikoa ezinbestekoesku-hartzea da paziente horien bi-zi-kalitatea hobetzeko. Gainera, BiziOrain programan, ariketa fisikoa ezezik, beste zenbait esku-hartze erekontuan izaten ditugu: dieta, taba-koa eta alkohola uztea, eta alderdiemozionalak, besteak beste. Pazientearen egoera fisikoakzenbateko eragina du?Pazienteak, sarritan, ezin izaten dubehar duen terapia jaso, kimiotera-piako tratamendua dela-eta harenegoera funtzionala oso apala delako.Pazientea fisikoki indartsu egonezgero, ordea, eta dosi egokiak jasotze-ko gai bada, askoz egokiagoa izangoda tratamendua. Pazienteari bene-

tan axola zaiona zera da: egunero jai-ki, komunera joan, eskailerak igo etahalako ekintzak egitea. Pazientearenegoera fisikoak baina, asko muga-tzen ditu eginkizun horiek.Australian aurkeztu, eta, duelagutxi, hemen ezarri duzue BiziOrain programa. Zertan datza?Ariketa fisikoa oinarri duen progra-ma bat da. Hiru hilabeteko iraupenadu, eta, minbizia duen pazienteakez ezik, laguntzaile batek ere partehartzen du. Programan zehaztendugu osagaiak zein diren, kontuanhartu beharreko determinatzaileaketa sor daitezkeen arrisku faktore-ak. Baita ariketa fisiko hori gainbe-giratzeko beharrizana ere. Azken fi-nean, programaren funtsa da pa-zienteei, jasoko dutenkimioterapia-tratamenduaz gain,egin beharreko ariketa-motez erehitz egitea.

Minbizia duten paziente guztiekeskura al dute Bizi Orain programa?Oraindik ez. Gaur egun, ikerketaproiektuan, esklusiboki 100 pazien-tek soilik parte har dezakete. Horre-gatik, programa hedatzea da gurehelburu nagusia, zerbitzu sozial bateta, era berean, beharrizan bat dela-ko. Euskal Autonomia Erkidegoanminbizia duen paziente orok ikuska-tuko den ariketa-programa bat jaso-tzea da gure nahia. Edonoren eskuraegongo den programa izatea lortubehar dugu, eta ez aukeratu batzue-na soilik. Horretarako, beharrezkoada azaldutako ideia horiei eman da-kiekeen hedapena. Esku-hartze horihanditu egin behar da lehen fasean;kontzientzia, izan ere, kimioterapia,erradioterapia edo kirurgia asko be-zain baliotsua delako.

ARIKETA FISIKOA OINARRIDUEN PROGRAMA DA'BIZI ORAIN'

KIMIOTERAPIAK BIZIAKSALBATZEN DITU, BAINAPAZIENTEAREN BIZI-KALITATEA OKERTZEN DA


OSASUNEZ ETA OSASUNTSU BIZI

A dituek esaten dutenez,plastiko-hondakinez osatutako bost ir-la handi daude munduan. Honela on-dorioztatzen du Izaskun Suberbiolak:«Egoera oso larria da benetan. Munduosoan, ez dago plastikozko kutsadura-rik ez dagoen lekurik. Adibidez, Maria-netako itsas hobia munduko lekurik sa-konena da –ia 12.000 metro ditu–, etahor ere mikroplastikoak daude», azal-du du Suberbiolak. Suberbiolaren ustez, gizakia da ego-

era horren erantzule nagusia: «Guk era-gin dugu. Ez dago beste espezierik hon-dakina sortzen duenik. Beste espezieguztien bizitzaren zikloa zirkularra da,baina guk orain arte egin duguna daerosi, erabili eta bota, nora botatzendugun ikusi ere egin gabe». Lur planeta, ordea, mugatua da, eta

egoera gero eta jasangaitzagoa bihur-tzen ari da: «Plastikoa jada leku guztie-tan ikus dezakegu; itsas hondakinen %80 da. Plastikoa ez da galtzen, aldatuegiten da, eta txikitu: mikroplastiko bi-lakatu». Suberbiolak azaltzen duenez,mikroplastikoak ez dira begi-bistanikusten, oso txikiak direlako: «5 milime-tro baino txikiagoak diren plastikozkopartikulak dira, eta ur-zutabeetan na-hasten dira. Itsasora botatzen dugun iaguztia hondoan pilatzen da, eta gai-

nontzeko % 30 ur azalean dago. Ehune-ko horren zati handi bat lurrera iristenda, baina gainontzekoa zopa baten mo-duan pilatzen da». Suberbiolak dioenez, itsas lasterrek

hondakin horiek mugitu dituzte eta da-goeneko hondakinez osatutako bost ir-la handi sortu dira: «Hawai herrialdea-ren parean dagoen irla, adibidez, Fran-tziako Estatua baino hiru aldiz handia-goa da; ez da irla fisiko bat, kontzentra-zio handiko plastikozko zopa batbaizik», adierazi du Izaskunek. Egoeraren larritasuna azpimarratu

du Suberbiolak: «Itsasoak dena jasandezakeela iruditzen zaigu, baina minu-tuero kamioikada bat adina zabor bo-tatzen ari gara itsasora. Horrela jarrai-tuz gero, bi halako izango da hamabi ur-te barru».

Ekosistemarentzat kaltegarria Izaskun Suberbiolak oso larritzat jo duhondakinen kutsadura. Ez bakarrikanimaliak plastikoekin itota edo plasti-koa janda hiltzen direlako, baizik etamikroplastikoa kate trofikoan –elika-katean– sartuta dagoelako: «Gauregun, mikroplastiko gehiago dagoplanktona baino, eta planktona da gureekosistemaren kate trofikoaren oina-rria» .

Uretan bizi diren organismo txikienmultzoa da planktona –animaliak, lan-dareak, algak eta bakterioak–, eta horhasten da espezie guztien elikakatea.Adibide bat jartzearren, antxoa baten-tzat zaila da ezberdintzea zer den plasti-koa eta zer den planktona, eta arrain ho-rrek itsasoan jan dezakeena oso kalte-garria da, plastikoak oso kaltegarriakdiren gehigarriak dituelako».Horrez gain, Suberbiolak azaldu du es-

Gaur egun, plastiko-hondakinen kutsaduramundu-mailako arazoa da, arrisku handi batelikagaien-segurtasunarentzat eta osasunarentzat.Izaskun Suberbiola zuzendari aritzen da Matermuseoan, eta itsasoko kutsaduraz kontzientziatzeada haren helburua, arazoari errotik heldu etairtenbideak topatzeko.

Mundua maitatu,bizitza zaintzeko


pezie horiek hil egiten direla gosez: «He-gazti edo arrain horiek tripa plastikozbeteta daukate eta ez dira ohartzen go-sez daudela; ondorioz, hil egiten dira». Hori gutxi balitz bezala, itsasoan

egon daitezkeen bestelako materialenarriskuez ohartarazi du Suberbiolak:«Itsasoan hainbat toxiko daude, mate-rial astunak, esaterako, eta ez dira osodisolbagarriak. Plastikoak erakarri egi-ten du material hori guztia imana balitz

bezala. Beraz, mikroplastiko horiekmaterial toxikoak dituzte». Suberbiolak dioenez, ekosistema be-

ra deuseztatzen du horrenbesteko ku-tsadurak, eta Euskal Herriko adibideajarri du hori azaltzeko: «Jaizkibelen, esa-terako, hainbat hondartza txiki daude,eta bertan zaborra pilatzen ari da. Inorkez du hori jasotzen, eta horrek kalte egi-ten die bertako animaliei eta landareei».

Gizakiarentzat, kalte ekonomikoaArgi dago kutsadura horrek ondorio la-rriak dituela ekosistemarentzat, eta gi-zakientzat. Suberbiolak kalte ekono-mikoa azpimarratu du: «Gaur egun,arrantzatzen den bost kilotik bat hon-dakina da Mediterraneo itsasoan; ho-rrek gastu ekonomiko handia dauka.Era berean, itsas hondakin horiek gar-bitzeko gastatzen dugun diru-kopuruaere izugarria da». Suberbiolak adierazi duenez, ez dute

frogatu oraindik hondakin horiekin no-la kaltetzen diren gizakiak, baina azaldudu argi egon behar dela aurrerantzean:«Itsasoan dauden arrainak –gizakienelikagaiak– plastikoarekin kontaktu hu-tsean jartzeak kalte egiten digu gizakioi,plastiko horien gehigarriek kalte egitenbaitiote gure hormona-sistemari. Hainzuzen, hormonekin zerikusia duten gai-xotasunak edo arazoak sor ditzakete:haurdun ezin gelditzea, bularreko edoprostatako minbizia, eta abar».

Konponbidea: arazoaren errorajotzea Horri aurre egiteko, Suberbiolak ezin-bestekotzat jo du arazo horren jato-rrian lan egitea, eta horretarako jendeakontzientziatu behar dela azpimarratudu: «Herritarrak informatu behar ditu-gu. Badakigu plastikoak gure ekono-miari eta osasunari kalte egiten diola,eta zer egin behar dugu hori saiheste-ko? Ohiturak aldatu behar ditugu». Bide horretan, kontsumitzaileen rola

eta boterea azpimarratu ditu Suberbio-lak: «Kontsumitzaile moduan, arduraeta erantzukizuna hartu behar genuke.Zenbat da birziklatze-tasa Gipuzkoan?

Oso apala da. Eta, horrez gainera, ontzihorira botatzen dugunaren % 40 bainogutxiago birziklatzen da. Orduan, zeregin genezake? Lehenengo pausoa dagakoa: baztertu egin behar dugu plasti-koa. Aukerarik onena hautatu: hartu es-nea herriko baserritarrari; erosketakegiteko, erabili saskia edo ontzitxoa.Gure planeta zaindu nahi badugu, ezdaukagu besterik». Suberbiolari iruditzen zaio gizakiak

ekosistematik kanpo baleude bezalasentitzen direla: «Lur planeta telebistazikusten ari garela dirudi, baina planeta-ri egiten dioguna geure buruari egitenari gatzaizkio. Ekosistemak bi osagai di-tu: biozenosiak –landareak eta anima-liak– eta biotopoak –lurra, aintzirak etalakuak–. Bien arteko harremana ez ba-dago orekan, ekosistema hori deusez-tatu egiten da, eta, ondorioz, baita ber-tako espezieak ere –hau da, gizakiak–.Ez gara horretaz ohartzen».

Txikitatik hezten Arazo horretaz ohartarazteko laneanari da Izaskun Suberbiola Pasai San Pe-dron dagoen Mater museoan. PasaiakoItsas Gela elkarteko kideek hemengoitsas ondarea babestu eta sozializatze-ko asmoz jarri zuten martxan 2005. ur-tean: «Itsasozaleak gara gu; ni ozeano-grafoa naiz, itsas biologoa da lankidee-tako bat... Denak itsasotik gatoz. Itsa-soa maite dugu». Maitasun hori transmititzea, gizartea

ahalduntzea eta aldaketak egiteko gaidela sinetsaraztea da haien helburua:«Mekanismoak eta baliabideak beharditugu gure munduaren balioa nabar-mentzeko. Ez badugu ezagutzen, ezin-go dugu maitatu eta zaindu. Hor lanhandia egin behar dugu». Alde horretatik, ikastetxeekin, eragi-

leekin eta enpresekin egiten dute lan:«Kanpainak jartzen ditugu martxan, hi-tzaldiak eskaintzen, bisitak, tailerrak,eta abar. Tokian tokiko proiektuak gara-tzeko gai direla sinetsarazi nahi diegu.Sistema honetan zer egin dezakegu? Es-natu, ikusarazi eta aktibatu». Argi dagozein den arazoa. Jar gaitezen abian.


Ekainaren 5etik 7ra Bilbo-Basurtu ESIko V. Prestakuntza Jardu-naldiak izan ziren Bizkaiko hiribu-ruan. Aurtengo eskaintza zabalarenartean, saio bat euskaraz prestatuzuten: «Nutrizio osasungarria: teo-riatik praktikara». Saioaren helburuazera izan zen, modu praktiko bateanazaltzea elikadura orekatu eta osa-sungarri baten garrantzia, eta egite-ko horretaz arduratu ziren OihanaMonasterio Endokrinologiako Zerbi-tzuko dietista-nutrizionista eta Ra-

Basurtuko Unibertsitate Ospitaleanduen kontsultan, eta hona ekarri ditu-gu beraien adierazpenak.Nabarmendu dutenez, ez dira gauza

bera elikadura orekatua eta elikaduraosasungarria. Monasterioren iritziz,elikadurak baldintza batzuk bete be-har ditu orekatua izateko, baina era-gingarriagoa iruditzen zaio zer jatendugun, elikagaien aukeraketa, elika-dura orekatuaren baldintzak baino.Adibidez, elikadura orekatua izateko,jaten dugunaren % 50 karbohidratoe-tatik eratorritako elikagaiek osatu be-har dute, baina kontua da zer motata-koak jaten ditugun: «% 50 horretan,galletak, opil industrialak edo horrela-ko eratorriak sar ditzakegu, baina eli-kagai horiek ez dira onak osasunera-ko; % 50 horretan, frutak eta baraz-kiak, zerealak, ogia, pasta eta patataksartu beharko genituzke. Elikaduraosasungarria izateko, garrantzitsuenada jatekoa naturala izatea eta ez pro-zesatua. Azkenean, prozesatu asko ja-ten dugu, eta janari gutxi».Behar bezala jateak gaixotasunak

saihesteko ere balio duela aipatu dute.Barceloren ustez, hala ere, kontua ezda bakarrik behar bezala jatea: «Nor-

Elikadura osasungarriari buruz hitz egitean, aholkuakemateak besteko pisua izan dezake errezetaosasungarriak erakutsi eta prestatzeak. Hori egin duteOihana Monasterio nutrizionistak eta Ramon Barceloonkologoak «Nutrizio osasungarria: teoriatikpraktikara» saioan. Osakidetzako Bilbo-Basurtu ESIakantolatu dituen Prestakuntza Jardunaldietan izan dasaio hori, euskaraz egin duten bakarra.

JARDUNALDIAK

Era osasungarrianjatearen garrantzia

mon Barcelo Onkologia MedikokoZerbitzuko medikua. Profesionalguztientzako saioa izan zen, etasaioa baino gehiago tailer bat izanzela esan daiteke; izan ere, saioakiraundako lau orduetatik bat bainoez zieten eskaini azalpen teorikoei.Beste hiru orduak Basurtuko Uniber-tsitate Ospitale inguruetako txokobateko sukaldean eman zituzten,errezeta orekatu eta osasungarriakprestatzen. Gaian gehiago sakontze-ko, haiekin egon gara Monasteriok


malean faktore askok eragiten dute,eta janaria garrantzitsua da, bainanorbere bizitza konplexua da eta bes-telako kontuak ere aintzat hartu beha-rrekoak dira: ez erretzea, ez edatea…Ohitura hartzea da garrantzitsuena;dieta jakin bat baino gehiago, ohituraosasungarriak izatea da inportantee-na». Hala ere, biak bat datoz elikaduraosasungarriak gaixotasunak saiheste-ko berebiziko garrantzia duela esate-an. Genetika ere tartean dagoela adie-razi dute, baina jateko ohiturek horrenondorioak agerraraztea eragotz deza-ketela. Monasteriok diabetesaren adi-bidea eman du: «Diabetesarekin, esa-terako, zenbat guraso ote daude, be-ren gurasoak diabetikoak izan, eta be-rak, berriz, ez direnak? Zer jaten du-

zun, diabetesa gara dezakezu edo ez.Diabetesak, gainera, lotura zuzena duobesitatearekin». Jateko moduek, be-raz, erlazio zuzena dute zenbait gaixo-tasunekin: hipertentsioarekin, diabe-tesarekin… Baita minbiziarekin ere,orain jakina baita «fruta eta zereal in-tegral gutxi jateak lotura zuzena duelakoloneko minbiziarekin».

Errezeta osasungarriakEkainaren 5eko tailerrean, Monaste-riok eta Barcelok hainbat argibideeman zituzten jateko ohituren ingu-ruan, eta horiek berak eman dizkigutegeuri ere. Alde batetik, haragi gutxia-go eta arrautza gehiago jan behar de-la. Arrautzak mito faltsu askoren bik-tima izan direla aipatu dute, eta ko-lesterola goian duten pertsoneiarrautzak kendu izan dizkietela dieta-tik, eta «orain badakigu arrautzak ezduela kolesterola igotzen, baizik etaelikagai prozesatuen gantzak direlakolesterola igotzen dutenak». Arrainurdina astean bitan jatea ere gomen-datu dute.Barazkiak eta frutak askotan jan be-

har omen dira: bi barazki-anoa eta hi-ru fruta-anoa egunean, eta lau lekale-errazio astean. Lekaleekin, ordea,kontuz ibili beharra dago, txorizoa ba-tzuetan beharrezko osagaitzat har-tzen baita lekaleak prestatzeko, «etalau bider sartzen badugu txorizoa gu-

re dietan, ez da ba osasungarria izan-go». Horri irtenbidea eman nahian, le-kaleak beste modu batean prestatze-ko bi errezeta proposatu eta prestatuzituzten tailerrean. Sarrerako plate-rerako, hummus-a prestatu zuten,ekialdetik hedatutako eta garbantzuzegindako janaria. Ondoren, plater na-gusirako, musaka egin zuten, haragizeta berenjenaz egindako Greziako ja-kia. Haragiaren ordez baina, soja-pro-teina erabili zuten. Bi plater horietazgain, ahuntz-gaztaz eta tomate-mar-meladaz egindako pintxoak eta txo-kolatezko moussea ere egin zituzten.

Tailerra, euskarazBilbo-Basurtu ESIko V. PrestakuntzaJardunaldietako euskarazko hitzaldibakarra izanik ere, Oihana Monaste-rio eta Ramon Barcelorenak oso ha-rrera ona izan zuela aitortu dute biadituek. Era guztietako jendea azalduzitzaiela adierazi dute: euskara ikas-ten dabilen jendea, elikaduraren in-guruko hitz teknikoak ikasi nahi dituz-ten profesionalak, bai eta jakin-minezetorri zirenak ere. Monasterio pozikagertu da, ez baitzuten espero: «Ha-mabi bat etorriko zirela uste genuen,batez ere euskaraz zelako eta oposi-zioak tartean zirelako, eta azkeneanhogeita bost etorri ziren. Oso gusturaaritu ginen sukaldean, eta entzuleekere hartu zuten parte».

«OSASUNGARRIA IZATEKOGARRANTZITSUENA DAJATEKO NATURALA IZATEAETA EZ PROZESATUA.AZKENEAN, PROZESATUASKO JATEN DUGU, ETAJANARI GUTXI»


ATZERA BEGIRA

Osasungoa Euskalduntzeko Erakundearen 27. OsasunBiltzarrean eman zuen Amaia Nausiak (Iruñea, 1982)Medikuntza feminismoaren ikuspegitik izenburu zuenhitzaldia. Bertan azaldu zuenez, zibilizazioaren,patriarkatuaren eta unibertsitatearen sorrerakemakume sendagileak eta emaginak bortizki jo zituen.Nausiaren iritziz, emakume alargun eta sendagile horienaurka estrategia batek funtzionatu zuen «benetan»,sorginkeriarenak, alegia. Berarekin hitz egin berriak garaeta, horrez gain, emakumeak paziente gisa bigarrenmaila batean egon direla azaldu du, medikuntzakoikerketa gehienak gizonei begira egin izan direlako.

«Medikuntzakemakumearensexualitatea eta ugalketa-sistema kontrolatu nahiizan ditu»

Zer-nolakoa izan da medikuntzareneta emakumearen harremanahistorian?Harremana bi motatakoa izan delaesan daiteke, emakumea subjektupasiboa eta aktiboa izan den aldetik.Subjektu pasiboari dagokionez, me-dikuntzak, emakumeengana gertura-tu denean, mespretxatu egin du hura.Izan ere, emakumearen sexualitateaeta ugalketa-sistema kontrolatu nahiizan du zibilizazioa sortu zenetik. Pa-triarkatuak behar hori dauka. Neka-zaritza-iraultzaren aroan, haurrak es-kulan bihurtu ziren; garrantzitsua zenjakitea haur bakoitza norena zen, eta

gizonek emakumeen jarrera sexualakontrolatzeari ekin zioten. Medikun-tzak emakumea kontrolatu nahi izandu, eta, gainera, ez ditu emakumeenbeharrak ulertu.Zer gertatu da subjektu aktiboa izandenean, hots, medikuntzako parteizan denean?Emagin edo sendagile izan direnemakumeen kontra jo duela medi-kuntzak. Herrietan, gehienbat ema-kumeak arduratzen ziren bertakogaixoez; behintzat, XVI. mendean es-tatu modernoa sortu zen arte. Ordu-tik aurrera, eremu pribatura baztertuzituzten emakumeak.

Unibertsitatearen sorrerak nolaeragin zien herrietako emagin edosendagile horiei?XVI. mendetik aurrera, emakumearibortizki debekatu zioten eremu pu-blikoan aritzea. Aro modernoan, erre-geek boterea zentralizatu nahi izanzuten; politikoa, ekonomikoa, erlijio-soa… Erregeentzat familiak estatutxikien antzekoak ziren, eta, horiek

Amaia NausiaHistorian doktorea


pixkanaka desagertzen herrietakoemakume emagin eta sendagileak?Euren kontrako epaiketa-kopurua go-raka joan zen XVI. eta XVII. mendee-tan. Dena den, edozer ofiziotan ari-tzen ziren emakumeen kontra egin zu-ten garai haietan. Mediku tituludunakiritsi eta euren aurkako estrategiakfuntzionatu bazuen ere, emakumehoriek ez zuten galdu euren sinesga-rritasuna, euren lan egiteko moduakfuntzionatzen jarraitzen zuelako etamerkeago lan egiten zutelako. Emagi-nen kasuan, emakumeentzat natura-la zena desnaturalizatu zen medikugizonak lan hori hartzen hasi zirene-an. Sorginkeriaren estrategiak bene-tan funtzionatu zuen. Paziente gisa nolako harremana izandu emakumeak medikuntzarekin?Datuek diote gizonak baino gehiagomedikatzen garela. Gure gorputzakontrolatzeko modua da; gure gorpu-tzaren jabe izaten ez digute utzi oraindela gutxi arte. Bestalde, ikerketak be-ti gizonei begira egiten dira. Bihotze-koei dagokienez, gizonen sintomakikertzen dira, bihotzekoak gehiago iza-ten omen baitituzte gizonek, baina ho-ri topiko bat da. Ez hori bakarrik: ema-kumeen sintomak ezberdinak dira, ba-tzuetan ezezagunak, eta bihotzekoakhilgarriagoak dira emakumeetan gizo-netan baino. Horrez gain, emakumeeibeti jartzen zaie lehentasuntzat ingu-ruan dituenak zaintzea, eta horren os-tean dator bere osasunari kasu egitea.Gaur egungo egoerari subjektuaktiboaren aldetik erreparatukobagenio, aldatu al da emakumearenrola medikuntzaren barnean?Medikuntzaren mundua oso hierarki-zatuta dago; medikuak agintzen du,eta horri kasu egiten diote beste me-diku batzuek eta erizainek. Erizain-tzak harreman gehiago du zaintzare-kin, eta iruditzen zait, oraindik ere,emakumeak gehiago aritzen direlaerizaintzan, medikuntzan baino. Pa-triarkatuaren ikuspuntutik zentzuadauka horrek, emakumeak oraindikere zaintzara bideratuta gaudelako.

tatea publikoa zela, ikasketak egiteaere debekatuta zeukaten.Medikuntza-ikasketakunibertsitatean egiten hasi bazirenere, herrietan oraindik emagin- etasendagile-lanetan aritzen zirenhainbat emakume. Talkarik sortu alzen?Herrietako sendagileak, normalean,emakume alargunak ziren, eta eza-gutza haiek euren familiako besteemakumeengandik jasotzen zituz-ten. Dirua ateratzeko modu bat erebazen, behin alargun bihurtutakoan.Medikuntza zientzia gisa jaio zenean,mediku tituludunak eta zirujauak ha-si ziren herrietan, eta emagin eta sen-dagileek lehia desleiala egiten zietelasalatu zuten, inongo azterketarik ezzutela eginik eta euren jakintza sines-kerietan oinarritzen zela. Gainera, ti-tulua zeukaten medikuek baino gu-txiago kobratzen zuten.Sorginkeriarekin lotu zituztenemakume haietako asko, etaestrategia hark bere fruituak emanzituen.Garai hartan, jendeak ez zuen uler-tzen zergatik gaixotzen zen. Hagineta-ko mina, katarroa eta horrelako gai-xotasunak sendatzeko, inguruko be-larrak eta haziak erabiltzen zituzten,baina, horrekin batera, gaixoei esanohi zieten beste mota bateko gauzakere egin behar zituztela mina senda-tzeko; esaterako, errezatu edo men-diari buelta batzuk eman. Eta, horrixeheldu zioten haien aurka egiteko, de-abruarekin hitz egiten zutela edo sor-ginkerietan aritzen zirela gaixoak sen-datzeko. Salaketa horren atzean, erai-kuntza intelektual bat zegoen.Ordutik aurrera hasi al ziren

ondo funtzionatzen bazuten, Esta-tuak ongi funtzionatzen zuen. Horre-tarako, oso rol zehatzak ezarri zituz-ten familietan; gizonak etxean agin-tzen zuen, eta dirua ekarri behar zuen;emakumearen helburu nagusiak, be-rriz, amatasuna izan behar zuen. Horihorrela, emakumeei ez zitzaien uzteneremu publikoan aritzea, eta, kon-tuan hartuta hastapenetan unibertsi-

«MEDIKUNTZAK,EMAKUMEENGANAGERTURATU DENEAN,MESPRETXATU EGIN DUHURA»


Zer dira Aurretiazko Borondateak?Komunikazio-prozesuak dira, osasun-langileek eta pertsonek –ez beti pa-zienteek– elkarrekin dituztenak. Hel-buru nagusia gogoeta bultzatzea da;pazienteak, gaixotasun edo demen-tzia baten ondorioz, bere lehentasu-nak adierazteko gai ez denean nolakozainketak jaso nahi dituen hausnar-tzea nahi dugu. Bestalde, bizitzarenbukaeran erabakiak hartu behar iza-

ten dira, eta aurrez pertsona horrekinhitz egiteak laguntzen digu haren ba-lioak, nahiak eta garrantzizko alder-diak ezagutzen; horrela, medikuokharen lehentasunak aintzat hartutajardun gaitezke.Zertan datza koordinatzen duzunproiektua?2003an onartu zen Aurretiazko Boron-dateen Legea Euskal Autonomia Erki-degoan, eta bertan dator nola arautu

aurretiazko borondateen agiria. Legehorren zeregina, ordea, agiriak, pape-rak, erregistroak eta burokrazia-kon-tua arautzea da soilik, eta alderdi ga-rrantzitsuena, pazienteekin hitz egineta gogoeta egitearena, albo batera uz-ten du. Hortaz, 2004an Gasteizko biosasun-zentrotan abiatu nuen proiek-tua, komunitatean elkarrizketa eta go-goeta sustatzeko. Era berean, hiru ar-datz nagusi ditu: herritarrekin komuni-katzea, osasuneko profesionalak elka-rrizketak egiteko prestatzea eta agiriakegin nahi dituzten pertsonekin elka-rrizketak egitea, gogoetatzen lagundueta azkenik agiria erregistratzeko.Nor dira pazienterik ohikoenak?Batik bat gaixotasun kronikoak dituz-ten pazienteetan zentratzen gara, edo75 urte baino gehiagoko nagusietaneta gaixotasun aurreratu baten ondo-rioz bizitzako azken urtean egon dai-tezkeen pazienteetan. Oraintxe bertandugun profila 67 urteko emakumeare-na da; nahiz eta gaixotasunik ez izan,

Eusko Jaurlaritzako Aurretiazko Borondateenproiektuaren koordinatzailea da Saralegi (Iruñea, 1966)2004. urteaz geroztik. Proiektu horretan sendagileen etagaixoen elkarrizketak bultzatzen dituzte bizitzarenbukaeran hartu beharreko erabakien inguruan. Norberelehentasunak adierazteko gai ez denean pazienteak jasonahi dituen zainketak zehazten dituzte agiri batzuenbidez. Egitasmoa ahalik eta gehiena zabaltzea da harenasmoa, eta, Araban, oraingoz, arrakasta izaten ari da.Bizkaian eta Gipuzkoan ere hasi dira eta datozenhilabeteetan zabaltzen joango da egitasmoa.

ADITUAK

«Agiria sinatzea bainogarrantzitsuagoa dapertsonek hausnartueta beren lehentasunakadieraztea»

Iñaki Saralegi Reta Medikuntza Intentsiboko mediku espezialistada, Araba ESIko Zainketa AringarrietakoUnitatean lan egiten du eta ESI berekoAsistentziaren Etikako Batzordeko burua da


hilabeteetan zabaldu egingo da etaformakuntza ere emango da. Zenbaitikerketaren arabera, prozesuan partehartzen dutenen % 75ek haiek berekeskatuta hartzen dute parte. Horrekerakusten du gai horietaz hitz egitekoeskakizuna dagoela gizartean.Elkarrizketa horietatik zenbat iritsidira agiria sinatzera? Nolakopausoak eman behar izaten dira?Prozesuan parte hartzen duten gehie-nek sinatzen dute agiria. Hala ere, ze-ra azpimarratu nahi nuke: koordina-tzen dudan proiektuak agiria egitearibaino garrantzi handiagoa ematendiola pertsonek pentsatu, gogoetatueta beren lehentasunak adierazteari.Eta hori bera historia klinikoan isla-tzen dugu gero. Agiria, azken finean,gehigarri bat da, eta prozesua ez daosatugabetzat hartzen agiririk egitenez den kasuetan. Gure helburu nagu-sia da gogoeta sustatzea. Medikuakedo erizainak pazienteari (alderantzizere izan daiteke) plan bat egitea pro-

posatzean dionean, orduan hasten daprozesua.Zer ageri da, zehazki, historiaklinikoan?Historia klinikoetan elkarrizketen la-burpenak eta pazienteen lehentasu-nak idazten ditugu. Prozesu osoa egi-ten den kasuetan, agiria pazienteare-kin batera egiten dugu; horren ostean,aurretiazko borondateen erregistrorabidali, eta historia klinikoaren bidezbertan gordeta dagoela ziurtatzendugu. Horrela, erregistroaren bidez,edozein pertsonal sanitariok ikus de-zake, baita beste erkidego batekoakere. Dena den, pertsonak erabakitzekogaitasuna galtzen duenean soilik har-tzen du balioa agiriak.Paziente osasuntsuen agiriak zerezaugarri izaten ditu?Paziente osasuntsuen kasuan, agiriorokor bat egin ohi dugu; asmoenadierazpena izaten da. Bizitza aurreradoan momentuan eta gaixotasun batsortzean, gaixotasunaz mintzatu etaagiria egiteko aukera dago. Azken fine-an, eboluzio-prozesu bat da, prozesubizia, eta ez da bukatzen agiri bat sina-tuta, baizik eta beharren arabera han-dituz doa.Gaixotasun larri bat diagnostikatzeanjarri behar al dira gai hauek mahaigainean?Guztiak du bere momentua. Hasierandenbora utzi behar da pazienteek diag-nostikoa onartu eta informazioa jasodezaten, baina momenturen bateanmota honetako elkarrizketak sartu be-har direla ahaztu gabe. Gauzak beharbezala ez doazen momentuan pazien-tearentzat garrantzitsua izango da be-re erabakiak noren esku utziko dituenedo bere balioak zein diren zehaztea.

«2.100 BAT PERTSONAKHARTU DUTE PARTE»

«KOMUNITATEANELKARRIZKETA ETAGOGOETA SUSTATZEKOARI DIRA PROIEKTUHONETAN»

senitartekoren bat zaindu edo gertukoheriotzaren bat pairatu eta gai horie-taz hitz egin nahi izaten duen pertso-narena.Zenbat elkarrizketa egin dituzueorain arte?Gaur egun 2.100 elkarrizketa ingurudaramatzagu. Horrek esan nahi du2.100 bat pertsonak parte hartu dute-la programan. Halaber, bakoitzarekingutxienez bi elkarrizketa egiten ditu-gu, eta, horrez gain, laguntzaileekinere hitz egiten dugu. Proiektua Arabandagoeneko ezaguna dela esan daite-ke. Osasun-zentroetan dibulgaziohandia egin dute, eta gero eta infor-mazio gehiago dago; gainera, jendeakgaldetu egiten du. Gainontzeko ESIe-tan, Gipuzkoan eta Bizkaian, hasi be-rriak dira proiektuarekin, eta datozen


Zer dela-eta erabaki zenuteneutanasiaren eta sedazioareninguruan galdekatzea?Etxeko ospitalizazio-zerbitzuanartatzen ditugun pazienteen % 35ekzainketa aringarriak jasotzen dituz-te. Paziente horiek oso gertu izatendute bizitzaren amaiera, eta eutana-sia, sedazioa eta halako gaiak azale-ratzen dira. Halaber, gaixotasuna-ren martxaren ondorioz, sedazioa

Pazientearentzat irtenbide terapeutiko bakarra sedazioadenean, gai horren inguruan aurreiritziak, gaizki-ulertuak etazalantzak nagusitzen direla erakutsi dute Barrualde-Galdakao ESIko Etxeko Ospitalizazio Zerbitzuko erizain-taldebatek egin berri duen ikerketan, zeinaren emaitzak posterbatean aurkeztu baitituzte OEEren 28. Osasun Biltzarrean.Ikerketa koordinatzen aritu da Aitziber Olabarrieta (Deustu,1972). Dioenez, osasun-arloko langileen betebeharra da gaihorren inguruan hitz egiteko erremintak plazaratzea etaeztabaida gizarteratzen laguntzea.

BIDEGILEAK

«Ahalegin handia egin behar dugu,gizartean argi gera dadin zer densedazioa eta zer eutanasia»

Aitziber Olabarrieta Kareaga Etxeko ospitalizazio-zerbitzuko erizaina


irtenbide terapeutiko bakar gisaplanteatzen denean, senideen arte-an, askotan, gaizki-ulertuak aurkituditugu; hau da, ez dute argi zertazari garen. Sarritan gertatzen zitzai-gun, baina ez genekien benetanhorrela zen edo soilik gure inpresioazen. Horregatik, inkesta modukobat egitea erabaki genuen zalantzakuxatzeko.Ezagutza norainokoa den jakiteaizan al da ikerketaren helburunagusia?Neurri batean bai, baina, artatzen di-tugun herritarrek eutanasia eta seda-zioaren inguruan daukaten ezagutza-maila zein den jakiteaz gain, pazien-teei oro har antzematen dizkiegunuste okerrak zabalduta ote daudenere jakin nahi izan dugu.Eta zein izan dira ikerketarenemaitzak?Inkesten emaitzekin, ikerketa abiatuaurretik geneukan susmoa egiaztatudugu, hots, jendeak sedazio eta euta-nasia kontzeptuak ez dituela argi.Lortutako emaitzetan bi hitz horiekzer esan nahi duten badakitela eran-tzun arren, definizioa aukeratzeko or-duan nahasmena dago. Hamarretikia lauk ez dute asmatu definizio zuze-na ematen.Zer dela eta ez daude argi kontzeptuhoriek gizartean?Oraindik ere ez da ohikoa heriotzareninguruan hitz egitea; lagunartean,esaterako, ez dugu hitz egiten nola hilnahiko genukeen. Hori dela eta, gaihorien inguruan gabezia handia da-go; informazioa falta da, eta lan han-dia dugu egiteko. Halaber, ahaleginhandia egin behar dugu, gizartean ar-

gi gera dadin zer den sedazioa eta zereutanasia.Pazienteak soilik hartu al dituzuekontuan?Hasiera batean, inkesta pazienteeibakarrik egitea zen gure asmoa, bai-na zenbait baldintzak ez ziguten lanaondo egiten uzten, eta, ondorioz, pa-zienteei ordez ESIko biztanleriarenzati bati egitea erabaki genuen. Eri-zain gehienok eskualde berean bizigarela kontuan hartuta, aukera apro-betxatu, eta auzokideak, eskola-la-gunak eta beste elkarrizketatu geni-tuen.Hortaz, zenbat lagun elkarrizketatudituzue?Guztira, 118 elkarrizketatu ditugu. In-kesta nahiko zabala izan da, hogeiherritan egina izan delako. Adinaridagokionez, gazteenak 17 urte zi-tuen, eta zaharrenak 87; batezbeste-koa, berriz, 47 urte. Horietatik % 60andrazkoak izan dira, eta % 40 gizo-nezkoak.Zer metodo erabili duzue?Ikerketa kualitatiboa izan da. Etxe-ko ospitalizazio-zerbitzuko erizai-nok bost galderaz osaturiko galde-tegia prestatu genuen. Sedazioaeta eutanasia zer den galdetuondoren, lau aukera eskaintzenziren bi hitz horien definizio zuzenahautatzeko. Azken galdera eutana-siaren inguruan duten jarrerariburuzkoa zen.Ikerketan ondorioztatu duzuenez,sedazioaren inguruko aurreiritziasko daude. Nahastu egiten al dirakontzeptuak?Sedazioa planteatzen den momen-tuan, jendeak eutanasiarekin nahas-ten du. Sedazioa baina, gainontzekobaliabide edo teknika guztiek kaleegiten dutenean eta zenbait sintomakontrolatu ezin direnean medikuakplanteatzen duen irtenbide terapeu-tikoa da, pazientea sedatzean oina-rritzen dena. Eutanasia, berriz, auke-ra bat da, norberak bizitzen jarraitunahi ez duela erabakitzea. Funtziobakarra hiltzea da, eta ez da zertan

gaixotasun bat eduki eutanasia eska-tzeko.Ikerketan, zer jarrera nabarmenduda eutanasiaren inguruan?Oro har, Europan eta herrialde gara-tuetan eutanasia baimentzearen in-guruan dagoen joera bera berrestenda gurean ere. Egindako inkestetan,118 pertsonatik bik bakarrik adierazidute kontra daudela.Oraindik ere ohikoegiak izaten aldira gaiari buruzko informazioegokia jasotzen ez duten pazienteeta senitartekoen kasuak?Ez dut uste. Hori saihesteko, gure zer-bitzuan oso lan didaktiko garrantzi-tsua egiten dugula iruditzen zait. Az-ken finean, gure helburu nagusia zerada, pazienteak erabateko konfort ba-tean egotea. Eta, hori lortzeko, azal-pen asko eman behar dira; are gehia-go, gaiaren inguruan dauden tabuakkontuan izanik. Morfina, esaterako,gure eguneroko tresna da, baina etxeaskotan aipatzean beldurtu egiten di-ra. Horregatik, egoera normalizatze-ko, ezinbestekoa da pazienteekin etasenitartekoekin hitz egitea eta batezere azalpenak ematea.

Esan al daiteke heriotzaren gaiatabua dela oraindik gizartean? Hala deritzot. Edozeini galdetuz geronola hil nahi duen, gehienek sufritugabe hil nahi dutela erantzuten dute,baina bestelako zehaztasunik emangabe. Nire ustetan, jendeak argiagoizan beharko luke, batetik, osasun-sistemak zer eskaintzen duen, eta,bestetik, norberak zer nahi duen, ba-liteke-eta biak bat ez etortzea.

«ARTATUTAKO PAZIENTEEIANTZEMATEN DIZKIEGUNUSTE OKERRAK ZABALDUAKOTE DAUDEN JAKIN NAHIIZAN DUGU, ETA SUSMOAEGIAZTATU DUGU»

«EUROPAN ETA HERRIALDEGARATUETAN EUTANASIABAIMENTZEARENINGURUAN DAGOEN JOERABERA BERRESTEN ARI DAGUREAN ERE»


Behar bezala hidratatzea urte osoan da garrantzitsua.Udarekin batera baina, areagotu egiten dadeshidratatzeko arriskua. Hori saihesteko aholkuaketa neurriak dira jarraian bildutakoak.

Uda gainean dugu, eta sa-soi honetan handiagoa da deshidra-tatzeko arriskua. Tenperatura 30 gra-dutik gora igotzen denean, komuni-kabideek hidratatzearen garrantziagogorarazten digute.

Zergatik da garrantzizkoa beharbezala hidratatzea?

Oinarrizko prozesu fisiologikoak be-har bezala gauzatzeko, likidoak ezin-bestekoak direlako. Hau da, digestio-rako, elikagaien garraiorako, gernueta gorotzen bidez hondakinak kan-poratzeko, tenperatura erregulatze-ko, eta abarretarako.

Deshidratazioaren sintomak

Deshidratazio arinaren sintomakgorputzak likido guztiaren % 2 galduduenean agertzen dira, eta honakohauek dira: egarria, gosea gutxitzea,aho lehorra, gernuak kolore iluna-goa izatea, larruazala lehortzea,neke- eta ahuldade-sentsazioa etaburuko mina. Horrez gainera, erren-

JA(KI)TEA

Hidratazioaudan

Arantza LorenzoNutrizionistaElikadura


• KIROLARIAK: Kirola-ren intentsitatearen,horren iraupenareneta kanpoko baldin-tzen arabera (tenpera-tura, hezetasuna…), %2-5 arteko likido-galeragerta daiteke gorputze-an. Beraz, talde honek,elikadura zaintzeaz gai-nera, hidratazioa ere ongizaindu beharko du.

Nola hidratatu

Kasuan-kasuan (zer jaten den, kiro-laria izatea…), egunero 1-3 litro urartean edateaz gainera, badira gor-putzari beharrezko likidoa eskura-tzen laguntzen dioten beste modubatzuk ere.Modurik osasuntsuena egunero

garaiko fruta eta barazkiak jatea da.Egarria gutxitzeaz gainera, gure gor-putzak egoki funtzionatzeko oina-rrizko elikagaiak eskuratzen ditugu.

Ur gehien duten janariak

• FRUTAK: % 80 baino gehiago uraizaten dute, eta toxinak kanporatzenlaguntzen dute. Ur gehien sandiaketa meloiak (% 93) eta marrubiek (%90) dute.• BARAZKIAK: Gehienek % 80-90ekodute, bitamina eta gatz mineralekinbatera. Hala ere, zerbek % 97, zainzu-riek % 93…Azkenik, zukuak (etxean azukrerik

gehitu gabe frutekin prestatuak ba-

dira, hobe), infusioak, irabiakiak, sor-beteak eta edari freskagarriak hidra-tatzeko beste modu batzuk dira.Kontuan izan horiei gehitzen zaienazukrea, maiz gehiegizkoa izaten bai-ta. Gogoan izan edari alkoholdunak,aldiz, deshidratatu egiten dutela. Al-koholak hormona antidiuretikoarenfuntzioa eragozten du, eta gernuarenbidez likidoaren kanporaketa area-gotzen. Hala, errazagoa da deshidra-tatzea.

Udako ohitura osasuntsuak

• Ez itxaron egarria izan arte ura eda-teko. Egarriak gaudenean, ia deshi-dratazio-maila bat badugu.

• Egunean pixkanaka 1,5-3 litro liki-do (ura, zukua, irabiakia...) edan.

• Edatearen beharraz oroitzeko, al-dean beti ur-botilatxo bat eraman.

• Ur asko duten janariak jan: fruta etabarazkiak.

• Ez edan edari alkoholdunik ohitu-raz eta egarria baretzeko asmoz.

dimendu fisiko eta mentala gutxi-tzea eragin dezake.Deshidratazioak aurrera egiten

badu, sintoma larriagoak agertzendira: bihotzaren erritmoa azkartzea,oka eta giharretako espasmoak.Azken sintoma horiek agertzean,

ura jarraian baina pixkanaka edateakomeni da, eta ahal den azkarrenamedikuarengana joatea.

Deshidratatzeko arrisku handienaduten gizataldeak

Edozeini gerta dakioke, baina ba-tzuek deshidratatzeko arrisku han-diagoa dute:• HAURRAK: 0-6 hilabeteko haurrek,orokorrean, ama- edo biberoi-esnea-ren bitartez eskuratzen dute beha-rrezkoa duten ur-kopurua. 7-12 hila-bete bitartean, bularra hartzen badu-te, nahikoa dute horrekin (betierekasu bakoitza aztertu behar), bainahartzen ez badute, egunean zehar ur-kantitate txikiak eskaini behar zaiz-kie. Urtebetetik aurrera, haur gehie-nak asko mugitzen dira eta egarria ezdute sentitzen helduek bezala. Beraz,bero egiten duenean batez ere, orekahidrikoan desorekak sor daitezke.Oso garrantzitsua da erne egotea etaura maiz eskaintzea, elikaduran zukueta irabiakiak sartzea…• HAURDUN DAUDEN EMAKUMEAK:Ura gutxi eta maiz edatea komeni da,basokada bat ordu eta erdi edo bi or-dutik behin, haientzat ez ezik, fetuaegoki garatzeko ere ezinbestekoakbaitira likidoak.• EDOSKITZE-GARAIAN DAUDENEMAKUMEAK:Amaren esnean, % 85-90 ura da. Esne-ekoizpena egokiaizateko, 2-3 l itro ur artean edanbeharko da.• PERTSONA HELDUAK: Urteakaurrera doazen heinean, gorputzekour-kopurua gutxituz joaten da. Gai-nera, adinarekin egarri-sentsazioaaldatu egiten da. Garrantzizkoa daadinduak zaintzen dituzten pertso-nek hori kontuan izatea eta ura maizeskaintzea.

«ALKOHOLAKHORMONA

ANTIDIURETIKOARENFUNTZIOA ERAGOZTENDU, ETA GERNUARENBIDEZ LIKIDOAREN

KANPORAKETAAREAGOTZEN»


EUSKARA OSAKIDETZAN

«Gurea ez da oso eremu eus-kalduna. Erabiltzaile asko erdaldunakdira; ez da ahaztu behar, azken errolda-ren arabera, inguru honetako biztanle-en % 18 soilik direla euskaldunak.» Ha-la azaldu du eskualdea Guillermo Gon-zalezek, Barakaldo-Sestao ESIko hiz-kuntza-normalizaziorako teknikariak.Halere, ESI horretako langileen % 30ekdute hizkuntza-eskakizuna egiaztatu-ta, eta hori aprobetxatuz euskara era-biltzen laguntzeko jarduerak egiten ha-si ziren duela ia bi urte. Aurrez, bestela-ko ekintzak egiten zituzten euskarasustatzeko: «Hainbeste urte eman eus-kalduntzeko ikastaroetan, euskaltegirajoanez, eta gero praktikatzen ez bada,galdu egiten da. Orduan, zerbait prakti-ko egin nahi genuen hizkuntza erabil-tzen hasteko.»Plan txiki bat prestatu zuten eta

2016ko udaren ostean hasi ziren huralantzen. Guillermoren esanetan, Per-tsonaleko Zuzendaritzan pentsatzenhasi ziren, ea, Barakaldo-Sestao haininguru erdalduna izanda, euskararenerabilera nola sustatu: «Zerbait ezber-din egitea pentsatu genuen, gure langi-leak animatzeko».Guillermok gaineratu du oso euskal-

dun zahar gutxi dagoela ESIan, gehie-nak euskaltegian euskaldunduak dire-la. Gainera, Barakaldo eta Sestao ingu-

ruan bizi direnez, egunerokoan ez duteeuskaraz berba egiteko aukera askorik:«Kontua ez da berriro euskaltegira bi-daltzea, euskaraz bai baitakite; kontuapraktikatzea da», adierazi du.Lau ardatzeko plana egin zuten. Le-

henengoa da trebakuntzako ikastaro-ak egitea, eta bigarren ardatza hitzal-diak prestatzea: «Osasungintzan saioklinikoak egiten dira, eta guri antzekozerbait egitea otu zitzaigun, baina ho-rren teknikoa izan gabe. Esaterako, an-tibiotikoen erabilerari buruz edo es-kuen higieneari buruzkoak egin ditu-gu». Orain artean hamabi hitzaldi egindituzte, bertako langileek prestatuta,eta ohartu dira gai direla horrelako zer-bait euskaraz egiteko: «Nahiz eta hasie-ra batean beti esaten duten ez direla gaihorretarako, hamabi hitzaldi egin ditu-gu dagoeneko. Asko da, eta badaudebeste hiru bidean udaren ostean egite-ko». Hitzaldi guztiak ikusgai daude Ba-rakaldo-Sestao ESIaren intranetean.Hirugarren ardatza erreferente ba-

tzuk izendatzea izan da; euskararen al-deko jarrera dutenak aukeratu dituzteeuskararekin lotutako zenbait arlotanlaguntzeko. Eta laugarren ardatza ekin-tza puntualak dira: «Euskararen Egune-ko ekitaldiak, Mintzodromoa, Euska-raldia…»Planaren helburuetako bat da euska-

raz aritzeko orduan beldurra eta lotsagaltzea: «Uste dut lortzen ari garela tre-bakuntzako ikastaro horiekin. Laneaneuskara erabiltzen laguntzeko zortzi gi-da dauzkagu, Osakidetzako EuskaraZerbitzu Korporatiboak argitaratutako-ak, eta bost gidaliburu erabili ditugu da-goeneko». Gidak intranet korporatibo-tik jaitsi daitezke. Laneko egoera errea-lak lantzeko balio duten gida horiek era-biltzeaz gain, Euskara Planeko zenbaitatal ere jorratzen dira: errotulazioa, era-bilera irizpideak, langile euskaldunenidentifikazioa, euskarazko baliabide in-formatikoak… Harrerako langileekin

Barakaldo-Sestao ESIan trebakuntzako ikastaroakegiten hasi ziren orain ia bi urte direla. GuillermoGonzalez bertako hizkuntza-normalizaziorakoteknikariak dihardu antolaketan, eta berak azalduditu xehetasunak.

Euskararenerabilerasustatzeko plana

«IKASTARO HAUETANZAILENA IZATEN DA

TALDEAK ANTOLATZEA»


bost talde osatu dituzte; fisioterapeute-kin eta zeladoreekin, kategoria bakoi-tzeko talde bat, eta pediatrekin eta ema-ginekin, kategoria bakoitzeko bi. Beraz,orain artean hamaika taldek hartu duteparte. Guztira 90 langile inguru izan dira:«Oso kopuru polita da. 1.000 langiletik% 10 igarotzea bada zerbait, eta euska-raz dakitenek soilik hartzen dute parte»,zehaztu du euskara-teknikariak.Udaren ostean, Larrialdietakoekin

hasiko dira, Euskara Planerako lehen-tasunezkoa den zerbitzu horretan ba-daudelako euskara-maila polita dutenlangile batzuk, gainera jarrera proakti-

boa erakutsi dutenak. Horien osteansolairuetako erizainekin egingo dute,antzeko ezaugarriak dituztelako (le-hentasunezko unitatea, euskara-mai-la, jarrera ona, gazteak…).Ezaugarri jakin batzuk dituzte treba-

kuntzako ikastaroek, besteak beste,izaera estrategikoa dute, prestakuntza-planean egiten direlako: «Lanorduetanegiten dira, eta nahitaezkoak dira lehenhizkuntza-eskakizunetik gorako mailadutenentzat». Guillermok berak ema-ten ditu ikastaro horiek; sei ordu izatendituzte, eta bi egun irauten dute. Euska-ra Batzordean adostu ziren ikastarohauetan zailena izaten da taldeak anto-latzea, kontuan hartu behar baita Osa-kidetzaren lana asistentziala dela, ho-rrek dakartzan zailtasun guztiak barne:txandaka lan egitea, mugikortasuna…Helburu jakin batzuk finkatu arren,

bestelakoak ere badituzte. Barakaldo-Sestao ESIko euskara-teknikariarenesanetan: «Jarduera hauei esker eus-karaz lan egin nahi duten langileen tal-de bat sortzen da, hasierako nukleoa,euskararen erabilera sustatzen lagun-tzen hasten dena, eta denbora aurrerajoan ahala sare moduko bat eratzea lor-tzen duena».Esate baterako, egin zuten lehen hi-

tzaldia «iraultza» bat izan zen ESIan,langileen artean zabaldu baitzen saio

batean gai interesgarri bat (Ibotika, he-rritarrentzako informazioa) landu ze-la… baina euskaraz! Eta hain zuzen ere,hori lortzen ari dira, eguneroko lanekogaiak euskaraz lantzea normaltasunez.Horren inguruan badu anekdota bat:

«Eskuen garbiketari buruzko hitzaldiaeman genuen maiatzean, eta gai ho-rren inguruan abesti bat prestatu ge-nuen, aparteko bideo batean grabatuzena, euskaraz eta euskarazko azpida-tziekin. Gai hori interesgarria eta estra-tegikoa izanik, erdaldunek ere ikusi zu-ten bideoa. Orduan, nahiz eta euskarazjakin ez, kontzeptuak hartzen joan zi-ren, eta lortu dugu haiek ere gertura-tzea, hau da, euskaraz ekoiztutako pro-duktua langile askorengana iritsi da».Ospitalean eta osasun-zentroetan txi-pa aldatzeaz gain, lidergoa eta zeharka-kotasuna lortu dituztela dio Guiller-mok, zuzendaritzetan eta erdi-mailakoburuzagitzetan orain eguneroko lane-ko zenbait arlotan kontuan hartzen du-telako euskararen presentziaren ga-rrantzia.Trebakuntza-ikastaroak oraindik

martxan diren arren, zenbait ondorioatera ditu Guillermok. Batetik, langile-ek eskertu dituzte ikastaroen dinamikaeta horiei esker sortu den hurbiltasunalangileen eta euskara-teknikariaren ar-tean. Era berean, lanean euskara era-biltzeko konfiantza irabazi eta beldurraeta lotsa galdu dituzte. Eta ez hori baka-rrik, langileek gehiago eskatu izana daikastaroen arrakastaren beste adieraz-leetako bat.


LANETIK HARAGO

Nola aldatu da zure egunerokoaerretiroa hartu duzunetik?Lanak sortzen duen presioa kenduizana da gehien nabari dudana.Apirilaren 6an hartu nuen erretiroa,eta oraindik ez dut ohitzeko astirikizan. Iratzargailuak jotzean esna-tzen naiz egunero; lanera joatekoobligaziorik ez dut, baina ilobekinikastolako bidea egiten dut goize-ro. Goizetako errutina berria dutorain. Horrez gain, denbora etaaskatasun handiagoa dudala erenabari dut.Lanetik zerbait faltan sentitzen alduzu?Lankideen prestasuna eta ondoanizate hori batik bat, baina konpon-bidea aurkitu diot; astean bizpahi-ru aldiz kafea hartzera joaten naiz,eta bertan laneko gorabeherenerrepasoa egiten dugu.Lankideekin oraindik baduzuharremana, hortaz.Bai, noski. Harreman hori ez dut, ezuzteko, ez ahazteko asmorik.Zer zaletasun dituzu gaur egun?

Betidanik, mendira joatea atseginizan dut. Ahal dugunetan, mendi-irteerak antolatzen ditugu lagunar-tean.Zure zaletasunik handiena kontuanhartuz prestatu zizuten agurra lan-kideek. Nola gogoratzen duzu egunhura?Orain arte, erretiratu diren lankide-en agurrak ostiraletan egin izanditugu. Nire kasuan, ordea, aldake-ta nabarmena egon zen. Astebatzuk lehenago, larunbatak libreal nituen galdetu zidaten, besteezer aurreratu gabe. Geroago emanzizkidaten egunaren eta tokiarenxehetasunak. Eguna iritsi zenean,

ordua jarrita geneukan tokian ager-tu nintzenean hainbat ezagun ikusinituen mendira joateko arropa etaosagarriekin. Ustekabe handia izanzen.Mendi-irteera lagunartean, planperfektua zuretzat.Hala da. Ia 25 pertsona inguru batuginen, lankide ohiak asko, Gernika-tik Mundakara oinez joateko.Hamalau kilometro, guztira. Larun-bat batez, nirekin ibilbide hori egi-tera etorri eta Mundakan bestehamabost lagunekin elkartuta baz-karitan biltzea nire omenez, horiizugarria iruditu zitzaidan. Osomomentu hunkigarria izan zen,ahazteko zaila izango dena.Noizbait pentsatu al zenuen zurelan-ibilbidean horrelako amaierabat?Ez nukeen sekula pentsatuko egu-nerokoan hain harreman estuaksortuko nituenik. Bestalde, jende-ak asteburuetan lan-girotik aldeegin nahi izaten du; egun horieknorbere kontuetarako izaten dira.Bakoitzak larunbatak beretzat iza-ten ditu, eta horregatik izan zenniretzat halako ustekabea. Halaere, argi utzi nahi nuke bertaratuezin izan zirenak ere nirekin askooroitu direla, eta asko diet esker-tzeko.

«Oso momentuhunkigarria izan zenagurra; zaila izangoda ahazten»

Pedro Aranburu Aranburu Familia-medikua

Hamabi urte honetan familia-medikua izan da Aranburu(Mallabia, 1953) Gernika-Lumoko anbulatorioan, eta apirileanhartu zuen erretiroa. Ezohiko agurra prestatu zioten urtehorietan lankide izandakoek; sorpresaz beteriko mendi-ibilaldia egin zuten elkarrekin.

BAKOITZAKLARUNBATAK BERETZATIZATEN DITU, ETAHORREGATIK IZAN ZENNIRETZAT HALAKOUSTEKABEA


DENBORA-PASAK

Gaitasun-galerei diziplinarteko lanean ekiten · ki, aurretik ere esperientzia baitu osasun-arloko...

Documents

Transcript of Gaitasun-galerei diziplinarteko lanean ekiten · ki, aurretik ere esperientzia baitu osasun-arloko...